Ch­¬ng 1.

Th«ng tin vµ xö lý th«ng tin

Ch­¬ng 1: Th«ng tin vµ xö lý th«ng tin

1.1. Th«ng tin

Trong cuéc sèng, ng­êi ta cã nhu cÇu ®äc b¸o, xem truyÒn h×nh, giao tiÕp víi ng­êi kh¸c... ®Ó
cã th«ng tin (information). Th«ng tin lµ sù hiÓu biÕt cña con ng­êi vÒ mét sù kiÖn, mét hiÖn t­îng
nµo ®ã thu nhËn ®­îc qua nghiªn cøu, trao ®æi, nhËn xÐt, häc tËp, truyÒn thô, c¶m nhËn, ...
Th«ng tin tù nã ®∙ ®­îc hµm chøa vµ cã s½n trong mäi sù vËt vµ tiÕn tr×nh, nã mang mét trËt tù
kh¸ch quan nµo ®ã. Ng­êi nhËn th«ng tin ph¸t hiÖn l¹i, biÕt l¹i tÝnh trËt tù nµy qua sù hiÓu biÕt chñ
quan cña m×nh.
Khi tiÕp nhËn th«ng tin, ng­êi ta ph¶i "xö lý" ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh. Mét c«ng ty ph¶i lu«n
lu«n t×m hiÓu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng ®Ó cã chiÕn l­îc kinh doanh thÝch hîp. Mét ng­êi ®iÒu khiÓn
xe m¸y ph¶i lu«n nh×n ®­êng vµ c¸c ®èi t­îng tham gia giao th«ng kh¸c ®Ó l¸i tíi ®Ých an toµn.
Th«ng tin lµm t¨ng thªm hiÓu biÕt cña con ng­êi, lµ nguån gèc cña nhËn thøc vµ lµ c¬ së cña quyÕt
®Þnh.
Con ng­êi hiÓu ®­îc th«ng tin qua lêi nãi, ch÷ viÕt, qua c¸c d¹ng biÓu diÔn th«ng tin kh¸c vµ
diÔn t¶ th«ng tin thµnh ng«n ng÷ ®Ó truyÒn ®¹t cho nhau. Th«ng tin ®­îc chuyÓn t¶i qua c¸c m«i
tr­êng vËt lý kh¸c nhau nh­ ¸nh s¸ng, sãng ©m, sãng ®iÖn tõ, ... Th«ng tin ®­îc ghi trªn c¸c ph­¬ng
tiÖn h÷u h×nh nh­ c¸c v¨n b¶n trªn giÊy, b¨ng ghi ©m hay phim ¶nh, ... VÒ nguyªn t¾c, bÊt kú cÊu
tróc vËt chÊt nµo hoÆc bÊt kú dßng n¨ng l­îng nµo còng cã thÓ mang th«ng tin. C¸c vËt cã thÓ mang
®­îc th«ng tin ®­îc gäi lµ gi¸ mang tin.
Th«ng tin cã thÓ ®­îc truyÒn tõ mét gi¸ mang tin nµy sang mét gi¸ mang tin kh¸c. Nh­ vËy
th«ng tin cã thÓ ®­îc nh©n b¶n vµ khi nh©n b¶n ý nghÜa cña th«ng tin kh«ng hÒ suy gi¶m.
Sù thÓ hiÖn vËt lý cña th«ng tin ®­îc gäi lµ tÝn hiÖu (signal). Th«ng tin vµ tÝn hiÖu cã mét ®é
®éc lËp t­¬ng ®èi. Cã thÓ chuyÓn t¶i mét néi dung th«ng tin nh­ nhau b»ng nh÷ng tÝn hiÖu kh¸c
nhau. Trªn s©n cá, ®éng t¸c phÊt cê cña träng tµi biªn (h×nh ¶nh), tiÕng cßi träng tµi chÝnh (©m
thanh) cã thÓ cïng mang th«ng tin b¸o lçi. Ng­îc l¹i mét tÝn hiÖu nh­ nhau cã thÓ chuyÓn t¶i nh÷ng
th«ng tin kh¸c nhau. Còng lµ tiÕng trèng, cã thÓ lµ tiÒng trèng khai héi vµ còng cã thÓ lµ tiÕng trèng
b¸o giê tan tr­êng.
D÷ liÖu (data) lµ h×nh thøc thÓ hiÖn cña th«ng tin trong môc ®Ých thu thËp, l­u tr÷ vµ xö lý.
Trong nhiÒu tµi liÖu ng­êi ta ®Þnh nghÜa d÷ liÖu lµ ®èi t­îng xö lý cña m¸y tÝnh. Th«ng tin lu«n
mang mét ý nghÜa x¸c ®Þnh cßn d÷ liÖu lµ c¸c d÷ kiÖn kh«ng cã ý nghÜa râ rµng nÕu nã kh«ng ®­îc
tæ chøc vµ xö lý.
Tri thøc (knowledge) lµ nh÷ng hiÓu biÕt cã ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c
thuéc tÝnh, c¸c sù vËt, hiÖn t­îng, mang tÝnh "quy luËt" do con ng­êi thu nhËn ®­îc qua ph©n tÝch,
lý gi¶i, suy luËn,... Nh­ vËy tri thøc lµ môc ®Ých cña nhËn thøc trªn c¬ së tiÕp nhËn th«ng tin. Qu¸
tr×nh xö lý th«ng tin chÝnh lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®Ó cã tri thøc.
1.2. §¬n vÞ ®o th«ng tin
Th«ng tin vÒ mét ®èi t­îng chÝnh lµ d÷ kiÖn vÒ ®èi t­îng ®ã, gióp chóng ta nhËn biÕt vµ hiÓu
®­îc ®èi t­îng. V× vËy, th«ng tin cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn kh¸i niÖm ®é bÊt ®Þnh. Mçi ®èi t­îng
ch­a ®­îc x¸c ®Þnh hoµn toµn ®Òu cã mét ®é bÊt ®Þnh nµo ®ã. TÝnh bÊt ®Þnh cña mét ®èi t­îng sÏ
gi¶m khi cã thªm th«ng tin. VÝ dô, Tr­êng Cao ®¼ng S­ ph¹m (C§SP) Hïng V­¬ng cã 2000 sinh
viªn, trong ®ã cã 200 sinh viªn thuéc ngµnh Tin häc. Cã th«ng tin nãi r»ng, gi¶i nhÊt trong kú thi
h¸t hay cña héi diÔn v¨n nghÖ thµnh phè thuéc vÒ mét sinh viªn, ng­êi ®o¹t gi¶i tiÕng h¸t hay còng
®ång thêi tr­íc ®ã ®∙ ®o¹t gi¶i 3 trong kú thi Olympic chuyªn Tin häc cña sinh viªn toµn quèc, th×
®é bÊt ®Þnh, ®é "mï mê" ®∙ gi¶m ®i v× ta biÕt thªm sinh viªn ®ã thuéc ngµnh Tin häc.
§é bÊt ®Þnh cã liªn quan chÆt chÏ víi kh¸i niÖm x¸c suÊt - ®é ®o kh¶ n¨ng cã thÓ x¶y ra cña
biÕn cè. Mét biÕn cè ch¾c ch¾n kh«ng bao giê x¶y ra, x¸c suÊt cña nã b»ng 0, ng­îc l¹i ch¾c ch¾n
1
Ch­¬ng 1. Th«ng tin vµ xö lý th«ng tin

x¶y ra, x¸c suÊt cña nã b»ng 1. §¹i l­îng x¸c suÊt cã gi¸ trÞ trong ®o¹n [0,1]. X¸c suÊt sinh viªn X
cña tr­êng C§SP Hïng V­¬ng ®¹t gi¶i h¸t hay lµ 1/2000, sau khi cã bæ sung thªm th«ng tin th× x¸c
suÊt sÏ lµ 1/200.
Mçi sù vËt, sù kiÖn ®Òu hµm chøa mét l­îng th«ng tin. Muèn biÕt mét ®èi t­îng nµo ®ã ta
ph¶i biÕt ®ñ l­îng th«ng tin vÒ nã.
§¬n vÞ c¬ b¶n dïng ®Ó ®o l­îng th«ng tin gäi lµ bit. L­îng th«ng tin chøa trong mét bit lµ võa
®ñ ®Ó nhËn biÕt chÝnh x¸c mét trong hai tr¹ng th¸i cã x¸c suÊt xuÊt hiÖn nh­ nhau (b»ng 1/2) cña
mét biÕn cè.
VÝ dô, xÐt viÖc tung ngÉu nhiªn ®ång tiÒn cã hai mÆt hoµn toµn ®èi xøng. NÕu ký hiÖu mÆt sÊp
lµ 0, mÆt ngöa lµ 1 th× kÕt côc ®ã biÓu diÔn b»ng mét trong hai sè 0 hay 1. Mçi sè 0 hay 1 mang mét
l­îng th«ng tin vµ ®­îc gäi lµ bit.
Trong sè häc nhÞ ph©n ta chØ sö dông hai ch÷ sè lµ 0 vµ 1. Kh¶ n¨ng dïng hai ch÷ sè ®ã lµ nh­
nhau. T¹i mçi thêi ®iÓm, mét bit chØ cã thÓ chøa hoÆc lµ ch÷ sè 0 hoÆc lµ ch÷ sè 1. Tõ bit lµ tõ viÕt
t¾t cña "binary digit". Nh­ vËy, bit lµ mét kh¸i niÖm võa chØ mét ®é ®o võa chØ mét ký hiÖu hoÆc
"0" hoÆc "1". Trong xö lý tù ®éng ta sÏ sö dông bit theo nghÜa thø hai.
T¸m bit t¹o thµnh mét byte lµ ®¬n vÞ ®o th«ng tin th­êng ®­îc sö dông. Ngoµi ra, ®Ó ®o c¸c
l­îng tin lín, ng­êi ta dïng mét sè ®¬n vÞ béi cña byte trong B¶ng 1.1.
Tªn gäi ViÕt t¾t Gi¸ trÞ
10
KiloByte KB 2 byte (1024 byte)
MegaByte MB 2 10 KB (1024 KB)
GigaByte GB 2 10 MB (1024 MB)
TetraByte TB 2 10 GB (1024 GB)

1.3. ph©n lo¹i vµ m∙ ho¸ th«ng tin

Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i th«ng tin tïy thuéc vµo c¸c tiªu chuÈn kh¸c nhau. Chóng ta quan t©m
®Õn c¸ch ph©n lo¹i dùa vµo c¸c ®Æc tÝnh liªn tôc hay rêi r¹c cña tÝn hiÖu vËt lý thÓ hiÖn th«ng tin.
T­¬ng øng, th«ng tin ®­îc chia thµnh th«ng tin liªn tôc vµ th«ng tin rêi r¹c.
Th«ng tin liªn tôc ®Æc tr­ng cho c¸c ®¹i l­îng mµ sè l­îng c¸c gi¸ trÞ cã thÓ tiÕp nhËn ®­îc lµ
v« h¹n nh­ ®é dµi dÞch chuyÓn c¬ häc, ®iÖn ¸p, ... Th«ng tin rêi r¹c ®Æc tr­ng cho c¸c ®¹i l­îng mµ
sè l­îng c¸c gi¸ trÞ cã thÓ kÓ ra ®­îc nh­ sè nhµ trong d∙y phè, sè trang cña mét quyÓn s¸ch, tªn
häc sinh trong mét líp häc, ...
Th«ng tin rêi r¹c cã thÓ biÓu diÔn th«ng qua c¸c bé ký hiÖu (c¸c ch÷ sè, c¸c ch÷ c¸i, ...) mµ ta
gäi lµ b¶ng ch÷. Gi¶ sö, ta cã tËp ®èi t­îng X cÇn biÓu diÔn. §Ó lµm ®iÒu nµy, ta chän mét tËp h÷u
h¹n A c¸c ký hiÖu lµm b¶ng ch÷ mµ mçi ký hiÖu lµ mét ch÷. Ta sÏ gäi mçi d∙y h÷u h¹n c¸c ch÷ lµ
mét tõ trªn A. VÝ dô nÕu A lµ tËp c¸c ch÷ sè th× mçi tõ chÝnh lµ mét sè (cho b»ng mét d∙y c¸c ch÷
sè). M∙ ho¸ c¸c th«ng tin rêi r¹c cña mét tËp X trªn mét b¶ng ch÷ A chÝnh lµ c¸ch g¸n cho mçi
phÇn tö x ∈ X mét tõ y trªn A. PhÐp g¸n m∙ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÊt: m∙ cña hai ®èi t­îng kh¸c
nhau ph¶i kh¸c nhau. TÝnh chÊt nµy gióp ta cã thÓ t×m ®­îc ®èi t­îng khi biÕt m∙ cña chóng. Qu¸
tr×nh g¸n m∙ ®­îc gäi lµ phÐp lËp m∙. Qu¸ tr×nh ng­îc ®­îc gäi lµ phÐp gi¶i m∙. VÝ dô, nÕu X lµ tËp
c¸c thÝ sinh, chän A lµ tËp c¸c ch÷ c¸i vµ ch÷ sè th× cã thÓ chän m∙ cña mçi thÝ sinh lµ sè b¸o danh
cña thÝ sinh ®ã. Mçi sè b¸o danh ph¶i cho phÐp x¸c ®Þnh duy nhÊt mét thÝ sinh.
Nh­ ®∙ biÕt, d÷ liÖu lµ h×nh thøc biÓu diÔn th«ng tin. VËy m∙ ho¸ chÝnh lµ con ®­êng chuyÓn
th«ng tin thµnh d÷ liÖu. Sau nµy ta sÏ thÊy c¸c th«ng tin d­íi d¹ng sè, v¨n b¶n, ©m thanh, h×nh ¶nh
®Òu ph¶i chuyÓn d­íi d¹ng m∙ phï hîp ®Ó m¸y tÝnh cã thÓ xö lý ®­îc.
VÊn ®Ò rÊt quan träng lµ lµm thÕ nµo ®Ó m∙ ho¸ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cho th«ng b¸o ®­îc
truyÒn trong ®iÒu kiÖn cã tiÕng ån vµ nhiÔu sao cho viÖc truyÒn ®¶m b¶o nhanh vµ n¬i nhËn cã thÓ
kh«i phôc ®óng néi dung cña th«ng b¸o xuÊt ph¸t.
2
Ch­¬ng 1. Th«ng tin vµ xö lý th«ng tin

