ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ (Α’ Εξάμηνο)

1.Τί είναι η Κ.Δ.

Η έκφραση από τον ίδιο τον Χριστό κατά το Μυστικό Δείπνο, δηλώνοντας έτσι τη νέα περίοδο της λυτρωτικής
οικονομίας του Θεού που επρόκειτο να θεμελιωθεί με το αίμα του σταυρού και αποτελεί πραγματοποίηση των
υποσχέσεων της Π.Δ. Ο σταυρός του Χ πραγματοποιεί τις υποσχέσεις του παρελθόντος και αποτελεί ορόσημο μιας
νέας εποχής . Ο όρος Κ.Δ. ως σύνολο βιβλίων που περιέχουν τη νέα οικονομία του Θεού μαρτυρείται από τα τέλη
του 2ου αι και επικρατεί οριστικά από τις αρχές του 3ου αι.

2.Τί εξετάζει η Εισαγωγή στην Κ.Δ.

Ασχολείται με την εξέταση των εξωτερικών ιστορικών και ιεραποστολικών συνθηκών γένεσης των 27 βιβλίων, του
συγγραφέα και του στόχου κάθε βιβλίου και του περιεχομένου. Η Εισαγωγή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για
την ερμηνεία της Κ.Δ.

3. Σύντομη ιστορική επισκόπηση

Η Εισαγωγή στην Κ.Δ. αναπτύχθηκε ως κλάδος από τον 18ο αι. Πιο πριν περιορισμένες πληροφορίες έχουμε από
Τερτυλλιανό, Ειρηναίο, Κλήμη Αλεξανδρείας, Ωριγένη, Ιερώνυμο, κ.ά. Μια πρώτη Εισαγωγή θα μπορούσε να
θεωρηθεί ο Κανόνας του Μουρατόρι (τέλη 2ου αι.) που περιέχει κατάλογο των βιβλίων της Κ.Δ με σύντομες
πληροφορίες για το καθένα.
Πατέρας της Εισ. κατά τους νεότερους χρόνους θεωρείται ο Γάλλος μοναχός Simon, που ξεχώρισε την εισ. στην
Κ.Δ από την εισ. στις Γραφές και άνοιξε το δρόμο στην κριτική του κειμένου και στην ιστορικοφιλολογική κριτική.
Σταθμό στην επιστήμη της Εισαγωγής αποτελεί τον 19ο αι η Σχολή της Τυβίγγης με ηγέτη τον Baur, ο οποίος
διακρίνει μια ιουδαΐζουσα κατεύθυνση με τον Πέτρο και μια που διδάσκει ελευθερία από τον Μωσ. Νόμο με τον
Παύλο. Οι απόψεις της Σχολής αντικρούστηκαν .
Τον 20ο αι έχουμε την «Θρησκειοϊστορική Σχολή», όπου με τη συσχέτιση με άλλες θρησκείες άλλοι
εκπρόσωποί της παρουσίασαν τον Χριστ. ως προϊόν εξέλιξης άλλων θρησκειών, ενώ άλλοι υπογράμμισαν τη
διαφορά του Χριστ. από τις άλλες θρησκείες. Η «Εσχατολογική Σχολή» με άλλους τόνισε το στχ της μελλοντικής
αναμονής στα λόγια του Ιησού, ενώ άλλοι τα λόγια εκείνα στα οποία η βασιλεία του Θεού περιγράφεται ως τωρινή
πραγματικότητα. Η «Μορφοϊστορική Σχολή» ερεύνησε την προϊστορία της ευαγγελικής παράδοσης και η «Ιστορία
της Σύνταξης» τις ιδιαίτερες θεολογικές τάσεις του κάθε ευαγγελιστή. Η «θεωρία της απομύθευσης» συντάραξε
το θεολογικό κόσμο μετά τον Β’ Παγκ. Πόλεμο και δημιούργησε επιστημονικό διάλογο σε όλο τον χριστιανικό
κόσμο.

4. Η παρούσα Εισαγωγή στην Κ.Δ.

Παρουσίαση του περιεχομένου των 27 βιβλίων και του μηνύματος που τα βιβλία αυτά απευθύνουν σε μας.

ΜΕΡΟΣ Α’
1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΤΗΣ Κ.Δ.
1.1.Ιστορία του χειρόγραφου κειμένου
Τα αρχαιότερα χειρόγραφα σε πάπυρο ή περγαμηνή, από τους βυζαντινούς χρόνους χάρτινα. Πάπυρος από
το φυτό του Νείλου-ένωση επεξεργασμένων κομματιών-9 μέτρα μήκος. Σήμερα υπάρχουν 127 πάπυροι με
αποσπάσματα της Κ.Δ, με αρχαιότερο από τις αρχές 2ου αι από Ιωνά. Περγαμηνή από 4ο αι, από κατεργασία
δέρματος ζώων στην Πέργαμο της Μ. Ασίας. 4 φύλλα =τετράδιο, πολλά= κώδικας, που θα επικρατήσει στην
Εκκλησία. 331 Κων/νος ζήτησε 50 κώδικες Αγ. Γραφής, ίσως ο Σιναϊτικός και ο Βατικανός μεταξύ αυτών.
Μπορούσαν οι περγαμηνές να σβηστούν και να ξαναγραφούν (κώδικες παλίμψηστοι). 13ο αι αντικαθίσταται από
το χαρτί.
Τα χειρόγραφα της Κ.Δ. διακρίνονται σε μεγαλογράμματα (ως 10ο αι, με λέξεις ενωμένες και χωρίς στίξη)
και μικρογράμματα. Μονόστηλα τα Τετραευαγγέλια και Πραξαπόστολοι, δίστηλα τα Ιερά Ευαγγέλια και οι
Απόστολοι που περιέχουν τις αναγιγνωσκόμενες περικοπές των ευαγγελίων και αποστόλων. Ελληνικά χειρόγραφα
σε μονές και βιβλιοθήκες του κόσμου πάνω από 5.600.
Τα σπουδαιότερα χειρόγραφα:
1) Σιναϊτικός κώδικας (4ος αι) που περιέχει όλη την Κ.Δ, επιστολή Βαρνάβα και Ποιμένα του Ερμά. 4 στήλες,
Αίγυπτος ή Παλαιστίνη. Βρετανικό Μουσείο
2) Αλεξανδρινός κώδικας (5ος αι), Αίγυπτος, 3 στήλες, σχεδόν όλη την Κ.Δ & Β’ Προς Κορινθίους. Βρετανικό Μουσείο
3) Βατικανός κώδικας (αρχές 4ου αι, ο αρχαιότερος), Αίγυπτος. Βιβλιοθήκη Βατικανού.
4) κώδικας Εφραίμ Σύρου (5ος αι) παλίμψηστος κώδικας, σχεδόν όλη την Κ.Δ. Κατά τον 12ο αι το κείμενό του
καλύφθηκε από την ελλην. μετάφραση των 38 πραγματειών του Εφραίμ Σύρου. Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού.
5)Κώδικας Βέζα (5ος αι)δίγλωσσο (ελλην αριστερά-λατινικά δεξιά). Αποτελείται από 2 χειρόγραφα. Το πρώτο
περιέχει τα ευαγγέλια, τις Πράξεις. Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ. Το δεύτερο επιστολές Παύλου. Εθνική Βιβλιοθήκη
Παρισιού.

1.2. Οι αρχαίες μεταφράσεις της Κ.Δ.

Ελληνικά, μετάφραση στις γλώσσες της εποχής.
Στα λατινικά περίπου 2ο αι , σίγουρα 3ο (Τερτυλλιανός, Κυπριανός) κυρίως για Β. Αφρική , αφού ΄στη Ρώμη
μιλούσαν ελληνικά. 4ο αι ο πάπας αναθέτει στον Ιερώνυμο εκπόνηση ενιαίας λατιν μεταφρ. Αλλοίωση μέσα στους
αιώνες. Αναθεώρηση 16ο αι (Sixtina, Clementina, Sixtina-Clementina).
Στη Συρία τέλη 2ου αι μετάφραση 4 ευαγγελίων (Vetus Syra) , 2 μορφές κειμένου: Κουρετώνειος (Βρετ. Μουσείο)
και Σιναϊτική . Από 5ο αι ενιαία μετάφραση (Πεσίττα), ίσως από τον ευαγγελιστή Μάρκο, σήμερα πιστεύουν από
ομάδα μεταφραστών.
Κοπτική γλώσσα=εξέλιξη αρχ αιγυπτιακής. Τμήματα μεταφράστηκαν τον 3ο αι, όλη η Κ.Δ τον 4ο.
Γοτθική, γύρω στα 380, το αρχαιότερο φιλολογικό έργο γερμαν. διαλέκτου.
Αρμενική=βασίλισσα των μεταφράσεων λόγω της ακριβείας της. 4ο αι
Παλαιοσλαβική, 9ο αι από Κύριλλο και Μεθόδιο .

ΠΑΡΑΡTHMA I
Οι νεοελληνικές μεταφράσεις
Πρώτος ο ιερομόναχος Καρτάνος το 1536, φυλακισμένος στη Βενετία, έγραψε το βιβλίο «Η Παλαιά τε και Νέα
Διαθήκηήτοι το άνθος και αναγκαίον αυτής».Μετέφρασε σε απλή γλώσσα 150 αποσπάσματα της Π και Κ. Δ.
Πλήρης μετάφραση 1638 από μοναχό Μάξιμο Καλλιουπολίτη. Η μετάφραση αυτή καταδικάστηκε από τη Σύνοδο
των Ιεροσολύμων 1672 επί πατριάρχη Δοσίθεου. 1703 αυτή η μετάφραση διορθωμένη από το μοναχό Σεραφείμ
Μυτιληνιαίο ξανακυκλοφορεί. Από το 1810 εκδίδεται από τη Βρετανική Βιβλική Εταιρεία με έγκριση του
Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το 1900 η μετάφραση από Ιουλία Σωμάκη και το 1901 του κατά Ματθαίον από Αλέξ.
Πάλλη, οδηγούν στα αιματηρά «Ευαγγελικά» και την απαγόρευση κάθε μετάφρασης. Ο Πάλλης εκδίδει
ολοκληρωμένη μετάφραση των 4 ευαγγελίων στην Αγγλία το 1902.
1.4. Ιστορία του έντυπου κειμένου
Οι πρώτες τυπωμένες εκδόσεις του ελλην κειμένου έγιναν στις αρχές του 16ου αι στη Δύση, αν και είχαν προηγηθεί
και μεμονωμένες περικοπές στα τέλη του 15ου αι. Πρώτη έκδοση στο Τολέδο, η Πολύγλωσση Κομπλουτιανή. Οι 4
πρώτοι τόμοι την Π.Δ. με 3 στήλες (ελλην κείμενο των Ο’, λατινική μετάφραση Ιερώνυμου, εβραϊκό κείμενο). Το
ελλην κείμενο χωρίς πνεύματα, άτονες μονοσύλλαβες λέξεις. Πρώτη όμως το φως της δημοσιότητας είδε η έκδοση
του Εράσμου, βιαστική με πολλά τυπογραφικά λάθη, χωρίς πολλές πηγές. Σε αυτήν στηρίχθηκε ο Λούθηρος για τη
γερμανική μετάφραση της Κ.Δ. (1521). Οι τυπογράφοι Ελζεβίρ 7 εκδόσεις στην Ολλανδία. Από τη φράση του
προλόγου της 2ης έκδοσης προέρχεται ο όρος Textus Receptus, που χρησιμοποιείται για το κείμενο που
επικράτησε 2 αιώνες ακόμη και από το οποίο έγιναν οι κυριότερες ευρωπαϊκές μεταφράσεις. Χρησιμοποιήθηκε
ως βάση γιατί θεωρήθηκε οριστικό και απρόσβλητο.

1.5.2. Κατατάξεις των χειρογράφων σε τύπους κειμένου

Οι Westcott και Hort 1881 δίτομη έκδοση, όπου ο 1ος τόμος περιέχει το κείμενο της Κ.Δ και ο 2ος είναι εισαγωγή.
Διέκριναν τα χειρόγραφα σε 4 ομάδες:
1) Ουδέτερο κείμενο : Βατικανός και Σιναϊτικός κώδικας, ως καθαρότερος και αρχαιότερος τύπος. Σε αυτόν τον
τύπο στήριξαν την έκδοσή τους.
2) Αλεξανδρινό κείμενο: με γλωσσικές βελτιώσεις του προηγούμενου από αντιγραφείς της Αλεξάνδρειας.
Κώδικες: C, L , Βοχαϊρική μετάφραση, αλεξανδρ. θεολόγοι: Κλήμης, Ωριγένης, Διονύσιος, Δίδυμος, Κύριλλος.
3) Δυτικό κείμενο: επικρατεί στους εκκλησ συγγραφείς πριν από το τέλος του 3ου αι., με διορθώσεις εκτενείς και
σημαντικές από τη Συριακή Εκκλησία από όπου μεταφέρθηκε στη Δύση. Κώδικας Βέζα, Ιουστίνος, Ειρηναίος,
Τατιανός, Τερτυλλιανός.
4) Συριακό ή Αντιοχειανό κείμενο: επικρατεί από τον ι. Χρυσόστομο και μετά στη Βυζ. Αυτοκρατορία. Προήλθε
από μια αυθεντική αναθεώρηση, με σκοπό να συνδυαστούν οι διαφορετικές γραφές των χειρογράφων, να
απλοποιηθούν οι γλωσσικές δυσχέρειες για πιο ευκολονόητο κείμενο.4ο αι από τον Λουκιανό. Σε αυτό το
κείμενο στηρίχθηκε το Textus Receptus του 16ου αι.
Σήμερα οι εξής 4 τύποι κειμένου:
1) Αλεξανδρινό κείμενο: προέρχεται από την Αίγυπτο, συμπίπτει με το ουδέτερο και αλεξανδρινό κείμενο των
Westcott και Hort.
2) Δυτικό κείμενο: πατρίδα του θεωρείται η Αλεξάνδρεια.
3) Καισαρειανό κείμενο: μοιάζει με το αλεξανδρινό και μαρτυρείται από τους Ρ46 , W, Θ, λ, φ, και Γεωργιανή
μετάφραση.Ισως το μετέφερε ο Ωριγένης από την Αίγυπτο στην Καισάρεια της Παλαιστίνης.
4) Βυζαντινό ή Κοινό ή Εκκλησιαστικό κείμενο: το αντίστοιχο Συριακό των Westcott και Hort.

2. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ Κ.Δ.

2.1. Ποια είναι η γραφή της πρώτης Εκκλησίας;
Στα βιβλία της Κ.Δ με τις φράσεις «γέγραπται», «λέγει η γραφή», «κατά τας γραφάς», αναφέρονται στην Π.Δ.,
όπου προεικονίζονται η δράση, η ζωή, ο θάνατος και η ανάσταση του Κυρίου. Λέγοντας ότι η «Γραφή» των πρώτων
χριστιανών ήταν η Π.Δ δεν εννοούμε ότι υπήρχε συγκροτημένος ο κανόνας των βιβλίων της, όπως καθορίστηκε
αργότερα. Με τις φράσεις «καθώς γέγραπται», η «η γραφή λέγει» αναφέρονται σε κείμενα που δεν είναι μεταξύ
των γνωστών της Π.Δ., αλλά σε συλλογές μεσσιανικών χωρίων, που ονομάζονται σήμερα Μαρτυρίες ή Ανθολόγια.
Η Εκκλησία δεν περιορίστηκε στα 39 (στενός κανόνας) βιβλία της Π.Δ που επικράτησε στον Ιουδαϊσμό (1 ος αι μ.Χ)
αλλά 49 (ευρύτερος κανόνας) βιβλία, τα περισσότερα από τα οποία παρατίθενται στην Κ.Δ στην ελληνική
μετάφραση των Ο’ .

