YILDIZ ÜNivERSiTESi - MiMARlıK FAKÜLTESi

MiMARlıK BÖLÜMÜ

GELENEKSEL YAPI ELEMANLARı

DR E. FÜSUN ALioGlU
RESTORASYON ANABiLiM DAU

iSTANBUL - 1991
 İçİNDEKİLER
Sayfa No:

GİRİş
Amaç ye KaDsam ................•.•.......................•..... l

1. BÖLÜM: GELENEKSEL YAPI ye GELENEKSEL YAPI ELEMANI : 3

1.1. Geleneksel yapı ....••••.•.......••.•••................ 3
1.2. Geleneksel Yapı Elemanı 5

2. BÖLÜM: TEMELLER ...................••.............•......... 9

2.1. Malzemelerine Göre T~~eller •............•...... 9
2.1.1. Taş Temeller •........•.................. 9
2.1.1.1. Taş Temelin Bileşenleri 9
2.1.1.2. Taş Temel ÇeşitlerL •.... __ I0
2.1.2. Ahşap Temeller ........•................ 10

3. BÖLÜM: DüvA.1'<Ll'-''< 12
3.1. Malzernele=ine Göre Duvarlar 12
3.I. 1. Kagir Duyarlar 12
3.1.1.1. Kagir Duyarın Bileşenleri 12
3.1.1.2. Kagir Duyar Çeşitleri 13
3.1.2. Ahsao Duyarlar 17
3.1:2:1. Ahşap Duyarın Bileşenleri 17
3.2.Bulundukları Yere Göre Duyarlar 1S

4 .. BÖLÜM: AYAK, SÜTUN ve D:=KMELER 35

4: •. ı..Ayak ve Süt.unlar 25·

4 ..1.1. Ayak ve Sütunun Bileşenleri 35
4 ..1.2. B~lundukıa=ı Yere Göre Ayak ve Sütu~1~r 36
4 ..1 ..3 .. Biçimlerine Göre J..yak ve Sütunlar 37
" .2. Dikmeler /Direkler 38
1. Di~~e/~~~esin
4.2 .. Bileşenleri 32
4.2.2. Bulundukları Yere Göre Dikrnele~/Direkler _.39

i
r --~

1
i ıı

,
i 5. BÖLÜM: ATKI ve KEHERLER 49
,
-
5.1. Atkılar ................•......•..•................... 49
i 5.1.1. Malzemelerine Göre Atkılar 49
5.2. Kemerler ...........••....•........................... 50
5.1.1. Malzemelerine Göre Kemerler .•................. SO
5.2.2. Kemerin Bileşenleri ....•......•............... 51
- 5.2.3. Bulundukları Yere Göre Kemerler S2
f
t 5.2.4. Biçimlerine Göre Kemerler 52

6. BÖLÜM : TAVAN ve DÖŞEMELER 63

6.1. Tavanlar .•.....•••....••.•......•...•................ 63

6.1.1. Malzemelerine Göre Tavanlar .••.•..•........... 63
6.1.1.1. Kagir Tavanlar ..••..••••...•......... 63
6.1.1.1.1. Tonoz •..•.........••...... 63
6 .1 .1 .1 .2. Kubbe ......•...........•.. 65
6.1.1.2. Ahşap Tavanlar .•...•.•..•............ 67
6.1.1.2.1. Ahşap Tavanın
Bileşenleri •.•.........•.. 67
6.1.1.2.2. Biçimlerine
Göre Ahşap
Tavanlar ...............•.. 67
6.1.1.3. Karışık Malzemeli Tavanlar .....•..... 68
6 .2. Döş emel er .............•...••.••..••.•........•...•... 68
6.2.1. Malzemelerine Göre Döşemeler •..............•.. 69
6.2.1.1. Kagir Döşemeler •..............•...•.. 69
6.2. ı. 2. Ahşap Döşemeler. .......••............ 69
6.2.2. Döşemenin Bileşenleri ...•..................... 70

