građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.

1 / 2009

HAZARDNO DEJSTVO VETRA I KOLAPS NOSEĆIH KONSTRUKCIJA

HAZARD WIND INFLUENCE AND COLLAPSE STRUCTURE

Nenad Ristić

Rezime: Sve konstrukcije u građevinarstvu su manje ili više izložene dejstvu vetra. Kakav će uticaj imati
vetar na konstrukciju, prevashodno zavisi od njenih karakteristika. Vitke konstrukcije su osetljivije na
dinamičke uticaje, odnosno na vibracije i pojavu rezonantnih stanja, a kako je dejstvo vetra dinamičkog
karaktera, to znači da opterećenje vetrom ima odlučujuću ulogu u proračunu konstrukcije. Prema
važećim standardima za opterećenje vetrom, za merodavno opterećenje se uzima osrednjena vrednost za
datu lokaciju na osnovu višegodišnjih merenja. Dejstvo olujnih vetrova se zbog male učestanosti ne uzima
u obzir pri proračunu, ali je u dobroj meri pokriveno koeficijentima sigurnosti. U ovom radu je prikazano
nekoliko primera kolapsa konstrukcija usled dejstva vetrova olujnih jačina.

Ključne reči: opterećenje vetrom, dejstvo olujnih vetrova, kolapsi konstrukcija

Abstract: All civil engineering structures are more or less exposed to wind effect. What will be the
impact of wind on the structure, primarily depends on its characteristics. Slender structures are sensitive
to dynamic effects (vibrations and resonant states appearance). As the effect of wind has a dynamic
character, this means that the wind load has a crucial role in the construction design. According to the
applicable standards for wind load, for the applicable load is taken mean wind load value for the location
on the basis of many years of measurements. Extreme wind effect for the small frequency is not taken into
account in the calculation, but it is well covered in the safety coefficient. This paper describes several
examples of the collapse of structures due to extreme wind effects.

Key words: wind load, extreme wind load, structure collapse

Vetar je horizontalno, ili približno horizontalno

1. UVOD
Vetar u meteorologiji spada u osnovne
meteorološke elemente. Sva dešavanja u
atmosferi, između kojih i vetar, zbivaju se u
najnižem i najgušćem delu Zemljine atmosfere –
troposferi, slika 1.
Slika 1. Podela atmosfere
vazdušno strujanje u atmosferi. Osnovni uzrok
nastajanja vetra su razlike vazdušnih pritisaka
susednih vazdušnih masa, dok su različiti pritisci
posledica temperaturnih razlika, slika 2. Najčešći
oblik dejstva vetra na konstrukcije je baš horizontalno
strujanje, ali vertikalno i koso, [1] - [4].
Reljef terena takođe može da uslovi pravac toka
vazdušnih strujanja, da ova postanu kosa i da tako u
suprotnosti sa projektovanim pretpostavkama deluju
na objekat.
U toplim oblastima, kao npr. tropski regioni, iznad
površine zemlje je topao stub vazduha, dok je u
hladnim polarnim oblastima iznad površine zemlje
gust hladan stub vazduha. Na datoj visini, slika 3,
pritisak u stubu hladnog vazduha ( p 2 ) je manji od
pritiska u toplom stubu ( p1 ) tako da nastupa strujanje