Trong phÐp m∙ ho¸ Moorse, ng­êi ta chØ dïng b¶ng ch÷ cã hai ký hiÖu lµ chÊm vµ v¹ch ®Ó m∙
ho¸ mäi thø. M∙ ho¸ trªn b¶ng ch÷ hai ký hiÖu ®­îc gäi lµ m∙ ho¸ nhÞ ph©n. Ng­êi ph¸t minh ra m∙
nhÞ ph©n lµ nhµ triÕt häc Anh Francis Bacon (1561-1626).
Trong Tin häc, m∙ nhÞ ph©n ®­îc sö dông rÊt réng r∙i. Cã nhiÒu lý do, trong ®ã cã lý do lµ
m¸y tÝnh ®iÖn tö ®­îc chÕ t¹o b»ng c¸c linh kiÖn vËt lý cã hai tr¹ng th¸i nh­ c¸c m¹ch ®ãng hoÆc
ng¾t dßng ®iÖn, tr¹ng th¸i nhiÔm tõ hoÆc kh«ng nhiÔm tõ. B¶ng ch÷ nhÞ ph©n ®­îc sö dông trong
Tin häc chØ gåm 2 "ch÷" lµ ch÷ sè 0 vµ ch÷ sè 1.
Víi mét tËp h÷u h¹n c¸c phÇn tö, ®Ó m∙ ho¸ nhÞ ph©n, cÇn g¸n cho mçi phÇn tö mét tõ nhÞ
ph©n (m∙ nhÞ ph©n). VÝ dô, ®èi víi tËp 8 phÇn tö ta cã thÓ g¸n cho mçi phÇn tö mét m∙ kh¸c nhau
trong tËp 8 (= 23) m∙ 3 ch÷ sè nhÞ ph©n sau: 000, 001, 010, 011, 100, 101, 110, 111.
Mét c¸ch tæng qu¸t, víi bÊt cø mét tËp N ®èi t­îng chØ cÇn dïng kh«ng qu¸ [log2N] +1 ch÷ sè
nhÞ ph©n ®Ó t¹o ra c¸c m∙ ®ñ ph©n biÖt N ®èi t­îng v× víi sè tù nhiªn k bÊt kú, cã thÓ t¹o ®­îc 2k m∙
gåm k ch÷ sè nhÞ ph©n.
1.4. Xö lý th«ng tin

Xö lý th«ng tin lµ t×m ra nh÷ng d¹ng thÓ hiÖn míi cña th«ng tin phï hîp víi môc ®Ých sö
dông. VÝ dô, khi cho ph­¬ng tr×nh x2 + bx + c = 0 ta cÇn gi¶i (xö lý) ®Ó t×m ra hai nghiÖm x1 vµ x2.
VÒ mÆt th«ng tin, viÖc biÕt b vµ c hoµn toµn t­¬ng ®­¬ng víi biÕt x1 vµ x2. Tuy nhiªn trong môc ®Ých
sö dông th× viÖc biÕt x1 vµ x2 kh¸c h¼n víi biÕt b vµ c. Nh­ vËy xö lý th«ng tin h­íng hiÓu biÕt vµo
nh÷ng khÝa c¹nh cã lîi trong ho¹t ®éng thùc tiÔn.
Xö lý th«ng tin lµ xö lý trªn nh÷ng d¹ng thÓ hiÖn cô thÓ cña th«ng tin ®Ó rót ra ®­îc néi dung
s©u s¾c bªn trong cña nã. ViÖc xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh lµ xö lý d¹ng cña th«ng tin, thÓ hiÖn
d­íi d¹ng tÝn hiÖu ®iÖn m« pháng viÖc xö lý ký hiÖu ®Ó ®¹t tíi viÖc thÓ hiÖn ng÷ nghÜa. ViÖc xö lý
tiÕp ý nghÜa cña th«ng tin kh«ng th«ng qua d¹ng thÓ hiÖn lµ c«ng viÖc cña con ng­êi.
Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®­îc ph¸t triÓn thªm mét møc cao h¬n lµ xö lý tri thøc. Dùa
trªn c¸c d÷ liÖu thu thËp ®­îc, th«ng qua viÖc xö lý chóng, sÏ ph¸t hiÖn ra c¸c quy luËt chi phèi sù
xuÊt hiÖn c¸c d÷ liÖu ®ã. Xö lý tri thøc lµ mét ®Æc tr­ng míi, lµ mét xu thÕ ph¸t triÓn ph¹m vi øng
dông trong toµn x∙ héi hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai.
C©u hái vµ bµi tËp

1. H∙y tr×nh bµy vÒ c¸c kh¸i niÖm: th«ng tin, ®é bÊt ®Þnh, tin hiÖu, d÷ liÖu vµ nªu mèi quan hÖ
gi÷a chóng. H∙y ph©n biÖt kh¸i niÖm th«ng tin vµ tri thøc.
2. H∙y nªu mét vÝ dô ®Ó minh ho¹ viÖc chuyÓn t¶i th«ng tin qua m«i tr­êng vËt lý vµ chØ ra gi¸
mang tin trong tr­êng hîp ®ã lµ g×.
3. H∙y t×m mét vÝ dô minh ho¹ mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh¸i niÖm th«ng tin vµ ®é bÊt ®Þnh.
4. H∙y tr×nh bµy kh¸i niÖm vµ nªu c¸c vÝ dô vÒ th«ng tin liªn tôc vµ th«ng tin rêi r¹c.
5. H∙y tr×nh bµy vÒ m∙ ho¸ th«ng tin. Cho 12 ®èi t­îng, h∙y nªu mét c¸ch m∙ ho¸ nhÞ ph©n
tËp 12 ®èi t­îng ®ã.
6. §¬n vÞ ®o th«ng tin lµ bit. Nh­ng bit l¹i chÝnh lµ ch÷ viÕt t¾t cña côm tõ ch÷ sè nhÞ ph©n
"Binary Digit". H∙y tr×nh bµy mèi liªn hÖ gi÷a hai ®iÒu nµy.
7. H∙y nªu c¸c ®¬n vÞ ®o l­îng th«ng tin.
8. H∙y nªu mét vÝ dô ®Ó minh ho¹ xö lý th«ng tin lµ g×.
9. Cã thÓ nãi r»ng, xö lý tri thøc còng lµ xö lý th«ng tin nh­ng ë møc cao ®­îc kh«ng? H∙y lý
gi¶i cho c©u tr¶ lêi.

3
Ch­¬ng 2. Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö

Ch­¬ng 2. Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö

2.1. Xö lý th«ng tin tù ®éng b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö
Qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin trªn m¸y tÝnh ®iÖn tö còng cã nh÷ng b­íc t­¬ng tù nh­ thùc hiÖn c¸c
thao t¸c theo c¸ch thñ c«ng.
• §Ó m« t¶ c¸ch thøc xö lý, l­u tr÷ d÷ liÖu vµ c¸c kÕt qu¶ xö lý, con ng­êi cÇn ph¶i sö dông
mét sè ph­¬ng tÞªn nhÊt ®Þnh ®Ó ghi nhí nh­ giÊy, b¶ng vµ chÝnh trÝ nhí cña m×nh. MT§T
còng cÇn cã ph­¬ng tiÖn ghi nhí d÷ liÖu, kÕt qu¶ vµ c¸ch xö lý, ®ã lµ bé nhí.
• Con ng­êi cÇn sö dông mét sè c«ng cô nµo ®ã nh­ bµn tÝnh, hay chÝnh trÝ ãc ®Ó thùc hiÖn
c¸c phÐp to¸n. MT§T sö dông mét sè m¹ch tÝnh to¸n cã kh¶ n¨ng xö lý d÷ liÖu, ®ã chÝnh lµ
bé sè häc vµ logic.
• §Ó xö lý mét c«ng viÖc phøc t¹p, ng­êi ta cÇn thùc hiÖn nhiÒu phÐp xö lý nhá theo mét tr×nh
tù nhÊt ®Þnh. Trong xö lý thñ c«ng, tuú theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, con ng­êi tù x¸c ®Þnh
c¸c thao t¸c cÇn thiÕt vµ tr×nh tù thùc hiÖn c¸c thao t¸c ®ã. MT§T th× kh«ng thÓ chñ ®éng
®­îc nh­ thÕ. Nã kh«ng thÓ tù quyÕt ®Þnh ®­îc, khi nµo th× ph¶i lµm g×, céng hay trõ, nh©n
hay chia, C¸c d÷ liÖu tham gia xö lý sÏ lÊy ë ®©u, kÕt qu¶ l­u tr÷ ë chç nµo, ... §Ó lµm
®­îc ®iÒu ®ã, ng­êi ta ph¶i lËp mét quy tr×nh xö lý cã ®Çy ®ñ mäi t×nh huèng d­íi d¹ng c¸c
c©u lÖnh ®Ó ®iÒu khiÓn MT§T thùc hiÖn c«ng viÖc theo ®óng yªu cÇu ®∙ x¸c ®Þnh. TËp hîp
c¸c c©u lÖnh nh­ vËy ®­îc con ng­êi so¹n th¶o b»ng mét ng«n ng÷ mµ m¸y "hiÓu" ®­îc gäi
lµ ch­¬ng tr×nh (program). M¸y tÝnh cÇn cã ph­¬ng tiÖn ®Ó l­u ch­¬ng tr×nh ®­a vµo vµ cÇn
cã mét thiÕt bÞ kh¸c cã chøc n¨ng ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tù ®iÒu khiÓn theo ch­¬ng tr×nh.
Ta cã thÓ h×nh dung qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin trªn m¸y tÝnh sè b»ng s¬ ®å ë H×nh 2.1 d­íi ®©y:

Ch­¬ng tr×nh KÕt qu¶

M¸y tÝnh
D÷ liÖu
H×nh 2.1
Thùc ra, t­¬ng øng víi hai líp th«ng tin liªn tôc vµ rêi r¹c, cã hai lo¹i lµ m¸y tÝnh t­¬ng tù
(analog computer) vµ m¸y tÝnh sè (digital computer). MT§T sè còng cã thÓ xö lý th«ng tinh liªn tôc
nÕu nã ®­îc trang bÞ thªm c¸c thiÕt bÞ biÕn ®æi th«ng tin (modem A/D) tõ d¹ng liªn tôc sang d¹ng
sè (tr­íc khi ®­a vµo ®Ó xö lý) vµ thiÕt bÞ biÕn ®æi th«ng tin (modem D/A) tõ d¹ng sè sang d¹ng liªn
tôc ®Ó ®­a ra m«i tr­êng ngoµi.
MT§T cã bæ sung c¸c thiÕt bÞ nh­ vËy gäi lµ m¸y tÝnh lai (hybrit computer). Trong gi¸o tr×nh
nµy ta chØ xÐt MT§T sè. S¬ ®å cÊu tróc logic cña m¸y tÝnh lai nh­ ë H×nh 2.2
D D

MT§T
A/D D/A

H×nh 2.2. S¬ ®å cÊu tróc M¸y tÝnh lai

Trong ®ã : A ký hiÖu d¹ng th«ng tin liªn tôc
D ký hiÖu d¹ng th«ng tin sè (rêi r¹c)
A/D modem biÕn ®æi th«ng tin liªn tôc thµnh rêi r¹c
D/A modem biÕn ®æi th«ng tin rêi r¹c thµnh liªn tôc
Nh­ vËy, MT§T thùc hiÖn viÖc xö lý th«ng tin qua c¸c thao t¸c sau ®©y:
• NhËp th«ng tin tõ thÕ giíi bªn ngoµi th«ng qua thiÕt bÞ nhËp.
• Xö lý th«ng tin: Thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n sè häc, logic.
4
Ch­¬ng 2. Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö

• §­a th«ng tin ra: ®­a c¸c kÕt qu¶ sau khi xö lý ra m«i tr­êng bªn ngoµi th«ng qua thiÕt bÞ ra.
• L­u tr÷ th«ng tin: ghi th«ng tin ®Ó l­u tr÷ t¹m thêi còng nh­ l©u dµi ë bé nhí cña m¸y tÝnh.
Gi¶ sö ta cÇn xö lý c¸c th«ng tin X. B»ng mét c«ng cô tÝnh to¸n nµo ®ã, con ng­êi cã thÓ thùc
hiÖn tÝnh to¸n theo mét quy tr×nh f ®Ó thu nhËn ®­îc kÕt qu¶ Y. Víi MT§T, qu¸ tr×nh xö lý ®ã ®­îc
tiÕn hµnh nh­ sau: m∙ hãa X nhê phÐp m∙ ho¸ C ®Ó thu ®­îc d÷ liÖu ®∙ m∙ ho¸ x (sau nµy ta sÏ thÊy
lµ m¸y tÝnh chØ xö lý trùc tiÕp víi d÷ liÖu ë m∙ nhÞ ph©n gåm toµn c¸c ch÷ sè 0 vµ 1). Thay cho quy
tr×nh xö lý f, ng­êi ta ph¶i lËp mét ch­¬ng tr×nh P n¹p vµo trong m¸y vµ giao cho m¸y tÝnh thùc
hiÖn. Sau khi ch­¬ng tr×nh P thùc hiÖn xong ta thu ®­îc kÕt qu¶ y (trong d¹ng nhÞ ph©n). Nhê phÐp
gi¶i m∙ C -1 ta thu ®­îc kÕt qu¶ ph¶i t×m Y d­íi d¹ng mµ con ng­êi cã thÓ sö dông trùc tiÕp.
T­¬ng øng gi÷a hai c¸ch xö lý cã thÓ m« t¶ nh­ H×nh 2.3 d­íi ®©y:

X f (ng­êi thùc hiÖn)

Y

PhÐp m∙ hãa C PhÐp gi¶i m∙ C -1

x y

P (M¸y tÝnh thùc hiÖn)

H×nh 2.3
2.2. Nguyªn lý m¸y tÝnh J. von Neumann
N¨m 1946 Burks, Goldstine vµ J. Von Neumann c«ng bè bµi b¸o khoa häc “Th¶o luËn s¬ bé
vÒ thiÕt kÕ logic cho c«ng cô tÝnh to¸n ®iÖn tö”. Bµi b¸o ®∙ m« t¶ s¬ bé cÊu tróc cña MT§T gåm c¸c
thµnh phÇn: mét bé phËn ®Ó thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n sè häc vµ logic; mét bé phËn ®Ó ghi nhí d÷
liÖu, ghi nhí tËp c¸c lÖnh cÇn thùc hiÖn; mét bé phËn cã thÓ tù ®éng thùc hiÖn tËp c¸c lÖnh theo
®óng trËt tù ®∙ ®­îc x¸c ®Þnh vµ mét bé phËn giao tiÕp víi con ng­êi.
Nh­ vËy, MT§T cã 4 bé phËn chÝnh: §¬n vÞ sè häc / logic, bé nhí, ®¬n vÞ ®iÒu khiÓn vµ ®¬n
vÞ vµo / ra.
M¸y tÝnh thiÕt kÕ theo s¬ ®å cña J. Von Neuman cã c¸c ®Æc tr­ng quan träng sau:
• §iÒu khiÓn b»ng ch­¬ng tr×nh.
M¸y tÝnh ho¹t ®éng theo ch­¬ng tr×nh do con ng­êi viÕt ra vµ ®­îc l­u tr÷ trong bé nhí cña
nã. M¸y tÝnh cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu khiÓn kh«ng cÇn cã sù can thiÖp cña ng­êi trong qu¸ tr×nh xö lý.
• Bé nhí thuÇn nhÊt.
C¸c ch­¬ng tr×nh vµ d÷ liÖu ®Òu ®­îc l­u tr÷ trong cïng mét bé nhí. MT§T kh«ng ph©n biÖt
trong « nhí chøa g×, sè, v¨n b¶n hay c©u lÖnh cña ch­¬ng tr×nh. §Æc tr­ng nµy më ra nhiÒu kh¶
n¨ng. VÝ dô, mét ch­¬ng tr×nh khi thùc hiÖn cã thÓ t¹o ra c¸c c©u lÖnh cña mét ch­¬ng tr×nh kh¸c.
• Truy cËp theo ®Þa chØ.
Nh­ ®∙ biÕt, d÷ liÖu theo nghÜa réng (d÷ liÖu ban ®Çu, kÕt qu¶ trung gian, kÕt qu¶ cuèi cïng,
ch­¬ng tr×nh, ...) ®­îc ®­a vµo nh÷ng vïng nhí ®­îc chØ ®Þnh b»ng ®Þa chØ. Nh­ vËy, viÖc truy cËp
tíi d÷ liÖu lµ gi¸n tiÕp th«ng qua ®Þa chØ cña nã trong bé nhí. §Æc tr­ng nµy ®¶m b¶o tÝnh mÒm dÎo
trong xö lý th«ng tin. Ng­êi lËp tr×nh cã thÓ viÕt yªu cÇu mét c¸ch tæng qu¸t theo vÞ trÝ l­u tr÷ c¸c
®èi t­îng kh«ng cÇn biÕt gi¸ trÞ cô thÓ cña chóng.

