Heart Care

öX¶{dH$ma
Aer ¿¶m H$miOr...
A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a

S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Mo
Am¶©Z hmQ>©Ho$Aa
öX¶mnmgyZ... öX¶mn¶ªV..!
öX¶{dH$ma
Amnë¶m öX¶mMr H$miOr

KoUmar n[anyU© ‘m{hVrnwpñVH$m
1
S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Mo Am¶©Z hmQ>©Ho$Aa / A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a
(’$³V ImgJr {dVaUmgmR>r)
bo[IH$
A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a, {‘aO
‘mo~mB©b … 7588146777
Email : dichoundikar@gmail.com
àH$meH$
S>m°. [a¶mO C‘a ‘wOmda
MBBS, MN-MS, DNB (Cardiology)
DNB (Medicine)
Fellowship in Interventional Cardiology
Fellowship in American College of Cardiology
Am¶©Z hmQ>© Ho$Aa

C/O ‘mUH$mnwao hm°pñnQ>b, gmoaQw>a hm°pñnQ>bOdi,
d§Q>‘wao H$m°Z©a, {‘aO
‘mo~mB©b … 9175623857
Email … drriyajmujawar.in
2
‘ZmoJV
‘mPm Am{U d¡ÚH$emñÌmMm WoQ> g§~§Y Zgbm Var ¶m joÌm{df¶rMr
‘m{hVr dmMÊ¶mMr Am{U Amamo½¶{df¶H$ Vnerb OmUyZ KoÊ¶mMr
CËgwH$Vm ‘bm AZoH$ dfmªnmgyZ Amho. H$m¶ÚmMr nXì¶wÎma nXdr KoD$Z
d{H$br ì¶dgm¶ H$aV AgVmZm ‘r {bImUmH$S>o dibo. nU ¶m {bImUmMr ~rO§
H$moëhmnwamV éObr AmhoV. ~mamdrZ§Va ‘r H$moëhmnwamVrb ehmOr bm° H$m°boO ¶oWo
~r.Eg.Eb.Eb.~r.bm àdoe KoVbm. ¶mM H$mimV ¶m ‘hm{dÚmb¶mV nÌH$ma J.
Jmo. OmYd M°[aQ>o~b Q´>ñQ>À¶m dVrZo ¶ed§Vamd MìhmU ‘hmamï´> ‘w³V {dÚmnrR>mMm
nÌH$m[aVm Aä¶mgH«$‘ gwé hmoVm. ‘r ¶m Aä¶mgH«$‘mbm àdoe KoVbm.
hm Aä¶mgH«$‘ nyU© H$aV AgVmZm ‘bm {bImUmMr JmoS>r bmJbr. Iyn H$mhr
dmMmd§ Am{U AmnUhr ì¶³V ìhmd§, Ag§ ¶m H$mimV dmQy> bmJb§. nU Varhr AZoH$doim
Aì¶³VM am{hbo. Z§VaÀ¶m H$mimV gmoeb ‘r{S>¶m‘wi§ AmVbr {bImUmMr C‘u nwÝhm
XmQy>Z Ambr. ’o$g~wH$gma»¶m ‘mÜ¶‘m‘wio A{^ì¶³Vrbm CÎm‘ ì¶mgnrR> {‘imb§.
{H«$¶m-à{V{H«$¶m‘wi§ {bImUmbm AmUIr CËgmh Ambm. d{H$br H$aV AgVmZm
Ambobo AZw^d qH$dm amoOÀ¶m OJÊ¶mV AdVr^modVr KS>Umè¶m KQ>Zm§Mo Vnerb ‘r
X¡{ZH$ "gH$mi'À¶m ‘w³VnrR> nwadUrV ‘m§S>bo. Ë¶mbm dmMH$m§Mm {‘imbobm à{VgmX
‘mPm {bImUmMm AmË‘{dídmg AmUIr d¥ÕtJV H$aUmam R>abm. gm‘mÝ¶mVbm
gm‘mÝ¶ ‘mUyg H|$Ð^mJr R>oD$Z {bhmd§, Ag§ ‘bm ‘Zmo‘Z dmQ>V§.
3
{‘aOoVrb Am¶©Z hmQ>©Ho$AaMo S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zrhr gm‘mÝ¶mVbm gm‘mÝ¶
‘mUyg g‘moa R>oD$Z d¡ÚH$s¶ ì¶dgm¶ gwé Ho$bm Amho. Ë¶m§À¶mVrb g‘mOm{^‘wI
X¥ï>rH$moZm‘wio ‘bm S>m°. [a¶mO ‘wOmda H$aV Agboë¶m é½U godo{df¶r AmnU H$mhrVar
{bhmdo, Ago dmQ>bo. àma§^rÀ¶m H$mimV ’o$g~wH$ qH$dm do~gmB©Q>gmR>r {b{hbo. na§Vw ho
{bImU nwpñVHo$À¶m énmV Ambo Va AZoH$ é½Um§Zm Ë¶mMm Cn¶moJ hmoB©b, Ago dmQ>bo.
hr H$ënZm S>m°. [a¶mO ¶m§Zm Iyn AmdS>br. Ë¶m§À¶m gyMZm Am{U ‘mJ©Xe©Zm‘wio hr
nwpñVH$m gmH$ma hmoV Amho. Omo¶m {H$S²>g Ho$AaÀ¶m S>m°. e~mZm ‘wOmda ¶m§À¶m gyMZmhr
Cn¶w³V R>aë¶m. ‘mPr hr n{hbrM nwpñVH$m Amho. Vr Amnë¶mg‘moa gmXa H$aVmZm
‘bm ‘Zñdr Iyn AmZ§X hmoV Amho.
öX¶, öX¶{dH$ma, Ë¶mgmR>r ¿¶mdr bmJUmar H$miOr d Ë¶mdarb CnMma ¶mg§~§Yr
ghgm EH$Ì ‘m{hVr AmT>iyZ ¶oV Zmhr. ¶m nwpñVHo$À¶m ‘mÜ¶‘mVyZ hr gd© ‘m{hVr
EH${ÌV XoÊ¶mMm ‘r ¶oWo à¶ËZ Ho$bm Amho. AmnU ¶m {bImUmMo ñdmJV H$amb, Aer
Anojm Amho. hr nwpñVH$m dmMyZ ôX¶mMr H$miOr KoÊ¶m{df¶r bmoH$m§‘Ü¶o Aëner H$m
hmoB©Zm nU OmUrdOmJ¥Vr Pmbr Va ‘mPo ho {bImU gmW©H$s bmJbo, Ag§ ‘r g‘OoZ.
- A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a
4
AZwH«$‘
‘mZdr öX¶.......................................................... 6
öX¶{dH$ma .......................................................... 8
öX¶mg§~§Yr MmMÊ¶m Am{U CnMmanÕVr ..........................14
H$moboñQ´>m°b..........................................................24
a³VXm~ ............................................................29
é½Um§Zm ‘mZ{gH$ AmYma XoUmao S>m°³Q>a ..............................33
ñdñVmV, àg§Jr ‘mo’$V godm XoUmao S>m°. [a¶mO ‘wOmda ..............34
~byZ {‘Q´>b ìhmobmoQ>m°‘r hr Jw§VmJw§VrMr eñÌ{H«$¶m
H$aUmao S>m°. [a¶mO ‘wOmda .........................................35
eñÌ{H«$¶obmM ~m¶nmg H$aUmam godm^mdr gO©Z ...................36
bmIm|Mm IM© eyÝ¶mda! ............................................38
é½Um§À¶m godogmR>r VÁk S>m°³Q>am§Mr ’$m¡O ...........................38
{M‘wH$ë¶m n§Im§Zm ~i... ..........................................39
‘hmË‘m ’w$bo OZ Amamo½¶ ¶moOZm ...................................41
Omo¶m {H$S²>g Ho$Aa .................................................42
Am¶©Z hmQ>©Ho$Aa ....................................................44
5
‘mZdr öX¶
öX¶mbm B§J«Or‘Ü¶o "H$m{S>©¶mH$' hm eãX Amho. öX¶ àm‘w»¶mZo öX¶ñZm¶§yZr
~Zbobo AgVo. gm‘mÝ¶nUo ‘mZdr öX¶ Xa {‘{ZQ>mg 72 doim AmHw§$MZ nmdVo.
{ó¶m§‘Ü¶o öX¶mMo gamgar dOZ 250 Vo 300 J«°‘ Am{U nwéfm§‘Ü¶o 300 Vo 350 J«°‘
AgVo. ‘mZdr J^m©‘Ü¶o EH${dgmì¶m {XdgmnmgyZ öX¶ H$m¶© H$aÊ¶mg àma§^ H$aVo.
J^©öX¶ gmYmaUnUo Xa {‘{ZQ>mg 75 Vo 80 doim AmHw§$MZ nmdVo. J^m©dñWo‘Ü¶o
n{hë¶m ‘{hÝ¶mV öX¶mMo R>moHo$ {‘{ZQ>mg gamgar 100 AgVmV. gmVì¶m AmR>dS>çmV
Vo gdm©{YH$ åhUOo 165 Vo 185 EdT>o hmoVmV. öX¶mMo R>moHo$ dmT>Ê¶mMm doJ XaamoO
3.3 EdT>m dmT>Vmo. Zdì¶m AmR>dS>çmnmgyZ öX¶mMm doJ 152 n¶ªV H$‘r hmoVmo.
n§Yamì¶m AmR>dS>çmZ§Va Vmo gamgar 145 da pñWa hmoVmo. OÝ‘mnydu ‘wbJm Am{U
‘wbrÀ¶m öX¶mÀ¶m doJm‘Ü¶o ’$aH$ AmT>iyZ ¶oV Zmhr. ‘mZdr ôX¶mMm AmH$ma hmVmÀ¶m
diboë¶m ‘wR>rEdT>m AgVmo.
öX¶mMo H$m¶©
‘mZdr öX¶mMo ‘hÎdmMo H$m¶© åhUOo
Ë¶mÀ¶mH$S>o Ambobo a³V AmV KoUo Am{U ~mhoa
Q>mH$Uo hmo¶. öX¶mbm Mma H$ßno AgVmV. daÀ¶m
~mOybm XmoZ H${U©H$m Am{U ImbÀ¶m ~mOybm
XmoZ Od{ZH$m AgVmV. COì¶m ~mOybm AewÕ
a³V AgVo d S>mì¶m ~mOybm ewÕ a³V AgVo.
öX¶ ho gVV AmHw§$MZ d àgaU nmdV AgVo. COì¶m ~mOybm earamH$Sy>Z Ambobo
6
a³V ’w$â’w$gmH$S>o nmR>dbo OmVo. ’w$â’w$gm‘Ü¶o a³VmVrb H$m~©Z S>m¶Am°ŠgmB©S> ~mhoa
’o$H$bm OmdyZ àmUdm¶y emofbm OmVmo. ho a³V$ öX¶mÀ¶m S>mì¶m H${U©Ho$V AmUbo OmVo
Am{U VoWyZ Vo S>mì¶m Od{ZHo$VyZ earaâ nmohmoMdbo OmVo. earamMr {d{dY H$m‘o
H$aÊ¶mgmR>r àmUdm¶y, gmIa d BVa ‘ybÐì¶o hr a³Vm‘m’©$V earamV gd©Ì nmomhmoMdbr
OmVmV. eara bmJob Ë¶mà‘mUo Am°pŠgOZ d BVa nm¡{ï>H$ nXmW© KoVo d naV AewÕ
a³V$ öX¶mH$S>o nmohMdVo.
a³V Ooìhm Y‘Ý¶m§VyZ dmhVo, Voìhm Y‘Ý¶m§Mm Ë¶mÀ¶mda Xm~ nS>Vmo Ë¶mbm a³VXm~
Ago åhUVmV. öX¶mbm Mma PS>nm (dm°ëìh) AgVmV. ¶mVrb XmoZ PS>nm S>mì¶m
~mOybm Va XmoZ PS>nm COì¶m ~mOybm AgVmV. S>mì¶m ~mOyMo XmoZ H$ßno ’w$â’w$gmH$Sy>Z
Am°pŠgOZ KoD$Z Amboë¶m a³VmMo {Z¶moOZ H$aVmV. Va COì¶m ~mOyMo XmoZ H$ßno
earambm Am°pŠgOZ nwadyZ Ambobo d ’w$â’w$gmH$S>o ZoÊ¶mgmR>r H$m~©Z S>m¶Am°ŠgmB©S>
gmo~V AmUbobo a³V gm§^miVmV. ¶m à{H«$¶oV {~KmS> Pmë¶mda öX¶{dH$mambm gwê$dmV
hmoVo. öX¶mbm a³VnwadR>m H$aUmè¶m VrZ à‘wI a³Vdm{hÝ¶m AgVmV. ¶m Y‘Ý¶m§‘Ü¶o
H$moboñQ´>m°b, H°$pëe¶‘, a³VmVë¶m bKwnoer, nm§T>è¶m a³Vnoer H$mhr {R>H$mUr O‘m
hmoD$Z a³VàdmhmV AS>Wim {Z‘m©U H$aVmV.
‘mZdr öX¶ VrZ Wam§Zr ~Zbobo AgVo. öX¶mbJVMm öX¶mdaU Wa ho öX¶mMo
n{hbo AmdaU AgVo. Ë¶mbm ~mø öX¶mdaU Ago åhUVmV. öX¶mbJV EH$ AmdaU
AgVo. ¶m öX¶mdaUmVo EH$ Obr¶ nXmW© AgVmo. Ë¶m‘wio öX¶mMr hmbMmb hmoVmZm
Kf©U hmoV Zmhr. öX¶mMm ‘Ybm Wa öX¶ñZm¶y§Zr ~Zbobm AgVmo. öX¶mMm gdm©V
AmVrb Wa EH$ noer¶ a³Vdm{hÝ¶m§À¶m A§V:ñVamer g§b¾ AgVmo. hm Wa öX¶mÀ¶m
PS>nm Am{U öX¶mÀ¶m nmoH$ù¶m ¶m§À¶mda AgVmo.
öX¶mbm H$m‘ H$aÊ¶mgmR>r AmVrb ñZm¶y§Zm eH©$am d àmUdm¶y ¶m ‘yb^yV D$Om©
{Z‘m©U H$aUmè¶m KQ>H$m§Mm gVV nwadR>m hmoUo Amdí¶H$ AgVo. eH©$am Am{U àmUdm¶y
ho a³VmVyZM {‘iVmV Am{U Vo a³Vdm{hÝ¶m§Ûmao öX¶mÀ¶m gd© ^mJm§V nmohmoM{dbo
OmVmV. ¶m à{H«$¶oV AS>Wim {Z‘m©U Pmbm Va öX¶mMo {dH$ma CX²^dVmV.
7
öX¶{dH$ma
öX¶mMm {dH$ma åhUOo öX¶mbm Pmbobm {dH$ma hmo¶. öX¶{dH$mamMm PQ>H$m ¶oVmo
åhUOoM öX¶mÀ¶m ñZm¶y§Zm a³VnwadR>m H$aUmè¶m a³Vdm{hÝ¶m§‘YyZ a³Vàdmh H$‘r
hmoVmo qH$dm H$mhr doim Vmo ~§X hmoVmo. ¶m‘wio g§~§{YV ^mJmVë¶m ñZm¶y§Mo noerg‘yh
‘aVmV. öX¶ñZm¶y§Mm OmñV ^mJ {ZH$m‘r Pmbm Va öX¶{H«$¶m ~§X nSy>Z é½U XJmdÊ¶mMr
eŠ¶Vm AgVo. öX¶mÀ¶m ñZm¶y§Zm a³VnwadR>m H$aUmè¶m a³Vdm{hÝ¶m AgVmV.
öX¶mÀ¶m ñZm¶yMo Xa {‘{ZQ>mbm gw‘mao 70 Vo 80 doim AmHw§$MZ Am{U àgaU hmoV
AgVo. öX¶mÀ¶m ñZm¶y§Zm a³Vàdmhm‘m’©$V àmUdm¶y nwadÊ¶mMo H$m‘ H$mhr jU Oar ~§X
nS>bo Var öX¶ ~§X nSy> eH$Vo. Ë¶m‘wio öX¶{H«$¶m XmoZ-VrZ {‘{ZQ>o Oar ~§X Pmbr Var
‘|XÿMo H$m‘H$mO Wm§~yZ ‘¥Ë¶y AmoT>dy eH$Vmo. gd©gmYmaUnUo hm {dH$ma MmirerZ§Va hmoV
Agbm Var A{bH$S>o Vmo H$moUmbmhr H$moUË¶mhr d¶moJQ>mV hmoV Agë¶mMo {ZînÝZ Pmbo
Amho. {ó¶m§‘Ü¶o ¶mMo à‘mU H$‘r Amho. ñWybVm, ~¡R>o H$m‘, A{Va³VXm~, ‘Yw‘oh,
V§~mIy d Yy‘«nmZmMo ì¶gZ AmXt‘wio hm AmOma ~imdÊ¶mMr e³¶Vm AgVo.
ôX¶{dH$mamMr H$maUo
öX¶ {dH$mamMr H$maUo AZoH$ AmhoV. öX¶mbm a³VnwadR>m H$aUmè¶m a³Vdm{hÝ¶m§V
Ma~rMo Wa O‘VmV. ¶m‘wio a³VàdmhmV AS>Wio {Z‘m©U hmoVmV. a³VnwadR>m H$‘r
Pmë¶mg WmoS>çm l‘mZoXoIrb öX¶mbm àmUdm¶y H$‘r nS>m¶bm bmJVmo. àË¶j
öX¶{dH$mamMm PQ>H$m ¶oÊ¶mÀ¶m AmYr ~aoM {Xdg a³Vdm{hÝ¶m§‘Yrb Xmof gwê$ Pmbobo
AgVmV. öX¶mMm a³VnwadR>m I§{S>V hmoÊ¶m‘mJo AmUIr H$mhr H$maUo Agy eH$VmV.
1. Ma~rMm Wa … öX¶mÀ¶m a³Vdm{hÝ¶m§V Ma~rMo Wa O‘yZ Ë¶m AmVyZ Aé§X
8
hmoVmV. Yy‘«nmZm‘wio Ma~rMm Wa dmTy> eH$Vmo.
2. A{V a³VXm~ … A{V a³VXm~m‘wio öX¶mda
X~md ¶oVmo. Ë¶m‘wio öX¶mbm bmJUmam a³Vàdmh
H$‘r nS>Vmo.
3. VmU-VUmd … H$YrH$Yr ^md{ZH$ VmU-
VUmd, àM§S> amJ, ^rVr AmXt‘wio AMmZH$ öX¶ ~§X
nS>Vo.
4. A{Vl‘ … eŠ¶Vonojm A{YH$ l‘ H$aUo qH$dm
{dlm§Vr Z KoVm gmVË¶mZo H$m‘ H$aÊ¶mZo a³VnwadR>m {dñH$irV hmoVmo. A{Vl‘m‘wio
a³VnwadR>çmMr OmñV JaO {Z‘m©U hmoVo. ¶m JaOoMr nyV©Vm Z Pmë¶mg öX¶{dH$mamMm
PQ>H$m ¶oD$ eH$Vmo.
5. a³VmÀ¶m JmR>r … a³Vdm{hÝ¶m§V a³VmÀ¶m ~marH$ JmR>r AS>Hy$Z àdmh ~§X
nS>ë¶mZohr hm {dH$ma hmoD$ eH$Vmo. H$mhr goH§$X Oar a³VnwadR>m H$‘r nS>bm Var
H$‘mbrÀ¶m doXZm OmUdVmV. a³VnwadR>m H$‘r nSy>Z nwÝhm Mmby Pmbm Var Agø
doXZm hmoVmV. ¶mbm AmnU "N>mVrV H$i Ambr' Ago åhUVmo. a³VnwadR>m H$‘r hmoD$Z
qH$dm ~§X hmoD$Z OmñV H$mi Pmbm Va öX¶mer g§~§YrV ñZm¶y§‘Yrb noer ‘aVmV. hr
pñWVr é½UmÀ¶m Ordmda ~oVUmar AgVo.
a³Vdm{hZrV AS>Wim {Z‘m©U Pmë¶mg Aem é½Um§Zm Mmbë¶mZ§Va N>mVrV
XþIUo, X‘ bmJUo qH$dm AñdñW dmQ>Uo ¶mgh Wm§~ë¶mda XmoZ Vo nmM {‘{ZQ>m§V
~ao dmQ>Uo Aer bjUo {XgyZ ¶oVmV. H$mhr ì¶³Vt‘Ü¶o Mmbë¶mZ§Va X‘ bmJUo,
WH$dm ¶oUo, T>oH$a ¶oUo, M³H$a ¶oUo Aer bjUohr {XgVmV. H$mhr bmoH$m§Zm
N>mVrV Z XþIVm Kem‘Ü¶o qH$dm ‘mZo‘Ü¶o XþIUo, COì¶m-S>mì¶m X§S>m§‘Ü¶o doXZm
hmoUo, nmoQ>m‘Ü¶o qH$dm nmR>r‘Ü¶o XþIUo Aerhr H$mhr bjUo AmT>iVmV.
EImÚm ì¶³VrÀ¶m XmoÝhr X§S>m§‘Ü¶o, ‘mZo-KemÀ¶m {R>H$mUr VgoM nmR>rÀ¶m
‘Ü¶^mJr XþIUo gmo~VM XaXê$Z Km‘ ¶oUo, CbQ>r hmoUo, M³H$a ¶oUo,
IynM WH$dm ¶oUo, ½bmZr ¶oUo ¶m§gmaIr bjUo AmT>ië¶mg Ë¶m ì¶³Vrbm
"öX¶{dH$mamMm PQ>H$m' Ambm AgÊ¶mMr e³¶Vm AgVo, Agm ¶mMm AW©
hmoVmo. gdmªZmM Aer bjUo {XgVrb Ago Zmhr. na§Vw ~hþVm§er bmoH$m§‘Ü¶o hr
bjUo AmT>iyZ ¶oVmV.
ôX¶{dH$ma H$gm AmoiImb?

N>mVrV XþIUo … gm¡å¶ doXZm, qH$dm R>am{dH$ àH$maM§ XþIU§ qH$dm ì¶m¶m‘
H$aVmZm, MmbVmZm, {OZo MT>VmZm N>mVrV XþIUo, Ymn bmJUo.
9
CbQ>r ‘i‘i … ~è¶mMdoim AmnU {nÎmmMm Ìmg åhUVmo nU Vmo öX¶mnmgyZ
Agy eH$Vmo. Ë¶m‘wio {nÎm Agob åhUyZ XþIÊ¶mH$S>o qH$dm ‘i‘i hmoV Agob åhUyZ
Xþb©j H$é Z¶o.
M³H$a ¶oUo … H$mhr H$maU ZgVmZm AMmZH$ M³H$a ¶oUo.
N>mVr OS> dmQ>Uo … N>mVrda Xm~ ¶oUo, N>mVr Amdië¶mgmaIr dmQ>Uo, doXZm
O~S>çmda, ‘mZoda qH$dm hmVmda OmUdUo.
X‘ bmJUo … ídmg KoÊ¶mgmR>r à¶ËZ H$amdo bmJUo.
Km‘ ¶oUo … H$moUVohr l‘mMo H$m‘ Z H$aVm AMmZH$ Km‘ gwQ>Uo.
H$moaS>m ImoH$bm … BVa H$moUË¶mhr H$maUm{edm¶ ImoH$bm ¶oV ahmUo.
AñdñWVm … H$mhrhr H$maU ZgVmZm Moham {’$H$m nS>Uo, Iyn {^Vr dmQ>Uo,
AñdñW dmQ>Uo.
hr bjUo öX¶{dH$mamMr Agy eH$VmV.
H$m¶ H$miOr ¿¶mb?

em§VnUo nSy>Z ahmUo d ‘XVrgmR>r Hw$UmbmVar ~mobmdyZ KoUo.
hmbMmb H$é Z¶o. ñdV: MmbV OmÊ¶mMm à¶ËZ H$é Z¶o. {OZo MT>Uo-CVaUo
H$é Z¶o. ñdV: JmS>r Mmbdy Z¶o.
A°[ñnarZ qH$dm gm°a{~Q´>oQ> ¶m XmoÝhr Jmoù¶m Odi AgVrb Va KoUo. gm°a{~Q´>oQ>
{OôImbr R>odUo.
VmVS>rZo é½Umb¶mV XmIb hmoUo.
öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Ambm ho H$go g‘OVo?