178
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
vazduha iz oblasti višeg pritiska u oblast nižeg
pritiska. Kako mora da postoji kontinuitet mase
vazduha, dolazi do osnovne cirkulacije prikazane na
slici 3.
Slika 2. Mesto vetra u ukupnim vazdušnim strujanjima u
atmosferi
Idealizovani kvadratni tok strujanja je zaobljen u
kružni i to predstavlja osnovnu meteorološku sliku u
vertikalnim i horizontalnim ravnima [1] - [4].
Slika 3. Kretanje atmosfere
Cirkulacija vazduha je znatno kompleksan proces što
je prikazano na slici 4.
Slika 4. srednja cirkulacija vazduha zimi
2. VETROVI OLUJNIH JAČINA
Na visinama između 7.5 i 12.0 km mogu da se
obrazuju struje koje se zovu vazdušne trube ili mlazne
struje, a koje se odlikuju vrlo velikim brzinama
kretanja, чак до 370 km / h . Iako su ove pojave
nauka + praksa 12.1 / 2009
veoma značajne za avione, one imaju mali utucaj na
vremenske prilike blizu površine zemlje. Drugi
fenomen sa velikom brzinama vetra je tornado koji je
karakterisan vertikalnim spiralnim vrtlogom vazduha
(„surlom“), čija je brzina rotacije veoma velika,
procenjene je na 110 do 560km / h , slika 5. Vrtlog je
prečnika do nekoliko stotina metara (obično manji od
300m) i relativno je kratkog veka trajanja.
Slika 5. Tornado
U centru tornada je vazdušni pritisak vrlo mali, nekad
opadne i za 200 milibara ( 20 KN / m 2 ), tako da
zatvorena konstrukcija, npr, zgrada sa zatvorenim
prozorima, može da eksplodira ka spolja.
Uragani ili tajfuni su tropske depresije koje nastaju
iznad toplih okeana, a smatra se da dobijaju energiju
usled transporta toplote isparavanjem vode u centre sa
niskim vazdušnim pritiskom, slika 6. Putanje
uraganskih vetrova su u potpunosti slučajne. Glavne
oblasti pogođene uraganima su istočne obale
Severnoameričkog kontinenta, Kineska obala. Glavni
razarajući efekat uraganskih vetrova nije toliko usled
brzine vetrova, već usled plimskih talasa koji prate
uragan.
Slika 6. Uragan
179
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
3. KOLAPSI KONSTRUKCIJA USLED
DEJSTVA SNAŽNIH VETROVA
3.1. TACOMA NARROW BRIDGE
Tacoma Narrow bridge je viseći most koji je
povezivao Takomu i poluostrvo Kitsap. Most je
počeo da se gradi 23. novembra 1938. godine, a
otvoren je za saobraćaj 1. jula 1940. godine. Raspon
mosta je bio 853 m, širina mosta 11.89 m sa dve
kolovozne trake, visina greda za ukrućenje je 2.44 m.
Zbog svoje velike dužine i manje širine most je bio
nestabilan u smislu oscilovanja. Pokušano je da se
vezom kablova za pun nosač konstrukcija veže za
obalu i da se parom kosih kablova povežu glavni
kablovi sa kolovoznom pločom, ali ove mere nisu
doprinela smanjenju oscilacija. Usled dejstva vetra (ne
olujne jačine) došlo je do oscilovanja mosta i do
pojave rezonantnog stanja. Most se sat vremena njihao
i savijao poput papira, slika 7, dok nije došlo do
potpunog kolapsa konstrukcije, slika 8. Most se srušio
7. novembra 1940, samo nešto više od četiri meseca
posle otvaranja. Zbog načina na koji je oscilovao,
meštani su ovaj most nazvali „Galloping Gertie“.
Slika 7. Oscilovanje konstrukcije mosta usled dejstva vetra
Slika 8. Kolaps konstrukcije mosta
180
nauka + praksa 12.1 / 2009
3.2. VETRENJAČA ZA PROIZVODNJU
ELEKTRIČNE ENERGIJE
Pod udarom jakog vetra došlo je do rušenja
vetrenjače za proizvodnju električne energije u blizini
grada Arhus, Danska. Vetar je bio toliko snažan da su
se propeleri okretali velikom brzinom i imli ogromnu
energiju, dovoljnu da preseku kulu po sredini visine,
slika 9. Prilikom udara propelera u kulu došlo je do
eksplozije, poput udara neke eksplozive naprave.
Vetrenjača je bila prepolovljena, a delovi propelera
leteli su u prečniku od stotinak metara. Iako je objekat
služio za proizvodnju električne energije koristeći