7. BÖLÜM: DA.MhlU< 87

7.1. Düz Dam .............•..................•............. 87

7. ı. ı. Diiz Damın Bileşenleri. 87
7.2. Eğimli Da.'TI/Çatı......•.........•..................•.. 88
7.2.1. Eğimli Dam/Çatının Bileşenleri ...•............ 88
7.2.2. Biçimlerine Göre Eğimli DamıÇatılar 91

8. BÖLÜM: MERDİv"3l'>""LER lOS

8.1. Merdiven~n Bileşenleri ..... o •••••••••••••••••••••••• 108

8.2. Bulundukları Yere Göre Merdivenler lOS
8.3. Biçimıeri~e Göre Merdivenler l09

Q 3ÖI.ıÜM: Çly,,!-lJl...L_!._'::, ..••••••.••••..••••••••••••••....... _ •..•...... =- L.;

a ,
...- . ç.:Jananır: 3':"~e§er:leri _ -~
9 ..2 .. Çıkma Çeş ::::leri .
9.3. Biçimleri~e Göre ç~}~cıa= .
 iii

10. BÖLÜM: PENCERE ve KAPILAR •..•...•.• • •. · •. · •.•. • •.•.•. · •. • 129

·
i 10.1. Pencereler ······················ 129
t 10.1.1. Pencerenin Bileşenleri 129
10.1.2. Bulundukları Yere Göre Pencereler 130
i 10.1.3. Biçimlerine Göre Pencereler 131
i
10.2. Kapılar ······················ 132
132
-
i
10.2.1.
10.2.2.
Malzemelerine GÖre Kapılar
Kapının Bileşenleri ···· 132
• 10.2.3. Bulundukları Yere Göre Kapılar 133

ll. BÖLÜM: BEZEMELER•••••••..•.•••.••••••.•••.•••.•.••.••... 155

11.1. Malzemelerine Göre 3ezemeler ...•...•........ 155
~ 11.2. Biçimlerine Göre Bezemeler 157
•
FAYDALANILAN KAYNAKLA."<
•••••••.•••.•.••• •·•••·••••••••••·•·•·• 1S3

:ıl
.1'

:il
II

i
11

l'
1

r
r

ı..

"
~-.

:1 1. BÖLÜM: GELENEKSEL YAPI ve GELENEKSEL YAPI ELEMANI

.,

.1 1.1. Geleneksel Yapı

:1

Tarih öncesi çağlarda avcılıkla geçinen insanın, barınma is-

teği ile birlikte yapı yapma sürecinin başladığı söylenebilir.
Gerek göçebeliğin sürdüğü bu dönemlerde gerekse çiftçiliğin ve
"
hayvancılığın neden olduğu yerleşik düzende, öncel~kle ev ve
anıt mezar işlevli yapılar söz konusudur. Bazen mağara gibi
doğadaki mevcut mekanlar; bazen de kamış, saz, çalı, sırık-
tan, üstü çamurlu çim ya da tezekle sıvanarak yapılmış çatma
kulübeler; deri veya yünlü kumaştan yapılan çadırlar ev olarak
:1
kullanılır(R.l). Bu biçimde yapılan ev tiplerinin yanında
anı/anıt mezarlarda büyük boyutlu taşlar yapımın esasını
-.
:1
oluşturur. Menhir, dolmen denilen bu anıtlar, doğadaki mevcut
taşın ya olduğu gibi 1a da az işlenmesiyI: elde edilir. Çakmak
taşından yapJ.lan aletler ilkel bal ta, kazma, çekiç gibi
gereçlerle malzemenin biçimlendirilmesinin güç olduğu bu

,. dönemlerde, doğanın sunduğu malzeme ancak olduğu gibi

kullanılır. Malzemeyi işleyecek araç-gereçtekj buluşlara bağlı

.. olarak gelişen yapı teknolojisi -genel hatlarıyla-, Sanayi

Devrimine kadar sürecek olan bir içerik kazanır. Bu sanayı
öncesi toplumlarda,taş,toprak,ahşap gibi doğal malzemelerin,
emek-yoğun bir teknoloji ile biçimlendirilmesinden oluşan
yapıya GELENEKSEL YAPI denir.
.1
.~

