DR N. MED.

HENRYK OPERACZ

LECZENIE AKUPUNKTURĄ

Wydawnictwo Lekarskie PZWL

Warszawa

Spis treści
Wstęp..................... 9
Historia akupunktury............... 13
Chińska filozofia medycyny tradycyjnej.......... 35
Pojęcie "Chi"................. 35
Pojęcie "Yang" i "Yin" (teoria "Zang-Fu")....... 43
Reguła Pięciu Elementów (teoria "Wu-Ksing")..... 46
Meridiany, południki, kanały............. 50
Meridiany główne............... 51
Meridiany dodatkowe.............. 56
Meridiany i ich przebieg............. 58
Punkty akupunktury................ 75
Igły jako narzędzia akupunktury............ 82
Zabiegi akupunktury................ 86
Najczęstsze przyczyny lęku przed leczeniem akupunkturą.... 91
Metody nakłuwania punktów akupunktury......... 94
Inne metody oddziaływania na punkty akupunktury...... 97
PrzyŜeganie, przygrzewanie, moxa - fitotermoterapia... 97
Przygrzewanie bezpośrednie i pośrednie....... 99
MasaŜ punktowy, akupresura - digitopresura...... 106
Bańki lecznicze................ 108
Elektroakupunktura............... 112
Laseropunktura................ 116
Sonopunktura................. 122
Współczesne poglądy na mechanizm działania akupunktury... 123
Mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury..... 129
Neurofizjologiczny mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury.................. 130

Wstęp

Wiek XX, szczególnie jego druga połowa, jest wiekiem niespotykanej w dziejach ludzkości ekspansji
postępu we wszystkich dziedzinach nauki. Przeciętny człowiek największe osiągnięcia dostrzega w
technice, gdzie obserwuje się bardzo szybką elektronizację, miniaturyzację, komputeryzację,
automatyzację. Osiągnięcia techniczne zmniejszyły odległości między ludźmi i kontynentami,
wyniosły człowieka w kosmos, a w pracy codziennej zastąpiły go robotami.
Zastosowanie nowoczesnych elektronicznych urządzeń telekomunikacyjnych, telewizji satelitarnej i
satelitów telekomunikacyjnych, telefaksów, telefonii komórkowej, internetu itp., pozwoliło na
błyskawiczne przekazywanie informacji z jednego krańca globu ziemskiego na drugi, na
rozpowszechnianie wiadomości, a tym samym umoŜliwiło masową, szybką edukację.
W medycynie i biologii, dzięki wykorzystaniu nowoczesnych rozwiązań technicznych, wprowadzono
wiele nowych bądź udoskonalonych aparatów i urządzeń. Zastosowano nowe metody badawcze, takie
jak: scyntygrafia, holografia, ultrasonografia, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, tzw.
cyfrowa angiografia subtrakcyjna, umoŜliwiająca bardzo precyzyjne, wybiórcze badanie naczyń
krwionośnych kaŜdego wybranego narządu i części ciała. Dzięki temu udało się więc osiągnąć szybki
postęp równieŜ w diagnostyce medycznej. Nic więc dziwnego, Ŝe współczesny człowiek zapatrzony w
ten fascynujący rozwój wszystkich wymienionych wyŜej dziedzin techniki spodziewa się takiego
samego rozwoju metod leczenia. Domaga się szybkiego i skutecznego opanowania wielu dotychczas
nieuleczalnych chorób i uwolnienia od dręczących go dolegliwości. Domaga się leków znoszących ból
i leków znoszących napięcie nerwowe, leków nasennych i pobudzających. Domaga się leków
podnoszących kondycję fizyczną i psychiczną, leków poprawiających sylwetkę ciała i wreszcie leków
hamujących proces starzenia. Szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych, bogatych, ludzie
pozbawieni tych powszednich trosk Ŝycia codziennego, które nam towarzyszą, bardzo dbają o swoje
zdrowie. Chcą, i słusznie, Ŝyć dobrze, długo i bez dolegliwości.
Takie wymagania współczesnego człowieka stały się wyzwaniem dla wszystkich dziedzin medycyny,
a szczególnie farmakologii i doprowadziły do syntezy wielu tysięcy leków. DuŜa opłacalność tego
rodzaju przemysłu sprawiła, Ŝe pełną parą pracują laboratoria naukowe i fabryki farmaceutyczne.
Wyprodukowano juŜ tak duŜo róŜnych preparatów, Ŝe zapamiętać je mogą tylko komputery. Dzisiaj
jednak juŜ wiemy, Ŝe Ŝaden syntetyczny lek nie jest lekiem obojętnym dla organizmu. Gdy na jeden
narząd działa leczniczo, drugi moŜe uszkadzać. Budowa chemiczna współczesnych leków jest tak
złoŜona, Ŝe muszą one być bardzo dokładnie dawkowane, a ich dawki muszą być dostosowane do
masy ciała, wieku, płci, a nawet do sposobu odŜywiania chorego. Im bardziej złoŜony chemicznie jest
lek, im bardziej jego budowa jest skomplikowana, tym więcej ma przeciwwskazań i objawów
ubocznych. Tak więc nawet drobne odchylenia od zasad jego podawania lub jednoczesne stosowanie
kilku leków na raz prowadzi do zaburzeń ich bio-transformacji (biochemicznej przemiany w
organizmie), do ich interakcji lub kumulacji i do objawów przedawkowania lub teŜ często
wzajemnego unieczynniania się leków, tj. do neutralizacji.
Obecnie coraz częściej zwraca się uwagę, Ŝe przy nieumiejętnym lub niedbałym stosowaniu przez
chorego leków (a współczesny, zestresowany człowiek czyni to coraz częściej) ich nadmierne, często
prawie nałogowe spoŜywanie, wyrządza niejednokrotnie większe szkody niŜ sama choroba. Ze
statystyk wielu krajów wynika, Ŝe obecnie więcej kosztuje likwidowanie skutków podawania leków,
czyli ich działań ubocznych i wynikających stąd powikłań, niŜ leczenie samych chorób.
Jest to jedna, ale nie jedyna, przyczyna, dla której współczesny chory coraz częściej wzbrania się
przed zaŜywaniem leków syntetycznych i szuka leków mniej szkodliwych - naturalnych preparatów
roślinnych - lub teŜ sięga po stare metody lecznicze, stosowane i wypróbowane przez tysiące lat, takie
jak akupunktura (refleksoterapia), akupresura, ziołolecznictwo itp., i chętnie je stosuje. W historii
medycyny znane są okresy renesansu zarzuconych kiedyś róŜnych metod leczniczych i powrotu do ich
stosowania.
Z postępem wiedzy i techniki medycznej metody te poddaje się weryfikacji. Odnosi się to zarówno do
ich mechanizmu działania, jak i moŜliwości terapeutycznego zastosowania w róŜnych jednostkach
chorobowych. Jedną z takich niefarmakologicznych metod, która w ostatnich czasach zyskała duŜą
popularność, jest właśnie akupunktura, stosowana nie tylko na Dalekim Wschodzie, lecz i w całej
Europie, Ameryce, Australii i Afryce.
Na przestrzeni wieków akupunktura, podobnie jak wiele innych niekonwencjonalnych metod
leczniczych, miała zarówno gorących zwolenników, jak i zagorzałych przeciwników. Obecnie w
większości krajów o wysokim poziomie nauk medycznych ta tradycyjna metoda lecznicza bywa
stosowana na równi z metodami nowoczesnymi, a prowadzone badania teoretyczne i kliniczne
dowodzą jej skuteczności i to często wtedy, gdy konwencjonalna medycyna Ŝadnego skutku
leczniczego dać juŜ nie moŜe.
W czasach nasilonej chemizacji Ŝycia (nawozy sztuczne, pestycydy, chemiczne środki gospodarstwa
domowego, skaŜenie powietrza, gleby, wody) najwaŜniejszym atutem akupunktury jest to, Ŝe działa
ona bez pomocy leków. Akupunktura jest bowiem metodą naturalną, opartą na wykorzystywaniu -jako
czynnika leczącego - mobilizacji sił witalnych organizmu w walce z chorobą, jego zdolności do
samoregulacji i samoregeneracji. To, Ŝe skomplikowane mechanizmy tego działania nie są jeszcze
dobrze poznane, nic nie ujmuje tej metodzie. Wszak medycyna zna wiele leków, których mechanizm
działania równieŜ nie jest dokładnie i do końca poznany, a leki te są z powodzeniem stosowane juŜ
przez długie lata.
Pragnę jednak z naciskiem podkreślić, Ŝe akupunktura nie jest panaceum, nie jest lekiem na wszystkie
choroby. W leczeniu wielu chorób nie sposób zaniechać podawania leków chemicznych, które często
ratują Ŝycie. Ale nie moŜna postępować teŜ odwrotnie i odrzucać tych starych, wypróbowanych
metod, którymi ludzkość przez tysiące lat leczyła się z dobrym skutkiem, ratując swoje zdrowie i
Ŝycie. Nie moŜna równieŜ przymykać oczu na obecnie publikowane w czasopismach medycznych
doniesienia o wyleczeniu lub teŜ podleczeniu dzięki niej tysięcy chorych.
W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się korzystne zmiany. Wielu lekarzy skłania się do łączenia obu
metod leczniczych - starych z nowymi. W tym kierunku coraz częściej zwraca się równieŜ cała
oficjalna medycyna. W wielu szpitalach i klinikach na Zachodzie akupunkturę stosuje się na równi z
nowoczesnymi metodami leczniczymi. Badania nad akupunkturą i akupresurą są prowadzone w
znanych ośrodkach kliniczno-doświadczalnych prawie we wszystkich krajach. Liczba prac
naukowych, opublikowanych na ich temat w renomowanych czasopismach medycznych świata w
ciągu ostatnich 10 lat, sięga kilku tysięcy pozycji.
Renesans akupunktury ma swoją przyczynę nie tylko w niechęci do syntetycznego leku, za pomocą
którego nie zawsze moŜna osiągnąć skutek leczniczy, lecz i w tym, Ŝe medycyna XX wieku, mimo
duŜych osiągnięć w leczeniu niektórych objawów i zespołów chorobowych, jest jak dotychczas
bezskuteczna lub bezradna. W przypadkach tych, jak wskazują liczne juŜ obserwacje kliniczne,
skuteczne zastosowanie znajduje właśnie akupunktura i inne stare metody lecznicze Dalekiego
Wschodu.

Historia akupunktury

Przystępując do opisu akupunktury naleŜy postawić pytanie: czym jest ta swoista metoda lecznicza i
jak przebyła tak długą historyczną drogę w dziejach człowieka, Ŝe dotrwała do dziś, stając się jedną z
cennych i waŜnych dziedzin wiedzy osiągniętych przez medycynę tradycyjną?
Akupunktura jest metodą polegającą na nakłuwaniu w celach leczniczych ściśle określonych miejsc na
ciele człowieka – nazywanych "punktami akupunktury", a obecnie "punktami Ŝyciowymi" lub
"biologicznie aktywnymi punktami". Metoda ta, której dokładnego początku nie da się określić,
powstała w Chinach kilka tysięcy lat przed naszą erą. Nazywano ją "czeńtsju". "Czeń" - to
nakłuwanie, "tsju" to przygrzewanie, przypiekanie. Oba sposoby po-witały prawie w tym samym
czasie i były równolegle stosowane. Aktualna nazwa - akupunktura - wprowadzona została przez
Francuzów w XVII wieku i pochodzi od łacińskich słów acus - igła i punctum, puncture - punkt,
nakłuwanie.
Prehistoryczne początki akupunktury opierają Chińczycy na legendzie z czasów przed powstaniem
cywilizacji Chin, tj. 6-4 tysięcy lat p.n.e. Legenda ta podaje, Ŝe za panowania mitycznego cesarza Fu-
Si jeden z jego poddanych, cierpiący na przewlekłe silne bóle głowy, uderzył się przypadkiem w nogę.
Stała się rzecz zaskakująca - bóle natychmiast ustąpiły. Od tego czasu kaŜdy, kogo bolała Igłowa,
uderzał się w to miejsce na nodze. NaleŜy przypuszczać, Ŝe był to zabieg bolesny, prowadzący do
zranienia, bo gdy wieść o takich praktykach dotarła do cesarza, ten nakazał brutalny sposób uderzania
kamieniem zastąpić nakłuwaniem kamienną igłą. Wyniki okazały się dobre*. [* Tak odkryto pierwszą
zaleŜność między punktem na ciele a związanym z nim odległym narządem.]
Z czasem zauwaŜono teŜ, Ŝe nakłuwanie innych miejsc na skórze leczy wiele chorób. W XXV wieku
p.n.e., w okresie panowania legendarnego "Ŝółtego cesarza" Huang-Di, wielkiego uczonego,
wynalazcy, budowniczego, intelektualisty, akupunktura przechodzi swój wielki rozwój. Stare chińskie
księgi mówią, Ŝe cesarz ten, wielki zwolennik i znawca akupunktury, polecił zastąpienie kamiennych
igieł metalowymi, a róŜnych leków, które uwaŜał za trujące - nakłuwaniem igłami.
Księga "Nej-tsing" -"Księga o Ŝyciu wewnętrznym" - tak cytuje jego słowa: "śyczę sobie, aby
posługiwano się wyłącznie tajemniczymi igłami z metalu, które kierują energią Czi, a nie lekami,
które tylko trują". Cesarz był nie tylko człowiekiem mądrym, lecz i przebiegłym. Stare księgi mówią,
Ŝe wyraŜając takie Ŝyczenia miał on na celu własne korzyści. Wiedział, Ŝe tylko ludzie zdrowi mogą
płacić podatki, a nie chorzy, niezdolni do pracy.
Oby ta przebiegłość cechowała naszych rządzących. Zapewne lepiej dbaliby o zdrowie społeczeństwa.
Pierwszym i najstarszym zachowanym do dzisiaj pisemnym dokumentem medycznym dotyczącym
akupunktury jest dzieło "Huangdi Nei-Jing" -"Przyroda i śycie", nazywane takŜe "Kanonem
Medycyny" (ryć. 1). Napisane zostało przez zespół lekarzy chińskich, prawdopodobnie w latach 475-
221 p.n.e. Jest to 18-tomowe dzieło, składające się z dwóch części, będące zbiorem dotychczasowej
wiedzy medycznej. Pierwsza część traktuje o anatomii, fizjologii, patologii i terapii. Druga natomiast
poświęcona jest akupunkturze i przyŜeganiu (przygrzewaniu). Zawiera opis igieł, kanałów
energetycznych wraz z topografią 295 połoŜonych na nim punktów leczniczych, wskazania i
przeciwwskazania do leczenia akupunkturą, a takŜe opis techniki i wyników leczenia. Księgi te są
zbiorem wiedzy z okresu ponad dwóch tysięcy lat stosowania akupunktury w Chinach.

Ryc. 1. Huangdi Nei-Jing, znany jako"Kanon Medycyny" (ryć. z An Outline of Chinese Acupuncture.
Foreign Languages Press, Peking 1975).

Podczas wielu trwających obecnie wykopalisk archeologicznych, jakie mają miejsce w Chinach,
odkrywane są wciąŜ nowe przedmioty, które dowodzą, jak bogata była kultura chińska. Oczywiście
znajdowane są między tymi przedmiotami igły do akupunktury: z kamienia, kości, bambusa oraz z
brązu. Wykopaliska te są dowodem na to, Ŝe akupunktura była znana i stosowana juŜ w latach 1450-
105 p.n.e.
Ostatnie wieki starej ery i pierwsze nowej były okresem wspaniałego rozkwitu akupunktury. Powstało
wtedy wiele prac opisujących nowe doświadczenia oraz porządkujących lub ujmujących w
odpowiednie schematy i naukowe formuły dotychczasową wiedzę na ten temat. Dalszy postęp
akupunktury wiąŜe się z lekarzem Hua-Tuo (141-208 n.e.), pionierem chińskiej chirurgii i odrębnego
systemu gimnastyki leczniczej naśladującej naturalne ruchy zwierząt (tzw. zabawa pięciu zwierząt).
Hua-Tuo jako doskonały znawca akupunktury zapoczątkował analgezję akupunkturową wkłuwając
igły przed zabiegiem chirurgicznym i odpowiednio nimi manipulując. Wówczas znano juŜ i
stosowano do znieczulania opium, alkohol i korzeń akonitu.
W trzecim wieku naszej ery lekarz Huang-Fou-Mi (215 -282) zebrał wszystko co wiedziano o leczeniu
tą metodą w ksiąŜce pt. "Kia-yi-King" -"O akupunkturze i przyŜeganiu". Powstała jedna z
najobszerniejszych ksiąŜek o akupunkturze, licząca 12 tomów. Zawiera ona opis kanałów z pierwszą
dokładną lokalizacją 649 punktów leczniczych, wskazania do nakłuwania kaŜdego z nich, sposoby
manipulowania igłami, wskazania i przeciwwskazania do leczenia, opis okolic, których nakłuwać nie
wolno, naukę o "tętnie", na którym opierała się diagnostyka starej chińskiej medycyny, oraz
"recepturę" punktów stosowanych w róŜnych zespołach chorobowych.
Za czasów dynastii Tang (618-907) akupunktura stała się samodzielną specjalnością medyczną, a w
Cesarskim Kolegium Medycznym powstał wydział akupunktury, kształcący lekarzy tej specjalności.
Uprzednio wiedza o akupunkturze przekazywana była z pokolenia na pokolenie w pewnych
rodzinach.
W roku 1027 (dynastia Sung) lekarz Wang-Wei-Yin na cesarskie polecenie zlecił odlanie z brązu
dwóch naturalnej wielkości modeli ludzkich postaci, wewnątrz pustych, nazwanych Tong-Jen (ryć. 2).
Ryc. 2. Tong-Jen, model postaci człowieka odlany z brązu, z naniesionymi na powierzchni
meridianami i punktami akupunktury (ryc. z An Outline of Chinese Acupuncture).

Na powierzchni kaŜdej z figur zaznaczył dokładny przebieg kanałów energetycznych, a na nich - w

formie przewierconych otworków - połoŜenie 657 punktów akupunktury (303 parzystych i 51
nieparzystych). Do modeli tych Wang-Wei-Yin napisał trzytomową ksiąŜkę pt. "Ilustrowany
podręcznik o punktach akupunktury i przyŜeganiu na odlanym modelu z brązu". Modele te przez setki
lat słuŜyły do nauki akupunktury. Na wzór tych modeli wykonuje się dzisiaj w Chinach miniaturowe
figurki z plastiku (25-50 centymetrów wysokości) z naniesionymi k miałami i punktami. SłuŜą one do
celów szkoleniowych. MoŜna je kupić wszędzie na Dalekim Wschodzie i w chińskich sklepach na
Zachodzie (ryc. 3).

Ryc. 3. Plastikowy model człowieka z naniesionymi meridianami i punktami akupunktury, słuŜący do

celów szkoleniowych, sprzedawany w sklepach w Chinach - widok z przodu i z tyłu.
Ryc. 4. Ling Shu, znany jako”Kanon Akupunktury", część Huangdi Nci-Jing. Jest to najwcześniejszy
opis dziewięciu rodzajów igieł i ich klinicznego zastosowania (ryć. z An Outline of Chinese
Acupuncture).

Studia na wydziale akupunktury trwały w owym czasie 7 lat. Przed egzaminem modele Tong-Jen
oklejano specjalną bibułą i pokrywano roztopionym woskiem, zakrywając wszystkie kanały i punkty.
Egzamin składano przed specjalną komisją, powoływaną przez samego cesarza. Zdający musiał znać
połoŜenie wszystkich punktów. O bezbłędnym trafieniu w wyznaczony punkt świadczyła
wypływająca czerwona ciecz imitująca krew. Tych modeli z brązu w Chinach juŜ nie ma. Jeden
prawdopodobnie wywieźli Japończycy, drugi zaginął bez śladu. W muzeum Akademii Medycyny
Tradycyjnej w Pekinie znajduje się tylko kopia.
W roku 1303, za czasów dynastii Juan (1279-1368), lekarz Hu-Te-Pin dodaje do dwunastu kanałów
zaznaczonych na modelu z brązu jeszcze dwa kanały wraz z punktami, biegnące z przodu i z tyłu w
linii środkowej ciała.
W latach następnych, za panowania dynastii Juan i Ming (1368-1644), akupunktura jest stosowana na
równych prawach z innymi metodami leczniczymi. Nadal ukazują się nowe, oryginalne prace. Jedną z
nich jest - napisana w 1601 roku - ksiąŜka pt. ”Kompendium akupunktury i przyŜegania", w której
uporządkowano wiedzę o akupunkturze, szczególnie o kanałach i punktach, a takŜe podano rysunki
dziewięciu rodzajów igieł wraz z opisem ich klinicznego zastosowania (ryć. 4). Powtórnie odlano trzy
postacie ludzkie z brązu - męŜczyzny, kobiety i dziecka; podobnie jak w Tong-Jen zaznaczono na nich
kanały i punkty. Ten wspaniały rozwój akupunktury kończy się z chwilą, gdy do władzy dochodzi
wroga Chińczykom i nienawidzona przez naród dynastia mandŜurska Tsing (1644-1912). Oficjalnie
zarzucano akupunkturze prostotę i prymitywizm, a właściwie chodziło o hamowanie rozwoju
narodowej nauki i kultury chińskiej.
W XVIII wieku w Chinach zaczęto tworzyć wyŜsze uczelnie w stylu europejskim. MłodzieŜ wysyłano
teŜ na studia do Europy. Powracający stamtąd ”nowocześni" lekarze byli zagorzałymi przeciwnikami
akupunktury i zwalczali ją jako metodę znachorską, pozbawioną naukowych podstaw. Doprowadziło
to do zakazu jej stosowania. Mogła być uprawiana jedynie w ukryciu. W okresie gdy inne dyscypliny
medyczne mogły wykorzystywać odkrycia z zakresu chemii, fizyki, techniki itp., akupunktura, jako
metoda zakazana, nielegalna, dostęp do nich miała zamknięty. Równocześnie w burzliwych czasach
licznych wojen i gdy szerzyły się epidemie i brakowało leków, akupunktura bywała często jedyną
metodą ratującą ludzkie Ŝycie. Powstanie w 1949 roku Chińskiej Republiki Ludowej stało się
momentem zwrotnym w rozwoju akupunktury.

Ryc. 5. (Domniemana podobizna Michała Boyma (z dzieł Kirchera: ”China Monumentis Illustrata",
1667. Wzięte, za pozwoleniem, z ksiąŜki E. Kajdańskiego: ”Michał Boym Ostatni Wysłannik Dynastii
Ming").

Zgodnie z hasłem zespolenia medycyny ludowej z medycyną europejską zrównano akupunkturę w

prawach z medycyną oficjalną. W 1955 roku w Pekinie otworzono Centralny Instytut Medycyny
Tradycyjnej, zajmujący się wszystkimi niekonwencjonalnymi metodami leczenia, w tym i
akupunkturą. Podobne instytuty powstały w innych chińskich miastach (Nankin, Shanghai,
Kuangczou i in.). Akupunktura jest dziś wykładana na kaŜdym wydziale lekarskim. W klinikach i
instytutach prowadzi się badania naukowe z zastosowaniem najnowocześniejszych metod.
Obecnie akupunkturę stosuje się w kaŜdej placówce słuŜby zdrowia - od klinik do przychodni - na
równi z innymi, współczesnymi metodami terapeutycznymi. Znacznie teŜ rozszerzono jej zakres
leczniczy w stosunku do zaleceń tradycyjnych. Coraz szerzej zaczęto korzystać z niej w analgezji,
najpierw do małych zabiegów chirurgicznych, a w ostatnich latach do duŜych, takich jak
neurochirurgia, torakochirurgia, chirurgia brzucha czy chirurgia ginekologiczna.
Z Chin akupunktura rozpowszechniła się na cały Daleki Wschód - do Japonii, Korei, Wietnamu,
Mongolii, Tajlandii - i jest tam z niewielkimi zmianami szeroko stosowana. W Europie słyszano o niej
juŜ w XIII wieku. Niektórzy podają, Ŝe pierwsze wieści na jej temat przywiózł Marco Polo, który
oprócz wzmianki o wydobywaniu kamieni szlachetnych, złota, węgla, wspomniał równieŜ, Ŝe
Chińczycy uŜywają tam nieznanej w Europie metody leczniczej - nakłuwania igłami. Potem donosili o
niej misjonarze i dyplomaci. Prace wielu historyków medycyny, zagranicznych i polskich, wskazują,
Ŝe prekursorem europejskiej akupunktury i jej propagatorem w Europie był Michał Boym, polski
jezuita, urodzony we Lwowie w 1612 roku, zmarły w Chinach w roku 1659 (ryć. 5). Historię Ŝycia
tego zakonnika, misjonarza, naukowca i podróŜnika zbadał i dokładnie opisał Edward Kajdański,
urodzony, wychowany i wykształcony w Chinach, były konsul PRL w Kantonie. Odkrycie
Kajdańskiego, będące wynikiem jego Ŝmudnych poszukiwań w wielu bibliotekach europejskich, w
tym w Bibliotece Watykańskiej, w British Library i British Museum w Londynie oraz Bibliotece
Jagiellońskiej, stało się rewelacją w historii akupunktury.
Michał Boym był jednym z synów nadwornego lekarza króla Zygmunta III Wazl, Pawła Boyma.
Przeznaczony przez rodziców do zawodu lekarza, nie spełnia ich oczekiwań i wstępuje do zakonu
jezuitów. Po ukończeniu studiów teologicznych i odbyciu nowicjatu Towarzystwa Jezusowego
wyjeŜdŜa jako misjonarz do Chin, gdzie zostaje doradcą cesarza Yung-Li, ostatniego z dynastii Ming,
oraz jego emisariuszem do Europy.
Ryc. 6. Strona tytułowa”Flora Sinensis" („Flora Chin"; z ksiąŜki E. Kajdańskiego:”Michał Boym
Ostatni Wysłannik Dynastii Ming").

