Herakleitos felsefesinde insan�n ahlaksal a��dan durumu iki y�nl� bir g�r�n�m

sergiler. Bunlar�n ilkinde anlayan ruh, di�erinde ise uygun davranan ruh s�z
konusudur. Anlayan ruh evrende h�k�m s�ren logos yasas�n� derin bir bi�imde
kavram�, bilge insan�n ruhsal durumudur. Fakat bilgelik i�in bu yeterli de�ildir.
�nsan�n ayn� zamanda bu derinlikli evren yasas�na uygun �ekilde eylemde bulunmas�
da gerekir. Ona g�re hayvanlar i�in fiziki do�a yasas� ge�erliyken insanlar i�in de
belli bir do�a yasas� ge�erlidir. Neticede insan muhakkak anlamal�d�r. ��nk�
anlamayan bir insan i�in evrendeki her �ey �eli�kiden ibaret olacakt�r. Bu
durumdaki bir insan i�in evrende iyi ve k�t�, g�zel ve �irkin vard�r. Oysa bunlar
evrensel yasay� anlamam� olan insanlar�n de�erlendirmeleridir. Hakikatte ise
bunlar�n hepsi birdir. Anlayan insan, bu z�tl�klar�n �zerine ��kar ve her �eyi
birlik i�inde kavrar. Evrene Tanr�ca bakabilen bir insan i�in iyi ve k�t�, g�zel ve
�irkin birdir.

�NSANIN KARAKTER� KADER�D�R! Herakleitos, insan�n karakterinin kaderi oldu�unu

s�yler. Ki�inin kendi kaderini kendisinin belirleyebilece�inin ifadesidir bu
insan�n ki�ili�i kaderini belirler ancak bir yandan da �hayat dama oynayan bir
�ocuktur. Kimini k�le kimini kral yapar� der. Burada da z�tl�klar�n uyumunu
g�r�yoruz. Ki�ili�in kader oldu�u do�rudur ancak bir yandan da bazen ne yap�l�rsa
yap�ls�n zaman�n konjonkt�r�ne uyan veya uymayan durumlar da ger�ekle�ebilir.
Herakleitos�a g�re do�u�tan soylu olmak diye bir durum yoktur. ��nk� belirli bir
ailede do�mu� olmak insan�n kendi elinde de�ildir. Bu konuda insan�n yapabilece�i
bir �eyde yoktur. Ancak insan, bundan sonraki a�amada kendi imk�nlar�n�
yaratabilir. �nce kaderini kabullenmeli ve ard�ndan da evrensel bir esasla
bilgelikle z�tl�klar� b�t�n halinde g�rmelidir. �nsan ak�ll� bir varl�kt�r ve her
zaman akla uygun davranmal�d�r. Dolay�s�yla insan�n kaderinde de ak�ll� olmak
vard�r ve bu kader insan taraf�n uygun bir bi�imde ta��nmal�d�r. �nsan bu yolda
daima �l��l� olmal�, kendisine verilen imk�nlar �zerine daima d��nmelidir. Bu
imk�nlar� kullan�rken de elinde adalet, bilgelik, �l��l�l�k ve yi�itlik gibi
erdemler bulunmal�d�r. Bunlar insan�n kendisiyle yapt��� o en b�y�k sava�ta insana
�nemli bir g�� ve �l��t sa�larlar. Zira insanlar�n b�y�k �o�unlu�u tutkular�n�n
k�lesidir ve en b�y�k sava� insan�n kendi nefsini yenmesi esas�na dayan�r. Evet,
evrende bir �at�ma vard�r ama en b�y�k sava� i�imizdeki sava�t�r. Herakleitos
felsefesinde ahlak bel kemi�idir. Evrenin o gizemli yasas� bize bilge olmay�
buyurmaktad�r, bizden bekledi�i budur. Bilgiyi hem toplamak hem ele�tirmek hem de
bununla ya�amak gerekir.

HERAKLE�TOS�UN ERDEM �L��T� ��nsan�n kendisini bilmesi, kozmosta h�k�m s�ren yasay�
bilmesine ba�l�d�r� der Herakleitos. �nsan bu bilgelik erdeminin yan� s�ra d��nce
ve davran�lar�nda da her zaman adil, �l��l� ve yi�it olmal�d�r. Bu d�rd�, yani
bilgelik, adalet, �l��l�l�k ve yi�itlik d�rt temel erdem olarak evrende h�k�m s�ren
kozmik yasan�n bir yans�mas� ve bir gere�i olarak her insanda �iar haline
gelmelidir. Devletlerin yasalar� da yine ayn� evrensel yasaya g�re yine ayn�
erdemler �zerine in�a edilmelidir. Herakleitos�a g�re, evrende oldu�u gibi
toplumsal ya�amda da g�r�nmeyen ba�lant�lar g�r�nenlerden daima g��l�d�r.

HERAKLE�TOS�TAN SONRA

Herakleitos, kar��tl�klar�n her �eyin temel nedeni oldu�unu s�yleyerek diyalekti�in

babas� olmu�tur. Ayn� zamanda onun ate� olan arkhe �sinin, big bang teorisine vurgu
yapt��� da s�ylenebilir. Kozmik bir dengeye ula��lamayaca��n�, her �eyin bir
m�cadele halinde oldu�u y�n�ndeki s�ylemleri de yine g�n�m�zdeki termodinamik
yasalar�n� �ng�rd��� s�ylenebilir.

Nietzsche�nin �B�yle Buyurdu Zerd�t� kitab�nda ki Zerd�t��n Herakleitos oldu�unu

s�yleyenler vard�r. Bizce Nietzsche, hayat�n� bir �ok noktada kendisine yak�n
buldu�u Herakleitos�u ve kendini de b�t�nle�tirerek Zerd�t ile tan�mlam�t�r.
Herakleitos i�in ��yle der Nietszche �D�nya her zaman do�ruya muhta�t�r. O halde
her zaman Herakleitos�a muhta�t�r.� Son olarak Herakleitos�un bir s�z�yle
bitirelim; �Hakikati ararken beklenmedik �eylere haz�r ol. ��nk� onu bulmak zordur,
bulunca da �a��rt�c�

Herakleitos �ld���nde dostu Kallimakos�un onun i�in yazd��� �iir; ��ld���n�

s�ylediler, Herakleitos, tutamad�m kendimi a�lad�m . O g�zel g�nler geldi akl�ma,
konu�a konu�a ak�am� etti�imiz, Halikarnasos�ta. sen de mi bir avu� toprak oldun
sonunda! Ama s�zlerin ya��yor, ya�ayacak; her �eyi, her �eyi dize getiren Hades,
bak, onlar�n k�l�na bile dokunamaz.�

Herakleitos ile ilgili kapsaml� bilgi edinmek i�in a�a��daki yaz�lar� da okuman�z�
tavsiye ederiz.

�nerilen Yaz�

Heraklitos Fragmanlar-T�m S�zleri

�nerilen Yaz�

Herakleitos�un Hayat�-Diyalekti�in Babas�

�nerilen Yaz�

Heraklitos�un Bilgi Anlay�� ve Ele�tirisi-Nas�l Filozof Olunur?

�nerilen Yaz�

Heraklitos�ta Evren ve Logos-Ruh Arkhe Ate� A��l�mlar�

HERAKLE�TOS�UN AHLAK VE ERDEM ANLAYI�I V�DEOMUZ