Παράρτημα ΙΙ
Τα βιβλία που αποτέλεσαν την Κ.Δ είναι το γραπτό μέρος της προφορικά μεταδιδόμενης χριστ αλήθειας. Δεν
αναγνωρίστηκαν αμέσως ως «Γραφή». Εκείνο που τα επέβαλε στη συνείδηση των χριστιανών ήταν η αποστολική
τους προέλευση.Για πρώτη φορά στα μέσα του 2ου αι κομμάτια από τα ευαγγέλια παρατίθενται ως «Γραφή»
εισαγόμενα με τις φράσεις «ως γέγραπται», «ετέρα γραφή λέγει», κ.ά.
Το 192 έχουμε την αρχαιότερη χρήση του όρου Κ.Δ προς δήλωση των βιβλίων της, παρατιθέμενη από τον ιστορικό
Ευσέβιο.Τέλη 2ου αι ο Ειρηναίος, επίσκοπος Λυών, κατατάσσει στα βιβλία της Κ.δ εκτός από τα 4 ευαγγέλια, τις
επιστολές του Παύλου, τις Πράξεις, την Αποκάλυψη και κάποιες επιστολές των Πέτρου και Ιωάννη. Ο Κλήμης
Αλεξανδρέας επίσης παραθέτει ως «γραφή» τα 4 ευαγγέλια που τα διακρίνει σαφώς από τα απόκρυφα. Σε κείμενο
του 200 που απηχεί τις απόψεις της Εκκλησίας της εποχής, απαριθμούνται 23 βιβλία της Κ.Δ με σύντομες
«εισαγωγικές» πληροφορίες (Κανόνας Μουρατόρι, 1740, Βιβλιοθήκη Μιλάνου).
H γλώσσα των βιβλίων της Κ.Δ είναι η ελληνική. Ο Χριστός και οι απόστολοι κήρυαξν στην αραμαϊκή, στην οποία
μεταφράστηκε και η Π.Δ (Ταργκουμίμ). Καθώς σε όλη την αυτοκρατορία επικρατούσε η ελληνική παράλληλα με
την αραμαϊκή, ίσως ορισμένες διδασκαλίες του Ιησού να έγιναν στην Ελληνική. Οι απόστολοι κήρυξαν και έγραψαν
στην ελληνική. Επειδή στη γλώσσα της Κ.Δ επικρατούν ασυνήθιστες λέξεις και εκφράσεις μέχρι τα τέλη του 19ου
αι πίστευαν ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερη «ιερή» γλώσσα που την ονόμαζαν «βιβλική ελληνική» ή «γλώσσα του
Αγ. Πνεύματος». Η γλώσσα της Κ.Δ είναι η γλώσσα των ελληνιστικών χρόνων. Τη διακρίνουν σε «ανώτερη κοινή»,
προσπάθεια απομίμησης της κλασσικής αττικής γλώσσας και «κατώτερη κοινή», τη γλώσσα του λαού, των
επιγραφών , των παπύρων.

ΜΕΡΟΣ Β’
4.1. Γενικά για τα ευαγγέλια, τον χαρακτήρα και τον σκοπό συγγραφής τους
Ευαγγέλιο= χαρμόσυνη αγγελία κάποιας νίκης. Στην Π.Δ πιο συχνά συναντάμε το «ευαγγελίζειν» ή
«ευαγγελίζεσθαι». Στην πρώτη Εκκλησία = ηνίκη του Χριστού επί των δυνάμεων του κακού. Στις επιστολές του
Παύλου = το λυτρωτικό μήνυμα που έχει αντικείμενο και περιεχόμενο τον Χριστό και στόχο τη μετάνοια των
ανθρώπων .
Από τον 2ο αι η λέξη άρχισε να δηλώνει και τα βιβλία της Κ.Δ που αφηγούνται το γεγονός της νίκης του Χριστού
κατά των διαμονικών δυνάμεων με τα θαύματα, τις διδασκαλίες του, το θάνατο και την ανάστασή Του.
Συμβολική παράσταση των 4 ευαγγελιστών: Ματθαίος μορφή ανθρώπου, ο Λουκάς μόσχου, ο Μάρκος λέοντος,
Ιωάννης αετού.
Τα Ευαγγέλια είναι μαρτυρίες πίστης, έκφραση βιώματος, κήρυγμα ιεραποστολής και μετάδοσης του χριστ
μηνύματος προς τους εκτός της Εκκλησίας και ακόμα κατήχηση των μελών της Εκκλησίας. Σκοπός τους να
μεταδώσουν ένα αισιόδοξο και ελπιδοφόρο μήνυμα ζωής προς την ανθρωπότητα και να την οδηγήσουν στη
σωτηρία. Αυτό που ενδιαφέρει τους ευαγγελιστές είναι το νόημα και η ερμηνεία των γεγονότων και όχι η
λεπτομερής χρονολόγησή τους.

4.2. Η Εκκλησ παράδοση πριν από τη συγγραφή των Ευαγγελίων

Η συγγραφή των 3 πρώτων ευαγγελίων τοποθετείται γύρω στο 70. Το κήρυγμα της πρώτης Εκκλησίας, οι ύμνοι
και οι ομολογίες πίστης διασώζονται στις Πράξεις στις επιστολές του Παύλου, που είναι και τα πρώτα γραπτά
κείμενα της Κ.Δ.
1. Οι ομολογίες πίστης διακρίνονται για τη συντομία και την περιεκτικότητά τους. Οι πρώτες που σώζονται
στις επιστολές του Παύλου αποτελούνται από μία μόνο φράση που αναφέρεται στον Κύριο. Αργότερα
σχηματίσθηκαν οι τριμερείς που αναφέρονται στον Πατέρα, Υιό και Αγ. Πνεύμα.
2. Στους ύμνους η Εκκλησία δοξολογεί τον Θεό για την «εν Χριστώ σωτηρία».
3. Στους λόγους των πρώτων χριστιανών ιεροκηρύκων τονίζονται ότι: α) στο πρόσωπο του Κυρίου
πραγματοποιούνται οι προφητείες της Π.Δ, β) Ο Χριστός σταυρώθηκε υπέρ των αμαρτιών ημών, γ)
τάφηκε, δ) Ηγέρθη κατά την Τρίτη ημέρα, ε) υψώθηκε στα δεξιά του Θεού Πατέρα, στ) θα επανέλθει ως
Κριτής, ζ) προτροπή για μετάνοια.

4.3. Η προϊστορία και το φιλολογικό είδος των ευαγγελίων κατά τη σύγχρονη επιστημ. έρευνα
Πριν την τελική καταγραφή των ευαγγελίων προηγήθηκε η ζώσα παράδοση (ομολογίες, ύμνοι, κήρυγμα) που
περιλαμβάνει ακόμα αφηγήσεις διαφόρων γεγονότων από τη ζωή του Χριστού, που εξυπηρετούσαν την κατήχηση,
τη λατρεία. Όλες αυτές οι διηγήσεις αποτελούν την προϊστορία των ευαγγελίων με την εξέταση της οποίας
ασχολήθηκε η λεγόμενη Μορφοϊστορική μέθοδος που αναπτύχθηκε στη Γερμανία από το 1920 και μετά.
Οι αρχές της Μορφοϊστορικής μεθόδου είναι : α. Οι διάφορες διηγήσεις εξυπηρετούσαν καθορισμένο
ιεραποστολικό, διδακτικό, λατρευτικό σκοπό. Οι διαλογικές συζητήσεις του Ιησού ονομάζονται αποφθέγματα ή
παραδείγματα, οι σύντομες ιστορίες, ιδίως θαυμάτων, νουβέλλες, κ.α. β. Εφόσον οι ευαγγελιστές είναι απλοί
συλλέκτες και καταγραφείς της παράδοσης της Εκκλησίας σχετικά με τον Κύριο, δεν πρέπει να αναζητά κανείς στα
κείμενα απόλυτη συνοχή γ. Οι επιμέρους διηγήσεις έχουν καθορισμένη μορφή που σχετίζεται με τις συνθήκες
ζωής της Εκκλησίας μέσα στην οποία διαμορφώθηκαν.
Μία άλλη κατεύθυνση στην έρευνα των ευαγγελίων αποτελεί η Ιστορία της Σύνταξης, όπου οι ευαγγελιστές
αντιμετωπίζονται ως προσωπικότητες με ιδιάζουσες θεολογικές τάσεις και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

5. Το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο (63-70 μ.Χ)

Το 1835 ο Λόχμαν υποστήριξε ότι το κατά Μάρκον προηγείται χρονικά των άλλων Συνοπτικών ευαγγελίων και
αποτελεί πηγή τους, πράγμα που επαληθεύτηκε και τους επόμενους αιώνες από μελετητές. Επιχειρήματα: 1.
Ολόκληρο το περιεχόμενο του ευαγγελίου του Μάρκου, πλην 30 στίχων βρίσκεται στα ευαγγέλια Ματθαίου και
Λουκά. Λοιπόν όμως διηγήσεις (γέννηση Χριστού, παραβολές) που αν ήταν μεταγενέστερο δεν θα έλειπαν. 2. Οι
ευαγγελιστές Ματθαίος και Λουκάς συμφωνούν με τον Μάρκο στη χρονολογική διαδοχή των γεγονότων μόνο στο
κοινό μαζί του περιεχόμενο, ενώ στο ιδιαίτερό του υλικό καθένας χωριστά ακολουθεί διαφορετική σειρά. 3. Από
γλωσσική πλευρά είναι πιο βελτιωμένες οι διηγήσεις των άλλων 2.

5.2 Ο συγγραφέας
Η επιγραφή «κατά Μάρκον» προέρχεται από το 2ο αι και μαρτυρεί την πίστη της Εκκλησίας ότι το ευαγγέλιο αυτό
γράφτηκε από τον Μάρκο, για τον οποίο γίνεται λόγος στις Πράξεις λαο σε επιστολές της Κ.Δ. Ίσως στο σπίτι της
μητέρας του έγινε ο Μυστικός Δείπνος και παρακολούθησε τη σύλληψη του Κυρίου στη Γεσθημανή. Συνεργάστηκε
με τους Πέτρο και Παύλο στη διάδοση του ευαγγελίου. Υπήρξε ένας από τους 70 μαθητές του Χριστού. Θεωρείται
ο ιδρυτής της Εκκλησίας της Αλεξάνδρειας.

5.3. Περιεχόμενο
Ο ίδιος χαρακτηρίζει το κείμενό του ως «ευαγγέλιον Ιησού Χριστού», έχει επίγνωση ότι δεν αποτελεί βιογραφία,
αλλά μεταφέρει ένα μήνυμα ζωής. Γι’ αυτό αρχίζει με τη στιγμή που ο Ιωάννης ο Πρόδρομος προαναγγέλλει τον
Χριστό.
Βασικά στχ του πρωτοχριστιανικού κηρύγματος που βρίσκουμε και στο κατά Μάρκον αποτελούν το στχ της
εκπλήρωσης των προφητειών της Π.Δ και η διαβεβαίωση των Παθών του Κυρίου ως προτροπή μετανοίας και
πίστης.
Διάγραμμα ευαγγελίου:
α. Μεσσιανικές απαρχές: Πρόδρομος, βάπτιση, πειρασμοί (1, 1-13)
β. Τα θαύματα και η σύγκρουση με τους εκπροσώπους της παλιάς θρησκευτικής τάξης (1,14-3,6)
γ. Δημιουργία του νέου λαού του Θεού (3,7- 5,43 ) εκλογή 12 μαθητών ,φανέρωση του μυστηρίου της βασιλείας
του Θεού με παραβολές, θαύματα
δ. Απόρριψη Μεσσία από τον Ισραήλ. Στροφή προς τους εθνικούς (6,1-8,26). Οι 12 μαθητές κηρύττουν σε άλλες
περιοχές, επάνοδός τους και το θαύμα με τα ψωμιά και τα ψάρια, θαύματα, επίπληξη μαθητών για δυσπιστία
ε. Αποκάλυψη του πάθους του Μεσσία προς τους μαθητές (8,27-10,52). Θαύματα, πορεία προς το πάθος 3
φορές
στ. Είσοδος στην Ιερουσαλήμ και τελευταίες διδασκαλίες πριν το πάθος (11,1-13,37)
ζ. Το Πάθος και η Ανάσταση (14,1-16,8) Επίλογος : οι εμφανίσεις του Αναστημένου Χριστού (16,9-20)

5.4. Μαρτυρίες της αρχαίας εκκλησιαστικής παράδοσης

Λέγεται ότι το ευαγγέλιο του Μάρκου απηχεί τη διδασκαλία του αποστόλου Πέτρου, γι’ αυτό και αναφέρεται ως
«ερμηνευτής» του Πέτρου, δηλαδή μετέφραζε στα ελληνικά τα αραμαϊκά κηρύγματα του Πέτρου για να τα
καταλαβαίνουν οι ελληνιστές χριστιανοί της Ιερουσαλήμ ή κατέγραψε το κήρυγμα του Πέτρου και το παρέδωσε
στην Εκκλησία με τη μορφή ευαγγελίου, με επικρατούσα άποψη τη δεύτερη. Ωστόσο δεν απαντούν θεολογικές
διδασκαλίες του Πέτρου, όπως στις 2 επιστολές του και στις Πράξεις. Υπήρξε μαθητής και συνεργάτης και του
Παύλου.

5.5. Χαρακτηριστικά θεολογικά γνωρίσματα του ευαγγελίου

Α. Σε αντίθεση προς τα άλλα ευαγγέλια δεν ενδιαφέρεται τόσο να μας παρουσιάσει τη διδασκαλία του Ιησού (τα
λεχθέντα) όσο το πρόσωπό του (τα πραχθέντα) του Μεσσία, που διώχνει τον σατανά και ελευθερώνει τους
ανθρώπους. Ο τίτλος «Υιος του Θεού» χρησιμοποιείται παό τον Θεό Πατέρα και μόνο μια φορά από άνθρωπο,
από τον ρωμαίο εκατόνταρχο στη Σταύρωση.
Β. Στο ευαγγέλιο του Μάρκου αποφεύγεται το «Χριστός» και ο ίδιος ο Ιησούς αποκαλεί τον εαυτό του «Υιό του
ανθρώπου».
Γ. Ο Ιησούς αποφεύγει τον τίτλο του Μεσσία, θαυματουργεί μακριά από το πλήθος, κ.λ.π. Αυτό αποκαλέιται
«μεσσιανικό μυστικό», και φανερώνει την παιδαγωγική επιφυλακτικότητα του Ιησού έναντι των πολιτικών
μεσσιανικών αντιλήψεων του ιουδαϊσμού της εποχής.
Δ. Περιβάλλεται πάντα από τους 12 μαθητές του, γιατί αποτελούν τις απαρχές του νέου λαού του Θεού, τους
στύλους που θα εδραιώσουν μετά την κάθοδο του Αγ. Πνεύματος την Εκκλησία.

5.6. Το ύφος και η γλώσσα του ευαγγελίου

Απλό, ζωηρό, χάρη στον ιστορικό ενεστώτα και την απλή παρατακτική σύνδεση των προτάσεων. Η γλώσσα είναι
η καθομιλουμένη της εποχής. Ο Λουκάς στις παράλληλες διηγήσεις του κάποιες λέξεις τις αντικαθιστά με άλλες
λιγότερο λαϊκές. Επίσης πλεονασμοί (από μακρόθεν, εξέρχεσθαι έξω, κ.ά.), υποκοριστικά (ιχθύδια, κοράσιον),
αραμαϊσμούς, λατινισμούς (οδόν ποιείν), ενώ εξηγεί κάποιους ελληνικούς όρους με τους αντίστοιχους λατινικούς
για διευκόλυνση των αναγνωστών του. Δίνει την εντύπωση προφορικού λόγου παρά γραπτού.

5.7. Αναγνώστες, τόπος και χρόνος συγγραφής

Το ευαγγέλιο απευθύνεται σε χριστιανούς που ήταν πρώην εθνικοί και ζουν έξω από την Παλαιστίνη, ούτε
χρειάζεται να είναι εξοικειωμένοι με την Π.Δ. Τόπος συγγραφής η Ρώμη, γιατί εκεί έδρασε προς το τέλος της ζωής
του ο Πέτρος, του οποίου ερμηνευτής είναι ο Μάρκος, γιατί τα πρώτα κείμενα που χρησιμοποιούν αυτό το
ευαγγέλιο είναι η Α’ Κλήμεντος και ο Ποιμήν του Ερμά που προέρχονται από τη Ρώμη, γιατί υπάρχουν πολλές
λατινικές λέξεις.

