PSİ419 GÖZLEM VE GÖRÜŞME

TEKNİKLERİ
– BÖLÜM 4
YÖNLENDİRME:
SORULAR VE
EYLEM
BECERİLERİ
ARŞ. GÖR. DR. YANKI
SÜSEN
2 0 1 9 GÜ Z
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
Farklı soru türleri kullanmanın önemi
İlk görüşmede kullanılan soruların genel özellikleri
Aynı anda iki soru sormamak
Sorulan soru hangi amaca hizmet ediyor?

2019 GÜZ 2
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
AÇIK SORULAR:
«Ne…?»
«Nasıl…?»
Nerede, ne zaman, kim
Açıklık derecesi değişebilir
Örn. Nasıl hissediyorsun?
«Neden?»  savunmacı açıklamalar, entellektüelleştirme

2019 GÜZ 3
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
KAPALI SORULAR:
Evet – hayır
Kim, ne zaman, nerede
Yapar mısınız, öyle miydi vb.
Olumlu/uyumlu ilişki sağlandıktan sonra, görüşmenin sonuna doğru,
sürenin kısıtlı olduğu zamanlar

2019 GÜZ 4
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
Örnek: A? ya da K?
‘Ebeveynlerinizle aranızdaki ilişki iyi midir?’
‘Ebeveynlerinizle aranızdaki ilişki nasıldır?’
‘Sizi buraya getiren sebep nedir?’
‘Eşinizle yaşadığınız problem mi sizi bugün buraya getirdi?’
‘Bu problemi çözmek için daha önce başka bir uzmandan yardım
aldınız mı?’
‘Bu problemi çözmek için daha önce neler yaptınız?’

2019 GÜZ 5
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
RAHATLATICI SORULAR:
Danışanın soruya cevap vermek isteyip istemediği
Daha az kontrol ve yönlendirme
«-ebilir misiniz?»
‘İşten ayrılmayı düşündüğünüzü söylediğinizde eşinizin bunu nasıl
karşılayacağını düşünüyorsunuz, tarif edebilir misiniz?’
2 temel kural:
1. Yeterli olumlu ilişki kurulmadıkça kullanmaktan kaçının.
2. Çocuklar ve ergenlerle çalışırken kullanmaktan kaçının.

2019 GÜZ 6
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
DOLAYLI YA DA İMALI SORULAR:
«…merak ediyorum», «…olmalı»
‘Annenizin bu değişimiyle ilgili ne hissettiğinizi merak ediyorum.’
‘Duygularınızın anlaşılmaması sizin için zor olmalı.’
Varsayımlardan uzak, empatik kullanım

Ara sıra ve olumlu ilişki kurduktan sonra kullanılmalı

2019 GÜZ 7
SORU SORMA – GENEL SORU TÜRLERİ
YANSITMALI SORULAR:
Bilinç ve bilinçdışı düzeydeki çatışmaları, değerleri, düşünceleri,
duyguları tespit etme
Mental imgeleri tetikleme, olası durumda aklından geçecek
düşünceleri, duyguları, davranışları keşfetmesine yardım etme
«farz edelim ki ….»»
«….-saydı, ne yapardınız?»
‘O güne geri dönebileceğinizi farz edelim, neyi farklı yapardınız?’

2019 GÜZ 8
ROL YAPMA #2
Danışan: Kuzey ülkelerinden birinde okuyor. Ülkenin mevsimine ve gece gündüz
düzenine alışamamış. Yalnızlık çekiyor, insanlar sosyalleşmiyorlar ve sürekli
meşguller. Danışan, ülkesini özlüyor.
Terapist: Türkçe terapi hizmeti veren bir psikolog.
T: Merhaba size nasıl yardımcı olabilirim?..

2019 GÜZ 9
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
Soru sorma tekniklerini temel terapötik yaklaşım olarak kullanmak
Çözüm odaklı kısa terapi  bugüne ve geleceğe odaklı sorular
Hem değerlendirme hem müdahale yöntemi olarak soru sormak
Danışanın olumlu duygu, düşünce ve davranışlara odaklanmasını
sağlamak