Geleneksel yapılar rnalzemelerine.göre, kagir ve ahşap yapı-

.- lar başlığı altında incelenebilir. Taş ya da toprak rnalzemi~in
biçimle~~.etekniği ilkelerine göre oluşturulan yapıya KAGIR
"
YAPI denir. Taş, doğada bol Du~u~an Dır malzemedir. Tarih
bneesi çağl2.rda, araç-gereci:: yet..kinliğin:'n sını.:-l.:.. ol.!r.ası
nede~iyıe, doğada bulu~duğ~ düzgü~ olmayan biçim~ ve boyut..~
ile yapıda kulla:ıılır. ]ı.~ncak v";':zvıı:"a::-ı içeren
 4

insan, keşfettiği teknik olanaklarla taşa egemen olarak, onun

yapıdaki kullanış biçimini değiştirir. Ocaktan çıkarılan taş
istenilen boyut ve özelliklere getirilerek yapıya
sokulur(R.2).

Yeterli taş kaynağı olmayan yörelerde toprak, yapımalzemesi

olarak ortaya çıkar. Topraktan iki yolla yapı malzemesi elde
edilir. Bunlardan biri toprağın su, bazen de saman ile
karıştırılıp, ayakla çiğnenerek, güneşte kurutulması ile
oluşturulan KERPİç'tir. Eski çağlardan itibaren kerpiçien yapı
üretilir. Mezopotamya' da Keldani ve Sürnerler, Anqdolu' da
Hititler kerpiç malzemeyi kullanırlar. Günümüze kadar devam
eden kerpiç yapım, -özellikle kırsal kesim- Anadolu konut
mimarisinde önemli bir yere sahiptir. Diğer toprak malzeme
kerpicin güneşte kurutulmayıp, ateşte pişirilmesinden elde
edilir ve PİŞMİş TOPRAK ya da TUGLA adını alır. Hafif olması,
kolay işlenebilmesi tuğla yapımın gelişmesini sağlar. Asya ve
Anadolu' da pişmiş toprak malzeminin örneklerine
rastlanır(R.5).

Ormanı bol yörelerde yapı malzemesi olarak ahşap seçilir.

Kolay işlenebilmesi, depreme dayanıklı olması, yapının kısa
sürede bitirilebilmesi yapı malzemesi olarak kullanımını teş-
vik eder. Az dayanıklı olması, yangın tehlikesi içermesi, çok
kullanılmasını engellememiştir. Ormanca zengin kuzey ülkele-
rinde, Uzak Doğu'da örneklenen ahşap mimari geleneksel &,adolu
konutunun önemli belirleyicisidir. Ahşap yapım iki biçL~de uy-
gulanır~ Biri, ahşap kütüklerin üst üste konulmasıyla elde
edilen kQŞAP YIG~~i diğeri, dikme, taban, kuşak gibi ahşap
parçaların bir araya getirilmesi ~1 elde edilen
Q
Ai;nŞ~~?
~ISKEL~T yapı sisternleridi~{R.4-7,36).~~şap yığına sistem, Dcğ~
Karadenizlin bazı yörelerinde T~_~~A,ÇANTI EV adlarını clı~.
Anadolu' da ahşap iskelet yap:.la:.-dcı 2-skele-:. a=asında .k:a~an

boşluk~arda dolgu malzemesi olarak keroi= kuıla~ıidı§ında

elde ediler'i yapıya
. HIH:::Şyapı de~2.r.
 5

1.2. Geleneksel Yapı Elemanı

Kagir ya da ahşap geleneksel yapıyı oluşturan, bileşenlerinin

çeşitli yöntem ve biçimlerle bir araya getiriımesinden elde
edilen temel, duvar, döşeme, tavan, dam, çatı, kapı, pencere
gibi yapı parçalarına GELENEKSEL YAPI ELEMANI denir.
Geleneksel yapı elemanları taşıyıcılıklarına göre ikiye ayrı-
lır. Yapının ayakta durmasını sağlayan, yapının kendisinden ve
diğer etkenlerden kaynaklanan yükünü taşıyan temel, duvar,
ayak, sütun, dikme, atkı, kemer gibi elemanlarına TAŞIYICI
,YAPI ELEMANLARI denir. Yapıda işlevi nedeniyle var olan, kendi
kendini taşımak dışında, yapı yükünü taşıma görevi olmayan
kapı, pencere, bezeme gibi elemanlara da TAŞIYICI Ou~YAN YAPI