5.8. Το τέλος του ευαγγελίου

Πιστεύεται ότι τελείωνε στο 16,8 με το «εφοβούντο γαρ», το χωρίο της εμφάνισης του Χριστού στις Μυροφόρες.
Τα υπόλοιπα περί της εμφανίσεως στην Μαρία τη Μαγδαληνή και τους μαθητές θεωρούν προσθήκη, διότι και τα
άλλα 2 ευαγγέλια έχουν κοινή αφήγηση μέχρι εκεί και μετά διαφοροποιούνται ή γιατί ίσως χάθηκε το πραγματικό
τέλος του ευαγγελίου και έγιναν προσπάθειες συγγραφής ενός άλλου επιλόγου που αποδίδεται στον Αριστίωνα .
Διαφέρουν από άποψη ύφους και λεξιλογίου. Πάντως αυτοί οι στίχοι προστέθηκαν πολύ νωρίς στο κείμενο του
ευαγγελίου γιατί είναι ήδη γνωστοί στους Ειρηναίο, Τατιανό και Ιουστίνο (2ο αι).

6. ΤΟ ΚΑΤΑ ΜΑΤΘΑΙΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ (70-80 μ.Χ)

6.1. Περιεχόμενο
Κατά το μεγαλύτερο μέρος το υλικό του είναι κοινό με του Μάρκου, ενώ το υπόλοιπο με αυτό του Λουκά (240
στίχοι), είτε διασώζεται μόνον από τον Ματθαίο (το 1/6 περίπου του όλου υλικού του). Στο κοινό με τον Μάρκο
υλικό ακολουθεί τη σειρά έκθεσης των γεγονότων όπως ο Μάρκος, ενώ στο υπόλοιπο διαφορετική σειρά έκθεσης,
ακόμα και στο κοινό με τον Λουκά. Συγκεντρώνει το ομοειδές υλικό του αποσπώντας το από την αρχική του
συνάφεια. Είναι δηλ. όχι απλώς συλλέκτης του υλικού της παράδοσης, αλλά ερμηνευτής των λόγων και έργων
Κυρίου μέσα στις ιστορικές συνθήκες της Εκκλησίας που ζει και δρα. Στα θαύματα ο Ιησούς περιγράφεται ως
κύριος και σωτήρας που φέρνει το έλεος του Θεού, πραγματοποιώντας τη ρήση του Ησαΐα : «Αυτός τας ασθενείας
ημών έλαβεν και τας νόσους εβάστασεν», την οποία παραθέτει στην ενότητα των θαυμάτων.
Διάγραμμα ευαγγελίου:
α. Γενεαλογία, γέννηση, Ηρώδης, επιστροφή στη Ναζαρέτ,
β. Πρόδρομος, βάπτιση, κλήση μαθητών, επί του όρους ομιλία,
γ. θαύματα, οδηγίες προς τους μαθητές για το κήρυγμα,
δ. Ερώτηση μαθητών Προδρόμου για τη μεσσιανική του ιδιότητα και απάντηση Ιησού, παραβολές της βασιλείας,
ε. Αποκεφαλισμός Ιωάννη, θαύματα, μεταμόρφωση Ιησού, Εκκλησιαστικός λόγος: οδηγίες για τη ζωή και τη
συμπεριφορά των μελών της Εκκλησίας,
στ. Συζήτηση για διαζύγιο, αιώνια ζωή, παραβολή, θαύμα,
ζ. Ιερουσαλήμ, καθαρισμός ναού, παραβολές, κατάκριση Φαρισαίων, θρήνος για την Ιερουσαλήμ,
Εσχατολογικός λόγος, παραβολές,
η. Το πάθος, η Ανάσταση, οδηγίες του Αναστημένου Χριστού στους μαθητές.

6.2. Μαρτυρίες της αρχαίας εκκλησιαστικής παράδοσης

Ο Ματθαίος (Λευίς) ήταν τελώνης, κήρυξε στην Παλαιστίνη, Αιθιοπία, Πόντο, Περσία, Συρία. Στα ελληνικά
Θεόδωρος. Από το 2ο αι η επιγραφή «κατά Ματθαίον». Φαίνεται ότι κυκλοφόρησε μια πρώτη συλλογή λογίων του
Ιησού, που συνέταξε ο Ματθαίος στα αραμαϊκά. Παρόμοιες συλλογές έχουν διασωθεί και σε κύκλους Γνωστικούς,
όπως τα 114 λόγια του Ιησού που διασώζει το Γνωστικό κατά Θωμά Ευαγγέλιο.
Το κείμενο του Ευαγγελίου του δεν πρέπει να αποτελεί μετάφραση, αλλά μάλλον μετάφραση στην ελληνική των
αραμαϊκών λογίων που εμπλούτισε με νέο υλικό. Ερωτήματα που εξετάζονται: η πηγή των ευαγγελιστών Λουκά
και Ματθαίου, γνωστή ως «πηγή των λογίων» ή Q ήταν γραπτή ή προφορική; Στα αραμαϊκά ή στα ελληνικά;
Πολλοί θεωρούν ότι γράφτηκε εξαρχής στα ελληνικά. Λόγω της σχέσης του με τον Κύριο του αποδίδεται ολόκληρο
το τελικό κείμενο του ευαγγελίου, έστω κι αν η τελική επέκταση των αρχικών λογίων με την προσθήκη και άλλου
υλικού της παράδοσης και του προηγηθέντος κατά Μάρκον ευαγγελίου οφείλεται σε άλλο μέλος της Εκκλησίας,
σε κάποιον τελικό συντάκτη, όπως λέγεται. Αυτός ο συντάκτης είναι ιουδαιοχριστιανός με ραββινική κατάρτιση,
γνώση της ελληνικής και γνώση της Π.Δ, την οποία βλέπει να πραγματοποιείται στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού
και στην ίδρυση της Εκκλησίας. Από τη διδασκαλία του Ιησού τονίζει ο ευαγγελιστής την πραγματοποίηση του
Νόμου και των Προφητών στο πρόσωπό του, τα έργα αγάπης, ως ανταπόκριση των πιστών στη σώζουσα
δικαιοσύνη του Θεού και τελειώνει με το οικουμενικό άνοιγμα «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη».

6.3. Πηγές του Ευαγγελίου

Πέραν του κοινού υλικού με τον Μάρκο και τον Λουκά και που προέρχεται από την «Πηγή των λογίων», ο
ευαγγελιστής μας διασώζει και υλικό που δεν υπάρχει στους άλλους ευαγγελιστές. Συνοψίζοντας οι πηγές του
ευαγγελίου του Ματθαίου είναι: α) τα «Λόγια», β) το κατά Μάρκον, γ)η παράδοση της Εκκλησίας, μέσα στην
οποία έζησε και έδρασε ο ευαγγελιστής.

6.4. Κεντρικές θεολογικές ιδέες και χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ευαγγελίου

Α. η διδασκαλία του Ι περί βασιλείας των ουρανών (51 φορές την αναφέρει) κυριαρχεί σε όλο το ευαγγέλιο.
Πρόκειται για το μυστήριο της βασιλείας του Θεού που, ενώ άρχισε ήση να πραγματοποιείται στο πρόσωπο και
το έργο του Ι, συγχρόνως αναμένεται να έλθει στην πληρότητά της κατά το μέλλον. Οι πατέρες της Εκκλησίας
συνδέουν στενά τη βασιλεία του Θεού με την Εκκλησία (η ζύμη και ο κόκκος σιναπιού υποδηλώνουν τη
μεταμορφωτική δύναμη της Εκκλησίας και της βασιλείας του Θεού μέσα στον κόσμο.
Β. Ο Ι είναι ο Μεσσίας, στο πρόσωπό του πραγματοποιούνται οι προφητείες της Π.Δ και συγκροτεί το νέο λαό
του Θεού, την Εκκλησία, με πυρήνα τους 12 μαθητές.
Γ. Χρησιμοποιεί 61 χωρίς της Π.Δ που πραγματοποιούνται στην Κ.Δ, όσα εξ αυτών είναι κοινά στους άλλους
ευαγγελιστές προέρχονται από τη μετάφραση των Ο’, ενώ όσα προσιδιάζουν στον Ματθαίο προέρχονται από το
εβραϊκό κείμενο. Ίσως χρησιμοποιεί τη συλλογή μεσσιανικών ρήσεων της Π.Δ (Testimonia).
Δ. Το κείμενο έχει σαφή αντιϊουδαϊκό χαρακτήρα – συνεχής διάλογος με τη συναγωγή για ερμηνεία της Π.Δ.
Πουθενά δεν μιλά για κατάργηση της Π.Δ αλλά για την εκπλήρωσή της εν Χριστώ.
Ε. Ως προς τη διάταξη της ύλης: το ομοειδές υλικό είναι συγκεντρωμένο σε ομάδες (ομιλίες, θαύματα) Ο
ευαγγελιστής κατατάσσει ελεύθερα το υλικό του σε ενότητες που αποβλέπουν σε σκοπούς κατηχητικούς,
διδακτικούς, ιεραποστολικούς, κ.λ.π.
ΣΤ. Υπογραμμίζει τη «δικαιοσύνη» του ανθρώπου (την ανθρωπ. ανταπόκριση στο μήνυμα της λύτρωσης) ως
απάντηση στη σώζουσα «δικαιοσύνη» του Θεού. Βασικό κριτήριο στην τελική κρίση για τη διαλογή των ανθρώπων
αποτελεί η πραγματοποίηση ή η παράλειψη έργων αγάπης.

6.5. Αναγνώστες, τόπος και χρόνος συγγραφής

Απευθύνεται σε ιουδαιοχριστιανούς και μη, χωρίς επεξηγήσεις αντιλήψεων που ίσως δεν είναι γνωστές, όπως
κάνει ο Μάρκος. Τόπος συγγραφής μάλλον η Αντιόχεια. Χρόνος συγγραφής μεταξύ 70-80 αφού έπεται του
ευαγγελίου του Μάρκου.
6.6. Η θέση του κατά Ματθαίον στη ζωή της Εκκλησίας και στη σύγχρονη έρευνα
Είναι το πρώτο στον κανόνα των βιβλίων της Κ.Δ., αποτλεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ της Π και Κ.Δ. Συνήθως τα
όσα αφηγείται ο ευαγγελιστής τα συνοδεύει με το ανάλογο παλαιοδιαθηκικό χωρίο που το εισάγει με τοη
στερεότυπη φράση «τούτο δε γέγονεν ίνα πληρωθή το ρηθέν..»
Αυτό το ευαγγέλιο παρατίθεται πιο συχνά από τους εκκλ. συγγραφείς των πρώτων αιώνων, μόνο σε αυτό απαντά
η λέξη «εκκλησία» και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως το «εκκλησιαστικότερο».
Διαβάζεται στις λειτουργίες από τον Ιούνιο (Πεντηκοστή) ως του Τιμίου Σταυρού.

7. ΤΟ ΚΑΤΑ ΛΟΥΚΑΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΝ

7.1. Ο συγγραφέας και ο πρόλογος του ευαγγελίου
3ο στη σειρά του κανόνα της Κ.Δ με γλωσσική καλλιέπεια και ακριβέστερη ιστορική τοποθέτηση των γεγονότων. Ο
Λουκάς υπήρξε συνοδός του Παύλου, ήταν ένας από τους 70 μαθητές του Ι. Διαθέτει πρόλογο που δεν έχουν τα
άλλα. Επιπλέον πληροφορίες: α) πριν τον Λουκά και άλλοι επιχείρησαν να συντάξουν διηγήσεις για τον Ι β) οι
διηγήσεις αυτές στηρίζονται στη μαρτυρία αυτών που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες, γ) στόχος του Λ να εκθέσει τα
γεγονότα από την αρχή τους (άνωθεν) με πληρότητα (πάσιν), με ακρίβεια (ακριβώς) και με χρονολογική σειρά
(καθεξής), δ) το έργο απευθύνεται σε κάποιον Θεόφιλο, ίσως Ρωμαίο αξιωματούχο, που είτε είναι χριστιανός και
θέλει να του δώσει περισσότερα στχ είτε είναι εθνικός και του δίνει πληροφορίες για να ανατρέψει ανακρίβειες.
Ίσως μέλος του δικαστηρίου της Ρώμης, που επρόκειτο να δικάσει τον Παύλο.

7.2. Περιεχόμενο
Κοινό μέρος με Μάρκο, κοινό με Ματθαίο και το υπόλοιπο μόνο από τον Λ., που το ονομάζουν «ιδιαίτερο υλικό
του Λ», όπως η ανασταση του παιδιού της χήρας στη Ναΐν, η θεραπεία των 10 λεπρών, ο καλός Σαμαρείτης,
άφρονας πλούσιος, άκαρπη συκιά, μακαρισμός της Παναγίας, κ.λ.π
Διάγραμμα ευαγγελίου:
Α. Πρόλογος
Β. Προϊστορία, Αναγγελία και γέννηση Προδρόμου, Ευαγγελισμός, παιδιά χρόνια Ι, βάπτιση, πειρασμοί
Γ. Δράση του Ι στη Γαλιλαία (θαύματα, διδασκαλίες, κλήση μαθητών, πρόρρηση πάθους, μεταμόρφωση,
διάφορα λόγια
Δ. Πορεία προς Ιερουσαλήμ, παραβολές, θαύματα,
Ε. Είσοδος στην Ιερουσαλήμ, διδασκαλίες για το πάθος, παραβολές, εσχατολογικός λόγος
ΣΤ. Το Πάθος
Ζ. Εμφάνιση Αναστημένου Χριστού και Ανάληψη

7.3. Πηγές ευαγγελίου

Θεωρούνται: α) το κατά Μάρκον ευαγγέλιο, β) η πηγή των Λογίων (Q), γ) η ιδιαίτερη πηγή του Λουκά που
σημειώνεται με το γράμμα L και ταυτίζουμε με την παράδοση της Εκκλησίας στην οποία ζούσε. Μέχρι το Πάθος
ακολουθεί τη διήγηση του Μάρκου στην σειρά έκθεσης των γεγονότων, παρεμβάλλοντας 2 ομάδες διηγήσεων
(από την επί Όρους ομιλία, θαύματα, γυναίκες ακόλουθοι – 70 μαθητές, παραβολές, Κυριακή προσευχή,
κατάκριση Φαρισαίων, διδασκαλία) που προέρχονται είτε από την πηγή L είτε από την κοινή με τον Ματθαίο πηγή
Q. Στη διήγηση του πάθους πλησιάζει περισσότερο την ιωάννεια παράδοση.
7.4. Θεολογικές διδασκαλίες και χαρακτηριστικά γνωρίσματα του γ’ ευαγγελίου
Α. Σε αυτό το ευαγγέλιο τονίζεται η δράση της Εκκλησίας μέσα στην ιστορία. Αμβλύνεται η αναμονή των εσχάτων
και αφήνεται περισσότερος χώρος για τη δράση του Αγ. Πνεύματος κατά το παρόν. Το Αγ. Πνεύμα καθοδηγεί την
Εκκλησία, πραγματοποιεί τις επαγγελίες του Ι., δημιουργεί ιστορία και προλαμβάνει το εσχατολογικό μέλλον.
Β. Ο Λουκάς προσπαθεί για μια ακριβέστερη ιστορική τοποθέτηση των γεγονότων
Γ. Τα γεγονότα που περιγράφει παίρνουν νόημα με το πρίσμα της ανάστασης και ανύψωσης του Χριστού στα
δεξιά του Θεού Πατέρα. Γι’ αυτό στις διηγήσεις του χρησιμοποιεί τον όρο Κύριος, ο οποίος επικρατεί στην
ορολογία της Πρώτης Εκκλησίας.
Δ. Διασώζει πολλούς ύμνους και προσευχές «Δόξα εν υψίστοις Θεώ», «Νυν απολύεις τον δούλον σου Δέσποτα».
Ε. Σε όλο το ευαγγέλιο κυριαρχεί ατμόσφαιρα χαράς
ΣΤ. Οι ρωμαϊκές αρχές φαίνονται να τηρούν στάση ανοχής ή και προστασίας κάποιες φορές των χριστιανών
κηρύκων από το φανατισμό των Ιουδαίων.
Ζ. Η θέση του Αγ. Πνεύματος και εδώ και στις Πράξεις, ο οικουμενικός χαρακτήρας της διδασκαλίας και δράσης
του Ι., φέρνουν τον Λουκά κοντά στη θεολογία του Παύλου, του οποίου υπήρξε μαθητής και ακόλουθος.