W§S>Jma nS>bobr ËdMm, a³VXm~ H$‘r hmoUo hr ‘moR>m öX¶{dH$mamMm PQ>H$m
Amë¶mMr bjUo AmhoV. M³H$a ¶oUo.. N>mVrV YS>YS>Uo qH$dm öX¶mMo R>moHo$ A{Z¶{‘V
nS>Uo, H$mhr H$mi ~oewÕ nS>Uo AmXr öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Amë¶mMr bjUo hmoV.
^maVmV öX¶mÀ¶m é½Um§Mr g§»¶m Va ‘moR>r AmhoM nU Vr OJmV gdm©{YH$
Amho. ^maVmVë¶m Mmirer Amobm§S>boë¶m AZoH$m§Zm öX¶amoJmMm CnÐd H$Yrhr
hmoD$ eH$Vmo. åhUyZ ^maVr¶m§Zr öX¶ {dH$mamÀ¶m ~m~VrV gmdY am{hbo nm{hOo.
àË¶oH$mbm é½Umb¶mV OmD$Z öX¶{dH$mamMr MmMUr H$ê$Z KoUo eŠ¶
hmoB©bM Ago Zmhr. Ë¶m‘wio H$mhr gm‘mÝ¶ bjUm§À¶m AmYmamda AmnU Aer
10
MmMUr H$ê$Z KoD$ eH$Vmo. Amnë¶mbm N>mVrV Agø doXZm hmoV AgVrb
Am{U ídmg ¿¶m¶bm Ìmg hmoV Agob, XrK© ídmg KoVm ¶oV Zgob Va VmVS>rZo
d¡ÚH$s¶ MmMUr Ho$br nm{hOo.
XJXJr‘wio JiyZ OmUo ho gwÕm EH$ öX¶ {dH$mamMo bjU Agy eH$Vo. N>mVrV
hmoUmè¶m doXZm Im§Xo, ‘mZ Am{U hmV AmXrH$S>o ngam¶bm bmJë¶m H$s gmdY
Pmbo nm{hOo Am{U Amnë¶mbm öX¶ {dH$ma Amho H$m, ¶mMr VnmgUr H$ê$Z
KoVbr nm{hOo.
gmVË¶mZo Km‘ ¶oUo, {deofV: VihmV Km‘oOyZ OmUo Am{U M³H$a Amë¶mgmaIo
dmQ>Uo hrgwÕm öX¶ {dH$mamMr àmW{‘H$ bjUo g‘Omdr. AnMZ, hmV XþIUo
qH$dm hmV AmIS>Uo, O~S>m XþIUo ¶m Jmoï>tH$S>ogwÕm Xþb©j H$aVm H$m‘m Z¶o.
‘Ü¶‘d¶rZ qH$dm Ë¶mhÿZ A{YH$ d¶mÀ¶m ‘mUgmbm hmQ>© A°Q>°H$ ¶oUma Agob
Va Ë¶mMo g§Ho$V AmYrnmgyZ {‘iVmV. Vo YmoHo$ doirM AmoiIbo Va Z³H$sM ¶m
AmOmamnmgyZ AmnU ñdV:bm bm§~ R>ody eH$Vmo. a³VXm~, ‘Yw‘oh, earamVrb
ñWybnUm dmT>Uo, dOZ dmT>Uo hr H$mhr Ë¶mMr bjUo AmhoV.
¶m{edm¶ V§~mIy, V§~mIyOÝ¶ nXmWmªMr gd¶, Xmê$Mo A{VgodZ, JwQ>Im ImUo,
’$mñQ> ’y$S> ImUo dJ¡ao ho gd© YmoHo$ AmhoV. ¶m‘wio öX¶amoJ hmoD$ eH$Vmo. {deof H$ê$Z
N>mVrVbr H$i hr S>mì¶m hmVmÀ¶m {XeoZo OmV Agob Am{U gmo~V XaXê$Z Km‘ ¶oV
Agob qH$dm ‘mZoH$S>o Vr H$i OmV Agob Am{U XaXê$Z Km‘ ¶oV Agob, N>mVrV
YS>YS>Vo Ago dmQ>V Agob qH$dm Jim Amdië¶mgmaIo dmQ>V Agob, ídmg H$m|S>V
Agob hr gd© öX¶mMm PQ>H$m ¶oÊ¶mMr àmW{‘H$ bjUo AmhoV.
öX¶{dH$mamda CnMma
öX¶{dH$mamda VmVS>rZo CnMma {‘imë¶mg é½UmMm Ord dmMdVm ¶oVmo. d¡Ú{H$¶
‘XV {‘iV Zmhr Vmon¶ªV é½Umbm AmS>do Pmondmdo d Ë¶mMo gd© KÅ> H$nS>o g¡b H$amdoV.
Oa Am°pŠgOZ {gb|S>a CnbãY Agob Va é½Umbm ËdarV Am°pŠgOZ Úmdm. Oa
Zm¶Q´>mo½brgarZ qH$dm gm°a{~Q>Q´>o À¶m Jmoù¶m CnbãY AgVrb Va ËdarV Ë¶mVrb EH$
Jmoir {OôImbr Úmdr. nmÊ¶mV T>diyZ A°pñn[aZ Úmdo. VmVS>rZo Ë¶mbm é½Umb¶mV
XmIb H$amdo.
S>m°ŠQ>a é½UmMr gyú‘ VnmgUr H$aVmV Am{U öX¶mMr ñn§XZo ‘moOVmV Am{U
a³VXm~ nmhVmV.
BboŠQ´>moH$m{S>©AmoJ«m‘, B©grOr KoVbm OmVmo Á¶mZo öX¶mMr {dÚwVr¶ g{H«$¶Vm
11
{Q>nbr OmVo. B©grOr‘wio öX¶ {H$Vr d
H$go ñn§XZ H$aVo Vo H$iVo. Ë¶mV H$mhr
Agm‘mÝ¶ pñWVr Amho H$m Vo {XgVo Am{U Oa
öX¶{dH$mam‘wio öX¶mÀ¶m ‘m§gnoetMo ZwH$gmZ
Pmbobo Agë¶mg Vo {XgVo. öX¶mÀ¶m
‘m§gnoetMo ZwH$gmZ Pmbobo Agë¶mg Vo
a³VmÀ¶m n[ajUmV {XgyZ ¶oVo.
N>mVrMm EŠgaoXoIrb KoVbm OmVmo.
öX¶mVrb pñWVrMr ‘m{hVr KoÊ¶mgmR>r
BH$moH$m{S>©AmoJ«m‘ H$aVm ¶oVmo. hr EH$ àH$maMr
ñH°$Z MmMUr Amho Á¶mV öX¶mÀ¶m g§nyU© H$m¶m©Mr ‘m{hVr {‘iVo.
H$moamoZar dm{hH$m§‘Ü¶o AS>Wio nmhÊ¶mgmR>r H$moamoZar A°pÝO¶moJ«m‘ H$mT>bm
OmVmo d hm {ZUm©¶H$ R>aVmo. Oa a³VXm~ OmñV Agob Va a³VXm~ H$‘r
H$aÊ¶mgmR>r Am¡fYo {Xbr OmVmV.
àË¶oH$ é½UmMr d Ë¶mbm Amboë¶m öX¶{dH$mamMo Jm§^r¶©, öX¶mMo ZwH$gmZ
Am{U AS>Wù¶m§Mo à‘mU d é½UmMo d¶ bjmV KoD$Z CnMmanÕVr R>adbr
OmVo.
Agm H$am à{V~§Y...

OrdZe¡brV ~Xb H$aUo A{Zdm¶© Amho.
Amhma Mm¡ag hdm. AmhmamV Ma~r Am{U ‘rR> H$‘r Agmdo. ’$m¶~a Am{U
O{Q>b H$~m}XHo$ OmñV AgmdrV.
dOZ OmñV AgUmè¶m§Zr dOZ H$‘r H$amdo.
em[aarH$ ì¶m¶m‘ amoO H$aUo AË¶§{VH$ Amdí¶H$ Amho.
Yy‘«nmZ H$é Z¶o d H$aV Agë¶mg Ëd[aV ~§X H$amdo.
‘Yw‘oh, aº$Xm~ qH$dm OmñV H°$boñQ´>mob AgUmè¶m§Zr Ë¶m§Mr amoOMr Am¡fYo
{Z¶{‘V Mmby R>odyZ amoJmg AQ>moŠ¶mV R>odmdo.
Agm ¿¶m Amhma..

Vob{dahrV MnmVr qH$dm ’w$bHo$, Ádmar, ~mOar, ZmMUrMr ^mH$ar Mmbob.
gd© àH$maÀ¶m S>mir, ‘Q>ma, ‘moS>, nmdQ>m, CgirMm g‘mdoe Agmdm.
Vibobo nXmW© Q>mimdoV. CXm. Ôr, dS>m, nmnS>, ’$agmU AmXr.
S>mbS>m, Vyn, bmoUr AmXr nXmW© e³¶Vmo dÁ¶© H$amdoV.
AmhmamV VobmMm dmna ‘¶m©XrV H$amdm.
12
gw¶©’w$b, gmo¶m~rZ ¶m VobmMm dmna AmbQy>Z nmbQy>Z H$amdm.
’$i^mÁ¶m§‘Ü¶o dm§Jr, XmoS>H$m, Jdma, ~Q>mQ>m, KodS>m, H$mo~r, âbm°da, ^|S>r
¶m§Mm g‘mdoe Agmdm
nmbo^mÁ¶m V§Vy‘¶ Agë¶m‘wio nmoQ> gm’$ ahmÊ¶mg ‘XV hmoVo. ¶mgmR>r
nmbH$, ‘oWr, eony, amO{Jam, Vm§Xir, bmb‘mR> ¶m§Mm AmhmamV g‘mdoe Agmdm.
’$im§‘Ü¶o Ë¶m Ë¶m ‘mog‘mV CnbãY AgUmar ’$io ImdrV.
ñd¶§nmH$mV ‘gmë¶m§Mm ¶mo½¶
à‘mUmV dmna H$amdm. Imo~ao, e|JXmUo
¶m§Mm A{Vdmna Q>mimdm.
¶mo½¶ à‘mUmV ‘m§gmhma ¿¶mdm.
Ma~r{dahrV ‘m§gmhmamda â Úmdm.
EH$mMdoir ânoQ> Z OodVm
{XdgmH$mR>r 3 Vo 4 doim AÞ {d^mJyZ
Imdo. OodUmZ§Va WmoS>r {dlm§Vr ¿¶mdr.
‘ÚnmZ, Yw‘«nmZ, JwQ>Im, V§~mIy ¶m ì¶gZm§nmgyZ Xÿa amhmdo.
XaamoO earamg Ponob BVH$m åhUOo {H$‘mZ 30 {‘{ZQ>o ì¶m¶m‘ H$amdm.
é½Um§Zr Amnë¶m OrdZe¡brV ~Xb H$aUo A{Zdm¶© Amho.
dOZ OmñV AgUmè¶m§Zr dOZ H$‘r H$amdo. em[aarH$ ì¶m¶m‘ amoO H$aUo
AË¶§{VH$ Amdí¶H$ Amho.
‘Yw‘oh, a³VXm~ qH$dm OmñV H°$boñQ´>mob AgUmè¶m§Zr Ë¶m§Mr amoOMr Am¡fYo
{Z¶{‘V Mmby R>odyZ amoJmg AQ>moŠ¶mV R>odmdo. Ë¶mZwgma gH$g Am{U Mm¡ag
Amhma ¿¶mdm.
13
öX¶mg§~§Yr MmMÊ¶m Am{U CnMmanÕVr
B©grOr ECG (Electrocardiogram)
öX¶MmMUrgmR>r {H$Vrhr AË¶mYw{ZH$
VnmgÊ¶m, CnH$aUo Am{U {d{dY MmMÊ¶m
Agë¶m Var gd©àW‘ B©grOr H$aUo
Amdí¶H$M R>aVo. H$maU B©grOr‘wioM
öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Ambm Amho qH$dm
Zmhr, ho g‘Oy eH$Vo. ¶mbm öX¶{dÚwV
AmboI Ago åhUVmV.
B©grOrÀ¶m doJdoJù¶m bhatÀ¶m ‘mÜ¶‘mVyZ é½Umbm öX¶mMm H$mhr {dH$ma Amho
H$m? öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Ambm Amho H$m, Ambm Agob Va Vmo Ho$ìhm ¶oD$Z Jobm,
hr gd© ‘m{hVr {‘iVo. EdT>oM Zìho Va Ë¶mMr Vrd«Vm {H$Vr hmoVr, H$moUË¶m ^mJmbm
Ë¶m‘wio {H$Vr BOm Pmbr AmXr ‘m{hVrhr ¶m‘wio {‘iy eH$Vo.
B©grOrÛmao öX¶mVrb àË¶oH$ PS>noMr Am{U ZgoMr AdñWm g‘OVo. B©grOr
narjUm‘wio öX¶mÀ¶m {dÚwV AmdoJmMr pñWVr AmoiIÊ¶mg ‘XV hmoVo. öX¶mÀ¶m
àË¶oH$ ñn§XZm~amo~a {dÚwV AmdoJ (Electrical Impulse) öX¶mVyZ OmV AgVmo.
¶m AmdoJm‘wio öX¶mÀ¶m ‘m§gnoer AmHw§${MV hmoVmV d Ë¶m‘wio öX¶mVyZ a³V àdmhrV
Ho$bo OmVo.
B©grOr narjUm‘wio H$m¶ bjmV ¶oVo?
1) {dÚwV AmdoJmMr pñWVr AmoiIÊ¶mg ‘XV hmoVo. åhUOoM {dÚwV AmdoJ
14
gm‘mÝ¶ Amho H$s A{Z¶{‘V Amho, qH$dm ‘§X dm A{VObX Amho, ho bjmV ¶oVo.
2) öX¶mMo H$m¶© ì¶dpñWV Mmby Amho H$m, ¶mMr ‘m{hVr {‘iVo. öX¶‘m§gnoetMr
pñWVr H$er Amho, hohr g‘OyZ ¶oVo.
3) öX¶mg§~Yr YmoŠ¶mMr g§^mì¶Vm ¶m MmMUr‘wio H$iVo. Ë¶m‘wio öX¶{dH$mamMm
PQ>H$m, njmKmV Aem AmOmam§da doirM à{V~§Y H$aÊ¶mg ‘XV hmoVo.
B©grOrbm {H$Vr doi bmJVmo?
Ho$di H$mhr {‘{ZQ>m§‘Ü¶o hr VnmgUr nyU© hmoVo. ¶m‘Ü¶o N>mVr, hmV, nm¶mda
12 n°S²g bmdbo OmVmV. Vo n°S²>g {d{dY dm¶arÛmao B©grOr ‘erZbm OmoS>bo OmVmV.
Ë¶mZ§Va ‘{eZ Amnë¶m öX¶mÀ¶m H$m¶m©Mr Zm|X H$aVo. ¶m MmMUrMm H$moUVmhr Ìmg
hmoV Zmhr.
BH$mo Eco (Ecocrdiography)

BH$moH$mS>uAmoJ«m’$s åhUOo öX¶mMr
gmoZmoJ«m’$s AgVo. ¶m VnmgUr‘Yo öX¶mÀ¶m
‘hËdnyU© ^mJm§Mr VnmgUr Ho$br OmVo.
Ë¶m‘Yo öX¶mMm AmH$ma, a³VnwadR>m
H$aÊ¶mMr j‘Vm, öX¶mbm H$mhr BOm Pmbr
Amho H$m VgoM öX¶mMr AmHw§$MZ d àgaU
j‘Vm AmXr gd© Vn{eb ¶m MmMUr‘Ü¶o
{‘iVmV. a³VXm~, ‘Yy‘oh ¶m‘wio öX¶mÀ¶m ñZm¶y§da Pmboë¶m Xþîn[aUm‘mMr Vrd«Vmhr
¶m MmMUr‘wio g‘OVo. ¶mVyZ öX¶{dH$mamMo ñdén g‘Oy eH$Vo. Ë¶m‘wio Cnm¶¶moOZm
H$aUo e³¶ hmoVo. öX¶m~amo~aM a³V dmhÊ¶mMr {Xem, doJ ¶mMo ‘moO‘mn H$aVm ¶oVo.
àm‘w»¶mZo PS>nm§Mo H$m¶© H$em àH$mao Mmbbo Amho, Ë¶mMo AmH$ma‘mZ H$‘r hmoV Amho
H$m¶, AmXr ‘m{hVrhr {‘idVm ¶oVo. hr öX¶mMr AmVrb aMZm Am{U H$m¶©j‘Vm
~KÊ¶mMr AË¶§V gmonr VnmgUr Amho. é½Umbm H$mhr Ìmg hmoV Zmhr qH$dm Hw$R>bohr
B§OoŠeZ Z XoVm Vr H$mhr doimVM gwa{jVnUo H$aVm ¶oVo.
Q>rE‘Q>r TMT ( Treadmill Test)

öX¶mbm a³V nwadR>m ì¶dpñWV Amho H$s Zmhr VgoM MmbVmZm öX¶mda VmU nS>Vmo
H$m ho nmhÊ¶mgmR>r Q>rE‘Q>r MmMUr Ho$br OmVo. ‘erZda é½Umbm MmbV amhÊ¶mg
gm§{JVbo OmVo. Vmo MmbV AgVmZm g§JUH$mÛmao B©grOr H$mTy>Z a³VXm~, öX¶mMo R>moHo$,
Ë¶mbm hmoUmam AÝ¶ Ìmg, MmbVmZm X‘ bmJVmo H$m, AmXr ~m~tMr gm§JS> KmbyZ
15
öX¶{dH$mamMo {ZXmZ Ho$bo OmVo.
¶m MmMUr‘Yo C§Mr, dOZ, d¶,
a³VXm~ ¶m ‘m{hVrM Zm|X g§JUH$m‘Yo Ho$br
OmVo. ¶m‘Yo N>mVrda ~mam B©grOrMo {bS²g
bmdbo OmVmV. X§S>mda a³VXm~ ‘moOUmam
nÅ>m ~m§Ybm OmVmo. é½Umbm Q´>oS>{‘bda
Mmbm¶bm gm§{JVbo OmVo. n{hë¶m§Xm ¶mMm
doJ H$‘r AgVmo. é½U ì¶dpñWV Mmbm¶bm
bmJë¶mda doJdoJù¶m àmoQ>moH$m°bZwgma doJ
dmT>dbm OmVmo. ¶m‘Yo öX¶mMo R>moHo$ g‘OyZ
¶oVmV. ¶m MmMUr‘wio é½Umbm öX¶{dH$ma Amho H$s Zmhr, ho g‘OVo. {edm¶ öX¶mMr
d earamMr a³VmVyZ Am°pŠgOZ emofÊ¶mMr à{H«$¶m ZrQ> Amho H$s Zmhr, ¶mMr ‘m{hVr
{‘iVo. Amam‘ pñWVrVrb, MmbVmZm, WH$ë¶mda Am{U Q´>oS>{‘b ~§X Ho$ë¶mZ§VaÀ¶m
àË¶oH$ Q>ßß¶mV B©grOr KoVbm OmVmo. hrM à{H«$¶m nwÝhm CbQ>çm nÕVrZo H$éZ XmoÝhr
B©grOrMr VwbZm Ho$br OmVo. gwédmVrMo B©grOr Zm°‘©b AgVrb AmUr MmbVmZmMo
B©grOrV H$mhr YmoHo$ {XgV AgVrb Va Ë¶m ì¶³Vrbm öX¶{dH$ma Amho, Ago Xe©dVo.
¶m MmMUrV MmbVmZm a³VXm~ H$‘r Pmbm qH$dm N>mVr‘Ü¶o doXZm Pmë¶m qH$dm
à‘mUmÀ¶m ~mhoa X‘ bmJbm AWdm öX¶mMr JVr H$‘rOmñV Pmbr Va Ë¶m é½Umbm
öX¶{dH$ma Amho, Agm A§XmO dV©dbm OmVmo.
A°ÝOrAmoJ«m’$s
öX¶mbm a³VnwadR>m H$aUmè¶m Y‘Ê¶m§‘Ü¶o
H$m°ÝQ´>ÝQ> BÝOoŠQ> H$éZ H°$‘oè¶mÛmam ’$moQ>mo
KoD$Z ãbm°Ho$O Hw$R>o AmhoV, ¶mMr VnmgUr
Ho$br OmVo. ¶mbm A°pÝOAmoJ«m’$s åhUVmV. hr
VnmgUr hmV qH$dm nm¶m§À¶m {eam§‘YyZ Ho$br
OmVo.
‘Yw‘ohmMm é½U Agob Va Á¶m {Xder
A°pÝOAmoJ«m’$s H$am¶Mr Agob, Ë¶m {Xder ‘Yw‘ohmdarb Am¡fYo KoD$ Z¶oV. na§Vw
EImÚm é½Umbm a³V nmVi H$aÊ¶mMr Am¡fYo gwé AgVrb Va Vmo A°pñn[aZ,
Clopidrogel, Prasusrgel Ticagrclol hr Am¡fYo KoD$ eH$Vmo.
A°pÝOAmoJ«m’$sÀ¶m AmYr XmoZ Vmg H$mhrhr ImVm H$m‘m Z¶o. S>m°³Q>am§À¶m
16
gëë¶mZwgma AJXr gH$mir hbH$mgm Zmï>m Ho$bm Var Mmby eH$Vmo. na§Vw ¶m{R>H$mUr
S>m°³Q>am§Mm gëbm ‘hËdmMm Amho.
A°pÝOAmoJ«m’$sgmR>r Ad¿¶m n§Yam Vo drg {‘{ZQ>m§Mm H$mbmdYr bmJVmo. Y‘Ê¶m§‘Ü¶o
Hw$R>o ãbm°Ho$Oog AmhoV H$m, ¶mMr ‘m{hVr {‘i{dUo EdT>mM ¶m MmMUrMm CÔoe AgVmo.
aoS>r¶b A°ÝOrAmoJ«m’$s … hr A°pÝOAmoJ«m’$s hmVmÀ¶m {eaoVyZ Ho$br OmVo. H$‘r
doimV hr VnmgUr hmoVo. ¶m‘Ü¶o a³VñÌmd hmoV Zmhr. é½Umbm A°S>{‘Q> hmoÊ¶mMr JaO
bmJV Zmhr. doXZma{hV nÕVrZo hr à{H«$¶m hmoVo.
A°ÝOrAmoßbmñQ>r
A°pÝOAmoJ«m’$s‘Ü¶o AmT>iyZ Amboë¶m
ãbm°Ho$Oda CnMma H$aÊ¶mÀ¶m nÕVrbm
A°[ÝOAmoßbmñQ>r Ago åhUVmV. öX¶{dH$mamg
H$maUr^yV Agboë¶m Ma~rMr d a³VmMr JmR>
¶m CnMma nÕVrÛmao Xÿa Ho$br OmVo.
aoS>r¶b A°pÝOAmoßbmñQ>r
¶m‘Ü¶o hmVmÀ¶m {eaoÛmao {d{eï> àH$maMr EH$ Zir öX¶mbm AS>Wim R>aV
Agboë¶m Zgon¶ªV nmohMdbr OmVo. Z§Va EH$ N>moQ>rer Vma öX¶mÀ¶m ¶mM Zgo‘Yo
gmoS>Ê¶mV ¶oVo d ¶mM VmaoÛmao EH$ ’w$Jm AS>Wù¶mÀ¶m {R>H$mUr gmoS>Ê¶mV ¶oVmo d
Vmo Z§Va H$mT>Ê¶mV ¶oVmo. YmVyMr {d{eï> àH$maMr Omir AWdm ñQ>|ÊQ> AS>Wù¶mÀ¶m
{R>H$mUr ~gdbm OmVmo. ¶m Omir‘wio Zgo‘Yrb AS>Wim Xya hmoVmo d öX¶mbm I§S>rV
Agbobm a³VnwadR>m nyd©dV hmoVmo.
OÝ‘OmV öX¶amoJ
Xa e§â ~mbH$m§n¡H$s
EImÚm ~mbH$mbm OÝ‘OmV
öX¶amoJ Agy eH$Vmo. AZoH$
doim J^m©Vrb ~mimda CnMma
H$amdo bmJVmV Va H$Yr H$Yr
ZdOmV {eewÀ¶m öX¶mda eñÌ[H«$¶m H$amdr bmJVo. ~mbH$mÀ¶m öX¶mMm {dH$mg
17
Ë¶mÀ¶m ‘mVoÀ¶m nmoQ>mV gwê$dmVrÀ¶m Mma ‘{hÝ¶m§VM hmoVmo. Ë¶mV AmUIr EH$ g‘ñ¶m
åhUOo öX¶mbm Agbobo {N>Ð. ¶m {N>Ðm‘wio öX¶mbm a³V$ nwadR>m hmoV Zmhr. qH$dm
AË¶§V g§W JVrZo Vmo nwadR>m hmoVmo. ZdOmV {eewH$Sy>Z XÿY Z {nUo, dOZ Z dmT>Uo,
OmoaOmoamV ídmgmoÀN>dmg KoUo, Or^ d hmVmÀ¶m ~moQ>m§Mm nwT>Mm ^mJ {Zim hmoUo d öX¶
OmoamV YS>YS>Uo Aer H$mhr bjUo AmT>iVmV. bdH$a WH$Uo, dma§dma ~oewÜX hmoUo,
S>moio AWdm nm¶m§da ¶oUmar hr bjUohr ~mbH$m§‘Ü¶o {XgyZ ¶oVmV.
{N>Ðmda {dZmN>oX eñÌ{H«$¶m

~mbH$m§À¶m öX¶mVrb {N>Ðmda AmVmn¶ªV AmonZ hmQ>© gO©ar hr nÕV dmnamV
hmoVr. na§Vw gÜ¶mÀ¶m àMbrV CnMma nÕVrZwgma d AË¶mYw{ZH$ gmo¶rgw{dYm§Mm dmna
H$éZ öX¶mMo {N>Ð N>mVr Z ’$mS>Vm {dZmN>oX eñÌ{H«$¶m H$éZ ~§X H$aVm ¶oVo. {deofV…
‘wbtÀ¶m öX¶mMr eò{H«$¶m N>mVrda N>oX XoD$Z Ho$ë¶mg ^{dî¶mV AZoH$ g‘ñ¶m
CX^dy eH$VmV. na§Vw AmVm ¶m AË¶mYw{ZH$ CnMmanÕVr‘wio hr g‘ñ¶m {ZH$mbmV
{ZKmbr Amho.
~byZ ‘m¶Q´>b ìhm°ëdmoßbmñQ>r

öX¶mMr PS>n AmHw§$MZ nmdbr Agob Va Ë¶mda eñÌ[H«$¶m H$éZ hr PS>n ‘moR>r
H$aUo Aer nÕV àM{bV hmoVr. na§Vw A{bH$S>rb AmYw{ZH$ CnMma nÕVrà‘mUo
AmHw§$MZ nmdboë¶m öX¶mÀ¶m PS>nogmR>r é½UmÀ¶m nm¶mÀ¶m ZgoVyZ Vma öX¶mn¶ªV
nmohMdbr OmVo. ¶m VmaoÛmao ~§X ’w$Jm AmHw§${MV PS>non¶ªV nmohMdbm OmVmo. Ë¶m
{R>H$mUr Vmo ’w$Jm ’w$JdyZ PS>n é§X Ho$br OmVo. ¶m CnMma nÕVrbmM ~byZ ‘m¶Q´>b
ìhmoëdmoßbmñQ>r Ago åhUVmV.
ngaboë¶m öX¶mgmR>r AË¶mYw{ZH$ CnMma