Boym od młodości interesował się przyrodą, matematyką i medycyną. Na dworze cesarskim

zaintrygowała go odmienna od europejskiej chińska medycyna tradycyjna, farmacja i ziołolecznictwo.
Obserwował je, badał i opisywał, a chińskie dzieła medyczne tłumaczył na język łaciński.
Przychodziło mu to tym łatwiej, Ŝe języka chińskiego uczył się z chińskich podręczników
medycznych. Był pierwszym autorem wielu prac z zakresu medycyny chińskiej i farmacji, m.in.
takich jak: ”Flora Chin" (opis zastosowania leczniczego chińskich roślin) (ryć. 6),”Klucz medyczny"
(opis róŜnych metod leczniczych i diagnostycznych oraz wielu recept; dzieło to nazywane jest teŜ
”Księgą chińskich recept") (ryć. 7, 8) oraz ”Podręcznik chińskiej medycyny" (opisy wielu leków oraz
tablice anatomiczne z zaznaczonymi meridianami i punktami) (ryć. 9).
Ryc. 7. Strona tytułowa pracy Boyma:”Clavis Medica ad Chinarum Doc-iilnum de Pulsibus" („Klucz
Medyczny"; ze zbiorów E. Kajdańskiego).
Ryć. 8. Ilustracja z ”Clavis Medica" dotycząca metody badania tętna (ze zbiorów E. Kajdańskiego).
Ryc. 9. Tablice z chińskimi nazwami punktów z ”Clavis Medica" (ze zbiorów E. Kajdańskiego).
Większość prac nie doczekała się wydania za Ŝycia autora. Jak podaje Edward Kajdański, wiele prac
Boyma wykorzystali inni autorzy - bądź do napisania przez siebie kompilacji na temat chińskiej
medycyny tradycyjnej, w tym i akupunktury, bądź przypisując sobie autorstwo niektórych dzieł. Tak
było na przykład z ”Poradnikiem chińskiej medycyny" -”Specimen Medicinae Sinicae", który po
śmierci Boyma wydał pod własnym nazwiskiem holenderski lekarz - Adreas Cleyer.
Po dotarciu akupunktury do Europy i jej rozpropagowaniu, co -jak wspomniałem - czynili głównie
misjonarze i dyplomaci, zaczyna być ona stosowana w Holandii, Niemczech, Włoszech, Anglii i w
Rosji. Powstaje teŜ wiele cennych publikacji na jej temat. Warto wspomnieć o tak sławnych
postaciach, jak»L. J. Berlioz, ojciec znanego kompozytora, który stosował akupunkturę i opisał jej
działanie w chorobach przewlekłych, czy G.S. Morant, francuski dyplomata, obdarzony wyjątkowym
zmysłem obserwacji i uzdolnieniami medycznymi, który napisał podręcznik o podstawach
teoretycznych i zasadach praktycznych akupunktury. O doskonałości tego dzieła świadczy fakt, Ŝe
mimo iŜ było ono napisane w 1934 roku, do dzisiaj słuŜy jako jeden z podstawowych podręczników
do nauki akupunktury.
W USA zaczęto się interesować akupunkturą od czasów tzw. dyplomacji pingpongowej i wizyty
prezydenta Nixona w Chinach. Wielką reklamę zrobili jej dziennikarze amerykańscy, towarzyszący
Nixonowi, którym pokazano zabiegi akupunktury. Szczęśliwym lub nieszczęśliwym zbiegiem
okoliczności jeden z dziennikarzy, który nagle zachorował, musiał być poddany natychmiastowej
operacji. Z uwagi na istniejące niebezpieczeństwo narkozy był znieczulony akupunkturą. Znieczulenie
było skuteczne, a pacjent pomyślnie przeszedł operację. Sceptyczni zazwyczaj dziennikarze byli
zafascynowani tą metodą i swoimi opisami zrobili akupunkturze niebywałą reklamę. Dla licznie
przybywających potem grup lekarzy analgezja akupunkturowa, choć niewiarygodna, była najbardziej
przekonująca. To zapewne przyczyniło się do szybkiego rozpowszechnienia akupunktury w Stanach
Zjednoczonych.
W czasach najnowszych na podkreślenie zasługuje fakt, Ŝe Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
zajmuje oficjalne stanowisko w sprawie akupunktury i uznaje ją jako metodę leczniczą. Obecnie
prawie we wszystkich krajach Europy, w Ameryce i Australii stosuje się akupunkturę oficjalnie. Z
krajów Europy Środkowej i Wschodniej najlepiej jest rozwinięta w Rosji i na Ukrainie, gdzie badania
prowadzi się w wielu instytutach medycznych. Akupunktura jest wykładana na uczelniach i stosowana
powszechnie w klinikach, szpitalach i lecznictwie otwartym. W ówczesnej Czechosłowacji juŜ w 1972
roku odbył się Międzynarodowy Kongres Akupunktury (w Brnie), zorganizowany przez Uniwersytet
Purkiniego, na którym przedstawiono m.in. jedno z pierwszych unikalnych badań
patomorfologicznych dotyczących budowy punktu akupunktury.
W Polsce akupunkturę znano juŜ na początku XIX wieku. Z tego co wiemy interesowały się nią
głównie ośrodki akademickie. Świadczą o tym odnalezione dotychczas dysertacje doktorskie.
Pierwsza to dysertacja Antoniego Baranowskiego, poświęcona moxie. Na podstawie tej dysertacji
Antoni Baranowski uzyskał w 1828 roku tytuł doktora medycyny na Uniwersytecie Wileńskim (ryć.
10). Druga to dysertacja Józefa Domaszewskiego; w części dotyczyła ona akupunktury. Na jej
podstawie Józef Domaszewski uzyskał w 1830 roku tytuł doktora medycyny na Uniwersytecie
Jagiellońskim (ryć. 11).
Ryc.10. Dysertacja doktorska Antoniego Baranowskiego na temat leczenia moxą (1828).
Ryć. 11. Dysertacja doktorska Józefa Domaszewskiego na temat akupunktury (1830).
Dyplomy tych prac znajdują się w Stołecznym Centrum Akupunktury w Warszawie. Jednak o dalszej
działalności tych lekarzy na polu akupunktury nic nie wiemy. Nie ma teŜ przekonujących
dokumentów na to, poza przypuszczeniami, aby była ona praktykowana w leczeniu chorych i w
następnych latach przez innych lekarzy. Właściwa historia akupunktury w Polsce zaczyna się w latach
siedemdziesiątych bieŜącego stulecia, gdy zaczęto ją szerzej stosować w przychodniach i szpitalach.
Uznawanymi pionierami tej metody w naszym kraju są prof. dr med. Zbigniew Garnuszewski i dr
med. Bolesław Rutkowski. Obecny kształt akupunkturze nadał prof. Zbigniew Garnuszewski, który
zaangaŜował cały swój organizatorski talent, naukowe doświadczenie i siły w sprawę legalizacji |
rozwoju polskiej akupunktury. Usilne starania czynione od 1971 roku i wspierane przez garstkę
entuzjastów, do których naleŜał równieŜ autor tej monografii, uwieńczone zostały w 1978 roku
otwarciem w Warszawie poradni, która jako pierwsza w Polsce nazywała się Poradnią Akupunktury.
Na marginesie trzeba tu wyjaśnić, Ŝe przez wiele lat słowo ”akupunktura" było niepopularne w
niektórych środowiskach medycznych i zastępowano je słowem ”refleksoterapia". RównieŜ dzięki
staraniom profesora Zbigniewa Garnuszewskiego - i pod jego naukowym kierownictwem - w 1979
roku w Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie zorganizowany został
pierwszy w kraju kurs akupunktury. W 1981 roku stworzono Sekcję Refleksoterapii Polskiego
Towarzystwa Lekarskiego, a w lutym 1987 roku powstało Polskie Towarzystwo Akupunktury. Od
1983 roku ukazuje się czasopismo ”Akupunktura Polska". Po pierwszym kursie akupunktury odbyły
się następne, do IV stopnia włącznie. Wykłady i zajęcia praktyczne na tych kursach prowadzili
zaproszeni do Polski specjaliści akupunktury, profesorowie chińscy i koreańscy. Obecnie prowadzą je
juŜ tylko specjaliści polscy.
Równolegle z profesorem Garnuszewskim stosuje akupunkturę dr med. Bolesław Rutkowski,
anestezjolog w Instytucie Onkologii w Gliwicach. W 1972 roku, jako pierwszy w Polsce,
zorganizował on przy Zespole Opieki Zdrowotnej w Gliwicach funkcjonującą do dzisiaj Poradnię
Zwalczania Bólu, w której stosowana była głównie akupunktura i elektroakupunktura. W 1974 roku
doktor Rutkowski, równieŜ jako pierwszy lekarz z Polski, zostaje skierowany przez Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej do Chińskiej Republiki Ludowej w celu pogłębienia swojej wiedzy.
Publikacje doktora Rutkowskiego, dotyczące zastosowania akupunktury i elektroakupunktury w
zwalczaniu bólu i w anestezjologii, znajdzie Czytelnik w piśmiennictwie anestezjologicznym. Jest to
godne uwagi, były to bowiem pierwsze prace naukowe na temat akupunktury, jakie ukazały się w
polskich czasopismach medycznych.
NaleŜy podkreślić szczególny wkład anestezjologów oraz neurologów w dzisiejszy rozwój polskiej
akupunktury. Zorganizowali oni i prowadzą ośrodki badania i leczenia bólu w Wojskowej Akademii
Medycznej w Łodzi oraz w Akademiach Medycznych w Warszawie, Poznaniu i Łodzi. W ośrodkach
tych jako jedną z głównych metod stosuje się akupunkturę i elektroakupunkturę. Z ośrodków tych
pochodzi wiele prac opublikowanych w czasopismach medycznych. W 1982 roku Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej zorganizowało pierwszy grupowy wyjazd dla ośmiu zaawansowanych w
akupunkturze lekarzy do Centralnego Instytutu Medycyny Tradycyjnej w Phenianie w Koreańskiej
Republice Ludowo-Demokratycznej. Grupie tej przewodniczył profesor Garnuszewski, a autor tej
monografii był uczestnikiem tego szkolenia (ryć. 12). Obecnie w Warszawie znajduje się Stołeczne
Centrum Akupunktury, spełmo ”Akupunktura Polska". Po pierwszym kursie akupunktury odbyły się
następne, do IV stopnia włącznie. Wykłady i zajęcia praktyczne na tych kursach prowadzili zaproszeni
do Polski specjaliści akupunktury, profesorowie chińscy i koreańscy. Obecnie prowadzą je juŜ tylko
specjaliści polscy.
Równolegle z profesorem Garnuszewskim stosuje akupunkturę dr med. Bolesław Rutkowski,
anestezjolog w Instytucie Onkologii w Gliwicach. W 1972 roku, jako pierwszy w Polsce,
zorganizował on przy Zespole Opieki Zdrowotnej w Gliwicach funkcjonującą do dzisiaj Poradnię
Zwalczania Bólu, w której stosowana była głównie akupunktura i elektroakupunktura. W 1974 roku
doktor Rutkowski, równieŜ jako pierwszy lekarz z Polski, zostaje skierowany przez Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej do Chińskiej Republiki Ludowej w celu pogłębienia swojej wiedzy.
Publikacje doktora Rutkowskiego, dotyczące zastosowania akupunktury i elektroakupunktury w
zwalczaniu bólu i w anestezjologii, znajdzie Czytelnik w piśmiennictwie anestezjologicznym. Jest to
godne uwagi, były to bowiem pierwsze prace naukowe na temat akupunktury, jakie ukazały się w
polskich czasopismach medycznych.
NaleŜy podkreślić szczególny wkład anestezjologów oraz neurologów w dzisiejszy rozwój polskiej
akupunktury. Zorganizowali oni i prowadzą ośrodki badania i leczenia bólu w Wojskowej Akademii
Medycznej w Łodzi oraz w Akademiach Medycznych w Warszawie, Poznaniu i Łodzi. W ośrodkach
tych jako jedną z głównych metod stosuje się akupunkturę i elektroakupunkturę. Z ośrodków tych
pochodzi wiele prac opublikowanych w czasopismach medycznych. W 1982 roku Ministerstwo
Zdrowia i Opieki Społecznej zorganizowało pierwszy grupowy wyjazd dla ośmiu zaawansowanych w
akupunkturze lekarzy do Centralnego Instytutu Medycyny Tradycyjnej w Phenianie w Koreańskiej
Republice Ludowo-Demokratycznej. Grupie tej przewodniczył profesor Garnuszewski, a autor tej
monografii był uczestnikiem tego szkolenia (ryć. 12). Obecnie w Warszawie znajduje się Stołeczne
Centrum Akupunktury, spełniające funkcję szkoleniową, pod kierownictwem naukowym profesora
Zbigniewa Garnuszewskiego. Prawie w kaŜdym województwie mieści się poradnia lub gabinet
akupunktury. W wielu ośrodkach klinicznych i naukowych prowadzone są badania z zakresu
akupunktury. Polscy lekarze uczestniczą w kongresach międzynarodowych wygłaszając referaty. Od
1982 do 1985 roku odbyło się 5 Krajowych Konferencji Akupunktury, w których udział brało wielu
lekarzy z prawie wszystkich krajów europejskich. Nasi lekarze wchodzą teŜ w skład zarządów
międzynarodowych towarzystw naukowych, m.in. takich jak Światowa Federacja Towarzystw
Akupunktury w Pekinie i Międzynarodowe Towarzystwo Akupunktury Naukowej w Wiedniu.
WaŜnym dla akupunktury wydarzeniem było powołanie w październiku 1989 roku przy Światowej
Organizacji Zdrowia (WHO) w Genewie Grupy Naukowej ds. Akupunktury, składającej się z 12
ekspertów z całego świata, w której skład wszedł równieŜ przedstawiciel Polski. Grupa ta na swoim
pierwszym posiedzeniu opracowała nazewnictwo punktów akupunktury, które ogłosiła w Biuletynie
WHO w 1991 roku („A proposed standard international acupun-cture nomenclature. Report of WHO
Scientyfic Group"). Akupunktura jest metodą interdyscyplinarną. Jej dalsze losy będą zaleŜały od
tych, którzy ją wykonują. Chodzi o to, aby wykonywali ją licencjonowani lekarze z wysokimi
kwalifikacjami (specjalizacjami z innych dziedzin medycyny). Optymistycznym faktem jest to, Ŝe jest
juŜ wykładana w kilku akademiach medycznych, Ŝe uczą się jej studenci starszych lat studiów
lekarskich.

Chińska filozofia medycyny tradycyjnej

Istnieje kilka pojęć w chińskiej filozofii medycyny tradycyjnej, którymi Chińczycy wyjaśniają
mechanizm działania akupunktury. Są to pojęcia ”energii" Chi*, Yang i Yin, reguły Pięciu Elementów
oraz meridianu i punktu akupunktury, nazywanego współcześnie ”biologicznie aktywnym punktem"
(BAP) albo po prostu ”punktem chińskim".
[* Chi - czytać - Czi. Pisze się równieŜ: Ch'i, Qi, K'i, Tschi, Tsri. Określenie Chi mianem energii
wywołuje wiele nieporozumień, dlatego słowo ”energia" podaję w cudzysłowie.]

Pojęcie ”Chi"

W organizmie człowieka istnieje i krąŜy niewidzialna ”energia", ”siła Ŝyciowa", którą Chińczycy
nazywają ”Chi" (po japońsku -”Ki", po koreańsku -”Kichol", po hindus-ku -”Prana", w staroŜytnej
filozofii greckiej -”Logos", w filozofii buddyjskiej -”Dharma"). Jest to podstawowy kanon tradycyjnej
medycyny, na którym opiera się akupunktura, jak równieŜ i akupresura. Stare księgi chińskie opisują
ją jako ”siłę" („energię") niezbędną do prawidłowej czynności komórki, tkanki i całego organizmu.
„Energia" Chi występuje nie tylko u człowieka. Mają ją równieŜ zwierzęta, rośliny i zjawiska
przyrody, a nawet kaŜda materia posiadająca strukturę chemiczną. Chi kieruje funkcjami
wzrostowymi, obronnym i rozrodczymi. Jest siłą napędową wszystkich procesów Ŝyciowych, jest po
prostu Ŝyciem. Poprzez te czynności Chi jest odpowiedzialna za fizyczną integrację kaŜdej jednostki i
za zmiany zachodzące w jednostce. Chi to spoiwo, łączące nasze ciało, umysł i ducha. KaŜda komórka
i kaŜdy narząd mają swój większy lub mniejszy zasób Chi. Suma wszystkich Chi stanowi o potencji
Ŝyciowej całego organizmu. KrąŜenie Chi w zdrowym organizmie ma charakter ciągły i odbywa się
dokładnie ustalonymi drogami (szlakami), nazywanymi kanałami, południkami lub meridianami.
Jeden cykl krąŜenia Chi, która z serca wychodzi i do serca powraca, trwa 24 godziny. Przez ten czas
jej najwyŜsza fala przepływa przez wszystkie narządy i tkanki (ryć. 13). Wysokość fali przepływu w
danym narządzie zaleŜy od poziomu Chi w narządzie przed nim leŜącym. Z kolei same narządy i
tkanki, przez które Chi przepływa, wzmacniają ją, uszlachetniają, czyli czynią ją doskonalszą, i
posyłają ją do mózgu, w celu spełnienia wyŜszych zadań - kreowania naszych myśli, uczuć, snów.
JeŜeli z powodu jakiejś choroby poziom Chi w tym narządzie będzie obniŜony, fala płynąca do
narządu następnego będzie równie niska, a czynność narządu - osłabiona. Nakłucie kanału narządu
chorego, czyli osłabionego energetycznie i czynnościowo, wyrównuje w nim poziom energii,
poprawia jego czynność, a przez to podnosi falę Chi płynącą do następnego narządu. KrąŜenie energii
Chi rozpoczyna się bardzo wcześnie. Według jednych starych ksiąg chińskich - z chwilą pojawienia
się śladu pracy serca, a według innych - z pierwszym oddechem. Świadczyłoby to o tym, Ŝe w
pierwszym przypadku płód prawie od początku istnienia ma własne krąŜenie energii, a w drugim, Ŝe
korzysta z krąŜenia energii matki.
Ryć. 13. Dobowy cykl krąŜenia Chi w organizmie człowieka (czas najwyŜszej aktywności narządów).

KrąŜenie Chi ma waŜne znaczenie praktyczne. W czasie, gdy maksimum energii przepływa przez
dany narząd, jest on bardziej pobudzony i uzyskuje największą aktywność, a zarazem największą
podatność na wszelkiego rodzaju zabiegi lecznicze. W związku z tym w obserwacjach klinicznych
zauwaŜono, Ŝe w okresie tej zwiększonej aktywności narządu ilość leku chemicznego podawanego
choremu moŜe być znacznie zmniejszona, a rezultaty lecznicze będą takie same. Dlatego teŜ klasyczna
akupunktura zaleca wykonywanie zabiegów właśnie w godzinach największej aktywności chorego
narządu, a więc nawet w środku nocy, jeśli narząd wtedy tę aktywność wykazuje. Ale w okresie
zwiększonej aktywności narządu występują i zaskakujące zjawiska. Por-tnow38, powołując się na
literaturę, opisuje występowanie u niektórych chorych spontanicznego zmniejszenia poziomu cukru
we krwi (hipoglikemia), który pojawia się pod koniec ranka, co odpowiada okresowi wzmoŜonej
aktywności meridianu ”śledziona-trzustka" (w godzinach 9-11). Kolka wątrobowa najczęściej
występuje około godziny pierwszej w nocy, co odpowiada okresowi największej aktywności
pęcherzyka Ŝółciowego. Ataki astmy oskrzelowej występują między 3-5 rano, w okresie największej
aktywności płuc. O tej właśnie porze, jak ustalono w badaniach35, stwierdza się zmniejszenie we krwi
stęŜenia kortykosteroidów.
Fala energii płynąca przez narząd trwa dwie godziny, po czym stopniowo opada. Po jej przepłynięciu
narząd staje się słabszy, bardziej podatny na uszkodzenia i zachorowania oraz gorzej poddaje się
leczeniu. Cykliczność krąŜenia Chi i wpływ tej cykliczności na aktywność organizmu moŜna uznać za
najwcześniejszy dowód na istnienie rytmów biologicznych, które kilka tysięcy lat temu odkryto
empirycznie, a obecnie stanowią one naukę zwaną rytmologią i są wykorzystywane w medycynie,
biologii, sporcie itp.
Biorąc pod uwagę największą aktywność dobową narządów, Chińczycy podzielili je na 3 grupy, po 4
w kaŜdej, tj. na dzienne, dzienno-nocne i nocne (tab. l, ryć. 13). Do dziennych zaliczają narządy, przez
które fala, czyli maksimum energii, przepływa w godzinach 7-15, tj. Ŝołądek, śledzionę, trzustkę,
serce, jelito cienkie. Do dzienno-nocnych narządy, przez które fala przepływa w godzinach 15-19 i 3-
7, tj. płuca, jelito grube, pęcherz moczowy, nerki. Do narządów nocnych: osierdzie, potrójny
ogrzewacz, pęcherzyk Ŝółciowy i wątrobę, przez które maksimum energii przepływa w godzinach 19-
3.
Nazwa narządu Pora przepływu Chi Rodzaj
narządu

Płuca w godzinach od 3 do 5 dzienno-nocny

Jelito grube w godzinach od 5 do 7 dzienno-nocny

śołądek w godzinach od 7 do 9 dzienny

Śledzi ona- w godzinach od 9 do 1 dzienny

trzustka 1

Serce w godzinach od 11 do dzienny

13

Jelito cienkie w godzinach od 13 do dzienny

15

Pęcherz moczowy w godzinach od 15 do dzienno-nocny

17

Nerki w godzinach od 17 do dzienno-nocny

19

Osierdzie w godzinach od 19 do nocny

21

Potrójny w godzinach od 21 do nocny

ogrzewacz 23

Pęcherzyk w godzinach od 23 do nocny

Ŝółciowy 1

Wątroba w godzinach od 1 do 3 nocny

Tabela 1. Pory przepływu energii Chi przez narządy z podziałem 11 na dzienne, dzienno-nocne i
nocne

KaŜdy człowiek ma wrodzony zasób Chi. Ten, który ma jej więcej, odznacza się duŜą aktywnością,
wigorem, lepszym zdrowiem i samopoczuciem. Jest zdolny do duŜych wysiłków, mniej się męczy, a
po zmęczeniu szybciej regeneruje siły. W Ŝyciu codziennym spotyka się takich ludzi; mówi się o nich,
Ŝe mają niespoŜyte siły. Z siły Chi wyłania się w nas chęć do Ŝycia, odkryć, miłości, prokreacji. Ten,
który ma jej mniej, jest mało aktywny, spowolniały, szybciej ”wytraca" siły, ma uczucie ciągłego
zmęczenia, osłabienia i zwolnioną zdolność regeneracji sił. Chińczycy mówią: ”Kiedy Chi gromadzi
się - formuje się fizyczna postać ciała. Kiedy Chi ulega zanikowi - ciało obumiera".
Gdzie tkwi źródło energii Chi i czym ona jest w swojej istocie? Stare księgi chińskie podają trzy
główne źródła: pierwsze - pierwotne lub prenatalne - jest przekazywane przez rodziców w chwili
poczęcia. Energia ”Guan-Chi" zawarta w komórce jajowej i plemniku wpływa na indywidualne
dziedziczenie konstytucji. Wielkość tej energii jest ściśle określona dla kaŜdego człowieka i nie zaleŜy
od jego budowy. Człowiek niski, szczupły moŜe dysponować duŜym zasobem energii Chi, a tym
samym moŜe mieć duŜe moŜliwości działania. Odwrotnie - człowiek dobrze zbudowany, atletyczny, z
wyglądu silny, moŜe mieć jej znacznie mniej. KaŜda cięŜsza praca fizyczna, większy wysiłek
psychiczny, stres, na długo mogą wytrącać go z równowagi, czynić go zmęczonym i mało wydajnym
w pracy, z koniecznością długiego okresu wypoczynku. Zasób energii (prenatalnej) w organizmie -
czyli energii przekazywanej przez komórkę jajową i plemnik - jest indywidualnie ograniczony,
zmniejsza się z wiekiem człowieka. Z kaŜdym rokiem energii tej ubywa i niczym nie moŜna jej
uzupełnić.
Według zasad medycyny chińskiej jest niezwykle waŜne dla przyszłego potomstwa, aby w chwili jego
poczęcia rodzice byli zdrowi i silni. Wtedy bowiem mają duŜy zasób energii Guan-Chi (prenatalnej),
której część w momencie zapłodnienia przekazują swojemu potomstwu. Szczególnie dobrą kondycję
powinien mieć męŜczyzna. Jemu to bowiem natura wyznaczyła rolę głównego dawcy tej energii.
Dlatego teŜ przed zaplanowanym poczęciem męŜczyzna powinien unikać wszystkiego, co energię tę
zmniejsza i osłabia, m.in. alkoholu, tytoniu i narkotyków. Powinien teŜ, co podkreślają traktaty Tao,
przez pewien czas prowadzić wstrzemięźliwe Ŝycie seksualne, przez co naleŜy rozumieć, Ŝe nie
ograniczając kontaktów płciowych powinien powstrzymywać ejakulację (wytrysk nasienia). Sperma
bowiem dla europejskiego lekarza to plemniki (komórki) w wydzielinie prostaty, ale dla lekarza
znającego sekrety Tao nasienie męskie to Ŝywa tkanka o bardzo duŜym potencjale energetycznym
energii Chi. Zbyt częste wytryski nasienia zmniejszają zasoby prenatalnej Guan-Chi, osłabiają
organizm męŜczyzny i skracają mu Ŝycie.
Tao stawiając męŜczyźnie takie wymagania prokreacyjne wcale nie ogranicza jego Ŝycia płciowego.
Dba jedynie o zdrowie i jego siłę, i o siłę potomstwa. Aby nie pozbawiać męŜczyzny erotycznych
doznań, Tao uczy go odpowiednich technik osiągania orgazmu bez ejakulacji. Takie umiejętności
współŜycia z kobietą, jak pouczają chińscy mędrcy, nietrudno osiągnąć przy określonym treningu.
Trening taki powinien stosować kaŜdy męŜczyzna. Orgazm bez wytrysku zapewnia mu zdrowie,
długowieczność, trwającą do późnej starości doskonałą kondycję seksualną, silne fizyczne i
psychiczne potomstwo oraz radość i szczęście jego partnerce.
Wśród ludów Dalekiego Wchodu, znających tajniki miłości Tao i uprawiających jogę, ten sposób
współŜycia seksualnego jest znany i rozpowszechniony. Znał go zresztą sam legendarny cesarz
Huang-Di, który stosując tę metodę doŜył 115 lat, a jego następcy, którym tę wiedzę przekazał, Ŝyli
98, 105, 117, 99 i 100 lat.
Drugie źródło energii Chi tkwi w spoŜywanych pokarmach - w procesach odŜywiania i oddychania,
czyli w procesach biochemicznych (energia ”Gu-Chi"), a trzecie w powietrzu, w otaczającym
kosmosie (energia ”Kong-Chi").
Stare księgi ostrzegają jednak, Ŝe zapasy energii Chi w organizmie są ograniczone. Cała umiejętność
gospodarowania nią polega na tym, aby była ona ciągle uzupełniana. W Ŝyciu bywają jednak takie
stany, które zmuszają człowieka do nadmiernego wysiłku, do nadludzkiego wydatku Cni, do takiego
wydatku, który przekracza jej wewnętrzne zapasy. W sytuacjach takich niewyczerpanym źródłem Chi
”Wielkiej Chi", poza tą, która znajduje się w pokarmach, jest ”Ocean Energii Kosmosu" -
wszechświata, z którego człowiek moŜe czerpać bez końca.
Z kosmosu chłonie człowiek całą powierzchnią skóry, a szczególnie poprzez biologicznie aktywne
punkty, czyli punkty akupunktury, swoiste okna łączące wnętrze ciała jego wewnętrzne narządy z
wszechświatem. Na przykład igły tkwiące w punktach stanowią -jak mówią współcześni Chińczycy -
swoiste anteny, wychwytujące energię kosmiczna.
Wysuwając na czoło kosmos jako źródło Chi, chińska filozofia podkreśla, Ŝe energia kosmiczna jest
siłą, która stworzyła całą materię i powoduje jej przemiany w obecnej fazie, Ŝe jest siłą napędową,
przenikającą ciało. Człowiek jest jedynie mikroskopijną cząstką makrokosmosu, jest z nim ściśle
związany, musi podlegać wszystkim jego prawom i wpływom. Trudno w tym miejscu nie wyrazić
głębszego zdziwienia i zadumy, Ŝe w czasach tak odległych od naszego XX wieku, wieku który
nazywamy ”wiekiem ery kosmicznej", Ŝe juŜ wtedy dociekliwy umysł człowieka do-strzegł związek,
jaki istnieje między przyrodą Ziemi i jej najwyŜszym wytworem - człowiekiem - a kosmosem.
Tyle o energii Chi mówi chińska tradycyjna medycyna, jej staroŜytne księgi. Współcześnie Chińczycy
nie wnoszą nic nowego na temat energii Chi. Dla Chińczyka zresztą jakakolwiek dyskusja dotycząca
pojęcia Chi jest czymś niezrozumiałym. Chi po prostu istnieje i nie podlega dyskusji.
Czym jest ta tajemnicza Chi i czy w ogóle istnieje*, nikt nic moŜe naukowo udowodnić20. StaroŜytne i
nowoŜytne teksty chińskie nie spekulują co do jej natury, ani teŜ nie próbują jej wyjaśniać. Jedno jest
pewne - Ŝe nie jest to energia rozumiana w kategoriach fizycznych, gdyŜ nie odpowiada jej kryteriom.
Energia fizyczna jest dokładnie poznana, ujęta w naukowe formuły i matematyczne wzory. Chi jest
pojęciem filozoficznym, a w ujęciu fizjologii - funkcjonalnym.
[* Obecnie samo pojęcie ”energii Ŝyciowej" jest powszechnie akceptowane, np. w psychiatrii i
psychosomatyce.]

PoniewaŜ nie wszystko, czego nie moŜna współcześnie udowodnić, oznacza, Ŝe to nie istnieje,
współczesna nauka stosując dostępne jej metody bada i weryfikuje wiele nie wyjaśnionych dotychczas
zjawisk - w tym i ”energii" Chi. Być moŜe jest to energia elektromagnetyczna tworząca ”pole
biologiczne" Ŝywych organizmów? MoŜe odpowiada pojęciu ”bioplazmy"? NieŜyjący juŜ profesor W.
Sedlak41'42, pionier polskiej bioelektroniki, twórca pojęcia ”bioplazmy", w jednej ze swych prac
pisze:”... na wszystkich poziomach organizacji biologicznej układ Ŝywy emituje falę
elektromagnetyczną określaną jako pole biologiczne. KaŜdy układ Ŝywy jest otoczony i wypełniony
polem biologicznym. Jest to jedna z podstawowych manifestacji Ŝycia. Jednocześnie pole to bierze
udział w wewnętrznej organizacji struktury chemicznej", a w innym miejscu:”... Pole biologiczne nie
jest tylko rezultatem procesów Ŝyciowych. Jest ono równieŜ Ŝyciem. Do istoty Ŝycia naleŜy nie tylko
substancja chemiczna, jej struktura i funkcja, jako zespół procesów chemicznych, naleŜy do niej
równieŜ wytwarzanie pola biologicznego. Struktura pozbawiona pola biologicznego jest martwą
materią, a nie Ŝyciem. Pole biologiczne jest wynikiem procesów chemicznych dokonujących się na
strukturach związków organicznych, a jednocześnie steruje prawidłowym przebiegiem tych procesów
oraz odbudową struktur wymieniających ustawicznie skład atomowy". Przytoczony wyŜej cytat nie
jest opisem chińskiej ”energii" Chi, widać w nim jednak pewne analogie z opisami w starych księgach
chińskich.
Inny znawca teorii medycyny tradycyjnej - Anglik Ted Kaptchuk -mówi, Ŝe: ”... Chi to materia na
progu zmian w energię lub energia na progu zmian materializowania się".
Mann i Lebarbier23'27 uwaŜają ”energię Chi" za falę elektrycznej depolaryzacji, płynącą po włóknach
wegetatywnego systemu nerwowego.

Pojęcie ”Yang" i ”Yin” (teoria ”Zang-Fu")

„Yang" i ”Yin" nie są dwiema samodzielnymi ”siłami", jak się czasem określa, lecz stanowią dwie
skrajne i przeciwne sobie odmiany Chi, a tym samym - dwie skrajne l przeciwstawne sobie czynności
organizmu, przyrody, wszechświata. Yang i Yin są określeniem przeciwieństw w naturze, w kosmosie
i w człowieku. Jako dwa odmienne bieguny Yang i Yin znajdują się w kaŜdej substancji jednocześnie,
nie mogą istnieć samodzielnie, nie mogą być rozdzielone, lecz egzystują we wzajemnym powiązaniu,
w stałej równowadze i harmonii. Zachwianie równowagi między nimi prowadzi do zachwiania w
świecie procesów przemian kierujących zjawiskami Ŝycia i zjawiskami przyrody (homeostazy).
Równowaga ta nie jest jednak statyczna, lecz ciągle, rytmicznie się zmienia, niosąc ze sobą elementy
tworzenia i niszczenia, wspierania i zwalczania, dąŜąc do przewagi jedna nad drugą, ma więc
charakter dynamiczny. W pojęciu staro chińskiego systemu filozoficznego taoizmu nie ma we
wszechświecie organizmu, zjawiska przyrody, czy procesu fizycznego lub chemicznego, słowem
niczego, w czym nie byłoby konkurencji lub bezwzględnej walki tych dwóch przeciwstawnych
biegunów, odmian energii Chi. Dlatego teŜ Yang i Yin są określone jako prawo jedności lub walki
przeciwieństw. Te dwie przeciwstawne sobie fazy Chi zmieniają się, przechodzą w siebie, a kaŜda z
nich zawiera odrobinę drugiej. Przedstawia to najlepiej tzw. chińska monada (ryć. 14), gdzie kolor
jasny to Yang, a ciemny to Yin. W kolorze jasnym jest cząstka ciemnego Yin (Mały Yin), a w
ciemnym - cząstka jasnego Yang (Mały Yang). W starych księgach piszą, Ŝe pod wpływem emocji
Yang moŜe przechodzić w Yin i odwrotnie. Zalecane przez taoistów spokój i medytacje pozwalają na
przejście Yin w Yang.
Ryć. 14.”Chińska monada" - symbol tradycyjnej medycyny chińskiej.