ELEMANLARI denir

ı
,

,
j

••
••
•
GELENEKSEL YAPI 6

Resim l.
İlk insan topluluklarına ait ev tipleri, ,sırıktan kulübe ve çadır
(B.Fletcher) .

,
1

'1
•

,
•.
~
'I
•
,.
,Jj
,
il
,~

•
-i

•
••
"ı:
~
ı-
l" ıl

.-
••,
 7
GELENEKSEL YAPI

Resim
Ahşap

··

·
1
ı Anada'lu' da Kerpiç bir yapı (R. Naumann)
,
ı

i
~

l'
Pssim ".
 8
GELENEKSEL V,E' ı.

-~-~~~~~~~~~~~~~~~
~~~~~~~~~~~~~~~~~~-
-. /-..,.....,."....... .-.._ --.. -.../"".. r-.. t",.-....
~
r-. -... -... ,,-....r-....--.r-..../'"',.,.-.... ..
,
/'""'-;--~-

,,,-....~~~~,,-....,,-..~,,-....~,,-..-,,-....,,-....-~~-
_,,-.... ~r'-...~--,,-....-----

Resim 7.
is~anbul!dan ahşa? kapla~alı, ahş3? iskele~ e~ örne~~(S.E.Eldem)
2. BÖLÜM: TEMELLER

TEMEL, Yapının sağlam bir zemin buluncaya kadar toprak içinde

aşağıya doğru uzatılan, yapı yükünü toprağa ileten yapı
elemandır. Temelin, toprak içinde aşağıya doğru ne kadar uza-
tılması temel zeminin özellikleri ile ilgilidir.

2.1. Malzemelerine Göre Temeller

Kagir ya da ahşap olsun, geleneksel yapıların temelleri taş ve

ahşap malzeme ile yapılır. Temelin malzemesi, yapının
kendisine ve temel zeminin niteliğine bağlı olarak seçilir

2.1.1.Taş Temeller

2.1.1.1. Taş Temelin Bileşenleri

TEMEL T~I, temel görevi olan duvardaki her bir taşa denir.
TEMEL DUVARI, bir yapının, kendisinden ve diğer etkenlerden
kaynaklanan yükünü alarak zemine aktaran duvarlarıdır.
TEMEL ÇUKURU, temel duvarını oturtmak için toprak içinde açı-
lan çukurdur.
TE~8L TABANI/YATAGI, temel cukurunda, temelin üstüne oturduğu
kayalık ya da toprak yüzeydir.
,TEMEL DÖŞEGİ, temelin yatakta oturduğu düzleme, homojen bir
tabaka elde etmek amacıyla serilen kum ya da benzeri malzeme-
dir.
lli~AT~~, yukarıdan gelen yükü daha geniş bir alana yaymak
için, temel duvarının, temel yatağına oturduğu düzle~d~ ~e-
nişıe~ilmesinden ortaya çıkan taban kısmıdır. Ampatffia~ gerek
duyulduğunda yapı:ır. Ampat~ans~z ~emeı örnekleri de var-
dır. (R.B).
 La

2.1.1.2. Taş Temel Çeşitleri

Geleneksel kagir ve ahşap yapıda temel çoğu kez taştandır.Taş

temel, BAGIMSIZ TAŞ TEMEL ve SÜREKLİ TAŞ TEMEL biçimlerinde-
dir. Her iki tür temelde de düzeltilmeden, ocaktan çıktığı ha-
liyle MOLOZ TAŞ kullanılır.

BAGIMSIZ TAŞ TEMEL: Ormanı bol bölgelerde, yapı sistemi olarak

seçilen ahşap yığına ve ahşap karkas binalar -özellikle eğimle
arazide yapılanmış olanlar-, zemin seviyesinden yükseltilmek
istenir. Bu, ahşap ile nem oranı yüksek toprağJ.n ilişkisini
kesmek, bina altından havalandırma sağlamak, bölgedeki fazla