7.5. Η γλώσσα του ευαγγελίου

Γραμμένο στην ανώτερη Κοινή. Χρησιμοποιεί πιο λόγιες λέξεις από τον Μάρκο, χρησιμοποιεί την ευκτική, το ρήμα
είναι με δοτική για να δηλώσει την κατοχή. Παρατηρείται επίδραση της γλώσσας της μετάφρασης των Ο’ , κυρίως
στα σημεία που ο συγγραφέας είναι ανεξάρτητος των πηγών του.

7.6. Αναγνώστες, τόπος και χρόνος συγγραφής

Τονίζεται η οικουμενικότητα του κηρύγματος του Ι., συμπαθεί τους εθνικούς και επαινεί την πίστη τους. Μάλλον
τόπος συγγραφής η Έφεσος, μετά το 70.

7.7. Το κατά Λουκάν ευαγγέλιο και η εποχή μας

Το τρίτο ευαγγέλιο υπογραμμίζει το ενδιαφέρον του Ι. για τους αμαρτωλούς, τους φτωχούς και τους
περιφρονημένους, για γυναίκες και παιδιά. Γι’ αυτό χαρακτηρίστηκε «κοινωνικό» ευαγγέλιο. Τα κοιν. προβλήματα
δεν είναι αδιάφορα για τον χριστιανισμό και η πίστη στον Υιό του Θεού δεν μπορεί να είναι ανεξάρτητη προς την
αντιμετώπιση των προβλημάτων του συνανθρώπου. Υπενθυμίζει στα μέλη της Εκκλησίας το αδιαχώριστο πίστης
και αγάπης.
Το κατά Λουκάν ευαγγέλιο διαβάζεται από την Ύψωση του Σταυρού ως την Κυριακή του Ασώτου.

8. ΤΟ ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
8.1. Τί ονομάζουμε συνοπτικό πρόβλημα
= ονομάστηκε από τον 18ο αι το πρόβλημα που δημιουργούν στον ερευνητή οι χαρακτηριστικές ομοιότητες μέχρι
και στις λέξεις πολλές φορές, αλλά και οι διαφορές μεταξύ των 3 πρώτων ευαγγελιστών.
8.2. Διάφορες λύσεις που προτάθηκαν
Για την εξήγηση των ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ των 3 ευαγγελιστών και της προέλευσης του κοινού υλικού
ή του ιδιαίτερου υλικού διατυπώθηκαν οι εξής υποθέσεις:
Α. Μια πρώτη ομάδα υποθέσεων δέχεται την αλληλεξάρτηση μεταξύ των ευαγγελιστών. Όμως παραμένει το
ερώτημα από πού προέρχεται το ιδιαίτερο υλικό του κάθε ευαγγελιστή και πώς εξηγούνται οι παραλείψεις
γνωστών γεγονότων της ζωής του Ι στον 1 ή στους 2 από τους Συνοπτικούς.
Β. Μια δεύτερη ομάδα υποθέσεων κάνει λόγο για την ύπαρξη ενός πρωταρχικού κειμένου, Πρωτευαγγελίου, ίσως
στην αραμαϊκή, από όπου άντλησαν τις πληροφορίες.
Γ. Τρίτη κατεύθυνση αναζητά τη λύση του Συνοπτικού προβλήματος στην ύπαρξη της κοινής προφορικής
παράδοσης ή των διαμορφωμένων στην παράδοση της Εκκλησίας προφορικών διηγήσεων, που αποτέλεσαν πηγή
για τους ευαγγελιστές, ή ακόμα και γραπτών διηγήσεων.
Δ. Μια άλλη ομάδα υποθέσεων δέχεται τον συνδυασμό προφορικών παραδόσεων και γραπτών διηγήσεων.

8.3. Η θεωρία των 2 πηγών

Σύμφωνα με αυτή οι Ματθαίος και Λουκάς άντλησαν το υλικό τους από την πηγή των Λογίων και από το κατά
Μάρκον ευαγγέλιο. Σε αυτά ο κάθε ευαγγελιστής πρόσθεσε τις πληροφορίες της ιδιαίτερης πηγής του, ο Ματθαίος
της Μ και ο Λουκάς της L. Ωστόσο αυτές οι πηγές είναι περισσότερο θεωρητικό αίτημα και υπόθεση εργασίας
παρά αποδεδειγμένα υπαρκτές πηγές.
Η πηγή των Λογίων θεωρείται το αρχαιότερο γραπτό κείμενο της Εκκλησίας, άποψη που συμφωνεί με την
πληροφορία του Παπία για τα αραμαϊκά «λόγια» του Ματθαίου. Το κοινό υλικό Ματθαίου και Λουκά που
αποτελούσε το περιεχόμενο της Q αφορά κυρίως λόγια του Ι., διηγήσεις και διδασκαλία για τα έσχατα. Ο Λουκάς
τήρησε πιστότερα τη διάταξη του υλικού της πηγής των λογίων, ενώ ο Ματθαίος έκανε πολλές ανακατατάξεις.
Η θεοπνευστία των ευαγγελιστών δεν παραβλάπτεται καθόλου με τη συζήτηση περί πηγών, που έτσι κι αλλιώς
προέρχονται μέσα από τους κόλπους της Εκκλησίας. Οι διαφορές ως προς τα γεγονότα ή τις διδασκαλίες
σχετίζονται με τον σκοπό που επιδίωκε ο καθένας από αυτούς γράφοντας το ευαγγέλιό του και με τις ανάγκες των
χριστιανών στους οποίους απευθύνεται. Στο σύνολό τους οι διηγήσεις των ευαγγελιστών συμπληρώνουν η μία
την άλλη.

9. ΤΟ ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

9.1. Το δ’ ευαγγέλιο και η σχέση του με τα συνοπτικά
Η αρχαία εκκλ παράδοση χαρακτηρίζει το ευαγγέλιο του Ιωάννη «πνευματικό» και τα άλλα «σωματικά». Ο
ενικός εναλλάσσεται με τον πληθυντικό στο κείμενο. Με διαφορετικό τρόπο μας δίνει το ίδιο μήνυμα της
Εκκλησίας για το πρόσωπο και το έργο του Χριστού με τους άλλους 3 ευαγγελιστές. Με τη διδασκαλία και τα
θαύματα του Χρ αρχίζει μια νέα ζωή για την ανθρωπότητα. Πέρα από τη συμφωνία του στα βασικά με τη Συνοπτική
παράδοση, παρουσιάζει τα εξής ιδιαίτερα γνωρίσματα:
Α. Δεν διασώζει καμία από τις 50 παραβολές που παραδίδουν οι Συνοπτικοί, αλλά παραθέτει μακρούς λόγους του
Ιησού με ενιαίο θέμα.
Β. Η έκφραση «βασιλεία του Θεού» αντικαθίσταται με την «αιώνιος ζωή».
Γ. Τονίζει ιδιαίτερα ότι η «κρίσις» συντελείται ήδη στο παρόν ανάλογα με τη θέση που παίρνουν οι άνθρωποι
απέναντι στην αποκάλυψη του Θεού στο πρόσωπο του Χριστού.
Δ. Τα χρονικά και γεωγραφικά πλαίσια της δράσης του Ι. είναι ευρύτερα: πεδίο δράσης όχι μόνο η Γαλλιλαία, αλλά
και η Ιουδαία.
Ε. 2 κοινά θαύματα (πολλαπλασιασμός άρτων, περπάτημα πάνω στη θάλασσα), αλλά και άλλα 5 που δεν
συναντάμε στους Συνοπτικούς (γάμος Κανά, παράλυτος Βηθεσδά, θεραπεία τυφλού και γιου αξιωματούχου,
ανάσταση Λαζάρου).
ΣΤ. Εξαρχής διακηρύσσεται η σάρκωση του Λόγου και η φανέρωση της δόξας του με αποκορύφωμα τον σταυρό,
την ανάσταση και την επάνοδο του Ι.
Ζ. Στη διήγηση του πάθους πληροφορίες που δεν έχουμε από τα άλλα, π.χ. πλύσιμο ποδιών, «διψώ»,
«τετέλεσται».
Στη σύγχρονη έρευνα έχουν δοθεί 3 απαντήσεις στο θέμα της σχέσης του Ιωάννη με τους 3 Συνοπτικούς: α.
Γνωρίζει τους άλλους 3, τους οποίους συμπληρώνει σε ορισμένα σημεία ή διορθώνει λανθασμένες απόψεις
ορισμένων κύκλων που παρεξήγησαν κάποια σημεία των Συνοπτικών, β. γράφει ανεξάρτητα από τα κείμενα των
Συνοπτικών, γ. γνωρίζει τα άλλα ευαγγέλια γράφει όμως για να τα εκτοπίσει και να τα υποκαταστήσει με το δικό
του ως αυθεντικότερο. Ορθότερη η πρώτη άποψη.
9.2. Περιεχόμενο
Προοίμιο: αρχίζει με έναν ύμνο στον προϋπάρχοντα και σαρκωθέντα Λόγο, με μαρτυρία και του Προδρόμου.
Τελειώνει με τη γνωριμία των πρώτων μαθητών με τον Μεσσία. Ο όρος Λόγος δεν αναφέρεται ξανά στο ευαγγέλιο,
αλλά στην Α’ επιστολή Ιωάννη και την Αποκάλυψη.
Α. Η αποκάλυψη της δόξας του Υιού του Θεού με τα «σημεία» που επιτελεί. Σημεία=θαύματα ως μεσσιανικές
πράξεις με βαθύτερο θεολογικό νόημα. Κάθε σημείο ή ομάδα σημείων ακολουθείται από μια εκτεταμένη ομιλία
του Ι., όπου επεξηγεί το βαθύτερο νόημα.
Β. Αποχαιρετιστήριος λόγος του Ι προς τους μαθητές και Αρχιερατική προσευχή.
Γ. Το Πάθος και οι εμφανίσεις του Αναστημένου Χριστού.

9.3. Ο συγγραφέας του ευαγγελίου

Εκτός από τους Αλόγους, αιρετικούς του 2ου αι., που απέδιδαν το δ’ ευαγγέλιο στον Κήρινθο, όλη η εκκλ. παράδοση
δέχεται ως συγγραφέα του ευαγγελίου τον απόστολο Ιωάννη. Ο συγγραφέας δεν αναφέρει πουθενά το όνομά
του, όμως παρουσιάζεται ως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας των γεγονότων που εκθέτει , χρησιμοποιεί συχνά
το α’ πληθ πρόσωπο. ΣΕ όλο το ευαγγέλιο αναγνωρίζει κανείς συγχρόνως και την παρουσία της Εκκλησίας, η οποία
μαρτυρεί για τον μαθητή αυτό και εκφράζει την πίστη της σε όσα ο μαθητής αυτός παραδίδει.

9.4. Η γλώσσα και το ύφος του ευαγγελίου

Επανέρχεται πολλές φορές στο ίδιο θέμα κατά τρόπο κυκλικό και σπειροειδή προσθέτοντας κάθε φορά και νέα
στοιχεία. Επίσης διαπιστώνεται η «τεχνική των παρανοήσεων», δηλ. ο Ι. διασαφηνίζει τις διδασκαλίες που δεν
κατανοούνται σε βάθος από τους ακροατές αρχικά. Ακόμα παρεμβάλλει στη ροή των όσων λέγει ο Ι. και δικά του
επεξηγηματικά σχόλια.
«Ιωάννεια χαρακτηριστικά» ονόμασε ο Σβάιτσερ τις λέξεις και τις φράσεις : εγώ ειμί, το επεξηγηματικό κι όχι
τελικό ίνα, το ιστορικό κι όχι συμπερασματικό ουν, η εσχάτη ημέρα, κ.λ.π.

9.5. Χρόνος, τόπος και σκοπός συγγραφής

Το εξέδωσε στην Έφεσο τέλη 1ου αι. Ο σκοπός για τον οποίο γράφτηκε το ευαγγέλιο, όπως δηλώνει ο ίδιος ο
ευαγγελιστής, είναι για να δείξει ότι ο Ιησούς είναι ο Μεσσίας, ο ενσαρκωθείς Υιός και Λόγος του Θεού και ότι με
την πίστη σε αυτόν αποκτούν οι άνθρωποι τη ζωή. Επιπλέον επιδιώκει: α) την καταπολέμηση της αίρεσης του
Κηρίνθου, β) την προσέλκυση υπολειμμάτων από μαθητές του Προδρόμου, γ) η επισήμανση της αντιφατικότητας
των Ιουδαίων (μη αναγνώρισης της πραγματοποίησης της Π.Δ στο πρόσωπο του Χριστού), δ) ανάδειξη της
υπεροχής τού αγαπημένου μαθητή σε σχέση με τον Πέτρο, ε) τη θεμελίωση των μυστηρίων της Εκκλησίας.

9.6. Προβλήματα κριτικής κειμένου του ευαγγελίου

………..

9.7. Η θεολογική σπουδαιότητα του δ’ ευαγγελίου

Συνίσταται κυρίως στη διακήρυξη της θεότητας του Χριστού ήδη από την αρχή του. Ο Ι. Χ. δεν είναι ο Μεσσίας με
την ιουδαϊκή έννοια, ούτε είναι απλός δάσκαλος ηθικής, αλλά ο σαρκωμένος Λόγος. Με την πίστη σε Αυτόν οι
άνθρωποι έχουν «ζωήν αιώνιον». Αυτό το ευαγγέλιο διαβάζεται στην Ορθόδοξη Εκκλησία από την Κυριακή του
Πάσχα ως την Πεντηκοστή, όλες τις ημέρες.

10. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ

10.1. Ονομασία, συγγραφέας, παραλήπτης και σκοπός του βιβλίου
Περιγράφεται κυρίως η δράση Πέτρου και Παύλου και για ορισμένες άλλες μορφές της πρώτης Εκκλησίας με
αξιόλογη δραστηριότητα, όπως ο Στέφανος, ο Βαρνάβας, ο Φίλιππος και ο Απολλώς. Πράξεις= διακονία και
ιεραποστολική προσφορά των αποστόλων προς τον κόσμο. Στην ουσία πρόκειται για
πράξεις της Εκκλησίας» ή «πράξεις του Αγ. Πνεύματος». Συγγραφέας ο Λουκάς.
Πρώτος Λόγος = το κατά Λουκάν ευαγγέλιον, όπου παρουσίασε τις πράξεις και τα λόγια του Ι. , δεύτερος Λόγος =
οι Πράξεις, όπου περιγράφει τις πράξεις και τα λόγια των αποστόλων. Η αφιέρωση στο ίδιο πρόσωπο, τον
Θεόφιλο. Σκοπός πως το φως του ευαγγελίου με τις «πράξεις» των Αποστόλων μεταλαμπαδεύεται από πόλη σε
πόλη κι έτσι από τη μητέρα Εκκλησία της Ιερουσαλήμ περνάει στον εθνικό κόσμο για να φθάσει μέχρι τη Ρώμη.
Την εξάπλωση αυτή επιτέλεσε το Άγιο Πνεύμα.

10.2. Περιεχόμενο
Α. Προοίμιο. Εμφανίσεις του Αναστημένου Χριστού και Ανάληψη
Β. Η Εκκλησία των Ιεροσολύμων: Πεντηκοστή, ζωή της πρώτης Εκκλησίας, φυλάκιση αποστόλων, μαρτύριο
Στεφάνου, διωγμός της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων.
Γ. Οι πρώτες ιεραποστολές (Αντιόχεια, Σαμάρεια, Δαμασκό)
Δ. Πρώτη ιεραποστολική περιοδεία Παύλου και Βαρνάβα.
Ε. Δεύτερη ιεραποστολική περιοδεία Παύλου (κυρίως Ελλάδα)
ΣΤ. Τρίτη ιεραποστολική περιοδεία Παύλου, σύλληψη και φυλάκιση
Ζ. Ταξίδι στη Ρώμη, διετής φυλάκιση.