5
Ch­¬ng 2. Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö

2.3. Tin häc vµ C«ng nghÖ Th«ng tin

Tin häc lµ ngµnh khoa häc nghiªn cøu c¸c ph­¬ng ph¸p vµ qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin mét c¸ch
tù ®éng dùa trªn c¸c ph­¬ng tiÖn kü thuËt mµ hiÖn nay ph­¬ng tiÖn ®ã lµ MT§T.
Nh­ vËy, trong ®Þnh nghÜa nµy ta thÊy cã hai ph¹m trï:
• PhÇn cøng (hardware) lµ toµn bé c¸c thiÕt bÞ vËt lý cña MT§T. N©ng cao tèc ®é xö lý, t¨ng
kh¶ n¨ng l­u tr÷, t¨ng ®é tin cËy, gi¶m n¨ng l­îng sö dông, t¨ng kh¶ n¨ng ghÐp nèi, ... lµ
nh÷ng môc tiªu mµ kü thuËt phÇn cøng h­íng tíi.
• PhÇn mÒm (software) nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p sö dông c«ng cô xö lý th«ng tin tù ®éng trong
c¸c tiÕn tr×nh xö lý th«ng tin. PhÇn mÒm bao gåm c¸c ch­¬ng tr×nh cã chøc n¨ng ®iÒu khiÓn,
khai th¸c phÇn cøng vµ ®Ó thùc hiÖn c¸c yªu cÇu xö lý th«ng tin. PhÇn mÒm còng bao gåm
c¸c ph­¬ng ph¸p tæ chøc d÷ liÖu t­¬ng øng víi ch­¬ng tr×nh xö lý th«ng tin. T×m ra c¸c
ph­¬ng ph¸p xö lý th«ng tin cã hiÖu qu¶, tæ chøc d÷ liÖu tèt vµ lËp tr×nh thÓ hiÖn c¸c ph­¬ng
ph¸p xö lý ®ã lµ vÊn ®Ò cña phÇn mÒm.
C¸c thµnh tùu míi trong viÔn th«ng cho phÐp kÕt nèi c¸c m¸y tÝnh thµnh m¹ng m¸y tÝnh. Do vËy,
viÖc phèi hîp gi÷a c«ng cô xö lý th«ng tin tù ®éng, kÕt cÊu h¹ tÇng viÔn th«ng, c¸c chuÈn giao tiÕp
trong c¸c m«i tr­êng cña m¸y víi m¸y vµ gi÷a ng­êi víi m¸y ngµy mét ph¸t triÓn.
Kh¸i niÖm C«ng nghÖ Th«ng tin cã mét néi dung ®Çy ®ñ, bao hµm ®­îc nh÷ng lÜnh vùc,
nh÷ng nÒn t¶ng chñ yÕu cña khoa häc vµ c«ng nghÖ xö lý th«ng tin dùa trªn m¸y tÝnh. Khi nãi ®Õn
yÕu tè c«ng nghÖ, ng­êi ta muèn nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh qu¸ tr×nh, tÝnh tæ chøc vµ ph­¬ng ph¸p xö lý
th«ng tin h­íng tíi s¶n phÈm. §Þnh nghÜa C«ng nghÖ Th«ng tin ®∙ ®­îc c¸c chuyªn gia ViÖt Nam
nghiªn cøu, tham kh¶o tõ c¸c ®Þnh nghÜa cña chuyªn gia trªn thÕ giíi vµ ®∙ ®­îc ®­a vµo NghÞ quyÕt
49/CP cña ChÝnh phñ vÒ ph¸t triÓn C«ng nghÖ Th«ng tin cña ViÖt nam tõ 1996 nh­ sau:
"C«ng nghÖ Th«ng tin lµ tËp hîp c¸c ph­¬ng ph¸p khoa häc, c¸c ph­¬ng tiÖn vµ c«ng cô kü
thuËt hiÖn ®¹i - chñ yÕu lµ kü thuËt m¸y tÝnh vµ viÔn th«ng - nh»m tæ chøc vµ khai th¸c vµ sö dông
cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn th«ng tin rÊt phong phó vµ tiÒm tµng trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña
con ng­êi vµ x∙ héi...C«ng nghÖ th«ng tin ®­îc ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng nghÖ
Tin häc - §iÖn tö - ViÔn th«ng vµ Tù ®éng ho¸".
C«ng nghÖ Th«ng tin mang mét ý nghÜa réng r∙i h¬n, nã võa lµ khoa häc, võa lµ c«ng nghÖ,
võa lµ kü thuËt, bao trïm c¶ tin häc, viÔn th«ng vµ tù ®éng ho¸.
C©u hái vµ bµi tËp
1. H∙y liÖt kª c¸c b­íc vµ c«ng cô cÇn dïng trong viÖc xö lý th«ng tin b»ng thñ c«ng.
2. §Æc tr­ng nµo ®Ó ph©n biÖt xö lý th«ng tin b»ng MT§T kh¸c víi xö lý thñ c«ng?
3. H∙y vÏ s¬ ®å thÓ hiÖn hai c¸ch xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh vµ b»ng thñ c«ng.
4. H∙y tr×nh bµy nguyªn lý J. Von Neumann vµ c¸c ®Æc tr­ng ®iÒu khiÓn b»ng ch­¬ng tr×nh,
truy cËp theo ®Þa chØ vµ bé nhí thuÇn nhÊt.
5. H∙y tr×nh bµy kh¸i niÖm phÇn cøng vµ phÇn mÒm trong tin häc.
6. H∙y tr×nh bµy néi dung c¸c khÝa c¹nh c«ng nghÖ vµ th«ng tin trong c«ng nghÖ th«ng tin.
7. Cã thÓ nãi, trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay cña thÕ giíi, CNTT lµ ®éng lùc ph¸t triÓn chñ yÕu
®­îc kh«ng? V× sao?

6
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

3.1. KiÕn tróc chung cña m¸y tÝnh (Computer)
H¬n nöa thÕ kû qua, nhê nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt, tÝnh n¨ng cña MT§T ®∙ ®­îc hoµn
thiÖn kh«ng ngõng. MÆc dÇu vËy, c¸c nguyªn lý ho¹t ®éng, còng nh­ cÊu tróc c¬ b¶n cña MT§T
vÉn ch­a cã g× thay ®æi ®¸ng kÓ, vÉn dùa trªn nguyªn lý do J. Von Neumann ®Ò xuÊt. KiÕn tróc
chung cña c¸c hÖ MT§T nh­ ®∙ biÕt ®Òu bao gåm c¸c khèi chøc n¨ng chñ yÕu sau ®©y:
• Bé nhí (memory): lµ thiÕt bÞ l­u tr÷ c¸c d÷ liÖu. Bé nhí gåm 2 lo¹i. Bé nhí trong (RAM)
l­u tr÷ t¹m thêi d÷ liÖu trong qu¸ tr×nh xö lý. MT§T xö lý trùc tiÕp c¸c th«ng tin trong bé
nhí RAM. Bé nhí ngoµi dïng ®Ó l­u tr÷ l©u dµi mµ kh«ng cÇn nguån nu«i. Tuy nhiªn m¸y
tÝnh kh«ng thÓ xö lý trùc tiÕp c¸c th«ng tin trªn bé nhí ngoµi mµ tr­íc khi xö lý ph¶i chuyÓn
chóng vµo bé nhí RAM (cßn gäi lµ bé nhí chÝnh). D÷ liÖu trong RAM bÞ mÊt ®i khi t¾t m¸y
cßn d÷ liÖu trong bé nhí ngoµi chØ mÊt ®i khi ta xo¸ nã.
• Bé sè häc vµ logic (Arithmetic Logic Unit - ALU) lµ ®¬n vÞ thùc hiÖn c¸c xö lý, vÝ dô thùc
hiÖn c¸c phÐp tÝnh sè häc hay logic.
• Bé ®iÒu khiÓn (Control Unit- CU) lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng ®iÒu khiÓn m¸y tÝnh thùc hiÖn c¸c
c«ng viÖc theo ch­¬ng tr×nh ®∙ ®Þnh. Bé ®iÒu khiÓn ph¶i ®iÒu phèi, ®ång bé ho¸ tÊt c¶ c¸c
thiÕt bÞ cña m¸y ®Ó phôc vô yªu cÇu xö lý do ch­¬ng tr×nh quy ®Þnh.
Do bé ®iÒu khiÓn vµ bé sè häc logic ph¶i phèi hîp hÕt søc chÆt chÏ trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn
ch­¬ng tr×nh nªn kÓ tõ c¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ thø 3, ng­êi ta th­êng chÕ t¹o chóng trong mét khèi
chøc n¨ng chung gäi lµ bé xö lý trung t©m (Central Processing Unit - CPU).
• ThiÕt bÞ ngo¹i vi (Peripheral Device) lµ c¸c thiÕt bÞ gióp m¸y tÝnh giao tiÕp víi m«i tr­êng
bªn ngoµi kÓ c¶ víi ng­êi sö dông.

S¬ ®å cÊu tróc logic cña MT§T ®­îc m« t¶ trªn H×nh 3.11

ThiÕt bÞ vµo Bé nhí ThiÕt bÞ ra

Bé ®iÒu
khiÓn

Bé sè häc logic Dßng d÷ liÖu

Dßng ®iÒu khiÓn

CPU
H×nh 3.1. S¬ ®å cÊu tróc logic cña MT§T

7
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

3.2. Bé nhí (Memory)

Bé nhí lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó l­u tr÷ d÷ liÖu vµ ch­¬ng tr×nh. TÝnh n¨ng cña bé nhí ®­îc ®¸nh gi¸
qua c¸c ®Æc tr­ng chÝnh sau:
• Thêi gian truy cËp (access time) lµ kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt kÓ tõ khi ph¸t tÝn hiÖu ®iÒu
khiÓn ®äc/ghi ®Õn khi viÖc ®äc/ghi hoµn thµnh. Tèc ®é truy cËp lµ mét yÕu tè quyÕt ®Þnh tèc
®é chung cña m¸y tÝnh.
• Søc chøa bé nhí (memory capacity) chØ khèi l­îng d÷ liÖu mµ bé nhí cã thÓ l­u tr÷ ®ång
thêi.
• §é tin cËy: ®o b»ng kho¶ng thêi gian trung b×nh gi÷a hai lÇn gÆp lçi.
3. 2. 1. Bé nhí chÝnh (BNC-Main memory)
Bé nhí chÝnh (cßn gäi lµ bé nhí trong) lµ läai bé nhí cã thêi gian truy cËp nhá. BNC ®­îc dïng
®Ó l­u tr÷ ch­¬ng tr×nh vµ d÷ liÖu trong thêi gian xö lý .
BNC ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c phÇn tö vËt lý cã hai tr¹ng th¸i ®èi lËp. Mét tr¹ng th¸i dïng ®Ó thÓ hiÖn
bit 0 cßn tr¹ng th¸i kia thÓ hiÖn bit 1. Cã nhiÒu kü thuËt chÕ t¹o c¸c phÇn tö cã hai tr¹ng th¸i. Trong
thËp kû 60, 70 ng­êi ta th­êng dïng bé nhí tõ tÝnh nh­ xuyÕn ferit hoÆc mµng máng tõ vµ ghi nhí
c¸c bit b»ng tr¹ng th¸i tõ. Sau nµy ng­êi ta dïng c¸c bé nhí b¸n dÉn lµ c¸c m¹ch b¸n dÉn ®iÒu khiÓn
®­îc cã hai tr¹ng th¸i ®ãng/më m¹ch ®iÖn ®Ó thÓ hiÖn c¸c bit. CÇn ph©n biÖt thiÕt bÞ vËt lý (vÝ dô
m¹ch ®iÖn) lµ phÇn cøng cè ®Þnh cßn tr¹ng th¸i cña thiÕt bÞ th× kh«ng cè ®Þnh, dÔ dµng thay ®æi (vÝ
dô b»ng c¸ch ®ãng/më m¹ch ®iÖn) ®Ó thÓ hiÖn c¸c bit.
Nhê tiÕn bé cña c«ng nghÖ vi ®iÖn tö, c¸c bé nhí b¸n dÉn cã thÓ ®­îc chÕ t¹o theo qui m« c«ng
nghiÖp, gi¶m ®­îc gi¸ thµnh. Thµnh phÇn chñ yÕu cña bé nhí MT§T hiÖn ®¹i lµ m¹ch tÝch hîp (IC -
Integrated Circuit) ®­îc lµm ra b»ng c¸ch in hµng v¹n, hµng triÖu transistor rÊt nhá lªn mét tÊm silic
cì mét vµi cm2 .
Bé nhí chÝnh ®­îc chia thµnh hai lo¹i:
Bé nhí RAM (Random Access Memory)
RAM lµ lo¹i bé nhí cã thÓ ghi vµ ®äc d÷ liÖu (kÓ c¶ ch­¬ng tr×nh). ChÝnh v× vËy nã cßn cã mét
tªn gäi kh¸c lµ RWM (Read Write Memory). D÷ liÖu ph¶i nu«i b»ng nguån ®iÖn nªn chóng sÏ bÞ
xãa khi mÊt nguån. RAM bao gåm : DRAM (Dynamic RAM) , m¹ch nhá, ®¬n gi¶n, gi¸ thµnh thÊp,
ngoµi bé nhí chÝnh, c¸c ®¬n vÞ nhí kh¸c vÝ dô trong c¸c thiÕt bÞ vµo/ra cã thÓ sö dông DRAM. Bé
nhí lo¹i SRAM (Static RAM) ®­îc t¹o tõ m¹ch gäi lµ flip-flop lµ lo¹i m¹ch mµ c¸i ra (output) t­¬ng
øng c¸i vµo (input) c¶ thêi ®iÓm tr­íc vµ c¶ thêi ®iÓm hiÖn t¹i. SRAM cã thÓ b¶o toµn tr¹ng th¸i “1”
vµ “0” bªn trong m¹ch. M¹ch flip-flop kh¸ phøc t¹p, dung l­îng nhá, gi¸ thµnh cao, nh­ng l¹i cã
tèc ®é xö lý cao, v× vËy ®­îc sö dông trong c¸c thiÕt bÞ nh­ thanh ghi (register) trong bé nhí chÝnh
còng nh­ trong c¸c bé xö lý .
Bé nhí ROM (Read Only Memory)
ROM lµ lo¹i bé nhí cè ®Þnh, chØ ®­îc ®äc mµ kh«ng ®­îc ghi d÷ liÖu vµo. ROM chøa c¸c
ch­¬ng tr×nh quan träng hoÆc th­êng xuyªn ®­îc sö dông, vÝ dô c¸c ch­¬ng tr×nh c¬ së ®iÒu hµnh
cña m¸y tÝnh. Khi bËt m¸y tÝnh c¸c ch­¬ng tr×nh nµy cã thÓ thùc hiÖn ®­îc ngay.
C¸c ch­¬ng tr×nh ®­îc ghi vµo ROM trong lóc chÕ t¹o hoÆc b»ng ph­¬ng tiÖn chuyªn dông vµ
kh«ng bÞ mÊt ®i khi t¾t m¸y.
ROM cã hai líp con lµ PROM (Programmable ROM) vµ EPROM (Erasable PROM). PROM
®­îc dïng cho môc ®Ých ®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ. PROM cã thÓ ®­îc lËp tr×nh mét lÇn vµ kh«ng thÓ
xo¸ ®­îc. PROM th­êng chøa mét ch­¬ng tr×nh chuyªn dông. EPROM còng ®­îc sö dông cho viÖc
®iÒu khiÓn thiÕt bÞ nh­ng víi tr­êng hîp mµ ch­¬ng tr×nh cã thÓ ph¶i ®­îc thay ®æi. Víi EPROM