Wszystko co na świecie i we wszechświecie, wewnątrz i na zewnątrz, daje się zakwalifikować do

Yang albo do Yin. Yang - to strona lub faza dodatnia, to niebo, słońce światło, dzień, lato, ogień,
ciepło, rodzaj męski. Yin - to strona lub faza ujemna, księŜyc, ciemność, noc, zimno, ziemia, woda,
rodzaj Ŝeński.
W pojęciach dynamicznych czynności lub zjawiska Yang - wyraŜają siłę, wzrost, podniecenie, wigor,
ruch, szybkość, bystrość, element twórczy, pozytywny. Yin jest natomiast wyrazem słabości,
powolności, spokoju w sensie bezruchu, bierności, apatii, smutku, czyli statyczności. Yang i Yin są
więc cechą materii i zachodzących w niej zjawisk. RównieŜ w organizmie człowieka poszczególne
narządy i ich funkcje podporządkowane są fazie Yang i Yin. Yang - to narządy puste, mające
wewnątrz światło (narządy nazywane po chińsku Fu), tj. Ŝołądek, jelito cienkie, jelito grube,
pęcherzyk Ŝółciowy, pęcherz moczowy. Yin - to narządy pełne (po chińsku Zang), tj. serce, osierdzie,
płuca, śledziona-trzustka, wątroba, nerki. RównieŜ kanały energetyczne, tzw. meridiany, o których za
chwilę będę mówił, a które łączą punkty akupunktury leŜące na ciele z odpowiadającymi im
narządami wewnętrznymi, równieŜ są odpowiednio zaliczane do Yang i Yin (tab. 2).

Narządy Zang- Yin Narządy Fu-Yang

Serce Jelito grube

Płuca Jelito cienkie

Śledziona-trzustka śołądek

Wątroba Pęcherzyk Ŝółciowy

Nerki Pęcherz moczowy

Osierdzie Potrójny ogrzewacz

Tabela 2. Tradycyjny podział narządów na Zang-Yin (pełne) i Fu-Yang (puste)

W chińskiej medycynie tradycyjnej zdrowie to stan równowagi między Yang i Yin, pełnej harmonii
między nimi. Ta właśnie równowaga między Yang i Yin stanowi o prawidłowej funkcji kaŜdego
narządu z osobna i organizmu juko całości. Choroba jest stanem zachwiania równowagi, stanem
dysharmonii, nieładu, nieporządku. Stan taki wprowadza przewagę raz jednej, raz drugiej z tych faz.
Chińczycy określają to jako ”nadmiar" np. Yang lub ”niedobór" Yin albo odwrotnie. Choroby
charakteryzujące się nadmiernym pobudzeniem, przyspieszeniem funkcji Ŝyciowych organizmu
(nadczynnością), to choroby typu Yang. Do grupy tej naleŜą choroby ostre (Shi). Natomiast choroby
wykazujące tendencje odwrotne, tj. cechujące się osłabieniem i zwolnieniem funkcji Ŝyciowych,
zmniejszoną aktywnością (niedoczynnością), to choroby typu Yin. Do tej grupy chińska medycyna
zalicza choroby przewlekłe (po chińsku - Xu).
Yang i Yin coraz częściej obecnie utoŜsamia się z układem nerwowym autonomicznym. Cech
podobieństwa jest wiele. Yang - ma być układem sympatycznym, a Yin układem parasympatycznym.
Opierając się na zasadzie połączenia poszczególnych organów wewnętrznych poprzez meridiany i
punkty ze skórą, nakłuwano skórę lub ją uciskano, masowano w miejscach aktywnych punktów, tj.
punktów akupunktury, akupresury. Poprzez nakłucie, ucisk lub masaŜ punktu dochodzi się do
ułatwienia przejścia energii z kanału do kanału na skutek jego ”udroŜnienia", odblokowania, co
przywraca prawidłową cyrkulację energii Chi i prowadzi do równowagi energetycznej całego układu.
Prowadzi to do regulacji zakłóconych procesów czynnościowych zachodzących w organizmie, a
odnosząc to do układu nerwowego autonomicznego, do przywrócenia równowagi między jego dwoma
częściami składowymi, tj. do równowagi między układem sympatycznym i parasympatycznym.
Prowadzi to do regulacji procesów pobudzenia i hamowania, w konsekwencji do regulacji
zaburzonych procesów hormonalnych, nerwowych i procesów przemiany materii. Prowadzi do
zdrowia. Jak więc z powyŜszego widać pojęcia energii Chi, Yang i Yin są najistotniejszymi
elementami potrzebnymi do zrozumienia medycyny tradycyjnej.

Reguła Pięciu Elementów (teoria ”Wu-Ksing")

Z teorią Yang i Yin ściśle związana jest reguła Pięciu Elementów (pięciu Ŝywiołów), głosząca, Ŝe
materialną podstawą przyrody jest: drzewo, ogień, ziemia, metal, woda.
Stosunek, jaki zachodzi między tymi elementami, przedstawiono na rycinie 15. Wynikają z niego dwie
współzaleŜności, dwa cykle.
Pierwszy to cykl pobudzający - twórczy („Sheng Cykl"). W cyklu tym poszczególne elementy
wzajemnie się wspierają. Jeden element twórczy wspiera i pobudza do działania następny. Drzewo
pali się, by dać ogień, ogień po spaleniu się drzewa pozostawia popiół - ziemię. Z ziemi powstaje
(wydobywa się) metal, metal - pod wpływem temperatury topi się, przechodzi w stan płynny - wodę.
Woda wspomaga wzrost drzewa.
Łącząc te elementy po przekątnej, jak na rycynie 15, wykrywamy drugą współzaleŜność, drugi cykl,
cykl hamujący - destrukcyjny („Ko Cykl"). W tym cyklu kaŜdy z pięciu elementów jest w stosunku do
następnego w opozycji, wzajemnie się hamując. Drzewo rozsadza korzeniami skały - ziemię, ziemia
wypija wodę i gasi ogień, ogień topi metal, metal tnie drzewo. Cykl twórczy, jak widać, nastawiony
jest na rozwój. Cykl destrukcyjny na niszczenie. Oba są jednak w równowadze, jak Yang i Yin.
Zachwianie tej równowagi prowadzi do patologii.
Ryć. 15. Diagram objaśniający regułę ”Pięciu Elementów".

Opisana wyŜej cykliczność zmian wzajemnego pobudzania i hamowania, tworzenia i destrukcji leŜy u
podstaw istnienia wszechświata, u podstaw zgodnego funkcjonowania przyrody. Zasięgiem swym
cykliczność ta obejmuje równieŜ, człowieka, który jest maleńką cząstką tego wszechświata i u którego
równieŜ obserwuje się regularne, cykliczne zmiany, stanowiące podstawę jego prawidłowego
funkcjonowania. Reasumując, wszystkie czynności i zachowania jakie wykazuje organizm człowieka
nie są niczym innym jak harmonijną zmiennością dwóch cyklów Yang i Yin oraz opisanych wyŜej
dwóch cyklów Pięciu Elementów.
KaŜdy z tych pięciu elementów jest związany z parą narządów Yin i Yang, czyli z parami narządów -
pustych i pełnych (Fu i Zang).
Z drzewem jest związana wątroba i pęcherzyk Ŝółciowy, z ogniem - serce i jelito cienkie, z ziemią -
śledziona-trzustka i Ŝołądek, z metalem - płuca i jelito grube, z wodą - nerki i pęcherz moczowy.
Między parami tych narządów istnieje takie samo powiązanie, jak między pięcioma podstawowymi
elementami, tzn. wpływają one na siebie według cyklu pobudzania i hamowania. Na rycinie 15
pokazują to linie biegnące po przekątnych.
Wracając do omawianych pięciu elementów trzeba zauwaŜyć, Ŝe podobne elementy, ale bez drzewa,
istnieją takŜe w filozofii europejskiej. Drzewo w filozofii chińskiej, jak pisze Mann27, ma niezwykłe
znaczenie. Nazwa piątego elementu ”drzewa" kryje w sobie ciągle dyskutowany, nieuchwytny
element ”Ŝycia". Cztery pozostałe elementy dotyczą Ŝycia fizycznego, które moŜna dostrzec
zmysłami, piąty lub pierwszy element opisuje to co Ŝywe, Ŝyjące - roślinę (drzewo). Wspomniany
wyŜej Mann pisze, Ŝe”... moŜna by uwaŜać, Ŝe »drzewo« jako piąty element zostało dodane dlatego do
pozostałych czterech, aby moŜna było wytłumaczyć zjawisko »śycia«. Tak jednak nie jest. Element
drzewa w filozofii chińskiej zajmuje bezprecedensową pozycję pierwszego elementu, z którego 4
pozostałe się rozwinęły. Znaczy to, Ŝe Ŝycie było najpierw, a potem dopiero materia".
Z elementem drzewa dawni chińscy mędrcy powiązali wątrobę. Oczywiście takie powiązanie nie jest
przypadkowe. StaroŜytne chińskie księgi za siedlisko Ŝycia uwaŜają wątrobę (drzewo). W wątrobie
właśnie zachodzą wszystkie waŜne procesy biochemiczne, umoŜliwiające i podtrzymujące Ŝycie.
Pozostałe organy spełniają tylko funkcje pomocnicze. Płuca na przykład pobierają tlen, stanowiący
paliwo dla procesów metabolicznych odbywających się w wątrobie i tkankach. Serce poprzez krew
rozprowadza tlen i środki odŜywcze po całym ciele. Nerki wydalają niewykorzystane produkty
procesów metabolicznych wątroby na zewnątrz.
Ŝywotność i siła regeneracyjna wątroby, według tradycyjnej medycyny chińskiej, przewyŜsza inne
narządy oraz tkanki i decyduje o Ŝyciu człowieka.
Poprzez podporządkowanie regule Pięciu Elementów człowiek włącza się w całość natury. Staje się
jej nieodłączną całością. Spełnia się przez to prawo ”Tao" - uniwersalne prawo przyrody.
Reguła Pięciu Elementów w odniesieniu do organizmu człowieka słuŜy medycynie tradycyjnej do
interpretacji procesów fizjologicznych i zjawisk patologicznych. Do wyjaśniania zachodzących w nim
procesów pobudzania i hamowania. W połączeniu z cyklem krąŜenia energii Chi, Yang i Yin,
systemem meridian i punktów, stała się podstawą akupunktury i jest wykorzystywana w terapii.

Meridiany, południki, kanały

Drugim podstawowym elementem chińskiej medycyny tradycyjnej są meridiany, południki (kanały).

Mówiąc o meridianach naleŜy je rozpatrywać z punktu widzenia chińskiej tradycyjnej medycyny oraz
z punktu widzenia medycyny współczesnej.
Jak juŜ poprzednio pisałem, Chińczycy uwaŜają, Ŝe obecna w Ŝywym organizmie ”energia" Chi krąŜy
ściśle wytyczonymi, tworzącymi złoŜony system szlakami, tzw. ”południkami". Południki te
przebiegają głównie wzdłuŜ kończyn górnych i dolnych. Spośród krajów europejskich akupunktura
była najwcześniej stosowana we Francji, gdzie południki te nazwano ”meridianami". Nazywane są one
równieŜ ”kanałami energetycznymi" lub w skrócie ”kanałami". Nazwa ”meridian" jest szeroko
rozpowszechniona w Europie i Ameryce i uŜywana prawie we wszystkich podręcznikach poza
Chinami (wyjątek stanowi piśmiennictwo byłego ZSRR). Dlatego teŜ nazwa ta będzie uŜywana w
dalszej części tej monografii.
Meridiany poprzez system odchodzących od nich cienkich odgałęzień (kolaterali) łączą określone
punkty na powierzchni ciała (punkty akupunktury) z odpowiednimi narządami wewnętrznymi. Na
obwodzie kończyn, poniŜej stawów łokciowych i kolanowych, meridiany łączą się równieŜ między
sobą w pary za pośrednictwem gałązek łączących Luo (Lo). Meridian typu Yang łączy się z
meridianem typu Yin. W ten sposób tworzy się sieć oplatająca całe ciało.
UmoŜliwia to swobodne krąŜenie i przejście jej z jednego meridianu do drugiego, z narządu do
narządu, a przez to zachowanie energetycznej równowagi organizmu, będącej warunkiem zdrowia
człowieka.
Tradycyjna medycyna dzieli meridiany na główne i dodatkowe.

Meridiany główne

Meridiany główne biorą swoją nazwę od narządów, z którymi się łączą i na które oddziałują. Na
przykład meridian połączony z wątrobą nazywa się meridianem wątroby, a meridian połączony z
sercem -meridianem serca itd.
Jak wspomniałem - przy omawianiu pojęcia Yin i Yang medycyna chińska dzieli narządy wewnętrzne
człowieka na dwie grupy (tab. 2):
1. Zang - narządy pełne, które są narządami Yin.
2. Fu - narządy puste, które są narządami Yang.
Narządy pełne, Zang (np. wątroba), są rezerwuarem Chi. Narządy wewnątrz puste, Fu (np. Ŝołądek),
są miejscem wytwarzania Chi (trawienia pokarmów).
RównieŜ meridiany, które łączą się z tymi narządami, są odpowiednio meridianami Yin albo Yang.
Meridiany główne są dwubocznie symetryczne. Oznacza to, Ŝe taki sam meridian występuje po lewej i
prawej stronie (lustrzane odbicie). Po kaŜdej stronie ciała człowieka przebiega 12 meridianów
głównych. Na kaŜdym z nich jest połoŜonych od 9 do 67 punktów akupunktury (tab. 3).

Lp. Nazwa meridianu Liczba Yan Yin 1

punktów g

1 Meridian płuc 11 +1

2 Meridian jelita grubego 20 +

3 Meridian Ŝołądka 45 +

4 Meridian śledziony- 21 +
trzustki

5 Meridian serca 9 +

6 Meridian jelita cienkiego 19 +

7 Meridian pęcherza 67 +
moczowego

8 Meridian nerki 27 +

9 Meridian osierdzia 9 +

10 Meridian potrójny 23 +
ogrzewacz*

11 Meridian pęcherzyka 44 +
Ŝółciowego

12 Meridian wątroby 14 +

13 Meridian środkowy tylny 27 + -

14 Meridian środkowy 24 - +
przedni

Tabela 3. Meridiany główne z punktami

[* Meridiany osierdzia i potrójny ogrzewacz nie są związane z narządami, lecz spełniają określone
funkcje czynnościowe. Meridian potrójny ogrzewacz zwany jest inaczej meridianem ”trzech jam
ciała". Nazwa ta bierze się stąd, Ŝe jego gałąź wewnętrzna przebiega przez trzy jamy ciała: czaszkę,
klatkę piersiową i jamę brzuszną.]

Punkty te są najwaŜniejszym elementem akupunktury - poprzez nie stosując nakłuwanie, ucisk,

przygrzewanie (moxa), elektrostymulację czy teŜ stymulację laserem moŜemy oddziaływać na narządy
wewnętrzne.
Wszystkie meridiany główne mają dwie części: zewnętrzną, biegnącą po powierzchni ciała, na której
leŜą wszystkie punkty akupunktury, oraz wewnętrzną, biegnącą wewnątrz i zmierzającą do
odpowiadających im narządów. Po drodze, przechodząc przez inne narządy, meridiany kierują do nich
drobne odgałęzienia. W ten sposób draŜniąc punkty na jednym meridianie moŜna oddziaływać na
kilka narządów.
Zewnętrzne części meridianów mają charakterystyczny przebieg. Wszystkie zaczynają się lub kończą
na palcach rąk i nóg (z wyjątkiem meridianu nerki, który zaczyna siei na podeszwie).
W przewaŜającej swej długości biegną przez kończyny( górne lub dolne. Dlatego dzieli się je na
meridiany górne (lub meridiany rąk) oraz dolne (meridiany nóg).
Do meridianów górnych (rąk) naleŜą: meridian płuca, jelita grubego, osierdzia, potrójny ogrzewacz,
meridian serca i jelita cienkiego.
Do meridianów dolnych (nóg) naleŜą: meridian nerki, śledziony-trzustki, wątroby, Ŝołądka,
pęcherzyka Ŝółciowego i pęcherza moczowego.
Meridiany grupy Yang biegną po powierzchni zewnętrznej kończyn (po stronie prostowników), a
meridiany grupy Yin - po powierzchni wewnętrznej (po stronie zginaczy).
JeŜeli człowiek przyjmie pozycję czworonoŜną, to meridiany zewnętrzne Yang są meridianami
grzbietowymi, odkrytymi, a meridiany wewnętrzne Yin - brzusznymi, ukrytymi.
F. Mann, omawiając przebieg meridianów po powierzchni ciała, podaje następujący opis: ”Jeśli
człowiek wyprostuje się w taki sposób, Ŝe jego ręce są uniesione w górę, w stronę nieba, a jego stopy
są osadzone na ziemi, zauwaŜymy, Ŝe meridiany Yang idą od nieba do ziemi, a meridiany Yin od
ziemi do nieba. Lokalizując to anatomicznie - trzy meridiany górne Yang idą od czubków palców w
dół -do głowy. Trzy meridiany dolne Yang idą od głowy w dół do czubków palców stóp. Trzy
meridiany dolne Yin idą od czubków palców stóp w górę do klatki piersiowej. Trzy meridiany górne
Yin idą od klatki piersiowej w górę do końców palców rąk. Jest to zgodne ze staroŜytną tradycją
mówiącą, Ŝe energia Yang pochodzi z kosmosu - z nieba, /as energia Yin - z ziemi."
Ten obrazowy opis ułatwia zapamiętanie kierunku obiegu Chi po meridianach. W aspekcie
praktycznym ma to istotne znaczenie. W leczeniu akupunkturą kierunek obiegu energii Chi jest
szczególnie waŜny przy stosowaniu pobudzającego lub uspokajającego wariantu nakłucia, jakie
stosuje się w leczeniu akupunkturą.
Jak juŜ wyŜej pisałem, kaŜdy meridian ma swą własną nazwę, pochodzącą od narządu, z którym jest
połączony. Jeśli łączy się np. z płucami, nazywa się meridianem płuc, a jeśli z wątrobą, meridianem
wątroby itd. W róŜnych podręcznikach znajdujemy symbole, którymi są pierwsze litery tej nazwy. Dla
Czytelnika, który zechce bliŜej zainteresować się akupunkturą i być moŜe zajrzy do innych
podręczników, podaję w tabeli 4. nazwy meridianów w róŜnych językach i ich oznaczenia cyfrowe.

Tabela 4 Nazwy meridianów (kanałów) w róŜnych językach i ich symbole

Lp. Polska Angielska Francuska Niemiecka Łacińska Oznaczeni

e cyfrowe

1 M. płuc Lungs (L) Poumons (P) Lunge (Lu) Pulmones (P) I

2 M. jelita Large intestine Gros intestin Dickdarm (Di, Intestinum II

grubego (Li) (GI) Dd) crassum (1C)

3 M. Ŝołądka Stomach (S) Estomac (E) S4agen (M) Gaster (G) III

4 M. śledziony- Spleen (Sp) Rate-Pancreas Milz-Pankreas Lien-Pankreas IV

-trzustki (RP) (MP) (LP)

5 M. serca Heart (H) Coeur (C) Herz (H) Cór (C) V

6 M. jęli ta Smali intestine Intestin grele Dunndarm (Du) Intestinum VI

cienkiego (Si) (1G) tenue (IT)

7 M. pęcherza Urinary bladder Yessie (V) Blase (B) Yesica urinaria VII
moczowego (UB) (VU)

8 M. nerki Kidney (K) Reins (R) Nieren (N) Ren (R) VIII
9 M. osierdzia Pericardium (P) Maitre du Coeur K.reislauf- Pericardium IX
(MC) sexualitat (KS) (Pc)

10 M. potrójny Triple warmer Trois Dreifachen brak nazwy X

ogrzewacz (T)* Rechaufleurs Erwar-mers
<TR) (3E)

11 M. Gall Blader Vesicule Gallenblase (G) Vesica Fellea| XI

pęcherzyka (GB) Biliaire (VP)
Ŝółciowego

12 M. wątroby Liver (Liv) Foie (F) Leber (Le) Hepar (H) XII

13 M. środkowy Governing Vaissear Lenkergefass brak nazwy XIII

tylny Vessel (GV)** Gonver-beur (LG)
(GV, VG)

14 M. środkowy Conception Vaissear Conzeptionsgef brak nazwy XIV

przedni Vessel (CV)*** Conception ass (KG)
(VC)

[* W wielu monografiach róŜnojęzycznych (np. ang., franc., niem.) meridian ten często nazywany jest
w oryginalnym brzmieniu chińskim - Sanjiao (czyt. SandŜao) i oznaczany symbolem SJ. Inna nazwa
tego meridianu to ”Potrójny Ogrzewacz" (Triple Warmer),”Potrójny Palnik" (Triple Burner). Ma on
rozgrzewać, rozpalać, dostarczać energii ”trzem jamom ciała", przez które przebiega.
** Meridian środkowy tylny nazywany jest po chińsku Du-Mai (Du) lub Tuo-mo (TM). *** Meridian
ten nazywany jest po chińsku Ren-mai (Ren) lub Jen-Mo (JM).]

Meridiany dodatkowe

Poza meridianami głównymi na ciele człowieka znajduje się osiem meridianów dodatkowych,
róŜniących się od meridianów głównych tym, Ŝe nie są bezpośrednio połączone z narządami
wewnętrznymi, nie mają własnych punktów akupunktury i własnego krąŜenia energii Chi.
Wyjątek stanowią dwa z nich: meridian środkowy tylny i meridian środkowy przedni, biegnące w linii
środkowej ciała, tylnej i przedniej (tab. 4). Oba meridiany mają połączenie z meridianami głównymi i
zarządzają nimi. Meridian środkowy tylny zarządza meridianami typu Yang i nazywany jest
meridianem zarządzającym tylnym, a meridian środkowy przedni zarządza meridianami typu Yin i
nazywany jest meridianem zarządzającym przednim. Według starych ksiąg chińskich meridiany te są
zlewiskami, ”zbiornikami retencyjnymi" energii Yang i Yin. Regulują jej nadmiar lub niedobór w
meridianach głównych. Dlatego często mówi się o nich, Ŝe są ”morzem Yang i Yin". Oba meridiany
nazywane są często ”meridianami cudownymi". Z uwagi na to, Ŝe mają one własne punkty
akupunktury, własne krąŜenie Chi oraz spełniają waŜną funkcję kliniczną, są zaliczane do meridianów
głównych.
Pozostałe sześć meridianów dodatkowych nie ma większego zastosowania i nie będzie tu omawiane.
Mówiąc o meridianach nie moŜna uniknąć pytania, czym one są i czy realnie istnieją? Dotychczas nie
znaleziono na nie pełnej i jednoznacznej odpowiedzi. Jak podają Chińczycy - meridiany odkryto w
wyniku wielowiekowych doświadczeń i obserwacji leczniczego oddziaływania nakłuwanych punktów
na narządy wewnętrzne i łączenia tych punktów liniami, które nadały obecny kształt meridianom.
Tradycyjna medycyna określa meridiany jako szlaki krąŜeniu energii Chi, kanały łączące skórę z
narządami wewnętrznymi, linie, którymi promieniują specyficzne odczucia ”Dc Chi", występujące
często w czasie nakłuwania punktów akupunktury. Prowadzone współcześnie badania morfologiczne
wycinków skóry w miejscu meridianów, badania termowizyjne, bioelektryczne, izotopowe, nie
wykazały istnienia jakichś odmiennych niŜ w sąsiadującej skórze anatomicznych struktur, mogących
odpowiadać meridianom i nie wyjaśniły ich charakteru19'25-46. Dało to powód do utwierdzenia, Ŝe
meridiany są tylko umownymi liniami na wzór geograficznych południków i równoleŜników47-52. Nie
jest to jednak pogląd jasny i przewaŜający. Podkreśla się bowiem, i to coraz częściej, Ŝe meridiany
niekoniecznie muszą być drogami o znaczeniu anatomicznym, mogą być natomiast czynnościowymi
złoŜonymi szlakami nie poznanego jeszcze systemu komunikacyjnego ustroju. Mogą to być
bezprzewodowe drogi przewodzenia energii (informacji), np. o charakterze elektromagnetycznym8 lub
bioplazmaty-cznym22'34-42. Niektórzy utoŜsamiają funkcję meridianów z funkcją naczyń krwionośnych
i nerwów obwodowych, poniewaŜ linie meridianów często pokrywają się z ich przebiegiem - Yang to
nerwy obwodowe, Yin to naczynia krwionośne, lub teŜ z układem nerwowym wegetatywnym, w
którym włókna układu sympatycznego to meridiany typu Yang, a parasympatycznego to meridiany
typu Yin 2,7,18,19,35,49,52 Energię Chi uwaŜa się zaś za falę elektrycznej depolaryzacji, płynącą po
włóknach wegetatywnego systemu nerwowego23,27.
NiezaleŜnie od poglądów na fakt realnego istnienia meridianów wszyscy są zgodni, Ŝe tworzą one
waŜny i logiczny system. Nie moŜna sobie wyobrazić nauki akupunktury, sposobu lokalizacji
punktów, ich klasyfikacji i leczenia akupunkturą bez meridianów. Nawet jeśli jest to system tylko
umowny, ”mitologiczny" - bo i takie spotyka się określenia to jest on konieczny dla celów
naukowych, dydaktycznych i zawodowych. W praktyce klinicznej bowiem, stosując zasady klasycznej
akupunktury i kierując się tymi właśnie rzekomo mitycznymi meridianami, osiąga się skutki lecznicze,
które trudno podwaŜyć.

Meridiany i ich przebieg*

KaŜdy meridian posiada gałąź zewnętrzną i wewnętrzną. Na gałęzi zewnętrznej, biegnącej po

powierzchni ciała, znajdują się punkty akupunktury. Gałąź wewnętrzna wskazuje nam, do których
narządów docierają bodźce powstałe w wyniku nakłucia. W opisie tym podaję tylko przebieg gałęzi
zewnętrznej. Gałąź wewnętrzna nie będzie omawiana, gdyŜ znajomość tego potrzebna jest wyłącznie
lekarzom i fizykoterapeutom.
I. Meridian płuc
Zaczyna się pod obojczykiem w pobliŜu stawu barkowe go. Biegnie przez ramię, przedramię, dłoń i
kończy się obol paznokcia kciuka (ryć. 16).
II. Meridian jelita grubego
Zaczyna się od paznokcia palca wskazującego. Biegnie* przez górną kończynę do barku, z barku
przechodzi do przodu nad obojczyk, stąd przez szyję, Ŝuchwę wchodzi na j twarz i kończy się na
wardze górnej z boku skrzydełka nosa (ryć. 17).
[* Szczegółowy opis znajdzie Czytelnik w monografii Operacz H.: Zasady akupunktury - teoria i
praktyka. Wyd. Agencja Omnipress, Warszawa 1991 lub wyd. II, SAWW Poznań 1993 (pod tym
samym tytułem).]
III. Meridian Ŝołądka
Zaczyna się pod oczodołem. Schodzi do kąta Ŝuchwy j Stąd jedna gałąź krótka biegnie do góry do kąta
czoła] druga biegnie przez szyję, klatkę piersiową, brzuch, kończynę dolną do II palca stopy (ryć. 18).
IV. Meridian śledziony-trzustki
Rozpoczyna się na końcu I palca stopy. Biegnie do góry poprzez kończynę dolną, brzuch na klatkę
piersiową, na której, po zagięciu, kończy się na wysokości VI Ŝebra w linii pachowej środkowej (ryć.
19).
V. Meridian serca
Rozpoczyna się pod pachą, przechodzi na kończynę górną i biegnie po jej powierzchni w dół, kończąc
się na koniuszku V palca dłoni (ryć. 20).
VI. Meridian jelita cienkiego
Zaczyna się na V palcu dłoni. Następnie wzdłuŜ kończyny górnej dochodzi do barku, szyi i kończy się
na twarzy w okolicy skrawka ucha (ryć. 21).
VII. Meridian pęcherza moczowego
Rozpoczyna się w wewnętrznym kącie oka. Następnie biegnie do góry przez czoło, głowę, szyję. Na
palcach rozdwaja się na 2 gałęzie, które z boku kręgosłupa po plecach i udzie schodzą do dołu
podkolanowego. Tu łączą się w 1 gałąź biegnącą przez łydkę do V palca stopy (ryć. 22).
VIII. Meridian nerki
Rozpoczyna się na podeszwie stopy. Biegnie dalej do kostki wewnętrznej nogi. Wspina się do góry po
udzie, brzuchu, klatce piersiowej i kończy się pod obojczykiem (ryć. 23).
IX. Meridian osierdzia
Rozpoczyna się na bocznej strome brodawki sutkowej, Zakręca wokół dołu pachowego przechodząc
na ramię, skąd biegnie w dół do koniuszka III palca dłoni (ryć. 24).
X. Meridian potrójny ogrzewacz
Zaczyna się na IV palcu dłoni i przez kończynę górną wspina się do góry, do barku, skąd przechodzi
na szyję, głowę i kończy się na zewnętrznym końcu brwi (ryć. 25).
XI. Meridian pęcherzyka Ŝółciowego
Swój przebieg zaczyna od zewnętrznego kąta oka. Następnie wędruje kilkoma zakrętami po głowie,
schodzi na szyję, klatkę piersiową, kończynę dolną i kończy się na IV palcu stopy (ryć. 26).
XII. Meridian wątroby
Rozpoczyna się na końcu I palca stopy. Następnie po dolnej kończynie wznosi się do góry, okalając
zewnętrzny narządy płciowe, biegnie w górę i bok brzucha, kończy na końcu XII Ŝebra (ryć. 27).
XIII. Meridian środkowy tylny (główny regulator tylny ”guwerner")
Rozpoczyna się w środku odległości między kością ogonową a odbytem. Wznosi się do góry wzdłuŜ
wyrostków kolczystych kręgosłupa i przez środek głowy, czoła, wargę górną, kończy się na
wewnętrznej powierzchni wargi górnej (ryć. 28).
XIV. Meridian środkowy przedni (główny regulator przedni ”conception")
Rozpoczyna się w kroczu, w połowie odległości między zewnętrznymi narządami płciowymi a
odbytem. Stąd w przedniej linii środkowej ciała biegnie do góry przez brzuch, klatkę piersiową, szyję i
kończy się na wardze dolnej (ryć. 29).
Ryć. 16. Meridian płuc.
Ryć. 17. Meridian jelita grubego.
Ryć. 18. Meridian Ŝołądka.
Ryc. 20. Meridian serca.
Ryć. 19. Meridian śledziony-trzustki.
Ryć. 21. Meridian jelita cienkiego.
Ryć. 22. Meridian pęcherza moczowego.
Ryc. 23. Meridian nerki.
Ryć. 24. Meridian osierdzia.
Ryć. 25. Meridian potrójnego ogrzewacza.
Ryć. 26. Meridian pęcherzyka Ŝółciowego.
Ryć. 27. Meridian wątroby.
Ryć. 28. Meridian - Główny Regulator Tylny.
Ryć. 29. Meridian - Główny Regulator Przedni.
Punkty akupunktury

Punkty akupunktury to kolejny element leŜący u podstaw tradycyjnej medycyny chińskiej. Kilka
tysięcy lat stosowania akupunktury, prowadzone przez Chińczyków obserwacje wyników leczenia w
powiązaniu z nakłuwanymi miejscami na skórze i leczonymi narządami oraz analiza gromadzonego
materiału doświadczalnego umoŜliwiły wykrycie na powierzchni ciała 670 aktywnych punktów.
Nazywamy je obecnie ”punktami akupunktury", ”biologicznie aktywnymi punktami" lub ”punktami
chińskimi". Punkty odgrywają w akupunkturze najwaŜniejszą rolę. Poprzez nakłuwanie,
przygrzewanie czy masaŜ są one miejscem leczniczego oddziaływania na organizm. Działanie poprzez
nakłucie skóry w miejscu punktu przywraca zaburzoną równowagę między Yang i Yin, reguluje
cyrkulacje Chi i potencjał tej ”energii" w narządach wewnętrznych.
Według pojęć medycyny chińskiej kaŜdy punkt akupunktury jest punktem kontaktowym narządu
wewnętrznego -ze środowiskiem zewnętrznym. Oznacza to, Ŝe zakłócenie czynności narządu
wewnętrznego jest przekazywane na zewnątrz za pośrednictwem meridianu do odpowiadającego mu
leŜącego na skórze punktu akupunktury i odwrotnie - czynniki zewnętrzne działające na punkty mają
wpływ na narządy wewnętrzne. Poprzez punkty narządy wewnętrzne mogą czerpać energię niezbędną
do Ŝycia z otaczającego środowiska i -jak podkreślają w starych księgach chińskich - z kosmosu.
Poprzez punkty i meridiany spełnia się starochińska idea łączności środowiska wewnętrznego ze
światem zewnętrznym.
Współczesne badania nad akupunkturą, zwłaszcza w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, pozwalają
stopniowo poznać budowę i właściwości punktów. Punkty akupunktury znajdują się na powierzchni
skóry człowieka od urodzenia. Mają, pomijając wyjątki, jednakową lokalizację u wszystkich ludzi.
Wyglądem zewnętrznym nie róŜnią się od otaczającej je skóry. Wielkość punktu w zdrowym
organizmie waha się w granicach 2-5 mm. W czasie choroby narządu punkty mogą powiększyć się do
l cm.
Badanie mikroskopowe struktury morfologicznej kilkudziesięciu tysięcy wycinków skóry z miejsc
odpowiadających punktom akupunktury, w porównaniu z wycinkami skóry z miejsc poza punktami,
wykazały znamiennie większą liczbę układających się w skupiska („kępki") receptorów (zakończeń
włókien) czuciowych, odbierających odczucia ciepła, zimna, dotyku, głębokiego ucisku, bólu. Badania
prowadzili: Kellner, Novotny, Ciszek i Szopiński*5'21'33.

