ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΩΝ & ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ

LAT

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 02
Μέτρηση Θερμογόνου δύναμης

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΙΤΗΤΗ
ΟΝΟΜ/ΜΟ Α.Μ. Ημ/Παράδοσης

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2018 -2019

1
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

1. Σκοπός – Αντικείμενο της Εργαστηριακής Άσκησης:

2. Στοιχεία Θεωρίας

3. Πειραματική διάταξη και μεθοδολογία

4. Μετρήσεις και Υπολογισμοί

5. Αξιολόγηση Αποτελεσμάτων – Σχόλια – Συμπεράσματα

2
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

1. Σκοπός – Αντικείμενο της Εργαστηριακής Άσκησης:

Η εργαστηριακή άσκηση για τη μέτρηση της θερμογόνου δύναμης καυσίμου αποσκοπεί στην
εισαγωγή του φοιτητή στην κατανόηση της τεχνικής μέτρησής της. Η μέτρηση και γνώση της
θερμογόνου δύναμης μιας ουσίας είναι απαραίτητη σε όλα τα πεδία παραγωγής θερμικής
ενέργειας με καύση, από την εκμετάλλευση της οποίας παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό όλων
των χρησιμοποιούμενων μορφών ενέργειας σήμερα.

2. Στοιχεία Θεωρίας

Η καύση είναι μια εξώθερμη χημική αντίδραση κατά την οποία απελευθερώνεται ενέργεια
(θερμότητα).

Θερμογόνος δύναμη καυσίμου ή θερμότητα καύσης ορίζεται η θερμική ενέργεια που εκλύεται
κατά την πλήρη καύση μιας ορισμένης ποσότητας καύσιμης ουσίας και μετριέται σε ΚJ/Kg. Ο
πειραματικός προσδιορισμός της γίνεται σε ειδικές συσκευές, τα καλορίμετρα, όπου γενικά η
μέτρηση της θερμογόνου δύναμης βασίζεται στη μέτρηση της θερμότητας που εκλύεται κατά την
καύση συγκεκριμένης ποσότητας ενός καυσίμου. Ο καθορισμός της γίνεται με εφαρμογή του
πρώτου θερμοδυναμικού αξιώματος σε δυο ειδικές κατηγορίες καύσης, τη καύση υπό σταθερό
όγκο και την καύση υπό σταθερή πίεση ή σε μόνιμη ροή. Μόνιμη ροή λέγεται η ροή της οποίας
όλες οι παράμετροι (θερμοκρασίες, ταχύτητες κτλ.) είναι ανεξάρτητες του χρόνου. Όταν έχουμε
καύση σε μόνιμη ροή το καύσιμο και το οξειδωτικό είναι οι κύριες συνιστώσες των χημικών
αντιδράσεων της καύσης που πραγματοποιείται κάτω από συνθήκες μόνιμης ροής.

Θερμότητα καύσης υπό σταθερό όγκο, ΔUC:ορίζεται σαν η διαφορά της εσωτερικής ενέργειας του
μίγματος των προϊόντων και αντιδρώντων που οφείλεται στην καύση. Η αντίδραση
πραγματοποιείται σε κλειστό δοχείο με σταθερά τοιχώματα του οποίου ο όγκος παραμένει
σταθερός.

Θερμότητα καύσης υπό σταθερή πίεση ή σε μόνιμη ροή: ορίζεται σαν η διαφορά της ενθαλπίας
του μίγματος των προϊόντων και αντιδρώντων που οφείλεται στην καύση. Τα καύσιμα που
χρησιμοποιούνται συνήθως περιέχουν Η2 και επομένως τα προϊόντα θα περιέχουν Η20 που μπορεί
να είναι στην αέρια ή στην υγρή κατάσταση ή να βρίσκεται μίγμα υγρού - αέριου. Όταν το νερό
που σχηματίζεται κατά την καύση του Η2 συμπυκνώνεται, τότε εκλύεται ένα επιπλέον ποσό
θερμότητας (λανθάνουσα θερμότητα) το οποίο θα μετρηθεί στο καλορίμετρο που θα δείξει μια
μεγαλύτερη θερμότητα καύσης από την περίπτωση που το νερό αφεθεί στην αέρια φάση. Έτσι
διακρίνουμε δύο είδη Θ.Δ.Κ. , την ανώτερη και την κατώτερη. Η ανώτερη (Gross calorific value)
ΔHc,gross, ΔUc,gross αντιστοιχεί στην πλήρη συμπύκνωση του νερού των προϊόντων της καύσης και
η κατώτερη (Net calorific value) ΔHc,net, ΔUc,net, στην περίπτωση που το νερό των προϊόντων της
καύσης είναι στην αέρια φάση.