2019 GÜZ 10
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
TEDAVİ ÖNCESİ DEĞİŞİM SORULARI:
Randevu alma zamanı ile ilk seansa geldiği zaman arasındaki değişim
‘İlk seans için telefon ile aradığınızdan beri hayatınızda ne gibi değişimler
oldu veya olmaya başladı?’ (De Shazer ve Dolan, 2007)
‘Zamanımızın sizin açınızdan verimli ve anlamlı geçmesi için ne olmasını
isterdiniz?’
‘Bir şeylerin kötüye gitmemesi için ne yapmayı isterdiniz?’
Amaç  danışanın olumlu bir değişim için kişisel becerisini öne çıkarmak
ve vurgulamak

2019 GÜZ 11
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
DERECELENDİRME ve YÜZDELİK SORULARI:
G: 1’den 10’a kadar değişen bir derecelendirmede, 1 en kötü olasılık ve 10 en iyi olasılık olsun,
geçen hafta öfkeniz ile ne kadar iyi baş ettiniz?
D: Bilmiyorum, sanırım 4 civarı.
G: Peki diyelim ki 5’e çıkardınız, bu haftadan farklı olarak ne olurdu?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
G: Kendinizi şimdikinden yüzde 1 bile daha az depresif hissettiğinizde, ne farklı olurdu?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Somutlaştırma ve tekrar sorma
Sistematik olarak danışanı değişimi ima eden duruma odaklayıp tanımlamaya
yönlendirme
Kaygı bozuklukları, duygu durum bozuklukları

2019 GÜZ 12
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
SONUCA ÖZEL VE YENİDEN TANIMLAMA SORULARI:
‘kişiye özel sonuçlara’ dair sorular sorarak danışanın problem
üzerindeki etkisini sorgulama
‘Korkunuzu yenerek buluşmaya nasıl gittiniz?’
‘Öfkenizi kontrol etmeyi nasıl başardınız?’
Kişinin kaynaklarına ve olumluya odaklanıyor

2019 GÜZ 13
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
VARSAYIM SORULARI:
Olumlu bir değişim zaten olmuş gibi bu değişimi ayrıntılı biçimde
tanımlamaya yönelik sorular
‘Alkolü bıraktığınızda bu en çok sevinecek aile üyesi kim olurdu?’
‘Diğer öğrenciler seni çıldırtmak için uğraştığında, sen oldukça sakin
olursan ne gibi bir değişiklik olur?’

2019 GÜZ 14
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
MUCİZE SORULAR:
‘Farz edin, bu akşam eve gittiniz ve siz uyuyakaldığınızda bir mucize
gerçekleşti ve bu sorun çözüldü. Mucizenin olduğunu nereden
anlardınız? Tam olarak ne farklı olurdu?’ (Stephen ve Shazer, 1988)

2019 GÜZ 15
SORU SORMA – TERAPÖTİK SORULAR
DIŞSALLAMA SORULARI:
Danışanların sorunlarına dair kendilerine söyledikleri şeyler
İçsel atıflar vs dışsal atıflar
‘Okulda ilk defa Sorun ne zaman karşına çıktı?’
Depresyonun dışsallaştırılması
‘Depresyona nasıl «teşekkürler» ve «güle güle» diyebilirsin?’

2019 GÜZ 16
SORULARIN FAYDALARI VE
YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Soru sormak sizde nasıl bir his yaratıyor?

Soru sormanın getirdiği olumlu ve olumsuz sonuçlar

Arka arkaya çok soru sorulduğunda ne olur?
Görüşme boyunca çok az soru sorulduğunda ne olur?

2019 GÜZ 17
GÖRÜŞMECİNİN MERAKI VE MESLEKİ
ETİK
Klinik merak vs kişisel merak

Etik ihlal

Özfarkındalığın önemi
EGZERSiZ 4.1. Problemli Alanların Farkındalığı

2019 GÜZ 18
SORULARI KULLANMA YÖNERGELERİ
Soru soracağınızı önceden açıklamak
 «Sizinle ilgili bazı spesifik bilgilere ihtiyacım var. Dolayısıyla bu bilgiyi edinmeme
yardımcı olacak bazı sorular soracağım.»
Soruları diğer dinleme tepkileri ile birlikte kullanmak
 Peşpeşe sorular  sorguya çekilme hissi
Soruların danışanların problemleriyle olan ilişkisini açıklamak
Danışanın önemli bulduğu konular hakkında soru sormak
Somutlaştıran sorular sormak
 En son yaşanılan deneyim, örnekler vb.
Hassas konulara dikkatli yaklaşmak
 Amacı açıklamak