[* C. Kellner prowadził badania w Instytucie Histologii w Wiedniu. Pobierał ze zwłok wycinki skórne
z 24 punktów akupunktury i z miejsc sąsiadujących z punktami. Sporządził z tego i przebadał około
11 tysięcy preparatów mikroskopowych. Wyniki ogłosił w 1965 roku na XII Międzynarodowym
Kongresie Akupunktury w Wiedniu.
E. Noyotny z Zakładu Anatomii Opisowej Uniwersytetu Purkiniego w Brnie przeprowadził podobne
badania około 10 tysięcy preparatów. Wyniki ogłosił na III Krajowej Konferencji Akupunktury w
Brnie w 1973 roku.
W Polsce badania struktury morfologicznej punktów i południków (meridianów) akupunkturowych
prowadzili M. Ciszek i J. Szopiński z Katedry i Zakładu Anatomii Opisowej i z IV Katedry i Kliniki
Chorób Wewnętrznych Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach. Zbadano łącznie około 15
tysięcy preparatów, sporządzonych ze 182 wycinków punktów i otaczającej skóry. Wyniki ogłoszono
na II Krajowej Konferencji Akupunktury w Warszawie w 1984 roku.]

Inni badacze stwierdzili, Ŝe tkanka łączna punktu jest bardziej pulchna od otaczającej skóry52. Skóra w
miejscu punktu ma cieńszą warstwę naskórka. Znajdują się tam spiralokształtne siatki naczyniowe,
otoczone bezmielinowymi (pozbawionymi osłonek) włóknami typu cholinergicznego39. W strefie
punktu, w porównaniu z sąsiednimi tkankami, jest 2-3 razy większa ilość komórek tucznych, tzw.
heparynocytów. Heparynocyty zawierają histaminę, heparynę i kwas hialuronowy. Biorą udział w
reakcji antygen-przeciwciało. Tym być moŜe naleŜy tłumaczyć działanie odpornościowe
akupunktury25. Wiele punktów znajduje się w miejscach rozdwojenia pni nerwowych, przewaŜnie w
okolicy wejścia ich w skórę52.
Punkty wykazują równieŜ wiele odrębności czynnościowych. Ich temperatura jest wyŜsza od
obojętnego punktu skóry. W czasie zdrowia punkty te są małe, nieczułe lub tylko wraŜliwe na
uciskanie. W przypadku zajęcia procesem chorobowym związanego z nimi narządu często
powiększali się i są wyczuwalne śródskórnie jako miękkie, Ŝywo bolesne guzki. Temperatura ich
ulega dalszemu podwyŜszeniu. Większość bolesnych punktów, nazywanych punktami ”alurmowymi"
lub ”spustowymi" (Trigger points), znajduje się w tzw. strefach Heada1. W miarę ustępowania
choroby punkty zmniejszają się, ich bolesność znika, temperatura obniŜa się. Tę zmienność
wykorzystuje się często jako objaw diagnostyczny w ocenie procesu zdrowienia.
Nie mniej interesujące są badania cech bioelektrycznych punktów akupunktury. Określenie ich
parametrów pozwoliło np. na ustalenie wielkości punktu, dało teoretyczne podstawy
elektroakupunkturze i analgezji akupunkturowej (znieczuleniu), rzuciło więcej światła na poznanie
mechanizmu działania akupunktury. W badaniach stwierdzono, Ŝe punkty akupunktury - w
porównaniu z otaczającą je skórą mają znacznie niŜszy opór elektryczny i zwiększoną przewodność
elektryczną. Te cechy punktów utrzymują się przez pewien czas równieŜ na zwłokach. Przewodnictwo
elektryczne punktów moŜe się zmieniać w zaleŜności od stanu zdrowia narządu. Punkty akupunktury
mają wyŜszy potencjał elektryczny w porównaniu z sąsiednimi miejscami skóry. Potencjał ten w razie
choroby narządu ulega znacznemu podwyŜszeniu. Wskazywano równieŜ na półprzewodnikowe cechy
punktu31'49'50. Cechy bioelektryczne punktów są związane z tkankami głębiej połoŜonymi. W badaniu
eksperymentalnym stwierdzono, Ŝe przeszczepiony odcinek skóry po oddzieleniu go od poprzedniego
miejsca ”traci" swoje poprzednie cechy bioelektryczne punktów, a przyjmuje cechy punktów tej
okolicy, do której został przeszczepiony47.
Badania kształtowania się zaleŜności między stanem zdrowia narządu a parametrami bioelektrycznymi
punktu wykazały, Ŝe stan chorobowy narządu powoduje zwiększenie oporności elektrycznej w
związanych z nim punktach akupunktury przy dodatniej polaryzacji elektrody pomiarowej. Prowadzi
to do powstania zjawiska asymetrii przewodności elektrycznej. Wartość tej asymetrii jest zaleŜna od
nasilenia procesu chorobowego46.
Jedną z charakterystycznych cech punktu, znaną i wykorzystywaną przez tradycyjną medycynę, jest
objaw De Chi. Zjawisko to polega na powstawaniu wielu swoistych odczuć w trakcie nakłuwania
punktu, czego nie ma przy nakłuwaniu okolicznej skóry. Te swoiste odczucia pozwalają odróŜnić
punkt akupunktury od neutralnego punktu skóry.
Większość znanych tradycyjnej medycynie punktów leŜy na głównych meridianach. Wszystkie
punkty ”extra" i znaczna ilość odkrywanych współcześnie punktów, które określa się jako ”nowe",
leŜy poza nimi.
Według prawideł chińskiej medycyny punkty meridianowe dzielą się na:
• punkty obwodowe, leŜące na kończynach poniŜej stawów łokciowych i kolanowych,
• punkty lokalne, leŜące na głowie, klatce piersiowej itp.
Spośród punktów obwodowych medycyna tradycyjna wydziela 4 rodzaje punktów.
• Punkty pobudzające (tonizujące). SłuŜą one głównie dój pobudzania meridianu, wzrostu przepływu
przez niego energii Chi i pobudzenia czynności związanego z nim narządu. Najlepsze skutki lecznicze
według klasycznej akupunktury uzyskuje się stosując igły złote i wkłuwając je na meridianie zgodnie
z kierunkiem przepływu energii Chi.
• Punkty uspokajające (sedatywne) działają odwrotnie niŜ poprzednie. Powodują zmniejszenie
pobudliwości meridianu i uspokajają związany z nim narząd.
• Punkty źródłowe są punktami wspomagającymi. Przywracają one zakłóconą równowagę między
punktami pobudzającymi i uspokajającymi. Spełniają podwójną rolę -rolę punktu pobudzającego lub
uspokajającego - w zaleŜności od tego, jaką metodą są nakłuwane. Punkt źródłowy nakłuwany metodą
pobudzającą jest punktem pobudzającym, a przy uŜyciu metody hamującej staje się punktem
uspokajającym (hamującym). Punkt źródłowy ma jeszcze jedną zaletę. Pobudzany razem z punktem
pobudzającym lub uspokajającym w ten sam sposób co one wielokrotnie wzmacnia ich działanie.
Oczywiście pobudzenie lub uspokojenie (hamowanie) moŜna osiągnąć działając na kaŜdy inny punkt
na meridianie, ale rezultaty te będą znacznie mniejsze.
Punkty pobudzające, uspokajające, źródłowe działają na cały meridian, a więc na wszystkie narządy
ciała, przez które on przechodzi. W sporcie, np. gdy chce się osiągnąć poprawienie sprawności
kończyn, stymulacja tych punktów daje znakomite wyniki.
• Punkty łączące lub przejściowe ”Luo" łączą w pary dwa przeciwstawne meridiany Yang i Yin za
pośrednictwem gałązek łączących, zwanych kolateralami lub teŜ ”Luo". Ich zadaniem jest utrzymanie
równowagi między dwoma meridianami. Nakłuwając punkt Luo moŜemy niejako otworzyć ”śluzę",
przez którą nadmiar energii Chi przepłynie z jednego przepełnionego meridianu do drugiego,
mającego niedobór energii. Przepływ ten trwa do momentu, aŜ poziom Chi między obu meridianami
wyrówna się.
Punkty Luo mają niezwykle waŜne znaczenie w terapii akupunkturowej i dlatego są szerzej
omówione. Za ich pośrednictwem moŜemy dokonać korekty procesów pobudzania i hamowania, jakie
zachodzą w organizmie.-Zachwianie tych procesów pobudzania i hamowania poprzez nierównomierne
rozmieszczenie potencjałów energetycznych na meridianach jest, według medycyny tradycyjnej,
przyczyną choroby. Nakłucie punktu Luc reguluje przepływ Chi, porządkuje jej rozmieszczenie w
narządach i przywraca zachwianą równowagę, inaczej mówiąc przywraca zdrowie.
Drugą grupą punktów są punkty lokalne. Pobudzanie ich powoduje określony skutek o zasięgu
lokalnym, tzn. pobudzanie punktu na głowie powoduje określony rezultat na głowie, pobudzanie
punktu na klatce piersiowej daje rezultat w danej okolicy klatki piersiowej itd. W odróŜnieniu od tego
punkty oddalone oddziałują na cały meridian i narządy z nim związane, zatem pobudzając je moŜemy
osiągnąć rezultaty znacznie rozleglejsze.
Wśród punktów lokalnych moŜemy wyróŜnić dwie grupy punktów o charakterystycznej roli:
• Punkty zgodności przedniej - zwane teŜ punktami ”alarmowymi", bo alarmują one o złym stanie
zdrowia narządu. Punkty te są rozmieszczone na przedniej powierzchni klatki piersiowej, brzucha,
najczęściej w strefach przeczulicy Heada*.
[* Strefy Heada i odruchy skórno-trzewne będą wyjaśnione w dalszej części tej ksiąŜki.]
Są to punkty, które w przypadku choroby stają się bolesne, większe. Ich konsystencja tak się zmienia,
Ŝe mogą być wyczuwalne palpacyjnie w postaci bolesnych, miękkich, podskórnych guzków. KaŜdy z
dwunastu narządów wewnętrznych jest związany z określonym punktem zgodności przedniej. Zmiana
stanu punktu moŜe więc informować o procesie chorobowym, toczącym się w danym narządzie.
Dlatego teŜ punkty te nazywa się często ”punktami trwogi". Zmiany powyŜsze powstają w wyniku
odruchu trzewno-skórnego, są wyrazem połączeń nerwowych między skórą a narządem i mogą być
cennym kryterium diagnostycznym.
• Punkty zgodności tylnej znajdują się na plecach na I linii meridianu pęcherza moczowego (1,5 cm od
linii środkowej ciała). Jest ich równieŜ 12, kaŜdy związany jest z jednym narządem i leŜy prawie
dokładnie nad nim. W praktyce jako zasadę obserwuje się, Ŝe punkty te w razie choroby związanego z
nim narządu (tak jak punkty zgodności przedniej) stają się wraŜliwe lub bolesne przy ucisku. Na
przykład w chorobach serca obserwuje się ból na poziomie V/VI kręgu piersiowego, w odległości 1,5
cm od linii środkowej ciała (w punkcie meridianu pęcherza moczowego nr 15, VU15). W chorobach
Ŝołądka na wysokości XII kręgu piersiowego i I lędźwiowego na tym samym meridianie w punkcie nr
21 (VU21) odczuwa się ból samoistny lub przy ucisku tego punktu. W chorobach nerek podobny ból
moŜe wystąpić na wysokości II/III kręgu lędźwiowego na tym samym meridianie w punkcie nr 23
(VU23).
Wszystkie punkty zgodności są wykorzystywane w leczeniu narządów i, co ciekawe, gdy narząd
zdrowieje, bolesność punktów ustępuje.
Ze względów praktycznych na dodatkową uwagę zasługują 2 punkty zgodności tylnej - punkt nr 18
(VU18), leŜący na wysokości wyrostka kolczystego* IX kręgu piersiowego związany z narządem
wzroku i uŜywany w jego leczeniu, oraz punkt nr 23 (VU23), leŜący na wysokości wyrostka
kolczystego II/III kręgu lędźwiowego, związany z narządem słuchu i uŜywany w jego leczeniu. Oba te
punkty połoŜone są na meridianie pęcherza moczowego 1,5 cm od linii środkowej ciała. Punkty te
kaŜdy człowiek moŜe w razie potrzeby masować poprzez ucisk kilka razy dziennie (akupresura)35.
* Uciskając palcami kręgosłup przy zgięciu do przodu od głowy do pośladków, łatwo wyczuwa się
pojedyncze guzki - są to właśnie wyrostki kolczyste kręgów.

Igły jako narzędzia akupunktury

Podstawowym narzędziem akupunktury są igły, nazywane po chińsku ”bian". Dzisiejsze igły w

niczym nie przypominają dawnych, pierwotnych igieł. W starych księgach chińskich jest napisane, Ŝe
kilka tysięcy lat temu za igły słuŜyły ostre kawałki roślin, odłamki ości ryb, ostre końce kamieni,
bambus. Z czasem igły zaczęto wyrabiać z kwarc jaspisu, krzemienia, kości, odłamków porcelany.
Takie prymitywne, kamienne igły znaleziono w latach siedemdziesiątych naszego wieku w okolicach
Szanghaju i przechowuj sieje obecnie w Muzeum Medycyny Tradycyjnej w Pekinie Później igły
zaczęto wyrabiać z brązu, metali szlachetnych - srebra i złota, a w końcu ze stali. W najstarszym
dziele medycznym ”Huangdi Nei-Jing" opisano 9 rodzajów złotych i srebrnych igieł słuŜących do
akupunktury i drobnych zabiegów chirurgicznych (ryć. 30). Stosowanie igieł złotych lub srebrnych
medycyna tradycyjna uzasadnia odpowiednim działaniem. Igły złote mają działanie pobudzające,
srebrne uspokajające. PoniewaŜ igły z czystych kruszców byłyby zbyt miękkie, zaczęto je produkować
ze stopów zawierających dodatki innych metali, np. miedzi.

Ryć. 30. Dziewięć rodzajów igieł do akupunktury z opisem ich róŜnego zastosowania (z dzieła
Huangdi Nei-Jing).

Wśród lekarzy stosujących akupunkturę funkcjonuje Ŝart, Ŝe stosowanie w dawnych Chinach igieł z
róŜnych metali wynikało ze zgoła przyziemnych uwarunkowań. Po prostu - złote igły stosowano
cesarzowi i jego rodzinie srebrne - najwyŜszym urzędnikom cesarskiego dworu z brązu - niŜszym
urzędnikom wielkiego cesarstwa, a igły z Ŝelaza - wszystkim pozostałym poddanym. Oczywiście w
tym Ŝarcie jest tyle prawdy, Ŝe na pewno nie stosowano wieśniakowi chińskiemu złotych igieł, a
cesarzowi igieł z Ŝelaza. Natomiast jeśli chodzi o stronę medyczną, to i dziś uwaŜa się, Ŝe złoto
pobudza, a srebro uspokaja i w tym celu stosujemy w akupunkturze igły z tych metali.
Obecnie prawie powszechnie stosuje się igły ze szlachetnej nierdzewnej stali. Ich skład chemiczny i
sposób produkcji jest tajemnicą wytwarzających je firm. Odpowiednio dobrany stop i specjalny
sposób obróbki nadają igle potrzebną ostrość, twardość i spręŜystość. Igła stosowana w akupunkturze
musi spełniać odpowiednie warunki. Nie moŜe się nadmiernie wyginać, ale musi być odpowiednio
elastyczna, aby się nie złamać. Nie moŜe teŜ ulegać szybkiemu tępieniu, musi być obojętna na płyny
tkankowe. Nie moŜe równieŜ zmieniać swych właściwości fizycznych pod wpływem wysokich
temperatur, powstających podczas sterylizacji. Spośród obecnie stosowanych igieł stalowych
najlepsze są oryginalne igły chińskie. Spełniają one wszystkie wymienione wyŜej warunki.
Ryć. 31. Igły stosowane współcześnie w akupunkturze.

Kształt igieł jest róŜny (ryć. 31, 32). Do zwykłych nakłuć uŜywa się igły nitkowate, są równieŜ
mikroigły w kształcie litery T lub pinezki, uŜywane wtedy, gdy chcemy igłę pozostawić w tkankach
na dłuŜej (godzinę, dwie lub kilka dni).

Ryć. 32. Oryginalne igły chińskie do akupunktury w miękkich pojemnikach, sprzedawane w sklepach
chińskich.
Długość igieł jest róŜna i zaleŜy od ich przeznaczenia.
Na zakończenie omawiania igieł chcę zwrócić uwagę na szczególnie waŜne zagadnienie sterylizacji i
stosowania igieł. Mycie i sterylizację igieł do akupunktury wykonuje się tak jak wszystkich innych
narzędzi stosowanych w operacjach chirurgicznych w szpitalach, tj. zgodnie z obowiązującymi w tym
zakresie przepisami sanitarno-epidemiologicznymi. Są to bardzo rygorystyczne przepisy. Te sposoby
sterylizacji niszczą nie tylko wszystkie bakterie, lecz i wirusy. Zapobiega to w stu procentach
ewentualnemu wszczepieniu wirusa zakaźnego zapalenia wątroby (tzw. Ŝółtaczki zakaźnej), jak i
wirusa HIV (AIDS). Obawy, Ŝe zabiegi akupunkturowe mogą być źródłem zakaŜeń wirusem HIV są
irracjonalne. Spotykane czasem twierdzenia, Ŝe moŜe dochodzić do zakaŜeń w czasie zabiegów,
uwaŜam za celowo rozpowszechniane dla zastraszenia pacjentów i odstręczenia ich od tej metody
leczniczej. Wirus HIV jest bardzo wraŜliwy na działanie środków dezynfekujących i ginie w
stosunkowo niskiej temperaturze, tzn. juŜ w 55°C. Bardzo ostry reŜim wyjaławiania oraz (choć nie jest
to konieczne) stosowanie dla kaŜdego pacjenta nowego, osobnego zestawu igieł całkowicie wyklucza
moŜliwość zakaŜenia.

Zabiegi akupunktury

KaŜdy człowiek, a tym bardziej człowiek chory, lęka się wszelkich zabiegów i manipulacji na swoim
ciele. Staje się niespokojny, nieufny, napięty. Zanim podda się leczeniu, chciałby wiedzieć, na czym
ono polega i czy jest bolesne. Chcę więc w skrócie opisać przebieg takiego zabiegu, aby rozwiać
narosłe wokół tego mity, podejrzenia i fałszywe poglądy, aby rozproszyć obawy, uciszyć niepokoje i
lęki tych, którzy kiedyś mogą być takim zabiegom poddani.
Podstawą leczenia w tej tradycyjnej metodzie jest zabieg nakłuwania odpowiednio dobranych
punktów akupunktury, jednym z pokazanych na rycinach 31, 32 rodzajem igieł. KaŜdy zabieg
akupunktury wymaga starannego, odrębnego przygotowania, dokładnej procedury postępowania
leczniczego na całą kurację, tj. na 10-15 zabiegów. Dla kaŜdego pacjenta, jak i dla jego choroby,
opracowuje się więc indywidualny plan leczenia i indywidualną, dotyczącą danej choroby, ”recepturę
punktów". Kompletuje się odpowiedni zestaw igieł, lokalizuje punkty*, dezynfekuje skórę, wybiera
sposób wprowadzania igieł, rodzaj stymulacji igłami i przystępuje do nakłuwania.
[* Istnieje kilka sposobów wyszukiwania i lokalizacji punktów, z elektronicznym włącznie. W
elektronicznym sposobie uŜywa się ”punktoskopu" lub komputera z odpowiednim programem.]
Nakłuwa się bardzo ostroŜnie, na leŜąco, zachowując wskazany kierunek wprowadzania igły
(prostopadły, skośny lub przyległy) oraz głębokość wprowadzania igieł. Głębokość ta - choć
podawana w opisach przy kaŜdym punkcie - musi być jednak dostosowywana indywidualnie do
konstytucji pacjenta, jego umięśnienia, grubości tkanki podskórnej i tłuszczowej. Zabieg akupunktury,
jak więc widać jest zabiegiem precyzyjnym. Punkty akupunktury są małe, wielkości 2-5 mm, a w
chorobie ok. l cm Znajdują się najczęściej w bardzo czułych miejscach, w bliskim sąsiedztwie
delikatnych i waŜnych narządów (np. oczy, uszy, płuca, nerki, wątroba, duŜe naczynia krwionośne,
pnie nerwowe), których nakłucie groziłoby powaŜnymi następstwami. Bacznie więc zwraca się uwagę
na stan psychiczny pacjenta, na jego zachowanie, równowagę, aby w razie potrzeby zmniejszyć jego
lęk i napięcie. Jest to w tego rodzaju zabiegach konieczne, bo zapobiega się w ten sposób np. nagłym
poruszeniom lub zmianie pozycji i zgięciu lub złamaniu igły. Istnieją róŜne sposoby wkłuwania igieł*,
których opis podają specjalistyczne podręczniki (ryć. 33).
[* Jest wiele sposobów wkłuwania igieł - szybkie lub powolne, płytkie lub głębokie, prostopadłe lub
ukośne, wkłuwanie bezpośrednie lub pośrednie, proste lub z obrotami śrubowymi, z fiksacją lub bez
fiksacji. Inaczej wkłuwa się na klatce piersiowej, inaczej na umięśnionym udzie itp. Wszystkie te
sposoby wymagają duŜego doświadczenia, wielu lat pracy i... lekkiej ręki.]
Mają one na celu zmniejszenie do minimum uszkodzenia tkanek, szybkie wprowadzenie igły i
zniesienie lub zmniejszenie bólu. Igły wkłuwa się najczęściej na głębokość kilku milimetrów i
pozostawia się od kilku do kilkudziesięciu minut. Wyjątek stanowią mikroigły w kształcie litery ”T"
(ryć. 31). Są to bardzo małe igły, do l cm długości. Po wkłuciu przykleja się je plastrem do skóry i
pozostawia na kilka godzin do kilku dni. PoniewaŜ są małe, wchodzą jak pinezka w skórę, a
przyklejone nie zaczepiają o odzieŜ.
Ryc. 33 a, b. Dwa przykłady z kilku sposobów wkłuwania igieł w punkty akupunktury.

Liczba zabiegów akupunktury i częstotliwość ich stosowania zaleŜy od rodzaju i czasu trwania
choroby, stanu chorego itp. Nakłucia zwykle wykonuje się dwa, trzy razy w tygodniu, stosując 10-15
zabiegów na jedną kurację, Czasem (np. w chorobach ostrych) stosuje się je codziennie lub 2 razy
dziennie. Kurację powtarza się po miesiącu, półtora, trzech lub sześciu miesiącach. Leczenie moŜe
trwać róŜnie długo. Na przykład przy niedowładzie mięśni, poraŜeniu nerwów, głuchocie, szumach
usznych, nadciśnieniu tętniczym trwać moŜe rok, dwa i dłuŜej, z kilkutygodniowymi lub
kilkumiesięcznymi przerwami. W ten sposób od kilku lat leczę np. pacjentów z astmą oskrzelową, z
chorobą wrzodową Ŝołądka, bólami głowy, kręgosłupa, z dobrym skutkiem. Wielu chorych leczy się
akupunkturą jako metodą komplementarną. Pozwala im to zmniejszyć ilość przyjmowanych leków
nawet do dawek podtrzymujących. KaŜdorazowo decyzję o liczbie zabiegów, przerwach miedzy nimi,
czasie trwania kuracji podejmuje się na podstawie oceny postępów kuracji i stanu zdrowia chorego.
Przy omawianiu zabiegu akupunktury warto wspomnieć o tzw. stymulacji - draŜnieniu punktów. Dla
wzmocnienia skutków nakłucia, tj. pobudzania lub hamowania - bo na tym polega lecznicze działanie
akupunktury, stosuje się róŜne metody manipulacji igłami, np. metodę rotacji, punktowania czy
wibracji. Stosując jedną z tych metod otrzyma się zjawisko pobudzenia, stosując inną metodę
zjawisko hamowania. W przypadku np. niedoczynności stosuje się pobudzanie igłą, a nadczynności -
hamowanie.
Zabieg akupunktury nie przebiega bez pewnych odczuć. Jeśli po wkłuciu igły nic się nie odczuwa,
świadczy to o tym, Ŝe punkt jest energetycznie pusty i naleŜy zmienić go na inny. U osób bardzo
wyczerpanych zjawisko ”nie czucia" nakłuć jest dość częste i występuje w wielu punktach, ale u osób
o w miarę dobrej kondycji ogólnej prawidłowo wykonany zabieg daje róŜne reakcje sensoryczne.
Reakcje te określamy jako objaw De Chi. Gdy igła zostanie wprowadzona w punkt, pacjent doznaje
uczucia przyjemnego ciepła, mrowienia, swędzenia, pieczenia, drętwienia, łagodnego rozpierania,
przechodzenia prądu elektrycznego. Objawy te nazywamy teŜ ”objawami odbicia" i występują one
bezpośrednio w trakcie wkłuwania lub dopiero po zastosowaniu stymulacji igłami (wzmocnienia
bodźca). Często odczucia te promieniują wzdłuŜ meridian na duŜą odległość, np. z kończyn do głowy,
lub - gdy zabieg robiono na głowie - w odwrotną stronę. Objaw De Chi uwaŜa się za jeden z dowodów
na istnienie meridianów. Najdalej i najszybciej rozchodzi się uczucie przechodzenia prądu
elektrycznego.
Objaw De Chi jest zjawiskiem naturalnym i pozytywnym. W pojęciu patofizjologii jest on reakcją
neurowegetatywną, powstałą w wyniku nakłucia receptorów skórnych, szczególnie licznie skupionych
w punktach akupunktury w postaci ”wysepek". Rodzaj doznanych w czasie zabiegu odczuć i ich
intensywność zaleŜą od reakcji tych receptorów na bodziec ukłucia. W badaniach stwierdzono, Ŝe
wydzielanie np. pewnych neurohormonów (amin katecholowych acetylocholiny i histaminy) jest
bardziej intensywne u osób u których występują objawy odbicia De Chi, niŜ u których objawów tych
nie było52,55.