Cardiac Resynchronisation Therapy in Heart failure
~è¶mMdoim ngaboë¶m öX¶m‘wio Am{U VmH$X H$‘r Pmë¶m‘wio öX¶mMr H$m¶©j‘Vm
H$‘r hmoVo. Ë¶m‘wio Zoh‘rMr H$m‘o H$aUo AeŠ¶ hmoVo. MmbVmZm X‘ bmJVmo hmVmnm¶mda
gyO ¶oVo. Ë¶m‘wio Aem àH$maÀ¶m öX¶{dH$mamda AmVm ghO CnMma H$aVm ¶oD$
eH$VmV. Cardiac Resynchronisation Therapy ‘wio öX¶mÀ¶m ~mø AmdaUmg
VmaoZo ~m§Ybo OmVo. ¶mo½¶ Vmo {dÚwV nwadR>m XoD$Z Ë¶mMm AmH$ma H$‘r Ho$bm OmVmo. ¶m‘wio
öX¶mMr H$m¶©j‘Vm dmT>Vo.
18
A{Và‘mUmV YS>YS>Umè¶m ôX¶mda CnMma Readiofrequency -blation
AZoH$doim öX¶mMr JVr AMmZH$nUo dmT>Vo. ¶mMm é½Umbm Ìmg hmoVmo. ¶mVyZ
M³H$a ¶oUo, Km‘ ¶oUo, ~oewÜX hmoUo AmXr bjUo g‘moa ¶oVmV. Aem pñWVr‘Yo öX¶mMm
{dÚwV nwadR>m OmñV Pmbobm AgVmo. Am¡fY CnMma H$éZXoIrb ho YS>YS>Uo Wm§~V
Zmhr. Aem doir é½Umbm nyU©nUo ~ao H$aÊ¶mgmR>r Radio Frequency -blation Mr
‘XV KoVbr OmVo. ¶m CnMma nÕVr‘Ü¶o öX¶ {dÚwV nwadR>m H|$ÐmÀ¶m {R>H$mUr OmXmMm
{dÚwV nwadR>m nyU©nUo H$‘r Ho$bm OmVmo. ¶mVyZ é½Umbm bJoM {Xbmgm {‘iVmo.
‘|XyÀ¶m a³Vdm{hZrMr A°pÝOAmoßbmñQ>r
Amnë¶m ‘mZo‘Yo ‘|Xÿbm a³VnwadR>m H$aUmè¶m XmoZ ‘w»¶ a³Vdm{hÝ¶m AgVmV. H$mhr
AmOmam§‘Ü¶o ¶m a³Vdm{hÝ¶m§V AS>Wim {Z‘m©U Pmë¶mZo njmKmV åhUOoM n°a{bgrg
hmoÊ¶mMr eŠ¶Vm AgVo. Aem AS>Wù¶m§Zm Xya H$aÊ¶mgmR>r hr A°ÝOrAmoßbmñQ>r Ho$br
OmVo. ¶m‘Ü¶ohr a³Vdm{hZr‘Ü¶o ’w$Jm gmoSy>Z àW‘ AS>Wim Xÿa Ho$bm OmVmo d Z§Va Ë¶m
{R>H$mUr ñQ>oÊQ> åhUOoM EH$ {d{eï> Omir ~gdbr OmVo Ë¶m‘wio ‘|Xybm a³VnwadR>m
gwairV hmoVmo.
S>rn ìhoZ W«m|~mo{gg d BpÝ’$[a¶a ìhoZm Ho$dm {’$ëQ>a DVT & IVC filter
¶m AmOmam‘Ü¶o nm¶mÀ¶m a³Vdm{hÝ¶m§‘Ü¶o a³VmMr JwR>ir {Z‘m©U hmoVo. hr JwR>ir
a³VàdmhmVyZ ’w$â’w$gm‘Ü¶o OmD$Z Ë¶m {R>H$mUMm a³VnwadR>m ~§X nmSy> eH$Vo. ¶m J§^ra
AmOmamZo é½U XJmdÊ¶mMmhr YmoH$m AgVmo. ¶m Jmoï>r Q>miÊ¶mgmR>r nm¶mVyZ ’w$â’w$gmH$S>o
¶oUmè¶m ‘moR>çm a³Vdm{hZr‘Ü¶o EH$ N>ÌrÀ¶m AmH$mamMr Omir ~gdbr OmVo. ¶m‘wio
nm¶m‘Ü¶o {Z‘m©U hmoUmè¶m JwR>irg ’w$â’w$gmH$S>o OmÊ¶mg à{V~§Y {Z‘m©U hmoVmo.
~m¶nmg (bypass)
öX¶mÀ¶m a³Vdm{hÝ¶m§‘Ü¶o
A{YH$ à‘mUmV AS>Wio AgVrb
qH$dm ‘w»¶ Y‘Zr‘Ü¶o a³V dmhÿZ
ZoÊ¶mV ‘moR>m J{VamoY Agob Am{U
¶mMr A°pÝOAmoßbmñQ>r H$aUo e³¶
Zgob Va S>m°³Q>a ~m¶nmg gO©arMm
gëbm XoVmV. nydu ~m¶nmg åhQ>b§ H$s Iyn qMVm dmQ>m¶Mr. na§Vw AmVm Ver pñWVr
Zmhr. nydunojm AZoH$ AmYw{ZH$ nÕVrMr gmYZo AmhoV. Ë¶m‘wio eñÌ{H«$¶obm Iyn
doihr bmJV Zmhr. Q>mHo$hr H$‘r nS>VmV {edm¶ eó{H«$¶oVrb Jw§VmJw§V d ‘¥Ë¶yMo
à‘mUgwÕm ’$ma H$‘r Pmbo Amho.
19
~m¶nmg eñÌ{H«$¶m
öX¶mÀ¶m a³Vdm{hÝ¶m§Zm Á¶m {R>H$mUr AS>Wio {Z‘m©U Pmbo AmhoV, Ë¶m§À¶m nwT>o
n¶m©¶r a³Vdm{hÝ¶m OmoSy>Z nwaogo a³V$ nwadÊ¶mMr ì¶dñWm H$aÊ¶mg ~m¶nmg gO©ar
åhUVmV. AS>Wù¶m§Zm ~m¶nmg H$aÊ¶mgmR>r Á¶m a³Vdm{hÝ¶m§Mm dmna Ho$bm OmVmo
Ë¶m§Zm "J«mâQ>' åhQ>bo OmVo.
~m¶nmgÀ¶m nÕVr
1. AmonZ hmQ>© gO©ar (Open Heart Surgery)
2. ~rqQ>J hmQ>© gO©ar (Beating Heart Surgery)
1. AmonZ hmQ>© gO©ar (Open Heart Surgery)

gO©arMr hr nma§n[aH$ nÕVr Amho. ¶m‘Ü¶o öX¶ Am{U ’w$ß’w$gmMr {H«$¶m H$mhr
H$mi ~§X Ho$br OmVo. hr {H«$¶m O|ìhm ~§X AgVo V|ìhm hmQ>©-b§J ‘erZÀ¶m (Heart
Lung Machine) ‘mÜ¶‘mVyZ earambm Am°p³gOZ Am{U a³VnwadR>m Ho$bm OmVmo.
Ë¶mMdoir öX¶mÀ¶m a³Vdm{hÝ¶m§Zm J«mâQ> OmoS>Ê¶mV ¶oVmV. ¶m n¶m©¶r a³Vdm{hÝ¶m
OmoS>ë¶mZ§Va hmQ>©-b§J ‘erZ ~§X Ho$bo OmVo. Ë¶mZ§Va öX¶mbm em°H$ XoD$Z Vo nyd©dV
gwé Ho$bo OmVo.
2. ~rqQ>J hmQ>© gO©ar (Beating Heart Surgery)

öX¶{H«$¶m gwé AgVmZm {~qQ>J hmQ>© gO©ar Ho$br OmVo. ‘mÌ, hr gO©ar H$aVmZm
öX¶mMr JVr H$‘r R>odbr OmVo. Á¶m a³Vdm{hZrV AS>Wim Amho, Ë¶m ^mJmda
"Am°³Q>mong' hm ñQ>°{~b¶mPa dmnéZ Vmo ^mJ pñWa Ho$bm OmVmo. Ë¶mZ§Va AS>Wù¶mÀ¶m
nwT>À¶m ^mJmda J«mâQ> Q>mH$bm OmVmo. hrM {H«$¶m Á¶m Á¶m {R>H$mUr AS>Wio AmhoV, Ë¶m
a³Vdm{hÝ¶m§da Ho$br OmVo.
öX¶mMr PS>
P n ~XbUo( Valve replacement surgery)
öX¶mMr Iam~ Pmbobr PS>n AmVm {dZmN>oX eñÌ{H«$¶oZo
~XbVm ¶oVo. ¶m eñÌ{H«$¶o‘Ü¶o H¥${Ì‘ YmVyMr PS>n åhUOoM
‘oQ>°{bH$ qH$dm O¡{dH$ åhUOo ~m¶moàmoW°{gg PS>n dmnabr OmVo.
‘oQ>°{bH$ PS>n dmnabr AgVm Ë¶mMo n[aUm‘ Mm§Jbo {XgyZ ¶oVmV.
O¡{dH$ PS>n dmnabr Va Vr bdH$a Iam~ hmoD$ eH$Vo.
20
nog‘oH$a
H$moUË¶mhr ì¶³Vr‘Ü¶o öX¶mMo R>moHo$
nS>Ê¶mMo à‘mU ho Xa {‘{ZQ>mg 60 Vo 100
BVHo$ AgVo. ‘mÌ hoM à‘mU 40 nojmhr
H$‘r BVHo$ ‘§Xmdbo Va Aem ì¶³Vrg
M³H$a ¶oUo, S>moù¶m§nwT>o A§Ymar ¶oUo, ewÕ
hanUo Ago {dH$ma hmoVmV. Aer bjUo
{XgVmM Ë¶m é½Umg nog‘oH$a ~gdUo
Amdí¶H$ AgVo.
nog‘oH$a ho EH$ bhmZ AmH$mamMo gmYmaU 25 Vo 35 J«°‘ dOZmMo CnH$aU
AgVo. öX¶mVrb ñZm¶y§H$S>o BboŠQ´>rH$b Bånëg nmR>dyZ Ë¶m¶moJo öX¶mMo R>moHo$ H¥${Ì‘
nS>mdoV Aer ì¶dñWm ¶m CnH$aUmÀ¶m ‘XVrZo Ho$br OmVo. öX¶mVrb ñZm¶y§Mr j‘Vm
dmT>{dÊ¶m~amo~aM öX¶mVrb R>moHo$ gm‘mÝ¶ AmhoV H$s ZmhrV, ho AmoiIÊ¶mMr
j‘VmXoIrb nog‘oH$a‘Ü¶o AgVo. gh{OH$M Oa öX¶mMr JVr gm‘mÝ¶ Agob Va
nog‘oH$a H¥${Ì‘ ñZm¶y§Zm ào[aV H$éZ öX¶mMo R>moHo$ dmT>{dÊ¶mMm à¶ËZ H$arV Zmhr.
nog‘oH$a åhUOo ‘mJUrZwgma H$m‘ H$aUmao åhUOoM {S>‘m§S> noqgJ ¶m àH$maMo ho CnH$aU
Amho. ¶m d¡{eîQ>çm‘wio nog‘oH$a‘Yrb ~°Q>arÀ¶m D$O}Mr ~MV hmoVo Am{U CnH$aUmMo
Am¶w‘m©ZXoIrb dmT>Vo.
nog‘oH$a hm Jù¶mÀ¶m OdiÀ¶m S>mì¶m qH$dm COì¶m hmS>mÀ¶m Imbrb ~mOyg
ËdMm d Ma~rÀ¶m Imbr ~gdbm OmVmo. EH$m a³Vdm{hZrÀ¶m ‘XVrZo ¶m CnH$aUmVrb
àoaH$ KQ>H$ àdm{hV Ho$bo OmVmV Am{U ¶m a³Vdm{hZrÀ¶m EH$m ~mOyg öX¶mMo ñZm¶y
Am{U Xþgè¶m ~mOyg nog‘oH$a Aem nÕVrZo ho CnH$aU ~gdbo OmVo.
nog‘oH$a‘Yrb n°am{‘Q>g© Amdí¶H$VoZwgma ~XbVm ¶oVmV. qH$~hþZm ~mhoéZhr
Ë¶m‘Ü¶o ~Xb H$aVm ¶oD$ eH$Vmo. gd©gmYmaUnUo nog‘oH$aMo Am¶w‘m©Z ho 10 Vo 12 df©
AgVo. Á¶m é½Um§‘Yo nog‘oH$a ~g{dbobm Amho Aem é½Um§Zm Ë¶m§À¶m X¡Z§{XZ OrdZmV
’$mago ~Xb H$amdo bmJV ZmhrV. ‘mÌ Varhr H$mhr Jmoï>t~m~rVMr ‘m{hVr ¶m é½Um§Zm
AgUo Amdí¶H$ Amho.
nog‘oH$aÀ¶m é½Um§Zr ¿¶md¶mMr H$miOr
gob’$moZ dmnaVmZm {déÕ ~mOyÀ¶m H$mZmMm dmna H$amdm. nog‘oH$a Jù¶mImbrb
S>mdrH$S>À¶m hmS>mOdi ~gdbobm Agob Va gob’$moZda ~mobVmZm COì¶m
H$mZmda ’$moZ R>odyZ ~mobmdo.
Cƒ j‘VoÀ¶m {dÚwVVmam§Odi OmD$ Z¶o. nog‘oH$a ~gdbobo é½U KaJwVr
21
dmnamÀ¶m gd© BboŠQ´>rH$ CnH$aUm§Mm dmna H$é eH$VmV. ‘mÌ Aer CnH$aUo
¶mo½¶ nÕVrZo ñWm{nV Ho$bobr AgmdrV. BboŠQ´>rH$ CnH$aUm§Mr H$i Mmby
AWdm ~§X H$aUo. Q>rìhr nhmUo, g§JUH$mda H$m‘ H$aUo, ‘m¶H«$moìhod hmVmiUo
¶mgmaIr H$m‘o é½U H$é eH$VmV.
‘oQ>b {S>Q>oŠQ>a OdiyZ OmVmZm Aem é½Um§Zr ObXJVrZo Omdo Am{U g§~{YV
gwajm H$‘©Mmè¶mg Amnë¶m earamVrb ¶m CnH$aUmMr ‘m{hVr Úmdr.
nog‘oH$a ~gdboë¶m é½Um§Zr ‘m°ëg qH$dm AÝ¶ {R>H$mUr ~g{dÊ¶mV Ambobo
‘oQ>b {S>Q>oŠQ>g© qH$dm WoâQ> {S>Q>oŠQ>g©À¶m A{YH$ Odi OmD$ Z¶o.
AëQ´>mgmD$§S> BH$moH$mS>uAmoJ«m‘, EŠg ao, {gQ>r ñH°$Z ¶mgma»¶m d¡Ú{H$¶ MmMÊ¶m
¶m é½Um§Zm ghOnUo H$moUË¶mhr g‘ñ¶o{edm¶ H$aVm ¶oD$ eH$VmV. E‘AmaAm¶
hr MmMUr Aem é½Um§da H$é Z¶o. H$maU Ë¶m‘wio nog‘oH$a gH$s©Q>Mo ZwH$gmZ
hmoD$ eH$Vo. E‘AmaAm¶H$arVm AZwHw$b R>aob Ago nog‘oH$a ~g{dë¶mg
E‘AmaAm¶ gwajrVnUo H$aVm ¶oVo.
aoS>rEeZ Woanr hr H$H©$amoJ Pmboë¶m é½Um§Zm Amdí¶H$ AgVo. ‘mÌ Ago CnMma
H$aVmZm nog‘oH$a WoQ>nUo aoS>rEeZÀ¶m ‘mJm©V Amë¶mg nog‘oH$aMo ZwH$gmZ hmody
eH$Vo. Ë¶m‘wio aoS>rEeZÀ¶m {H$aUm§Mm WoQ> n[aUm‘ nog‘oH$ada hmoUma Zmhr,
¶mMr H$miOr KoUo Amdí¶H$ AgVo.
H$mS>uA°H$ AaoñQ> d hmQ>© A°Q>°H$ ¶m‘Yrb ’$aH$

H$mS>uA°H$ AaoñQ> hr EH$ pñWVr
Amho, Á¶m‘Ü¶o öX¶mMo n§qnJ hmoVo d
a³Vm{^gaUmMo H$m¶© Wm§~Vo. hmQ>© A°Q>°H$‘Ü¶o
a³Vdm{hÝ¶m§‘Yrb ãbm°Ho$Org‘wio öX¶mbm
a³VnwaR>m H$aÊ¶mÀ¶m à{H«$¶o‘Yo AS>Wim
¶oD$Z hmQ>© A°Q>°H$ ¶oVmo.
H$mS>uA°H$ AaoñQ>‘Ü¶o a³VàdmhmXaå¶mZ earamV BVa Ad¶dm§Zm Am°pŠgOZ
nwadÊ¶mÀ¶m H$m¶m©V AS>Wim ¶oVmo. ‘|Xybm Am°pŠgOZÀ¶m A^mdr Ë¶mÀ¶m
H$m¶m©V AS>Wim ¶oVmo. Aemdoir ídmgmdarb {Z¶§ÌU gwQ>Vo d ewÕ hanVo.
H$mS>uA°H$ AaoñQ> hr EH$ ‘oS>rH$b B‘O©Ýgr AgyZ Ë¶mda ËdarV CnMma
H$aUo JaOoMo AgVo. àm‘w»¶mZo Aemdoir é½Umbm CPR åhUOoM cardio
pulmonary Resuscitation gmo~V R>am{dH$ BboŠQ´>rH$ em°H$ {Xbm OmVmo.
öX¶mÀ¶m AZoH$ {dH$mam§‘wio H$mS>uH$ AaoñQ>Mm YmoH$m dmT>Vmo.
22
H$mS>uA°H$ AaoñQ>Mr bjUo
AMmZH$ M³H$a ¶oUo.
WH$dm OmUdUo.
S>moù¶m§g‘moa A§Ymar ¶oUo.
N>mVrV doXZm OmUdUo.
X‘ bmJUo.
H$mS>uA°H$ AaoñQ> hm AZoH$Xm H$moUVohr bjU qH$dm g§Ho$V Z XoVm ¶oD$ eH$Vmo.
23
H$moboñQ´>m°b
H$moboñQ´>m°b åhUOo H$m¶?
H$moboñQ´>m°b hm ‘oUmgmaIm {MdQ> nXmW© AgyZ Vmo earamÀ¶m àË¶oH$ noergmR>r
Amdí¶H$ KQ>H$ Amho. H$moboñQ´>°mb{edm¶ earam‘Yo hm‘m}Ýg V¶ma hmoD$ eH$V ZmhrV.
H$moboñQ´>m°b hmS>m§À¶m {dH$mgmgmR>r ‘XV H$aUmè¶m "pìhQ>°{‘Z S>r' Mr {Z{‘©Vr H$aVo d
ñZm¶yV§VyMo g§ajU ËdMo‘m’©$V H$aVo. S> OrdZgËd, Q>oñQ>oQ>oam°Z, BñQ´>moOZgmaIo hm‘m}Ýg
¶m§À¶m {Z{‘©VrV earamH$Sy>Z H$moboñQ´>m°b hm H$ƒm ‘mb åhUyZ dmnabm OmVmo. àË¶oH$
noetMo AmdaU H$moboñQ´>°mbnmgyZ V¶ma Ho$bobo AgVo.
H$moboñQ´>mbMr MmMUr H$er H$amdr?
H$moboñQ´>mob hm a³VmVrb ‘hËdmMm KQ>H$ Agë¶mZo ¶mMr MmMUr a³VmÀ¶m
VnmgUrVyZM hmoVo. Cholesterol, Triglycerides, HDL, LDL ¶m Mma EH$ÌrV
KQ>H$m§Zm d¡ÚH$s¶ ^mfoV Lipid Profile Ago åhUVmV. ¶m Lipid Profile Mr MmMUr
CnmernmoQ>r H$amdr bmJVo. åhUOoM hr MmMUr H$aÊ¶mnydu 12 Vmg AmYr Amhma
KoVbobm Agmdm. ¶m MmMUrVyZ Lipid Profile Mo earamVrb à‘mU ¶mo½¶ Amho H$s
Zmhr ho g‘OVo.
H$moboñQ´>m°b Mm§Jbo H$s dmB©Q>?

Oa AmnU Vyn Ja‘ XþYmV qH$dm nmÊ¶mV
Q>mH$bo AgVm Vo Va§JV ahmVo. Ë¶mMà‘mUo
H$moboñQ´>m°b ho Oa WoQ> a³VmV gmoS>bo Va Vo {dViV
Zmhr. ¶mda Cnm¶ åhUyZ earamV EH$ à{H«$¶m hmoVo.
24
Ma~r qH$dm H$moboñQ´>m°b a³VmVyZ dmhÿZ ZoÊ¶mgmR>r Vo EH$m ~wS>~wS>çmgma»¶m AmdaUmV
bnoQ>bo OmVo. ho AmdaU à{WZm§Mo Agë¶mZo Vo a³VmV {‘gibo OmVo. ¶m ~wS>~wS>çmbm
bm¶nmoàmoQ>rZ åhUVmV. bm¶nmoàmoQ>rZMo XmoZ àH$ma AmhoV.
1. EbS>rEb (bmo S>opÝgQ>r bm¶nmoàmoQ>rZ) ho dmB©Q> g‘Obo OmVo. H$maU ¶H¥$VmH$Sy>Z
earamVë¶m {d{dY noetH$S>o H$moboñQ´>m°b dmhÿZ ZoÊ¶mMr à{H«$¶m ¶m‘Ü¶o hmoV AgVo.
2. EMS>rEb (hm¶ S>oÝgrQ>r bm¶àmoQ>rZ) ho Mm§Jbo g‘Obo OmVo. Vo earamVë¶m
{d{dY noetH$Sy>Z ¶H¥$VmH$S>o dmhyZ Zobo OmVo. a³VmVrV EMS>rEb {OVHo$ OmñV {VVH$m
öX¶{dH$mamMm YmoH$m H$‘r g§^dVmo.
Classification of LDL, Total and HDL Cholesterol
LDL Cholesterol - Primary Target of Therapy
<100 Optimal
100-129 Near optimal
130-159 Borderline high
160-189 High
>190 Very High
Total Cholesterol
<200 Desirable
200-239 Borderline high
> 240 High
HDL Cholesterol
<40 Low
>60 High
H$moboñQ´>m°b YmoH$mXm¶H$ Ho$ìhm AgVo?

H$moboñQ´>m°bMo$ ¶mo½¶ à‘mU earamgmR>r AË¶§V Amdí¶H$ AgVo. nU a³VmVrb ¶mMo
à‘mU 250 {‘brJ«°‘ àVr S>o{g{bQ>a qH$dm ¶mnojm OmñV hmoUo YmoH$mXm¶H$ AgVo.
Y‘Ê¶m§‘Ü¶o OmñV H$moboñQ´>m°b gmR>ë¶mg a³VàdmhmV AS>Wio {Z‘m©U hmoVmV d
öX¶mg§~Yr AmOma CX²^dy bmJVmV. Y‘Ê¶m‘YyZ hmoUmè¶m a³VàdmhmV OmñV AS>Wio
{Z‘m©U Pmë¶mZo öX¶{dH$mamMm PQ>H$m ¶oD$ eH$Vmo. H$moboñQ´>°mbMo à‘mU dmT>ë¶mZo
{nÎmmÀ¶m {nedrV OmñV à‘mUmV IS>o V¶ma hmoVmV.
OmñV H$moboñQ´>m°bMo YmoHo$

A. a³VmVrb H$moboñQ´>m°b Oa R>amdrH$ nmVirnojm OmñV Pmbo Va öX¶{dH$ma,
25
njmKmV ¶m§gma»¶m {dH$mam§Mr eŠ¶Vm AgVo.
~. a³VmVë¶m OmñV H$moboñQ´>°mb‘wio öX¶mgH$Q> gd© Y‘Ê¶m§Mr AmdaUo H$R>rU
hmoVmV. Ë¶m§Mr bd{MH$Vm H$‘r hmoVo. hiyhiy Ë¶m Aé§X hmoD$ bmJVmV.
H$. Y‘Ê¶m Aé§X Pmë¶mg g§~YrV Ad¶dmbm Am°p³gOZ d ½byH$moO ¶m§Mm Anwam
nwadR>m hmoVmo. öX¶mMm ~m~VrV ho KS>bo Va öX¶{dH$ma hmoVmo d ‘|XyÀ¶m ~m~VrV KS>bo
Va njmKmV (bH$dm) hmoVmo.
OmñV H$moboñQ´>mob Am{U öX¶{dH$ma
OmñV à‘mUmV H$moboñQ´>m°b d öX¶{dH$ma ¶m§Mm Iyn OdiMm g§~Y Amho. Á¶mà‘mUo
nmÊ¶mÀ¶m nmB©n‘Ü¶o H$Mam gmR>ë¶mg Vmo nmÊ¶mÀ¶m àdmhmbm AS>Wim AmUVmo
Ë¶mMà‘mUo OmñV H$moboñQ´>mob‘wio a³Vdm{hÝ¶m§‘Ü¶o JwR>ù¶m V¶ma hmoD$Z öX¶m‘‘Ü¶o
¶mo½¶ à‘mUmV a³V nwadR>m H$aÊ¶mV AS>Wim ¶oVmo. Ë¶m‘wio öX¶{dH$mamMm YmoH$m
{Z‘m©U hmoVmo.
d¶mZwgma H$moboñQ´>m°bMo à‘mU

ZdOmV ~mimÀ¶m earamV H$moboñQ´>m°bMo à‘mU 70 {‘brJ«°‘ à{V S>o{g{bQ>a AgVo.
EH$ dfm©À¶m d¶mV ho à‘mU 150 {‘brJ«°‘ àVr S>o{gbrQ>a AgVo. 17 dfm©n¶ªV ¶mV
dmT> hmoV Zmhr. ¶mZ§Va ‘mÌ ho à‘mU dmT>Vo. d¶ñH$a ì¶³VrÀ¶m earamV ho à‘mU 200
{‘brJ«°‘ àVr S>ogr{bQ>a Agmdo d EMS>rEb H$moboñQ´>m°bMo à‘mU 50 {‘brJ«°‘ àVr
S>ogr{bQ>a nojm OmñV Agmdo.
a³VmV {H$Vr H$moboñQ´>m°b ho OmñV g‘Obo OmB©b?