miktardaki yağış ve karın, binaya temas etmeden, arazinin
eğimi ile birlikte kolayca akarak mecralara kavuşmasını kolay-
laştırmak nedenleriyle yapılır. Bağımsız taş temeller, yerden
yükseltilen binanın altına, subasman ve temel seviyelerinde
birbiriyle bağlantısı olmayacak, aralıklarla tekrar edecek bi-
çimde yapılırlar(R.9).

SÜREKLİ TAŞ TEMEL, kagir ve ahşap yapılarda, taşıyıcı duvarla-

rın altına, duvarlar boyunca devam edecek biçimde yapılan te-
meldir.

2.1.2. Ahşap Temeller

Eğimli araziye sahip yağışlı bölgelerdeki bağ evi, yazlık gibi

-Karadeniz Bölgesindeki- yapılarda, zemin problemi olan anıt-
sa_1 yapı~araa
l' Tt"lv"c""oı""
-~S anou o_rn~ançe S arcyı- \-.-
~enı amısı, uagırn-
sız ahşap temeller kullcnılır. Yuvarlak, 22 işıe~~işf uçla=ı
sivril~ilmiş ağaçlar temel görevi yapa=la:. Toprak al~ında ve
su içinde kaldıkça direnci artan kestane, Kazık temel olar~k
~e=cih edilen bir ağaç~ır(R.I0).
 il
TEMEL

4=-
temel taşı
temel çukuru

:1;: teme 1 döşeği

( i
ın
kur.lbe"ton
gro cak
~
-ckf\'\\rs.ı
ıL_ " i.e k.." - ........ _i __
i
Bağımsız taş teme L ',._
'2 Önel)

Resim 8.
Taş te mol
_ detayları (R .Çelebi)

i.;stenmış. aç'a c.

, q 1
H/18-20 Resım taş teme~
... Ö:-ıe.
Jw
Bağımsız - ~a'l'
ae •..._'"
- (Y..:;"

..me$-.
,..-" ııdin

$0_;00 cm.

-4--
ı ıi
~
Sino ;::ı - O~mantı
ı
1
1

•i

~
.,i
~
ı 3. BÖLÜM: DUVARLAR
.,
Bahçe, avlu gibi açık mekanları sınırlamak, giriş-çıkışı de-
·1 netlernek; binalarda, yapı yükünü taşımak, doğal etkenlere
f
karşı onu korumak, içinde farklı mekanlar oluşturmak gibi çe-
-, şitli amaçlarla, düşey doğrultuda yapılan elemana DUVAR denir.
1

3.1. Malzemelerine Göre Duvarlar

Geleneksel yapının duvar inşaasında doğadaki mevcut malzeme

1
i
kullanılır. Taş, toprak gibi kagirden ve ahşaptan duvarlar
oluşturulur.

3.1.1. Kagir Duvarlar

3.1.1.1. Kagir Duvarın Bileşenleri

Taş ya da toprak olsun bir kagir duvarda genelolarak şu bile-

şenler vardır:
DUVAR PAPUCU, bir duvarın altında/tabanında duvar genişliğini
bir miktar aşacak gibi yapılan kısımdır.
DUVAR HATILI/KUŞAGI, duvarın üstüne gelen yükü duvar yatay
düzlemine eşit olarak yaymak için, düşeyde belli aralıklarla,
ya~ayda duvar devamınca yapılan tabakadır. Taş, tuğlaı ahsao
hatıl yapımında kullanılan malzemelerdir(R.ıl,12).
BAG TAŞl, duvar örgüsüne, sağı~~ıığı için, duvar k~lınlığı~ca
arada bir konan taştır.
bahçe ya da c."'71u o2.up,
üstülbitim noktası korurillıC.sız kalan c~varlarda, buraya koyuıa~
ve duvarın iki yanına taşkınca yap.:ı...lan parçacı::-. Harpı..:.§~.?
yapımında ::2.Ş, tuğ'la, ala::urka kire:Li.t ( "t.op::-ak r ahş2fı '::.•..