8
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

ch­¬ng tr×nh cã thÓ xo¸ ®­îc vµ ®­îc lËp tr×nh l¹i, tuy nhiªn ph¶i b»ng mét ph­¬ng ph¸p chuyªn
dông ®Æc biÖt.
Tæ chøc bé nhí chÝnh
Bé nhí chÝnh (BNC) ®­îc nèi trùc tiÕp víi bé xö lý b»ng ®­êng truyÒn tÝn hiÖu gäi lµ BUS. Ta cã
thÓ h×nh dung BNC nh­ d∙y liªn tiÕp c¸c « nhí ®­îc ®¸nh sè. ChØ sè cña mét « nhí gäi lµ ®Þa chØ
cña « nhí ®ã. §Þa chØ ®­îc ®¸nh sè lÇn l­ît tõ 0, 1, 2, ... Mçi « nhí gåm nhiÒu ng¨n nhí, mçi ng¨n
nhí dïng ®Ó l­u tr÷ mét bit. Sè l­îng bit cña mçi « nhí lµ kh¸c nhau theo tõng lo¹i m¸y. Tr­íc ®©y
khi m¸y tÝnh dïng chñ yÕu víi môc ®Ých khoa häc kü thuËt th× sè l­îng bit cña mçi « nhí kh¸ lín.
VÝ dô IBM/360 cña Mü dïng « nhí 32 bit; chiÕc m¸y tÝnh ®Çu tiªn dïng ë ViÖt Nam cuèi nh÷ng
n¨m s¸u m­¬i lµ m¸y Minsk-22 cña Liªn X« cã « nhí 37 bit... PhÇn lín c¸c m¸y tÝnh ngµy nay dïng
« nhí cã ®é dµi 8 bit (mét byte). Byte lµ ®¬n vÞ th«ng tin thuËn lîi cho xö lý d÷ liÖu ch÷ v× cã thÓ
chøa võa ®ñ m∙ mét ký tù. §Ó thÓ hiÖn c¸c d÷ liÖu dµi h¬n nh­ sè ch¼ng h¹n, ng­êi ta sö dông nhiÒu
byte kÕ tiÕp nhau, vÝ dô, ®Ó l­u tr÷ mét sè nguyªn lín ng­êi ta cã thÓ dïng 4 « nhí 1 byte kÒ nhau.

§Þa chØ
0

…..

65534

65535

Sè TT bÝt
7 6 5 4 3 2 1 0

H×nh 3.2. H×nh ¶nh ®Þa chØ ho¸ BNC

Ho¹t ®éng c¬ së cña m¸y tÝnh lµ thùc hiÖn mét lÖnh. Trong mét lÖnh, m¸y tÝnh cã thÓ xö lý c¶
mét nhãm byte. D∙y c¸c bit nhí dµi nhÊt (víi t­ c¸ch mét ®¬n vÞ d÷ liÖu) mµ CPU cã thÓ xö lý trong
mét lÖnh c¬ b¶n gäi lµ mét tõ m¸y (memory word). Mçi MT§T cã ®é dµi tõ m¸y (sè l­îng c¸c bit
nhí) x¸c ®Þnh, th­êng lµ 8, 16, 32, ... bit (t­¬ng øng mét, hai, bèn, ... byte). VÝ dô tõ m¸y cña m¸y vi
tÝnh dïng bé xö lý Intel 80286 lµ 16 bit, cßn tõ m¸y cña m¸y vi tÝnh dïng bé xö lý Pentium cña Intel
lµ 32 bit, tõ m¸y cña m¸y dïng bé xö lý Alpha hay bé vi xö lý Itanium lµ 64 bit. Tõ m¸y cµng dµi
thÓ hiÖn møc song song ho¸ trong xö lý cµng cao. §Þa chØ tõ m¸y lµ ®Þa chØ cña byte ®Çu tiªn cña tõ
m¸y ®ã.
Nh­ vËy, mçi « nhí cã hai ®Æc tr­ng:
• §Þa chØ cña mçi « nhí lµ cè ®Þnh. §ã lµ sè thø tù cña « nhí trong BNC.
• Néi dung mçi « nhí ®­îc l­u tr÷ d­íi d¹ng m∙ nhÞ ph©n. Néi dung « nhí cã thÓ thay ®æi.
Do mçi « nhí cã ®Þa chØ riªng cña nã, nªn cã thÓ truy nhËp tíi d÷ liÖu trong tõng « nhí. ChÝnh v×
thÕ, BNC cßn ®­îc gäi lµ bé nhí truy nhËp trùc tiÕp. D÷ liÖu truyÒn gi÷a CPU vµ bé nhí mçi lÇn
th­êng lµ mét byte hay mét tõ m¸y.
§äc/ghi

9
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

Khi ®äc, néi dung chøa trong « nhí kh«ng thay ®æi (t­¬ng tù nh­ khi ta ®äc s¸ch th× ch÷ viÕt
trong trang s¸ch ®ã vÉn cßn nguyªn). Khi ghi th× néi dung cã trong bé nhí ®ã bÞ xo¸ (t­¬ng tù nh­
kiÓu viÕt ®Ì lªn trang s¸ch) vµ bé nhí l­u tr÷ néi dung míi. §Ó ®äc/ghi víi bé nhí chó ý: §Çu tiªn
CPU göi ®Þa chØ cña vïng nhí tíi mét m¹ch gäi lµ bé gi¶i m∙ ®i¹ chØ. Sau ®ã göi mét tÝn hiÖu ®iÒu
khiÓn tíi kÝch ho¹t bé gi¶i m∙ ®Þa chØ. KÕt qu¶ lµ bé gi¶i m∙ ®Þa chØ më m¹ch nèi trùc tiÕp víi « nhí
t­¬ng øng ®Ó sao chÐp néi dung ra mét vïng nhí phô nÕu thao t¸c lµ ®äc hoÆc néi dung cña vïng
nhí phô ®­îc sao vµo « nhí nÕu thao t¸c lµ ghi. Vïng nhí phô nµy th­êng lµ c¸c thanh ghi
(register). Mét vïng nhí ®Æc biÖt cã tèc ®é truy cËp nhanh gäi lµ Cache. Vïng nhí nµy ®ãng vai trß
trung gian gi÷a RAM vµ c¸c thanh ghi.
Do c¬ chÕ ®Þa chØ ho¸ vµ phÇn nµo ®ã do gi¸ thµnh nªn bé nhí trong th­êng cã dung l­îng kh«ng
lín l¾m (tõ vµi chôc KB ®Õn vµi tr¨m MB).
3.2.2. Bé nhí ngoµi (BNN)
RAM chØ dïng cho viÖc ghi d÷ liÖu khi ®ang xö lý, d÷ liÖu trong RAM bÞ xãa khi kh«ng cßn
nguån nu«i. Bëi vËy, ®èi víi c¸c d÷ liÖu cÇn l­u tr÷ l©u dµi, kh«ng thÓ ®Ó trªn RAM ®­îc. MÆt kh¸c
tuy tèc ®é truy nhËp trªn RAM lµ nhanh, nh­ng dung l­îng nhí cña nã nhá. §Ó cã thÓ l­u tr÷ th«ng
tin l©u dµi víi khèi l­îng lín, ta ph¶i sö dông bé nhí ngoµi. BNN th­êng lµm b»ng c¸c vËt liÖu tõ.
Tèc ®é truy nhËp BNN chËm nh­ng gi¸ thµnh rÎ h¬n vµ cho phÐp l­u tr÷ ®­îc khèi l­îng th«ng tin
lín h¬n.
Cã nhiÒu lo¹i BNN. Cho ®Õn nay chØ cßn sö dông th«ng dông mét sè lo¹i lµ ®Üa tõ, b¨ng tõ vµ gÇn
®©y ta sö dông ®Üa quang. D÷ liÖu ghi trªn BNN kh«ng bÞ mÊt khi t¾t m¸y. §Ó xö lý, d÷ liÖu ë BNN
cÇn ®­îc chuyÓn vµo RAM.
D­íi ®©y giíi thiÖu mét sè lo¹i BNN th«ng dông.
§Üa mÒm (floppy disk) lµ mét ®Üa h×nh trßn lµm b»ng nhùa tæng hîp mylar, trªn ®ã cã phñ líp vËt
liÖu cã tõ tÝnh. §Üa mÒm ®­îc chøa trong vá bäc h×nh vu«ng ®Ó b¶o vÖ khái bôi vµ chØ ®Ó më ë hai
chç, mét chç cho ®Çu ®äc/ghi tiÕp xóc ®­îc víi ®Üa, mét chç gäi lµ lÉy b¶o vÖ ®Üa mµ khi ta cµi l¹i
th× viÖc ghi vµo ®Üa kh«ng thùc hiÖn ®­îc. BiÖn ph¸p nµy gióp ng­êi sö dông cã thÓ b¶o vÖ th«ng tin
ghi trªn ®Üa chèng ghi nhÇm hay xo¸ mÊt th«ng tin ®ang cã trªn ®Üa.
D÷ liÖu ®­îc ghi trªn mét hoÆc hai mÆt cña ®Üa theo c¸c ®­êng trßn ®ång t©m mµ ta gäi lµ ®­êng
ghi (track). §Ó tiÖn ®Þnh vÞ c¸c d÷ liÖu trªn c¸c ®­êng ghi, ®­êng ghi ®­îc chia thµnh c¸c cung
(sector). C¸c cung ®­îc ®¸nh sè liªn tiÕp tõ 0, 1, 2, ... (xem H×nh 3.3)
D÷ liÖu ®­îc ®Þnh vÞ trªn ®Üa theo ®Þa chØ, ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua tªn ®Üa, mÆt d­íi hay trªn cña
®Üa, chØ sè ®­êng ghi, chØ sè cung. ViÖc ®äc/ghi th«ng tin víi ®Üa thùc hiÖn theo c¸c ®¬n vÞ vµi cung
gäi lµ liªn cung (cluster) trªn mét ®­êng ghi chø kh«ng thùc hiÖn theo tõng byte.
ThiÕt bÞ ®äc/ghi ®Üa (gäi lµ æ ®Üa) ho¹t ®éng gièng víi bé phËn quay ®Üa cña m¸y h¸t. t©m ®Üa
ë

mÒm cã lç ®Ó bé phËn quay g¾n vµo ®ã vµ quay ®Üa. §Çu tõ ®äc/ghi mÆt ®Üa qua cöa ®äc/ghi. Khi cã
yªu cÇu ®äc/ghi, CPU göi tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ®Õn æ ®Üa. Khi ®ã bé phËn quay g¾n vµo ®Üa vµ quay
®Üa cßn ®Çu tõ ®­îc di chuyÓn theo ph­¬ng b¸n kÝnh ®Õn ®­êng ghi cÇn thiÕt. Thêi gian truy nhËp
®èi víi ®Üa bao gåm c¶ thêi gian ®Æt ®Çu tõ vµo vïng ®Üa chøa th«ng tin vµ c¶ thêi gian ®äc/ghi

10
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

§­êng ghi (track)

Vá ®Üa
§Üa

C¸c cung (sector)

Cöa ®äc/ghi
Khe chèng ghi

H×nh 3.3. §Üa mÒm

Sè l­îng c¸c ®­êng ghi, c¸c cung ghi phô thuéc vµo hÖ ®iÒu hµnh ®­îc sö dông. V× thÕ, tr­íc khi
sö dông ®Üa mÒm ph¶i ®­îc t¹o khu«n d¹ng (format) phï hîp víi ®Æc tr­ng riªng cña chÝnh hÖ ®iÒu
hµnh ®ang sö dông.
Cã nhiÒu lo¹i ®Üa mÒm cã dung l­îng vµ kÝch cì kh¸c nhau. §Üa mÒm th«ng dông nhÊt hiÖn nay
lµ lo¹i cã ®­êng kÝnh 3.5 inch víi søc chøa 1.44 MB.
Ngoµi chøc n¨ng l­u tr÷ th«ng tin l©u dµi, ®Üa mÒm th­êng ®­îc dïng ®Ó: Sao chÐp th«ng tin tõ
mét m¸y sang m¸y kh¸c, l­u tr÷ c¸c ch­¬ng tr×nh ®Ó cµi ®Æt.
§Üa cøng (Hard disk) th­êng lµ mét bé ®Üa gåm nhiÒu ®Üa xÕp thµnh chång, ®ång trôc nh­ H×nh
3.4 d­íi ®©y. C¸c ®Üa nµy lµ c¸c ®Üa hîp kim cã phñ vËt liÖu tõ trªn mÆt ®Ó ghi th«ng tin. Mçi ®Üa
còng quy ®Þnh c¸c ®­êng ghi, c¸c cung t­¬ng tù nh­ ®Üa mÒm. Do cã nhiÒu ®Üa nªn c¸c ®­êng ghi
trªn c¸c ®Üa cã cïng mét b¸n kÝnh t¹o nªn mét mÆt trô (cylinder). Khi nãi tíi sè trô cña ®Üa cøng ta
hiÓu ®ã chÝnh lµ sè thø tù cña ®­êng ghi trªn ®Üa.