A. 200 {‘brJ«°‘ àVr S>o{gbrQ>a nojm H$‘r
Agob Va R>rH$ Amho.
~. 200 Vo 239 {‘brJ«°‘ àVr S>o{gbrQ>a Agob
Va Vo ~m°S>©abmB©Z åhUOo OmñV R>aob.
H$. 240 {‘brJ«°‘ àVr S>o{gbrQ>a nojm OmñV
H$moboñQ´>m°b Agob Va Vo CƒnmVirda Amho, Ago
g‘Omdo.
OmñV YmoH$m H$moUmgmR>r?

1) à‘mUmnojm OmñV bÇ> AgUmè¶m bmoH$m§gmR>r.
2) a³VXm~ d ‘Yw‘ohmMm AmOma AgUmè¶m bmoH$m§gmR>r.>
3) EH$mM OmJr ~gyZ amhUmè¶m d nm¶r Z MmbUmè¶m bmoH$m§gmR>r.
4) A{Và‘mUmV ‘m§gmhma, ‘ÚnmZ, Yy‘«nmZ H$aUmè¶m bmoH$m§gmR>r.
26
H$moboñQ´>m°b H$‘r H$go H$amb?
1. OodUmV àmoQ>rZ AgUmè¶m nXmWmªMm OmñV dmna H$amdm
2. ^mÁ¶m {eOdÊ¶mgmR>r e|JVob, gagmMo Vob, gmo¶m~rZ Vob, {Vi Vob ¶m§Mm
dmna H$amdm
3. AmhmamV ‘m§gmhmar nXmW©, nZra ¶m§Mm dmna H$‘r H$amdm
4. ’$io, VmÁ¶m nmbo^mÁ¶m ¶m§Mo à‘mU AmhmamV dmT>dmdo
5. VUmdmnmgyZ Xya ahmdo
6. {Z¶{‘V ì¶m¶m‘ H$amdm
7. AmoQ>Mo nrR> åhUOo AmhmamV AmoQ>Mo OmS>oâS>o nrR> EH$ dmQ>r Agmdo. AmoQ>‘Ü¶o
’$m¶~a Agë¶mZo H$moboñQ´>m°b H$‘r H$aÊ¶mg ‘XV H$aVo
8. AmhmamV ‘mgo KoVë¶mZo öX¶ {ZamoJr amhVo. ‘mí¶m‘Ü¶o Amo‘oJm 3 ’°$Q>r A°{gS>
Agë¶mZo Ë¶mMm öX¶mbm ’$m¶Xm {‘iVmo.
9. AmH«$moS>, ~Xm‘, H$mOy a³VmVrb H$moboñQ´>m°b H$‘r H$é eH$VmV.
10. H$moboñQ´>mob‘wio Am¡fYm§Mr JaO ^mgë¶mg S>m°ŠQ>am§H$S>o OmdyZ VnmgUr H$éZ
¿¶mdr. S>m°³Q>am§À¶m gëë¶mZo Am¡fYo ¿¶mdrV.
KmVH$ Yw‘«nmZ
Yw‘«nmZ H$aUo qH$dm V§~mIy ImUo ho
öX¶amoJ hmoÊ¶m‘mJMo EH$ à‘wI H$maU Amho.
V§~mIy‘Ü¶o Agbobr agm¶Zo earamVrb
a³Vdm{hÝ¶m AmHw§${MV H$aVmV. Ë¶m‘wio öX¶
VgoM a³Vdm{hÝ¶m§Zm Ë¶mMm YmoH$m nmohMy
eH$Vmo. EW«ogoboam{gg‘wio öX¶mMm PQ>H$m
¶oD$ eH$Vmo. Ywa{dahrV, bmo Q>ma, bmo {ZH$moQ>rZ
{gJmaoQ>XoIrb AàË¶j Yw‘«nmZmà‘mUoM YmoH$mXm¶H$ AgVmV. {gJmaoQ>À¶m YwamVrb
{ZH$moQ>rZ a³VZ{bH$m d dm{hÝ¶m AmHw§$MrV H$éZ öX¶mg OmñV OmoamZo H$m‘ H$aÊ¶mg
^mJ nmS>VmV. Ë¶m‘wio ôX¶mMo R>moHo$ dmT>VmV Am{U n[aUm‘r a³VXm~ dmT>Vmo. VgoM
{gJmaoQ>À¶m YwamVrb ‘moZmoAm°ŠgmB©S> a³VmVrb àmUdm¶yMr OmJm KoVmV. Ë¶m‘wio
ãbS>àoea dmT>Vo AmUr àmUdm¶yMm nwadR>m H$aÊ¶mgmR>r öX¶mbm OmñV l‘ ¿¶mdo
bmJVo. Ë¶m‘wio Yw‘«nmZ H$aUmè¶m ì¶³Vt‘Ü¶o ôX¶{dH$mamMm YmoH$m gdm©{YH$ AgVmo.
‘Yw‘oh Am{U ñWybVm
öX¶amoJ d ‘Yw‘oh ¶m§Mm ’$ma OdiMm g§~Y Amho. 70 Q>³Ho$ ‘Yw‘ohtMm ‘¥Ë¶y hm
öX¶amoJmZo hmoV AgVmo. ‘Yw‘ohr‘Ü¶o a³VXm~mMm {dH$ma, A{YH$ Ma~r, bÇ>nUm,
A{Z¶§{ÌV ‘Yw‘oh, ‘mZ{gH$ VmU ¶m Jmoï>r AmT>iyZ ¶oVmV. ¶mVyZ öX¶{dH$mamMr
27
eŠ¶Vm ~imdVo. ‘Yw‘ohmÀ¶m é½Um§‘Yo ôX¶{dH$ma
¶mVZm{dahrV AgVmo. åhUOoM ‘Yw‘ohr bmoH$m§Zm doXZm
OmUdV ZmhrV. Ë¶m‘wio ôX¶{dH$mamMm PQ>H$m Amë¶mMohr
¶m é½Um§Zm OmUdV Zmhr. ¶mgmR>r ‘Yw‘ohr é½Um§Zr dfm©VyZ
EH$Xm Var B©grOr narjU H$éZ ¿¶mdo. dfm©VyZ {H$‘mZ EH$Xm
H$moboñQ´>m°b VnmgUr H$éZ ¿¶mdr. ‘Yw‘oh {Z¶§ÌUmV R>odmdm.
{Z¶‘rV ì¶m¶m‘ H$amdm. Yw‘«nmZ H$é Z¶o. a³VXm~ {Z¶§ÌUmV
amhrb, ¶mMr H$miOr ¿¶mdr.
ñWybVm
ôX¶mbm a³VnwadR>m H$aUmè¶m Zgm d¶mZwgma OmS> ~ZVmV. Ë¶m§À¶mV Ma~r gmR>V
Joë¶mZo a³VnwadR>çmV ì¶Ë¶¶ {Z‘m©U hmoVmo. ‘m§gnoerZm a³V Z {‘imë¶mZo öX¶mKmV
hmoVmo. gw‘mao 70 Vo 80 Q>³Ho$ ‘Yw‘oht‘Ü¶o ñWybVm AmT>iVo. bÇ>nUm hm ‘Yw‘oh Am{U
öX¶{dH$ma ¶mgma»¶m AgmÜ¶ amoJm§Zm OÝ‘ XoV AgVmo. Ë¶m‘wio ñdV:bm bÇ>nUmnmgyZ
Xÿa R>odÊ¶mgmR>r à¶ËZ H$amdoV. Amnbr C§Mr, dOZ d {XZM¶}Zwgma H°$barOMo à‘mU
{ZYm©arV H$éZ Amhma {Z¶‘m§Mo nmbZ H$amdo. {Z¶{‘V ì¶m¶m‘ H$amdm, åhUOo earamVrb
Ma~r Cn¶moJmV ¶oD$ eH$Vo. ì¶m¶m‘m‘wio ‘Yw‘ohmda {Z¶§ÌU amhVo.
VmU-VUmd, OrdZe¡br
YH$mYH$sMo OrdZ, ZmoH$arVrb
MT>mAmoT>, H$m¢Qw>{~H$ H$bh, A{Vì¶m¶m‘,
A{Z¶§{ÌV Amhma d amoOÀ¶m OJÊ¶mVrb
VmUVUmd Aer AZoH$ H$maUo öX¶{dH$mambm
Am‘§ÌU XoV AgVmV. AmOH$mbÀ¶m
ì¶ñV OrdZe¡br‘wio VéUm§nmgyZ
d¥Õm§n¶ªV öX¶{dH$mamMo à‘mU dmT>V
Amho. YH$mYH$sÀ¶m OrdZm‘wio AmnU Amamo½¶mH$S>o Xþb©j H$aVmo d ¶mM Xþb©jm‘wio
öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Ambobm H$iVhr Zmhr. Ho$di N>mVrV XþIUo åhUOo hmQ>© A°Q>°H$
Agy eH$Vmo ¶mH$S>o AmnU Jm§{^¶m©Zo bj XoV Zmhr. Ë¶m‘wio hoM XþIUo {nÎmm‘wio Agy
eH$Vo, Agm g‘O H$éZ AmnU Ë¶mH$S>o Xþb©j H$aVmo. bhmZ d¶mV hmQ>© A°Q>°H$‘wio ‘¥Ë¶y
Pmbobr {H$VrVar CXmhaUo AmhoV. H$moUmMm PmonoVM ‘¥Ë¶y hmoVmo, Hw$Ur Am°’$sg‘Ü¶o
~gë¶m ~gë¶mM H$mogiVmo. ‘amR>r A{^ZoÌr ApídZr EH$~moQ>o ¶m§Mm AgmM AMmZH$
a§J‘§Mmda gmXarH$aU H$aVmZm ‘¥Ë¶y Pmbm. A{Vì¶m¶m‘m‘wiogwÕm hmQ>© A°Q>°H$ ¶oVmo.
Ë¶m‘wio H$moUË¶mhr Jmoï>tMm A{VaoH$ Z H$aVm Amnbr OrdZe¡br gw¶mo½¶ nÕVrZo
AmIbr Va Amnë¶mbm öX¶m{dH$mamda ‘mV H$aVm ¶oD$ eH$Vo.
28
a³VXm~
Joë¶m H$mhr dfm©V a³VXm~mMo à‘mU bjUr¶[aË¶m dmT>bobo Amho. Vmo [d{eï>
OrdZe¡br‘wio {Z‘m©U Pmbobm AmOma Amho. öX¶{dH$mambm a³VXm~ H$maUr^yV R>aV
Agë¶mZo Ë¶mMo Jm§^r¶© A{YH$ Amho. a³VXm~ hm Ho$di d¶ñH$a bmoH$m§Mm AmOma
am{hbm ZgyZ gd© d¶moJQ>mV Ë¶mMm àmXy^m©d Pmbobm {XgVmo. Cƒ a³VXm~ doirM
{Z¶§ÌUmV AmUbm Zmhr Va Aem ì¶³Vs¨Zm nwT>o öX¶{dH$ma hmoD$ eH$Vmo.
a³VXm~ åhUOo H$m¶?
‘mZdr öX¶ AmHw§$MZ nmdVo VgoM àgaUhr nmdVo. Ë¶m‘wio a³V earaâ {’$aV
amhVo. earamV a³V$ dmhVmZm a³Vdm{hÝ¶m§da Omo Xm~ nS>Vmo Ë¶mbm a³VXm~ qH$dm
ãbS>àoea Ago åhUVmV. gmoß¶m eãXm§V gm§Jm¶Mo Pmë¶mg, a³VmZo a³Vdm{hÝ¶m§da
AmVrb ~mOyZo {Z‘m©U Ho$boë¶m X~mg a³VXm~ Ago åhUVmV.
Cƒ a³VXm~ åhUOo ‘mUgmÀ¶m earamVrb gmYmaU a³VXm~mnojm OmñV
Xm~ hmo¶. Cƒ a³VXm~ Agboë¶m ‘mUgmÀ¶m Y‘Ý¶m§‘Ü¶o VmU {Z‘m©U hmoVmo.
earamVrb {d{dY Ad¶dm§Zm Amdí¶H$Voà‘mUo a³VnwadR>m {‘iÊ¶mgmR>r Xm~
Amdí¶H$ AgVmo. öX¶ AmHw§$MZ nmdVo Voìhm a³V$ OmoamZo a³Vdm{hÝ¶m§‘Ü¶o
T>H$bbo OmVo Ë¶mMm a³Vdm{hÝ¶m§da A{YH$ Xm~ nS>Vmo.
a³VXm~ {H$Vr Agmdm?
18 nojm A{YH$ d¶ Agboë¶m ì¶³VrMm gm‘mÝ¶
a³VXm~ 120/80 EdT>m Agmdm.
40 df} d¶mÀ¶m nwT>rb ì¶³VrMm a³VXm~ gmYmaUV…
140/90 EdT>m AgVmo.
29
gm‘mÝ¶V… a³VXm~ 120/80 Agbm Var Ë¶mnojm OmñV Am{U 139/89
n¶ªVMm a³VXm~ nyd© Cƒ a³VXm~ åhUyZ AmoiIbm OmVmo. 140/90 nojm
A{YH$Mm a³VXm~ Cƒ a³VXm~ åhUyZ AmoiIbm OmVmo.
a³VXm~mMo àH$ma
CÀM a³VXm~mMo (hm¶ ~rnr) XmoZ àH$ma
AmhoV.
A. gmYm A{Va³VXm~ : ¶mbm {ZpíMV Ago
H$maU gm§JVm ¶oV Zmhr. ‘Zwî¶mMm ñd^md,
ì¶{³V‘Îd, ‘mZ{gH$Vm, ImÊ¶m{nÊ¶mÀ¶m
gd¶r, AmZwd§{eH$Vm, amhUr‘mZ, ì¶dgm¶
Am{U OrdZe¡br ¶m Jmoï>r H$Xm{MV ¶mgmR>r
H$maUr^yV AgVmV. OdiOdi 90 Vo 95
Q>³Ho$ bmoH$m§‘Ü¶o gmYm A{V aº$Xm~ AgVmo.
~. AZwf§{JH$ CÀM a³VXm~ : ¶m àH$mamV Cƒ a³VXm~ hm BVa emar[aH$
Xmofm§À¶m AZwf§JmZo {Z‘m©U hmoVmo. nmM Vo Xhm Q>³Ho$ bmoH$m§Zm AZwf§{JH$ CÀM
a³VXm~ AgVmo. ¶m‘Ü¶o H$mhr AZwf§{JH$ JmoîQ>tMm g‘mdoe hmoVmo.
{H$S>ZrÀ¶m AmOm‘wio {Z‘m©U Pmbobm CÀM a³VXm~
earamVrb J«§WtÀ¶m AmOmam‘wio {Z‘m©U hmoUmam CÀM a³VXm~
J^©YmaUm qH$dm Ë¶mZ§VaMm H$mi ¶m‘Ü¶o a³VXm~ dmT>V AgVmo.
a³VmVrb bmb noetMo à‘mU ‘¶m©Xonojm OmñV dmT>bo H$s a³VXm~ dmTy> eH$Vmo.
earamV pñZ½Y nXmW© dmT>bo H$s a³Vàdmhmbm AS>Wim {Z‘m©U hmoVmo Am{U
a³VXm~ dmT>Vmo. ¶mg a³VXm~ {dH$ma åhQ>bo OmVo.
CÀM a³VXm~mMr bjUo
Cƒ a³VXm~ hm {dH$ma hiyhiy dmT>V OmUmam Amho. ¶m {dH$mamV Mmbë¶mda X‘
bmJUo, N>mVrV YS>YS>, EH$X‘ Cô am{hë¶mg qH$dm EH$X‘ Imbr ~gë¶mg M³H$a
Amë¶mgmaIo dmQ>Uo, nm¶mda Am{U Mohè¶mda gyO ¶oUo Aer hr bjUo {XgyZ ¶oVmV.
gVV S>moHo$ XþIUo, OS> dmQ>Uo.
H$m‘mV bj H|${ÐV Z hmoUo, EH$mJ«Vm Z hmoUo, AmH$S>o‘moS> MwH$Uo, KQ>ZmH«$‘
{dgaUo, {MS>{MS> hmoUo.
b¢{JH$ gm‘Ï¶© H$‘r hmoUo.
X¥{ï>Xmof, H$‘r {XgUo, A§YyH$ {XgUo.
ZmH$mVyZ a³VñÌmd hmoUo.
30
‘|Xÿ‘Ü¶o a³VñÌmd hmoUo, {H$S>Zr {ZH$m‘r hmoUo, öX¶{dH$mamMm PQ>H$m ¶oUo.
earamVyZ bKdr ~mhoa Z Q>mH$br OmUo.
CÀM a³VXm~ bH$ì¶mMo H$maU?
‘|Xÿ‘Yrb dm{hÝ¶m ’w$Q>Ê¶mMr ^rVr CÀM a³VXm~m‘wio gdm©{YH$ AgVo. ‘|Xÿ‘Yrb
dm{hZr ’w$Q>ë¶mg ‘|XÿV a³VñÌmd hmoVmo. ho a³V H$mhr H$mimZo JmoR>Vo. a³VmMr hr
JwR>ir ‘|Xÿda Xm~ {Z‘m©U H$aVo. ¶mVyZ ‘|XÿMo earamÀ¶m H$mhr ^mJmdarb {Z¶§ÌU
gwQ>Vo. earamMm Omo ^mJ ‘|Xÿ {Z¶§{ÌV H$é eH$V Zmhr, Vmo ^mJ bwim nS>Vmo. åhUOoM,
dmT>bobm a³VXm~ bH$dm {Z‘m©U H$ê$ eH$Vmo.
CnMma
CÀM a³VXm~mda doirM {Z¶§ÌU
{‘i{dUo Amdí¶H$ Amho. ¶m
AmOmamH$S>o Xþb©j Ho$ë¶mg Ë¶mVyZ
öX¶{dH$mamgmaIo J§^ra AmOma
hmoÊ¶mMm YmoH$m AgVmo. ¶mgmR>r CÀM
a³VXm~mH$S>o Xþb©j H$aVm H$m‘m
Z¶o. a³VXm~ {Z¶§{ÌV R>odÊ¶mgmR>r
S>m°ŠQ>am§À¶m gëë¶mZo Am¡fYo ¿¶mdr bmJVmV. a³VXm~mMr Am¡fYo EH$Xm gwê$ Ho$ë¶mg
Vr ‘ZmZo ~§X H$aVm ¶oV ZmhrV. a³VXm~mMr dma§dma VnmgUr H$ê$Z Am¡fYmMr ‘mÌm
R>admdr bmJVo. hr Am¡fYo ~hþYm Am¶wî¶â ¿¶mdr bmJVmV.
B©grOrÛmao öX¶mÀ¶m H$ßß¶m§da {H$Vr VmU nS>bm Amho ¶mMm emoY KoVm ¶oVmo.
öX¶mMr gmoZmoJ«m’$s EH$moH$m{S>©AmoJ«°‘Ûmao Ho$ë¶mg Cƒ a³VXm~mMm Ìmg OwZm
Amho H$s ZwH$VmM gwê$ Pmbm Amho ho emoYVm ¶oVo.
a³VmMr VnmgUr H$ê$Z a³VmVrb gmIa, {b{nS> àmo’$mB©bÀ¶m nmVù¶m Am{U
¶w[aH$ A°{gS>Mr nmVir Vnmgbr OmVo.
{Z¶{‘V nmohUo, ¶moJmgZo, àmUm¶m‘, ì¶m¶m‘ ¶mMm a³VXm~ {Z¶§ÌUmV
AmUÊ¶mgmR>r Cn¶moJ hmoVmo. {‘R>mMo AmhmamVrb à‘mU H$‘r H$aÊ¶mZohr Xm~
{Z¶§ÌUmV amhVmo.
ñWyb ì¶³Vt‘Ü¶o öX¶{dH$ma d A{Va³VXm~mMm YmoH$m OmñV AgVmo. dOZ
H$‘r H$aÊ¶mgmR>r Amhmamda {Z¶§ÌU R>odUo Amdí¶H$ Amho. AmhmamV nmbo^mÁ¶m,
^mÁ¶m§Mr H$moqe~ra, JmOa, ‘wim, H$mH$S>r, Q>mo‘°Q>mo, H$ÀÀ¶m ^mÁ¶m§Mr g°bmS>
ânya à‘mUmV ImdrV. VmOr ’$io ImdrV. ^mV, daU, ^mOr, nmoù¶m Agm
gmYm Amhma Agmdm. ñWybnUm H$‘r Ho$ë¶mg Am¡fYo ~§X hmoD$ eH$VmV.
Vob, Vyn ¶m§Mo à‘mU ‘¶m©XrV Agmdo. Vibobo nXmW© Q>mimdoV.
31
‘bB©, XÿYmMm A{VaoH$ Q>mimdm. Mhm-H$m°’$s d BVa CÎmoOH$ no¶o KoD$ Z¶oV.
AmB©ñH«$s‘, Mm°H$boQ>, Ho$H$, {‘R>mB©, Om‘, ~Q>a, MrO, ‘Ú KoD$ Z¶o.
‘m§gmhma H$‘rV H$‘r H$amdm. OmñV ‘gmë¶mMo nXmW© ImD$ Z¶oV.
H°$pëe¶‘ d nmoQ>°{e¶‘ jma ¶m§Mm ¶mo½¶ à‘mUmV AmhmamV g‘mdoe H$amdm.
dOZ Am{U a³VXm~ H$‘r H$aÊ¶mgmR>r Amhmamgmo~V ì¶m¶m‘-¶moJmgZo H$aUo
Amdí¶H$ Amho.
ââ MmbUo, nmohUo, gm¶H$b MmbdUo, Eam°{~Šg, YmdUo ho ì¶m¶m‘mMo àH$ma
A{Va³VXm~mÀ¶m ì¶³Vrbm AË¶§V ’$m¶Xoera AmhoV.
Cƒ a³VXm~ H$‘r H$aÊ¶mgmR>r gdm©V ‘hËdmMo åhUOo, ‘mZ{gH$ VmU-VUmd
H$‘r H$aUo Amdí¶H$ Amho.
32
é½Um§À¶m ^mdZm
é½Um§Zm ‘mZ{gH$ AmYma XoUmao S>m°³Q>a
é½U … hmOr ‘wgm H$mgr‘ O‘mXma
(d¶- 59, ì¶dgm¶- aoëdo {M’$ gwàrQ>|ÊS>Q>)
aoëdoV ‘w»¶ AYrjH$ Agboë¶m ‘wgm O‘mXma ¶m§Zm 2012 gmbr öX¶{dH$mamMm
Vrd« PQ>H$m Ambm. ¶mZ§Va Ë¶m§Zm bJoMM EH$m é½Umb¶mV XmIb H$aÊ¶mV Ambo.
S>m°ŠQ>am§Zr VnmgUr Ho$br AgVm Ë¶m§À¶m a³Vdm{hÝ¶m§‘Ü¶o AZoH$ ãbm°Ho$Oog AmT>iyZ
Ambo. Voìhm S>m°ŠQ>am§Zr AmonZ hmQ>© gO©ar H$amdr bmJob, Ago gwM{dbo. nU ‘wgm
O‘mXma ¶m§Zr Ë¶mbm ZH$ma {Xbm. Xaå¶mZ ‘wgm ¶m§Mr A°ÝOrAmoJ«m’$s H$aÊ¶mV Ambr.
Ë¶mZ§Va XmoZ Vo VrZ df© ì¶dpñWV Jobr. VWm{n, Ë¶m§Zm nwÝhm öX¶{dH$mamMm PQ>H$m
Ambm. nwÝhm EH$Xm Ë¶m§À¶mda A°ÝOrAmoJ«m’$s H$aÊ¶mV Ambr. ¶mZ§Va ‘mÌ, Mma nmM
df} Ë¶m§Zm H$moUVmhr Ìmg OmUdbm Zmhr.
EHo$ {Xder AMmZH$ ‘wgm ¶m§Zm ídgZmMm Ìmg OmUdm¶bm bmJbm. hm Ìmg
EdT>m Vrd« hmoVm H$s, Vo OmJrM H$mogibo. VmVS>rZo Ë¶m§Zm {‘eZ hm°pñnQ>b‘Ü¶o XmIb
H$aÊ¶mV Ambo. ¶m{R>H$mUr S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zr Ë¶m§À¶m H$mhr VnmgÊ¶m Ho$ë¶m.
nyduMo [anmoQ>© Aä¶mgbo. gd© MmMÊ¶m Am{U AmYrÀ¶m [anmoQ>©Mm Aä¶mg Ho$ë¶mZ§Va
‘wgm ¶m§Mo öX¶ ’$³V$ 35Q >³Ho$M H$m‘ H$aV Agë¶mMo S>m°. [a¶mO ¶m§À¶m bjmV
Ambo. ¶m{edm¶ ‘wgm ¶m§Zm ~rnr, ewJa Aem ì¶mYrhr hmoË¶mM. S>m°. [a¶mO ¶m§Zr
VmVS>rZo Ë¶m§À¶mda CnMma gwé Ho$bo. Ë¶m§Zm ìh|{Q>boQ>ada R>odÊ¶mMm {ZU©¶ KoVbm.
Vo 24 Vmg ìh|{Q>boQ>ada hmoVo. ¶m H$mimV Ë¶m§Zm WmoS>§ ~a§ dmQy> bmJë¶mZo ìh|{Q>boQ>a
H$mT>Ê¶mMm {ZU©¶ Ë¶m§Zr KoVbm. ‘wgm ¶m§À¶mda AmYrM XmoZ doim A°ÝOrAmoJ«m’$s Pmbr
hmoVr. {edm¶ öX¶ Ho$di 35 Q>³Ho$M H$m‘ H$aV Agë¶mZo Ë¶m§À¶mda AmUIr EImXr
eñÌ{H«$¶m H$aUo KmVH$ R>abo AgVo, ¶mMr OmUrd S>m°. [a¶mO ¶m§Zm hmoVr. åhUyZ Ë¶m§Zr
eñÌ{H«$¶m Q>miyZ Ho$di Jmoù¶m Am{U Am¡fYmÛmao ‘wgm ¶m§Zm g§H$Q>mVyZ ~mhoa H$mT>bo.
{deof åhUOo, Jmoù¶m Am¡fYm§gmo~V S>m°. [a¶mO ¶m§Zr Ë¶m§Zm ‘moR>m ‘mZ{gH$ AmYma
{Xbm hmoVm. Ë¶m‘wio ‘wgm Aem J§^ra g§H$Q>mda ‘mV H$é eH$bo. ¶mZ§Va df©â ‘wgm
R>UR>UrV hmoVo.
Ë¶mZ§Va Ë¶m§Zm nwÝhm Ìmg gwé Pmbm. ¶mdoir S>m°. [a¶mO ¶m§Zr ‘wgm ¶m§Zm nog‘oH$a
~gdy, Ago gm§{JVbo. VWm{n, ‘wgm ¶m§Zr Ë¶mbm R>m‘nUo ZH$ma {Xbm. Ë¶m‘wio
33
S>m°³Q>am§Zr nwÝhm Ë¶m§À¶mda H$moUVrhr eñÌ{H«$¶m Z H$aVm Jmoù¶m-Am¡fYm§Zr Ë¶m§Mm Ìmg
AmQ>mo³¶mV AmUÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm. H$mhr {XdgmZ§VaM ‘wgm ¶m§Zm ñQ´>oMada nmhÿZ
S>m°³Q>a AñdñW Pmbo na§Vw Ë¶m§Zr hma Z ‘mZVm nwÝhm ‘wgm ¶m§À¶mda CnMma gwé Ho$bo.
Ë¶m§Zm XmoZ {Xdg ìh|{Q>boQ>ada R>odbo. Ë¶mZ§Va ‘wgm H$mhrgo pñWa Pmbo. AH$am {Xdg
Ë¶m§À¶mda CnMma H$aÊ¶mV Ambo. {d{dY Am¡fYmonMmam§Zm ‘wgm ¶m§Zrhr Mm§Jbr gmW
{Xbr. 11 {Xdgm§Zr ‘wgm ñdV… MmbV g‘mYmZmZo Kar Jobo. AmOhr Ë¶m§Mo öX¶ 35
Q>³Ho$M H$m¶©aV Amho. na§Vw, "S>m°. [a¶mO ‘Omda ho Am¡fYmonMmam~amo~aM ‘mZ{gH$ Y¡¶©
XoVmV, Vr Iyn ‘hËdmMr ~m~ Agë¶mMo,' ‘wgm Z‘yX H$aVmV.
ñdñVmV, àg§Jr ‘mo’$V godm XoUmao S>m°. [a¶mO ‘wOmda