Najczęstsze przyczyny lęku przed leczeniem akupunkturą

Jedną z najczęstszych przyczyn lęku przed zabiegami akupunktury jest panujące wśród pacjentów
błędne przekonanie, Ŝe igły są grube, bardzo długie i całą tą długością są ”wbijane" w ciało. JuŜ samo
słowo ”wbijanie" budzi lęk i grozę. Pragnę tu rozwiać wyolbrzymione obawy. Igły najczęściej
uŜywane do akupunktury są bardzo cienkie, od 0,22 do 0,25 mm. Są więc o wiele cieńsze od igieł do
zastrzyków. Nie są one nigdy ”wbijane", lecz wprowadzane kilkoma specjalnymi metodami,
opisywanymi we wszystkich podręcznikach akupunktury.
Metody te czynią to, Ŝe często nakłucia się nie czuje. Nigdy nie wprowadza się całej igły. Głębokość
nakłucia sięga najczęściej kilku milimetrów, a w częściach umięśnionych, np. na pośladkach, udach,
nieco głębiej (teŜ nie zawsze). Obawa przed ”wbijaniem" grubych igieł jest jedną, ale nie jedyną
przyczyną lęku.
W ciągu kilkudziesięciu lat stosowania akupunktury do-szedłem do przekonania, Ŝe jedną z głównych
przyczyn unikania przez chorego zabiegów akupunktury jest lęk przed bólem przy nakłuwaniu.
Większość chorych jest przekonania, Ŝe nakłucie musi się wiązać z bólem, jakiego doświadczają przy
zastrzykach. Przekonanie to jest zresztą dość powszechne i wśród lekarzy nie znających akupunktury.
Dopiero gdy sami poddają się zabiegom, ze zdziwieniem stwierdzają, Ŝe ”nie jest to takie bolesne, jak
sądzili".
To Ŝe igła akupunkturowa nie jest tak bolesna jak igła do zastrzyków, zaleŜy teŜ od jej budowy. Igła ta
ma stoŜkowaty, elektronicznie polerowany koniec, bardzo mało traumatyzujący ciało. Jak widać na
rycinie 34, igła do zastrzyków ma 3 powierzchnie - ostrza tnące, które podczas wkłuwania tną i ranią
tkanki, naczynia lub nerwy. Igła akupunkturowa ze swym gładkim, stoŜkowatym zakończeniem
rozsuwa je na boki, minimalnie tylko uszkadza, nie powoduje więc krwawienia, albo tylko nieznaczne
krwawienie Prawidłowo wykonany zabieg akupunktury w przewaŜającej większości punktów jest
niebolesny. Nieznaczny ból ukłucia, określany przez chorych jako ukłucie komara, występuje w
momencie przekłuwania powierzchni skóry. Istnieją jednak miejsca szczególnie wraŜliwe nie tylko na
nakłucia, lecz na wszelkie inne bodźce, np. opuszki palców, okolice paznokci, grzbietu rąk, nadgarstek
po stronie dłoniowej, podeszwy, twarz, szczególnie okolice oczodołów, nosa, uszu, okolice kości
krzyŜowej, podbrzusze tuŜ nad spojeniem łonowym, okolice krocza. W tych miejscach nawet zabiegi
kosmetyczne mogą być odczuwane z większym lub mniejszym bólem.

Ryć. 34. Ostrze cienkiej igły medycznej i akupunkturowej w duŜym powiększeniu.

Czasem, aby wzmocnić bodziec, trzeba manipulować igłą (stymulować), by wywołać ból. Jest to ból
zamierzony, który ma wyciszać inny, silniejszy ból. Akupunktura jest równieŜ metodą leczenia
większego bólu mniejszym. Często ból jest odczuwany przy nakłuciu miejsc chorobowo zmienionych,
obrzękłych, które nawet przy dotyku są bolesne, Po kilku nakłuciach tych miejsc bolesność z reguły
ustępuje, co równieŜ przemawia za skutecznym działaniem akupunktury.
Intensywność odczuwania bólu nakłuwania jest cechą indywidualną. U osób nadwraŜliwych, które
lękają się nakłuć, dla odwrócenia uwagi trzeba paznokciem palca wskazującego lub kciuka dość silnie
uciskać skórę obok punktu nakłucia. Skupienie uwagi chorego na tym bólu czyni nakłucie mniej
bolesnym albo wcale niebolesnym.
Ból zaleŜy teŜ od właściwości skóry. Bywają ludzie z bardzo ”miękką" skórą. Taka skóra stawia
minimalny opór, co sprawia, Ŝe nakłucie jest niebolesne. Warunki atmosferyczne, temperatura
otoczenia, wilgotność powietrza zmieniają właściwości oraz napięcie skóry i równieŜ wpływają na
intensywność odczuwania bólu.

Metody nakłuwania punktów akupunktury

Przy dotychczasowym opisie akupunktury często pojawiały się takie określenia, jak ”oddziaływanie
na punkty", ”stymulacja punktów", ”hamowanie" itp. Czytelnik słusznie zapyta, co te słowa oznaczają
i na czym takie ”działanie" czy ”stymulacja" polega, kiedy i dlaczego się je stosuje.
Jeśli człowiek poddaje się jakiemuś zabiegowi, ma prawo znać mechanizmy jego działania, choćby
dlatego, aby współdziałać z terapeutą i wspomagać leczenie.
Jest wiele metod oddziaływania na punkty akupunktury, lecz podstawową formą jest nakłuwanie. W
leczeniu akupunkturą czynnikiem decydującym, poza doborem odpowiednich punktów, jest
zastosowany bodziec. W zaleŜności od rodzaju choroby, stopnia jej zaawansowania, wieku chorego,
jego konstytucji i dla otrzymania jak najbardziej korzystnych wyników leczenia stosuje się bodziec
silny albo słaby. Siła bodźca zaleŜy od: sposobu stymulacji (manipulacji igłami), głębokości nakłucia,
czasu pozostawienia igły w ciele i długotrwałości działania bodźca, od ilości nakłutych punktów i -
zgodnie z zasadami staroŜytnej medycyny - od kierunku nakłucia i rodzaju igieł (złote, srebrne).
Nakłucie igłami, aczkolwiek podstawowe, nie jest jednak jedynym źródłem stymulacji. MoŜe być ono
zastąpione lub wspomagane innymi formami oddziaływania, np. uciskaniem, masaŜem punktów,
przygrzewaniem moxą, oziębianiem, stawianiem baniek, wstrzykiwaniem w punkt wody
destylowanej, soli fizjologicznej, leków (np. witamin B1, B12), wreszcie, szczególnie ostatnio,
stosowaniem prądu elektrycznego, promieni lasera i ultradźwięków.
Przy omawianiu energii Chi wspomniałem, Ŝe według zasad medycyny tradycyjnej warunkiem
zdrowia człowieka jest równowaga między Yin i Yang, ich wzajemna harmonijna koegzystencja. Na
skutek niedoboru lub nadmiaru jednej z tych sił dochodzi do przewagi Yin nad Yang lub odwrotnie -
Yang nad Yin i do dominacji jednej siły nad drugą. W pierwszym przypadku, tj. przewagi Yin nad
Yang (stan ”Xu"), dochodzi do osłabienia, do niedoczynności narządów lub całych układów, w
drugim przypadku, tj. przewagi, nadmiaru Yang nad Yin (stan ”Shi"), dochodzi do wzmoŜonego
napięcia, do nadczynności.
W zaleŜności od zastosowanych bodźców w rodzaju ”silny-słaby" klasyczne podręczniki chińskie
wyróŜniają dwie podstawowe metody działania: pobudzającą (tonizującą), nazywaną przez
Chińczyków metodą ”Bu", i hamującą (uspokajającą - sedatywną) – metodę ”Xie".
W metodzie pobudzającej ”Bu" podraŜnienie jest szybkie, silne i krótkotrwałe. Nakłucie jest płytkie,
powierzchniowe. Igłę pozostawia się w punkcie krócej niŜ w metodzie hamującej. Według
tradycyjnych zasad uŜywanie igieł złotych i wkłuwanie ich wzdłuŜ kierunku przebiegu meridianu
wzmacnia działanie pobudzające. Klasyczna medycyna chińska metodę tę stosuje przy niedoborze Chi
w chorobach przebiegających z niedoczynnością, osłabieniem narządu lub całego organizmu, w
chorobach przewlekłych. Metoda pobudzająca ma działanie stymulujące, tonizujące, wzmacniające.
Stosowana jest przy zaburzeniach (osłabieniu) czynności ruchowych, czuciowych i wydzielniczych7.
Stosuje się ją między innymi w przypadku zmniejszonego napięcia mięśni gładkich naczyń
krwionośnych (hipotonia), przewodu pokarmowego (zaburzenia perystaltyki, zaparcia stolca),
pęcherza moczowego (nietrzymanie moczu) itp.; w zmniejszonej czynności wydzielniczej narządów
wewnętrznych (soku Ŝołądkowego, Ŝółci, soku trzustkowego, śluzu), w impotencji, w zaburzeniach
endokrynologicznych (hormonalnych) z niedoczynnością, w poraŜeniach mięśni szkieletowych i
nerwów obwodowych. Dobre wyniki uzyskuje się w leczeniu poraŜeń nerwów twarzowego i
trójdzielnego, w pomocy doraźnej - dla szybkiej interwencji - w omdleniach, zapaściach. Wybiera się
wtedy punkty najbardziej czułe: na koniuszkach palców rąk lub nóg, na górnej wardze. W sporcie -
wybierając odpowiednie punkty - stosuje się metodę Bu jako metodę zwiększającą kondycję fizyczną i
psychiczną, szczególnie przed zawodami, oraz w bólach narządu ruchu, spowodowanych nagłym
rozciągnięciem aparatu wiązadłowo-mięśniowego (w kontuzjach, skręceniach). PoniewaŜ zabiegi
wykonywane tą metodą są szybkie i krótkie, często robi się je u dzieci, przy czym stosuje się
łagodniejszą niŜ u dorosłych stymulację (draŜnienie igłami).
W metodzie hamującej (uspokajającej) ,,Xie", podobnie jak w metodzie pobudzającej, stosuje się teŜ
silny bodziec, lecz o powoli, stopniowo narastającej intensywności podraŜnienia. Nakłucie jest
powolne i głębsze, igła pozostaje w punkcie kilka razy dłuŜej niŜ w metodzie pobudzającej. Działanie
hamujące (uspokajające) wzmacnia stosowanie igieł srebrnych i wkłuwanie ich w kierunku
przeciwnym do przebiegu Chi po meridianach (wkłuwanie ”pod prąd"). Metoda ta, po odpowiednim
dobraniu punktów, zalecana jest w chorobach przebiegających z nad-czynnością narządu lub całego
organizmu, np. w pobudzeniu, podnieceniu oraz w chorobach o ostrym przebiegu. Ma działanie
przeciwbólowe, przeciwskurczowe, przeciwalergiczne i uspokajające. Stosowana jest np. w
nadciśnieniu tętniczym, w częstoskurczu serca, chorobie wrzodowej Ŝołądka i dwunastnicy, ostrych
nieŜytach Ŝołądka i jelit, do zwalczania bólu w skurczach mięśni, w pobudzeniach nerwowo-
psychicznych, w nerwicach.

Inne metody oddziaływania na punkty akupunktury

PrzyŜeganie, przygrzewanie, moxa – fitotermoterapia

PrzyŜeganie, przygrzewanie, przypiekanie - po chińsku czju, po koreańsku tymczirio, nazywane w

Europie moxi-bustion lub zwyczajnie moxa - jest bardzo starą metodą leczenia na Dalekim
Wschodzie, znaną od tysięcy lat. Nazwa ”moxa" jest pochodzenia japońskiego.
Z czju często korzysta się wtedy, gdy akupunktura nie daje Ŝadnych wyników. Stosuje sieje równieŜ u
osób, które boją się nakłuć, u osób słabych lub wyczerpanych psychicznie i fizycznie. W starych
księgach medycznych Dalekiego Wchodu piszą: ”W chorobach nie leczących się nakłuwaniami stosuj
obowiązkowo przypiekanie..." (Li-Jun-Hok)24. Metoda ta ma tę zaletę, Ŝe po pewnym pouczeniu moŜe
być stosowana przez samego chorego, dlatego omawiam ją dokładniej.
Podstawowym materiałem w Chinach jest rosnąca tam roślina moxa (Artemisia moxa, Artemisia
chinense). Jest to chińska odmiana piołunu, Artemisia vulgaris. W Korei znana jest pod nazwą ”iczo",
tj. ”medyczne ziele" albo ”medyczna trawa". Moxę zbiera się na początku czerwca. Liście suszy się w
”piekącym słońcu", dzięki czemu nabierają ”siły" działania, bo ”pochłaniają energię słoneczną". Po
odpowiedniej obróbce technicznej z liści ziół powstaje miękka, pachnąca wata, którą uŜywa się do
zabiegów.
W archiwalnych księgach podają: ”Gdy choroba ciągnie się 7 lat (tzn. w chorobach przewlekłych),
naleŜy stosować ziele, które po zebraniu leŜało przez 3 lata. Wtedy ma najlepsze działanie". W czasie
Ŝarzenia się moxy do skóry wnika znajdująca się w niej tzw. mokaina (prawdopodobnie jakiś
narkotyk), dlatego - mimo oparzenia pierwszego, a nawet drugiego stopnia - chory nie czuje bólu, a
rana szybko się goi i nie pozostawia blizny.
Mechanizm działania tej metody jest złoŜony. śarzące się, czyli spalające się, ziele moxy wytwarza
ciepło (promieniowanie podczerwone), które podgrzewa punkt (wysyła promienie w głąb punktu) i
pobudza jego receptory. Ze spalającej się moxy uwalniają się róŜne związki chemiczne, m.in.
wymieniona wyŜej mokaina, które nie tylko dają przyjemny zapach, lecz takŜe wnikają w skórę i
działają stymulująco na punkt. Dlatego teŜ uwaŜam, Ŝe odpowiednia dla tej metody jest nazwa
fitotermoterapia.
Przygrzewanie prowadzi się według odpowiedniego systemu. W koreańskiej ksiąŜce z 1610 roku pt.:
”Don I Bo Gam" („Skarbnica wschodniej medycyny") jest napisane:”(...) najpierw prowadzi się
przyŜeganie na południkach Yang, a potem na Yin (w czasie tego samego seansu). Najpierw robimy u
góry, a potem schodzimy w dół. Najpierw głowę: potylicę, okolicę ciemieniową, a w końcu kończyny.
Najpierw stosujemy mało punktów i małe stoŜki, a potem stopniowo powiększamy ich ilość i
wielkość. Najpierw na plecach, a potem na klatce piersiowej i brzuchu" (Li-Jun--Hok). ChociaŜ
obecnie często nie przestrzega się tych zasad, to jednak według prawideł medycyny tradycyjnej w taki
sposób powinno wykonywać się te zabiegi.
Moxę do przyŜegań (przygrzewań) najczęściej formuje się przed zabiegiem w stoŜki, kulki, piramidki.
StoŜki są róŜnej wielkości: duŜe, średnie i małe. PrzewaŜnie uŜywa się stoŜków duŜych, o rozmiarach
1,5x1,5 cm, i średnich, o połowę mniejszych. StoŜki małe, wielkości ziarna nieotartego ryŜu, stosuje
się u małych dzieci.
W przypadku ostrych chorób u osób młodych, silnych, dobrze zbudowanych na początku leczenia
stosuje się większe stoŜki i większą ich ilość, którą potem stopniowo się zmniejsza.
W chorobach przewlekłych i u osób słabych, chudych lub starych zaczyna się od stoŜków średnich,
stopniowo zwiększając ich wielkość i ilość.
Na głowie, twarzy, u kobiet i dzieci daje się mniejsze stoŜki i mniejszą ich ilość. U dzieci podczas
pierwszego zabiegu stawia się 3-5 stoŜków średnich, jeden po drugim (jak się spali jeden, stawia się
na to miejsce drugi). U dorosłych na l punkt daje się 7 i więcej średnich lub duŜych stoŜków. ZaleŜy to
od rodzaju choroby i konstytucji chorego.
Jeśli chodzi o formy i sposoby przyŜegań (przygrzewań), to istnieje ich kilka. Omówię tylko dwa
główne, najczęściej stosowane.

Przygrzewanie bezpośrednie i pośrednie

W pierwszym, tj. w przygrzewaniu bezpośrednim -”z blizną", stoŜek moxy kładzie się bezpośrednio na
punkt akupunktury i zapala. Tląca się moxa wywołuje najpierw uczucie ciepła, gorąca, a na końcu
parzenia. Spala się na skórze do końca, dając oparzenie drugiego i trzeciego stopnia i w następstwie
bliznę. W dawnych czasach uwaŜano, Ŝe takie przyŜeganie daje najlepsze rezultaty. Powstała blizna
działa jak wkłuta i pozostawiona na długo igła. Dzisiaj z uwagi na to, Ŝe jest to sposób bolesny i Ŝe
nikt nie chce mieć na skórze szpecących blizn, prawie się go nie stosuje, choć widziałem w Korei
młode kobiety z dekoltem oszpeconym ”róŜańcem" drobnych blizn powstałych w wyniku leczenia
astmy oskrzelowej. U nas lekarz leczący taką metodą naraziłby się na proces sądowy o wielkie
odszkodowanie i na pewno by go przegrał. W Korei nikt o to nie ma pretensji. Zaufanie, jakim darzy
się lekarza, i wiara w celowość wybranej przez niego metody leczenia są ogromne i bezdyskusyjne.
W sposobie drugim, tj. w przygrzewaniu bezpośrednim -”bez blizny”, stoŜek moxy spala się do
momentu, gdy chory zaczyna odczuwać pieczenie. Zwykle następuje to po spaleniu 2/3 stoŜka. Wtedy
zdejmuje się go i zastępuje drugim. W miejscu przyŜegania powstaje jedynie rumień, niekiedy
maleńki pęcherzyk, który bezboleśnie znika po krótkim czasie. Sposób ten uznany za brutalny,
obecnie został zaniechany. Stosuje się natomiast zmodyfikowany sposób pośredni - z podkładką, np.
na punkt akupunktury kładzie się plaster czosnku grubości około 2 mm, z wydrąŜonymi w nim
rękojeścią igły małymi otworkami. Na plasterku tym stawia się stoŜek moxy i zapala (ryć. 35). Po
spaleniu (zŜarzeniu) jednego stoŜka, w zaleŜności od potrzeby, spala się kilka następnych. Zamiast
plasterka czosnku moŜna podłoŜyć pod stoŜek plastry z korzenia innych dalekowschodnich roślin, a w
naszych warunkach np., plaster chrzanu. W tej metodzie - poza działaniem ciepła -ma teŜ znaczenie
lecznicze działanie róŜnych substancji chemicznych, wydostających się w czasie Ŝarzenia z palącej
moxy i wnikających przez punkt akupunktury do skóry. Stosuje się tyle stoŜków, aŜ skóra stanie się
wokół czerwona (rumień) Korzystne jest teŜ powstanie małego pęcherzyka, co wzmacnia działanie
lecznicze. Zabiegi przeprowadza się co drugi, trzeci dzień. Na całą kurację wystarczy 10-15 zabiegów.
Innym sposobem jest przygrzewanie palącym cygarem Z moxy robi się cygaro grubości około 2 cm i
długości około 20 cm. W Chinach kupuje się takie cygara gotowe (ryć. 36). Zapalone i Ŝarzące się
cygaro zbliŜamy do punktu na taką odległość, aby chory odczuwał silne, ale nie parzące gorąco (ryć.
37). Zwykle wystarcza odległość 1-3 cm. Intensywność cieplnego bodźca reguluje się poprzez ciągłe
zbliŜanie lub oddalanie cygara od punktu. Cygaro ma tę zaletę nad innymi metodami przyŜegania, Ŝe
jest ruchomym źródłem ciepła i moŜna nim przygrzewać naraz nawet cały meridian.

Ryć. 35. Przygrzewanie moxą przez plaster czosnku.

36. Oryginalne chińskie cygara z moxy do przygrzewania punktów akupunktury.
Ryć. 37. Przygrzewanie cygarem z moxy punktów akupunktury.

W akupunkturze lekarz stosuje jeszcze inną metodę - przygrzewanie gorącą igłą. Na rękojeść wkłutej
w punkt igły nakłada się zwiniętą w kulkę moxę (1,5 x 1,5 cm) i zapala (ryć. 38). Kulka ta powoli się
Ŝarzy, a wytwarzane ciepło jest przewodzone głęboko przez igłę do nakłutej tkanki, stając się - poza
bodźcem nakłucia - dodatkowym bodźcem cieplnym. MoŜna teŜ uŜyć około 1,5 cm uciętego cygara,
nanizanego na rękojeść igły. Aby zapobiec oparzeniu skóry spadającym, rozgrzanym popiołem, naleŜy
podłoŜyć pod igłę kartkę papieru (płaską lub zwiniętą w kształt lejka).

Ryć. 38. Przygrzewanie gorącą igłą z palącą się moxą.

Wskazania do leczenia przyŜeganiem moxą są takie jak do leczenia akupunkturą. Według medycyny
tradycyjnej przyŜeganie stosuje się:
• w chorobach spowodowanych chłodem, zimnem, powodujących obniŜenie energii Yang w
meridianach, narządach i tkankach; przygrzewanie moxą jest źródłem ciepła ”doładowującym" kanały
i narządy w energię Yang, która w tych przypadkach słuŜy do neutralizacji czynnika patogennego,
jakim jest zimno;
• w stanach powodujących osłabienie siły witalnej organizmu i energii Yang, wywołanych chorobami
przewlekłymi;
• w stanach, w których siła witalna narządów oraz meridianów (z przyczyn ogólnych, np. starzenia się)
jest słaba i traci zdolność pobudzania i kontrolowania ich funkcji, czyli w stanach niedoczynności
narządów i układów.
Stare podręczniki medycyny tradycyjnej, a takŜe mój koreański nauczyciel, profesor Li-Jun-Hok,
podają punkty, których przyŜeganie daje szczególnie dobre wyniki. PoniewaŜ kaŜdy moŜe zastosować
sobie przygrzewanie moxą, podaję kilka najwaŜniejszych punktów, które znajdzie czytelnik na
rycinach 28, 29.
„Stosowanie w ciągu roku 300 stoŜków z moxy na punkty Guanyuan, Quihai, Zhongwan, meridian
środkowy przedni - punkty 4, 6, 12 (ryć. 29) i Mingmen, meridian środkowy tylny, punkt 4 (ryć. 28)
pozwala utrzymywać dobrą kondycję fizyczną i psychiczną i Ŝyć długo, sto i więcej lat, bez choroby"
(Li-Jun-Hok). Na dowód tego, jak zabiegi przygrzewania moxą mogą hamować starzenie się,
podręczniki akupunktury przytaczają następujący fakt: ”W roku 1795 przybył do Jeddo (obecnie
Tokio) na zaproszenie premiera jeden ze starszych ludzi Japonii, włościanin Mampe. Miał wtedy 194
lata. Premier poprosił go, aby zdradził sekret swojej długo wieczności. Starzec odrzekł: «Nauczyłem
się od swoich przodków sposobu moxa, który stosowałem całe Ŝycie. Razem z całą rodziną, kaŜdego
miesiąca, od pierwszego do ósmego, robimy przyŜeganie na nogach w punkcie Zusanli (ryć. 39). Moja
Ŝona ma obecnie 173 lata, syn 153, wnuk 105 lato. Starzec został nagrodzony i z honorami odesłany
do domu. Po 48 latach Mampe znów przybył do Jeddo, na uroczystość otwarcia nowego miasta. Miał
wtedy juŜ 242 lata, jego Ŝona 221, syn 201, Ŝona syna 193, wnuk 153 lata i Ŝona wnuka 138 lat".

Ryć. 39. Punkt Zusanli, jako punkt ”długowieczności".

PrzyŜeganie punktu Zusanli (meridian Ŝołądka - punkt 36) poza działaniem omówionym wyŜej
regeneruje siły, poprawia kondycję układu nerwowego i - co niezmiernie waŜne, bo najczęściej w tym
celu jest stosowany - usuwa zmęczenie nóg, poprawia ich siłę mięśniową. ”Gdy stosuje się go w
czasie pieszej podróŜy, to piechur czuje się jakby miał skrzydła". Punkt ten nazywa się ”wielkim
lekarzem nóg". Inny przykład działania moxy podają lekarze koreańscy. Jeśli niemowlęciu w
pierwszych tygodniach po urodzeniu zrobi się na pępek (meridian środkowy przedni, punkt 8) 3-8
przypieczek z małych stoŜków moxy (stosując pod nie podkładki z soli), to dziecko nawet do 20 lat
nie zapada na choroby przewodu pokarmowego. Istnieje punkt Shenzhu (nr 12 na meridianie
środkowym tylnym), który u dorosłych poprawia czynność układu nerwowego (ryć. 28). PrzyŜegany
jest m.in. w zmęczeniu, bezsenności, neurastenii, bólach głowy. Lekarze japońscy wykorzystują ten
punkt u dzieci z niedorozwojem -”zapewnia to dzieciom dobry umysłowy rozwój i wzrost". Punktów
takich medycyna chińska i koreańska zna więcej, podałem tylko kilka dla przykładu.
W badaniach laboratoryjnych stwierdzono korzystny wpływ przyŜegań na układ biało- i
czerwonokrwinkowy. JuŜ w dwie godziny po zastosowaniu przygrzewań liczba krwinek białych
podwaja się i stan ten utrzymuje się przez 2-3 dni. Zwiększa się równieŜ fagocytoza. Po miesiącu
leczenia moxą liczby erytrocytów (czerwonych ciałek krwi) i hemoglobiny wzrastają o 20% i wartości
te utrzymują się przez pół roku. W surowicy krwi rośnie liczba przeciwciał. Skraca się czas
krzepnięcia krwi, obniŜa się podwyŜszony odczyn opadania krwinek (OB), zwiększa się diureza
(wydzielanie moczu), stopniowo zmniejsza się ilość białka wydalanego z moczem w chorobach nerek.
U osób z podwyŜszonym ciśnieniem tętniczym krwi stwierdzono w czasie leczenia stopniowy jego
spadek, a u osób z obniŜonym ciśnieniem - stopniowe podwyŜszenie (działanie homeostatyczne).
PrzyŜeganie moxą, podobnie jak akupunktura, zwiększa odporność organizmu. U zwierząt
eksperymentalna zakaŜonych prątkami gruźlicy, u których wykonywano za biegi przyŜegania moxą,
przebieg choroby był łagodniejszy niŜ u zwierząt nie leczonych, z których większość ginęła Zwierzęta
leczone moxą przechodziły zakaŜenie lŜej i przeŜywały chorobę.
Obserwacje kliniczne wskazują na wyraźny wpływ analgetyczny (przeciwbólowy) i rozkurczowy w
neuralgiach, bo lach głowy, bólach reumatycznych, bólach skurczowych na rządów wewnętrznych.
PrzyŜeganie wywiera korzystny wpływ w poraŜeniach połowiczych i niedowładach, np. po wylewie
krwi do mózgu. W chorobach narządu ruchu przy spieszą wchłanianie obrzęków, krwiaków,
wysięków, zmniejsza lub znosi patologiczne stany napięcia aparatu ścięgnisto-więzadłowego,
zwiększając zakres ruchów. Wpływa na czynność wydzielniczą gruczołów wewnętrznego wydzielania
i czynność wydzielniczą narządów wewnętrznych (sok Ŝołądkowy, Ŝółć, sok trzustkowy). Wpływa
tonizująco w stanach zaburzenia kurczliwości mięśni gładkich. Dlatego z powodzeniem jest stosowane
w leczeniu nadciśnienia i niedociśnienia tętniczego, w zaburzeniach perystaltyki jelit, opuszczeniu
Ŝołądka, wypadaniu pęcherza moczowego, odbytnicy, macicy. Leczenie moxą przywraca więc
równowagą wszystkich czynności organizmu.

MasaŜ punktowy, akupresura- digitopresura

MasaŜ punktowy jest odmianą akupunktury. Polega stosowaniu róŜnych form ucisku i masaŜu palcami
aktywnych punktów (punktów akupunktury). W praktyce leczniczej zamiast palców uŜywa się
równieŜ metalowych lub plastykowych pręcików, zakończonych róŜnej wielkości kulkami (od 2 do 10
mm) (ryć. 40). W Europie masaŜ punktowy nazywany jest akupresura lub digitopresura.
Ryć. 40. Metalowe pręciki do akupresury.

Akupresura jest ”akupunkturą bez igły" albo - jak się ją często określa -”tępą akupunkturą". Zamiast
”ostrego" bodźca nakłuwania jest stosowany bodziec ”tępy", bodziec ucisku lub masaŜu z róŜną siłą i
w róŜnych odmianach. Siła ucisku i rodzaje stosowanych ruchów masujących zaleŜą od rodzaju
choroby, indywidualnej wraŜliwości chorego i miejsca połoŜenia punktu. Inaczej masuje się punkty
połoŜone np. na twarzy, a inaczej na klatce piersiowej czy umięśnionych częściach kończyn. Punkty
uŜywane w akupresurze i wskazania do jej stosowania są takie same, jak w akupunkturze. Skutki
lecznicze są jednak mniejsze i nie we wszystkich schorzeniach akupunkturę moŜna zastąpić
akupresurą.
Zaletą akupresury jest to, Ŝe w odróŜnieniu od akupunktury kaŜdy moŜe dokonać zabiegu sam na
sobie. MoŜe to zrobić w kaŜdym miejscu, o kaŜdej porze, nawet przez odzieŜ. MoŜna ją stosować
dzieciom, osobom starym i bojącym się nakłuć. Dla akupresury nie ma Ŝadnych przeciwwskazań.
Jedynie z przyczyn profilaktycznych, aby z braku wprawy nie doszło do niepotrzebnej traumatyzacji,
nie zaleca się jej stosowania w miejscach nadwraŜliwych, np. pod pachami, na piersiach u kobiet, nad
duŜymi pniami naczyniowymi i nerwowymi. Jeśli jednak istnieje rzeczywista potrzeba, moŜna ją tam
wykonać w formie delikatnego masaŜu. Nie stosuje się akupresury, podobnie zresztą jak i
akupunktury, w miejscu zmian skórnych i Ŝylaków. Osoby, które wykonują zabiegi same na sobie,
powinny być przedtem poinstruowane. Szczegółowe opisy technik masaŜu i uciskania punktów w
akupresurze podają oddzielne monografie, których ostatnio jest coraz więcej35.
Bańki lecznicze

Inną bardzo starą metodą, którą moŜna oddziaływać na punkty akupunktury, jest stawianie baniek
leczniczych. Bańki są to przezroczyste szklane (obecnie są juŜ z gumy) naczynia róŜnego kształtu i
wielkości, które stawia się na ciele człowieka (ryć. 41,42). Znane były juŜ w staroŜytności. Najstarszy
ich opis pochodzi z Mezopotamii. W staroŜytnej Grecji, jako godło lekarzy były na szyldach i
pieczęciach. Bańki stosowali Hipokrates i Avicenna. Bańki są dziś szeroko stosowane w leczeniu
wielu chorób. Zapomniane przez ostatnie kilkadziesiąt lat, obecnie wracają i przeŜywają swój
renesans.