H×nh 3.4. §Üa cøng

Mçi mÆt ®Üa cã ®Çu ®äc/ghi (head) riªng. Chóng ®­îc cè kÕt thµnh mét chïm nh­ mét c¸i l­îc
vµ di chuyÓn ®ång thêi. Khi cã yªu cÇu, bé ®äc/ghi chuyÓn ®Õn mét trô vµ mét ®Çu ®äc ®­îc chän
®Ó ®äc/ghi trªn mÆt t­¬ng øng.
MËt ®é ghi trªn ®Üa cøng cao h¬n nhiÒu so víi ®Üa mÒm. Nh÷ng ®Üa cøng ngµy nay rÊt gän vµ cã
thÓ cã søc chøa tíi hµng chôc GB.
Do ®Üa cøng bÒn v÷ng h¬n vÒ mÆt c¬ häc so víi ®Üa mÒm nªn ®Üa cøng cã thÓ quay rÊt nhanh (200
vßng/gi©y). ChÝnh v× vËy tèc ®é ®äc/ghi trªn ®Üa cøng rÊt cao. Thêi gian truy cËp trung b×nh cña c¸c
®Üa cøng chØ kho¶ng 10 miligi©y.
Bé ®Üa vµ bé phËn ®äc/ghi ®­îc l¾p ®Æt chung trong mét hép kÝn ®Ó tr¸nh bôi. Khi ho¹t ®éng do
tèc ®é quay cña ®Üa rÊt nhanh nªn dßng kh«ng khÝ t¹o mét líp ®Öm t¸ch ®Çu tõ khái mÆt ®Üa, kh«ng
lµm cho ®Üa cøng bÞ x­íc do nh÷ng tiÕp xóc c¬ häc nh­ ®èi víi ®Üa mÒm. Do vËy tuæi thä ®Üa cøng
rÊt cao.
§Üa quang (Compact Disk - CD) lµm b»ng polycarbonate, cã phñ mét líp phim nh«m cã tÝnh
ph¶n x¹ vµ mét líp b¶o vÖ. D÷ liÖu ghi trªn ®Üa b»ng c¸c vÕt lâm (pit) vµ c¸c vïng ph¶n x¹ hay cßn
gäi lµ vïng næi (trong tiÕng Anh gäi lµ land). §Üa quang ®­îc ®äc b»ng tia laser, kh«ng cã sù tiÕp

11
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

xóc c¬ häc nµo gi÷a ®Çu ®äc vµ mÆt ®Üa. Khi ®äc, ®Çu ®äc chiÕu tia laser c«ng suÊt thÊp lªn ®Üa vµ
ph©n tÝch tÝn hiÖu ph¶n håi ®Ó nhËn biÕt c¸c ®iÓm lâm vµ vïng næi. Khi gÆp c¸c ®iÓm lâm, tÝn hiÖu
ph¶n håi sÏ bÞ t¸n x¹. Cßn khi gÆp c¸c vïng næi, tia laser sÏ bÞ ph¶n x¹ l¹i.
Ng­êi ta dïng ph­¬ng ph¸p Ðp khu«n ®Ó ghi ®Üa CD. Khi s¶n xuÊt hµng lo¹t th× ng­êi ta hay
dïng chïm tia laser c«ng suÊt cao ®Ó t¹o nªn c¸c ®iÓm lâm nÕu dïng víi ®Üa ghi ®­îc mét lÇn vµ ghi
mét b¶n. C¸c ®Üa quang th«ng th­êng chØ ghi ®­îc mét lÇn v× kh«ng thÓ t¹o d¹ng l¹i ®­îc. Còng v×
thÕ mµ ta th­êng gäi chóng lµ c¸c ®Üa CD-ROM (Compact Disk Read Only Memory).
Còng cã mét sè lo¹i ®Üa quang cho phÐp ghi l¹i ®­îc nh­ng dïng mét nguyªn lý ghi kh¸c h¬i
phøc t¹p mét chót.
C¸c øng dông ®Çu tiªn cña ®Üa laser lµ c¸c ®Üa nh¹c vµ ®Üa h×nh (CD-G: CD Graphic), c¸c ®Üa øng
dông t­¬ng t¸c (CD-I: CD Interactive), ... Tèc ®é truy cËp trªn ®Üa CD kh«ng nhanh b»ng ®Üa cøng.
Ng­êi ta th­êng ®o tèc ®é ®äc ®Üa CD theo tû sè tèc ®é so víi c¸c ®Çu ®äc ®Üa nh¹c tiªu chuÈn. VÝ
dô ®Çu ®äc tèc ®é 48 (kÝ hiÖu lµ 48X) cã tèc ®é ®äc nhanh gÊp 48 lÇn ®Çu ®äc ®Üa nh¹c. §Üa CD cã
søc chøa rÊt lín. C¸c ®Üa th«ng dông hiÖn nay cã søc chøa kho¶ng 650 MB (gÊp kho¶ng 300 lÇn ®Üa
mÒm).
CD-ROM cßn cã mét sè ­u ®iÓm kh¸c: Kh«ng thÓ bÞ nhiÔm virus; th«ng tin trªn CD kh«ng bÞ
xãa mét c¸ch ngÉu nhiªn; gi¸ thµnh l­u tr÷ th«ng tin thÊp.
DVD-ROM (Digital Video Disk) còng lµ lo¹i ®Üa quang cã søc chøa gÊp vµi chôc lÇn c¸c ®Üa CD-
ROM hiÖn nay, v× r»ng CD-ROM chØ l­u tr÷ d÷ liÖu trªn mét mÆt, cßn DVD d÷ liÖu ®­îc nhí trªn
c¶ hai mÆt ®Üa. Víi ®Üa nµy cã thÓ ghi mét bé phim kÐo dµi nhiÒu giê.
B¨ng tõ (magnetic tape) ®­îc sö dông rÊt réng r∙i trong thËp kû 60 vµ 70 cña thÕ kû tr­íc. ¦u
®iÓm chÝnh cña b¨ng tõ lµ gi¸ rÊt rÎ. Tuy nhiªn, chÕ ®é ®äc/ghi víi b¨ng tõ lµ tuÇn tù. NÕu nh­ ®Ó
®äc mét vïng nµo ®ã trªn ®Üa, cã thÓ ®Æt chÝnh x¸c ®Çu tõ vµo vïng ®Üa cÇn ®äc th× víi b¨ng tõ ph¶i
duyÖt tuÇn tù. Thêi gian truy nhËp ®èi víi b¨ng tõ mÊt nhiÒu phót. ChÝnh v× vËy mµ hiÖn nay b¨ng tõ
chØ ®­îc sö dông víi môc ®Ých l­u tr÷ l©u dµi.
Chó ý r»ng CPU chØ xö lý trùc tiÕp c¸c d÷ liÖu ®­îc l­u tr÷ ë BNC. Do vËy, tr­íc khi ®­îc xö lý ,
c¸c d÷ liÖu ë BNN cÇn ®­îc truyÒn vµo BNC. V× vËy, BNN gäi lµ bé nhí phô.
B¶ng 3.1 d­íi ®©y thÓ hiÖn sù ph©n cÊp bé nhí theo ®Æc tr­ng vÒ tèc ®é vµ dung l­îng.
Tèc ®é truy nhËp Tªn gäi Dung l­îng
Tõ 1 ®Õn 10 nano gi©y Thanh ghi (register) 100 Byte
Tõ 1 ®Õn 100 nano gi©y Bé nhí ®Öm (cache memory) 100 KB
Vµi tr¨m nano gi©y Bé nhí chÝnh (main memory) tõ 10 ®Õn 100 MB
100 micro gi©y ®Õn 10 Bé nhí dÖm b»ng ®Üa (disk cache) tõ 100 MB dÕn 1 GB
mili gi©y
Tõ hµng tr¨m mili gi©y §Üa tõ (magnetic disk), B¨ng tõ, Tõ hµng chôc MB
®Õn hµng tr¨m gi©y (magnetic tape) §Üa quang(optical ®Õn hµng tr¨m GB
disk), DVD (Digital Video Disk).

B¶ng 3.1. Ph©n cÊp bé nhí

3.3. C¸c thiÕt bÞ vµo/ra (INPUT/OUTPUT Devices)

C¸c thiÕt bÞ vµo/ra dïng ®Ó trao ®æi d÷ liÖu gi÷a m«i tr­êng bªn ngoµi vµ MT§T. Cô thÓ h¬n, c¸c
thiÕt bÞ vµo cã chøc n¨ng chuyÓn d÷ liÖu tõ bªn ngoµi vµo bé nhí trong cßn c¸c thiÕt bÞ ra dïng ®Ó
chuyÓn th«ng tin tõ bé nhí trong cña MT§T ®­a ra m«i tr­êng ngoµi.

12
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

3.3.1. ThiÕt bÞ vµo

ThiÕt bÞ vµo (input device) lµ thiÕt bÞ cã chøc n¨ng chuyÓn d÷ liÖu d¹ng con ng­êi hiÓu ®­îc vÝ
dô nh­ gi¸ trÞ sè, ký tù, h×nh ¶nh, ©m thanh thµnh d¹ng tæ hîp cña 0 vµ 1 ®Ó MT§T hiÓu ®­îc vµ
truyÒn c¸c d÷ liÖu ®ã vµo BNC. T­¬ng øng víi c¸c d¹ng d÷ liÖu kh¸c nhau sÏ cã c¸c thiÕt bÞ vµo
kh¸c nhau.
Sau ®©y tr×nh bµy mét sè thiÕt bÞ vµo th«ng dông.
- Bµn phÝm (keyboard) lµ thiÕt bÞ dïng ®Ó ®­a d÷ liÖu d¹ng sè vµ ký tù vµo MT§T trùc tiÕp,
kh«ng qua gi¸ mang tin. T­¬ng tù nh­ trªn m¸y ch÷, trªn bµn phÝm cã c¸c phÝm ch÷ c¸i, ch÷ sè vµ
c¸c phÝm ký tù ®Æc biÖt. C¸c phÝm chia thµnh bèn nhãm sau:
• Nhãm phÝm ch÷ bao gåm c¸c phÝm t­¬ng tù nh­ phÝm m¸y ch÷ ®Ó gâ vµo c¸c ch÷, c¸c ch÷
sè, c¸c dÊu.
• Nhãm phÝm chøc n¨ng ®Ó thùc hiÖn nhanh mét sè yªu cÇu nµo ®ã. Mét sè phÝm nhãm nµy
cã chøc n¨ng mÆc ®Þnh. Mét sè kh¸c cã chøc n¨ng do phÇn mÒm øng dông cô thÓ quy ®Þnh
• Nhãm phÝm ®iÒu khiÓn, x¸c ®Þnh mét sè chøc n¨ng ®Æc biÖt nh­ thiÕt lËp c¸c chÕ ®é kh¸c
nhau cña bµn phÝm.
• Nhãm phÝm so¹n th¶o. Nhãm nµy ®Æc biÖt quan träng v× nãi chung kho¶ng 80-90% thêi gian
lµm viÖc trªn m¸y lµ so¹n th¶o v¨n b¶n. C¸c phÝm so¹n th¶o hç trî nh÷ng c«ng viÖc th«ng
th­êng nhÊt trong so¹n th¶o.

PhÝm ®iÒu khiÓn PhÝm ch÷ PhÝm chøc n¨ng PhÝm so¹n th¶o PhÝm sè

H×nh 3.5. Bµn phÝm

Khi ta Ên mét phÝm, tÝn hiÖu ®­îc truyÒn cho m¸y tÝnh th«ng qua bé lËp m∙, t­¬ng øng víi ký tù
cña phÝm ®­îc Ên ®ã.
- Chuét (mouse) lµ mét thiÕt bÞ vµo (xem H×nh 3.6a), mÆt d­íi cã mét viªn bi l¨n ®­îc trªn mÆt
ph¼ng. Lóc ®Çu ng­êi ta cßn gäi ®ïa, sau nµy “con chuét” trë thµnh tªn gäi chÝnh thøc. Khi di
chuyÓn chuét trªn mÆt ph¼ng, chiÒu vµ ®é dµi l¨n ®­îc cña viªn bi ®­îc truyÒn vµo m¸y tÝnh d­íi
d¹ng c¸c xung ®iÖn. Mét ch­¬ng tr×nh xö lý c¸c d÷ kiÖn nµy sÏ t¹o ra mét ¶nh (th­êng thÓ hiÖn d­íi
d¹ng mòi tªn gäi lµ con ®Þnh vÞ (hay con trá) trªn mµn h×nh. Kho¶ng c¸ch vµ chiÒu di chuyÓn cña
con trá trªn mµn h×nh còng t­¬ng tù nh­ kho¶ng c¸ch vµ chiÒu di chuyÓn cña chuét. V× vËy ta cã thÓ
dïng chuét ®iÒu khiÓn con trá ®Ó chØ ®Þnh c¸c ®èi t­îng lµm viÖc trªn mµn h×nh.

13
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

H×nh 3.6a. Chuét c¬ häc vµ chuét hång ngo¹i kh«ng cÇn nèi
víi m¸y tÝnh b»ng d©y mµ b»ng tin hiÖu hång ngo¹i

VÒ nguyªn t¾c, bÊt cø thiÕt bÞ nµo cho phÐp chuyÓn th«ng tin vµo bé nhí trong ®Òu gäi lµ thiÕt bÞ
vµo. Cßn nhiÒu lo¹i thiÕt bÞ vµo kh¸c nh­ m¸y ®äc ¶nh (scanner) ®Ó chuyÓn c¸c h×nh ¶nh hay tµi liÖu
thµnh d¹ng sè, lµ thµnh phÇn chñ chèt cña hÖ thèng xö lý ¶nh, m¸y sè ho¸ ¶nh (digitizer), m¸y ®äc
mùc tõ (MIRC) dïng ®Ó xö lý sÐc trong ng©n hµng, siªu thÞ. MIRC ®äc ký tù (vÝ dô tµi kho¶n, sè
sÐc, ...) ®­îc in b»ng mùc ®Æc biÖt trªn sÐc ®Ó xö lý d­íi d¹ng sè trong m¸y tÝnh. M∙ ®­îc dïng
réng r∙i ë c¸c ®iÓm b¸n hµng, th­ viÖn, bÖnh viÖn, ... lµ m∙ v¹ch, cã chøa thªm c¸c d÷ liÖu vÒ thêi
gian. ThiÕt bÞ nhËn d¹ng tiÕng nãi dïng ®Ó chuyÓn lêi nãi thµnh sè theo c¸ch so s¸nh c¸c mÉu ®iÖn
do ng­êi nãi t¹o ra víi tËp mÉu ®∙ ghi s½n, v× vËy sè vèn tõ tËp mÉu ch­a v­ît qu¸ vµi ngh×n.
3.3.2. ThiÕt bÞ ra
C¸c thiÕt bÞ cho phÐp chuyÓn d÷ liÖu tõ bé nhí trong ra mét gi¸ mang tin kh¸c gäi lµ thiÕt bÞ ra.
Sau ®©y lµ mét sè thiÕt bÞ ra th«ng dông;
- Mµn h×nh (display hoÆc monitor) lµ thiÕt bÞ ra, gièng nh­ mµn h×nh cña m¸y thu h×nh. Mäi ch÷
hay ¶nh trªn mµn h×nh mµ ta thÊy ®­îc ®Òu t¹o tõ c¸c ®iÓm ¶nh (pixel) thÓ hiÖn bëi mét chÊm nhá.
Ngoµi c¸c tÝnh n¨ng gièng nh­ mµn h×nh cña m¸y thu h×nh th«ng th­êng cÇn ph¶i kÓ ®Õn c¸c tÝnh
n¨ng kü thuËt cã liªn quan ®Õn ®Æc thï cña m¸y tÝnh. Mét tÝnh n¨ng quan träng cña mµn h×nh lµ ®é
ph©n gi¶i (resolution) chØ mËt ®é ®iÓm ¶nh trªn mµn h×nh - ®o kh¶ n¨ng thÓ hiÖn tinh tÕ cña mµn
h×nh. Thùc ra c¶ hai tÝnh n¨ng trªn kh«ng chØ phô thuéc vµo chÝnh mµn h×nh mµ cßn phô thuéc vµo
thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn mµn h×nh (video card). C¸c mµn h×nh Super VGA th«ng th­êng hiÖn nay cho ®é
ph©n gi¶i tíi 768 x 1024 ®iÓm ¶nh víi tõ 28 ®Õn 224 s¾c ®é mµu kh¸c nhau. Mét tÝnh n¨ng kh¸c mµ
hÇu hÕt c¸c mµn h×nh ngµy nay ®Òu ph¶i cã lµ kh¶ n¨ng tiÕt kiÖm n¨ng l­îng. Khi ngõng lµm viÖc
víi m¸y mét thêi gian ®ñ dµi, c¸c mµn h×nh cã kh¶ n¨ng ngõng ho¹t ®éng.
Lo¹i mµn h×nh phæ biÕn nhÊt lµ lo¹i mµn h×nh dïng ®Ìn ca t«t (h×nh 3.6b) - chÝnh lµ lo¹i ®Ìn h×nh
dïng cho m¸y thu h×nh. C¸c ®iÓm ¶nh ®­îc t¹o bëi c¸c sóng b¾n ®iÖn tö trong ®Ìn h×nh cã phñ c¸c
vËt liÖu ph¸t quang. Ngµy nay ng­êi ta cßn dïng c¸c mµn h×nh máng dïng c«ng nghÖ tinh thÓ láng
hay plasma. C¸c mµn h×nh nµy th­êng dïng cho c¸c m¸y tÝnh x¸ch tay (notebook) vµ b¾t ®Çu dïng
cho m¸y ®Ó bµn nh­ng gi¸ thµnh cßn kh¸ ®¾t.