é½U - ‘YwH$a ‘mir
(d¶- 68, Jmd- ZobH$a§Or, ì¶dgm¶-eoVr )
{X. 4 ’o$~«wdmar amoOr gH$mir 11.30 dmOVm ‘YwH$a ‘mir ¶m§Zm AñdñW dmQ>m¶bm
bmJbo. Iyn Km‘ ¶oD$Z Ë¶m§Zm M³H$a Ambr. Ë¶m§À¶m ‘wbmZo Ë¶m§Zm {^dKmQ>mVë¶m
S>m°ŠQ>am§H$S>o XmIb Ho$b§. S>m³Q>am§Zr VnmgUr H$éZ hm öX¶{dH$mamMm gm¡å¶ Y³H$m
Amho, Ago {ZXmZ Ho$bo. àmW{‘H$ CnMma H$éZ Ë¶m§Zr ‘YwH$a ¶m§Zm ehamVrb Mm§Jë¶m
é½Umb¶mV XmIb H$aÊ¶mMm gëbm {Xbm. Ë¶mZwgma ‘YwH$a ¶m§À¶m ‘wbmZo Ë¶m§Zm
ehamVrb EH$m S>m°³Q>am§H$S>o âVr Ho$b§. ¶m{R>H$mUr ‘YwH$a ¶m§Mr A°pÝOAmoßbmñQ>r
H$amdr bmJob Am{U Ë¶mgmR>r XrS> bmI én¶o IM© ¶oB©b, Ago S>m°³Q>am§Zr gm§{JVbo.
‘YwH$a ‘mir eoVr H$aV. Ë¶m§Mr Am{W©H$ pñWVr ~oVmMrM hmoVr. Ë¶m‘wio XrS> bmI
én¶o EdT>r ‘moR>r a³H$‘ C^r H$aUo Amnë¶mbm e³¶ Zmhr, Ago ‘YwH$a ¶m§À¶m ‘wbmZo
S>m°³Q>am§Zm gm§{JVbo. ¶mM Xaå¶mZ, S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§À¶mH$S>o H$‘r IMm©V CnMma
hmoVmV, ¶mMr ‘m{hVr ‘mir ¶m§À¶m ‘wbmbm {‘imbr.
‘mir ¶m§Mm ‘wbJm S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zm ôQ>bm. ‘YwH$a ‘mir ¶m§Zm Ë¶m§Zr S>m°.
[a¶mO ¶m§À¶m é½Umb¶mV XmIb Ho$bo. ¶m{R>H$mUr S>m°. ‘wOmda ¶m§Zr ‘YwH$a ‘mir
¶m§À¶mda A°pÝOAmoßbmñQ>r Ho$br, Vr EH$ n¡gmhr Z KoVm! ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶ ¶moOZoVyZ
‘YwH$a ‘mir ¶m§Mr eñÌ{H«$¶m ‘mo’$V Pmbr. XmoZM {Xdgm§V Ë¶m§Zm ~a§ dmQy> bmJb§.
Am¡fYo {Z¶{‘V Am{U doioV KoÊ¶mMo ~OmdyZ S>m°³Q>am§Zr Ë¶m§Zm {S>ñMmO© {Xbm.
{S>ñMmO© {‘imë¶mZ§Va ‘mir ¶m§Mr {XZM¶m© ì¶dpñWV hmoVr. EH$ ‘{hÝ¶mZ§Va
nwÝhm Ë¶m§Zm VnmgUrgmR>r ~mobmdÊ¶mV Ambo hmoVo. Xaå¶mZÀ¶m H$mimV ‘YwH$a ‘mir
34
XmoZ {Xdgm§gmR>r EH$m OÌobm ~mhoaJmdr Jobo. ¶m XmoZ {Xdgm§V Ë¶m§Zr Am¡fYo KoVbr
ZmhrV. n[aUm‘ ìhm¶Mm VmoM Pmbm... ‘mir ¶m§Zm hmQ>© A°Q>°H$ Ambm. nwÝhm Ë¶m§Zm S>m°.
[a¶mO ¶m§À¶mH$S>o AmUÊ¶mV Ambo. ¶oWo Ë¶m§À¶mda AmUIr EH$ A°pÝOAmoßbmñQ>r {X.
27 E{àb 2018 amoOr H$aÊ¶mV Ambr. {deof åhUOo hr eñÌ{H«$¶mhr S>m°. [a¶mO
‘wOmda ¶m§Zr ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶ ¶moOZoVyZ ‘mo’$V H$éZ {Xbr! nwÝhm Am¡fY ImÊ¶mg
Q>mimQ>mi H$aUma Zmhr ¶m ~mobrda ‘YwH$a ‘mir {S>ñMmO© KoD$Z Kar naVbo AmhoV.
~byZ {‘Q´>b ìhmobmoQ>m°‘r hr Jw§VmJw§VrMr

eñÌ{H«$¶m H$aUmao S>m°. [a¶mO ‘wOmda
é½U … {XnH$ nm§Sw>a§J gnH$mi
(am.-VmgJmd, d¶-46, {ejU- ~rEggr (J{UV), ì¶dgm¶ - eoVr)
VmgJmd ¶oWrb a{hdmgr {XnH$ gnH$mi ¶m§Zm

gZ 2000 ‘Ü¶o n°[a{bgrgMm A°Q>°H$ Ambm. hm
A°Q>°H$ EdT>m Vrd« hmoVm H$s, Ë¶m§À¶m earamMr COdr
~mOy nyU©nUo bwir nS>br. {edm¶ Ë¶m§Mr ‘o‘ar bm°ñQ>
Pmbr.. åhUOo Ë¶m§Zm ñ‘¥Vr^«§e Pmbm. Ë¶m§Zm AZoH$
Jmoï>r AmR>dV ZìhË¶m. A°Q>°H$ ¶oÊ¶mÀ¶m AmYr Ho$di
gmVM {Xdgm§nydu Ë¶m§Zm ‘wbJm Pmbm hmoVm. nU Vo ñdV…
Mr nËZr Am{U ~mimbm AmoiIy eH$V ZìhVo....’$³V
AmB© Am{U ^mD$ ¶m XmoKm§ZmM Vo AmoiIV hmoVo.
{XnH$ ¶m§Zm Zm ~mobVm ¶oV hmoVo, Zm EH$ ~mOy bwir nS>ë¶mZo hmbMmb H$aVm ¶oV
hmoVr..Vã~b XrS> df} Vo A§WéUmbm {IiyZ nS>bo hmoVo. ¶m H$mimV Ë¶m§Zr {d{dY
Am¡fYmonMma KoVbo. ¶mVyZ Ë¶m§Zm AS>IiV ~mobVm ¶oD$ bmJbo. H$mhr à‘mUmV
MmbVmhr ¶oD$ bmJbo. àH¥$Vr‘Ü¶o H$mhrer gwYmaUm Pmbr hmoVr. Z§VaÀ¶m H$mimV
àH¥$Vr Mm§Jbr hmoD$Z Vo gm¶H$bgwÕm Mmbdy bmJbo. eoVrMr N>moQ>r-‘moR>r H$m‘o H$é
bmJbo.
Xaå¶mZ, 2010 nmgyZ Ë¶m§Zm öX¶mMm Ìmg OmUdy bmJbm. Ë¶m§Zr {‘aO ¶oWrb
{‘eZ hm°pñnQ>b‘Ü¶o H$mhr VnmgÊ¶m Ho$ë¶m. ¶m‘Ü¶o Ë¶m§À¶m öX¶mÀ¶m XmoZ PS>nm
H$m‘ H$aV Zgë¶mMo {ZXmZ Pmbo. AmonZ hmQ>© gO©ar H$éZ Ë¶m PS>nm ~Xbmì¶m
bmJVrb, Ago S>m°³Q>am§Zr Ë¶m§Zm gwM{dbo. na§Vw Am{W©H$ pñWVr ^³H$‘ Zgë¶mZo Ë¶m§Zr
35
H$mhr {Xdg Am¡fYm§daM H$mT>bo. na§Vw AmOma AmUIr ~imdë¶mZo Ë¶m§Zm 2011
‘Ü¶o AmonZ hmQ>© gO©ar H$éZ ¿¶mdr bmJbrM. Ë¶m§À¶m öX¶mÀ¶m EH$ PS>n ~Xbbr.
Ë¶mZ§Va àË¶oH$ dfu VnmgUr H$éZ ¿¶m, Agm gëbm S>m°³Q>am§Zr {Xbm.
2011 Z§Va Ë¶m§Zm H$moUVmhr Ìmg ZìhVm. na§Vw A{bH$S>o Ë¶m§Zm Ymn âV hmoVr.
H$mhr doim M³H$ahr ¶oV hmoVr. Ë¶m‘wio nwÝhm {XnH$ {‘eZ hm°pñnQ>b‘Ü¶o Ambo.
¶m{R>H$mUr S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zr Ë¶m§À¶m VnmgÊ¶m Ho$ë¶m. VnmgUr‘Ü¶o {XnH$
¶m§À¶m öX¶mMr Mitral Valve hr PS>n AmH§w$MZ nmdbr Agë¶mMo {ZXmZ Ho$bo.
¶mgmR>r eñÌ{H«$¶m H$aUo Amdí¶H$ Agë¶mMohr S>m°. [a¶mO ¶m§Zr gm§{JVbo. {XnH$
¶m§À¶mda ~byZ {‘Q´>b ìhmobmoQ>m°‘r hr AË¶§V Jw§VmJw§VrMr Am{U I{M©H$ eñÌ{H«$¶m
H$amdr bmJUma hmoVr. {XnH$ ¶m§Mr nydu AmonZ hmQ>© gO©ar hmoD$Z Ë¶m§Zm Aortic Valve
hr H¥${Ì‘ PS>n ~g{dÊ¶mV Ambobr hmoVr. VgoM Ë¶m§Zm Warfarin hr a³VnmVi
hmoÊ¶mMr Jmoir gwê$ hmoVr. ¶mnyduM Aortic Valve hr PS>n ~Xbbr Agë¶m‘wio
~byZÛmao nwÝhm {‘Q´>b ìhmobmoQ>mo‘r H$aUo ho Iyn Jw§VmJw§VrMo, {³bï> d AË¶§V Ymo³¶mMo
hmoVo. hr eó{H«$¶m H$aVmZm Oa Mitral Valve ’$mQ>br Va é½Umbm B‘O©Ýgr AmonZ
hmQ>© gO©argmR>r nmR>dmdo bmJbo AgVo. VgoM é½UmÀ¶m Ordmbm YmoH$m g§^dV hmoVm.
nU Oa eó{H«$¶m ¶eñdrnUo nma nS>br Va é½UmMr Ymn H$‘r hmoD$Z Ë¶mbm Amam‘
{‘imbm AgVm åhUyZ YmoH$m nËH$ê$Z ~byZ {‘Q´>b ìhmobmoQ>mo‘r H$aUo JaOoMo hmoVo.
n{íM‘ ‘hmamï´>mV AÚmn hr eñÌ{H«$¶m H$moUrhr Ho$bobr ZìhVr. S>m°. [a¶mO ‘wOmda
¶m§Zr ho {edYZwî¶ nobbo. {X. 19 E{àb 2018 amoOr Ë¶m§Zr hr AË¶§V OmoI‘rMr
eñÌ{H«$¶m ¶eñdr Ho$br. eoVH$ar, H$ï>H$ar Hw$Qw>§~m{df¶r Agboë¶m AmñWonmoQ>r S>m°.
‘wOmda ¶m§Zr hr H$‘mbrMr ‘hmJS>r eñÌ{H«$¶m ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶ ¶moOZoVyZ ‘mo’$V
H$éZ {Xbr.
eñÌ{H«$¶obmM ~m¶nmg H$aUmam godm^mdr gO©Z

é½U … emo^m nmQ>rb
(d¶- 55, Jmd- ~Îmrg {eamim)
~Îmrg {eamim ¶oWrb emo^m nmQ>rb ¶m§À¶m öX¶mbm OÝ‘V…M {N>Ð hmoVo. ~m¶nmg
H$éZ Vo {N>Ð ~§X H$amdo bmJob, Ago Ë¶m§Zm S>m°³Q>am§Zr gm§{JVbo hmoVo. Am{W©H$ n[apñWVr
Zgë¶mZo ~m¶nmggma»¶m ‘hmJS>çm eò{H«$¶m H$aUo Ë¶m§Zm e³¶ hmoV ZìhVo. Ë¶m‘wio
Ë¶m§À¶mda {Z¶‘rV Am¡fYmonMma gwé hmoVo. Xaå¶mZÀ¶m H$mimV Ë¶mMo b¾ hmoD$Z Ë¶m§Zm
4 ‘wbo Pmbr. Mm¡Ï¶m S>rbrìharÀ¶m doir Ë¶m§Mm öX¶mMm AmOma ~imdbm. Ë¶mZ§Va
36
nwÝhm Am¡fYmonMma gwé H$aÊ¶mV Ambo. ‘w§~B©, nwUo, ~oiJmd AmXr ehamVrb Zm‘m§H$sV
hm°pñnQ>b‘Ü¶o Ë¶m§À¶m VnmgÊ¶m Ho$ë¶m. ¶mZ§Va Ago {ZXmZ Pmbo H$s, emo^m ¶m§À¶m
’w$â’w$gmVrb a³V KQy>Z Ë¶m^modVr H$m~©Z gmMbm Amho. EdT>oM Zmhr Va, öX¶mMr EH$
PS>n ~§X Pmbobr Amho. ’w$â’w$gm^modVr gmMbobm H$m~©Z H$mT>Uo Va JaOoMo hmoVoM.
Ë¶mgmR>r S>m°³Q>am§Zr Ë¶m§Zm AmonZ hmQ>© gO©ar H$amdr bmJob, Ago gwM{dbo. ¶mgmR>r
AÝ¶ S>m°³Q>am§Zr nmM bmI én¶o IM©hr gm§{JVbm. ‘w§~B©-nwÊ¶mbm OmdyZ amhUo eŠ¶
Zgë¶mZo emo^m nmQ>rb ¶m§Zm Ë¶m§À¶m KaÀ¶m§Zr {‘aOoV S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§À¶mH$S>o
VnmgUrgmR>r AmUbo.
noe§Q>bm Patent Ductus Arteriosus (PDA) åhUOo ’w$’w$gmZo a³VnwadR>m
H$aUmar nb‘Zar AQ>©ar d öX¶mVyZ ~mhoa nS>Umar AQ>©ar ¶m‘Ü¶o {N>Ð AgVo. ho {N>Ð
{ó¶m§À¶m J^m©a H$mim‘Ü¶o AmB©À¶m Z{bHo$Ûmao ewÕ a³V ~mimÀ¶m S>mì¶m d COì¶m
~mOybm ~m¶nmg H$aVo. ¶mVyZ ~mimÀ¶m earambm ewÕ a³V nwadR>m hmoVmo. ho {N>Ð
gmYmaUV: ~mimÀ¶m OÝ‘mZ§Va EH$ Vmgm‘Ü¶o ~§X hmoVo. nU emo^m ¶m§À¶m ~m~VrV ¶m
d¶mVgwÕm ho [N>Ð ~§X Pmbobo ZìhVo. VgoM Ë¶mda H°$pëe¶‘ gmMbobo hmoVo. Ë¶m‘wio
Ë¶m§À¶m öX¶mMm AmH$ma ~XbyZ ìhm°ëd‘Ü¶o åhUOoM PS>nm‘Ü¶o H°$pëe¶‘ {bH$ Pmbo
hmoVo. H°$pëe¶‘ gmMë¶m‘wio ~è¶mM S>m°³Q>am§Zr AmonZ hmQ>© gO©arMm gëbm {Xbobm
hmoVm. nU emo^m ¶m§À¶m àH¥$Vr nmhVm Ë¶m AmonZ hmQ>© gO©argmR>r V§XþéñV ZìhË¶m.
Ë¶m‘wio hm YmoH$m bjmV KoD$Z Ë¶m§À¶mda {dZmN>oX Patent Ductus Arteriosus
(PDA) hr eó{H«$¶m H$ê$Z Vo {N>Ð ~§X Ho$bo. Ë¶mZ§Va Ë¶m§Zm ê$‘Ü¶o nmR>dbo.
Ë¶mZ§Va Ë¶m§À¶m ’w$â’w$gm^modVrMo H°$pëe¶‘ H$mT>Ê¶mMr à{H«$¶m gwé H$aÊ¶mV Ambr.
bKdrdmQ>o H°$pëe¶‘ H$mT>Ê¶mgmR>r S>m°³Q>am§Zr H$mhr Am¡fYo {Xbr. na§Vw Ë¶m {Xder
emo^m ¶m§Zm bKdr Pmbr Zmhr. ‘mÌ, Ë¶m§Zm CbQ>çm gwé Pmë¶m. hr ‘m{hVr {‘iVmM
S>m°. [a¶mO VmVS>rZo {‘eZ hm°pñnQ>b‘Ü¶o XmIb Pmbo. Ë¶m§Zr nwÝhm emo^m ¶m§Mm B©H$mo
Ho$bm. Ë¶mV Ë¶m§À¶m öX¶m^modVr a³V O‘m Pmë¶mMo {Xgbo. S>m°. [a¶mO ¶m§Zr Ë¶m§Zm
bJoMM Am°naoeZ {WEQ>a‘Ü¶o KoD$Z CnMma gwé Ho$bo. B§Oo³eZÛmao Ë¶m§Zr öX¶m^modVr
gmMbobo H°$pëe¶‘ H$mT>bo. Ë¶mZ§Va emo^m ¶m§Mr àH¥$Vr pñWa Pmbr. Ho$di XmoZM
{XdgmV AmonZ hmQ>© gO©ar Z H$aVm Ë¶m§Zm {S>ñMmO© {‘imbm. {deof H$m¡VwH$mMr ~m~
åhUOo, ¶m gd© Jw§VmJw§VrÀ¶m eñÌ{H«$¶oMm IM© S>m°. [a¶mO ¶m§Zr ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶
¶moOZoÛmao ‘mo’$V H$éZ {Xbm.
37
bmIm|Mm IM© eyÝ¶mda!
é½U … AãXþbhmH$ ‘wlr’$
(d¶- 58, am. {‘aO)
{Xdgâ H$m‘ H$éZ AãXþbhmH$ gm¶§H$mir Kar ¶oD$Z ZwH$VoM ~gbo hmoVo. ~gë¶m
~gë¶m Ë¶m§Zm Iwn Km‘ ¶oD$ bmJbm. Ë¶m‘wio Vo Kamog‘moa ’o$è¶m ‘mé bmJbo. ‘Yë¶m
H$mimV amÌrMo OodUhr Pmbo. na§Vw Ë¶mZ§Vahr Ë¶m§Zm Km‘ ¶oV am{hbm. M³H$ahr Ambr.
Ë¶m‘wio Vo OmJrM H$mogibo. KamVë¶m bmoH$m§Zm Ë¶m§Zm ewÕrda AmUÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm
nU Vo ewÕrda Ambo ZmhrV. Ë¶m§À¶m ‘wbm§Zr Km~éZ S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zm ’$moZ H$éZ
Pmbobr KQ>Zm gm§{JVbr. "Vwåhr Vm~S>Vmo~ {‘eZ hm°pñQ>b‘Ü¶o nmohmoMm, ‘r bJoM VoWo
¶oVmo,'Ago S>m°. [a¶mO ¶m§Zr Hw$Qw>§{~¶m§Zm gm§{JVbo.
AãXþbhmH$ ¶m§À¶m ‘wbm§Zr Ë¶m§Zm é½Umb¶mV XmIb Ho$bo. VËnydu Ë¶m§Zm XmoZ
CbQ>çm Pmë¶m. EìhmZm S>m°. [a¶mO hm°pñnQ>b‘Ü¶o nmohmoMbo hmoVo. ñQ´>oMada AãXþbhmH$
~oeÕ AdñWoVM hmoVo. Ë¶mM {R>H$mUr S>m°. [a¶mO ¶m§Zr àW‘monMma gwé Ho$bo. Ë¶m§Zm
ewÕrda AmUÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm. Z§Va Ë¶m§Zm A{VXjVm {d^mJmV XmIb H$aÊ¶mV
Ambo. WmoS>çm doimZo AãXþbhmH$ ewÕrda Ambo. Xþgè¶m {Xder Ë¶m§Mr A°ÝOrAmoJ«m’$s
Ho$br AgVm XmoZ ãbm°Ho${Og Agë¶mMo {Xgbo. nU é½UmMr emararH$ AdñWm nmhVm
EH$ XmoZ {Xdgm§Zr Ë¶m§À¶mda A°pÝOAmoßbmñQ>r H$aUo ¶mo½¶ R>aob, Ago S>m°³Q>am§Zr
R>a{dbo.
AãXþbhmH$ ¶m§À¶mda {X. 26 ’o$~«ydmar 2018 amoOr A°pÝOAmoßbmñQ>r H$éZ ñQ>oÊQ>
~gdbo. Ë¶mZ§Va Ë¶m§Zm ~ao dmQy> bmJbo. nmMì¶m {Xder AãXþbhmH$ àgÞ Mohè¶mZo
Kar Ambo. bmImo én¶o IM© H$éZ ~gdmì¶m bmJUmè¶m ñQ>oÊQ>gmR>r S>m°. [a¶mO ¶m§Zr
EH$hr én¶m Z KoVm ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶ ¶moOZoVyZ AãXþbhmH$ ¶m§Mr eò{H«$¶m ‘mo’$V
H$éZ {Xbr.
é½Um§À¶m godogmR>r VÁk S>m°³Q>am§Mr ’$m¡O

é½U … Aã~mg {JaJm§d
(d¶- 60, Jmd- O‘I§S>r)
Aã~mg amÌr Kar AgVmZm AMmZH$ M³H$a ¶oD$Z H$mogibo. Hw$Qw>§{~¶m§Zr Ë¶m§Zm
JmdmVë¶m XdmImÝ¶mV Zobo. hm öX¶{dH$mamMm PQ>H$m AgyZ, JmdmV CnMma hmoUma
ZmhrV, Ë¶m§Zm {dOmnyabm hbdm, Ago S>m°³Q>am§Zr Hw$Qw>§{~¶m§Zm gwM{dbo. Hw$Qw>§{~¶m§Zr
38
Aã~mg ¶m§Zm {dOmnya ¶oWrb hm°pñnQ>b‘Ü¶o âVr Ho$bo. {VWo S>m°ŠQ>am§Zr VnmgÊ¶m
H$éZ Ë¶m§À¶mda VmVS>rZo A°pÝOAmoßbmñQ>r H$amdr bmJob d Ë¶mgmR>r AS>rM bmI
IM© ¶oB©b, Ago gm§{JVbo. VodT>çm n¡em§Mr OwiUr Zgë¶mZo Hw$Qw>§{~¶m§Zr Aã~mg ¶m§Zm
{‘aOoV CnMmamgmR>r AmUÊ¶mMo R>adbo.
Xþgè¶m {Xder {dOmnyahÿZ Aã~mg ¶m§Zm {‘aOoVrb {‘eZ hm°pñnQ>b ¶oWo S>m°.[a¶mO
‘wOmda ¶m§À¶mH$S>o AmUÊ¶mV Ambo. S>m°. [a¶mO ¶m§Zr Aã~mg ¶m§Mr VnmgUr Ho$br
AgVm Ë¶m§À¶m ‘|Xÿbm Anwam a³VnwadR>m hmoV Agë¶mMo AmT>ibo. qH$~hþZm Ë¶m§À¶m
{H$S>Zr‘Yrb {H«$EQ>rZrZMo à‘mUhr dmT>ë¶mMo [anmoQ²g©‘Ü¶o {Xgbo. Ë¶m‘wio ‘ëQ>rnb
ãbm°Ho$O Oar Agbo Var Ë¶m§À¶mda ËdarV A°pÝOAmoßbmñQ>r H$aUo ho KmVH$ R>abo AgVo
åhUyZ gwédmVrbm {H$S>Zr‘Yrb {H«$EQ>rZrZMr bodb ‘oÝQ>oZ H$aUo JaOoMo hmoVo. {edm¶
‘|Xybm a³VnwadR>m H$‘r hmoVm, Ë¶mgmR>r Ë¶mda Am¡fYmonMma H$aUo ‘hËdmMo hmoVo. S>m°.
[a¶mO ¶m§Zr Ë¶m Ë¶m joÌmV VÁk AgUmè¶m S>m°³Q>am§Zm ~mobmdyZ Aã~mg ¶m§À¶mda
CnMma H$éZ KoVbo. XmoZ {XdgmZ§Va Aã~mg ¶m§Mr {H«$EQ>rZrZMr bodb ‘oÝQ>oZ Pmbr d
S>m°. [a¶mO ¶m§Zr Ë¶m§À¶mda A°pÝOAmoßbmñQ>r Ho$br. ¶m eñÌ{H«$¶obmhr S>m°. [a¶mO ¶m§Zr
X‘S>rhr Z KoVm ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶ ¶moOZo‘YyZ Vr ‘mo’$V H$éZ {Xbr.
{M‘wH$ë¶m n§Im§Zm ~i...