Η θερμογόνος δύναμη είναι μια ποσότητα μεγάλου πρακτικού ενδιαφέροντος. Τιμές του ΔHc
μπορούν να βρεθούν σε πίνακες για πολλά καύσιμα. Οι τιμές αυτές εξαρτώνται από το καύσιμο,
τη φάση με την οποία εμφανίζεται το νερό στην καύση, καθώς επίσης και τη φάση με την οποία
εμφανίζεται το καύσιμο.

Η πειραματική συσκευή που χρησιμοποιείται για την μέτρηση της θερμογόνου δύναμης μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την εύρεση τιμών της θερμογόνου δύναμης υγρών, στερεών και αέριων. Με τη
συσκευή μπορούν να μετρηθούν θερμότητες καύσης σε μόνιμη ροή και όχι υπό σταθερό όγκο. Για

3
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

μια αντίδραση καύσης που γίνεται σε σταθερή πίεση ή μόνιμη ροή είναι δυνατόν να εφαρμοστεί ο
πρώτος νομός της θερμοδυναμικής και να υπολογιστεί η θερμογόνος δύναμη από την εξίσωση :

ΔHc = Hp(Ts) – Hr(Ts) = Σnphp(Ts) – Σnrhr(Ts)

Οπού:
hp, hr είναι αντίστοιχα οι μοριακές ενθαλπίες προϊόντων και αντιδρώντων
Hp(Ts) η ολική ενθαλπία όλων των προϊόντων στην θερμοκρασία αναφοράς
Hr(Tr) η ολική ενθαλπία όλων των αντιδρώντων στην θερμοκρασία αναφοράς
Ts θερμοκρασία αναφοράς
np, nr τα mole των προϊόντων και αντιδρώντων αντίστοιχα.

Η τιμή του ΔHc είναι αρνητική για όλες τις εξώθερμες αντιδράσεις γιατί η ολική ενθαλπία του
μίγματος των αντιδρώντων στη θερμοκρασία Τs είναι μεγαλύτερη από αυτή του μίγματος των
προϊόντων στην ίδια θερμοκρασία. Αυτό ισχύει είτε η αντίδραση είναι στοιχειομετρική, είτε
γίνεται με περίσσεια αέρα, εφόσον όμως το καύσιμο καεί εντελώς και τα προϊόντα που
σχηματίζονται είναι αυτά που ορίζονται από την εξίσωση της χημικής αντίδρασης. Η αρνητική
τιμή του ΔΗc δηλώνει ότι πρέπει να αφαιρεθεί ενέργεια (θερμότητα) κατά τη διάρκεια μιας
τέτοιας αντίδρασης. Στην περίπτωση που προστίθεται ενέργεια κατά την διάρκεια της αντίδρασης
αντίδρασης και επομένως η τιμή του ΔHc είναι θετική, η αντίδραση είναι ενδόθερμη.