10.3. Πηγές
Αυτόπτες μάρτυρες, έκθεση γεγονότων με χρονολογική σειρά. Λεπτομερέστερες περιγραφές για τα ταξίδια του
Παύλου, στα οποία ήταν και ο ίδιος παρών. Παρεμβολή στη διήγηση λόγων των αποστόλων ή άλλων προσώπων,
βάσει προσωπικών αναμνήσεων ή πληροφοριών τρίτων, βάζοντας πάντα την προσωπική του σφραγίδα.

10.4. Η Σχέση του συγγραφέα των Πράξεων με τον απόστολο Παύλο

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι άλλος Λουκάς έγραψε τις Πράξεις, διότι α. δεν γνωρίζει την αξίωση του Παύλου όρι
είναι «απόστολος του Χριστού», ισάξιος προς τους 12, β. δεν αναφέρει πουθενά την βασική παύλεια διδασκαλία
ότι οι «πάντες ήμαρτον» , χάριν της σταύρωσης και της ανάστασης., γ. δεν αναφέρεται ο Τίτος, συνεργάτης του
Παύλου, δ. αναφέρονται 3 επισκέψεις στα Ιεροσόλυμα ενώ από τις επιστολές συνάγονται 2, ε. η τοποθέτηση του
Παύλου απέναντι στον Μωσαϊκό Νόμο δεν περιγράφεται με τον ίδιο τρόπο στις Πράξεις και στις επιστολές, στ.
δεν αναφέρεται πουθενά ότι ο Παύλος έγραψε και έστειλε επιστολές στις Εκκλησίες που ίδρυσε.
Όμως,
Α. ο σκοπός συγγραφής των Πράξεων δεν συμπίπτει με τον σκοπό συγγραφής των επιστολών, εξού και ο Λουκάς
δεν τις μνημονεύει. Δεν ενδιαφέρεται να κάνει τη βιογραφία του Παύλου, αλλά να δείξει πώς το μήνυμα του
ευαγγελίου έφθασε στη Ρώμη.
Β. Στους παρατιθέμενους λόγους του Παύλου δεν βρίσκουμε όλα τα στχ της Παύλειας θεολογίας διότι αποτελούν
προϊόν επεξεργασίας από τον Λουκά.
Γ. Για λόγους τακτικής τηρεί σε ορισμένες περιστάσεις τις διατάξεις του Νόμου για ιεραποστολικούς λόγους.
Δ. Ο Παύλος δεν αναφέρει τη δεύτερη περιοδεία του στα Ιεροσόλυμα στην προς Γαλ επιστολή, επειδή
ενδιαφέρεται να τονίσει περισσότερο εκείνες κατά τις οποίες είχε συναντήσεις με τους «στύλους» της Εκκλησίας.
Άρα δεν υπάρχουν επαρκείς λόγοι για να αμφισβητήσει κανείς ότι οι Πράξεις είναι έργο του Λουκά.

10.5. Χρόνος και τόπος συγγραφής

Από άλλους 80-90 μ.Χ, από άλλους μεταξύ 70-80 και από άλλους 63-70. Ως τόπος συγγραφής προτείνεται η Ρώμη,
η Έφεσος, ή και αλλού.

10.6. Χρονολόγηση των γεγονότων των Πράξεων

Απαρχές της πρώτης Εκκλησίας (30-36), ιεραποστολές στην ιουδαϊκή διασπορά (36-46), α’ ιεραποστολική
περιοδεία Παύλου (46-48), Αποστολική Σύνοδος (48/49), β’ και γ’ ιεραποστολικές περιοδείες του Παύλου (49-57),
διετής φυλάκιση του Παύλου στην Καισάρεια (58-60), ταξίδι για τη Ρώμη και φυλάκιση (61-63).
10.7. Το πρόβλημα του κειμένου
……..

10.8. Η σημασία του βιβλίου των Πράξεων για τη σημερινή εκκλησία

Αφηγείται την εξάπλωση του χριστιανικού μηνύματος από την Ιερουσαλήμ στη Ρώμη και δείχνει πώς το Πνεύμα
του Θεού εμπνέοντας τους αποστόλους ζύμωσε την ιστορία της οικουμένης.

11. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ

11.1 Η ζωή, η προσωπικότητα και το έργο του Απ. Παύλου
Ο Απόστολος Παύλος γεννήθηκε στην Tαρσό στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. Ανέλαβε εθελοντικά την κατά των
χριστιανών της Δαμασκού αποστολή αλλά σύντομα από διώκτης της εκκλησίας έγινε ο πιο ένθερμος μαθητής. Από
το 46 έως το 48 έχουμε την πρώτη ιεραποστολική Περιοδεία με τον Βαρνάβα στην Κύπρο και στα νότια παράλια
της Μ. Ασίας. Η εισδοχή των εθνικών δημιούργησε ορισμένα προβλήματα και έτσι συγκλήθηκε η αποστολική
σύνοδος το 48-49. Σε αυτή ο Παύλος υπερασπίστηκε την παγκοσμιότητα της σωτηρίας και την ελευθερία των
χριστιανών από τον ζυγό του Νόμου. Έτσι η εκκλησία αποδεσμεύτηκε επίσημα από το ιουδαϊκό νομικό πνεύμα
και υπογράμμισε τον Οικουμενικό της χαρακτήρα.
Στη 2η περιοδεία τό 49 έρχεται στην Ελλάδα και κατόπιν επιστρέφει στην Αντιόχεια και από κει αρχίζει την 3 η
περιοδεία του το 53 όπου έδρασε στην Έφεσο και επισκέφθηκε τις εκκλησίες που ίδρυσε στη Μ. Ασία και Ελλάδα.
Κατά την επιστροφή του στα Ιεροσόλυμα το 57 συνελήφθη στην Καισάρεια και μεταφέρθηκε στη Ρώμη. Εδώ
τελειώνει το βιβλίο των πράξεων από όπου αντλούμε πληροφορίες για την ιεραποστολική δράση του Παύλου.
Μετά την αθώωσή του πραγματοποίησε νέα περιοδεία ίσως την Ισπανία και στην Ελλάδα όπου εγκατέστησε
επίσκοπο Εφέσου τον Τιμόθεο και Κρήτης τον Τίτο. Ο Παύλος μαρτύρησε στο διωγμό του Νέρωνα το 67. Είναι
φανερό ότι γαλουχήθηκε με τις πατροπαράδοτες διδασκαλίες της ιουδαϊκής θρησκείας, γνώριζε όμως και την
ελληνιστική παιδεία της εποχής του. Είναι γνώστης της λαϊκής φιλοσοφίας και των θρησκευτικό-φιλοσοφικών
ρευμάτων της εποχής του ώστε να χρησιμοποιείς στις επιστολές και στις ομιλίες του ρητά αρχαίων Ελλήνων
συγγραφέων.

11.2 Οι επιστολές
Οι επιστολές του Παύλου είναι τα πρώτα γραπτά της Κ.Δ. και απαντούν σε διάφορα ερωτήματα που τού έθεταν
οι εκκλησίες. Μέσα από αυτές αναδεικνύεται ως πρώτος μεγάλος Θεολόγος της εκκλησίας. Συνήθως υπαγορεύει
τις επιστολές του και προσθέτει στο τέλος ιδιόχειρο χαιρετισμό προς δήλωση της γνησιότητας της επιστολής. Ίσως
χρησιμοποιεί τους συνεργάτες του ως γραμματείς πράγμα που εξηγεί ορισμένες διαφορές λεξιλογίου και ύφους
μεταξύ των επιστολών.

11.3 Η σειρά των επιστολών του Παύλου στον κανόνα της Κ.Δ.
Οι επιστολές μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες: Επιστολές που απευθύνονται σε μία συγκεκριμένη
εκκλησία, σε μία ομάδα εκκλησία και ονομάζονται εγκύκλιες επιστολές ή σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Τέσσερις
επιστολές αιχμαλωσίας ενώ οι επιστολές Α΄ Β΄ Τιμ και Τιτ ονομάζονται από τον 18ο αι «ποιμαντικές».
Η διάταξη των επιστολών του Παύλου έγινε ανάλογα με την έκταση τους, πρώτη δηλ. τοποθετήθηκε η προς
Ρωμαίους που είναι η μεγαλύτερη (16 κεφάλαια) και τελευταία η προς Φιλήμονα (25 στίχοι).

12 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Α΄ ΚΑΙ Β’ ΠΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΣ

12.1. Η ίδρυση της εκκλησίας της Θεσ/κης
Την ίδρυσε ο Απ. Παύλος κατά τη β΄ περιοδεία του, αμέσως μετά από τους Φιλίππους και οι χριστιανοί της πόλης
αυτής αποτέλεσαν το πρότυπο όλων των χριστιανών της Ελλάδας. Ήταν η πλουσιότερη πόλη της Μακεδονίας και
οι Ρωμαίοι επέτρεπαν να αυτοδιοικείται με τον θεσμό των 5 «πολιταρχών», οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι έναντι του
«Δήμου» και του ρωμαίου πραίτωρα.
Στη συναγωγή των Εβραίων εμφανίζεται το 50 ο Παύλος για να δώσει μια αυθεντική ερμηνεία της Γραφής. Επί 3
Σάββατα κήρυττε για την πραγματοποίηση των υποσχέσεων της Π.Δ στο πρόσωπο του Χριστού, για την επιστροφή
από την ειδωλολατρία στον αληθινό ζώντα Θεό και την αναμονή της επανόδου του Χριστού. Μερικοί Ιουδαίοι
ασπάστηκαν το κήρυγμά του, αλλά κυρίως εθνικοί. Λόγω της οργής των Ιουδαίων φυγαδεύτηκε ο Π. στη Βέροια
και από κει για Αθήνα. Στη Θεσ/κη έμειναν για την οργάνωση της νέας εκκλησίας ο Τιμόθεος και ο Σίλας, οι οποίοι
αργότερα τού θέτουν ορισμένα ερωτήματα, στα οποία απαντά το 51 με την 1 η και 2η επιστολή προς Θεσ/κείς.
Τονίζει στους χριστιανούς της Θεσ/κης την ηθική καθαρότητα που απαιτεί η νέα πίστη, την απομάκρυνση από τις
ηδονικές επιθυμίες που ικανοποιούσαν οι ειδωλολατρικές θρησκείες. Κέντρο δεν είναι ο άνθρωπος αλλά ο Υιός
του Θεού.

12.2. Περιεχόμενο της α΄ επιστολής

Α. Η στοργή και το ενδιαφέρον του π για τους χριστιανούς της Θεσ/κης. Υπενθύμιση του αγώνα του να μεταδώσει
το ευαγγέλιο, χωρίς κανένα ελατήριο ανθρωπαρέσκειας.
Β. Η ηθική καθαρότητα και φιλαδελφία. Συμμόρφωση προς του θέλημα του Θεού, εξαγνισμός και αποφυγή
πορνείας.
Γ. Η ανάσταση των κεκοιμημένων. Η ελπίδα για το μέλλον δεν μπορεί να διαχωριστεί από την ελπίδα για μια
καταξιωμένη χριστιανική ζωή στο παρόν. Πότε θα έλθει η ημέρα Κυρίου είναι άγνωστο, γι’ αυτό απαιτείται
συνεχής επαγρύπνηση και ζωή που αρμόζει σε «υιούς ημέρας».
Δ. Προτροπές για υπακοή στους «προϊσταμένους» της Εκκλησίας, για αγαθοεργία, προσευχή.

12.3. Σκοπός, περιεχόμενο και χρόνος συγγραφής της β΄επιστολής

Παρανόηση για τον ερχομό της «ημέραε του Κυρίου» της α΄επιστολής, καθώς νόμιζαν ότι θα έρθει σύντομα άρα
δεν υπάρχει λόγος να εργάζονται. Αποσαφήνιση στη β΄επιστολή:
Θα προηγηθεί της ημέρας του Κυρίου η «αποστασία» και η δράση του «ανθρώπου της ανομίας». Τήρηση των
παραδόσεων και προσευχή . Αυστηρό ύφος στους μη εργαζόμενους, ασπασμός και ευλογία. Μάλλον εγράφη τέλη
51 στην Κόρινθο.

12.4. Η χρονολογική σειρά των επιστολών

Κάποιοι υποστήριξαν ότι εστάλησαν αντίστροφα οι επιστολές, θεωρώντας τον Καλιγούλα Αντίχριστο, ότι τα
ερωτήματα στα οποία απαντά ο Π. στην 1η επιστολή προκλήθηκαν από την ανάγνωση της 2ης επιστολής, κ.ά. Δεν
ισχύει αυτό καθώς οι αταξίες παρουσιάστηκαν ήδη κατά την ίδρυση της Εκκλησίας και μετά έγιναν πιο έντονες,
κ.ά.

12.5. Οι 2 επιστολές απαρχή της χριστιανικής γραμματείας

Απλή και τρυφερή γλώσσα στην 1η επιστολή, δείχνει τον τρόπο για υπέρβαση των πρώτων θεωρητικών και
πρακτικών δυσκολιών των πρώτων χριστιανών της Θεσσαλονίκης. Πιο φορτισμένο και με υπαινιγμούς η 2 η,
υπογραμμίζει πόσο αντίθετη προς τη χριστ. πίστη είναι η φυγή από την καθημερινή πραγματικότητα της ζωής.

13. Η ΠΡΟΣ ΓΑΛΑΤΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

13.1. Σπουδαιότητα και περιεχόμενο
Σε αυτή ο Π εκθέτει το «ευαγγέλιό του», που συνίσταται στην ελευθερία από τον Μωσαϊκό Νομό και στη δικαίωση
του ανθρώπου με την πίστη. Δίνει αυτοβιογραφικές πληροφορίες και εκφράζει τη συνείδηση που είχε για το
αποστολικό του αξίωμα και τη σχέση του με τους 12 αποστόλους. Η μόνη επιστολή που εκθέτειε γεγονότα και
χρονολογίες από τη ζωή του.
Διάγραμμα:
Προοίμιο: υπογραμμίζει ότι είναι απόστολος, εκπλήσσεται που παρασύρονται από «έτερον ευαγγέλιο».
Α. Ανεξαρτησία του Π από ανθρώπινες αυθεντίες και η εξάρτησή του μόνο από τον Χριστό. Αναδρομή στην αλλαγή
του πρώην διώκτη σε ευαγγελιστή των εθνών. Το αποστολικό του αξίωμα προέρχεται απευθείας από τη Χάρη του
Θεού και αργότερα οι Ιάκωβος, Ιωάννης και Πέτρος αναγνώρισαν το ευαγγελιστικό του έργο ως ισότιμο με των
υπολοίπων αποστόλων.
Β. Αγιογραφική θεμελίωση του ευαγγελίου που κήρυξε ο Παύλος στη Γαλατία. Υπεροχή της επαγγελίας του Θεού
έναντι του Νόμου, κατάργηση διακρίσεων φύλου, κοιν. κατάστασης.
Γ. Η εν Χριστώ ελευθερία. Ζητά να μείνουν στην περιοχή της εν Χριστώ ελευθερίας και να μην επιστρέφουν στο
ζυγό της δουλείας των νομικών τύπων.
Δ. Επίλογος: ανακεφαλαίωση.

13.2. Αφορμή, περιστάσεις, σκοπός συγγραφής

Αφορμή στάθηκε η προσπάθεια κάποιων «ιουδαϊζόντων» χριστιανών να επιβάλλουν στα μέλη της Εκκλησίας την
περιτομή και το Νόμο, υποτιμώντας τον Παύλο. Ο Παύλος αναφέρεται στην κλήση του από τον Θεό, την
αναγνώριση του έργου του από τους άλλους αποστόλους.