é½U … A{dZme AaqdX {~amXma
(d¶-5 ‘{hZo, Jmd- ~moaJr, VmbwH$m- OV)
AaqdX {~amXma ¶m§À¶m A{dZme ¶m nmM ‘{hÝ¶m§À¶m

~mimÀ¶m öX¶mbm OÝ‘V:M {N>Ð hmoV§. ~mibm XyY
{nVmZm Ìmg ìhm¶Mm. gVV N>mVrMr YS>YS> OmUdm¶Mr.
{edm¶ ~miM§ dOZhr dmT>V§ ZìhV§. AaqdX {~amXma ¶m§Zr
AZoH$ ~mbamoJ VÁkm§H$Sy>Z ~mimda CnMma Ho$bo. ~mimMo
d¶ AdKo nmM ‘{hZo Am{U dOZ Mma {H$bmo ¶mMm {dMma
H$aVm H$moUVmhr S>m°³Q>a ~mimda eò{H«$¶m H$aÊ¶mgmR>r
YOmdV ZìhVm. AaqdX {~amXma ¶m§Zm S>m°.[a¶mO ‘wOmda
¶m§À¶m d¡ÚH$s¶ H$m¡eë¶mMr ‘m{hVr {‘iVmM Ë¶m§Zr
~mimbm S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§À¶mH$S>o AmUbo. S>m°.
[a¶mO ¶m§Zr ~mimMr BH$moH$mS>u¶moJ«m’$s Ho$br. Ë¶mV ~mimÀ¶m öX¶mbm 5 {‘.‘r.Mo
39
{N>Ð Agë¶mMo bjmV Ambo. ~mimMr emararH$ AdñWm nmhVm VmVS>rZo Ë¶mÀ¶mda
öX¶eò{H«$¶m H$aUo JaOoMo Agë¶mMo {ZXmZ Ë¶m§Zr Ho$bo. Vgo Ë¶m§Zr ~mimÀ¶m AmB©-
d{S>bm§Zm gm§{JVbo. hr eò{H«$¶m AË¶§V Jw§VmJw§VrMr Agë¶mMr H$ënZmhr Ë¶m§Zm {Xbr.
na§Vw ~mi bdH$aM ~ao hmoÊ¶mMr ImÌrhrË¶m§Zr nmbH$m§Zm {Xbr.
AaqdX {~amXma eoVmV ‘mob‘Owar H$aVmV. Ë¶m§Zr S>m°ŠQ>am§Zm eñÌ{H«$¶oMm IM©
{dMmabm. Voìhm S>m°ŠQ>am§Zr Aem eñÌ{H«$¶obm VrZ Vo Mma bmI IM© ¶oVmo, Ago gm§{JVbo.
na§Vw Vw‘Mr Am{W©H$$n[apñWVr nmhVm AmnU ~mimMr eñÌ{H«$¶m ‘hmË‘m ’w$bo Amamo½¶
¶moOZo‘YyZ ‘mo’$V H$é, Agm {dídmg Ë¶m§Zr nmbH$m§Zm {Xbm. Ë¶mZwgma {X. 12 E{àb
2018 amoOr S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zr nmM ‘{hÝ¶m§À¶m ~mimMr öX¶ eñÌ{H«$¶m H$éZ
~mimÀ¶m öX¶mMo {N>Ð ~§X H$éZ AË¶§V p³bï> eñÌ{H«$¶m ¶eñdr[aË¶m nma nmS>br.
Eadr H$moUË¶mhr ~mimMr eò{H«$¶m H$aÊ¶mgmR>r {H$‘mZ Xhm {H$bmo dOZ Agmdo
bmJVo ‘mÌ ¶m ~mimMr J§^ra n[apñWVr bjmV KoD$Z ~mimMo dOZ ’$³V Mma {H$bmo
AgVmZmhr S>m°. [a¶mO ¶m§Zr eñÌ{H«$¶m H$éZ ~mimbm OrdXmZ {Xbo. nwT>o XmoZ {Xdg
~mimbm {‘eZ hm°ñnrQ>b‘Ü¶o R>oD$Z {Vgè¶m {Xder ~mimbm Kar gmoS>bo. XmoZ
{Xdgm§VM ~mimÀ¶m {Z¶‘rV d CËgmhr hmbMmbr gwé Pmë¶m. AË¶§V g‘mYmZr,
hgè¶m Mohè¶m§Zr {~amXma Xm§ånË¶ ~mimgh hm°ñnrQ>b‘YyZ Kar naVbo...
40
‘hmË‘m ’w$bo OZ Amamo½¶ ¶moOZm
‘hmamï´>mVrb {ndù¶m d Ho$gar {eYmn{ÌH$m YmaH$m§H$arVm ‘hmamï´> emgZmZo ‘hmË‘m
’w$bo OZAmamo½¶ ¶moOZm gwé Ho$bobr Amho. ¶m ¶moOZoV 972 àH$maÀ¶m eñÌ{H«$¶m§Mm
g‘mdoe H$aÊ¶mV Ambm Amho. öX¶ àË¶mamonU, A°pÝOAmoJ«m’$s, A°pÝOAmoßbmñQ>r,
{H$S>Zr àË¶amonU, H°$Ýga Aem AZoH$ XþY©a AmOmam§À¶m CnMmamH$arVm emgZmV’}$
é½Umbm ¶m ¶moOZ|VJ©V Am{W©H$ ‘XV {‘iVo. Am¶©Z hmQ>© Ho$AaV’}$ ¶m ¶moOZoMm ’$m¶Xm
AmOVmJm¶V eoH$S>mo é½Um§Zr KoVbobm Amho.
H$moUmbm {‘iUma bm^?
Xm[aÐ¶ aofoImbrb {ndio, A§Ë¶moX¶ AÞ ¶moOZm, AÞnyUm© ¶moOZm {eYmn{ÌH$m
d Xm[aÐ¶ aofodarb Ho$gar {eYmn{ÌH$m, emgH$s¶ Aml‘emioVrb {dÚmWu, ‘{hbm,
AZmWmb¶, d¥Õml‘mVrb Ooð> ZmJarH$ VgoM A{YpñdH¥$VrYmaH$ nÌH$ma d Ë¶m§À¶mda
Adb§~yZ AgUmao Hw$Qw>§~ d AÝ¶ bm^mWu.
bm^mWuMr AmoiI
bm^mÏ¶mªMr AmoiI amÁ¶ emgZmZo {Z{íMV Ho$ë¶mZwgma hmoB©b. ¶m ¶moOZoA§VJ©V
bm^mWu Hw$Qw>§~mg XoÊ¶mV ¶oUmao Amamo½¶ AmoiInÌ qH$dm Ag§KQ>rV H$m‘Jma AmoiInÌ,
ñ‘mQ>© H$mS>© qH$dm amÁ¶ emgZ {ZYm©arV H$arb Aem BVa H$moUË¶mhr nwamì¶mÀ¶m AmYmao
Ë¶mMr AmoiI nQ>dbr OmB©b.
IMm©Mr ‘¶m©Xm
¶moOZoA§VJ©V g‘m{dï> CnMmanÕVrdarb CnMmam§gmR>r Hw$Qw>§~mVrb EH$ qH$dm gd©
gXñ¶m§gmR>r dm{f©H$ {d‘m g§ajU a³H$‘ à{Vdf© à{V Hw$Qw>§~mgmR>r XmoZ bmI én¶o
EdT>r Agob.
41
Omo¶m {H$S²>g Ho$Aa
S>m°. e~mZm [a¶mO ‘wOmda (eoI)
MBBS ,DNB (Pediatrics)
S>m°. e~mZm ‘wOmda (eoI) ¶m ~mbamoJVÁk AgyZ Jobr ~mam df© Ë¶m d¡Ú{H$¶
godm XoV AmhoV. ^{dî¶mV S>m°ŠQ>a hmoÊ¶mÀ¶m àoaUoZoM Ë¶m§Zr embo¶ OrdZmnmgyZ
V¶mar gwé R>odbr hmoVr.
Xhmdr ~moS>m©À¶m narjoV Ë¶m§Zr AË¶§V àe§gZr¶ H$m‘{Jar H$aV amÁ¶mV 21 dr
¶oÊ¶mMm ‘mZ {‘idbm.
‘yiÀ¶m nwÊ¶mÀ¶m AgUmè¶m S>m°ŠQ>a e~mZm ¶m§Zr emgH$s¶ d¡ÚH$s¶ ‘hm{dÚmb¶,
{‘aO ¶oWo àdoe {‘idyZ 2005 gmbr MBBS hr nXdr n{hë¶m H«$‘m§H$mZr CÎmrU©
Ho$br.
S>m°. e~mZm ¶m§Zr DNB Pediatrics gmR>r gwà{gÕ dm°Zbog hm°pñnQ>b, {‘aO ¶oWo
àdoe KoVbm. 2010 ‘Ü¶o Ë¶m§Zm {Xëbr amï´>r¶ ~moS>m©H$Sy>Z DNB Pediatric hr
nXdr {‘imbr.
2011 Vo 2013 ¶m H$mimV S>m°. e~mZm ¶m§Zr ~|Jbmoa ¶oWrb lr gË¶ gmB©
BÝñQ>rQ>çyQ> ¶oWo ~mbamoJ {d^mJmV ~mbamoJ ‘|XyVÁk ¶m {d^mJmV d¡Ú{H$¶ godm
{Xbr.
2013 Vo 2015 ¶m H$mimV Teleradiology solutions d RxDx kids ~|Jbmoa
¶oWo {gZr¶a H$ÝgëQ>§Q> åhUyZ H$m‘ nm{hbo.
42
2014 ‘Ü¶o {Xëbr amï´>r¶ ~moS>m©H$SyZ
S>m°. e~mZm ‘wOmda ¶m§Zm MNAMS
¶m nXdrZo gÝ‘mZrV H$aÊ¶mV Ambo.
Ë¶mZ§Va S>m°. e~mZm ¶m {‘aOoV
ñWm{¶H$ Pmë¶m.
{‘aO‘Ü¶o Ë¶m§Zr 2015 Vo 2018
Aer VrZ df} emgH$s¶ d¡ÚH$s¶
‘hm{dÚmb¶, {‘aO ¶oWo ~mbé½U {d^mJmV ghmæ¶H$ àmÜ¶m{nH$m åhUyZ H$m‘
nm{hbo.
AmOn¶ªV Ë¶m§Zr amï´>r¶ d A§Vamï´>r¶ ñVamda AZoH$ emoY{Z~§Y gmXa Ho$bobo AmhoV.
VgoM Ë¶m Indian -cademy of Pediatrics À¶m AmOrdZ g^mgX AmhoV.
ZwH$VoM Ë¶m§Zr {‘aO ehamV Omo¶m {H$S²g Ho$Aa ZmdmZo ZdOmV A^©H$ d bhmZ
‘wbm§Zm ¶mo½¶ d¡ÚH$s¶ gw{dYm {‘imdr åhUyZ ñdV:Mm XdmImZm gwé Ho$bobm Amho.
Omo¶m {H$S²g Ho$Aa‘Ü¶o ZdOmV A^©H$mnmgyZ Vo AR>am d¶moJQ>mn¶ªV bgrH$aUmMr
gw{dYm CnbãY Amho.
~mim§Mr ¶mo½¶ VnmgUr H$éZ narnyU© d¡Ú{H$¶ godm-gw{dYm Omo¶m {H$S²g Ho$AaV’}$
XoÊ¶mH$arVm S>m°. e~mZm ‘wOmda g‚m AmhoV.
43
Am¶©Z hmQ>©Ho$Aa
S>m°. [a¶mO ‘wOmda
E.~r.~r.Eg, S>r.EZ.~r. (öX¶amoJVÁk)
S>m°. [a¶mO ‘wOmda ho npíM‘ ‘hmamï´>mVrb {ZîUmV öX¶amoJVÁk AmhoV. Ë¶m§Zr

2005 gmbr{‘aO ¶oWrb emgH$s¶ d¡ÚH$s¶ ‘hm{dÚmb¶mVyZ E‘.~r.~r.Eg
Mr nXdr àmßV Ho$br.
2010 ‘Ü¶o {‘aO ¶oWrb gwà{gÕ dm°Zbog hm°pñnQ>b ¶oWrb »¶mVZm‘
në‘Zm°bm°{OñQ> S>m° B©.Oo.S>o{dS> ¶m§À¶m ‘mJ©Xe©ZmImbr S>r. EZ. ~r BZ
H$mS>uAmobm°Or ho nXì¶wÎma nXdrMo à{ejU nyU© Ho$bo.
S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zr 2011 Vo 2015 ¶m nmM dfmªÀ¶m H$mimV AË¶§V
à{VW¶e lr gË¶ gmB© BÝñQ>rQ>çyQ> Am°’$ hm¶a ‘oS>rH$b gm¶Ýg ìhmBQ>
{’$ëS>, ~§Jiya ¶oWo AË¶§V {Zð>m Am{U Vi‘irZo d¡ÚH$s¶ godm nwa{dbr. ¶m
H$mimV Ë¶m§Zr öX¶{dH$mamdarb AË¶mYw{ZH$ nÕVrg§X^m©V XoemVrb à{gÜX
öX¶amoJVÁk S>m°. nr. Ho$. Xmg ¶m§À¶m ‘mJ©Xe©ZmImbr DND Cardiology
and Fellowship in Intervention Cardiology ho {deof à{ejU
KoVbo.
S>m°. [a¶mO ¶m§Zr cleveland clinic, Ohio, (A‘o[aH$m) ¶oWo à{Vð>oMr
’o$bmoern Ho$br. Vo H$mS>uAmobm°OrH$b gmogm¶Q>r Am°’$ B§S>r¶m VgoM A‘oarH$Z
H$m°boO Am°’$ H$mS>uAmobm°Or A°ÝS> A‘o[aH$Z hmQ>© Agmo{gEeZ ¶m OJà{gÕ
g§ñWm§Mo gXñ¶ AmhoV.
~§Jiya ¶oWrb nmM dfmªÀ¶m H$mimV Ë¶m§Zr hOmamo é½Um§da Bollon Mitral
44
Commissurotomic,
hOmam§da é½Um§da
P a c e m a k e r
Implantation, hOmam§da
é½Um§da Coronary
-Ngioplasty ¶eñdrnUo
nyU© Ho$br. VgoM bhmZ
~mimda öX¶mVrb {N>ÐmÀ¶m
{dZmQ>m³¶mÀ¶m eó{H«$¶m
¶eñdrnUo nyU© Ho$ë¶m AmhoV.
{deof åhUOo, S>m°. ‘wOmda ¶m§Zr
10 hOmam§hÿZ A{YH$ AË¶§V
pŠbï> Aem öX¶eñÌ{H«$¶m
ñdV§ÌnUo hVmië¶m AmhoV.
EdT>oM Zìho Va, ¶m eñÌ{H«$¶m
¶eñdrnUo nyU© H$éZ "gdmªZm ào‘ Úm Am{U
ào‘mZo OJdm' ¶m lr gË¶ gmB© BÝñQ>rQ>çyQ>À¶m dMZmbm S>m°. ‘wOmda ¶m§Zr
gd©Vmonar Ý¶m¶ {Xbm Amho.
gË¶ gmB© BÝñQ>rQ>çyQ>‘Yë¶m àJë^ AZw^dmZ§Va S>m°. [a¶mO ‘wOmda ¶m§Zr
ñdV:À¶m ehamV åhUOoM d¡ÚH$s¶ godm gw{dYm§gmR>r à{gÕ Agboë¶m {‘aO
ehamV "Am¶©Z hmQ>© Ho$Aa' ¶m ZmdmZo gd© AË¶mYw{ZH$ gmo¶rgw{dYm§Zr ¶w³V
ñdV:Mr d¡ÚH$s¶ g§ñWm gwé Ho$br Amho.
{‘aO ¶oWrb dm°Zbog hm°pñnQ>b ¶oWo H$mS>uAmobm°Or {d^mJmMo Vo {d^mJà‘wI
åhUyZ H$m‘ nmhVmV. ¶oWohr Ë¶m§Zr AZoH$ Jw§VmJw§VrÀ¶m eò{H«$¶m ¶eñdrnUo
nyU© Ho$ë¶m AmhoV.
AmìhmZmË‘H$ öX¶eò{H«$¶m gwb^VoZo H$aÊ¶mMo H$m¡eë¶ Am{U AmOdaMm
àJë^ AZw^d ¶m Omoamda S>m°. ‘wOmda öX¶ amoJmMo {ZXmZ H$‘r doimV AË¶§V
AMyH$ H$aVmV. Ë¶m‘wioM g§nyU© ‘hmamï´> H$Zm©Q>H$mVrb hOmamo é½Um§Mm Ë¶m§Zr
{dídmg g§nmXZ Ho$bm Amho.
{d{dY öX¶eò{H«$¶ogmo~VM {~ZQ>mŠ¶mMo Xþ{~©UrÀ¶m ghmæ¶mZo öX¶mMo {N>Ð
~§X H$aÊ¶mÀ¶m eò{H«$¶o‘Ü¶o Va Ë¶m§Mm hmVI§S>m Amho. S>m°. ‘wOmda ¶m§Zr 42
{‘. {‘. Mo ‘moR>o {N>Ð Agbobr öX¶eò{H«$¶m ¶eñdr Ho$bobr Amho. qH$~hþZm
Mma {H$bmo dOZmÀ¶m ZdOmV {eewÀ¶m öX¶mda AË¶§V gyú‘ {N>Ð Agbobr
45
eò{H«$¶mhr Ë¶m§Zr Ho$bobr Amho.
Am¶. gr. S>r Implantable Cardiac Defibrillator hr AË¶§V AdKS>
eò{H«$¶m gm§Jbr {OëømV gd©àW‘ H$aÊ¶mMm ~hþ‘mZhr S>m°. ‘wOmda
¶m§À¶mH$S>oM OmVmo.
Jar~ é½Um§H$arVm ‘hmË‘m ’w$bo OZAmamo½¶ ¶moOZm, AQ>b{~hmar dmOno¶r
Amamo½¶lr ¶moOZm, nmo{bg Hw$Qw>§~ H$ë¶mU, [aQ>m¶a Am‘u Amamo½¶ ¶moOZm,
B©EgAm¶gr ¶mgma»¶m emgH$s¶ ¶moOZm§À¶m {ZYrÀ¶m ‘mÜ¶‘mVyZ S>m°. ‘wOmda
Amnbr d¡ÚH$s¶ godm ‘mo’$V nwadV AmhoV.
S>m°. ‘wOmda H$aV Agbobo CnMma d eò{H«$¶m
hmQ>© A°Q>°H$ Amboë¶m é½Um§gmR>r A°pÝOAmoßbmñQ>r
B©boŠQ>rìh H$moamoZar A°pÝOAmoßbmñQ>r
A°pÝOAmoJ«m’$s
Q>oånaar d n‘©‘Z§Q> nog‘oH$a ~gdUo
~byZ ìhmoëhm°ŠQ>m°‘r
nrS>rE, EggS>r, ìhrEgS>r S>rìhmBg ŠbmoOa
BH$mo H$mS>uAmoJ«m’$s
gwnr[a¶a ‘ogoZQ>oarH$ A°ÝOrAmoßbmñQ>r
H$mamoQ>rS> A°ÝOrAmoßbmñQ>r
Am¶ìhrgr {’$ëQ>a
{S>ìhmBg ŠbmoOa Am°’$ H$m°½ZrQ>b hmQ>© {S>’o$ŠQ>
noar’o$ab A°pÝOAmoJ«m’$s A°ÝS> ñQ>oÝQ>tJ
ñQ´>og Q>oñQ>
no{S>¶m{Q´>H$ H$mS>uAmobm°Or BÝQ>Z©ìhoÝeÝg (ZdOmV ~mim§Mo ôX¶amoJ)
S>m°. ‘wOmda ¶m§Zm {‘imbobo nwañH$ma
gmd©O{ZH$ Amamo½¶ ñnYm© FMC nwUo 2003 nm[aVmofH$
öX¶amoJ narjmñnYm© ‘Ðmg {deof àm{dÊ¶ nwañH$ma
¶wamo{n¶Z gmogm¶Q>r Am°’$ H$mS>uAmobm°Or g§ñWoH$Sy>Z {deof nwñH$ma 2015
46
EòìlÉ±Éì¤É
रुग्ण कुणीह� असो, श्रीमंत असो वा गर�ब असो. या सवर् रुग्णांना �मरजेतील ह्दयरोगत� डॉ.
�रयाज मुजावर यांनी खुप आपलेपणाने सेवा �दल�, आहे व दे त आहे त, फक्त शार�र�क उपचारच
नाह�त तर त्यांच्या मनालाह� एक सकारात्मक उजार् दे तात.... कॅथलॅ ब च्या माध्यमातुन सात कथा
अथार्त याचं रुग्णाच्या भावना आम्ह� सआपल्यासमोर मांडत आहोत.
ले�खका
अॅड �दपा च�द�कर