3. Πειραματική διάταξη και μεθοδολογία

Η πειραματική συσκευή που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της θερμογόνου δύναμης

αποτελείται από ένα γυάλινο περίβλημα που περιβάλει το χώρο καύσης και γεμίζει με νερό. Μέσα
στο γυάλινο περίβλημα υπάρχει ο θάλαμος καύσης ο οποίος είναι ανοιχτός στη βάση του. Ο
θάλαμος καύσης συνδέεται με εναλλάκτη θερμότητας που χρησιμεύει για τη μεταφορά
θερμότητας από τα καυσαέρια στο νερό. Η άκρη του σωλήνα του εναλλάκτη περνά από ένα
μαύρο κάλυμμα το οποίο καλύπτει το γυάλινο περίβλημα και καταλήγει σε έναν αντλητικό
μηχανισμό (venturi) για την απαγωγή των καυσαερίων. Στο χώρο του νερού τοποθετείται ένα
θερμόμετρο, το οποίο διέρχεται από μια οπή που υπάρχει για το σκοπό αυτό στο κάλυμμα, καθώς
και ένας χάλκινος αναδευτήρας. Το θερμιδόμετρο στηρίζεται σε μια βάση από άσβεστο ανθεκτική
στη θερμοκρασία. Για την καύση υγρών καυσίμων όπως π.χ. η βουτανόλη, προπανόλη
χρησιμοποιείται ένας μικρός καυστήρας υγρών που είναι ένα μικρό φιαλίδιο με φυτίλι.

Η μέτρηση της θερμογόνου δύναμης βασίζεται στην μέτρηση της θερμότητας που εκλύεται κατά
την καύση συγκεκριμένης ποσότητας καυσίμου. Η θερμότητα που εκλύεται κατά την καύση
μεταφέρεται από τα καυσαέρια προς το περιβάλλον μέσω του εναλλάκτη και προκαλεί αύξηση της
θερμοκρασίας του νερού και των επιμέρους εξαρτημάτων του θερμιδόμετρου. Έτσι, θα πρέπει να
μετρηθεί η θερμοχωρητικότητα του θερμιδομέτρου, η μάζα του (νερού και συσκευής) και η
αύξηση της θερμοκρασίας που προκαλείται. Ο υπολογισμός της θερμοχωρητικότητας του
θερμιδομέτρου πραγματοποιείται έμμεσα στην πρώτη φάση της πειραματικής διαδικασίας, όπου
καίγεται ποσότητα καυσίμου γνωστής θερμογόνου δύναμης.

4
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

4. Μετρήσεις και Υπολογισμοί

Χρησιμοποιώντας τις τιμές των πειραματικών μετρήσεων υπολογίζουμε την θερμοχωρητικότητα

της συσκευής και την θερμογόνο δύναμη της βουτανόλης-1 ως εξής :

Η ειδική θερμοχωρητικότητα του θερμιδόμετρου δίνεται από την σχέση:

𝛥𝐻𝑐 = 𝑛𝑐 𝛥ℎ𝑐 = 𝐶𝜃𝜀𝜌𝜇𝜄𝛿𝜊𝜇έ𝜏𝜌𝜊𝜐 (𝑛𝜃𝜀𝜌𝜇𝜄𝛿𝜊𝜇έ𝜏𝜌𝜊𝜐 + 𝑛𝜈𝜀𝜌𝜊ύ )𝛥𝛵 (1)

Υπό την προϋπόθεση ότι οι συνθήκες του πειράματος παραμένουν σταθερές και για την ίδια
άνοδο θερμοκρασίας, οι θερμικές απώλειες μπορούν να θεωρηθούν σταθερές. Άρα έχοντας
υπολογίσει την θερμοχωρητικότητα της συσκευής μπορούμε να υπολογίσουμε την άγνωστη
θερμογόνο δύναμη της 1-βουτανόλης από την εξίσωση:

𝛥𝐻𝐵 = 𝑛𝐵 𝛥ℎ𝐵 = 𝐶𝜃𝜀𝜌𝜇𝜄𝛿𝜊𝜇έ𝜏𝜌𝜊𝜐 (𝑛𝜃𝜀𝜌𝜇𝜄𝛿𝜊𝜇έ𝜏𝜌𝜊𝜐 + 𝑛𝜈𝜀𝜌𝜊ύ )𝛥𝛵 (2)

Για τους παραπάνω υπολογισμούς δίνονται τα παρακάτω μεγέθη:

 Μοριακό βάρος προπανόλης-1=60 gr / mol

 Μοριακό βάρος Βουτανόλης-1=74 gr / mol
 Θερμογόνος δύναμη προπανόλης-1 = 𝛥ℎ =-2017,3 kJ/mol

Τα mol του νερού είναι ίσα με m/Mr = m/18 => n=818,84/18 => n=45,49 mol
Το ΔΤ μετρήθηκε πειραματικά και ισούται με 5 βαθμούς κελσίου.
Το n θερμιδόμετρου θεωρείται γνωστό και ισούται με 120/18 ή 6,66 προσεγγιστικά.
Τα mol της 1-προπανόλης είναι ίσα με m/Mr => n=4,66*10-3 mol.

5
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

2017,3 ∗ 4,66 ∗ 10−3 = 𝐶𝜃𝜀𝜌𝜇𝜄𝛿𝜊𝜇έ𝜏𝜌𝜊𝜐 (6,66 + 45,49) ∗ 5

Αντικαθιστώντας τα δεδομένα στην εξίσωση (1) η τιμή της ειδικής θερμοχωρητικότητας
του θερμιδόμετρου προκύπτει ίση με 0,036 (kJ\mol*K)

Για το πείραμα 2,
Η θερμογόνος δύναμη της 1-βουτανόλη προκύπτει από τον εξίσωση (2) :
To n νερού ισούται με 46,26 mol.
Το ΔΤ μετρήθηκε πειραματικά και ισούται με 5 βαθμούς κελσίου (όπως και στο πρώτο
πείραμα).
Το n θερμιδόμετρου θεωρείται γνωστό και ισούται με 120/18 ή 6,66 προσεγγιστικά.
Τα mol της 1-βουτανόλης είναι ίσα με m/Mr=0,26/74 => n=3,51*10-3 mol.
Το c του θερμιδόμετρου υπολογίσθηκε στο πείραμα 1 και βρέθηκε ίσο με 0,036
kJ/(mol*K).
Αντικαθιστώντας ,λοιπόν, στην εξίσωση (2) , προκύπτει ότι η θερμογόνος δύναμη ΔΗ της
1-βουτανόλης ισούται με 2711,5 kJ/mol.
3,51 ∗ 10−3 ∗ 𝛥ℎ𝐵 = 0,036 ∗ (6.66 + 46,26) ∗ 5

5.Αξιολόγηση Αποτελεσμάτων – Σχόλια – Συμπεράσματα

Στις επιμέρους μετρήσεις του πειράματος έχουμε ορισμένες πηγές αβεβαιότητας:

επαναληψιμότητα (~1%), θερμοκρασία (~1,5%) και ζυγαριά (~2%). Άρα η σχετική αβεβαιότητα
προκύπτει u  (u12  u 22  u32  ..)% :Άρα u= 2,69 %

Η σχετική ανοιγμένη συνολική αβεβαιότητα υπολογίζεται από την σχέση

U(%)  k u
Όπου k=2 για σχετική διευρυμένη αβεβαιότητα με πιθανότητα κάλυψης περίπου 95%.
Και το αποτέλεσμα της μέτρησης εκφράζεται σαν Δhβουτ=Μ±Uc (kJ/mol), όπου Μ η μετρούμενη
Δhβουτ και Uc η υπολογισμένη αβεβαιότητα.

Άρα U%=2*(2,69)%=5,38% ,Uc=5,38%(2711,5)=145,87 . Τελικά:

Δhβουτ=-2711,5±145,87 kJ/mol

Σχετικό σφάλμα : α=[(θεωρητική – πειραματική)/θεωρητική]*100%

α=1,5%

6
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
ΜΕΤΡΗΣΗ ΘΕΡΜΟΓΟΝΟΥ ΔΥΝΑΜΗΣ