Ryć. 41. RóŜne rodzaje baniek leczniczych.

Ryć. 42. Bańki postawione na ciele pacjenta.

Terapia bankowa jest terapią próŜniową, stanowiącą odwrotność akupresury. Przy stawianiu baniek –
przez podgrzewanie powietrza (ryć. 43) i jego rozrzedzenie - tworzy się podciśnienie, nieco powyŜej
0,2 atm. Po przystawieniu do skóry bańka wywiera działanie ssące, w wyniku czego dochodzi do
wciągnięcia skóry do jej wnętrza i powstania wybrzuszenia wielkości 1-2 cm. Występuje przekrwienie
skóry, pękanie naczyń włosowatych, wybroczyny krwawe śródskórne, które draŜniąc znajdujące się
tam receptory przyczyniają się do wytworzenia odruchu skórno-trzewnego.

Ryć. 43. Ogrzewanie wnętrza bańki i rozrzedzanie w niej powietrza przed postawieniem na ciele
pacjenta.

W wyniku tego dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych narządów dotkniętych chorobą,

lepszego ich ukrwienia, utlenienia, odkwaszenia, odprowadzenia produktów przemiany materii,
doprowadzenia produktów odŜywczych, rozluźnienia mięśni gładkich - złagodzenia lub zmniejszenia
bólu itp. Powstałe w wyniku podciśnienia wybroczyny krwawe dają równieŜ odczyn immunologiczny
typu autohemoterapii.
Są dwie metody stawiania baniek: gorąca z płomieniem (stosowana u nas) i chłodna.
Metoda gorąca polega na ogrzewaniu wnętrza bańki płomieniem palącego się zwitka waty
nawilŜonego spirytusem, co powoduje rozrzedzenie powietrza i wytworzenie podciśnienia wewnątrz
bańki. Cała procedura ogrzewania i stawiania bańki musi być szybka - 1-2 sekundy. Skóra, na której
stawia się bańki powinna być umyta, świeŜo przetarta spirytusem i wysuszona.
Metoda chłodna róŜni się tym od gorącej, Ŝe podciśnienie wytwarza balonik lub pompa próŜniowa,
która wysysa powietrze z bańki nieco powyŜej 0,2 atm. Taka bańka zakończona jest na szczycie rurką
z kranem. Po osiągnięciu wymaganego podciśnienia zamyka się kranik i odłącza pompę.
Liczba uŜytych baniek zaleŜy od wieku i kondycji fizycznej chorego. Zwykle jednorazowo stawia się
6-12 baniek. Po ich postawieniu chorego naleŜy przykryć, aby nie odczuwał zimna. Bańki pozostawia
się na 15-30minut. U osób słabych i dzieci krócej-do 10 minut. Według zaleceń medycyny ludowej
bańki powinny pozostawać na ciele tak długo, aŜ same odpadną lub dadzą się lekko zdjąć. Po zabiegu
chory powinien leŜeć w łóŜku 30minut, do godziny. W ostrych stanach chorobowych zabiegi
stawiania baniek wykonuje się codziennie, później co drugi, trzeci dzień, zaleŜnie od potrzeb i stanu
chorego. Czas kuracji i ilość wykonywanych zabiegów traktować trzeba bardzo indywidualnie,
kierując się samopoczuciem chorego.
W metodzie gorącej bańki zdejmuje się przez uciskanie palcem skóry obok krawędzi (obwodu) bańki.
W metodzie chłodnej odkręca się kurek i wpuszcza powietrze.
Ryć. 44. Bańka na wkłutej igle do akupunktury.

Bańki stosuje się w większości chorób leczonych akupunkturą. Stawia się je na igłę (krótką) wkłutą w
punkt (ryć, 44) lub na punkt po wyjęciu igły. Są one szczególnie skuteczne w chorobach płuc (stany
zapalne płuc, oskrzeli, w astmie oskrzelowej), zapaleniu korzonków nerwowych, w róŜnego rodzaju
neuralgiach (nerwobólach), mialgiach (mięśniobólach), niektórych chorobach narządów ruchu, np. w
zmianach zwyrodnieniowych kręgosłupa, w nerwicach narządowych. Wszędzie tam, gdzie leczenie
akupunkturą nie daje spodziewanych rezultatów, moŜna jeszcze zastosować dodatkowo bańki. Baniek
nie stawia się w okolicy serca, nad wielkimi naczyniami, na twarzy, w chorobach skóry - w miejscu
zmian, w okresie ciąŜy.

Elektroakupunktura

Elektroakupunkturą nazywamy oddziaływanie prądu elektrycznego na aktywny punkt, czyli punkt

akupunktury, poprzez wkłutą w niego igłę. MoŜna równieŜ oddziaływać na punkt nie wkłuwając igły,
lecz przyklejając do skóry małe płytki, spełniające rolę elektrod. Mamy wtedy do czynienia z tzw.
elektropunkturą. Podobnie jak inne formy oddziaływania na punkty, elektroakupunktura jest terapią
bodźcową. Bodźcem stymulującym receptory punktu - zamiast bodźca mechanicznego (ręczna
stymulacja), jak w klasycznej akupunkturze, i bodźca cieplnego, jak w przyŜeganiu - jest bodziec
elektryczny o róŜnej częstotliwość i natęŜeniu.
Lecznicze działanie prądu elektrycznego znane jest od dawna i wykorzystywane w róŜnych
dziedzinach medycyny szczególnie w fizykoterapii. Do szerszego wykorzystania prądu elektrycznego
w akupunkturze przyczynił się rozwój elektroniki, co umoŜliwiło budowę precyzyjnych urządzeń
pomiarowych słuŜących m.in. do wykrywania punktów i oznaczania ich parametrów bioelektrycznych
oraz do budowy aparatów stymulujących, słuŜących do leczenia. Najlepsze tego typu aparaty buduje
się w Japonii, Hongkongu, Singapurze, Republice Federalnej Niemiec i Chinach. Polsce pierwsze
aparaty do elektroakupunktury skonstruowano w Instytucie Biocybernetyki i InŜynierii Biomedycznej
PAN w Warszawie. Obecnie juŜ wszędzie produkuje się takie aparaty i są one bardzo
zminiaturyzowane (ryć. 45,46). Elektroakupunktura stała się modna szczegół nie poza Chinami. U
siebie Chińczycy stosują ją przewaŜnie do analgezji i anestezji.
Ryć. 45. Jeden z chińskich aparatów do elektroakupunktury.

Ryć. 46. Zminiaturyzowany, elektroniczny aparat do wyszukiwania punktów akupunkturowych

małŜowiny usznej i do ich elektropunktury.
Istnieją metody zastosowania prądu elektrycznego w akupunkturze, które są wynikiem prac
badawczych róŜnych autorów18'30'38'50. W metodach tych stosuje się prąd zmienny (bipolarny) lub prąd
stały impulsowy o róŜnej wartości natęŜenia i częstotliwości impulsów. W trakcie leczeniu wartości te
- w zaleŜności od potrzeby, zastosowanej metody i uŜytej aparatury - mogą być róŜnie dobierane i
ulegać ciągłej automatycznej zmianie.
W celach terapeutycznych najkorzystniejszy, według wielu autorów, najczęściej stosowany jest prąd o
natęŜeniu 10-200 mikroamperów i częstotliwości od l do 60 Hz, przy czym częstotliwości do 10 Hz
działają pobudzająco (stymulująco), a od 10 do 60 Hz uspokajająco (sedatywnie). Czas stymulacji
wynosi od kilku sekund do kilkudziesięciu minut (10-20-30 minut). Wysokość parametrów i rodzaj
zastosowanego prądu o napięciu 5-12 Voltów oraz ilość zabiegów - zaleŜą od rodzaju choroby, od
rezultatów, jakie chcemy osiągnąć, od miejsca nakłucia i od indywidualnej wraŜliwości chorego na
prąd25,30.
Spośród róŜnych metod elektroakupunktury, jakie się obecnie stosuje, największą popularność zyskała
metoda Japończyka Yoshio Nakataniego, znana jako metoda Ryodoraku.
W 1950 roku Yoshio Nakatani w badaniach nad punktami meridianów wykazał, Ŝe u osób z chorymi
narządami wewnętrznymi dochodzi do szczególnie zwiększonej przewodności elektrycznej
(zmniejszonej oporności) w punktach akupunktury w porównaniu z sąsiadującą skórą. Punkty te
nazywane przez Nakataniego reaktywnymi elektro-przepuszczalnymi punktami (REPP) układają się w
linię, która pokrywa się z tradycyjnym meridianem. Linię tę nazwał ”linią dobrze przepuszczającą
prąd", po japońsku Ryodo-ruku.
W stanach chorobowych po dokonaniu odpowiedniego pomiaru w tzw. reprezentatywnych punktach
pomiarowych, które pokrywają się ze znanymi juŜ z poprzedniego opisu punktami ”źródłowymi", i
porównaniu ich średniej ze średnią fizjologiczną REPP, wykonuje się stymulację elektryczną punktów
Ryodoraku. Jeśli pomiary wykazały obniŜenie przewodności, stymuluje się punkty pobudzające. W
przypadku podwyŜszenia przewodności stymulacji podlegają punkty sedatywne.
Zjawisko występowania zmian przewodności elektrycznej punktów akupunktury w przypadku
schorzeń narządów wewnętrznych tłumaczy Nakatani współczulnym odruchem drzewno-skórnym, a
linię Ryodoraku jako ”czynnościową drogę pobudzenia nerwów sympatycznych spowodowanego
procesem chorobowym narządów wewnętrznych". Terapię Ryodoraku uwaŜa Nakatani za terapię
regulującą wegetatywny system nerwowy.
Lecznicze zastosowanie elektroakupunktury jest ograniczone tylko do niektórych chorób, najczęściej
do chorób przebiegających z bólem. W porównaniu z akupunkturą ma ona znacznie więcej
przeciwwskazań, a przez osoby nad wraŜliwe na prąd jest źle znoszona. Uzyskane wyniki lecznicze
nie przewyŜszają wyników uzyskanych podczas leczenia klasyczną akupunkturą. W praktyce
elektroakupunkturę stosuje się wtedy, gdy nie pomaga akupunktura. Stosuje się ją do znieczulania
(anestezji) w zabiegach chirurgicznych, zamiast narkozy lub jako uzupełnienie narkozy.

Laseropunktura

W akupunkturze, podobnie jak w innych dziedzina medycyny, coraz szersze zastosowanie znajdują
najnowocześniejsze osiągnięcia techniki.
Po komputerach, które uŜywa się w diagnostyce Ryodo raku do lokalizacji i ustalania punktów oraz do
elektro akupunktury, w akupunkturze coraz powszechniej zaczęto stosować lasery. Wiązka promieni
świetlnych emitowana przez laser zastępuje prymitywną staroŜytną rybią ość i współczesną,
precyzyjnie wykonaną chińską - złotą, srebrną i stalową - igłę. Promień lasera jest bardzo wygodnym i
bezpiecznym ”narzędziem". Nie narusza ciągłości skóry i głębiej leŜących tkanek, nie działa więc
traumatycznie i nic powoduje bólu, nie daje powikłań, takich jak złamanie igły, krwiaki czy
miejscowe zakaŜenia. Unika się równieŜ przy tej metodzie czasochłonnej, niszczącej igły sterylizacji.
RównieŜ rozszerzająca się psychoza przed zachorowaniem na AIDS (choć w przypadku zabiegów
nakłuwania - jak wyjaśniałem poprzednio - jest to niemoŜliwe) stworzyła sprzyjające warunki do
zastąpienia metalowej igły ”igłą świetlną" - promieniem lasera. Metoda ta, nazywana laseropunkturą,
moŜe z powodzeniem być stosowana u dzieci, które panicznie boją się nakłuwań. Z tych samych
powodów często stosuje się ją i u dorosłych. U osób ze schorzeniami ropnymi skóry, gdy nakłuwanie
igłami jest przeciwwskazane w obawie przed uogólnieniem zakaŜenia, jest to jedyna metoda moŜliwa
do zastosowania. Inną zaletą laseropunktury jest to, Ŝe zabieg trwa krótko - kilkanaście do
kilkudziesięciu sekund na jeden punkt, i Ŝe moŜe go wykonać przeszkolona pielęgniarka.
Wadą tej metody, w naszych współczesnych warunkach, jest wysoki koszt laserów. Średniej klasy
laser do akupunktury nadal kosztuje około 15-20 miesięcznych pensji wysoko wyspecjalizowanego
lekarza z długoletnim staŜem pracy, gdy na Zachodzie średnio zarabiający lekarz kupuje go za
dziesięciodniową pensję.
Na pytanie - czym jest leczenie laserem - moŜna najkrócej odpowiedzieć, Ŝe jest to leczenie światłem.
Lecznicze właściwości światła znane są człowiekowi od zarania dziejów. Światło słoneczne
wykorzystywane było i jest do leczenia wielu chorób oraz w rekonwalescencji i rehabilitacji. Kąpiele
słoneczne i leŜakowanie na słońcu zalecano w leczeniu chorób skóry, narządów wewnętrznych i
zaburzeń czynności nerwowo-psychicznych. Helioterapię spotyka się więc w najstarszych przepisach
leczniczych, sięgających czasów staroŜytnych. W czasach nowoŜytnych dopiero w XIX wieku duński
naukowiec i lekarz Finsen Niels Ryberg12, załoŜyciel Instytutu Światłolecznictwa w Kopenhadze,
potwierdził naukowo lecznicze działanie promieni słonecznych w przypadku niektórych chorób skóry.
Promieniowaniem podczerwieni leczył osutkę ospową, a ultrafioletowym gruźlicę skóry. On teŜ
zbudował lampę łukową emitującą promienie nadfioletowe, którymi zastąpił w dalszych badaniach
działanie światła słonecznego. Za swoje osiągnięcia, u szczególnie za nową metodę leczenia
nieuleczalnej dotychczas gruźlicy skóry, Finsen otrzymał w 1903 roku nagrodę Nobla. W historii
medycyny jest uwaŜany za twórcę sztucznego Światłolecznictwa. Dzisiaj aktynoterapia, czyli
światłoterapia, jest szeroko stosowana w leczeniu róŜnych chorób.
Wysiłki człowieka dąŜące do wykorzystania uzdrawiających mocy światła osiągnęły swój szczyt wraz
ze skonstruowaniem w 1960 roku w USA lasera26. Nazwa „laser” pochodzi od pierwszych liter
angielskiej nazwy - Light Aplification by Stimulated Emission of Radiation, co na język polski'
tłumaczy się jako - wzmocnienie światła przez wymuszoną emisję promieniowania. Laser jest
generatorem bardzo uporządkowanego strumienia fotonów. Wiązka promieni laserowych w
odróŜnieniu od promieni zwykłego światła ma szczególne cechy: jest jednokierunkowa,
monochromatyczna (jednobarwna) i spójna (koherentna). RozbieŜność jej jest tak mała, Ŝe gdyby
wysłać ją na KsięŜyc, powstałaby plama o średnicy 3 km. Na skórze człowieka z wiązki tej moŜna
wytworzyć, po odpowiednim skupieniu, plamkę o średnicy kilku mikronów. Cechy te sprawiły, Ŝe
strumień światła laserowego ma niewspółmiernie większą moc niŜ strumień światła zwykłego.
Zastosowany w medycynie moŜe dobrze przenikać w głąb tkanek, moŜe je penetrować dowolnie
głęboko i moŜe być skierowany dokładnie tam, gdzie chce się go skierować. W zaleŜności od potrzeby
moŜe stymulować receptory punktów akupunktury, a jeśli jego moc jest większa moŜe słuŜyć jako
bardzo precyzyjny, bezkrwawy nóŜ chirurgiczny. MoŜe teŜ być uŜyty w diagnostyce, np. w holografii.
W akupunkturze stosuje się od 1976 roku lasery o moc 1-6 miliwatów (mW). Są to lasery
”niskoenergetyczne", małej mocy, znane w literaturze jako Low Level Laser The-rapy (LLLT). W
chirurgii uŜywa się laserów o mocy 20-40 i więcej watów, tj. kilkadziesiąt razy silniejszych. W
akupunkturze najczęściej uŜywane są dwa typy laserów: laser półprzewodnikowy o długości fali 780
nanometrów (na granicy podczerwieni i światła widzialnego) i o długości 904 nm (laser podczerwony)
oraz laser helowo-neonowy, emitujący promienie światła o długości fali 632,8 nm (czerwony). Na
rycinie 47 przedstawiłem róŜne typy laserów. Lasery te z uwagi na swoje walory uŜytkowe są obecnie
bardzo często stosowane w laseropunkturze.
KaŜdy z wymienionych wyŜej laserów ma inną zdolność przenikania tkanek, co oczywiście ma istotne
znaczenie w leczeniu róŜnych schorzeń. Zdolność przenikania lasera helowo-neonowego jest mniejsza
niŜ podczerwonego i sięga na głębokość 2-3 mm. Zastosowanie lecznicze tego lasera będzie się więc
ograniczało głównie do zmian zlokalizowanych na powierzchni skóry, takich jak trądzik, grzybica
skóry, łuszczyca itp. trudno gojące się rany, owrzodzenia, czy teŜ w kosmetyce do wygładzania
zmarszczek - promień lasera stymuluje wytwarzanie kolagenu6,17. Stosowany moŜe być równieŜ i tam,
gdzie zachodzi potrzeba płytkiej stymulacji punktów akupunktury.
W odróŜnieniu od lasera helowo-neonowego wiązka promieni lasera podczerwonego przenika głębiej
- osiąga głębokość 10-12 mm. Laser ten ma więc większą wartość terapeutyczną i jest aktualnie
najczęściej stosowany w akupunkturze.
Biologiczne skutki działania lasera o małej mocy na organizm człowieka zaleŜą od tego, jaka część
promieni dotrze do punktu, zostanie przez niego pochłonięta i podraŜni jego receptory, a jaka zostanie
odbita od skóry, załamana lub rozproszona w tkankach. Tylko promienie trafiające do punktu
akupunktury pobudzają jego receptory i wyzwalają odruch skórno-trzewny (jak w konwencjonalnej
akupunkturze) i dają oczekiwane skutki lecznicze. Oddziaływanie biologiczne laserów małej mocy nie
odnosi się tylko do odruchu skórno-trzewnego. Wiązka promieni laserowych przenikająca tkanki
zaczynając od naskórka, działa na wszystkie ich warstwy i elementy składowe (komórki, włókna,
płyny ustrojowe itp.), zwiększa przepływ krwi w tkankach i wpływa na zachodzące w nich procesy
biochemiczne. Sterowanie procesami katalizy biologicznej, jak podaje Sed-lak42, moŜe się
równocześnie dokonywać róŜnymi sposobami - chemicznie, elektrycznie, magnetycznie i falą
fotonów. Wiązka promieni laserowych działa na substancje (cytochromy, flawoproteidy), które w
organizmie człowieka spełniają rolę katalizatorów, enzymów i przez to wpływa na przemiany
biochemiczne ustroju. W badaniach wykazano teŜ, Ŝe komunikacja międzykomórkowa dokonuje się
poprzez emisję słabych fotonów, nazywanych ”biofotonami", których długość fali mieści się w
zakresie promieniowania podczerwonego. Zadaniem tych biofotonów jest regulacja aktywności
komórek i określanie ich funkcji biochemicznych. Przyjmuje się, Ŝe np. stosowanie lasera
podczerwonego pobudza i zwiększa ten proces komunikacji międzykomórkowej, co daje rezultaty
lecznicze.
Jeśli chodzi o rezultaty kliniczne laseropunktury, to z badań wynika, Ŝe laseropunktura (podobnie jak
akupunktura klasyczna) wywiera działanie przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i przeciwbólowe.
Wykazuje równieŜ działanie biostymulujące. Stymuluje aktywność mitotyczną komórek, zwiększa
aktywność nabłonkową, przyspiesza procesy regeneracyjne, głównie tkanki łącznej nabłonków i
chrząstek, co uwidacznia się w szybszym gojeniu się ran pourazowych, pooparzeniowych, owrzodzeń
troficznych oraz złamań kości. Wpływa na kształtowanie się morfologii blizny, poprawia jej
wytrzymałość mechaniczną, zwłaszcza po zabiegach chirurgicznych. Działa równieŜ przeciwbólowe,
głównie przez to, Ŝe zmniejsza przewodnictwo nerwowych włókien czuciowych i pobudza
wydzielanie hormonów (p-endorfin) we włóknach nerwowych i centralnym systemie nerwowym40,51.
Wykazuje równieŜ działanie stymulujące na układ immunologiczny (co zwiększa odporność na
choroby zakaźne), zwiększa uwalnianie neurotransmiterów4'131'4'17'25. Nie stwierdzono w badaniach (na
zwierzętach i ludziach), aby stosowanie laserów małej mocy wpływało szkodliwie na skórę (nie
powoduje np. stanów zapalnych skóry). Nie uszkadza teŜ narządów wewnętrznych, szczególnie
układu krwiotwórczego i krąŜenia. Jedynym narządem, który powinien być chroniony, jest narząd
wzroku, gdyŜ moŜe dochodzić do uszkodzenia soczewki i dna oka48.
Wskazania do laseropunktury są takie same, jak w klasycznej akupunkturze, a nawet szersze, bo nie
obejmują przeciwwskazań względnych.
Zastosowaną moc lasera podczas zabiegu i częstość zabiegów uzaleŜnia się od rodzaju choroby i
długości jej trwa-nią, od wieku chorego, od grubości i koloru skóry oraz od tolerancji osobniczej.
Zwykle u dorosłych zastosowana moc lasera mieści się w granicach l-4 miliwatów, a u dzieci 1-2
miliwatów. Schemat leczenia dobiera się choremu indywidualnie.
Na pytanie, który ze sposobów jest skuteczniejszy - akupunktura czy laseropunktura? - nie ma
jednoznacznej odpowiedzi. Stwierdza się coraz częściej, Ŝe laseropunktura nie przewyŜsza osiąganymi
wynikami akupunktury. Bywa, Ŝe tam, gdzie nie daje wyników laseropunktura, uzyskuje się poprawę
stanu zdrowia po nakłuciu igłami. Coraz szersze jest przekonanie, Ŝe jedyną przewagą laseropunktury
nad akupunkturą jest to, Ŝe naleŜy ona do metod nieinwazyjnych.

Sonopunktura

Ostatnio na Zachodzie zaczyna się stosować tzw. sonopunkturę. Za pomocą specjalnie

skonstruowanych głowic na punkt akupunktury skierowuje się wiązkę ultradźwięków. Wyniki tego
leczenia nie zostały jeszcze dobrze dane, bo metoda ta jest w fazie doświadczeń.

Współczesne poglądy na mechanizm działania akupunktury

Według kanonów medycyny tradycyjnej zdrowie człowieka zaleŜy od energii Chi przepływającej
przez meridiany i od zachowania równowagi między jej przeciwstawnymi elementami Yang i Yin.
Jakakolwiek przeszkoda w przepływie tej energii lub zachwianie równowagi między Yang i Yin jest
przyczyną choroby. Nakłucia akupunkturowe, przygrzewanie lub inne formy oddziaływania na
aktywne punkty, reaktywują energię Chi, ”otwierają śluzę", znoszą blokadę, usprawniają jej krąŜenie
po meridianach i narządach oraz przywracają zachwianą równowagę między Yang i Yin, czyli
przywracają zdrowie.
Takie tłumaczenie działania akupunktury brzmi dla współczesnego lekarza nieco archaicznie i czasem
trudne jest do zaakceptowania. Wynika to głównie z tego, Ŝe jak dotąd brak jest obiektywnej metody
badawczej, za pomocą której moŜna by stwierdzić np. nadmiar energii Yang w narządzie, bądź
zablokowanie przepływu energii Chi w danym meridianie. Dlatego teŜ współczesna medycyna szuka
nowoczesnego wyjaśnienia mechanizmu działania nakłuć i ich wpływu na poszczególne narządy i
układy. Pewnym krokiem w tym kierunku jest metoda polegająca na badaniu przewodnictwa
elektrycznego meridianów, czyli opisywana juŜ poprzednio metoda Ryodoraku. Pozwala ona, jak
wiadomo, na określenie stanu energetycznego meridianów i związanych z nimi narządów, a takŜe na
ustalenie na tej podstawie odpowiedniego modelu postępowania terapeutycznego34,35.
Najbardziej jednak przekonująca, w świetle dzisiejszej wiedzy medycznej, jest teoria, według której
uwaŜa się, Ŝe akupunktura działa na zasadzie odruchowej reakcji organizmu (ryć. 48). Teoria ta głosi,
Ŝe działanie akupunktury związane jest z podziałem ciała na poprzeczne odcinki, segmenty
(metamery), a reakcja, jaka zachodzi po nakłuciu, jest reakcją segmentarną (metameryczną).

Ryc. 48. Schemat reakcji organizmu na akupunkturę (mechanizm działa nią; wg Kassil G.N., Boewa
E.M., Wein A.M.).

Rdzeń kręgowy człowieka składa się z licznych segmentów (odcinków, metamerów). Na podobne
segmenty (metamery) odpowiednio do podziału rdzenia kręgowego jest podzielone całe ciało -
narządy wewnętrzne, kości, mięśnie i skóra. Od kaŜdego takiego segmentu rdzenia kręgowego
odchodzą nerwy rdzeniowe - przedni i tylny, prowadzące włókno czuciowe i ruchowe do
odpowiedniego segmentu ciała. Segment rdzenia wraz z odchodzącymi od niego nerwami
rdzeniowymi nazywamy neurotomem. KaŜdy neurotom (poprzez te nerwy) ma połączenie z
odpowiednimi segmentami ciała. Skóra unerwiona przez jeden neurotom tworzy tzw. dermatom (ryć.
49), narządy wewnętrzne - enterotom, kości - sklerotom, mięśnie - miotom.* [* Ciało płodu według
takiego podziału moŜna określić jako pewną j ilość nałoŜonych na siebie poprzecznie segmentów. W
czasie rozwoju za-1 chodzą jednak zmiany. Dermatomy, które w Ŝyciu płodowym były blisko siebie u
osobnika dojrzałego rozciągają się i oddalają. Rozciąga się równieŜ system unerwienia segmentarnego
tak, Ŝe Ŝaden dermatom nie traci połączenia z odpowiadającym mu segmentem rdzenia kręgowego.
Wytwarzają się liczne połączenia między segmentami na róŜnych poziomach. Te właśnie połączenia
mogą tłumaczyć z pozoru niezrozumiałe zjawisko w akupunkturze, a mianowicie, w jaki sposób
nakłucie punktów w jednym segmencie oddziałuje na narządy w innym, sąsiednim lub odległym
segmencie.]
Oddziałując zatem na punkty połoŜone w obrębie danego dermatomu moŜemy oddziaływać drogą
łuku odruchowego np. na narządy wewnętrzne czy mięśnie tego segmentu. Innymi słowy, punkt
akupunktury pobudzany (nakłuciem) stanowi źródło impulsu. Impuls ten przewodzony jest najpierw
włóknem dośrodkowym do rdzenia, a następnie włóknem odśrodkowym (od rdzenia) do narządów
wewnętrznych, gdzie wywołuje określoną reakcję. Jest to tzw. odruch skórno--trzewny. W jego
wyniku w narządzie docelowym moŜemy uzyskać rozmaite reakcje, np. rozszerzenie naczyń
krwionośnych, a co za tym idzie lepsze ukrwienie, utlenienie, odŜywienie tkanek, rozszerzenie
oskrzeli, zwiększenie wydzielania śluzu i lepsze odkrztuszanie - czyli lepszą wentylację płuc. W
chorobie wrzodowej Ŝołądka powoduje to zniesienie patologicznych napięć mięśni gładkich
(zniesienie bólu), poprawienie ukrwienia błony śluzowej, normalizację wydzielania soku
Ŝołądkowego54. Działanie odruchowe uwidacznia się równieŜ w rozluźnieniu mięśni poprzecznie
prąŜkowanych - szkieletowych. Zmniejszenie ich napięcia ułatwia krąŜenie krwi, chłonki, ułatwia
wchłanianie obrzęków, łagodzi ból, przyspiesza gojenie, działa usprawniające na czynność ruchową.
Odwróceniem odruchu skórno-trzewnego jest odruch trzewno-skórny. Jego istnienie jest od dawna
znane i jest pewnym potwierdzeniem moŜliwości oddziaływania odruchowego w obrębie segmentu. Z
odruchem trzewno-skórnym związane są tzw. strefy Heada. Są to strefy przeczulicy (hiperalgezji), w
obrębie których leŜą ”punkty maksymalnej bolesności" Heada-Mackenziego. Strefy Heada są
dowodem na istnienie odruchu trzewno-skórnego, którego łuk rozpoczyna się w receptorach chorego
narządu (w enterotomie), biegnie do segmentu rdzeniowego (do neurotomu) i poprzez odpowiedni
nerw rdzeniowy do skóry, do odpowiadającego narządowi dermatomu, do strefy Heada.
Ból odczuwany w przypadku choroby narządu wewnętrznego w strefie Heada jest więc ”bólem
przeniesionym" z chorego narządu na skórę, a takŜe często na mięśnie lub kości (na miotom,
sklerotom).
Punkty specjalnej bolesności Heada od dawna słuŜą medycynie alternatywnej jako jeden z objawów
diagnostycznych. W medycynie tradycyjnej odpowiadają opisanym poprzednio punktom
”alarmowym" oraz punktom spustowym i często bywają uŜywane w szybkiej terapii chorego narządu,
niesieniu nagłej pomocy w narządowych bólach skurczowych, np. w kolce nerkowej, wątrobowej*, w
kolkach jelitowych. Wstrzykiwanie w bolesne punkty soli fizjologicznej lub wody destylowanej, tzw.
bąbelki – znane lekarzom karetek pogotowia, znosi lub znacznie zmniejsza ból. Dzieje się tak w
wyniku odruchu skórno-trzewnego.
[* Obiegowa nazwa bólów spowodowanych kamicą nerkową, kamicą przewodów wątrobowych i
pęcherzyka Ŝółciowego.]
Drugim typem reakcji spowodowanej nakłuciem jest reakcja miejscowa (ryć. 48). Jest to ograniczony,
miejscowy odczyn okolicznych tkanek, wywołany przez miejscowe podraŜnienie (wkłutą igłą,
uciskiem itp.). Objawia się on zaczerwienieniem, przekrwieniem, podwyŜszoną temperaturą,
niewielkiego stopnia obrzękiem.
Trzecim typem reakcji jest reakcja ogólna. Odnosi się ona do całego organizmu. Akupunktura
poprzez zaangaŜowanie układu wegetatywnego ośrodków mózgowych oraz systemu hormonalnego
wpływa na wszystkie narządy i układy, na ich czynności fizjologiczne, na mechanizmy obronne,
przystosowawcze i homeostatyczne, warunkujące prawidłowe funkcjonowanie ustroju.

Mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury

Jedną z najbardziej dokuczliwych dolegliwości trapiących człowieka jest ból. Towarzyszy on prawie
kaŜdej chorobie. Większość chorych zgłaszających się do poradni rejonowych skarŜy się na nękające
ich bóle. U osób starszych jest to dolegliwość nagminna. Nie ma prawie człowieka, który w swoim
Ŝyciu nie odczuwałby kiedyś np. bólów głowy. W Polsce na migrenę choruje około 2 milionów ludzi.
KaŜdej migrenie towarzyszą bóle głowy.
W wielu krajach powstały instytuty badające i leczące ból. U nas prawie w kaŜdej akademii
medycznej istnieją pracownie badania i leczenia bólu. Wydawane jest czasopismo o zasięgu
światowym ”Pain" („Ból"). Publikuje ono najnowsze prace dotyczące etiologii mechanizmu
powstawania bólu, jego zapobiegania i leczenia. Medycyna współczesna zna juŜ wiele
przeciwbólowych środków farmakologicznych, lecz te, niestety, mają liczne działania uboczne i
przeciwwskazania. Poza tym środki te nie kaŜdy ból skutecznie uśmierzają. Szczególny problem
stanowią bóle, których przyczyn dotychczas nie znamy, tzw. bóle samoistne czy bóle fantomowe*,
które mimo pozornie dobrego stanu chorego nękają człowieka, prowadząc niejednokrotnie do jego
psychicznej degradacji.
[* Bóle fantomowe występują po utracie np. części kończyny; chory często odczuwa ból utraconej
części kończyny.]
Akupunktura stanowi tylko jeden ze sposobów w leczeniu i zwalczaniu bólu. Stosowana jest nie tylko
w chorobach, którym towarzyszy ból, lecz takŜe - coraz częściej —w zabiegach chirurgicznych jako
środek znieczulający16'36'56'57. Spośród wielu mechanizmów działania akupunktury jej działanie
przeciwbólowe i znieczulające tłumaczy się, jak dotąd, mechanizmem neurofizjologicznym i
neurohormonalnym, związanym z endogennymi opiatami peptydowymi, tzw. endorfinami56.

Neurofizjologiczny mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury

Jedną z najbardziej akceptowanych teorii, stwarzającą podstawy do wyjaśnienia neurofizjologicznego

mechanizmu przeciwbólowego działania akupunktury, jest ”teoria sterowania bramą bólu"29.
Impulsy nerwowe z receptorów obwodowych są przekazywane do rogów tylnych rdzenia kręgowego
głównie dwoma rodzajami włókien nerwowych: grubymi z osłonkami mielinowymi włóknami ”A"
oraz cienkimi bez osłonek mielinowych – włóknami ”C". Przewodzenie impulsu włóknami A jest
kilkadziesiąt razy szybsze niŜ włóknami C. Włókna A przewodzą głównie czucie dotyku, temperatury
oraz bodźce z narządów wewnętrznych, podczas gdy włókna C przewodzą głównie czucie bólu.
Według teorii Melzacka-Walia29 bodźce nerwowe docierające do ośrodkowego układu nerwowego
włóknami grubszymi i szybszymi (A) zamykają drogę wejścia bodźcom biegnącym włóknami
nerwowymi cienkimi, wolnymi (C).
W odniesieniu do akupunktury ma się to następująco: jeŜeli łagodnymi bodźcami, takimi jak
nakłuwanie, stymuluje się punkty akupunktury, czyli draŜni się znajdujące się w nich skupiska
receptorów, od których odchodzą zarówno włókna A jak i C, bodźce czuciowe biegnące grubymi
włóknami A są szybsze od bodźców bólowych biegnących cienkimi włóknami C. Bodźce
przewodzone włóknami A docierają więc szybciej do jąder substancji galaretowatej (substantia
galatfnosd) rogów tylnych rdzenia kręgowego danego segmentu i szybciej wywołują jego pobudzenie,
blokując bodźce docierające tam z opóźnieniem włóknami C.
PoniewaŜ bodziec bólowy przenoszony przez włókna C biegnie wolniej i dociera do celu później, jest
blokowany przez bodziec czuciowy szybszy, z włókien A. W taki sposób na skutek segmentarnej
interakcji między włóknami A i C znosi się uczucie bólu.
Substancja galaretowata rogów tylnych rdzenia kręgowego jest według Melzacka-Walla pierwszym
filtrem, najniŜszym piętrem modulacji bodźców bólowych. WyŜsze piętra znajdują się w tworze
siateczkowym pnia mózgu, we wzgórzu i w korze mózgowej.
Obecnie wiadomo, Ŝe teoria Melzacka-Walla jest niepełna, gdyŜ mechanizm przewodzenia wraŜeń
bólowych w rdzeniu kręgowym jest znacznie bardziej skomplikowany niŜ zakładali to obaj naukowcy.
Obok hamowania presynaptycznego, na którym Melzack i Wall oparli swoje teorie, w obrębie rdzenia
występuje teŜ hamowanie postsynaptyczne, a takŜe wiele innych rodzajów modulacji przewodzonych
bodźców nerwowych10.
Zjawisko hamowania bólu akupunkturą lub elektroakupunkturą jest coraz częściej wykorzystywane
przez lekarzy chińskich do anestezji podczas operacji. Chińczycy, jak podaje piśmiennictwo, wykonali
w znieczuleniu akupunkturowym tysiące operacji15'16'34'56'57. W Europie wykonano niewiele zabiegów
chirurgicznych w znieczuleniu tylko akupunkturowym, bez wspomagania środkami
farmakologicznymi. Ten sposób anestezji uwaŜany jest jak dotychczas za niepełny, nie ma on wśród
lekarzy europejskich wielu zwolenników. Wynika to z tego, Ŝe lekarze europejscy nie mają takiego
doświadczenia, jak lekarze chińscy. Jednak ci lekarze, którzy obserwowali takie zabiegi w Chinach,
potwierdzają ich wysoką skuteczność, przyznając, Ŝe nie opanowali sztuki znieczulania w takim
stopniu, jak Chińczycy.

Neurohormonalny mechanizm przeciwbólowego działania akupunktury

U podstaw neurohormonalnego mechanizmu działania akupunktury leŜy wyizolowanie z tkanki

mózgowej endogennych opiatów peptydowych (EOP), tj. endorfin i enkefalin28. Neurohormony te,
wiąŜąc się z receptorami opiatowymi określonych struktur mózgu, działają przeciwbólowe i
znieczulająco. Najaktywniejsze działanie przeciwbólowe wykazują endorfiny, a szczególnie jedna z
nich, tj. (i-endorfina, wytwarzana i wyizolowana z przedniego płata przysadki mózgowej. Jest ona
polipeptydem, a jej działanie przeciwbólowe jest około 100 razy silniejsze od morfiny. PodwyŜszenie
progu bólowego, jakie występuje po zastosowaniu akupunktury i elektroakupunktury, nasunęło
przypuszczenie, Ŝe zaleŜeć to moŜe od zaangaŜowania endorfin (Pomeranz)37. Liczne badania, w
których stwierdzono po nakłuciu zwiększenie stęŜenia endorfin w płynie mózgowo--rdzeniowym i we
krwi, potwierdziły te przypuszczenia i dały początek dalszym eksperymentom w tym kierunku.
Problem ten stał się przedmiotem licznych badań i publikacji. Zdecydowana większość badań,
przeprowadzonych i udokumentowanych nowoczesnymi metodami naukowymi
(radioimmunologicznymi, immunocytochemicznymi, statystycznymi), potwierdza zwiększenie
stęŜenia p-endorfiny z równoległym podwyŜszeniem progu bólowego po zabiegach akupunktury i
elektroakupunktury28'37'43'44'45'53'57.
Podstawą do twierdzenia, Ŝe w mechanizmie przeciwbólowego działania akupunktury bierze udział p-
endorfina, były badania z naloksonem. Podanie naloksonu - antagonisty (i-endorfiny — znosi
działanie przeciwbólowe akupunktury i obniŜa próg bólu, natomiast podanie substancji
inaktywujących nalokson przywraca analgetyczne działanie akupunktury. Podobne w skutkach
działanie wywołuje podanie enzymu peptydazy, ”łamiącej" peptydowy łańcuch endorfin i
zmniejszającej ich stęŜenie. W przypadku tym podanie z kolei bacytracyny, inhibitora peptydazy,
działa odwrotnie - zwiększa stęŜenie endorfin, podnosi próg bólu i wzmaga analgetyczne działanie
akupunktury.
W innych badaniach wykazano, Ŝe dokomorowe wstrzyknięcie preparatu cykloheksamidu równieŜ
znacząco redukuje zawartość (5-endorfiny w płynie mózgowym i równieŜ osłabia przeciwbólowe
działanie nakłuć. Po zaprzestaniu jego podawania i zastosowaniu akupunktury stęŜenie EOP i p-
endorfiny zwiększa się nawet o 200% i wraca przeciwbólowe działanie akupunktury41'56.
Zmniejszenie działania akupunktury obserwowano równieŜ po mikroiniekcjach przeciwciał p-
endorfinowych do śródmózgowia oraz u zwierząt doświadczalnych w przypadkach usunięcia
przysadki lub u zwierząt z wrodzonym brakiem receptorów opiatowych16'36'37'41'43'56.
W związku z wpływem akupunktury na wydzielanie endogennych opiatów peptydowych (EOP)
słyszy się niekiedy pytanie, czy nie zachodzi tu zjawisko uzaleŜnienia od akupunktury.
Dotychczasowe badania i obserwacje nie potwierdzają tych obaw.
Endogenne opiaty peptydowe nie są jedynymi, które biorą udział w mechanizmie przeciwbólowego
działania akupunktury. W badaniach na zwierzętach uzyskano doświadczalne dowody na to, Ŝe w
reakcjach tych biorą udział inne neurotransmitery, takie jak: serotonina (5-hydroksytrypta-mina, 5-
HT), acetyloholina (Ach), norepinefryna (NE), do-pamina (DA). Skuteczność analgezji
akupunkturowej jest wynikiem wzajemnego oddziaływania i równowagi między tymi
neurotransmiterami15'16'28.

Akupunktura małŜowiny usznej – aurikuloterapia

Aurikuloterapia (ta nazwa jest najczęściej uŜywana) jest odmianą akupunktury korporalnej* i polega
na nakłuwaniu punktów akupunktury, które leŜą na małŜowinie usznej (ryć. 50). [* Akupunktura
korporalna - to omawiana dotychczas akupunktura całego ciała.]

Ryć. 50. Prawidłowa małŜowina uszna.

Historia aurikuloterapii jest długa. W Chinach sięga prawie tylu lat co akupunktura korporalna. Jednak
z bliŜej nieznanych przyczyn została tam zapomniana. Swój renesans, naukowe opracowanie i
rozpowszechnienie zawdzięcza lekarzom europejskim, a szczególnie Francuzowi F. Nogierowi33,
który aurikuloterapię ponownie odkrył, oraz lekarzom niemieckim, austriackim, rosyjskim.
MałŜowina uszna, według kanonów medycyny tradycyjnej, jest miejscem, gdzie zbiegają się
wszystkie meridiany. Jest ona ”mapą", na której są reprezentowane wszystkie narządy, układy lub
części ciała. Według Nogiera małŜowina uszna przypomina ludzki płód we wnętrzu macicy ułoŜony
głową w dół, a kończynami dolnymi do góry.
Nogier opracował mapę pól, odpowiadających poszczególnym narządom lub częściom ciała na
małŜowinie usznej (ryć. 51). Na płatku ucha swoją prezentację ma głowa. Tu znajdują się punkty
oddziałujące na narządy zmysłów - wzroku i słuchu, jamę ustną, gardło, nos oraz ośrodkowy układ
nerwowy, szczególnie na naczynia mózgu, dlatego punkty te często są wykorzystywane w chorobach
spowodowanych zaburzeniami ukrwienia mózgu. W stomatologii uŜywa sieje do anelgezji przy
ekstrakcji zębów, w neurologii - w poraŜeniu drugiej gałązki nerwu trójdzielnego i bólach głowy.
Stosowanie kolczyków - spotykane w medycynie ludowej w leczeniu bólów głowy lub innych
dolegliwości głowy oraz osłabienia wzroku - ma więc swoje uzasadnienie.
W jamie muszli znajduje się pole, na które rzutują narządy klatki piersiowej: serce, płuca i tchawica.
Tu teŜ leŜą waŜne dla tych narządów punkty, np. punkt 100, wpływający na naczynia krwionośne,
wykorzystywany przy leczeniu podciśnienia i nadciśnienia tętniczego, a takŜe częstoskurczu
napadowego i arytmii o róŜnej etiologii, niedotlenienia mięśnia sercowego. Stosowany jest jako punkt
wspomagający w leczeniu zapalenia mięśnia sercowego. Medycyna tradycyjna wiąŜe serce z psychiką
człowieka, dlatego punkt ten zalecany jest do leczenia zaburzeń snu, w neurastenii, histerii, a nawet
schizofrenii. W tym samym polu znajduje się drugi uniwersalny punkt - działający przeciwalergicznie,
przciwzapalnie i przeciwbólowe. Jest to punkt 101, który wykorzystuje się w leczeniu chorób płuc,
astmy oskrzelowej, nieŜytów oskrzeli, nieŜytów alergicznych nosa oraz świądu skóry, egzemy,
półpaśca i róŜnych innych chorób skóry, najczęściej jako leczenie wspomagające.

Ryć. 51. Prezentacja narządów ciała i punktów akupunktury na małŜowinie usznej (fot. z tablic
wykonanych przez East Medical Instruments Co Ltd. Hongkong).

W górnej części muszli, zwanej łódką, leŜą punkty oddziałujące na układ pokarmowy i moczowy.
Pragnę zwrócić uwagę na fakt, Ŝe punkty wykorzystywane w leczeniu nerek stosuje się równieŜ w
chorobach narządu słuchu, np. punkt 95 w szumach usznych i w niedosłuchu. Według kanonów
medycyny tradycyjnej meridian nerki jest związany z narządem słuchu.
W dole trójkątnym ograniczonym górnym i dolnym ramieniem grobelki znajdują się punkty jamy
miednicy, odpowiadające narządom miednicy małej (m.in. macica, przydatki).
Jednym z waŜniejszych punktów i najczęściej stosowanych w aurikuloterapii jest punkt 55, popularny
szeń-meń, przez Chińczyków nazywany ”bramą niebios". Ma on silny wpływ na ośrodkowy układ
nerwowy i działa silnie przeciwbólowe. Jest uŜywany do znieczulania w zabiegach chirurgicznych na
róŜnych częściach ciała. Działa przeciwzapalnie i uspokajająco. MoŜe być wykorzystywany przy
leczeniu wielu schorzeń. Jest więc punktem uniwersalnym. Są tu równieŜ punkty wpływające na
narządy płciowe, na zaburzenia cyklu miesiączkowego, stany zapalne przydatków, błony śluzowej
macicy, impotencję płciową u męŜczyzn i oziębłość płciową u kobiet, dolegliwości związane z
okresem przekwitania itp.
Punkty leŜące na grobelce, na jej ramieniu dolnym i górnym oraz czółenku odnoszą się głównie do
tułowia i kończyn, przy czym - patrząc od dołu - punkty leŜące na grobelce dotyczą tylnej części
tułowia, a punkty leŜące w czółenku - części przedniej.
Nogi i ręce, jak widać na rycinie 51, znajdują swoją reprezentację na górnym ramieniu grobelki i
górnej części czółenka. Punkty te oddziałują na kręgosłup, stawy i mięśnie oraz na narządy
wewnętrzne, wpływając na ich czynność. Na przykład punkt 41, odnoszący się do odcinka szyjnego
kręgosłupa i leczący jego choroby, jest równieŜ stosowany w chorobach tarczycy, a punkt 43,
odnoszący się do lędźwiowego odcinka kręgosłupa, jest nakłuwany w leczeniu chorób narządów jamy
brzusznej.
Dla celów praktycznych małŜowinę uszną podzielono na 18 stref. W kaŜdej strefie znajduje się
określona liczba punktów. Razem na przedniej i tylnej powierzchni znajduje się 130 punktów, które
nakłuwa się w leczeniu róŜnych chorób (ryć. 51, 52, 53).

Ryć. 52. MałŜowina uszna z zaznaczonymi na niej punktami akupunktury.

Dokłady opis tych punktów, ich szczegółową lokalizację, sposoby nakłuwania itp. znajdzie czytelnik
w obcojęzycznych podręcznikach poświęconych tylko aurikuloterapii.

Ryć. 53. Punkty akupunktury na modelu małŜowiny usznej, słuŜące do nauki (małŜowina lewa i
prawa).

Omówię je równieŜ w odrębnej monografii, przygotowywanej do druku, poświęconej tylko temu

zagadnieniu. W tym miejscu podaję jedynie uwagi ogólne.
Punkty na małŜowinie usznej są bardzo małe. Wielkość takiego punktu określa się na 1-2 mm.
Budowa punktu usznego jest taka sama, jak punktów leŜących na ciele (punktów korporalnych). Mają
one dokładnie określone połoŜenie i nazwę pochodzącą od narządu, z którym są związane, lub od
czynności, na którą wpływają (np. punkt obniŜający ciśnienie tętnicze krwi, punkt regulator oddechu,
punkt astmy, punkt seksualny).
W przypadkach chorobowych zaburzeń czynności narządu punkty te reagują obrzmieniem,
zaczerwienieniem, zblednięciem lub bolesnością. Niekiedy w miejscach tych powstają pęcherzyki lub
owrzodzenia. Zmniejsza się teŜ ich oporność elektryczna i zwiększa przewodnictwo. W miarę
zdrowienia zmiany te stopniowo ustępują.
Podstawowy mechanizm aurikuloterapii odpowiada mechanizmowi akupunktury korporalnej, czyli
jest mechanizmem odruchowym. Doświadczalnie wykazano, Ŝe istnieje związek między określonymi
polami małŜowiny usznej (zaznaczonymi na ryć. 51) a narządami wewnętrznymi lub częściami ciała,
Ŝe nakłuwanie punktów ”usznych" leŜących na tych polach daje podobnie korzystne warunki leczenia
jak nakłuwanie punktów korporalnych, czyli punktów na tułowiu czy kończynach.
Zasady nakłuwania w aurikuloterapii są takie same, jak w akupunkturze innych części ciała.
Z uwagi na budowę małŜowiny usznej stosuje się igły małe i cienkie (tzw. igły uszne), wkłuwa sieje
bardzo płytko, tak aby nie uszkodzić części chrzestnej.
Zabiegi na małŜowinie usznej naleŜą do zabiegów delikatnych i precyzyjnych. Punkty,
niejednokrotnie o róŜnorodnym wpływie na narządy, są połoŜone blisko siebie, dlatego naleŜy znać
ich dokładną lokalizację. Specyficzna budowa małŜowiny usznej -jak juŜ wspomniałem - oraz jej
bogate unaczynienie moŜe być przyczyną częstych powikłań. Dlatego zabieg wykonuje się ze
szczególną ostroŜnością.
Zabiegi aurikuloterapii stosuje się najczęściej w połączeniu z akupunkturą korporalną, przewaŜnie
wtedy, gdy nie daje ona rezultatów. Połączenie takie stosunkowo często okazuje się bardzo skuteczne.
Na punkty uszne moŜna teŜ oddziaływać prądem. Jest to z zasady elektropunktura, czyli działanie
przez przyłoŜenie do punktu elektrody, bez jego nakłuwania. SłuŜą do tego odpowiednie aparaty (ryć.
46).
Wpływ akupunktury na układy i narządy organizmu człowieka

Układ krąŜenia i krwiotwórczy

Według doświadczeń lekarzy tradycyjnych akupunktura wpływa na naczynia krwionośne, tętnice, Ŝyły
i naczynia włosowate, regulując ich przepuszczalność, reguluje ciśnienie tętnicze krwi, wpływa na
rytm pracy serca, na siłę skurczową i ukrwienie mięśnia sercowego, czyli poprawia wydajność układu
krąŜenia.
Współcześnie w wielu ośrodkach medycznych lekarze chińscy prowadzą badania na zwierzętach i
ludziach, które mają na celu naukowe potwierdzenie takiego działania akupunktury i wyjaśnienie
mechanizmów zmian zachodzących w układzie sercowo-naczyniowym pod wpływem nakłuć
aktywnych punktów. Z badań tych wynika dwukierunkowy mechanizm oddziaływania akupunktury
na układ krąŜenia. Nakłucie jednego punktu daje dwie róŜne reakcje: hipo-i hiperfunkcji. W
zaleŜności od przypadku akupunktura podnosi lub obniŜa ciśnienie krwi, zwalnia albo przyspiesza
czynność serca itp.
W badaniach prowadzonych na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Shenyang56 stwierdzono np.,
Ŝe draŜnienie niektórych struktur mózgowych (podwzgórza) u zwierząt doświadczalnych powodowało
podwyŜszenie ciśnienia tętniczego krwi, natomiast zastosowanie nakłuć obniŜało to ciśnienie do
normalnego poziomu. W innych doświadczeniach draŜniono nerw trzewny w celu wywołania bólu.
Odruch bólowy trzewny przyspieszał czynność serca i powodował podwyŜszenie ciśnienia tętniczego
krwi. Gdy jednak równocześnie zastosowano akupunkturę w celu zniesienia tego bólu, tętno zwalniało
się, a ciśnienie krwi wracało do normy. W badaniach tych wykazano teŜ, Ŝe zastosowanie akupunktury
w czasie krwotoku zapobiega gwałtownemu spadkowi ciśnienia, zmniejsza objawy wstrząsu
pokrwotocznego, przyspiesza powrót ciśnienia krwi do normy. Po ustaniu krwawienia czynność serca
powracała do normy po jednej godzinie, gdy zastosowano akupunkturę - juŜ po półgodzinie. W
przypadku wolnego tętna zaobserwowano przyspieszający wpływ akupunktury na czynność serca.
W innych badaniach stwierdzono, Ŝe akupunktura zwiększa tolerancję organizmu jako całości na
niedotlenienie. MoŜe to mieć znaczenie np. w sporcie oraz w szybszym przystosowaniu do niektórych
warunków pracy.
Z klinicznego punktu widzenia interesujące są równieŜ wyniki badań dotyczące wpływu nakłuwań na
mięsień sercowy. Wykazano, Ŝe akupunktura zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego, szczególnie
komory lewej, co poprawia wynikające z tego wskaźniki hemodynamiczne serca. Z kolei wywołując
niedokrwienie mięśnia sercowego przez podwiązanie lewego odgałęzienia tętnicy wieńcowej serca
stwierdzono, Ŝe akupunktura działa na mięsień sercowy ochronnie, zmniejsza bowiem obszar
niedokrwienia i uszkodzenia mięśnia sercowego, co potwierdzono elektro-kardiograficznie. RównieŜ
powrót ukrwienia do stanu normalnego jest szybszy i lepszy u zwierząt, którym stosowano
akupunkturę. Mechanizm tego działania, jak podają autorzy eksperymentu, nie jest dokładnie zbadany,
ale wydaje się, Ŝe akupunktura hamując ból zmniejsza zakłócenia ośrodków regulacyjnych
ośrodkowego układu nerwowego, zapobiega nadmiernemu spadkowi ciśnienia tętniczego krwi,
powoduje otwarcie tętniczek krąŜenia obocznego okolicy uszkodzenia, poprawia ukrwienie i
utlenienie, co potwierdzają pomiary stęŜenia tlenu w naczyniach wieńcowych. ZaangaŜowane są w tę
reakcję równieŜ czynniki humoralne. Zabiegi akupunktury wpływają bowiem, jak wykazano
badaniami fluorescencyjnymi, na poziomy amin katecholowych (neurotransmiterów) w obszarze
uszkodzenia mięśnia sercowego.
Na uwagę zasługuje równieŜ wpływ akupunktury i moxy na układ krwiotwórczy. W badaniach
stwierdzono, Ŝe oddziaływanie na punkty akupunktury powoduje zwiększenie liczby krwinek białych.
JuŜ w 2 godziny po zastosowaniu przygrzewania moxą liczba krwinek podwaja się i stan ten
utrzymuje się 2-3 dni po zabiegu. Zwiększa się równieŜ liczba erytrocytów z l do 3 milionów,
hemoglobiny - nawet do 70%. Ten stan podwyŜszenia moŜe utrzymywać się nawet pół roku.
ZauwaŜono teŜ, Ŝe oddziaływanie na punkty akupunktury moxą skraca czas krzepnięcia krwi, co
działa hemostatycznie i obniŜa odczyn opadania krwinek (OB), gdy był podwyŜszony.

Układ oddechowy
Z doświadczeń klinicznych znany jest wpływ akupunktury na układ oddechowy. Szczególnie
korzystne rezultaty uzyskuje się w leczeniu astmy oskrzelowej. Poprzez rozszerzenie mięśni gładkich,
zwiększenie wydzielania i rozrzedzania śluzu, zwiększoną, przyspieszoną ewakuację wydzieliny i jej
odkrztuszanie poprawia się czynność układu oddechowego i zwiększa się pojemność płuc mniej
więcej o 20%. Akupunktura zmniejsza równieŜ przenikalność naczyń włosowatych oraz zwiększa
ilość immunoglobulin (IgA, M, G).
Stosowana w przewlekłych chorobach oskrzeli, na przykład wiosną i jesienią, zapobiega ich
zaostrzeniom. Szczególne znaczenie ma punkt Geshu na meridianie pęcherza moczowego (VU.17 -na
tej wysokości przepona przyczepia się do klatki piersiowej). Nakłuwanie tego punktu zwiększa
amplitudę skurczów przepony i usprawnia oddychanie2.
Działalność leczniczą akupunktury w chorobach układu oddechowego - podobnie jak w chorobach
układu krąŜenia i układu pokarmowego - naleŜy wiązać z autonomicznym układem nerwowym, który
reguluje czynność narządów wewnętrznych.