H×nh 3.6b. Mµn h×nh dïng ®Ìn ca tèt vµ mµn h×nh

tinh thÓ láng dïng víi m¸y tÝnh kiÓu notebook

14
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

- M¸y in (printer) lµ thiÕt bÞ cho phÐp in ra c¸c th«ng tin trªn giÊy in. Ta th­êng gÆp mét sè lo¹i
m¸y in sau:
• M¸y in dßng (Line Printer) cã tèc ®é in rÊt nhanh (tõ 300 tíi 1200 dßng/phót), nhê sö dông mét
trèng c¸c con ch÷, hay mét xÝch c¸c con ch÷, víi tèc ®é chuyÓn ®éng cao. Lo¹i m¸y in nµy
kh«ng in ¶nh ®­îc v× c¸c con ch÷ ®­îc t¹o h×nh s½n tõ tr­íc. M¸y in dßng hay dïng ë nh÷ng n¬i
cÇn in nhiÒu nh­ng chØ in ch÷ (vÝ dô ®Ó in ho¸ ®¬n ®iÖn, n­íc, khÝ ®èt hay ë c¸c trung t©m m¸y
tÝnh cña c¸c ®¹i häc ®Ó in ch­¬ng tr×nh cho sinh viªn...).
• M¸y in kim (dot printer) lµ lo¹i m¸y kh«ng dïng bé ch÷ t¹o d¹ng s½n mµ sö dông mét bé c¸c
kim in ¶nh, ch÷ ®­îc t¹o b»ng c¸c chÊm do kim in ®Ëp vµo b¨ng mùc in vµo giÊy. Nh­ vËy mçi
ch÷ ®­îc thÓ hiÖn qua mét tæ hîp c¸c ®iÓm t¸ch tõ mét ma trËn ®iÓm (khung ch÷). V× lý do nµy
m¸y in kim cßn gäi lµ m¸y in theo kiÓu ma trËn (matrix printer). ChÊt l­îng cña m¸y in kim
®­îc ®¸nh gi¸ qua tèc ®é in (tÝnh b»ng sè ký tù in ®­îc trong mét gi©y) vµ mËt ®é ®iÓm m¸y in
cã thÓ in ®­îc mµ ta cã thÓ ®¸nh gi¸ qua sè ®Çu kim. §é tinh tÕ cña ¶nh vµ ch÷ ®­îc in ra phô
thuéc rÊt lín vµo tÝnh n¨ng thø hai nµy. M¸y in kiÓu nµy kh¸ rÎ vµ rÊt gän nªn hay ®­îc dïng
phæ biÕn trong c«ng t¸c v¨n phßng. MÆc dï chÊt l­îng ¶nh kh«ng thËt cao nh­ng do in b»ng kim
nªn víi viÖc in nh÷ng b¶n in nhiÒu liªn (nh­ ho¸ ®¬n) th× ch­a cã m¸y in nµo cã thÓ thay ®­îc
m¸y in kim.
• M¸y in laser (Laser Printer). M¸y in lo¹i nµy dïng kü thuËt laser ®Ó t¹o ¶nh tõng trang mét
trªn mét trèng tÜnh ®iÖn. Khi chïm laser chiÕu lªn trèng cã thÓ t¹o ra mét bøc ¶nh “tÜnh
®iÖn” theo møc ®iÖn ¸p cña c¸c ®iÓm trªn mÆt trèng. C¸c h¹t mùc nhá bÞ hót lªn trèng theo
®óng bøc ¶nh “®iÖn” ®∙ ®­îc t¹o. Khi ¸p trèng vµo giÊy in vµ ®èt nãng, c¸c h¹t mùc ch¶y ra
dÝnh vµo mÆt giÊy t¹o nªn ¶nh. ¦u ®iÓm cña lo¹i m¸y nµy lµ chÊt l­îng ¶nh rÊt cao. Ngµy
nay gi¸ thµnh cña m¸y in laser ®∙ kh¸ rÎ nªn chóng ®∙ ®­îc sö dông réng r∙i trong v¨n
phßng.
• M¸y in phun mùc (Inkjet Printer). Thay v× dïng kim ®Ó t¹o mét ®iÓm, m¸y in phun mùc nµy
phun ra tia mùc siªu nhá. C«ng nghÖ phæ biÕn nhÊt lµ dïng tinh thÓ ¸p ®iÖn ®Ó lµm b¬m
mùc. Mét tinh thÓ ¸p ®iÖn sÏ co hay gi∙n tuú thuéc vµo ®iÖn ¸p ®Æt vµo hai mÆt ®èi ®iÖn cña
tinh thÓ. M¸y in phun mùc cã chÊt l­îng ¶nh cao l¹i kh«ng ån. Gi¸ m¸y kh«ng ®¾t nh­ng gi¸
mùc kh¸ ®¾t.
Cßn mét sè lo¹i thiÕt bÞ ra kh¸c nh­ m¸y vÏ, m¸y chiÕu ¶nh. C¸c Microfilm dïng ®Ó ghi
nhí c¸c ¶nh vi phim. ThiÕt bÞ ®­a ra tiÕng nãi, chuyÓn d÷ liÖu d¹ng sè trë l¹i tiÕng nãi, ...
Mét sè thiÕt bÞ cã thÓ võa lµ thiÕt bÞ vµo võa lµ thiÕt bÞ ra nh­:
• C¸c thiÕt bÞ ®äc vµ ghi ®Üa.
• C¸c modem ®Ó nèi c¸c m¸y tÝnh víi nhau theo ®­êng ®iÖn tho¹i. TÝn hiÖu sè cña m¸y tÝnh
qua modem sÏ biÕn thµnh tÝn hiÖu t­¬ng tù (analog) ®Ó göi theo ®­êng ®iÖn tho¹i. Khi nhËn,
modem biÕn ng­îc trë l¹i tõ tÝn hiÖu t­¬ng tù ra tÝn hiÖu sè.

H×nh 3.7. Mét m¸y in laser

15
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

3.4. Bé xö lý (CPU - Central Processing Unit)

CPU cã chøc n¨ng ®iÒu khiÓn m¸y tÝnh vµ xö lý th«ng tin theo ch­¬ng tr×nh ®∙ ®­îc l­u tr÷ trong
bé nhí. CPU gåm c¸c thµnh phÇn chÝnh:
- §ång hå (clock) t¹o c¸c xung ®iÖn ¸p chÝnh x¸c, ®Òu ®Æn ®Ó sinh ra c¸c tÝn hiÖu c¬ b¶n ®Ó ®iÒu
chÕ th«ng tin vµ ®ång bé ho¸ c¸c thµnh phÇn kh¸c cña m¸y tÝnh.
- C¸c thanh ghi (registers). Ngoµi bé nhí trong, CPU cßn dïng c¸c thanh ghi nh­ lµ nh÷ng bé
nhí nhanh, chuyªn dông dïng trong khi thùc hiÖn c¸c lÖnh. C¸c thanh ghi th­êng ®­îc dïng ®Ó ghi
c¸c lÖnh ®ang ®­îc thùc hiÖn, l­u tr÷ c¸c d÷ liÖu phuc phôc vô cho c¸c lÖnh, c¸c kÕt qu¶ trung gian,
c¸c ®Þa chØ, c¸c th«ng tin dïng ®Õn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét lÖnh.
- Bé nhí ®Öm (cache memory) Trong c¸c CPU hiÖn ®¹i, ®Ó t¨ng tèc ®é, viÖc l­u chuyÓn d÷ liÖu vµ
ch­¬ng tr×nh gi÷a bé nhí trong vµ CPU tiÕn hµnh theo tõng khèi lín. §Ó lµm ®iÒu nµy ng­êi ta t¹o
c¶ nh÷ng bé nhí cã tèc ®é ®äc/ghi nhanh gån rÊt nhiÒu thanh ghi ngay trong lßng CPU. ViÖc n¹p d÷
liÖu tõ bé nhí trong vµo bé nhí ®Öm cã thÓ thùc hiÖn hoµn toµn song song víi xö lý lÖnh. Khi ph¶i
xö lý lÖnh, CPU lÊy th¼ng tõ bé nhí ®Öm mµ kh«ng ph¶i mÊt thêi gian liªn l¹c víi bé nhí trong ®Ó
lÊy d÷ liÖu trùc tiÕp. Nh­ vËy cÇn cã mét c¬ chÕ ®iÒu khiÓn n¹p d÷ liÖu s½n. Mét sè CPU hiÖn ®¹i cã
kh¶ n¨ng dù ®o¸n th«ng minh ®Ó biÕt nªn t¶i vïng nµo tõ bé nhí vµo bé nhí ®Öm.
- Bé sè häc vµ logic ë ®Üa mÒm (ALU- Arithmetic and Logic Unit) lµ khèi chøc n¨ng thùc hiÖn
c¸c phÐp to¸n c¬ së cña m¸y nh­ c¸c phÐp to¸n sè häc, c¸c phÐp to¸n logic, phÐp t¹o m∙ v.v. ALU
bao gåm nh÷ng m¹ch chøc n¨ng ®Ó thùc hiÖn c¸c phÐp to¸n ®ã.
- Bé ®iÒu khiÓn (CU- Control Unit) lµ khèi chøc n¨ng ®iÒu khiÓn sù ho¹t ®éng cña MT§T theo
ch­¬ng tr×nh ®Þnh s½n.
Nhê c«ng nghÖ vi m¹ch, ng­êi ta cã kh¶ n¨ng chÕ t¹o toµn bé bé xö lý trong mét chÝp (mét m¹ch
vi ®iÖn tö ®­îc ®ãng trong mét vá duy nhÊt). Nh÷ng bé xö lý nh­ vËy gäi lµ bé vi xö lý (micro
processor) viÕt t¾t lµ µP.
3.5. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn lÖnh
Mçi lÖnh m¸y lµ mét yªu cÇu ALU thùc hiÖn mét phÐp tÝnh c¬ së (céng logic, nh©n logic, chän
lÖnh cÇn thùc hiÖn v.v...). Mçi lÖnh nµy ph¶i chØ ra ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin sau:
• PhÐp tÝnh mµ lÖnh cÇn thùc hiÖn, phÐp tÝnh ®ã cho b»ng mét sè bit gäi lµ m∙ phÐp tÝnh.
• D÷ liÖu mµ lÖnh cÇn xö lý. Th«ng tin nµy cã thÓ lµ ®Þa chØ trong BNT hoÆc lµ m∙ thanh ghi
hoÆc d÷ liÖu cô thÓ.
• C¸c th«ng tin liªn quan ®Õn kÕt qu¶ thùc hiÖn phÐp tÝnh, ch¼ng h¹n ®Þa chØ n¬i l­u tr÷ kÕt
qu¶ cña phÐp tÝnh.
Nh­ vËy mét lÖnh cã cÊu tróc nh­ sau:

M∙ lÖnh C¸c thµnh phÇn ®Þa chØ

Mét ch­¬ng tr×nh m¸y lµ mét d∙y c¸c lÖnh. Do ch­¬ng tr×nh còng ®­îc l­u tr÷ trong bé nhí nªn
chÝnh c¸c lÖnh còng cã ®Þa chØ, ®ã chÝnh lµ ®Þa chØ byte ®Çu tiªn chøa lÖnh.
Qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh lµ mét qu¸ tr×nh liªn tiÕp thùc hiÖn tõng lÖnh. §Ó qu¶n lý
thø tù thùc hiÖn c¸c lÖnh, CU sö dông mét thanh ghi gäi lµ thanh ®Õm ®Þa chØ (Program Counter -
PC) ghi ®Þa chØ cña lÖnh sÏ thùc hiÖn tiÕp theo. Gi¸ trÞ khëi t¹o cña PC lµ ®Þa chØ lÖnh ®Çu tiªn cña
ch­¬ng tr×nh.
MT§T ®­îc ®iÒu khiÓn bëi c¸c lÖnh cña ch­¬ng tr×nh. Chu kú thùc hiÖn mét lÖnh bao gåm c¸c
b­íc sau:

16
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

• §äc lÖnh. Trong chu kú ®äc lÖnh, CU göi néi dung PC vµo bé gi¶i m∙ ®Þa chØ ®Ó ®äc byte
®Çu tiªn cña lÖnh lªn mét thanh ghi kh¸c gäi lµ thanh ghi lÖnh. PC sÏ t¨ng lªn mét ®¬n vÞ ®Ó
CU ®äc byte tiÕp theo. §é dµi c¸c lÖnh cã thÓ kh¸c nhau nh­ng byte ®Çu tiªn bao giê còng lµ
n¬i chøa m∙ lÖnh.
• Gi¶i m∙ lÖnh. CU c¨n cø vµo m∙ lÖnh ®Ó ®äc nèt c¸c th«ng tin ®Þa chØ cña lÖnh vµ hoµn thµnh
viÖc ®äc lÖnh, PC tiÕp tôc t¨ng theo sè l­îng byte ®∙ ®äc vµo.
• §äc d÷ liÖu. C¸c ®Þa chØ d÷ liÖu ®­îc göi vµo bé gi¶i m∙ ®Þa chØ ®Ó ®äc néi dung c¸c ®èi
t­îng cña lÖnh gäi lµ c¸c to¸n h¹ng (operand) vµo c¸c thanh ghi d÷ liÖu.
• Thùc hiÖn lÖnh. Ph¸t tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn cho m¹ch chøc n¨ng cña ALU thùc hiÖn phÐp tÝnh
mµ m∙ lÖnh ®∙ x¸c ®Þnh.
C¸c b­íc trªn ®­îc lÆp l¹i nh­ng víi néi dung míi cña PC. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn tuÇn tù c¸c c«ng
viÖc nµy cßn ®­îc gäi lµ chu tr×nh J. Von Neumann.
Cã mét kiÓu lÖnh kh¸c lµ chuyÓn ®iÒu khiÓn, chuyÓn ®iÒu khiÓn kh«ng ®iÒu kiÖn vµ cã ®iÒu kiÖn.
B×nh th­êng bé phËn ®iÒu khiÓn chØ xö lý tuÇn tù, nghÜa lµ sau khi thùc hiÖn lÖnh t¹i vÞ trÝ thø n th×
lÖnh tiÕp theo sÏ thùc hiÖn lµ lÖnh t¹i vÞ trÝ n+1. Tr­êng hîp phÐp tÝnh cÇn thùc hiÖn lµ lÖnh ®iÒu
khiÓn th× lÖnh tiÕp theo ®ùîc x¸c ®Þnh ngay trong phÇn ®Þa chØ cña chÝnh c©u lÖnh ®iÒu khiÓn ®ã. V×
vËy giai ®o¹n thùc hiÖn lÖnh ®iÒu khiÓn lµ ®Æt ®Þa chØ lÖnh sÏ thùc hiÖn tiÕp theo vµo PC.
Nh­ vËy ®Ó thùc hiÖn mét lÖnh nãi chung ph¶i ®äc/ghi bé nhí nhiÒu lÇn. VÝ dô, xÐt viÖc céng gi¸
trÞ cña hai biÕn vµ ghi kÕt qu¶ vµo biÕn thø ba. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn viÖc nµy bao gåm:
• T×m ®Þa chØ cña biÕn thø nhÊt trong bé nhí
• LÊy gi¸ trÞ cña biÕn t¹i ®Þa chØ võa t×m ®­îc
• T×m ®Þa chØ cña biÕn thø hai trong bé nhí
• LÊy gi¸ trÞ cña biÕn thø hai t¹i ®Þa chØ t×m ®­îc
• Céng hai gi¸ trÞ
• T×m ®Þa chØ cña biÕn thø ba trong bé nhí
• Ghi kÕt qu¶ cña phÐp céng vµo bé nhí t¹i ®Þa chØ cña biÕn thø ba.
Nh­ vËy, chØ víi phÐp céng mµ ®∙ s¸u lÇn tham chiÕu bé nhí. Cã rÊt nhiÒu th«ng tin ®∙ chuyÓn
qua ®­êng nèi chÝnh x¸c lµ “CPU vµ Bé nhí” ®Ó thùc hiÖn mét tÝnh to¸n. V× lÏ ®ã ng­êi ta gäi vui
®­êng nèi ®ã lµ “ c¸i cæ chai J. Von Neumann”.
H×nh 3.8 d­íi ®©y m« t¶ s¬ ®å cÊu tróc cña mét chu tr×nh thùc hiÖn lÖnh:

17
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

Chu Tr×nh lÖnh

2. Gi¶i m· 3. §Æt vµo

lÖnh thanh ghi lÖnh

Bé gi¶i m·

Thanh ghi 4. §Æt vµo

1. §äc lÖnh lÖnh thanh ghi ®Þa
chØ
Thanh ghi
®Þa chØ

Thanh ghi
bé nhí 5. Göi d÷ liÖu
tõ bé nhí
8. Göi kÕt chÝnh vµo
qu¶ vµo Thanh
tÝch luü thanh ghi bé
thanh tÝch luü nhí

CPU

7. ALU thùc 6. ChØ thÞ cho ALU thùc

hiÖn phÐp to¸n hiÖn phÐp to¸n mong
mong muèn muèn

H×nh 3.8. Chu tr×nh thùc hiÖn lÖnh

Cã hai ph­¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn thùc hiÖn lÖnh:
• Ph­¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn cøng. ng víi mçi lÖnh m¸y cã mét m¹ch ®Þªn thùc hiÖn lÖnh ®∙ cho
ø

theo c¸c tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn.

• Ph­¬ng ph¸p ®iÒu khiÓn vi ch­¬ng tr×nh. Mçi lÖnh ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c lÖnh s¬ cÊp
h¬n gäi lµ c¸c vi lÖnh. Khi ®ã ng­êi ta chØ ph¶i thiÕt kÕ phÇn cøng ë møc vi lÖnh. VÝ dô, phÐp
®äc mét byte trong bé nhí cã thÓ lÊy lµm mét vi lÖnh. Nh­ vËy, mét lÖnh cã thÓ thùc hiÖn
b»ng c¸ch thi hµnh mét d∙y vi lÖnh gäi lµ vi ch­¬ng tr×nh. Do ®ã, khi thay ®æi lÖnh chØ cÇn
thay ®æi vi ch­¬ng tr×nh t­¬ng øng mµ kh«ng cÇn thay ®æi cÊu tróc vËt lý cña MT§T.
C¸c CPU ngµy nay kh«ng thùc hiÖn lÖnh theo kiÓu tuÇn tù nh­ trªn mµ th­êng thùc hiÖn song
song nhiÒu qu¸ tr×nh. Th«ng tin n¹p tõ bé nhí cã thÓ lµ c¶ mét khèi lªn mét khèi thanh ghi. Mét sè
CPU cã c¶ c¬ chÕ xö lý th«ng minh ®Ó dù ®o¸n c¸c khèi ch­¬ng tr×nh hay d÷ liÖu s¾p dïng ®Õn ®Ó
t¶i tr­íc lªn thanh ghi. Trong khi ®ang thùc hiÖn lÖnh thø nhÊt th× mét thµnh phÇn kh¸c gi¶i m∙ lÖnh
thø hai vµ mét thµnh phÇn kh¸c t¶i lÖnh thø ba lªn thanh ghi. C¸ch thøc xö lý nµy gäi lµ pipeline
®­êng èng. Nhê ph­¬ng thøc nµy mµ nhiÒu bé xö lý cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu lÖnh ®ång thêi.
3.6. C¸c thÕ hÖ vµ ph©n lo¹i m¸y tÝnh
3.6.1 C¸c thÕ hÖ m¸y tÝnh
C¸c thÕ hÖ m¸y tÝnh cã thÓ ph©n biÖt theo c«ng nghÖ vµ hiÖu n¨ng. Ng­êi ta ®∙ nãi tíi 6 thÕ hÖ
m¸y tÝnh nh­ng trªn thùc tÕ mét sè thÕ hÖ vÉn chØ lµ nh÷ng dù ¸n trong phßng thÝ nghiÖm.

18
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

ThÕ hÖ thø nhÊt më ®Çu víi sù ra ®êi cña chiÕc MT§T ®Çu tiªn (ENIAC).VÒ mÆt c«ng nghÖ,
chóng ®­îc chÕ t¹o b»ng ®Ìn ®iÖn tö. V× vËy c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö thÕ hÖ ®Çu rÊt cång kÒnh, tiªu thô
nhiÒu n¨ng l­îng, tèc ®é chËm (vµi ngh×n phÐp tÝnh/gi©y) vµ dung l­îng nhí rÊt thÊp (vµi tr¨m cho
®Õn vµi ngh×n tõ). ChiÕc m¸y tÝnh ®Çu tiªn ENIAC dïng tíi 1900 bãng ®iÖn tö, nÆng 30 tÊn, chiÕm
diÖn tÝch lµm viÖc tíi 140 m2, cã c«ng suÊt tiªu thô tíi 40KW vµ cÇn mét hÖ thèng th«ng giã khæng
lå ®Ó lµm m¸t m¸y. Nh­îc ®iÓm lín nhÊt cña c¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ thø nhÊt lµ ®é tin cËy kh«ng cao.
Mét sè m¸y ph¶i thay thÕ tíi 20% sè ®Ìn ®iÖn tö sau mçi ngµy lµm viÖc.
ThÕ hÖ thø hai sö dông c«ng nghÖ b¸n dÉn, ra ®êi vµo kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 50. VÒ mäi ph­¬ng
diÖn (kÝch th­íc, n¨ng l­¬ng tiªu hao, tèc ®é xö lý, ...) c«ng nghÖ b¸n dÉn ®Òu tá ra ­u viÖt h¬n
dïng ®Ìn ®iÖn tö. C¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ hai b¾t ®Çu sö dông bé nhí xuyÕn ferit cho phÐp t¨ng tèc truy
cËp d÷ liÖu. Tèc ®é trung b×nh cña m¸y tÝnh thÕ hÖ hai ®¹t tõ vµi ngh×n cho ®Õn hµng tr¨m ngh×n
phÐp tÝnh/gi©y, bé nhí trong kho¶ng vµi chôc ngh×n tõ m¸y. Nh÷ng m¸y tÝnh thÕ hÖ thø hai ®iÓn
h×nh lµ ATLAS, hä IBM/7000. ChiÕc MT§T ®Çu tiªn cã ë ViÖt Nam, n¨m 1967 lµ mét m¸y tÝnh thÕ
hÖ thø hai cã tèc ®é tÝnh theo phÐp nh©n lµ 5000 phÐp tÝnh/gi©y, bé nhí gåm 8192 tõ 37 bit.
ThÕ hÖ thø ba khëi ®Çu víi sù ra ®êi cña hä m¸y tÝnh næi tiÕng IBM/360 vµ ICL/1900 vµo n¨m
1964. C¸c m¸y IBM/360 ®­îc ®­a vµo ViÖt Nam tõ n¨m 1968. ThÕ hÖ thø ba lµ c¸c m¸y tÝnh sö
dông c«ng nghÖ vi ®iÖn tö. C«ng nghÖ vi ®iÖn tö cho phÐp chÕ t¹o c¸c m¹ch b¸n dÉn kh«ng ph¶i tõ
c¸c linh kiÖn rêi mµ chÕ t¹o ®ång thêi c¶ mét m¹ch chøc n¨ng cì lín víi c¸c thµnh phÇn siªu nhá.
Nhê cã ®é tÝch hîp cao mµ vÒ mäi ph­¬ng diÖn (kÝch th­íc, n¨ng l­îng tiªu hao, tèc ®é xö lý, )
c¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ thø ba ®Òu tèt h¬n rÊt nhiÒu so víi m¸y tÝnh thÕ hÖ thø hai. Tèc ®é c¸c m¸y tÝnh
®∙ ®¹t tíi hµng triÖu phÐp tÝnh/gi©y. Lóc ®Çu c¸c m¸y tÝnh thÕ hÖ thø ba vÉn dïng bé nhí xuyÕn
ferit, sau ®ã dïng bé nhí mµng máng tõ råi bé nhí b¸n dÉn. Dung l­îng bé nhí chÝnh ®¹t kho¶ng
vµi tr¨m ngh×n ®Õn vµi triÖu byte. Mét ­u ®iÓm quan träng kh¸c cña m¸y tÝnh thÕ hÖ thø ba lµ tÝnh
m« ®un ho¸ cho phÐp cã thÓ ghÐp nèi hay më réng mét c¸ch dÔ dµng.
Nguêi ta thÊy r»ng mçi thÕ hÖ m¸y tÝnh ®Òu g¾n liÒn víi mét cuéc c¸ch m¹ng trong c«ng nghÖ
chÕ t¹o víi chu kú kho¶ng 6-7 n¨m. V× thÕ vµo cuèi nh÷ng n¨m 60 ng­êi ta chê ®îi sù ra ®êi cña thÕ
hÖ m¸y tÝnh thø t­. Thùc tÕ ®∙ kh«ng cã mét cuéc c¸ch m¹ng trong c«ng nghÖ chÕ t¹o v× vËy khã cã
thÓ nãi ®Õn c¸c ®Æc tr­ng c«ng nghÖ cña thÕ hÖ nµy (thËm chÝ Ýt thÊy c¶ nh÷ng cuéc tranh c∙i thÕ nµo
lµ m¸y tÝnh thÕ hÖ thø t­). Tuy nhiªn, trong nhiÒu tµi liÖu, ng­êi ta xem nh÷ng m¸y tÝnh chÕ t¹o trªn
c¬ së c«ng nghÖ m¹ch tÝch hîp mËt ®é cao VLSI (Very Large Scale Intergration) lµ c¸c m¸y tÝnh thÕ
hÖ thø t­. Chóng ta ghi nhËn hai khuynh h­íng cã vÎ ®èi nghÞch cïng song song ph¸t triÓn trong
giai ®o¹n nµy: x©y dùng nh÷ng siªu m¸y tÝnh (super computer) vµ x©y dùng nhòng m¸y tÝnh cùc nhá
(micro computer).
C¸c siªu m¸y tÝnh th­êng ®­îc thiÕt kÕ dùa trªn c¸c kiÕn tróc song song, mét m¸y tÝnh cã thÓ cã
nhiÒu bé xö lý ho¹t ®éng céng t¸c víi mét bé nhí chung. Nh÷ng thµnh tùu míi cña c«ng nghÖ vi
®iÖn tö cho phÐp chÕ t¹o ra c¸c m¸y tÝnh rÊt m¹nh. DeepBlue, m¸y tÝnh ®Çu tiªn ®¸nh th¾ng nhµ v«
®Þch cê thÕ giíi Caxparov lµ mét m¸y song song gåm 256 bé xö lý PowerPC cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch
200 triÖu n­íc cê/gi©y.
TÝnh tíi n¨m 2001, m¸y tÝnh ®­îc xem lµ nhanh nhÊt lµ chiÕc ASCI White (Accelerate Strategic
Computing Initiative White) do IBM chÕ t¹o. §­îc x©y dùng tõ 8192 bé vi xö lý , ASCI White cã
tèc ®é xö lý lµ 12,3 ngh×n tØ phÐp tÝnh/gi©y.
Song song víi khuynh h­íng trªn lµ khuynh h­íng thu nhá m¸y tÝnh. C«ng nghÖ vi ®iÖn tö ®∙
cho phÐp chÕ t¹o toµn bé bé xö lý trong mét vi m¹ch duy nhÊt gäi lµ bé vi xö lý (microprocessor).
Bé vi xö lý (BVXL) ®Çu tiªn ®­a ra thÞ tr­êng lµ vi m¹ch 4004 cña h∙ng Intel vµo n¨m 1971 ®∙ më
®Çu cho kû nguyªn m¸y vi tÝnh. C¸c m¸y vi tÝnh (micro computer) lµ c¸c m¸y tÝnh x©y dùng trªn c¸c
bé vi xö lý .
Víi gi¸ thµnh ngµy cµng rÎ, c«ng suÊt ngµy cµng t¨ng, m¸y vi tÝnh ®∙ ®Õn tõng gia ®×nh. Cã thÓ
nãi, kh«ng thÓ cã x∙ héi th«ng tin nÕu kh«ng cã m¸y vi tÝnh. Mét m¸y vi tÝnh ngµy nay cã c«ng suÊt
xö lý gÊp hµng tr¨m lÇn c¸c m¸y tÝnh gäi lµ lín nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû 20.
Trong khi ng­êi ta ch­a h×nh dung m¸y tÝnh thÕ hÖ thø t­ sÏ nh­ thÕ nµo th× vµo n¨m 1981, NhËt
b¶n ®∙ ®­a ra mét ch­¬ng tr×nh ®Çy tham väng, cuèn hót c¸c c­êng quèc m¸y tÝnh vµo mét dù ¸n
19
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