13.3 Χρόνος και τόπος συγγραφής. Το πρόβλημα των παραληπτών

Μάλλον γράφτηκε στην Έφεσο γύρω στο 55 και θεωρούμε ότι αφορά την υπόθεση της Βόρειας Γαλατίας (Κεντρική
Μ. Ασία)

13.4 Η σπουδαιότητα της επιστολής

Το κεντρικό θέμα είναι η εν Χριστώ ελευθερία, που την παρουσιάζει ο Π με την αντιπαραβολή που συνοψίζονται
στους όρους Νόμος και Πίστη ή Σάρκα και Πνεύμα.

14 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ

14.1 Ίδρυση της εκκλησίας της Κορίνθου
Μετά την Αθήνα πήγε στην Κόρινθο όπου έμεινε 18 μήνες 51-52. Από εδώ έγραψε τις 2 προς Θεσσαλονικείς
επιστολές .

14.2. Περιεχόμενο της Α΄προς Κορινθίους

Η Κόρινθος είναι ο τελευταίος σταθμός του Π στην Ελλάδα κατά τη 2η περιοδεία του. Κατά την 3η περιοδεία έμεινε
3 χρόνια στην Έφεσο, όπου και πληροφορήθηκε από ανθρώπους της Χλόης και από επιστολή την Εκκλησίας της
Κορίνθου ότι υπήρχαν θέματα.
Α. Στην Εκκλησία της Κορίνθου δημιουργήθηκαν μερίδες που η κάθε μία διεκδικούσε για τον εαυτό της ως ηγέτη
έναν απόστολο. Δεν επρόκειτο περί αιρέσεων , αλλά ομάδων που έδειχναν προτίμηση σε έναν απόστολο. Στα 4
πρώτα κεφ. Της επιστολής καταπολεμά τη διάσπαση της ενότητας της Εκκλησίας της Κορίνθου. Προσθέτει ότι οι
απόστολοι είναι διάκονοι του Χριστού, απλά όργανα. Στη Β΄Κορ δε φαίνεται να υπήρξε συνέχιση αυτής της
κατάστασης.
Β. Ο Π έχει πληροφορίες ότι είναι πολύ διαδεδομένη η πορνεία μεταξύ των χριστιανών της Κορίνθου. Απαιτεί
ηθική καθαρότητα.
Γ. Οι χριστιανοί δεν επιτρέπεται να προσφεύγουν στα εθνικά δικαστήρια για την επίλυση των διαφορών τους,
αλλά πρέπει να τις επιλύουν μόνοι τους.
Δ. Απάντηση σχετικά με το γάμο και την παρθενία. Ο γάμος αδιάλυτος.
Ε. Σχετικά με τα ειδωλόθυτα απαντά ότι ο χριστιανός μπορεί να τρώει τα πάντα εκτός κι αν κάποιος αδελφός
σκανδαλίζεται βλέποντας αδελφό να τρώει ειδωλόθυτα, οπότε θα πρέπει να αποφευχθεί αυτό.
ΣΤ. Να καλύπτει η γυναίκα το κεφάλι της
Ζ. Κατά το Κυριακάτικο δείπνο όλοι πλούσιοι και φτωχοί πρέπει να τρώγουν και να πίνουν ίσα.
Η. Εφήμερα τα πνευματικά χαρίσματα, αιώνια η πίστη, ελπίδα και κυρίως η αγάπη.
Θ. Αναφορά στην Ανάσταση και το «πνευματικό σώμα» της Ανάστασης. Αντί για το φθαρτό, το άφθαρτο σώμα.
Ι. Προτρέπει σε έρανο υπέρ της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων, συνιστά τον Τιμόθεο στους Κορινθίους και κλείνει
με ευλογίες.

14.3. Περιεχόμενο της Β΄επιστολής

Γράφεται με αφορμή την προσπάθεια κλονισμού εμπιστοσύνης της εκκλησίας της Κορίνθου έναντι του Π από
ιουδαΐζοντες χριστιανούς. Διάγραμμα:
Α. Αναφορά σε κινδύνους που συνάντησε στην Μ. Ασία, αλλά και γενικά στους κινδύνους που ελοχεύουν κατά τη
διακονία του.
Β. Οδηγίες για τη «λογεία» (έρανο) υπέρ των χριστιανών της Ιερουσαλήμ.
Γ. Απολογία έναντι των κατηγοριών με αναφορά σε κακουχίες που υπέστη.

14.4 Χρόνος συγγραφής των 2 επιστολών

Η Α΄ στην Έφεσο γύρω στο 55 και η Β΄ στη Μακεδονία το 56. Μάλλον μεταξύ των 2 αυτών επιστολών έγραψε κι
άλλη «διά πολλών δακρύων». Ίσως τα κεφ 10-13 της Β΄ επιστολής αποτελούν μέρος της χαμένης επιστολής.
Υπάρχει και μία απόκρυφη Γ΄ επιστολή προς Κορινθίους που αναφέρεται στη Θεοτόκο και στην ανάσταση των
σωμάτων .

15 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΗΣ ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑΣ. ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ

Οι επιστολές προς Εφεσίους, Φιλιππησίους, Κολοσσαείς και Φιλήμονα χαρακτηρίζονται επιστολές της
αιχμαλωσίας ή των δεσμών, λόγω φυλάκισής του δεν ξέρουμε πού. Πιθανότερη εκδοχή να φυλακίστηκε στην
Έφεσο, αν και ο Λουκάς δεν αναφέρει φυλάκιση στις Πράξεις εκεί. Οι επιστολές πρέπει να γράφτηκαν το χειμώνα
54/55.

16. Η ΠΡΟΣ ΕΦΕΣΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

16.1. Σπουδαιότητα και ο εγκύκλιος χαρακτήρας της επιστολής
Η γενικότητα του θέματος της επιστολής, που δεν αφορά μία ορισμένη τοπική Εκκλησία, αλλά όλες, στάθηκε
αφορμή να χαρακτηριστεί αυτή η επιστολή «θεωρητική θεολογική πραγματεία» ή «βαπτισματική ομιλία». Σε
ορισμένα χειρόγραφα απουσιάζει το «εν Εφέσω». Τον 17ο αι ο αγγλικανός επίσκοπος Ούσερ διατύπωσε την
υπόθεση ότι είναι «εγκύκλιος επιστολή» που απηύθυνε ο Π σε διάφορες Εκκλησίες της Μ. Ασίας. Η υπόθεση αυτή
επικράτησε με τις ακόλουθες παραλλαγές: α) Ο κομιστής της επιστολής περιέφερε το χειρόγραφο της επιστολής
από Εκκλησία σε Εκκλησία βάζοντας κάθε φορά στην αρχή το αντίστοιχο όνομα, β) άφησε ένα αντίγραφο σε κάθε
Εκκλησία με το δικό της όνομα, γ) παραλήπτριες Εκκλησίες ήταν αυτές προς τις Κολοσσές, όπου κόμιζε ιδιαίτερη
επιστολή, δ) αντίγραφο της «εγκυκλίου» επιστολής δόθηκε και στην Εκκλησία της Λαοδικείας.

16.2. Περιεχόμενο
Διάγραμμα:
Α. Το μυστήριο της θείας οικονομίας για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων και η πραγματοποίηση του εν Χριστώ
μέσα στην Εκκλησία. Ο Χριστός με τη σταύρωση και την Ανάσταση φέρνει ειρήνη και συμφιλίωση Ιουδαίων και
εθνικών, το Άγ. Πνεύμα τροφοδοτεί και συγκροτεί τη νέα κοινωνία των λυτρωμένων που αποτελούν το σώμα του
Χριστού.
Β. Βίωση του μυστηρίου της θείας οικονομίας από τα μέλη του σώματος του Χριστού. Συνέπειες που απορρέουν
για τη ζωή των μελών της Εκκλησίας για την ενότητα της Εκκλησίας, συμπεριφορά στους κόλπους της Εκκλησίας
μεταξύ των μελών και έναντι του σατανά.
16.3. Σχέση της προς Εφεσίους με την προς Κολοσσαείς
Υπάρχουν ομοιότητες με την προς Κολοσσαείς. Ίσως γράφτηκαν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Πολλά κοινά
θέματα των 2 επιστολών έχουν σαφώς πολεμικό τόνο στην Κολ, ενώ πιο ήρεμο στην Εφ. Ίσως επειδή διεξήγαγε
μάζη με τους αιρετικούς των Κολοσσών το ύφος του είναι πιο αυστηρό. Η Κολ προηγείται της Εφ, καθώς ορισμένες
διδασκαλίες που εκθέτονται με συντομία στην πρώτη αναπτύσσονται εκτενέστερα στη δεύτερη.

16.4. Βασικές εκκλησιολογικές θέσεις της επιστολής

Α. Η απομάκρυνση από το Θεό είχε ως αποτέλεσμα τις διαιρέσεις, τις εχθρότητες. Ο Θεός κατά τη διδασκαλία του
Παύλου συγκροτεί την ανθρωπότητα σε μια ενιαία ομάδα που λέγεται Εκκλησία και στην επιστολή χαρακτηρίζεται
«σώμα Χριστού». Οι άνθρωποι ενώνονται μεταξύ τους, όταν είναι ενωμένοι με τον Χριστό και θεωρούν τον
συνάνθρωπο ίσο.
Β. Έτσι θα ξεπεραστούν οι διαφορές και θα γίνει πραγματικότητα η ειρήνη που φέρνει κοντά τους ανθρώπους
μεταξύ τους και με τον Θεό.
Γ. Ηθική ζωή μέσα στην κοινωνία, αμοιβαιότητα αγάπης των συζύγων, ιερότητα του δεσμού και παραλληλισμός
της σχέσης των συζύγων προς τη σχέση Χριστού και Εκκλησίας.

17 Η ΠΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΗΣΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

17.1. Ο Π. και η Εκκλησία των Φιλίππων
Μετά από όραμα ο Π. ξεκινά για τους Φιλίππους, κοντά στην Καβάλα, όπου ιδρύεται η πρώτη χριστιανική
ευρωπαϊκή πόλη.

17.2. Χαρακτηρισμός της επιστολής και περιεχόμενο

«Επιστολή της χαράς» διότι είναι η πιο προσωπική, συναισθηματική και τρυφερή επιστολή του Π. Ευχαριστίες
προς τους χριστιανούς των Φιλίππων που επανειλημμένα του έστειλαν βοηθήματα. Δεν υπάρχει αυστηρό
διάγραμμα . Αναφέρεται στην εσχατολογική ελπίδα, προτρέπει για ταπείνωση.

17.3. Η ενότητα της επιστολής

Κάποιοι θεωρούν ότι αυτή η επιστολή αποτελεί συνένωση 2 ή 3 επιμέρους επιστολών επειδή: αλλάζει το ύφος
από ήρεμο σε αυστηρό, όταν αναφέρεται σε αιρετικούς, εκφράζει στο τέλος της επιστολής τις ευχαριστίες του για
τη βοήθεια (λογικά θα έπρεπε να άρχιζε με αυτό), ο Πολύκαρπος Σμύρνης (αρχές 2ου αι) κάνει λόγο για επιστολές.
Από την άλλη, υπάρχουν ενδείξεις για ενότητα της επιστολής διότι: κυριαρχεί παντού η χαρά με την ίδια ένταση,
ομοιότητα λεξιλογίου, εγκάρδιος και τρυφερός τόνος παντού, εσχατολογική ατμόσφαιρα και εγγύτητα της
παρουσίας του Κυρίου σε όλες τις υποτιθέμενες επιμέρους επιστολές.

17.4. Ποιοι οι καταπολεμούμενοι αιρετικοί

Α. «Κύνες», αυτοί που συνεχίζουν να τηρούν τον Μως Νόμο και επιβάλλουν περιτομή. Β. Αυτοί που υποστηρίζουν
ότι μαζί με την πίστη στο Χριστό πρέπει να τηρείται ο Νόμος. Γ. Αποφεύγουν τη μίμηση των παθημάτων του
Χριστού και πρεσβεύουν κάποια μορφή «πραγματοποιηθείσας εσχατολογίας». Δ. Δούλοι των υλικών αγαθών.
Αντίπαλοι οι ιουδαΐζοντες χριστιανοί ψευδαπόστολοι (κακοί εργάται, κατατομή).

18 Η ΠΡΟΣ ΚΟΛΟΣΣΑΕΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ (Μ. Ασία)

18.1. Περιστατικά και σκοπός συγγραφής
Η επιστολή αυτή απευθύνεται προς χριστιανούς που δεν γνωρίζει προσωπικά ο Π, γιατί δεν ίδρυσε ο ίδιος την
Εκκλησία τους, αλλά μαθητής του. Ο Επαφράς τον επισκέφθηκε στη φυλακή στην Έφεσο για να τον πληροφορήσει
για αιρετική διδασκαλία στην περιοχή και να ζητήσει τη μεσολάβησή του.
18.2. Η αιρετική διδασκαλία των Κολοσσών
Συσχετιζόταν με φιλοσοφία που διεκδικούσε όχι μόνο θεωρητική γνώση, αλλά και ηθικούς κανόνες που ρυθμίζουν
την καθημερινή ζωή (νηστεία, τήρηση αγίων ημερών, ασκητική στάση έναντι του σώματος). Κεντρικό σημείο της
αίρεσης ήταν η «θρησκεία των αγγέλων» , η λατρεία δηλ πνευμάτων και αγγελικών δυνάμεων, που ονομάζονται
στην επιστολή «στοιχεία του κόσμου». Οι αιρετικοί δίδασκαν ότι μπορεί κανείς να προσεγγίσει τον Θεό μόνο διά
μέσου των αγγελικών πνευμ. δυνάμεων, που κατευθύνουν τις τύχες του κόσμου. Μάλλον δεν θεωρούσαν τον
Χριστό κορυφή αυτών των δυνάμεων. Ίσως υπήρχαν και τελετές μύησης. Δεν έχει θέση όμως η αυστηρή τήρηση
του Νόμου και καθημερινοί καθαρμοί, που θα μπορούσαν να παραπέμπουν στον εσσαϊσμό.

18.3. Περιεχόμενο
2 μέρη: θεωρητικό-θεολογικό και ηθικό παραινετικό.
Α. Υπεροχή και κυριαρχία του Χριστού πάνω σε όλη την κτίση. Με την Σταύρωση νικήθηκαν ολοσχερώς οι εχθρικές
προς τον Θεό πνευμ. δυνάμεις και οι χριστιανοί μεταπήδησαν από την «εξουσία του σκότους» στη «βασιλεία του
Υιού της αγάπης» του Θεού, δηλ .την εκκλησία. Με τη βάπτιση οι χριστιανοί έχουν αναστηθεί μαζί με τον Χριστό
σε μια νέα ζωή, «ζωή εν πνεύματι».
Β. Υποχρεώσεις των μελών της Εκκλησίας. Η ζωή των πιστών μέσα στο σώμα του Χριστού αποτελεί έκφραση του
γεγονότος του «συναποθνήσκειν» και «συνεγείρεσθαι».

18.4. Θεολογική διδασκαλία της επιστολής

Α. Ιδιαίτερη έμφαση στην υπεροχή του Κυρίου πάνω σε όλη την κτίση, με τον θρίαμβο επί των διαφόρων πνευμ.
δυνάμεων. Στη βασιλεία του βρίσκονται ήδη οι πιστοί, αφού απαλλάγηκαν από τη σατανική εξουσία του
σκότους. Β. Ο Χριστός είναι η κεφαλή της Εκκλησίας. Οι άγιοι και οι πιστοί συνδέονται μεταξύ τους με την αγάπη
και είναι ενωμένοι οργανικά με την «κεφαλή» του σώματος.
Γ. Ο Π θεωρεί ως «οικονομία» που του έχει εμπιστευθεί ο Θεός τη διάδοση του «μυστηρίου του Χριστού», το
οποίο συνίσταται στη σωτηρία όλης της ανθρωπότητας μέσα στην Εκκλησία.
Δ. Εξαίρεται όσο σε καμία άλλη επιστολή το βάπτισμα, που αποτελεί θάνατο και ανάσταση σε μια καινούρια
ζωή.