2019 GÜZ 19
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
Danışanı değişime iten teknikler

Görüşmecinin alması gereken klinik karar

Yeterli eğitimden sonra bu tekniklerin uygulanması

2019 GÜZ 20
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
AÇIKLAMA VEYA PSİKOEĞİTİM:
Danışmanlık süreci
 Rolleri belirleme
 Danışanların terapiden ne bekleyecekleri ve ne ile karşılaşacaklarını anlaması
 Sürece ait tüm bilgiler
Belirli bir belirtinin anlamı ya da sonuçları
 Belirtileri isimlendirme
 Normalleştirme
Önerinin veya terapötik bir stratejinin belirli bir adımının nasıl uygulanacağı
 Örn. Maruz bırakma
 Danışan tarafından anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol etme

2019 GÜZ 21
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
ÖNERİDE BULUNMA:
Öneride bulunmak vs tavsiye vermek
Dolaylı olarak kişinin aklına getirmek vs akıl vermek, görüş sunmak
D: «Patronumun yaptığım işlere karşı verdiği geri bildirimleri tamamen
olumsuz olarak algılıyorum. Sanki yaptığım hiçbir işi beceremiyormuşum
gibi hissediyorum. Hiçbir şeyi başaramayacakmışım gibi geliyor.»
G: «Önümüzdeki hafta boyunca etrafınızdan işiniz ile ilgili aldığınız
yorumları incelerseniz üstesinden geldiğiniz görevleri daha iyi
görebileceğinizi düşünüyorum.»

2019 GÜZ 22
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
TAVSİYE VERME:
‘Yapman gereken şey bu’ mesajı
Uzman pozisyonu
Danışanların en sevdiği soru: ‘Ne yapmalıyım?’
Danışanın becerilerini, düşüncelerini araştırmak
Sizi tavsiye vermeye yönelten motivasyonunuz nedir?
Kaygı faktörü

2019 GÜZ 23
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
UZLAŞMA - UZLAŞAMAMA:
Danışanın söyledikleriyle uyumlu olma, hem fikir olma

Uzlaşmaya olan eğilimin farkına varmak

Neden uzlaşma ihtiyacı duyuyorsunuz?

2019 GÜZ 24
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
UZLAŞMA - UZLAŞAMAMA:
Rasyonel düzeyde bir uzlaşmama
 Örn. İntihar eğilimi olan bir kişinin ötenazi hakkındaki görüşleri
 Uzlaşmazlığın tartışmaya dönmesi
Sessizlik, baş sallamama  uzlaşmazlık
Felsefi konularda farklı düşünüyorsanız;
 Amaçdanışanın fikirlerini değiştirmek, işlevsiz düşünceler ve duygular
 Danışana daha işlevsel inançlar geliştirmesine yardımcı olacak bilgi verme
Danışana hissedilen duygular hakkında bir bilgi

2019 GÜZ 25
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
TEŞVİK ETME:
Tavsiye vermenin ötesinde
Kriz durumlarında
Örn. Engelli danışanların çalışma hayatındaki hakları
Kaygı bozuklukları
Maruz bırakma tedavisi

2019 GÜZ 26
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
ONAYLAMA - ONAYLAMAMA:
Danışanın düşüncelerine, duygularına ve davranışlarına müsaade vermek
Olumlu  ilişkiyi güçlendirir
Olumsuz  bağımlılık ilişkisi
Onaylamama  yönlendirmenin düşünülmesi
Kaygı bozuklukları  (reassurance seeking) onay arama
Danışanın ihtiyacını vurgulama
 Örn. Sürekli alkol alan bir danışan
Danışanın duygularını onaylama
Danışanı yargılamak

2019 GÜZ 27
YÖNLENDİRİCİ EYLEM TEPKİLERİ
KENDİNİ AÇMA:
Hangi durumlarda kullanılır?
Tartışmalı
 Danışanların korkması vs. terapistin gerçekçi olarak görülmesi
2 nedenle zorlayıcı:
 Kendini açma bir tür yakınlık  bazı danışanlar için bunu idare etmek zor
 Kendini açma ‘Bunu sen de yapabilirsin mesajı’ zorlayıcı bir mesaj
Açıkladığınız şeylerin uygun olduğundan emin olma
Zamanlamanın önemi
Daldan dala dağınık öykülerle değil, seçilmiş ve odaklanmış olanı anlatma
Her danışanda değil, uygun ve yerinde kullanılması

2019 GÜZ 28