Układ pokarmowy

W badaniach klinicznych wykonanych na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Shenyang w

Chinach wykazano, Ŝe akupunktura wpływa na perystaltykę i napięcia ścian Ŝołądka i jelit54. Działanie
to ma dwukierunkowy, regulujący charakter. Znaczy to, Ŝe w przypadku, gdy napięcie ścian i
perystaltyka Ŝołądka lub jelit są zmniejszone (hipotonia), akupunktura je zwiększa i przyspiesza.
Natomiast gdy są zwiększone (hiper-tonia), akupunktura je zmniejsza i zwalnia. Potwierdzają to
badania elektrogastrograficzne (EGG) Ŝołądka i jelit, w których stwierdzono, Ŝe nakłucie punktu
Zusanli (ryć. 38) zmniejsza amplitudę skurczów tam, gdzie jest ona wysoka, a zwiększa tam, gdzie
jest ona niska. WaŜną rolę — jak zauwaŜono w tych badaniach - odgrywa sposób stymulacji
(pobudzania) punktów. Stymulacja umiarkowana pobudza perystaltykę, a silna hamuje ją.
Wykazano, Ŝe nakłucie jednego punktu powoduje zwiększenie perystaltyki jelita cienkiego, natomiast
nakłucie innego punktu powoduje wzrost amplitudy skurczów i przyspieszenie ruchów
perystaltycznych jelita grubego. Ułatwia to wypróŜnienia i uzasadnia stosowanie akupunktury w za-
parciach stolca. Nakłucie natomiast jeszcze innego punktu powoduje zmniejszenie kurczliwości
Ŝołądka i nagromadzenie w błonie śluzowej serotoniny (5-HT).
W badaniach radiologicznych wykazano równieŜ wpływ nakłuwań na wyrostek robaczkowy. Nakłucie
odpowiednich punktów na meridianie Ŝołądka i jelita grubego zwiększa ruchy perystaltyczne i
amplitudę skurczów wyrostka robaczkowego. Powoduje to szybszą ewakuację jego zawartości i
szybsze opróŜnianie z kału i wydzieliny ropnej. W stanie zapalnym wyrostka robaczkowego,
szczególnie w jego początkowym stadium, ma to duŜe znaczenie. Decyduje o dalszym przebiegu
choroby i rokowaniu.
Stwierdzono teŜ wyraźne zwiększenie kurczliwości pęcherzyka Ŝółciowego, zwiększone wydzielanie
Ŝółci i przyspieszone opróŜnianie pęcherzyka Ŝółciowego z zawartości. Wykorzystano to do
samoistnego (bez zabiegu chirurgicznego) opróŜnienia pęcherzyka Ŝółciowego z małych kamieni
Ŝółciowych. W leczeniu zastosowano elektroakupunkturę (przez 60 minut) w połączeniu z doustnym
podawaniem siarczanu magnezu (MgSO4). Po dziesięciu takich zabiegach w 40% przypadków
uzyskano całkowite wydalenie wszystkich kamieni.
W eksperymencie na psach z przetoką Ŝołądkową stwierdzono, Ŝe zastosowanie elektroakupunktury
hamuje wydzielanie kwasu solnego i podwyŜsza pH soku Ŝołądkowego. Hamowanie to utrzymuje się
mimo podania hormonu przewodu pokarmowego, tzw. gastryny (pobudzającej wydzielanie kwasu
solnego). Opisane wyŜej oddziaływanie nakłuć moŜe być zniesione (hamowane) przez znieczulenie
punktu wskutek podania naloksonu lub atropiny.
Jak więc z powyŜszego wynika, akupunkturą moŜna wpływać na kurczliwość błony mięśniowej
przewodu pokarmowego, na wydzielanie soku Ŝołądkowego i Ŝółci. MoŜna je pobudzać lub hamować.
Jedną metodą moŜna osiągnąć dwa przeciwstawne działania. ZaleŜy to jedynie od rodzaju i
intensywności zastosowanego bodźca, który pobudza lub hamuje układ nerwowy wegetatywny.
Intensywność bodźca naleŜy jednak traktować bardzo indywidualnie. Dla jednego chorego ten sam
bodziec jest juŜ silny, a dla drugiego jeszcze za słaby. ZaleŜy to od osobniczej wraŜliwości, którą
moŜna sprawdzić tylko w trakcie leczenia.
Układ moczowy

Z badań klinicznych wynika korzystny wpływ akupunktury na układ moczowy. Jak poprzednio
pisałem, akupunktura wpływa na błonę mięśniową dwukierunkowo: rozkurczowo lub skurczowo, co
zresztą wynika z jej homeostatycznego działania. Zjawisko rozkurczowego działania wykorzystywane
jest np. w pomocy doraźnej, w atakach kolki nerkowej, gdzie nakłuwanie odpowiednich punktów
rozluźnia mięśnie gładkie dróg moczowych, łagodzi ból, przyspiesza ewakuację i wydalanie kamieni,
często nawet wtedy gdy zawodzą leki.
W praktyce pogotowia ratunkowego znane jest tzw. leczenie ”bąbelkami", stosowane w napadach
kolki nerkowej (lub wątrobowej). Polega ono na śródskórnym wstrzykiwaniu wody lub soli
fizjologicznej w ilości kilku milimetrów sześciennych do wytworzenia pęcherzyka wielkości około 0,5
cm w okolicę największego bólu. Miejsca te, jak się okazuje, są opisanymi poprzednio bolesnymi
segmentarnymi strefami Heada, w których znajdują się akupunkturowe punkty alarmowe nerek
(punkty spustowe).
Odwrotne działanie na błonę mięśniową dróg moczowych to działanie tonizujące, zwiększające
napięcie. Wykorzystuje się je w leczeniu niektórych schorzeń urologicznych, np. u chorych z
wysiłkowym nietrzymaniem moczu, u których akupunktura wzmacnia mięśnie dna miednicy i mięśnie
zwieraczy.
Korzystne działanie rozluźniające na układ moczowy ma stosowanie przypiekań z moxy.
Stwierdzono, Ŝe zarówno przygrzewanie, jak i nakłuwanie odpowiednich punktów rozluźnia ściany
pęcherza moczowego. Moxa poza tym zwiększa diurezę (wydzielanie moczu) mniej więcej o 200 ml
na dobę u chorych z kłębuszkowym zapaleniem nerek. U osób zdrowych diureza zwiększa się o 20%.
Niektórzy polecają stosowanie akupunktury nawet w bezmoczu z objawami mocznicy23.
Coraz częściej stosuje się akupunkturę w czynnościowych zaburzeniach seksualnych. Większość
czynności seksualnych zaleŜy od prawidłowej czynności autonomicznego układu nerwowego,
akupunktura zaś przy wraca jego zakłócone funkcje do normy. Występujące takie zakłócenia, jak u
męŜczyzn zaburzenia wzwodu i przedwczesny wytrysk (faza parasympatyczna), oraz u kobiet - brak
wyładowań (anorgazmia), spastyczny skurcz mięśni krocza i pochwy (faza sympatyczna), sprawiające
trudności w leczeniu seksuologom, dobrze poddają się leczeniu akupunkturą. Znany jest równieŜ
pobudzający wpływ akupunktury na czynność jajników i jąder.
O wpływie akupunktury na hormony płciowe, na menstruację i na owulację piszę przy omawianiu
hormonów.
Chińczycy (równieŜ na szkoleniach lekarzy polskich) podejmują się leczenia bezpłodności
niewiadomego pochodzenia, którego wyników nie moŜna na razie ocenić, gdyŜ brak jest opracowań
statystycznych.

Układ nerwowy

Prowadzone coraz szerzej badania teoretyczne i kliniczne z zastosowaniem nowoczesnych metod i

aparatury wykazują, Ŝe najbardziej reagują na nakłucia układy: nerwowy i hormonalny i odgrywają
najistotniejszą i najwaŜniejszą rolę w mechanizmie działania akupunktury. Pierwszą i najszybszą
reakcją na bodźce akupunkturowe jest reakcja ze strony układu nerwowego. Reakcję tę determinuje
zresztą juŜ samo miejsce nakłucia, tj. punkt akupunktury, który jest skupiskiem nerwowych
receptorów skórnych.
Oddziałując róŜnymi bodźcami na punkt (nakłucie, ciepło, ucisk itp.) wywołuje się róŜne opisane
poprzednio reakcje: miejscową, segmentarną, ogólną. Osiąga się teŜ wynik leczniczy, przeciwbólowy
i znieczulający. Przecięcie nerwów odchodzących od punktu bądź ich farmakologiczna blokada i
odizolowanie punktu od układu nerwowego niweczy działanie akupunktury. Reakcja miejscowa,
segmentarną, objaw ”De Chi"* wynikają więc z reakcji układu nerwowego na akupunkturę, przede
wszystkim układu nerwowego wegetatywnego - sympatyczjiegba parasympatycznego. [* Objaw ”De
Chi" był opisany poprzednio, przy zabiegu akupunktury.]
Jak wykazują badania chińskie, szczególnie zaangaŜowane jest podwzgórze ze swymi licznymi
ośrodkami wegetatywnymi, które razem z przysadką stanowią spójny układ autonomiczno-
czynnościowy, układ podwzgórzowo-przysadkowy.
Podwzgórze wpływa na najwaŜniejsze czynności ustroju, szczególnie wegetatywne i
wewnątrzwydzielnicze. Reguluje przemianę materii i wpływa na odporność. W podwzgórzu znajdują
się waŜne ośrodki wpływające na przemianę białkową, węglowodanową, tłuszczową, wodno-
mineralną, na uczucie głodu i pragnienia, na diurezę i wydzielanie potu; ośrodki kontrolujące
termoregulację, aktywność seksualną i funkcje rozrodcze. Ośrodki pod wzgórza czuwają nad
czynnością mięśni gładkich wszystkich narządów wewnętrznych, regulując np. ciśnienie krwi,
czynność mięśnia sercowego, układu oddechowego, pokarmowego itd. Podwzgórze poprzez układ
wegetatywny wpływa równieŜ na czynności psychiczne i emocjonalne człowieka. Część przednia
podwzgórza spełnia funkcje przywspółczulne, a tylna - współczulne. Ale podwzgórze to nie tylko
miejsce waŜnych dla Ŝycia ośrodków wegetatywnych. Szczególnie waŜną rolę, jaką spełnia
podwzgórze, to uwalnianie neurohormonów. W podwzgórzu znajdują się neurony wytwarzające takie
neurohormony, jak wazopresyna i oksytocyna, które z kolei są transferowane do tylnego płata
przysadki (jako prekursory) i tam magazynowane, oraz pięć poznanych dotychczas neurohormonów
uwalniających (pobudzających), tzw. liberyn, i hamujących - statyn.
U podłoŜa większości schorzeń - jak się obecnie uwaŜa - tkwi pierwotne zaburzenie wegetatywnego
systemu nerwowego, zaburzenia równowagi między układem sympatycznym a parasympatycznym (co
koresponduje z chińskim pojęciem zaburzenia równowagi między Yang i Yin). Akupunktura, która
przywraca tę równowagę, uwaŜana jest za system regulacji zachwianych funkcji systemu
wegetatywnego (a tym samym zachwianych funkcji narządowych). Stabilizacja ośrodków układu
wegetatywnego, jak potwierdzają badania chińskie57, odgrywa decydującą rolę w osiąganiu
pomyślnych wyników leczenia. ś doświadczeń klinicznych wynika, Ŝe akupunktura usuwa wiele
zaburzeń czynnościowych, tzw. stanów neurotycznych, dystonii wegetatywnych i poprawia czynność
narządów.
Odnoszenie jednak wszystkich oddziaływań akupunktury tylko do reakcji ze strony ośrodków
wegetatywnych układu nerwowego byłoby duŜym uproszczeniem, gdyŜ w reakcję nakłuwania
zaangaŜowany jest cały układ nerwowy. Badania nad wpływem akupunktury na układ nerwowy są w
fazie początkowej. Przytaczam niektóre z nich dla zobrazowania kierunku, w jakim one idą.
W procesie znieczulania akupunkturą stwierdzono na przykład, Ŝe waŜną rolę odgrywa twór
siatkowaty (formatio reticularis) pnia mózgu. Po uszkodzeniu go u zwierząt doświadczalnych
nakłuwanie juŜ nie dawało znieczulenia.
Inne badania na zwierzętach (np. przez wszczepianie mikroelektrod w tkankę mózgową) i badania na
ludziach wykazały, Ŝe bodźce wywołane stymulacją akupunkturową lub elektroakupunkturową w
większym lub mniejszym stopniu rozprzestrzeniają się na całą korę mózgową, na powierzchnię
czołową, skroniową, ciemieniową, potyliczną kory, co odzwierciedla się w EEG
(elektroencefalogramie), przede wszystkim jako synchronizacja rytmu alfa z ewolucją zapisu w
kierunku fal wolnych. W zapisach EEG nie stwierdzono zmian, które mogłyby przemawiać za
szkodliwym działaniem stymulacji akupunkturowej na bioelektryczną czynność tkanki mózgowej.
W procesie analgezji i anestezji (działanie przeciwbólowe, znieczulające) przy wykorzystaniu - jak
poprzednio wspomniałem - wszczepionych w tkankę mózgową mikro-elektrod wykazano, Ŝe nakłucia
akupunkturowe działają hamująco na korę mózgową i podnoszą próg bólu53. W wyniku
eksperymentów na zwierzętach stwierdzony został równieŜ wpływ akupunktury na przemiany
biochemiczne tkanki mózgowej. Pobudzenie przez akupunkturę lub elektroakupunkturę róŜnych
neuronów ośrodkowego układu nerwowego wpływa na uwalnianie w mózgu neurotransmiterów
(mediatorów.). Zwiększą lub zmniejsza się uwalnianie serotoniny (5-HT), acetylocholiny (ACh),
norepinefryny (NE), dopaminy (DA), oraz związków opiatopodobnych (OSL). Stwierdzono teŜ, Ŝe
działanie przeciwbólowe i znieczulające akupunktury wiąŜe się ze zwiększeniem ich stęŜeń15'16.
Wpływ na przysadkę omówiony został przy hormonach.
RównieŜ z chińskich badań klinicznych wynika, Ŝe akupunktura wpływa na nerwy obwodowe i układ
ruchu. Przyspiesza na przykład regenerację włókien nerwowych, normalizuje przewodzenie impulsów
wzdłuŜ nerwów, wpływa normalizujące na kurczliwość mięśni szkieletowych i tym samym zwiększa
ich ruchomość. W przypadku poraŜenia mięśni na tle uszkodzenia włókien nerwowych szybsza ich
regeneracja ma waŜne znaczenie w rokowaniu leczenia. Jeśli chodzi o zaburzenia wyŜszych czynności
układu nerwowego, to akupunktura wykazuje równieŜ korzystne działanie. Wzmacnia ona system
nerwowy, prowadzi do normalizacji i równowagi podstawowych procesów pobudzania i hamowania
oraz do wyprowadzenia chorego ze stanu neurotycznego.
Układ hormonalny

Od pewnego czasu wyjaśnienia mechanizmu leczniczego działania akupunktury szuka się w

zaangaŜowaniu gruczołów wewnętrznego wydzielania. Odległe, powolne i trwałe działania lecznicze
akupunktury sugeruje pośrednictwo w tym mechanizmie czynników hormonalnych. W wielu
pracowniach neurofizjologicznych i endokrynologicznych prowadzi się doświadczenia na
zwierzętach, stosując najnowocześniejsze metody - metody izotopowe, radioimmunologiczne,
wszczepianie mikroelektrod w tkankę mózgową i mierzenie potencjałów neuronów, chirurgiczną
metodę skrzyŜowanego krąŜenia krwi (parabioza) itp. Wyniki takich badań - własnych i innych
autorów - podaje Xie55, omawiając endokrynologiczne podstawy akupunktury. Dowodzą one, Ŝe
akupunktura wpływa czynnościowo i morfologicznie na układ wewnątrzwydzielniczy. Stwierdzono na
przykład, Ŝe stymulacja akupunkturowa określonych aktywnych punktów powoduje zwiększenie
stęŜenia ACTH juŜ w 5 minut po nakłuciu. Wraz ze stęŜeniem ACTH zwiększa się równieŜ stęŜenie
hormonów kory nadnerczy, a zmniejsza stęŜenie nadnerczowego kwasu askorbinowego (witaminy C),
cholesterolu i lipidów. Zmiany te są podobne do zaobserwowanych w czasie stresu. W badaniach tych
okazało się równieŜ, Ŝe osobniki Ŝeńskie (spośród królików doświadczalnych) są bardziej wraŜliwe na
nakłucia niŜ osobniki męskie (około 10 razy). Kastracja samców znosi te róŜnice, podanie testosteronu
- przywraca je. Odgrywają tu rolę czynniki płciowe.
Medycynie tradycyjnej znany jest wpływ akupunktury na czynność laktacyjną (wydzielanie pokarmu
u kobiet karmiących). Wiele punktów akupunktury słuŜących temu celowi podawane było w
podręcznikach juŜ w XIV wieku nowej ery. W badaniach prowadzonych przez Chińczyków stęŜenie
prolaktyny (hormonu pobudzającego laktację) oceniano metodą radioimmunologiczną i testami
biologicznymi. Stwierdzono znaczne jego zwiększenie po nakłuciu określonych punktów, które uwaŜa
się za główne w leczeniu zaburzeń laktacji. W obserwacjach klinicznych zaobserwowano natomiast,
Ŝe ilość pokarmu u kobiet leczonych nakłuwaniem tych punktów zwiększała się z 90-140 gramów
przed leczeniem do 250-350 gramów po leczeniu. Wynik ten utrzymywał się przez okres następnych
czterech miesięcy.
W procesie wydzielania prolaktyny biorą udział neurotransmitery (mediatory), głównie serotonina (5-
HT). JeŜeli zwierzęciu doświadczalnemu podamy 5-, 6-hydroksyprop-taminę, czynnik który niszczy
selektywnie nerwowe zakończenia serotoninowe i przez to zatrzymuje wydzielanie serotoniny, to
akupunktura nie ma wpływu na wydzielanie prolaktyny. W innych badaniach stwierdzono, Ŝe nakłucia
lub elektroakupunktura powodują zwiększone wydzielanie oksytocyny (hormonu przysadki
mózgowej).
Wpływ akupunktury na przysadkę regulowany jest za pośrednictwem układu nerwowego, głównie
przez podwzgórze. Wykazano, Ŝe zniszczenie dróg nerwowych między podwzgórzem a przysadką lub
przecięcie nerwów powyŜej punktu nakłucia znosi działanie akupunktury (elektroakupunktury) na
przysadkę.
Akupunktura wpływa teŜ na tarczycę. Xie55 podczas leczenia akupunkturą wola endemicznego
zauwaŜył zmniejszenie się objętości tarczycy ze zwiększoną aktywnością funkcjonalną gruczołu
potwierdzoną zwiększonym wychwytem radioaktywnego jodu i zmniejszonym wydalaniem jodu z
moczem. W badaniach na królikach zaobserwował szybsze opróŜnianie się pęcherzyków tarczycy z
substancji koloidowej po pięciu kolejnych (codziennych) zabiegach akupunktury. Na podstawie
badania gruczołu tarczowego stwierdzono, Ŝe działanie akupunktury ma charakter dwukierunkowy. W
przypadku nadczynności akupunktura hamuje czynność wydzielniczą tarczycy, a w przypadku
niedoczynności - pobudza ją. Po obustronnym wycięciu odcinków szyjnych pni nerwowych
sympatycznych zabiegi akupunktury nie miały Ŝadnego wpływu na tarczycę.
W badaniach klinicznych na ludziach i w doświadczeniach na zwierzętach wykazano wyraźny wpływ
akupunktury na nadnercza. Na przykład po kilku zabiegach pobudzania określonych punktów
zmniejsza się liczba krwinek białych (eozynofilów) we krwi krąŜącej. Badania biochemiczne
wykazują, Ŝe stosowanie akupunktury czy elektroakupunktury w celach leczniczych lub do analgezji
(działania przeciwbólowego) powoduje zwiększone wytwarzanie hormonów kory nadnerczy - 17-
hydroksykortykosteroidów, mineralokortykoidów, aldosteronu i adrenaliny - hormonu rdzenia
nadnerczy.
Zmiany w stęŜeniach nadnerczowego kwasu askorbinowego, cholesterolu i lipidów opisałem przy
omawianiu przysadki.
. Li (cit. Xie) w badaniach na królikach stwierdził, Ŝe kolejne codzienne zabiegi akupunktury
powodują przerost kory nadnerczy. ZauwaŜono równieŜ wpływ akupunktury na gonady (gruczoły
płciowe). Badania doświadczalne na zwierzętach udowodniły, Ŝe akupunktura wpływa na wydziela-
nie hormonu luteinizującego (LH) w przysadce. Natomiast działanie na punkty akupunktury moxą
zwiększa wydzielanie estro- i androgenów (hormonów płciowych). Jeśli chodzi o doświadczenia
kliniczne, to Chińczycy podają, Ŝe np. u części kobiet z brakiem owulacji (jajeczkowania) dochodziło
po zastosowaniu akupunktury do zajścia w ciąŜę, a u kobiet z wtórnym brakiem miesiączki - do
wystąpienia miesiączki po kilku kolejnych zabiegach.
Nie jest dotychczas wyjaśniony wpływ akupunktury na trzustkę, a szczególnie na wydzielanie
insuliny. Doniesienia na ten temat nie są jednoznaczne. W doświadczalnej cukrzycy alloksanowej u
szczurów stwierdzono, Ŝe uszkodzenie komórek beta było mniejsze i mniej powaŜne (tzn. szybciej
dochodziło do wyzdrowienia) u tych zwierząt, którym stosowano akupunkturę. Mniejsze było
wydalanie cukru z moczem.
Chińczycy stosują akupunkturę równieŜ w chorobach zakaźnych - bakteryjnych i wirusowych.
Obserwacje kliniczne prowadzone w oddziałach zakaźnych Chin (np. w Nankinie) potwierdzają jej
skuteczność w wielu tego typu chorobach, m.in. w takich jak czerwonka bakteryjna, zimnica, róŜa,
półpasiec, świnka i wirusowe zapalenie wątroby (tzw. Ŝółtaczka zakaźna). Choć nakłucie kaŜdego
punktu poprawia w mniejszym lub większym stopniu odporność organizmu, to jednak istnieją punkty,
których nakłucie lub przygrzewanie daje szczególnie wyraźne reakcje immunologiczne. Punkty te
nazywane są w akupunkturze ”punktami aktywnymi immunologicznie" lub po prostu ”punktami
immunologicznymi".
Obserwacje kliniczne u osób leczonych z powodu chorób infekcyjnych i u zakaŜonych zwierząt
wskazują, Ŝe akupunktura ma działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Natomiast wyniki badań
laboratoryjnych dowodzą, Ŝe oddziaływanie na punkty akupunktury powoduje wzrost formacji
obronnych i poprawę odporności ustroju. Stwierdzono m.in. znamienne zwiększenie liczby
leukocytów (w tym leukocytów leukergicznych), zwiększenie liczby fagocytów (makrofagów) oraz
wyraźne uaktywnienie funkcji fagocytowych (wychwytywania i wchłaniania bakterii oraz wirusów),
przyspieszenie tworzenia i zwiększenie ilości przeciwciał, immunoglobulin (IgG, IgM, IgA) i wzrost
aktywności dopełniacza47-57.

Bibliografia
1
Bergsmann O: Acupuncture and Thoraco-pulmonary function. Prax. Klin. Pneumol., 1979, 33, (1),
695.
2
Bischko J.: Einfuhrung in die Akupunktur. Karl F. Hang Ver-lag, Heidelberg 1970.
3
Bodnar R.J., Nilaver G., Wallacem M.M., Badllom D., Zim-merman E.A.: Pain treshold changes in
rats fallowing central injection of beta-endorphin, met-enkephalin, Yasopressin or Oxitorcin antisera.
Int. J. Neur., 1984, 24, 149.
4
Cambel J.: Die diodę und der Laser in der Allgemainen Praxis. Erfahrung mit LAWO A 607/1. Praca
opublikowana w: New Zeland Journal of Acupuncture, 1989. (Kserokopię artykułu przesiano autorowi
przez firmę LAWO Gerateban, RFN.)
5
Ciszek M., Szopiński J.: Badanie struktury morfologicznej punktów i południków akupunkturowych.
Referat na II Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa, 11-13 X 1984 r. oraz streszczenie
referatów tej konferencji.
6
Courtland A. -Thommasset Ch.: Le laser en Esthetiąue. Edi-tions Bertout, 1984.
7
Czu-Ljań: Rukowodstwo po sowriemiennoj czeń-czju terapii. Medgiz, Moskwa 1959.
8
Darras J.C.: Le points du nez an acupuncture. Nouv. Rev. Int. Acup., 1974, 9, 31, 39.
9
Die Ansicht der WHO Weltgesundheit - Magazin der WHO, 12, 1979, cit. Stux Stiler Pothman Jaya-
Suriye; Lehrbuch der Klinischen Akupunktur. Springer-Yerlag, Berlin, Heidelberg, New York 1981.
10
DomŜał T.M.: Ból - podstawowy objaw w medycynie. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1996.
168
11
Fiedor P. i wsp.: Zarys klinicznych zastosowań laserów. Dom Wydawniczy Ankar, Warszawa 1995.
12
Finsen N.R.: La Phototherapie. Carre et Naud, Paris 1899.
13
Flanagin K.: Die Anwendung von Laser - Geraten in Phisio-therapie. Referat główny na II Pan-
Pacific Symposium - na temat zwalczania bólu. Melbourne 24-26.06.1989.
14
Glinkowski W., Pokora L.: Lasery w terapii. Laser Instruments, Warszawa 1993.
15
Hań J., Fan S., Tang J., Zhang W., Chen X., Zhai Q.: Sero-tonin (5HZ), Opiate-Like Substance
(OLS) and acupuncture analgesia. Advances in acupuncture and acupuncture anaes-thesia. The
Peopłe's Medical Publishing House, Tiantan Xiii Beijing, China 1980.
16
Hań J.: The role of same central neurotransmiters in acupuncture analgesia. Advances in
acupuncture and acupuncture analgesia. The People's Medical Publishing House, Tiantan Xiii Beijing,
China 1980.
17
Hiranandani M.: Non-Invasive Acupuncture. Omega Printers, Belgaum, India, 1989.
18
Hyodo M.: Ryodoraku Treatment and Objective Approach to Acupuncture. Osaka 1975.
19
Kónig G., Wancura J.: Nowoczesna akupunktura chińska. Ve-rlag Wolhelm Mandrich, Wien,
Miinchen, Bern 1977 (Tłumaczenie polskie do uŜytku wewnętrznego.)
20
KaptchukT. J.: Chinese Medicine. Rider London, Melbourne, Auckland, Johannesburg 1986.
21
Kellner G.: Bau und Punktion der Haut. Dtsch. Z. Akup., 1976, 15,1.
22
Kubicz S.: Próba wyjaśnienia pojęcia Qi. II Krajowa Konferencja Akupunktury, Warszawa 1984.
(Streszczenie referatów.)
23
Lebarbier A.: Acupuncture Practiąue. Maissonneuve, Paris 1975.
24
Li-Jun-Hok: Wykłady dla lekarzy polskich przebywających na szkoleniu w Phenianie (KRLD),
1982.
25
Maczieret E.Z., Samosiuk I.Z.: Rukowodstwo po refleksotera-pii. Gławnoje Izdatielstwo
Izdatielskogo Obiedienija, Wiszcza Szkoła, Kijew 1982.
26
Maiman T.H.: Stimulated optical radiation in ruby. Naturę 1960, 187, 493.
Mann F.: Acupunctura. W. Heinemann Medłcal Books, Ltd. London 1962.
28
Melizia E., Andreucci G., Paolucci D., Crescensi F., Fabrii A.: Elektroacupuncture and peripheral
betaendorphin and ACTH levels. Lancet, 1979, 2, 535.
29
Melzack R., Wall P.D.: Pain mechanism; a new theory. Science, 1965, 150, 971.
30
Nakatani Y., Jamashito K.: Ryodoraku Acupuncture. Seiwa Co., Tokyo 1977.
31
Niboyet J.E.H.: Le moindre resistance a Felectricite de surfaces punctiformes et de trajets cutanes
concordants avec les points et meridiens hases de 1'acupuncture. Louis-Jean, Gap., 1963.
32
Nogier P.: The correspondence between the boundary zones ofthe ear and the surface of the body.
The Second French Italian and Austrian Congres For Information On Acupuncture and Auricu-
larTherapy (J.J. Bischko, red.) YerlagH. Egerman, Yienna 1975.
33
Novotny E.: Morfologjcke podkłady akupunktury. III Praco-vni Konference o akupunkturę. Brno,
22-28 rijna 1973.
34
Operacz H.: Zasady akupunktury - teoria i praktyka. Agencja Omnipress, Warszawa 1991.
35
Operacz R.: Zastosowanie akupresury w leczeniu zespołów bólowych górnego odcinka kręgosłupa.
Praca magisterska, Akademia Wychowania Fizycznego, Wrocław 1997.
36
Peets J.M., Pomeranz B.: CXBK mice deficientin opiate receptor show poor elektroacupuncture
analgesia. Naturę, 1978,273,675.
37
Pomeranz B.: Do endorphins mediate acupuncture analgesia? W: Adv. Biochem. Psychopharm. 18
(Costa E., Trabucci M., red.) Raven Press, New York 1978.
38
Portnow F.G.: Elektro-punkturnaja refleksoterapija. Zinate, Riga 1982.
39
Rabischong P.: Considerations neuro-psychqlogiques sur la re-flexotherapie par acupuncture. Gazz.
Med. I tal., 1975, 134, 5.
40
Rochkind S., Ouakine G.E.: New trend in rieuroscience; Iow power laser effect on peripheral and
central nervous system. Neurol Res. 1992.
41
Sedlak W.: Konieczność i moŜliwość badań nad biologicznymi podstawami akupunktury. Pamiętnik
I Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa 1982 (streszczenie referatów).
42
Sedlak W.: Laserowe procesy biologiczne. Bioelektronika. Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa
1979.
43
Sjólung B., Terenius L., Erikson M.: Increased cerebrospinal Fluid levels of endorphins after
elektroacupuncture. Acta Phy-siol. Scand., 1977, 100, 382.
44
Szczudlik A., Kwasucka J.: Zachowanie się immunoreaktyw-ności beta-endorfinopodobnej we krwi
chorych z przewlekłym bólem, leczonych punktowym draŜnieniem receptorowym (akupunkturą).
Neur. Neurochir. Poi., 1984, XVIII, 5, 415.
45
Szczudlik A., Łypka A., Kwasucki J., Foss A.: Zachowanie się osoczowej beta-endorfiny u ludzi
pod wpływem bodźca bólowego. Neur. Neurochir. Poi. 1980, XIV, 4, 359.
46
Szopiński J. i wsp.: Badania właściwości bioelektrycznych punktów akupunkturowych. Pamiętnik I
Krajowej Konferencji Akupunktury, Warszawa 1983.
Tabjejewa D.M.: Rukowodstwo po igłorefleksoterapii. Medi-cina, Moskwa 1980.
48
Troung Anh Tuan: Działanie promienia laserowego na oczy i skórę. Bezpieczeństwo Pracy, 1986,
12, 3.
49
Tykoczinskaja E.D.: Osnowy igłorefleksoterapii. Medicina, Moskwa 1979.
50
Voll R.: Topografische Lagę der Messpunkte der Elektroaku-punktur. Uelzen 1976, t. I. 168.
51
Walker J.: Relief from chronić pain by low-power laser irradia-tion. Neurosci Lett, 1983, 43, 339.
52
Wogralik W.G.: Osnowy kitajskogo lieczebnogo metoda czeń--czju. Gorkowskoje KniŜnoje
Izdatielstwo, Gorkij 1961.
53
Xie Q.: Acupuncture and endogenous peptides. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich,
szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.
54
Xie Q.: Effect of acupuncture on gastro-intestinal function, physiological studies and clinical
applications. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na
kursie w CMKP, Warszawa 1987.
55
Xie Q.: Endocrinological basie of acupuncture. Skrypt do wykładów akupunktury lekarzy chińskich,
szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.
56
Xie Q.: The neurophysiological basis of acupuncture analgesia. Skrypt do wykładów akupunktury
lekarzy chińskich, szkolących lekarzy polskich na kursie w CMKP, Warszawa 1987.
57
Zhang A., Pan X., Xu S., Cheng J., Mo H.: Endorphins and acupuncture anaesthesia. Advances in
acupuncture and acupuncture anaesthesia. The People's Medical Publishing House, Tiantan Xiii
Beijing, China 1980.