19 Η ΠΡΟΣ ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

19.1. Υπόθεση και χαρακτήρας της επιστολής
Η μικρότερη από τις επιστολές (25 στίχοι) θεωρείται ιδιωτικό γράμμα προς τον Φιλήμονα, εύπορο χριστιανό στις
Κολοσσές, με μεγάλη φιλανθρωπική δραστηριότητα. Από το σπίτι του δραπέτευσε ο δούλος Ονήσιμος, αφού
διέπραξε κλοπή και κατέφυγε στη Ρώμη, όπου γνώρισε στη φυλακή τον Παύλο, ασπάστηκε το χριστιανισμό και
επέστρεψε στον κύριό του με αυτό το συστατικό γράμμα του Παύλου.
Χαρακτηρίστηκε «αληθινό αριστούργημα λεπτότητας και καρδιάς». Γράφει στον Φιλ ως φίλος, σέβεται τα
κυριαρχικά δικαιώματα επί του δούλου, αναγνωρίζει την οφειλή του Ονήσιμου, αναλαμβάνοντάς την ο ίδιος και
του ζητά να τον δεχθεί πίσω ως αδελφό.

19.2. Ιστορικές συνθήκες που προϋποθέτει η επιστολή

Δεν παίρνει θέση στο θέμα της δουλείας, αλλά αναφέρεται στη συγκεκριμένη περίπτωση ενός δραπέτη που
επιστρέφει στον κύριό του ως χριστιανός με συστατικό γράμμα από τον ίδιο τον Π. Ήταν για τον απόστολο μια
καλή ευκαιρία να δείξει έμπρακτα τη διδασκαλία ότι για τους πιστούς δεν υπάρχει διάκριση δούλου & ελεύθερου.
Λέγεται ότι ο Ονήσιμος έγινε επίσκοπος Βέροιας και μαρτύρησε στη Ρώμη. Η Εκκλησία μας τιμάς τη μνήμη του 15
Φεβρουαρίου και 22 Νοεμβρίου, μαζί με την οικογένεια που υπηρέτησε (Φιλήμονα, Απφία και Άρχιππο).

19.3. Η αξία της επιστολής

Δείχνει ότι η χριστιανική ελπίδα για το μέλλον δεν είναι ανεξάρτητη από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής.
Το μήνυμα της επιστολής είναι ότι ο χριστιανισμός δεν καθιερώνει καμία οριστική κοιν. τάξη αλλά ελευθερώνει
τους ανθρώπους από τις μεταβαλλόμενες κοιν. δομές και τους κάνει να δρούν και να ζουν ελεύθεροι έχοντας
επίγνωση της ελευθερίας που τους χορηγεί ο Χριστός.
 20 Η ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ
20.1.Ίδρυση της Εκκλησίας της Ρώμης
Δεν ξέρουμε ποιος την ίδρυσε. Λατίνος εκκλησ. συγγραφέας του 4ου αι επαινεί τους Ρωμαίους χριστιανούς γιατί
πίστευαν στον Χριστό, «χωρίς να δουν ούτε ένα θαύμα, ούτε έναν απόστολο του Κυρίου». Μάλλον η μετάδοση
του χριστ μηνύματος στους κόλπους της ιουδαϊκής κοινότητας της Ρώμης έγινε από μέλη που ταξίδευαν. Το 49
πάντως πρέπει να υπήρχαν χριστιανοί εκεί όταν εκδόθηκε το διάταγμα του Κλαύδιου κατά των Ιουδαίων και την
εντολή απομάκρυνσή τους από την Ιταλία, ώστε να σταματήσουν οι ταραχές που προκλήθηκαν μεταξύ τους με
την υποκίνηση του Chrestus. Ο Πέτρος πρέπει να πήγε αργότερα όταν εξερράγη ο διωγμός του Νέρωνα κατά τον
οποίο μαρτύρησε.

20.2. Περιεχόμενο
Χαρακτηρίζεται ως «Ευαγγέλιο του αποστόλου Παύλου», καθώς εκθέτει μια βασική πτυχή της παύλειας
θεολογίας: τη δικαίωση του αμαρτωλού ανθρώπου με τη χάρη του Χριστού κι όχι με τα έργα του Νόμου.
Διάγραμμα:
Εισαγωγή
Α΄μέρος Δογματικό: α. η δικαίωση εκ πίστεως: Αδάμ και Χριστός, βάπτισμα, απελευθέρωση από το Νόμο, ζωή
πιστού, ύμνος στην αγάπη του Χριστού,
β. Τελική σωτηρία του Ισραήλ, παρά την απόρριψη του Χριστού, είσοδος εθνικών στην Εκκλησία.
Β΄ μέρος ηθικο-πρακτικό: α. οι ηθικές απαιτήσεις της δικαιοσύνης του Θεού
β. ιεραποστολικά σχέδια του Π, αποφυγή σκανδάλων, δοξολογία.

20.3. Σκοπός συγγραφής, τόπος και χρόνος

Στην Κόρινθο το 57 γράφει την επιστολή, πιθανόν θέλοντας να οδηγήσει σε αμοιβαία παραδοχή και σε
αλληλοσεβασμό τους ιουδαιοχριστιανούς και εθνικοχριστιανούς της Ρώμης. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για
μια επιστολή «οικουμενική». Ίσως, επίσης, ήθελε να προετοιμάσει την επίσκεψή του στη Ρώμη με την έκθεση
αυτή του «ευαγγελίου» του.

20.4. Το 16ο κεφ της επιστολής

Σε αυτό στέλνει χαιρετισμούς σε 28 πρόσωπα, οι 8 γυναίκες. Ίσως αποτελεί ιδιαίτερη επιστολή προς την Εκκλησία
της Εφέσου, με την οποία σχετίζονται τα περισσότερα από τα πρόσωπα που μνημονεύονται σε αυτό. Ή η κομίστρια
της επιστολής, Φοίβη, θα άφηνε ένα αντίγραφο με ευρύτερη μορφή στην Έφεσο και με συντομότερη μορφή στη
Ρώμη. Ή η επιστολή είναι «εγκύκλιος» που στέλνεται σε διάφορες εκκλησίες, αλλά επικράτησε στον κανόνα το
Προς Ρωμαίους αντίγραφο, στο οποίο προστέθηκαν οι επίλογοι και των άλλων αντιγράφων. Ή απευθύνεται μόνο
στη Ρώμη , όπου βρίσκονται όλοι οι μνημονευόμενοι.

21 ΟΙ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
21.1. Ονομασία και παραλήπτες
«Ποιμαντικές» ονομάσθηκαν στα μέσα του 18ου αι οι 2 επιστολές προς Τιμόθεον, επίσκοπο Εφέσου και προς Τίτον,
επίσκοπο Κρήτης, επειδή απευθύνονται σε ποιμένες της Εκκλησίας. Μερικοί τις χαρακτηρίζουν ως το «κανονικό
Δίκαιο» του Π., αν και δεν θίγονται όλες οι πλευρές της εκκλησ. πειθαρχίας και ζωής.

21.2. Περιεχόμενο και 21.4. Χρόνος και τόπος συγγραφής

Στην Α΄ προς Τιμόθεο εφιστά την προσοχή στους αιρετικούς και τα τεχνάσματα προσηλυτισμού τους και τον
προτρέπει να μείνει πιστός στην υγιαίνουσα χριστ. διδασκαλία. Του δίνει συμβουλές για ζωή άσπιλη, για ζητήματα
λατρείας. Γράφτηκε μάλλον μεταξύ των 2 φυλακίσεων στη Ρώμη (63-64).
Στην Β΄ προς Τιμόθεο τον προτρέπει να αγωνιστεί για τη διατήρηση της πίστης και την καταπολέμηση των
αιρετικών με κάθε προσωπικό κόστος. Ξέροντας ότι πλησιάζει το τέλος του (66-67) κάνει απολογισμό του έργου
του και καλεί τον Τιμόθεο να τον επισκεφθεί μαζί με τον Μάρκο. Χαρακτηρίζεται ως το κύκνειο άσμα του Π.
Στην προς Τίτο, τού υπενθυμίζει τα ποιμαντικά του καθήκοντα και προτρέπει να θυμίζει στους χριστιανούς να
διάγουν ζωή πλήρη έργων αγάπης και όχι μωρών συζητήσεων. Γράφτηκε μάλλον μεταξύ των 2 φυλακίσεων στη
Ρώμη (63-64).
Αν οι επιστολές γράφτηκαν από μαθητή του Π πρέπει να γράφτηκαν μετά το μαρτυρικό θάνατο του Παύλου και
πριν το τέλος του Α΄ αιώνα.

21.3. Το πρόβλημα του συγγραφέα των επιστολών

Ίσως ο Π., ίσως ο μαθητής του Πολύκαρπος Σμύρνης, καθώς το λεξιλόγιο και το ύφος τους διαφέρουν από τις
άλλες επιστολές του Π. Επίσης οι αιρετικοί που αναφέρονται θυμίζουν τους Γνωστικούς του 2ου αι (στις απαρχές,
ένα είδος φιλοσοφίας που θυμίζει την αιρετική φιλοσοφία των Κολοσσών) ενώ και η εκκλησ. οργάνωση
(επίσκοποι, πρεσβύτεροι, διάκονοι) μας είναι γνωστή στα μετά Παύλου χρόνια. Άλλη θεωρία είναι ότι ανήκουν ως
προς το περιεχόμενο στον Π, γράφτηκαν όμως με τη βοήθεια γραμματέα που έπαιξε ρόλο στη διατύπωση αυτών.
Ως γραμματέας προτείνεται από τους περισσότερους ο Λουκάς κι από άλλους ο Τυχικός. Πάντως πρέπει να
εξάρουμε την ύπαρξη της Παύλειας διδασκαλίας μέσα σε ένα μεταγενέστερο περιβάλλον με διαφορετικές
συνθήκες.
Τα πιο χαρακτηριστικά σημεία ότι ΔΕΝ είναι του Π: α) τη βασική θέση της πίστης παίρνει η «ευσέβεια», β) η αγάπη
γίνεται σχεδόν μια αρετή κοντά στις άλλες, γ) το Άγ. Πνεύμα δεν κατέχει τη γνωστή σπουδαιότητα.

22 Η ΠΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

22.1. Παραλήπτες και περιεχόμενο
Γραμμένη σε ανώτερη κοινή γλώσσα δίνει περισσότερο την εντύπωση πραγματείας παρά επιστολής. Την
απευθύνει σε μια κοινότητα, πού ακριβώς δεν ξέρουμε, ίσως Ρώμη, Αλεξάνδρεια, Έφεσο ή περιοχή της
Παλαιστίνης. Πιο πιθανό παραλήπτες να είναι ιουδαιοχριστιανοί της Παλαιστίνης.
Λόγω κοινωνικού διωγμού από πρώην ομόθρησκους, κάποιο κινδύνευσαν να χάσουν την πίστη τους. Με την
επιστολή τους στηρίζει. 2 είναι τα βασικά θέματα: η έξαρση της υπεροχής του χριστιανισμού έναντι του
ιουδαϊσμού και η προτροπή να αντλήσουν δύναμη από τα παθήματα του Χριστού.

22.2- 22.4. Ο συγγραφέας της επιστολής, χρόνος συγγραφής και θέση της επιστολής
Η γλώσσα και το ύφος διαφέρουν ριζικά από τις παύλειες επιστολές. Απουσιάζουν εκφράσεις που χρησιμοποιεί ο
Π: εν Χριστώ, γέγραπται, η γραφή λέγει, ευαγγέλιον, κ.ά.
Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς δέχεται ότι ο Π έγραψε την επιστολή στα εβραϊκά και ο Λουκάς τη μετέφρασε στα
ελληνικά, εξού και η προσεγμένη συντακτικά ελληνική γλώσσα. Ο Τερτυλλιανός την αποδίδει στον Βαρνάβα, κ.ο.κ.
Σήμερα προτείνονται διάφορα πρόσωπα ως συγγραφείς, όπως ο Απολλώς, ο Φίλιππος (εκ των 7 διακόνων), ο
Σίλας, κ.ά. Πάντως η Εκκλησία την αναγνωρίζει ως θεόπνευστο κείμενο.
Δεν μπορούμε να καθορίσουμε με σαφήνεια τον χρόνο συγγραφής. Ίσως λίγο πριν το 70. Διαβάζεται μεγάλο
μέρος αυτής κατά τη Μ. Τεσσαρακοστή.

23 Η ΓΝΗΣΙΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΑΠ. ΠΑΥΛΟΥ

19Ο και 20ο αι αμφισβητήθηκε η γνησιότητα μερικών επιστολών. Αυτό έχει να κάνει με την επιστημονική γνώση
και έρευνα, κι όχι με θέμα πίστης, εφόσον όλες είναι εμπνευσμένες από το Άγ. Πνεύμα. Μικρή σημασία έχει αν
τις έγραψε ο Π ή κάποιος μαθητής του.
Για την προς Εφ και προς Κολ το ύφος διαφέρει από των υπολοίπων , αντανακλά όμως τις παύλειες θεολογικές
ιδέες. Μάλλον γράφτηκαν περίπου την ίδια εποχή, κατά τη φυλάκιση του Π και τις υπαγόρεψε , δίνοντας την
ελευθερία στον γραφέα να διατυπώσει με τον δικό του τρόπο τις κεντρικές ιδέες.
 24 ΟΙ ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ
Ονομάζονται οι επιστολές Ιακ, Α΄ Β΄ Πέτρου, Α΄ Β΄ Γ΄ Ιωάννη και Ιούδα. Απευθύνονται στο σύνολο των πιστών κι
όχι σε μια επιμέρους κοινότητα.

25 Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΙΑΚΩΒΟΥ
25.1. Ο συγγραφέας της επιστολής
Συγγραφέας της επιστολής ο αδελφόθεος Ιάκωβος που πίστευσε μετά την ανάσταση του Κυρίου και λιθοβολήθηκε
το 62 από Ιουδαίους. Στον Ιάκωβο αποδίδεται κι ένα απόκρυφο κείμενο, το Πρωτευαγγέλιον Ιακώβου, και το
Απόκρυφον Ιακώβου και 2 Αποκαλύψεις. Έχει αμφισβητηθεί η συγγραφή της επιστολής από τον Ιάκωβο. Ίσως
πρόκειται για ομιλία ή συλλογή ομιλιών που εκφωνήθηκε στα αραμαϊκά από τον Ιάκωβο γύρω στο 40-50 και
μεταφράστηκε από κάποιον που χειριζόταν άριστα την ελληνική, ίσως και μετά το 70.

25.2. Περιεχόμενο
Θέματα της επιστολής: πειρασμοί και τρόποι αντιμετώπισης, χαλιναγώγηση γλώσσας, πίστη χωρίς έργα είναι
νεκρή, κρίση Θεού για τους υλιστές, προσευχή, εξομολόγηση.
Η κανονικότητα της επιστολής οριστικοποιήθηκε τον 4ο αι, στην Ορθοδοξία εκτιμήθηκε ιδιαίτερα για την ηθική της
διδασκαλία, τη μνεία της προσευχής και άλειψης ασθενών με έλαιο, ως αρχή του Ευχελαίου.

26 ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΠΕΤΡΟΥ

26.1-26.2. Παραλήπτες και περιεχόμενο της Α΄ Πέτρου, συγγραφέας, τόπος και χρόνος
Απευθύνεται σε χριστιανούς που κατοικούν στα βόρεια και δυτικά μέρη της Μ. Ασίας. Οι παραλήπτες βρίσκονταν
σε κοινωνικό διωγμό από συμπατριώτες τους. Ο συγγραφέας τους προτρέπει να παραδειγματιστούν από τον
Κύριο, εμμονή στην πίστη παρά τις δοκιμασίες τους, υποταγή στην κοσμική εξουσία, επιδίωξη ενάρετης ζωής.
Μάλλον ο Σίλας, ο συνεργάτης του Παύλου, ήταν ο γραμματέας που διατύπωσε ελληνικά τις σκέψεις και τις
προτροπές του Πέτρου. Έτσι εξηγείται και η γλωσσική ομοιότητα πολλών θεολογικών ιδεών της επιστολής με
αντίστοιχες του Παύλου. Μάλλον γράφτηκε 64-67 στη Ρώμη.