(B.S.L, L.L.B, L.L.M
Diploma in Journalism)
1 https://www.drriyajmujawar.in
डॉ. �रयाज मुजावर
डॉ. �रयाज मुजावर हे पिश्चम महाराष्ट्रातील प्र�सध्द ह्रदयरोगत� आहेत. डॉ. �रयाज यांनी २००५ साल�
शासक�य वैद्य�कय महा�वद्यालय �मरज येथुन एम.बी.बी.एस ची पदवी घेतलेल� असुन २०१० साल�
सुप्र�सध्द वॉनलेस हॉिस्पटल �मरज येथील नामवंत पल्मोनॉलॉिजस्ट डॉ. ई.जे.डे�वड यांच्या
मागर्दशर्नाखाल� डी.एन.बी इन का�डर्योलॉजी हे पदव्युत्तर पदवीचे प्र�श�ण पुणर् केलेले आहे.तसेच त्यांनी
Cleveland Clinic , Ohio , अमेर�का येथे आपल� फेलो�शप केलेल� आहे. डॉ. �रयाज मुजावर हे
का�डर्योलॉजीकल सोसायट� ऑफ इंडीया तसेच अमेर�कन कॉलेज ऑफ का�डर्योलॉजी ॲण्ड अमे�रकन
हाटर् असो�सएशन या नामवंत संस्थांचे सदस्य आहेत.
आजवरचा प्रगल्भ अनुभव, �व�वध ह्दयशस्र�क्रयेतील सातत्य व हाताचे कौशल्य यामुळे डॉ. �रयाज
मुजावर हे ह्रदय रोगाचे �नदान कमी वेळात अत्यंत अचुकपणे करतात.त्यामुळेच संपुणर् महाराष्ट्र व
कनार्टकातील रुग्णांचा त्यांनी �वश्वास संपादन केला आहे. �व�वध ह्रदयशस्र�क्रयेसोबतच �बनटाक्याचे
दुब�णीचा सहाय्याने ह्दयाचे �छद्र बंद करण्याच्या शस्र�क्रयेमध्ये त्यांचा हातखंडा आहे. आजवरचा
शस्र�क्रयेमधे डॉ. �रयाज मुजावर यांनी ४२ �म�म चे मोठे �छद्र असलेल� ह्दयशस्र�क्रया यशस्वी केलेल�
आहे तर नवजात �शशुच्या ह्दयावर अत्यंत सु�म �छद्र असलेल� शस्र�क्रया त्यांनी केलेल� आहे.
डॉ. �रयाज मुजावर हे गर�ब रुग्णांकर�ता महात्मा फुले यासारख्या शासक�य योजनांच्या �नधीच्या
माध्यमातुन आपल� वैद्यक�य सेवा पुरवतात. वैद्यक�य सेवा वैद्यक�य तपासण्या यापल�कडे जाऊन डॉ.
�रयाज मुजावर यांचेकडुन आपुलक�ची सेवा ह्दयापासुन ह्दयापय�त �मळते.
लव्ह यु िजंदगी
सपना साधारण चौदा पंधरा वषार्ची असताना �तच्या ह्दयाला �छद्र असल्याचं �नदान
झालं.. आणी त्या काळी त्यावर उपाय आणी उपचार म्हणजे फक्त ओपन हाटर् सजर्र�
करणं हाच होतां. �शवाय ऑपरे शन केलं तर� ते यशस्वी होईल �कंवा �तचा जीव वाचेलं ह�
खात्री नव्हती.. आणी या ऑपरे शन साठ� खचर् सुध्दा �तच्या घरच्यांच्या आवाक्याबाहेरचा
होता. तेव्हा सपनावर तात्पुरते जुजबी उपचार चालु होते. वेळच्यावेळी औषध गोळ्या मात्र
�तला �तची आई देत होती. त्यामुळे �तचा त्रास आटोक्यात होता. पण ती हळुहळु मोठ�
होईल तसा �तचा त्रास वाढत होता. पुन्हा मग औषधांचा डोस वाढवुन वगैरे �तचा त्रास
कमी करण्याचा डॉक्टर प्रयत्न करायचे. आता सपना कॉलेज ला जाऊ लागल�. तशी
�तच्या आई वडीलांना �तच्या लग्नाचा काळजी वाटु लागल�. सपना अभ्यासात हुशार
होती, �दसायला देखणी होती पण ह्दयाच �छद्र मात्र �तच्या लग्नासाठ� अडचणीच ठरेल
असं त्यांना वाटायचं, �शवाय त्यावर त्यांनी औषधउपचारा�शवाय काह� ठोस उपाय पण
केलेले नव्हते. व त्यावर उपाय म्हणजे फक्त ओपन हाटर् सजर्र� हाच एक उपचार त्यांना
समोर �दसत होता. पण ओपन हाटर् सजर्र� म्हणजे त्यात धोका संभवत होता �शवाय आता
जर ओपन हाटर् सजर्र� केल� तर त्याचे व्रण आयुष्यभर �तच्या शर�रावर राहणार. त्यामुळे
कुणी �तच्यासोबत लग्नासाठ� नाह� तयार होणार. अशा सगळ्या काळजीने �तचे आई
वडील मनातल्या मनात झुरत होते. नुकतीच पंख फुटलेल� सपना , कॉलेजला जाणार� एक
तरुणी .. �तची पण खुप काह� स्वप्न होती, आयुष्यात खुप काह� करायची िजद्द होती. पण
�तला वाटायचं आपण फार काळ काह� नाह� जगु शकणार पण जेवढं आयुष्य आहे तेवढ
भरभरुन जगु.. आपण तर आनंद घेऊच आयुष्याचा पण दुसया�नाह� आनंद� ठेऊ असा
�वचार करुन ती मनापासुन जगत होती ... �तचा सतत हसतमुख चेहरा समोरच्या
माणसाला सुखावुन जायचा.
सपना च्या कॉलेजमधे आता गॅद�रंगच उत्साह� वातावरण होतं. गॅद�रंग मधे सपना पण
एक गाण म्हणणार होती. त्याचीच प्रॅक्ट�स एका वगार्त चालल� होती. सपना आणी �तच्या
�मत्र मैत्रीणींची नुसती धम्माल चालल� होती. अखंड दंगा ग�धळ चालु होता. सपना
गाण्याची प्रॅक्ट�स करत होती . इतक्यात �तला थोड अस्वस्थ वाटु लागलं पण �तने
त्याकडे दुलर्� करुन तशीच प्रॅक्ट�स सुरु ठेवल�. पण अचानक �तच्या ह्दयाचे ठोके वाढले
आणी जोरजोरात �त धापायला लागल�. सगळे आपपल्या मस्तीत गुंग होते कुणाचह�
सपना कडे ल� नव्हतं , इतक्यात �तच्या मैत्रीणीच �तच्याकडे ल� गेलं �त धावतच
�तच्या कडे गेल� तोपय�त �तच्या गळ्यातच सपना चक्कर येऊन पडल�. �तच्या �मत्र
मैत्रीणींना �तच्या ह्दय�वकाराची कल्पना होती. त्यामुळे �तला काह� �मनीटातच त्यांनी
हॉिस्पटल मधे घेऊन गेले. आणी �तच्या आई बाबांना हॉिस्पटल मधे बोलवुन घेतलं.
डॉक्टरनी सपना ची तपासणी केल� आणी �तच्या आईवडीलांना सांगीतलं This is high
time now...... आता थांबुन चालणार नाह� आता सपनाला शस्त्र�क्रयेची अत्यंत गरज
आहे. तुम्ह� �मरजेत डॉक्टर �रयाज मुजावर आहेत त्यांच्यकडे �तला घेऊन जा. �तथे �तला
योग्य उपचार �मळतील असे सांगीतले. तेव्हा दुसयार्च �दवशी सकाळी �तच्या आई
वडीलांनी �तला �मशन हॉिस्पटल मधे आणलं . डॉ. �रयाज नी सपना चा इको केला त्यात
त्यांना सपनाच्या ह्दयाला 37 MM च �छद्र असल्याचं �दसलं. त्यांनी सपनाच्या आई
वडीलांना ओपन हाटर् सजर्र� ऐवजी �बन टाक्याच ऑपरे शन द्वारे �छद्र बंद करायचा प्रयत्न
करु असे सांगीतले...ते ऐकुनच सपनाच्या आई बाबांना खुप हायसं वाटलं मनावरचा एक
प्रचंड ताण दुर झाल्याची जाणीव झाल� कारण आजवर सपनावर उपाय म्हणजे ओपन हाटर्
सजर्र� एवढंच ऐकुन होते ते. डॉ. �रयाज नी �बन टाक्याच ऑपरे शनची तार�ख ठरवल�
त्याप्रमाणे �तला �थएटर मधे घेण्यात आलं, डॉ. �रयाज नी �तच्यासोबत बोलत बोलतं 10
�मनीटंत �तच 37 MM चं �छद्र पायाच्या �शरेतुन इन्जक्शन द्वारा यशस्वीपणे बंद केलं.
आता �नधार्स्तपणे आयुष्याची मजा घे असं सांगुन डॉ. �रयाज बाहेर आले सपना च्या आई
वडीलांना भेटुन सपनाची �बन टाक्याच ऑपरे शन व्यवस्थीत झाल्याचं सांगीतलं. जी गोष्ट
शक्य वाटत नव्हती ती गोष्ट डॉ. �रयाजनी �कती सहज शक्य करुन दाखवल� यांच
आश्चयर् त्या दोघांच्या चेहयार्वर �दसतं होतं. दोन �मनीटं दोघह� स्तब्ध झाले होते. एक
�दवस सपनाला आयसीयु मधे ठेऊन दुसयार् �दवशी �तला प्रायव्हेट रुम मधे �शफ्ट केलं
सपना आता एकदम छान �दसत होती. पुन्हा हसर�. �तचे सगळे �मत्र मैत्रीणी �तला
भेटायला आले होते ...त्यारुम मधे आनंद नुसता ओसंडुन वाहात होता.. सपनासकटं सगळे
गाणं म्हणतं होते “लव्ह यु िजंदगी” “लव्ह यु िजंदगी”..... डॉ. �रयाज तेवढ्यात
सपनाचा फॉलो अप घेण्यासाठ� रुम मधे आले. आणी अचानक सगळे शांत झाले.... तेव्हा
डॉ. �रयाजनीच स्वता: गाणं म्हणायला सुरु केलं

” जो �दल से लगे
उसे कहदो
Hi,Hi,Hi
जो �दल ना लगे
उसे कहदो
Bye , Bye, Bye
आणी पुन्हा त्या सपनाच्या प्रायव्हेट रुम मधे Love you zindagi म्हणत एकच
जल्लोष सुरु झालां , डॉ. �रयाज हसतच �तथुन बाहेर पडले ......... आणी सपना पुन्हा
�मळालेल्या नवीन आयुष्यावर खुष होऊन मोठ्ठ्यानी ओरडल� Love you Zindagi......
एक श्वास रोखलेला....
अिल्फया.... नावासारखीच लाखातुन एक जन्म घेणार� रेश्मा आणी रेहमान यांची एक