...J_"-
 i3

malzemeler kullanılır. Toprak harpuş~aya ÇELEN de denir(R.13-

16) •
DERZ1 duvar örgüsündeki taşlar arasında kalan, harcın girdiği
i boşluktur.
DUVAR BAGLAYICILARI, duvarı oluşturan taş, tuğla gibi kagir
malzemeyi birbirine bağlamak için kullanılan harç ve metalden
elemanlara denir. Geleneksel duvarda KİREÇ, TOPRAK, HORAS&N
i
] harçları kullanılır. KİREÇ, HARCI, söndürülmüş kireç, kum ve
suyun karıştırılmasından elde· edilir. TOPRAK H&~CI, uygun top-
,
n
rak, hayvan kılı, saman parçası ya da otların su ile'karıştı-
rılmasında oluşur. HORASAN HARCI, tuğla kırığı, kireç ve su
• ile yapılır. Metal bağlayıcılardan biri olan KENET, demirden
yapılıp, biçimlerine göre DÜZ, KUYRUKLU, KIRLANGIÇ KUYRUKLU,
ÇATAL, SAPLAMA kenet adlarını alırlar. Kene~ler, yan yana,
arka arkaya, üst üste gelen taşlar arasına, bu taşlarda açıl-
,
i
mış çukurlara yerleştirilip, üstlerine kurşun dökülürerek sa-
bi tleştir ilir (R. l7 ,l8). Bir diğer metal bağlayıcı DUV!'.R
KILICI, yapıda döşemeyi oluşturan demir ya da ahşap kirişleri
duvara bağlamak üzere kullanılan demir parçadır. Dış duvar yü-
zünde kalan kılıçlara bazen özel biçimler verilir(R.21).
DUVAR KAPL&~SI, Duvarların iç ya da dış yüzüne, duvarı kapat-
mak amacıyla yapılan kaplamadır. Selçuklu yapılarında, duvar-
ların dış yüzlerinde, sırlı ve renkli tuğlalarla düz çizgili
geometrik desenler yapılır. Osmanlılarda duvar şayet kesme
taştan yapılmamışsa dış yüzü rnerrner, iç yüzü ise çini ile
kaplanabilir. Osmanlı yapılarında duvar dış yüzü çini i~e ka?-
J
lanmaz.
DVv&Q Nİşİ/HÜCRESİ, bir girinti oluş~urmak, duvarın yara~tığı
ağırlık duygusunu azaltmak amacıyla duvarda yapılan oyuklar-
dır.

~aşı kerpiçı tuğla ile ol~stu~~land~vara~;GİR DuvAR deni~.

, ....
TAŞ DUV&"I.
: Taş doğada çeşıt....:..:. nıçımJ..e::ce bulunur. Taş, baze:ı
 1~

ı ısı farklarının
ırmak ya da
neden olduğu
seller ile taşınıp
ötürü l?arçalar; bazen de toprak altında
l?arçalanma, kendiliğinden
getirilme
yataklar
gibi
kopma,
durumlardan
biçimindedir.
Duvar yapımında, doğadaki parçalar halinde bulunan taşlardan
faydalanılırsa da daha çok yataklardan elde edilen taşlar ter-
cih edilir. Taş yataklarına TAŞ OCAGl, çıkan taşa da OCAK TAŞI
denir.

Taş Duvarlar taşlar arasındaki bağlayıcıya göre şu şekilde sı-

nıflandırılabilirler:
a. HARÇSıZ DUVARLAR
. Kuru Duvarlar
b. HARÇLI DUVARLAR
Düzgün Olmayan Örgüler
Düzgün Örgüler
c. KENETLİ DUVARLAR
d. HARÇLI ve KENETLİ DUVARLAR

a. HARçsız DUVARLAR: Duvar örgüsündeki taşları birbirine bağ-