chÕ t¹o m¸y tÝnh thÕ hÖ thø n¨m. Theo dù ¸n nµy th× m¸y tÝnh thÕ hÖ thø n¨m sÏ lµ m¸y tÝnh th«ng
minh, cã thÓ giao tiÕp trªn ng«n ng÷ tù nhiªn, cã thÓ cã c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh s¸ng t¹o dùa trªn
mét c¬ chÕ suy luËn trªn c¸c tri thøc vµ kh«ng hoµn toµn tu©n theo nguyªn lý J. Von Neumann. TÊt
nhiªn nh÷ng m¸y tÝnh ®ã ph¶i rÊt m¹nh ®Ó thùc hiÖn ®­îc rÊt nhiÒu lËp luËn trong mét thêi gian
ng¾n. MÆc dï môc tiªu ®Æt ra ®∙ kh«ng ®¹t ®­îc, nh­ng ng­êi ta ®∙ thu ®­îc rÊt nhiÒu c¸c thµnh
qu¶ vÒ c«ng nghÖ xö lý tri thøc.
Ngay khi viÖc nghiªn cøu thÕ hÖ thø n¨m ®ang triÓn khai th× ng­êi ta ®∙ nghÜ ®Õn m¸y tÝnh thÕ hÖ
thø s¸u ho¹t ®éng theo nguyªn lý sinh häc. §Õn nay ng­êi ta ch­a hiÓu nhiÒu vÒ nguyªn lý xö lý
th«ng tin cña bé n∙o. Tuy vËy, mét m« h×nh xö lý dùa trªn sù lan truyÒn tÝn hiÖu cña m¹ng neuron
®∙ ®­îc x©y dùng. Mét sè thö nghiÖm vÒ c¸c chÊt h÷u c¬ cã hiÖu øng b¸n dÉn còng ®∙ ®­îc xem
xÐt. Mét sè kÕt qu¶ ban ®Çu vÒ m¹ng neuron ®∙ ®­a vµo øng dông nh­ c¸c m¸y y tÕ, c¸c m¸y ph¸t
hiÖn chÊt næ t¹i c¸c s©n bay, c¸c thiÕt bÞ nhËn d¹ng trong qu©n sù, ... B©y giê cßn qu¸ sím ®Ó cã thÓ
nãi vÒ t­¬ng lai cña c¸c m¸y tÝnh pháng sinh häc nµy.
VÒ m¸y tÝnh nano
ý t­ëng vÒ m¸y tÝnh sö dông c¸c hiÖu øng ë møc h¹t c¬ b¶n ®∙ cã tõ rÊt l©u. Mét trong c¸c ý
t­ëng ®ã lµ m¸y tÝnh quang tö. Ng­êi ta ®∙ ph¸t hiÖn ra nh÷ng hiÖu øng nano cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc
®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò chuyÓn tr¹ng th¸i víi tèc ®é siªu cao. Trong n¨m 2001, c«ng ty
IBM ®∙ cã nh÷ng ph¸t minh cho phÐp l¾p ghÐp c¸c kÕt cÊu tõ c¸c nguyªn tö. C«ng nghÖ nµy më ra
kh¶ n¨ng chÕ t¹o nh÷ng m¸y tÝnh siªu nhá víi c«ng suÊt siªu cao. Cã thÓ trong mét t­¬ng lai gÇn
nh©n lo¹i sÏ ®­îc chøng kiÕn mét cuéc c¸ch m¹ng míi vÒ c«ng nghÖ m¸y tÝnh.
3.6.2. Ph©n lo¹i m¸y tÝnh
Do sù phæ cËp cña m¸y vi tÝnh, nãi ®Õn MT§T ng­êi ta nghÜ ngay ®Õn m¸y vi tÝnh. Thùc ra cßn
cã c¸c líp m¸y tÝnh kh¸c: Siªu m¸y tÝnh (Supercomputer), m¸y lín (mainframe) vµ c¸c m¸y tÇm
trung (mini), tr¹m lµm viÖc( workstation).
Hép m¸y chøa CPU, bé nhí
vµ c¸c m¹ch giao tiÕp víi
Mµn h×nh ngo¹i vi

æ ®Üa mÒm

Chuét
Bµn phÝm

H×nh 3.9. Mét m¸y tÝnh c¸ nh©n

Tr¹m lµm viÖc còng lµ mét m¸y vi tÝnh nh­ng cã kh¶ n¨ng xö lý ®å ho¹ vµ to¸n häc m¹nh h¬n
m¸y vi tÝnh vµ th­êng dïng cho c¸c c«ng viÖc khoa häc, kü thuËt vµ ®Æc biÖt lµ thiÕt kÕ.
M¸y tÝnh mini lµ m¸y tÝnh h¹ng trung, cã kÝch cì nhá thÝch hîp cho c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c xÝ
nghiÖp, c¸c phßng thÝ nghiÖm khoa häc, c«ng nghÖ.
M¸y tÝnh lín cã n¨ng lùc xö lý rÊt nhanh, cã bé nhí rÊt lín, th­êng sö dông trong th­¬ng m¹i,
khoa häc, qu©n sù khi cÇn xö lý khèi l­îng d÷ liÖu lín vµ nhiÒu tiÕn tr×nh phøc t¹p.
Siªu m¸y tÝnh lµ mét kiÓu m¸y tÝnh ®Æc biÖt phøc t¹p vµ rÊt m¹nh ®­îc dïng ®Ó thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô ®Æc biÖt ®ßi hái nhanh chãng tøc thêi vµ phøc t¹p víi hµng ngµn yÕu tè biÕn thiªn. Siªu
m¸y tÝnh dùa trªn xö lý song song. Th­êng ®­îc dïng cho nghiªn cøu vò khÝ, dù b¸o thêi tiÕt, trong
c¸c øng dông c«ng nghÖ, trong lÜnh vùc dÇu khÝ.
20
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

Sù kh¸c nhau gi÷a líp m¸y vi tÝnh, tr¹m lµm viÖc vµ m¸y mini, m¸y tÝnh lín, siªu m¸y tÝnh
kh«ng ph¶i chñ yÕu ë c«ng suÊt xö lý mÆc dï nãi chung c«ng suÊt cña siªu m¸y tÝnh, m¸y tÝnh
mainframe thuêng m¹nh h¬n c¸c m¸y mini cßn c¸c m¸y mini th× m¹nh h¬n c¸c m¸y vi tÝnh. Víi
c«ng nghÖ ph¸t triÓn nhanh nh­ hiÖn nay th× ranh giíi vÒ c«ng suÊt tÝnh to¸n tÝnh theo tèc ®é m¸y
tÝnh hay kÝch cì bé nhí ngay cµng bÞ xo¸ nhoµ. Cã mét ®Þnh luËt gäi lµ ®Þnh luËt Moore (Moore lµ
mét trong nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra c«ng ty Intel næi tiÕng ngµy nay) nãi r»ng cø mçi chu kú 24
th¸ng, mËt ®é chÝp l¹i t¨ng gÊp ®«i do ®ã tèc ®é cña CPU l¹i t¨ng kho¶ng h¬n 2 lÇn. Cho ®Õn nay
ng­êi ta thÊy ®iÒu nµy vÉn cßn ®óng. Mét m¸y vi tÝnh ra ®êi n¨m 2000 cã thÓ cã tèc ®é gÊp hµng
chôc lÇn c¸c m¸y mini tr­íc ®ã 5 n¨m.
Sù kh¸c nhau lín nhÊt cña c¸c líp m¸y tÝnh nµy lµ ë ph­¬ng thøc sö dông. NÕu c¸c m¸y vi tÝnh
®­îc thiÕt kÕ cho c¸c ho¹t ®éng c¸ nh©n th× c¸c m¸y tÝnh lo¹i cßn l¹i ®­îc thiÕt kÕ cho chÕ ®é sö
dông tËp thÓ. V× vËy viÖc sö dông CPU m¹nh chØ lµ mét trong c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra khi thiÕt kÕ mµ th«i.
C¸c khÝa c¹nh kh¸c lµ:
• Kh¶ n¨ng ho¹t ®éng song song (H×nh 3.10) Siªu m¸y tÝnh, c¸c m¸y tÝnh lín hay mini cã thÓ
cã nhiÒu CPU. Ngoµi môc ®Ých t¨ng c­êng søc m¹nh nhê tÝnh to¸n song song cßn mét môc
®Ých kh¸c lµ t¨ng ®é tin cËy cña hÖ thèng. Khi mét CPU cã sù cè, hÖ thèng vÉn tiÕp tôc ho¹t
®éng b×nh th­êng. §iÒu nµy ®Æc biÖt cÇn víi nh÷ng hÖ thèng quan träng.

Xö lý tuÇn tù
Xö lý song song

Ch­¬ng tr×nh
Ch­¬ng tr×nh
NhiÖm
CPU vô 1

Ch­¬ng tr×nh CPU2 CPU3 CPU4

CPU1
NhiÖm NhiÖm NhiÖm NhiÖm
vô 1 vô 2 vô 3 vô 4
NhiÖm
CPU vô 2

KÕt qu¶
KÕt qu¶

H×nh 3.10. Xö lý tuÇn tù vµ song song

• Kh¶ n¨ng ghÐp nèi víi c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi, víi m¹ng vµ ghÐp nèi trùc tiÕp víi nhau (nh­
trong chÕ ®é cluster: nhiÒu m¸y tÝnh dïng bé nhí chung) víi tèc ®é cao.
• Kh¶ n¨ng chÞu t¶i cao, cho phÐp xö lý nhiÒu c«ng viÖc cho nhiÒu ng­êi. §iÒu nµy kh«ng chØ
phô thuéc vµo c«ng suÊt m¸y mµ cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo hÖ ®iÒu hµnh ®­îc sö dông.
Nãi chung c¸c m¸y vi tÝnh chØ cÇn dïng c¸c hÖ ®iÒu hµnh nhÑ, cã thÓ ®a nhiÖm
(multitasking) nh­ng chØ mét ng­êi dïng (single user). C¸c m¸y mainframe hay mini th­êng
dïng c¸c hÖ ®iÒu hµnh nhiÒu ng­êi sö dông (multiuser). Trong chÕ ®é nhiÒu ng­êi sö dông
th× lu«n lu«n ph¶i kiÓm so¸t c¶ giao tiÕp cña nh÷ng ng­êi sö dông tõ c¸c tr¹m lµm viÖc
(workstation) nèi víi m¸y. Siªu m¸y tÝnh, m¸y tÝnh lín cã thÓ lµm viÖc ®ång thêi víi hµng
ngµn ng­êi sö dông.
ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, trong c¸c trung t©m nghiªn cøu hay c¸c tr­êng ®¹i häc ng­êi ta th­êng sö
dông c¸c mainframe víi môc ®Ých tÝnh to¸n khoa häc kü thuËt. §èi t­îng dïng nhiÒu th­êng kh«ng
ph¶i d©n "tin häc" mµ l¹i lµ c¸c nhµ vËt lý , to¸n häc, thiªn v¨n häc, sinh vËt häc ph©n tö vµ nh÷ng

21
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö

ng­êi nghiªn cøu c¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt. ë ViÖt Nam hiÖn nay ch­a cã mét m¸y tÝnh mainframe
nµo nh­ng còng ®∙ cã kh¸ nhiÒu m¸y tÝnh mini chñ yÕu lµ HP, SUN, Alpha, AS400, RS6000.
HiÖn nay chØ cßn Mü, NhËt b¶n chÕ t¹o m¸y tÝnh mainframe th­¬ng m¹i. NhiÒu quèc gia nh­ Nga,
Trung quèc còng cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh chÕ t¹o mainframe riªng cña hä cho môc ®Ých ®¶m b¶o an
ninh vµ quèc phßng.
B¶ng 3.2 d­íi ®©y ph©n lo¹i c¸c m¸y tÝnh theo c¸c th«ng sè vÒ dung l­îng, tèc ®é, ®é dµi tõ m¸y
vµ gi¸.

Bé nhí §é dµi tõ Gi¸

KiÓu VÝ dô HiÖu n¨ng (tèc ®é)
(MB) (bit) (1000$)
M¸y tÝnh IBM Enterprice
1000 240 MIPS 32 55.000
lín System 9000
M¸y tÝnh DEC VAX 7000 124-508 transaction
64-2350 32 165-355
nhá Model 600 per second
Tr¹m lµm 50.2 SPEC int92 17 vµ h¬n
SUN SPARC station 32-512 32
viÖc marks n÷a
M¸y tÝnh Compaq Prolinea
4-32 10.8 MIPS 32 1,3-1,7
mimi Model 4633
Siªu m¸y 3000-
Cray C90 256-8.000 1-16 gigaflop 64
tÝnh 35.000
B¶ng 3.2. Ph©n lo¹i m¸y tÝnh

C©u hái vµ bµi tËp

1. H∙y vÏ s¬ ®å cÊu tróc logic cña MT§T vµ gi¶i thÝch s¬ ®å ®ã.
2. ThÕ nµo lµ nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn b»ng ch­¬ng tr×nh?
3. H∙y nªu chøc n¨ng cña CPU.
4. H∙y tr×nh bµy vÒ c¸c bé nhí ROM, RAM.
5. ThiÕt bÞ vµo/ra cña MT§T cã c¸c chøc n¨ng g× ? H∙y nªu mét sè thiÕt bÞ vµo/ra th«ng dông cña
m¸y vi tÝnh hiÖn nay.
6. H∙y ph©n tÝch c¸c chøc n¨ng cña qu¸ tr×nh xö lý th«ng tin vµ minh ho¹ b»ng mét vÝ dô cô thÓ.
7. H∙y cho biÕt sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a xö lý d÷ liÖu b»ng thñ c«ng vµ b»ng MT§T. Nªu vai
trß con ng­êi trong hai c¸ch thøc xö lý ®ã.
8. H∙y nªu sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a c¸c lo¹i m¸y tÝnh.
9. H∙y tr×nh bµy chu kú, thùc hiÖn mét lÖnh gåm nh÷ng b­íc nµo.

22
 Môc lôc
Ch­¬ng 1: Th«ng tin vµ xö lý th«ng tin ....................................................................................... 1
1.1. Th«ng tin.............................................................................................................................. 1
1.2. §¬n vÞ ®o th«ng tin............................................................................................................... 1
1.3. ph©n lo¹i vµ m∙ ho¸ th«ng tin ............................................................................................... 2
1.4. Xö lý th«ng tin ..................................................................................................................... 3
C©u hái vµ bµi tËp........................................................................................................................ 3
Ch­¬ng 2. Xö lý th«ng tin b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö........................................................................ 4
2.1. Xö lý th«ng tin tù ®éng b»ng m¸y tÝnh ®iÖn tö ...................................................................... 4
2.2. Nguyªn lý m¸y tÝnh J. von Neumann .................................................................................... 5
2.3. Tin häc vµ C«ng nghÖ Th«ng tin........................................................................................... 6
C©u hái vµ bµi tËp........................................................................................................................ 6
Ch­¬ng 3. M¸y tÝnh ®iÖn tö.......................................................................................................... 7
3.1. KiÕn tróc chung cña m¸y tÝnh (Computer) ............................................................................ 7
3.2. Bé nhí (Memory)................................................................................................................. 8
3. 2. 1. Bé nhí chÝnh (BNC-Main memory) ............................................................................. 8
3.2.2. Bé nhí ngoµi (BNN) .................................................................................................... 10
3.3. C¸c thiÕt bÞ vµo/ra (INPUT/OUTPUT Devices) ................................................................... 12
3.3.1. ThiÕt bÞ vµo.................................................................................................................. 13
3.3.2. ThiÕt bÞ ra.................................................................................................................... 14
3.4. Bé xö lý (CPU - Central Processing Unit) ........................................................................... 16
3.5. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn lÖnh ..................................................................................................... 16
3.6. C¸c thÕ hÖ vµ ph©n lo¹i m¸y tÝnh ........................................................................................ 18
3.6.1 C¸c thÕ hÖ m¸y tÝnh ...................................................................................................... 18
3.6.2. Ph©n lo¹i m¸y tÝnh....................................................................................................... 20
C©u hái vµ bµi tËp...................................................................................................................... 22