Η πειραματική διάταξη αλλά και όλες οι μετρήσεις που πάρθηκαν κατά τη διάρκεια της
διαδικασίας είναι, και έγιναν με συμβατικές μεθόδους και όργανα και όχι με ηλεκτρονικά όργανα.
Έτσι έχουμε αβεβαιότητες και σφάλματα. Πιο συγκεκριμένα τα σφάλματα που προέκυψαν
οφείλονται σε:
α) σφάλματα μετρήσεων λόγω χαμηλής ακρίβειας των οργάνων, π.χ. του θερμομέτρου
β) απώλειες θερμότητας κατά τη διεργασία λόγω μη μονωμένου συστήματος
γ)μη ολική μεταφορά της θερμότητας των προϊόντων στο νερό του θερμιδομέτρου
δ) ανθρώπινος παράγοντας (λανθασμένη ή ανακριβής ανάγνωση του θερμομέτρου, αργό
ανακάτεμα του νερού του θερμιδομέτρου).

Πρόταση ανασχεδιασμού της πειραματικής διάταξης για μεγαλύτερη ακρίβεια μέτρησης.

Για την καλύτερη αποτελεσματικότητα του πειράματος καλό θα ήταν να υπάρξουν ορισμένες
διαφοροποιήσεις στη διάταξη αλλά και στην συνολική διαδικασία. Καταρχάς τα ψηφιακά όργανα
μετρήσεων είναι μια καλή λύση για αύξηση της ακρίβειας των μετρήσεων και αποφυγή τυχών
ανθρωπίνων σφαλμάτων. Όσον αφορά τη πειραματική διάταξη το κύριο πρόβλημα είναι η ελλιπής
μόνωση των τοιχωμάτων του γυάλινου δοχείου. Με την πλήρη θερμική μόνωση του
θερμιδόμετρου δεν θα υπάρχουν απώλειες θερμότητας από το σύστημα προς το περιβάλλον.
Παράλληλα, θα μπορούσε να υπάρξει αναδιάταξη για τη μεγαλύτερη απόδοση της συσκευής,
δηλαδή να μεταδίδεται μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης θερμότητας στο νερό. Μια πιθανή
αλλαγή θα ήταν ένας μεγαλύτερος σε μήκος σπειροειδής σωλήνας. Τέλος το ανακάτεμα του νερού
θα μπορούσε να γίνεται με ένα μοτέρ έτσι ώστε να γίνεται η ανάδευση ομοιόμορφα ενώ
ταυτόχρονα θα υπάρχουν μικρότερες απώλειες από το σύρμα.

Άλλοι τύποι θερμιδόμετρων.

Θερμιδόμετρο τύπου βόμβας (bomb calorimeter)

Το θερμιδόμετρο βομβάς είναι ένα είδος θερμιδόμετρου μόνιμης ροής, το οποίο λειτουργεί με
παρόμοιο τρόπο με αυτό που χρησιμοποιήσαμε στο πείραμα μας. Αποτελείται από ένα δοχείο που
γεμίζει με την ουσία που θα πρέπει να θερμανθεί. Το δοχείο είναι μονωμένο και στο κάτω μέρος
του υπάρχει ο θάλαμος καύσης. Συνήθως το καύσιμο αναφλέγεται με τη βοήθεια ηλεκτρικής
ανάφλεξης. Ο θάλαμος καύσης τροφοδοτείται με οξυγόνο και η θερμότητα που εκλύεται
θερμαίνει απευθείας το νερό.

Calvet – Type θερμιδόμετρο.

Η διάταξη βασίζεται σε ένα τρισδιάστατο μετρητή ροής (αισθητήρα). Το στοιχείο αυτό

αποτελείται από ένα δαχτύλιο από διάφορα θερμοζεύγη σε σειρά. Η αντίστοιχη θερμοστήλη της
υψηλής θερμικής αγωγιμότητας περιβάλλει τον πειραματικό χώρο μέσα στο θερμιδομετρικό
δοχείο. Η ακτινική διάταξη των θερμοστηλών εγγυάται σχεδόν ολοκληρωτική μετάδοση της
θερμότητας δηλαδή με πολύ μικρές απώλειες προς το περιβάλλον. Αυτό επιβεβαιώνεται από τον
υπολογισμό του δείκτη αποτελεσματικότητας, που μεταδίδεται μέσω των αισθητήρων.