गोड पर�, म्हणुन �तच्या अब्बाजान नी �तच नावं अिल्फया ठेवलं होत.... सहा वषा�ची
अिल्फया एक�दवशी �तच्या अब्बाजान सोबत बागेतुन खेळुन घर� आल�..... आल्या
आल्या �तच्या अम्मीजान च्या कुशीत �शरल�.... तसं रेश्माला जाणवलं आज अिल्फया
धाप�तये... पण �तने त्या कडे दुलर्� केलं �तला वाटलं बागेत पळापळी केल� असेल खुप
म्हणुन थोडा धाप लागला असावा.....रेश्मा रेहमानच साधंच सामान्य कुटुंब पण समाधानी
होते दोघेह� ... रोजचा �दवस सुखानं जगता येईल एवढ�च काय ती कमाई.. आणी अिल्फया
म्हणजे त्यांच ऐश्वयर् होतं... एक �दवस रेश्मा काह�तर� कामात होती आणी अिल्फया
�तच्या मागेमागेच बडबड करत आपल�आपल� खेळत होती.. एवढ्यात अिल्फया ला जोरात
चक्कर आल� अन् ती �तथेच कोसळल� ... रेश्मा घाबरुन गेल� आणी जोरात �कंचाळल�
�तच्या आवाजाने बाहेरच असलेला रमजान पळत घरात आला ... त्याने पह�ला
अिल्फयाच्या त�डावर पाण्याचा �शंतोडा �दला , अिल्फया ला शुध्द�वर आणण्याचा प्रयत्न
केला... आणी मग शुध्द�वर आल�...दोघेह� अिल्फयाला घेऊन गावातल्या डॉक्टरांकडे गेले ..
डॉक्टरनी प्राथ�मक तपासणी केल� , काळजीच काह� कारण नाह� असं सांगुन पाठवलं......
पुन्हा काह� �दवसांनी अिल्फयाला सद� होऊन ताप येऊ लागला... �कतीतर� �दवस तापसद�
कमी नाह� झालं तेव्हा �तच्या काह� चाचण्या केल्या तेव्हा �तला न्युमो�नया झाल्याच
गावातल्या डॉक्टरना ल�ात आलं..... त्या साठ�च एक्सरे सुध्दा काढला होता त्यात
डॉक्टरना ल�ात आल क� अिल्फयाची ह्रदयाची झडप बंद आहे व �तला ह्रदयाला �छद्र
देखील आहे..... हे ऐकुन रेश्मा रेहमान तर कोसळुनच गेले...आता यावर गावात तर ऊपाय
करण शक्यच नव्हतं यासाठ� आता मोठ्ठ शहरं , मोठ्ठ्या शहरातला मोठ्ठा दवाखाना
शोधायला लागणार होता..... रेश्मा रेहमान तर पुणर् खचुन गेले होते एक तर अल्फ�याचं
आजारपण आणी त्याचा खचर्!!!!!!! तर�सुध्दा रेहेमान रेश्माने अल्फ�याला घेऊन महाराष्ट्र
, कनार्टकातले सगळे मोठ्ठे दवाखाने पालथे घातले... पण सगळीकडे ऑपरे शन साठ�
भरमसाठ खचर् सांगत होते आणी वर िजवाची गॅरण्ट� कुठलेच डॉक्टर देत नव्हते.....
सगळीकडुन �नराश मनानी रेश्मा रेहमान परतत होते....पण अिल्फयाच आजारपण मात्र
त्यांना बघवतं नव्हतं.... मग कुणी तर� त्यांना �मरजेत डॉक्टर �रयाज मुजावर यांना एकदा
दाखवुन बघा असं सांगीतलं...मग रेहमान नी �वचार केला एवढे दवाखाने �फरलोच आहोत
तर ईथह� एकदा जाऊन बघु , मग एक�दवशी ते �तघे �मरजेला �मशन हॉिस्पटल मधे
आले ... �तथे डॉक्टर �रयाज मुजावर यांच्याकडे ओपीडी मधे नंबर लावला... त्यांचा नंबर
आला तसा तसे ते आत गेले समोर डॉक्टर �रयाज मुजावर बसले होते... त्यांना बघुन
रेहमान मनातच म्हणाला ....ये तो अभी नये नये लगते है ... ये देख�गे और भेज�गे �कसी बडे
अस्पताल म�.....एवढ्यात डॉक्टर �रयाजनी अिल्फयाला जवळ बोलावल आणी �वचारलं
नाम क्या है आपका?? आप तो गुडीया जैसी लगती हो!!! अिल्फयानी नाव सांगीतलं ...
डॉक्टरनी �तला तपासलं , मागचे �तचे �रपोट्र्स पाह�ले... त्यांनी स्वता: काह� चाचण्या
केल्या आणी सांगीतलं अिल्फयाच ऑपरे शन केल तर �तची ह्दयाची झडप उघडता येईलं
आणी �तच्या ह्दयाला असलेलं 13 �मल��मटर च �छद्र पण बंद करता येईलं ...त्यावर
रेहमान म्हणाला खुप खचर् येईल ना डॉक्टर? तेव्हा डॉक्टर म्हणाले पैसे क� �चंता मत करो
रेहमान खुदा पे भरोसा रखो और आजाओ हम अिल्फया को ठ�क करद�गे....हे ऐकुन रेश्मा
रेहमान खुश झाले... त्यांनी ऑपरे शनची तार�ख ठरवल� त्याप्रमाणे ते दोघे अिल्फयाला
घेऊन �मशन हॉिस्पटल मधे आले.... ऑपरे शनची वेळ जवळ येत होती तशी दोघांना �भती
वाटु लागल�... अिल्फयाला ऑपरे शन �थएटर मधे घेतलं रेश्मा रेहमान ला डॉक्टरनी
सांगीतलं कुछ �चंता मत करो एक घंटे के अंदर ... सह�सलामत करके अिल्फया को आपके
गोद मे दुंगा..आणी डॉक्टर ओट� मधे गेले त्यांनी अिल्फयाचा पायाच्या �शरेतुन
ॲिन्जओप्लास्ट� द्वारे पल्मनर� व्हॉल ने �तच्या ह्दयाची झडप उघडल� व 13 �मल��मटरच
�छद्र बंद केलं अत्यंत िक्लष्ट शस्त्र�क्रया डॉक्टर �रयाज नी अधार्तासात अत्यंत यशस्वीपणे
पुणर् केल�.... आणी रेश्मा रेहमानला वचन �दल्या प्रमाण त्यांनी सह�सलामत त्यांच बाळ
त्यांच्या हातात �दलं.....यासंपुणर् शस्र�क्रयेला सधारण ९५०००० ईतका खचर् आला तो सगळा
खचर् डॉक्टरनी स्वता: रेहेमान ला शासक�य योजनेची माह�ती सांगुन त्या द्वारे
केला.....रेहमान रेश्माच्या आनंदावर पारावार उरला नव्हता.... रेममान तर� हमसुन हमसुन
रडत होता..... तो बोलला डॉक्टर साहब आपने बोला था खुदा पर भरोसा रखो ... लेक�न वो
खुदा तो आपह� �नकले!!!!!!! अिल्फया तो हमार� �दल क� धडकन है ... उस धडकनं मे
आपने जान भर द�!!!!!
आणी इथं पांडुरंग अवतरला....
“आज हरपलं देहभान,
जीव झाला खुळा बावळा
पाहण्या गा तुझ्या लोचनांत
भाबड्या लेकराचा लळां”
अशीच काह�तर� अवस्था झाल� होती पंढरपुरहुन आलेल्या सोनाल�ची आणी �तच्या
सासुबा�ची... कारण प्रसंग पण तसाच होता. सोनाल�च चार वषार्च्या बाळाच ,संस्कृतीच
ह्रदयाच �छद्र बंद करायचं ऑपरे शन चालु होतं. सोनाल�चा जीव घाबरलेला होता.
डोळ्यातलं पाणी काह� थांबत नव्हत �तच्या, कसबसं स्वत:ला सावरत �वठु माऊल�चा
धावा करत ऑपरे शन �थएटरच्या बाहेर बसल� होती ती. डोळे घट्ट �मटुन घेतले. तस �तला
संस्कृतीच्या जन्मापासुनच सगळं सगळ लख्ख आठवलं.... �कत्ती गोड गोड बाळ घातलं
�वठुरायाने पदरात म्हणुन घरदार सगळ खुष होतं एवढं ग�डस बाळ बघुन कुणीच त्या
बाळाला खाल� म्हणुन ठेवत नव्हते. सगळे नुसते झेलायचे �तला हातावरं ... हळुहळु �तची
ती छोट्टीशी पावलं आता दुडुदुडु धावायला लागल� होती. �तची आज्जी रोज �तला
माऊल�ंच्या दशर्नाला घेऊन जायची. आज्जीचा फार लळा नातीवर.�तच्यासाठ� काह�ह�
करायची तयार� असायची आज्जीची. सगळे बालहट्ट पुरवायची. संस्कृती आता दोन वषार्ची
झाल�. नेहमीप्रमाणे आज्जीसोबत माऊल�च्या दशर्नाला गेल�. आज्जीच्या मैत्रीणीन
सहजचं संस्कृतीची थट्टा केल�, आता बस इथच.. तुला तुझी आज्जी ईथच ठेऊन जाणार....
एवढांस्सा िजव तो इतका घाबरला..... काय झाल काह� कळलचं नाह� क� बेला फुलाला
एकच गाठ पडावी असं काह�तर� झालं. संस्कृती रडायला लागल� आणी �तचे डोळे पांढरे
झाले. आणी रडता रडता काह� सेकंद �तचा आवाजचं बंद झाला. आज्जीनं पळवतच �तला
डॉक्टरांकडे नेलं तोपय�त संस्कृती थोडी िस्थर झाल�. �करकोळ औषधपाणी करुन डॉक्टरनी
त्यांना घर� पाठवलं. पण त्या �दवसानंतर संस्कृती सारखीच आजार� पडायला लागल�.
कधी ताप ,कधी सद� ,कधी धाप भरायचा ,कधी जीव घाबरागुबरा व्हायचा.म्हणुन पुन्हा
डॉक्टरना दाखवलं तेव्हा �नदान झालं क� संस्कृतीच्या ह्रदयाला �छद्र आहे. मग मात्र सार
घरं सुन्न झालं पण आता �नराश होऊन चालणार नव्हतं चांगले डॉक्टर ,औषधउपचार हे
सगळ बघण गरजेच होतं. म्हणुन सगळं घरदार कामाला लागलं. घरची पर�िस्थती तशी
बेताचीच होती पण खचर् �कतीह� होऊदे लेकराच्या िजवासाठ� धडपडणं महत्वाच होतं
म्हणुन सोलापुर मुंबई ब�गलोर सगळीकडच्या डॉक्टरना दाखवलं होतं . कुणी म्हटलं बाळाच
वय लहान आहे नंतर ऑपरे शन करु , कुणी म्हटलं ओपन हाटर् ऑपरे शन कराव लागणारं ,
कुणी म्हंटल सहा मह�न्यानी या ओपन हाटर् सजर्र� करु.या सगळ्यात संस्कृती आता चार
वषा�ची झाल�. आणी वय वाढेल तसं �तच ह्रदयाचं �छद्र मोठ होत चालल होतं पह�ल्यांदा
तपासणी केल� तेव्हा �छद्र होतं ११ MM च कुठुनतर� मग संस्कृतीच्या काकांना �मरजेच्या
�मशन हॉिस्पटल मधले डॉक्टर �रयाज मुजावर यांच्याकडे यावर उपचार होऊ शकतात हे
समजलं तेव्हा त्यांनी संस्कृतीला डॉक्टर �रयाज यांच्याकडे दाखवायला आणलं सोबत �तची
आज्जीपन होती. डॉक्टरनी संस्कृतीचा इको केला त्यात त्यांना २o MM च �छद्र �दसलं.
तेव्हा त्यांनी सांगीतल २oMM च �छद्र आहे तेव्हा आपण �बनटाक्याच ऑपरे शन करुन ते
�छद्र बंद करु शकतो. त्यावर �तची आज्जीने तावातावातच डॉक्टरना �वचारले .... तुम्ह�
काय सांगताय डॉक्टर ? �बन टाक्याच ऑपरे शन ??? सगळ्या डॉक्टरनी सांगीतलयं ओपन
हाटर् करायला पाह�जे म्हणुन . तुम्ह� देताय का िजवाची गॅरण्ट�. एकवेळ आमच्या बाळाला
त्रास झाला तर चाललं खरं ओपन हाटर्च ऑपरे शन करायचं !!! तेव्हा डॉक्टर �रयाज नी
त्यांना समजाऊन सांगीतलं आज्जी आपण प्रयत्न करुन बघायला काय हरकत आहे. आता
अधु�नक पध्दतीन बाळाला कमी त्रासात ते होत असेल तर कशाला हवय ओपन हाटर्च
ऑपरे शन. आणी �शवाय ती मुलगी आहे ओपन हाटर् ऑपरे शन मधे छातीपासुन
पोटापयर्तचा भाग कापावा लागतो. आणी त्याचे व्रण आयुष्यभर �तच्या शर�रावर राहणार.
मोठ� झाल� क� �तच्या लग्नासाठ� ते अडचणीच ठरणार. �शवाय आत्ता त्या कोवळ्या
िजवाला ते प्रचंड त्रासाच ठरणार. तेव्हा तुम्ह� �वचार करा आणी मला सांगा.
दुसयार् �दवशी आज्जी व सोनाल� डॉक्टरांकडे आल्या आणी त्यांनी सांगीतलं , डॉक्टर तुम्ह�
म्हणताय तसं �बनटाक्याच ऑपरे शन करुया.
तेव्हा डॉक्टरनी २ मे ला संस्कृतीला �मशन हॉिस्पटल मधे ॲड�मट करुन घेतलं ३/५/१८
ऑपरे शन करु अस सांगीतलं .... हे सगळ �चत्र सोनाल�च्या डोळ्यासमोर तरळत होतं आणी
त्यासोबत पाणी पण वहातच होतं तेवढ्यात डॉक्टर �रयाज ऑपरे शन �थएटरच्या बाहेर
आले आणी सांगीतलं बाळाच ऑपरे शन व्यवस्थीत झालयं अधार्तासानी बाळ शुध्द�वर
आलं क� �तला नारळपाणी प्यायला द्या. हे ऐकल्या बरोबर सोनाल�च्या व �तच्या
सासुबा�च्या चेहयार्वर समाधानाचे भाव उमटले. अध्यार्तासानी संस्कृती शुध्द�वर आल�
तस �तला नारळपाणी प्यायला �दलं दोन �दवसात गोड संस्कृतीने आख्या वॉडर्ला �तचा
लळा लावला.
आज्जीबाईना एका नसर्नी सहजच �वचारलं काय आज्जीबाई लाख रुपये खचर् करुन ते
फाडुन घेतलेलं बर वाटलं असतं का एक पैसा पण खचर् न करता हे �बनटाक्याच ऑपरे शन
चांगल वाटलं?
आज्जीबाई �मनीटभर शांत बसल� �तच्या डोळ्यात पाणी तरळलं, ती त्या नसर्ला बोलल� ,
डॉक्टरांच्या रुपात माझा पांडुरंगच ईथं अवतरला होता बघं!!!!!!
व्ह��टलेटर
सहसा माणसाचा प्रवास नैसग�क श्वास, ऑिक्सजन, व्ह��टलेटर असा होतो मात्र इथल�
गोष्ट वेगळी होती, इथं मात्र उलटा प्रवास झाला.
या आधी काकांना दोन वेळा हाटर् ॲटॅक येऊन गेला होता. आणी त्यावष� पुन्हा हाटर् ॲटॅक
नी डोक वर काढलं. त्यांच्या मुलांनी त्यांना तातडीनं हॉिस्पटलं मधे दाखलं केलं. डॉक्टरनी
काकांची एन्जीओग्राफ� केल� त्यामधे त्यांना दोन मेजर ब्लॉकेिजस आढळुन आले. म्हणुन
मग एन्जीओप्लास्ट� केल�. एन्जीओप्लास्ट� व्यवस्थीत झाल�. दोन �दवसात �डसचाजर्
घेउन घर� जायचं याच तयार�त होते काका. त्या�दवशी �डसचाजर् �मळणार होता पण थोडा
ताप वाटला म्हणुन डॉक्टर म्हणाले आज ताप उतरला क� उद्या �डसचाजर् देऊ.
दुसयार्�दवशी ताप अजुनच वाढला �शवाय त्याच्या सोबतीला सद� खोकला. त्यामुळं
हॉिस्पटल चा मुक्काम अजुन वाढला. आता तर श्वाशोस्वासाला पण त्रास होऊ लागला.
हाटर् पं�पग कमी होऊन ते २० ते २५ ट्क्यावर आले होते. म्हणुन तपासण्या केल्या तर
काकाना न्युमो�नयाची लागण झाल� होती. आणी अचानक इतक� तब्येत �बघडल� क�
काकाना व्ह�ट�लेटर वर ठेवावे लागले. एक आठवडा झाला दोन आठवडे झाले व्ह�ट�लेटर
चालुच होता. �शवाय ट्रॅ क्स्टस्ट्रॉमी करावी लागल� होती. म्हणजे घशाला �छद्र पाडुन
व्ह��टलेटर ठेवावे लागणर होते. तसेच नाकातून नळीद्वारे पातळ पदाथर् खायला घालवे
लागत होते. यासगळ्यात काकांच वजन सत्तर �कलो वरुन �तस �कलोवर आले होते.
व्यवस्थीत एन्जीओप्लास्ट� झाल� असल� तर� इन्फेक्शन मुळे झालेल्या पर�णांचा आज
�तसावा �दवस होता व्ह�ट�लेटर काह� �नघत नव्हते.त्या आठवड्यात हॉिस्पटल मधले
का�डर्योलॉिजस्ट बाहेर गेल्याने त्या आठवड्याचा चाजर् डॉ. �रयाज मुजावर यांच्याकडे होता.
काकांना डॉ. �रयाज नी तपासले. पंपीग कमी असल्याच डॉ. �रयाज ना ल�ात आलं तसेच
त्यांच्या पोटात पाणी झालेल होतं. त्यावर डॉ. �रयाज नी उपचार करुन कमी केल.े काकांच्या
मुलांनी आजवर त्यांची खुप सेवा केल� होती �शवाय चारपाच लाख खचर् केले होते.
काकांच्या मुलांनी डॉ. �रयाज यांना हाटर् ट्रान्सप्लॅन्ट करुया का �वचारले. त्यावर डॉक्टर
�रयाज नी सांगीतलं क� हो तो पयार्य आहेच पण आता न�वन औषधउपचार परदेशात
उपलब्ध झालेले आहेत त्यामुळे हाटर् ट्रान्सप्लॅन्ट करावे लागत नाह�. पण अजुनह� ह�
औषधे भारतात उपलब्ध नाह�त. पण तर�ह� ती आपण �मळवण्याचा प्रयत्न करु ,म्हणुन
त्यांनी ती औषधे �मळवण्याचा शथ�ने प्रयत्न केला व चार �दवसात त्यांना ती औषधे
�मळवण्यात यश आले. आता न�वन औषधे व इन्जक्शन द्वारे डॉक्टर �रयाज नी काकांवर
औषधउपचार सुरु केले. आणी आश्चयर् म्हणजे त्या औषधांचा काकांवर खुप चांगला
पर�णाम झाला . काकांचे आता व्ह�ट�लेशन काढुन फक्त ऑक्सीजन लावण्यात आले. आता
घशाचे �छद्र बंद करुन त्यांना थोडथोड खाता येऊ लागलं . इतके �दवस व्ह�ट�लेटर वर
असलेले काका ... डॉक्टर �रयाज नी त्यांच्यावर उपचार सुरु केल्यावर �नव्व्ळ सहा ते सात
�दवसात व्ह�ट�लेशन �शवाय राहु लागले.िजथ ह्दय बदलण्याचा �वचार चालु होता �तथं
�नव्वळ न�वन औषधउपचारानी काकांच्या तब्बेती मधे कमाल�चे सकारात्मक बदल
झालेले होते. काकापुणर् पणे झोपुन होते ते आता हळुहळु ऊठु शकत होते व्ह�ल चेअल वरुन
�फरु शकत होते. आता काकांचा न्युमो�नया पुणर्पणे बरा झाला होता. जेवण व्यवस्थीत
जेऊ लागले होते. ऑक्सीजन पण आता �नघाला होता. फक्त ह्दयाचं पंपीग २० ते २५टक्के
होतं पण तेह� वेळेवर औषधे ,योग्य व्यायाम व सकस आहार यामुळे त्यात काह� अडचण
येत नव्हती. काकांच हॉिस्पटल च आता घर झाल्यासारख झाल होतं म्हणुन एक �दवस
अचानक डॉक्टर �रयाजनी त्यांना सरप्राईजींगल� हॉिस्पटल मधुन �डसचाजर् �दला. चाळीस
�दवस व्ह�ट�लेटर वर असलेले काका त्या�दवशी स्वत:च्या पायानी घर� गेले. ह� गोष्ट आहे
२०१५ ची. त्यानंतर काका परवाच म्हणजे १३ मे २०१८ ला रुट�न चेकअप साठ� डॉक्टर
�रयाज मुजावर यांचेकडे आले. तेव्हा डॉ. �रयाजनी त्यांना �दनक्रम �वचारला त्यावर
काकांनी सांगीतले सगळ मस्त मजेत चालु आहे रोज मॉ�न�ग वॉक करतो. कधी मुंबईला
कधी पुण्याला मुलांकडे जाउन राहतो. त्या �दवशी काकांना एक �दवस हॉिस्पटल मधे
ठेऊन घेऊन सगळ्या तपासण्या केल्या तेव्हा ल�ात आलं क� काकांच हाटर् पंपीग आता २०
टक्कयावरुन ३५ टक्क्यानी वाढलेल आहे. तेव्हा डॉ. �रयाज काकांना म्हणाले काका
पाह�लत का आपण ह्रदय बदलण्याचा �वचार करत होतो पण या अशा सगळ्याच मोठ्ठ्या
ऑपरे शनला फाटा देत तुमचं ह्दय आज काम करतयं प्रत्येक वेळी हाटर् ट्रान्सप्लॅन्टची
गरज नसते बयार्चवेळा आधु�नक औषधउपचारानी सुध्दा आजार बरा होऊ शकतो. त्यावर
काका म्हणाले. हो ते सगळं असलं तर� माझा व्ह�ट�लेटर काढुन पुन्हा नव्याने श्वास
घ्यायची प्रेरणा फक्त तुमच्यामुळे �मळाल�. तुम्ह� न�वन आयुष्य �दलयं मला.
सेकंड ओ�प�नयन
मोहमद� शफ� बेपार� �मरज सांगल� शहरातलं एकेकाळचं बांधकाम �ेत्रातल नावाजलेलं
व्यक्तीमत्व होतं. शफ� भाई २०१० साल� काह� कामा�नमीत्त मुंबई ला गेले होते . आणी
�तथ त्यांच्या गाडीला जबरअपघात झाला. अपघात झाल्यावर त्यांचे ड्रायव्हर त्यांना
वाशीच्या हॉिस्पटल मधे घेऊन गेले. त्यांच्या दोन्ह� पायांना जबर दुखापत झाल� होती
प्रचंड रक्तस्राव झाला होता.. मुंबई मधे उपचार घेऊन शफ� भाई परत आपल्या गावाकडे
परतले...ते व्ह�ल चेअर वरुनचं.. आत्ता व्ह�ल चेअर मधे असलो तर� ,पाय बरा झाला क�
एक दोन मह�न्यात चालता येईल अशी खात्री होती त्यांना ... पण दोनाचे चार मह�ने झाले
चार चे सहा मह�ने झाले तर� काह� अंथरुणावरुन उठता येइना क� धडं बसता येइना ..
म्हणुन शफ� भा�नी ऑथ�पे�डक डॉक्टरना दाखवलं. तेव्हा डॉक्टरना ल�ात आलं क� यांच्या
पाठ�च्या मणक्याला जबर दुखापत झाल�ये.... शफ� भाईनी यावर उपाय काय असं �वचारलं
असता डॉक्टरनी ऑपरे शन केल तर चालता येईल अशी खात्री �दल� म्हणुन शफ� भाई
आनंदाने ऑपरे शनला तयार झाले . ठरल्याप्रमाणे ऑपरे शन झाले. ते होऊन पण आता दोन
मह�ने होत आले तर� चालता येईना म्हणुन पुन्हा आता शफ� भा�नी पुण्यातल्या
डॉ.क्टराकडे दाखवायचा �नणर्य घेतला. पुण्यातल्या डॉक्टरनी सांगीतलं अजुन एका
ऑपरे शनची गरज भासेल ते केलं तर तुम्हाला चालता येईल. ... मग पुन्हा ऑपरे शन झालं
पण आता मात्र ते व्यवस्थीत झालं थोडंफार चालता येऊ लागलं... पण व्ह�ल चेअर काह�
पुणर्पणे सुटल� नाह� आजह� ती आहेच सोबतीला....आता थोडा व्यायाम , �फजीओथेरपी या
सोबत �दवस जरा बरे चालले होते. पण या सगळ्यात अजुन एक अडथळा होता तो म्हणजे
शफ� भा�च वजन!!!! ते होतं १२० �कलो!!!!!!! एवढ वजन सहज घटवणं काह� शक्य
नव्हतं म्हणुन त्यांनी मग बॅर�ॲट्र�क सजर्र� करुन घेतल�... मग वजन आलं १००
�कलोवरं... शफ� भाईना थोड बर वाटायला लागलं ... आता होईल सगळं व्यवस्थीत अस
वाटत असतानाच २०१७ मधे त्यांना ह्रदयाचा त्रास जाणवायला लागला ... श्वास �नट घेता
येईना .. धाप भरु लागला.... ह्दयाची धडधड जाणवायला लागल�. म्हणुन शफ� भाई
ह्दयरोग त�ाकडे गेले ह्दयरोग त�ांनी तपासण्या केल्या आणी सांगीतल तुमची ओपन
हाटर् सजर्र� करावी लागेल.... शफ� भाई आता खुप �नराश झाले कारण ओपन हाटर् सजर्र�
म्हणजे एक मोठ्ठ ऑपरे शन.. छातीपासुन पोटापय�त चा भाग फाडणार पुन्हा ,त्यातुन
वाहणारं रक्त , इतके टाके.. त्याच्या साठ� मग रोज ड्रे�संग आलं स्पंिजंग या सगळ्याची
�भती वाटु लागल�.. आणी आत्ता वय होत अवघं चाळीस वषर्. आधीच आयुष्यातला
उमेद�चा काळ सगळा शस्र�क्रया आणी दवाखाना यातच गेला होता...म्हणुन पुन्हा ओपन
हाटर् सजर्र� करुन अंथरुणावर पडुन राहणं त्यांना नकोस झालं होतं. सेकंड ओ�प�नयन
घ्यायला म्हणुन ते एक �दवशी सहजचं डॉ. �रयाज मुजावर यांच्याकडे आले. डॉ. �रयाजनी
आधीचे सगळे �रपोटर् बघीतले. त्यांनी स्वत: ह� काह� तपासण्या केल्या मल्ट�पल ब्लॉकेिजस
त्यांना �दसले ... या आधीची ऑपरे शन आणी शर�राची अवस्थी पाहता सगळ अवघडं
वाटत होतं .....डॉक्टरनी मनात �वचार केला... ओपन हाटर् सजर्र� केल� तर काय होईल
आणी ॲन्जीओप्लास्ट� केल� तर काय होईल या दोन्ह� शक्यता तपासुन पाह�ल्या... मग
त्यांना ल�ात आलं ओपन हाटर् सजर्र� साठ� छाती बरकड्यापय�त इतक्या खोलवर कट
देऊन उघडावी लागेल आणी त्यात त्यांची मणक्याची सजर्र� झाल�ए. आणी ओपन हाटर् मुळे
या मणक्याला पुन्हा धक्का बसु शकतो आणी ते शर�राच नुकसान न भरुन येणार असेल
तेव्हा ,डॉ. �रयाजनी शफ� भा�च्या खांद्यावर हात ठेऊन �वचारलं शफ� भाई आपका आप
पर भरोसा है ना? त्यावर शफ� भाई म्हणाले मुझे मुझसे ज्यादा भरोसा आपपर है ! आप जो
बोल�गे वह� हम कर�ग�. त्यावर डॉ. �रयाज म्हणाले .... हम आपपर ओपन हाटर् सजर्र� नह�
ॲन्जीओप्लास्ट� कर द�ग.े .. उससे आप ठ�क भी हो जाओगे और ज्यादा �दन �बस्तर पर भी
नह� रहेना पडेगा.... शफ� भाई खुष झाले.... ॲन्जीओप्लास्ट�ची तार�ख ठरल� 27/10/2017
डॉ. �रयाज नी आधीच वेगवेगळ्या शस्र�क्रयांनी त्रासलेल्या शफ� भा�ची व्यवस्थीत अगद�
काळजी पुवर्क, त्यांच्यासोबत गप्पा मारच ॲन्जीओप्लास्ट� केल�.... दोन �दवस शफ�भाई
हॉिस्पटल मधे राह�ले आणी �तसयार् �दवशी प्रसन्न चेहयार्नी घर� गेले. शफ� भाईची
�दनचयार् आता व्यवस्थीत चालुयं पुन्हा थोडाफार व्यायाम �फजीओथेरपी सगळ सगळ
अगद� �नट. शफ� भाई डॉ. �रयाज मुजावरांकडे फॉलोअप ला आले क� नेहेमी त्यांना
सांगतात...डॉक्टर आपका स�कड ओ�पनीयन बहोत काम आया.... अगर मे मेर� बायपास
कर के लेता तो अभीतक �बस्तर पेह� रहेता..... लेक�न आपने तो मुझे नयी िजंदगी क�
चलने क� राह देद�....आपका शुक्र�या कैसे अदा करु!!!
ॲप्रनच्या आतलं लेकरुं
प्रल्हाद काकांची दोन्ह� मुलं नोकर� �नमीत्ताने बाहेरगावी रहायची.. ... काकांची बायको
पाच सहा वषार्पुव� मयत झाल� होती . तेव्हापासुन काका स्वत:च स्वत:चा स्वयंपाक बनवुन
खायचे. शेती सांभाळायचे. दोन्ह� मुलांनी खुप समजावलं आमच्याजवळ येऊन रहा म्हणुन
पण काकांचा काय जीव शहरात रमत नव्हता गावातचं त्यांचा वेळ जायचा. पण काकांचा
स्वभाव मात्र लहर� फार. कधी कोणत्या गोष्ट�चा त्रास करुन घेतील आणी त्यावरुन घर
डोक्यावर घेतील सांगता येत नव्हतं त्यातच त्यांना बयार्च वषार्पासुन ह्रदयाचा त्रास होता.
त्यामुळ त्यांची मुलं सतत वडीलांच्या काळजीत असायची. एके�दवशी काका
प्रचंड अस्वस्थ झाले. काह� करावं सुचेना, कामात मन रमेना. म्हणुन घर�च थांबले होते.
त्यांचा एक मुलगा स�चन सु्ट्टी होती दोन �दवस म्हणुन अनायसे घर� आला होता. तेव्हा
वडील अस्वस्थ असल्याच त्याला जाणवलं म्हणुन त्यांनी गावातल्या डॉक्टरना दाखवलं.
तेव्हा डॉक्टरनी सांगीतलं ह्दय�वकाराची ल�णे �दसतायत तेव्हा तुम्ह� शहरातल्या
डॉक्टराकडे घेऊन जा. म्हणुन मुलाने त्यांना शहरातल्या नामां�कत हॉिस्पटल मधे आणलं.
�तथे तपासण्या केल्या असता �नदान झालं क� ह्दयातल्या दोन मुख्य रक्तवाह�न्यांमधे
ब्लॉक आहेत. आणी बायपास म्हणजे ओपन हाटर् सजर्र� करुनच ते ब्लॉकेजीस दुर करण्यात
येतील. तेव्हा त्यांच्या मुलाने त्यासाठ� तयार� दशर्वल�. डॉक्टरनी सांगीतल. यानंतर एक
मह�ना हॉिस्पटल मधे रहावं लागेल. त्यांनी त्यासाठ� पण तयार� दशर्वल�. ओपन हाटर्
सजर्र� साठ� हो म्हटलं असलं तर�, बापाची लहर कधी �फरेल आणी त्यावरुन कधी ते
हॉिस्पटल डोक्यावर घेतील याचा काह� नेम नव्हता. आणी झालह� तसंच एक �दवस
हॉिस्पटल मधे दाखलं झाले नाह�त तोवर काकांचा दंगा सुरु झाला मला घर� घेऊन चलं
मला इथं ठेऊ नको म्हणुन.तेव्हा त्यांच्या मुलानी काह� �दवसांची गोळ्या औषधे घेऊन
�तथुन �डसचाजर् घेतला व गावी परत आले. काह� �दवस बरे गेले मधल्या काळात काकांना
काह� त्रास जाणवला नाह�. पण पुन्हा अचानक एक �दवस काकांच्या छातीत दुखायला
लागलं... काकांच्या पुतण्यानी त्यांच्या मुलाला फोन करुन तस कळवलं तसा त्यांचा मुलगा
स�चन तातडीने गावी आला.स�चन नी या आधी डॉक्टर �रयाज मुजावर यांच खुप नाव
ऐकलं होतं तेव्हा त्यांच्या मनात �वचार आला एकदा भेटुन तर बघुया का डॉक्टरना ,
म्हणुन सचीन वडीलांना घेऊन �मरजेला डॉक्टर �रयाज मुजावर यांचेकडे आला. डॉक्टरनी
काकांची तपासणी केल� तेव्हा डॉक्टर �रयाज यांना ल�ात आलं क� काकांच्या ह्दयाच्या
दोन मुख्यरक्तवाह�न्यांमधे 70 ते 80 टक्क्याचे ब्लॉकेजीस आहेतं काकांच वय पहाता
ओपन हाटर् सजर्र� करणं त्यांच्यासाठ� धोक्याचं ठरु शकतं. त्यामुळे ओपन हाटर् सजर्र� न
करता ॲन्जीओप्लास्ट� केल� तर ते रुग्णासाठ� जास्त फायदेशीर ठरेल अस �नदान करुन
डॉक्टर �रयाज नी ओपन हाटर् सजर्र�मधले धोके स�चन ला सांगीतले. वडीलांच ऑपरे शन
�वनाछेद होतयं हे ऐकुनच स�चनला खुप बरं वाटलं तेव्हा स�चन ने ॲन्जीओप्लास्ट� साठ�
परवानगी �दल�. डॉक्टरनी काकांना पण समजावुन सांगीतलं त्याप्रमाणे काका �मशन
हॉिस्पटल मधे ॲडमीट झाले. पण स�चनला त्यांच्या लहर� स्वभावाची पुन्हा काळजी वाटु
लागल�. तसं त्यानी डॉ. �रयाज ना त्यांच्या स्वभावाची कल्पना �दल�. डॉक्टर �रयाजनी
काळजी करु नका �निश्चंत रहा उद्या ॲिन्जओप्लास्ट� करु असे सांगीतले. दुसरा �दवस
उजाडला तसा काकांनी पुन्हा हास्पीटल मधे दंगा सुरु केला मला नाह� करायचं ऑपरे शन
मला घर� घेऊन चला म्हणुन ... स�चन ने त्यांना खुप समजावण्याचा प्रयत्न केला पण
काका काह� ऐकण्याच्या तयार�त नव्हते. डॉक्टर �रयाज इकडे ॲन्जीओप्लास्ट�च्या
तयार�तच होते. तेव्हा स�चन ने डॉक्टर �रयाज ना सांगीतलं डॉक्टर नका करु
ॲिन्जओप्लास्ट� .... रद्द करा आमची केस.... ते खुप हायपर झालेत नाह� ऐकणार कुणाचं...
तेव्हा डॅा �रयाज नी स�चनच्या खांद्यावर हात ठेवला आणी सांगीतलं , स�चन नको काळजी
करु मी समजावेन काकांना आणी तुझे नाह�तर माझे वडील समजुन त्यांच्यावर उपचार
करेन. एवढं ऐकल्याबरोबर स�चन ढसाढसा रडु लागला. स�चन ला डॉ. �रयाज नी शांत केलं
आणी काकांना समजावुन सांगीतलं क� काका काह� नाह� होणार तुम्ह� �नवांत रहा आपण
दोघं पंधरा �मनीट आत जाऊ आणी पंधरा �मनीटात बाहेर येऊ. बोलल्या प्रमाण डॉ. �रयाज
नी कमी वेळात दोन स्ट�ण्ट घालुन ॲन्जीओप्लास्ट� यशस्वी करून बायपासलाच बायपास
केले. काका दोन �दवसात व्यवस्थीत झाले. स�चन च्या डोळ्यातं आता आनंदाश्रु होते.....
�डसचाजर् घेऊन जाताना स�चन डॉ. �रयाज ना म्हणाला.... डॉ. मी तुमच्यासाठ� काह�ह�
केलं तर ते कायम कमीच असणारायं कारणं आईच्या मायेला तर आम्ह� पोरके झालेलो
आहोत म्हणुन बापाचां आधारवटं कधी ढासळु द्यायचा नव्हता आम्हाला...
कोमेजलेलं मन पुन्हा खुललं
क�वताला आता तीन मुलं झाल� होती म्हणुन क�वता आणी �तच्या नवयार्नी ठरवलं क�
आता कुटुंब �नयोजनाची शस्र�क्रया करु न घ्यायची. म्हणुन एक �दवशी ते दोघेह�
डॉक्टरांकडे गेले आणी डॉक्टरना त्यांनी त्यांचा कुटुंब �नयोजनाचा �वचार सांगीतला. तेव्हा
डॉक्टरनी क�वताची त्यासाठ� तपासणी केल� असता. क�वताच्या ह्दयाला �छद्र असल्याचे
�नदान झाले. त्यामुळे डॉक्टरनी सांगीतले पह�ला ह्दय शस्र�क्रया करावी लागेल मगच
कुटुंब �नयोजनाची शस्र�क्रया होईल. हे ऐकल्यावर दोघानांह� खुप मोठ्ठा धक्का बसला.
क�वता तरपुणर्पणे ढासळुन गेल�. अचानक डोळ्यांसमोर ती �तन लहान लेकरं डोळ्यासमोर
आल�. �तला वाटलं आता काह� खरं नाह� आपलं लेकरं आईच्या मायेला पोरक� होणारं क�
काय? अशी नकळत �भती �तला वाटुन गेल�. दोघेह� �नराश मनानी घर� परतले. घर�
आल्या आल्या लहान लेकरं �तला �बलगल� तसं �तच्या डोळ्यात पाणी तरळलं. ती बाळं
आई सोबत बोलत होती . पण �तच्या घशातुन काह� शब्दच फुटत नव्हते. कसंबस �तनी
स्वत:ला सावरलं आणी रात्रीच जेवन बनवुन मुलांना नवयार्ला खायला घालुन अंथरुणावर
आडवी झाल�. �त �वचार करत होती क� अचानक असं कसं झालं असावं? मग �तला एकेक
गोष्ट� आठवु लागल्या का �तला परवा शेतात भांगलताना अचानक चक्कर आल�, थोड
काम केलं क� का �तला लगेच दमल्यासारख वाटत होतं, जरा चाललं क� का �तला धाप
भरायचा हे आता �तला समजुन चुकलं पण आधी �तला वाटायचं संसार , लहान मुलं ,
घरातल� शेतातल� काम या सगळ्या रहाटगाडग्यात दमत असेल जीव. पण ते तसं नव्हत हे
आता कळालं होतं. सासर� माहेर� सगळ्यांना आता क�वताच्या ह्दयरोगा बद्दल समजले.
सगळ्यांनी क�वताला धीर �दला. गर�ब असलो तर� आपण ईलाज करायला कुठं कमी
पडायचं नाह� असं सगळ्यांनी �तला सांगीतलं. क�वताला शहरातल्या डॉ.क्टरांकडे दाखवलं.
डॉक्टर म्हणाले ह्दयाच �छद्र मोठ्ठ असल्यामुळे ओपन हाटर् सजर्र� करावी लागेल. त्यासाठ�
चारपाच लाख खचर् येईल. खचार्ची तयार� करतो असे सांगुन त्या हॉिस्पटल मधुन ते बाहेर
पडले. खचार्ची तयार� करतो असं डॉक्टरना सांगीतलं असतं तर� शेवट� �नव्वळ शेतीवर घर
चालतं होत त्यांच त्यामुळे एवढा पैसा उभा करणं हे आवाक्याच्या बाहेरचं होतं पण
क�वतावर ईलाज होणं पण �ततकच महत्वाच होतं. तेव्हाच क�वताच्या भावाला कुणीतर�
�मरजेतले डॉक्टर �रयाज मुजावर यांना एकदा दाखवुन घ्या असे सांगीतले. तेव्हा क�वताला
�तचा भाऊ �मरजेला डॉक्टर �रयाज मुजावर यांच्याकडे घेऊन आला. डॉक्टर �रयाजनी
क�वताचा इको केला त्यात त्यांना क�वताच्या ह्दयाला 20MM च �छद्र असल्याच �नदान
झालं त्याचसोबत �तची ह्दयाची एक झडप बंद असल्याचह� �नदान झालं. डॉक्टरनी त्यांना
शांतपणे सगळ्यागोष्ट� समजावुन सांगीतल्या. �वनाछेद शस्र�क्रया करुन आपण बंद
असलेल� झडप उघडु व ह्दयाचं �छद्र ह� बंद करु हे त्यांना �वश्वासात घेऊन सांगीतले.
�शवाय शस्र�क्रयेचा खचर् महात्मा फुले िजवनदायी योजनेतुन करु अशी शाश्वती �दल�
ठरल्याप्रमाणे डॉक्टर �रयाजनी क�वताला ऑपरे शन �थएटर मधे घेतले. पायाच्या �शरेतुन
ॲिन्जओप्लास्ट� द्वारे �तची ह्दयाची झडप उघडल�. �शवाय 20 mm च �छद्र ह� बंद केलं.
एवढ्या गुंतागुंतीची शस्र�क्रया होऊन पण चार �दवसात हॉिस्पटल मधुन व्यवस्थीत
होऊन क�वता घर� गेल�. पुन्हा आठ �दवसांनी डॉक्टर �रयाज नी त्यांना फॉलोअप साठ�
बोलवलं. तेव्हा क�वता �तच्या भावासोबत आल� होती .तेह� अगद� प्रसन्न चेहयार्नी. डॉक्टर
�रयाज नी �तची तपासणी केल� आणी सांगीतलं . सगळं उत्तम आहे आता खुल्या मनानी
आयुष्याचा आनंद घ्या. एवढं बोलताच �तचा भाऊ म्हणाला डॉक्टर माझ्या बह�णीच्या
चेहयार्वरच हसुचं हरवलं होतं ते तुम्ह� परतं �मळवुन �दलतं

Heart Care

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Heart Care

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

öX¶{dH$ma

Aer ¿¶m H$miOr...

A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a

Amnë¶m öX¶mMr H$miOr

Am¶©Z hmQ>© Ho$Aa

- A°S>. {Xnm Mm¢XrH$a

ôX¶{dH$ma H$gm AmoiImb?

H$m¶ H$miOr ¿¶mb?

öX¶{dH$mamMm PQ>H$m Ambm ho H$go g‘OVo?

Agm H$am à{V~§Y...

Agm ¿¶m Amhma..

BH$mo Eco (Ecocrdiography)

Q>rE‘Q>r TMT ( Treadmill Test)

{N>Ðmda {dZmN>oX eñÌ{H«$¶m

~byZ ‘m¶Q´>b ìhm°ëdmoßbmñQ>r

ngaboë¶m öX¶mgmR>r AË¶mYw{ZH$ CnMma

1. AmonZ hmQ>© gO©ar (Open Heart Surgery)

2. ~rqQ>J hmQ>© gO©ar (Beating Heart Surgery)

H$mS>uA°H$ AaoñQ> d hmQ>© A°Q>°H$ ¶m‘Yrb ’$aH$

H$moboñQ´>m°b Mm§Jbo H$s dmB©Q>?

H$moboñQ´>m°b YmoH$mXm¶H$ Ho$ìhm AgVo?

OmñV H$moboñQ´>m°bMo YmoHo$

d¶mZwgma H$moboñQ´>m°bMo à‘mU

a³VmV {H$Vr H$moboñQ´>m°b ho OmñV g‘Obo OmB©b?

OmñV YmoH$m H$moUmgmR>r?

ñdñVmV, àg§Jr ‘mo’$V godm XoUmao S>m°. [a¶mO ‘wOmda

~byZ {‘Q´>b ìhmobmoQ>m°‘r hr Jw§VmJw§VrMr

VmgJmd ¶oWrb a{hdmgr {XnH$ gnH$mi ¶m§Zm

eñÌ{H«$¶obmM ~m¶nmg H$aUmam godm^mdr gO©Z

é½Um§À¶m godogmR>r VÁk S>m°³Q>am§Mr ’$m¡O

{M‘wH$ë¶m n§Im§Zm ~i...

AaqdX {~amXma ¶m§À¶m A{dZme ¶m nmM ‘{hÝ¶m§À¶m

S>m°. [a¶mO ‘wOmda ho npíM‘ ‘hmamï´>mVrb {ZîUmV öX¶amoJVÁk AmhoV. Ë¶m§Zr

अॅड �दपा च�द�कर

डॉ. �रयाजनीच स्वता: गाणं म्हणायला सुरु केलं

अिल्फया.... नावासारखीच लाखातुन एक जन्म घेणार� रेश्मा आणी रेहमान यांची एक

“आज हरपलं देहभान,

जीव झाला खुळा बावळा

पाहण्या गा तुझ्या लोचनांत

भाबड्या लेकराचा लळां”

You might also like