snagu vetra, vetar koji je srušio objekat je bio olujne
jačine i neadekvatan za takvu namenu.
Slika 9. Lom konstrukcije vetrenjače
3.3. KINZUA BRIDGE
Kinzua bridge, poznat kao Kinzua vijadukt, je
povezivao železnički pravac Kinzua Creek i McKean
County u Sjedinjenim Američkim Državama. Dužina
mosta je 625 m, širina 3 m, visina 92 m. Most je
železnički, jednokolosečni, čelične konstrukcije. Prva
izgradnja je bila 1882. godine, zatim je on demontiran
(iz razloga da se smanji oscilovanje mosta usled
dejstva vetra) i ponovo namontiran i pušten u
saobraćaj 25. septembra 1900. Kinzua most je 2000.
godine je bio zatvoren za sve vrste saobraćaja
(železnički i pešački) pošto je utvrđeno da je
konstrukcija mosta u opasnosti od jakih vetrova. 21.
jula 2003. godine most je stradao udarom tornada
klasifikovanog kao F1 po Fujita scale. Lom je nastao
usled zarđalosti bolcni koji pričvršćavaju osnove
građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu
tornjeva za betonske ankerne blokove ugrađene u
zemlji, slika 10. Konstrukcija mosta se četiri pet puta
bočno zanjihala pre nego što je došlo do zamora
materijala i pucanja bolcni. Tornjevi su pali celi bez
oštećenja pri udaru u zemlju.
Slika 10. Lom konstrukcije mosta
3.4. FALCON CRANE IN LIVERPOOL
Usled mehaničkog kvara i olujne jačine vetra
došlo je do rušenje krana na Falcon Crane Hire u
Liverpulu visine 39 m. Kran je bio opremljen
senzorima za upozorenje koji daju zvučne signale
kada je brzina vetra veća od 70 km/h. On se pali kada
se kritična brzina vetra održava najmanje 3 sekunde.
Međutim, predpostavlja se da je nalet vetra brzine 82
km/h trajao samo jednu sekundu, a tom prilikom kran
je prenosio teret. Kada je vozač krana hteo da istovari
teret udar vetra je izbacio kraan iz ravnoteže pri čemu
se on srušio isčupavši betonske blokove za koje je bio
pričvršćen, slika 11.
Slika 11. Kolaps krana u Liverpulu
nauka + praksa 12.1 / 2009
4. ZAKLJUČAK
Prilikom proračuna konstrukcije visokogradnje,
bilo da je to zgrada, most i sl. neophodno je uzeti u
obzir dejstvo vetra. U kojoj meri vetar utiče na
stabilnost konstrukcije, prevashodno zavisi od njenih
karakteristika. S obzirom na stohastički karakter vetra
nemoguće je u potpunosti matematički determinisati
njegovo dejstvo sa određenim pravcem i intenzitetom.
Zbog toga se vrši višegodišnje praćenje i prikupljanje
podataka u vezi učestanosti i inteziteta vetra na
određenoj lokaciji, čijom se statističkom obradom
dolazi do zaključaka o mogućem dejstvu vetra na
konstrukciju u toku njenog eksploatacionog veka.
Uprkos tome, veliki je broj primera rušenja objekata
usled dejstva vetra, što zbog konstrukcijskih previda,
što zbog naleta jakih vetrova na koje konstrukcija nije
ni dimenzionisana, jer je mala verovatnoća njihove
pojave. Zato se analizom ovakvih pojava, njihovih
uzroka i posledica, dolazi do boljeg sagledavanja
stvarnog karaktera dejstva vetra na konstrukciju, što
rezultuje korekciju postojećih propisa, donetih na
osnovu dotadašnjih saznanja. Dalja istraživanja
bazirana na ranijim iskustvima i primeni novih
metoda, treba da doprinesu da budući objekti budu
racionalniji, sigurniji i trajniji.
5. LITERATURA
[1] Bojović, A., Proračun opterećenja vetrom građevinskih
konstrukcija, Građevinska knjiga, Beograd, 1993.
[2] Dejstva na konstrukcije, knjiga 1 - opterećenje vetrom,
Zbirka jugoslovenskih pravilnika i standarda za
građevinske konstrukcije. (1995), Građevinski fakultet
Univerziteta u Beogradu, Beograd, str. 373 – 493.
[3] Osnove proračuna i dejstva na konstrukcije -
opterećenje vetrom, Evrokod 1 – ENV 1991. (1997),
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu,
Beograd, str. 241 – 391.
[4] Sachs, P. (1986), Uticaj vetra na konstrukcije,
Građevinska knjiga, Beograd.
181