26.3-26.4. Παραλήπτες, σκοπός και περιεχόμενο της Β΄ Πέτρου, συγγραφέας, τόπος και χρόνος
Δεν είναι σαφής ο παραλήπτης. Τελείως διαφορετικό θέμα από την Α΄ επιστολή. Εδώ αντιμετωπίζεται η
διδασκαλία των αιρετικών, που παρεξηγώντας ριζικά το κήρυγμα του Παύλου περί ελευθερίας από το Νόμο
κήρυτταν την πλήρη ελευθερία και αχαλίνωτη ασυδοσία, ενώ ειρωνεύονταν και την καθυστέρηση της Δευτέρας
Παρουσίας.
Η ημέρα Κυρίου αργοπορεί για να μας δώσει ευκαιρίες μετανοίας και ενάρετης ζωής.
Ο αποστολέας συστήνεται ως Συμεών Πέτρος, απόστολος του Ιησού Χριστού, μνημονεύει την προηγούμενη
επιστολή του γνωρίζει τις επιστολές Παύλου τις οποίες βάζει στο επίπεδο με τις «γραφές», δηλ την Π.Δ. Μάλλον
πρόκειται χριστιανό ιουδαϊκής καταγωγής, ελληνιστή, διαφορετικός από τον συγγραφέα της Α΄ Πέτρου, που θέλει
να μεταφέρει τη διδασκαλία του Πέτρου και χρησιμοποιεί το όνομά του για περισσότερο κύρος. Μάλλον γράφτηκε
τέλη 1ου αιώνα ίσως στην Αίγυπτο, μετά την επιστολή Ιούδα.
Βασικά σημεία : α. ο χρόνος είναι σχετικός και β. η αργοπορία της Παρουσίας είναι δείγμα της μακροθυμίας του
Θεού για μετάνοια των ανθρώπων.

27 Η επιστολή Ιούδα
Επιστολή για τους αιρετικούς και τις τιμωρίες που τους επιφυλάσσονται αν δεν μετανοήσουν. Συνάγεται από την
επιστολή ότι ζουν μέσα στους κόλπους της εκκλησίας και σπιλώνουν με τη ζωή τους τις αγάπες. Μάλλον πρόκειται
για πρόδρομους των γνωστικών του 2ου αι, που παραποιούν τη διδασκαλία του Παύλου περί ελευθερίας από το
Νόμο για να ζουν ανήθικα.
Δεν γνωρίζουμε τους παραλήπτες. Συγγραφέας ο αδελφός του Κυρίου και του Ιακώβου και γράφτηκε γύρω στο
70 ή μεταξύ 80-90, για να έχει κάποια χρονική απόσταση από τις επιστολές Παύλου, απόσταση κατά την οποία
παραποιήθηκε η παύλεια διδασκαλία περί ελευθερίας.
Εχει ομοιότητες με τη Β΄ Πέτρου. Μάλλον του Ιούδα ενσωματώθηκε στη Β΄ Πέτρου με ορισμένες αλλαγές.
Η επιστολή Ιούδα απαριθμείται μεταξύ των βιβλίων της Κ.Δ. από τα τέλη του 2ου αι.
Η μικρή αυτή επιστολή είναι αξιόλογη, διότι: α. ο συγγραφέας αντιμετωπίζοντας τους αιρετικούς της εποχής αντλεί
το υλικό του τόσο από την Π.Δ. όσο και από ιουδαϊκές αποκαλυπτικές παραδόσεις, β)δέχεται ότι ο χριστιανισμός
εκτείνεται στην καθαρότητα και του δόγματος και του ήθους.

28 ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ Α΄ Β΄ Γ΄ ΙΩΑΝΝΗ
Η Α΄ είναι εγκύκλιος και απευθύνεται σε όλες τις Εκκλησίες, η Β΄ σε μια κοινότητα και η Γ΄ σε ένα πρόσωπο.
Κεντρική έννοια η ΑΓΑΠΗ, ως συγκεκριμένη κατάσταση ζωής των χριστιανών.

28.1. Σκοπός συγγραφής και περιεχόμενο της Α΄ επιστολής

Δεν έχει προοίμιο και τελικούς ασπασμούς, απευθύνεται σε «τεκνία», «πατέρες», «νεανίσκους», «παιδία», χωρίς
να ξέρουμε πού βρίσκονται. Στόχος η καταπολέμηση των αιρετικών, όπως ο Κήρινθος, ο οποίος δίδασκε ότι ο
Χριστός δεν σαρκώθηκε αλλά κατοίκησε στον άνθρωπο Ιησού μόνο από τη βάπτιση ως το πάθος. Ο Ιωάννης
μαρτυρεί τη σάρκωση και το θάνατο του Ιησού Χριστού, γεγονός που φανερώνει την αγάπη του Θεού στην
ανθρωπότητα. Θέματα: ο Θεός είναι φως, όλοι είμαστε αμαρτωλοί, πρέπει να ζούμε σύμφωνα με τις εντολές του
Κυρίου, αποφυγή αιρετικών, πνεύμα αληθείας και πνεύμα πλάνης, αγαπάτε αλλήλους, αποτελέσματα της πίστης
στον Χριστό.

28.2. Οι Β΄ και Γ΄ επιστολές

Β΄: Απευθύνεται σε μια κοινότητα. Γράφει ότι η αγάπη συνίσταται στην τήρηση των εντολών του Θεού και εφιστά
την προσοχή των μελών στους αιρετικούς.
Γ΄ : στον Γάιο, ηγέτη κάποιας Εκκλησίας στη Μ. Ασία, τον οποίο επαινεί και του γράφει για τον Διοτρέφη, μάλλον
κάποιο φιλόδοξο ταραχοποιό που ήθελε να προβάλλει τον εαυτό του ως ηγέτη. Τέλος επαινεί κάποιον Δημήτριο.

28.3. Συγγραφέας, τόπος και χρόνος συγγραφής

Συγγραφέας ο Ιωάννης, που ίσως τότε βρισκόταν στην Έφεσο και οι παραλήπτες κάπου στην Μ. Ασία, μάλλον τέλη
του 1ου αιώνα, μετά τη συγγραφή του δ΄ ευαγγελίου.

29 Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ

29.1. Οι Ιουδαϊκές αποκαλύψεις και η χριστιανική Αποκάλυψη του Ιωάννη
Το τελευταίο στη σειρά του κανόνα των βιβλίων της Κ.Δ., αλλά και χρονολογικά από τα τελευταία βιβλία της,
εντάσσεται στο ρεύμα του Ιουδαϊσμού, Αποκαλυπτική φιλολογία, που από το 200 π.Χ. έως και το 200 μ.Χ.
προσπαθεί να φωτίσει τα μυστήρια που σχετίζονται με την ιστορία του κόσμου και ιδίως με τα έσχατα,
χρησιμοποιώντας συνήθως ψευδώνυμα.
Η διαφορά της Αποκάλυψης του Ιωάννη με τις ιουδαϊκές Αποκαλύψεις, έγκειται στη μορφή του Μεσσία που
κυριαρχεί από την αρχή ως το τέλος, ως ο ερχόμενος νικητής των σατανικών δυνάμεων. Το κεντρικό πρόσωπο που
είναι ο Ιησούς Χριστός πρωτοεμφανίζεται στο όραμα του ουράνιου θρόνου ως «εσφαγμένον αρνίον» .
Τα οράματα είδε ο Ι εξόριστος στην Πάτμο και τα κατέγραψε στην ελληνική γλώσσα, εμποτισμένη με την ορολογία,
τις εικόνες και τα σύμβολα τη προφητικής γραμματείας της Π.Δ.

29.2. Σύντομο διάγραμμα του περιεχομένου της Αποκάλυψης

Το περιεχόμενο του βιβλίου αποτελεί «αποκάλυψη» που έλαβε από τον Κύριο με ρητή εντολή να την καταγράψει
και να την στείλει στις 7 Εκκλησίες της Μ. Ασίας: Έφεσο, Σμύρνη, Πέργαμο, Θυάτειρα, Σάρδεις, Φιλαδέλφεια και
Λαοδικεία.
Α. Οι επιστολές στις 7 Εκκλησίες
Β. Οι 7 σφραγίδες : κανείς δεν μπορεί να τις ανοίξει, παρά μόνο το αρνίον (ο Χριστός) που βρίσκεται δίπλα στο
θρόνο. Ανοίγει τις 4 και εμφανίζονται 4 ιππείς που προμηνύουν καταστροφές στην ανθρωπότητα. Στην 5η
ανυπομονησία των κεκοιμημένων για την ημέρα της Κρίσης, στην 6η σεισμός και άλλα φαινόμενα, πριν την 7η
άγγλεος σφραγίζει τους δούλους του Θεού επί της γης, ώστε να μη θιγούν από τις επερχόμενες δοκιμασίες. Κατά
το άνοιγμα επικρατεί σιγή στον ουρανό μισής ώρας περίπου.
Γ. 7 σάλπιγγες: Περιεχόμενο της 7ης σφραγίδας = τα σαλπίσματα 7 αγγέλων. Τα 6 πρώτα αναγγέλλουν από μια
δοκιμασία, αλλά οι άνθρωποι δεν μετανοούν, το 7ο τη νίκη του Θεού επί των σατανικών δυνάμεων.
Δ. Διωγμός της Εκκλησίας από τον δράκοντα και 2 θηρία: αποτυχημένη προσπάθεια αρπαγής του νεογέννητου
αγοριού από τον δράκοντα. Τον σκοτώνει ο Μιχαήλ. Τα 2 θηρία, ένα από θάλασσα, ένα από γη, παραπλανούν
τους ανθρώπους να χαράξουν σημάδι. Το αρνίο προαναγγέλλει την κρίση του κόσμου και τον οριστικό θρίαμβο
του Θεού.
Ε. 7 χρυσές φιάλες: 7 άγγελοι αδειάζουν 7 φιάλες που περιέχουν την οργή του Θεού.
ΣΤ. Η νίκη του Μεσσία επί του Σατανά, που κλείνεται στην Άβυσσο για 1000 χρόνια και επικρατεί η βασιλεία του
Μεσσία.
Ζ. Ο καινούριος κόσμος του Θεού: μετά τα 1000 χρόνια ο Σατανάς αφήνεται ελεύθερος στη γη, αλλά ρίχνεται
οριστικά στη λίμνη του πυρός. Συντελείται η γενική κρίση της ανθρωπότητας. Περιγραφή της μόνιμης κατοικίας
του Θεού μετά των ανθρώπων.
Στον Επίλογο τονίζεται ότι «ο καιρός εγγύς εστίν».

29.3. Οι κεντρικοί θεματικοί άξονες

1. Περιγραφή 3 σειρών πληγών (σφραγίδες, σαλπίσματα, φιάλες) ώστε να καταστραφεί ο κόσμος που έχει
συνδεθεί λόγω του ανθρώπου με το κακό και τη φθορά και στη θέση του να εγκατασταθεί ο νέος κόσμος του
Θεού.
2. Στόχος η μετάνοια των ανθρώπων.
3. Γλαφυρή περιγραφή με αποκαλυπτικές εικόνες του Σατανά και του κακού που φέρνει.
4. Τελικό λόγο στην ιστορία και τον κόσμο έχει ο Θεός. Μέσα στο τόσο κακό, παράλληλα πληθαίνει και ο αριθμός
των εκλεκτών που φέρουν τη σφραγίδα του Θεού.
5. Η κρίση του κόσμου.
6. Εν όψει της τελικής κρίσης προτρέπει ο Ι. τη συνεχή εγρήγορση των ανθρώπων.
7. Το βιβλίο γράφτηκε σε εποχή διωγμού της Εκκλησίας, κατόπιν απαίτησης του αυτοκράτορα Δομιτιανού να
λατρεύεται ως Θεός. Έκτοτε πολλοί αξίωσαν να λατρευτούν έτσι, ταυτιζόμενοι στην Αποκάλυψη με το «θηρίο».

29.4. Είδη ερμηνειών της Αποκάλυψης

…………..

29.5. Συγγραφέας, τόπος και χρόνος συγγραφής

Στον Απόστολο Ιωάννη αποδίδεται η Αποκάλυψη, όπως και το δ΄ ευαγγέλιο και οι 3 καθολικές επιστολές.
Υπάρχουν φυσικά και αντίλογοι, με κοινό τόπο ότι είτε έμμεσα είτε άμεσα η Αποκάλυψη συνδέεται με το πρόσωπο
του ευαγγελιστή Ιωάννη.
Τόπος η Πάτμος. Χρόνος συγγραφής είτε γύρω στο 64-69, είτε γύρω στο 90, εποχή που ίσως ο Ι. εξορίστηκε από
τον Δομιτιανό στην Πάτμο.
29.6. Η θέση της Αποκάλυψης στον Κανόνα
Αρχικά δεν ήταν μεταξύ των κανονικών βιβλίων της Κ.Δ. Στην Εκκλησία δεν διαβάζονται κομμάτια από αυτήν.
Υπήρξε όμως πάντα εντρύφημα των πιστών, ιδίως σε καιρούς χαλεπούς.

Τα κεφ 30, 31 και 32 δεν τα θεωρώ σημαντικά και δεν ασχολούμαι

1.

Παλαιότερα θέματα:
1)ποιος ειναι ο σκοπος συγγραφης των πραξεων αποστολων
2)ποιος ηταν ο λογος που γραφτηκαν οι επιστολες του παυλου
3)ποιοι ειναι οι παραληπτες της προς εβραιους
4)πως ταξινομουνται οι επιστολες του αποστολου παυλου αναλογα με τους παραληπτες
5)τι γνωριζετε για το μυστικο του μεσσια
6)ο μεσσιανικος τιτλος ΄΄υιος του ανθρωπου΄΄ του κατα μαρκου ευαγγελιου
7)τι γνωριζετε για την μεσαιονικοτητα του ιησου απο τα συνοπτικα ευαγγελια και απο το 4 ευαγγελιο
8)ποιος ειναι ο σκοπος συγγραφης των ποιμαντικων επιστολων
9)τι υποστηριζει η α προς κορινθιους για τα ειδολοθυτα
10)τι γνωριζετε για τους παραληπτες της προς εφεσιους
11)ποιοι ειναι οι ταρασσοντε της εκκλησιας της γαλατιας
12)ο σκοπος της προς εβραιους επιστολη
13)ο τιτλος των πραξεων των αποστολων
14)ο χαρακτηρας και το περιεχομενο της προς φιλιππησιους επιστολης
15)ποιες ειναι οι πηγες του κατα λουκαν ευαγγελιου
16)ποιες οι αυθεντικες επιστολες του αποστολου παυλου και γιατι
17)ποιες οι βασικες διδασκαλιες της προς φιλιππησιους επιστολης
18)ποια η θεση της εκκλησιας για την καταγραφη και επιλογη των 4 ευαγγελιων
19)τι γνωριζετε για τους αναγνωστες του κατα λουκα ευαγγελιου
20)ποιες θεολογικες-κεντρικες ιδεες του κατα λουκα
21)ποιος ο σκοπος του ευαγγελιου κατα λουκαν
22)τι ειναι ευαγγελιο στην καινη διαθηκη
23)ποια ειναι τα αιτια της α προς κορινθιους
24)γιατι αναφερονται τα θαυματα του ιησου στην καινη διαθηκη
25)ποιος ειναι ο σκοπος της προς γαλατας επιστολης
26)το κατα Ματθαιον 5 ευαγγελιο εχει αντιιουδαιζοντα χαρακτηρα
27)τι γνωριζετε για τον συγγραφεα του κατα μαρκου ευαγγελιου
28)τι γνωριζετε για την πηγη των πραξεων
29)τι γνωριζετε για την πηγη των λογιων
30)ποιο το κεντρικο περιεχομενο της β προς θεσσαλονικης
31)ποιος ειναι ο σκοπος συγγραφης του κατα ιωαννη ευαγγελιου
32)ποιος το κυριο περιεχομενο της προς γαλατας επιστολης