lamak üzere harç kullanılmadığında duvar KURU DUVAR adını
alır. Kuru Duvar, moloz, kırma taş niteliğindeki ocak taşları

i
ı
;
ile yapılır.
bir araya
yükü duvar
İrili,ufaklı
getirilirler.
bünyesine dağıtmak
taşlar
Kuru duvarda
sıkı örgü oluşturacak

amacıyla,
taşların aralarına
harç yerine
biçimde
gelen
kuru top-
ı
i
rak konarak kama taşlarla sıkıştırılır. Eski çağlardan itiba-
ren bu tür duvarlar bahçe, istinat ve tek katlı evlerin duva~

t
ı
yapımında kullanılırlar(R.22).

ı b. H.~~ÇLI DUVARLAR: Duvar örgüsü~deki ~aşıar birbirine harç

aracılığı ile bağlanıyorsa, bu tür duvara, H.~Ç~I DUVp2 de-
nir .. Harçlı duvarlar örgü biçimlerine gö:.-e DÜZGÜNOLI-L~~Y.:!.'._N
ÖRGÜLÜ DUV~~~, DÜZGÜN ÖRGÜLÜ Duv~~3 diye adlandırılırlar.

DÜZGÜN OL~~Yfu~ ÖRGÜLÜ D~l.~LAR, örg1..:.SÜnÜ:ı düze:;

göst.ermediği duvarlara denir. Çeş itIi ~2.şL.2.rdan yap:..ı-rr.2..ş Ör-··
nekleri varcır ..Bun12= şunlarcır;
 15

MOLOZ TAŞ DUVAR, ocaktan çıktığı gibi, düzeltilmeden ve elle

kolay taşınabilen taşlardan örüıür. Kurn taşı, granit, kalker
gibi taşlarla örülen moloz taş duvarlar, temel, bodrum, bi-
rinci kat, istinat, bahçe duvarlarında kullanılır(R.23).
DERE ve SEL YATAKLARINDAN ELDE EDİLMİş TAŞLARLA YAPILAN
~. ~ -----------
DUVARLAR, ocak taşının bulunmadığı yörelerde ya da önem taşı-
•••
mıyan yerlerde yapılır. Taşlar yuvarlak hatlı olduklarından
fazla basınca dayanıklı değildir. Bu nedenle üzerine yük bin-
rneyen uygulamalarda böylesine taş duvar uygulanabilir(R.25).
MOZAİK/sİKLOP/KİKLOP DUV~~AR, yarılmaya uygun olmayan, sert,
düzgün olmayan, çokgen görünümlü taşlarla yapılır. Özellikle
taşı işleyecek araç-gerecin sınırlı olduğu eski çağlarda,
doğadaki taş az düzeltilerek olduğu gibi kullanılır. örgüde
yan yana gelen bu taşlar, işlenerek birbirine alıştı-
rılır(R.24).

DÜZGÜN ÖRGÜLÜ DUVARLAR, duvar örgüsündeki taşların boyutları,

derz aralıkları ile belli ilkeler taşıdığı duvardır. Düzgün
örgülü duvarlar iki başlıkta incelenebilir:
KABA YONU ÖRGÜLÜ DUV~~, taşın, ocaktan çıktıktan sonra ta-
rak, kalem denen taşçı aletleriyle kısmen düzeltilerek örgüye
sokulmasıyla elde edilir(R.27).
İNCE YONU ÖRGÜLÜ DUVARLAR, taşın, kaba yonu örgüdeki taştan,
daha fazla işlenerek örgüye sokulmasıyla elde edilir(R.29).

c. KSNETLİ DUVARLAR: Duvar örgüsünde bir araya getirilen taş-

lar, birbirlerine metal elemanlarla bağlanıyorsa KENETLİ Du~~q
adını alırlar. Kenet, masif kesme taş duvarda k~ılanııır.
~~SİF KESME TAŞ DUVARL~q, homojen, dona karşı dirençli, ba-
sınca dayanıklı, kenarları sert ve keskin, gözeneksiz taşlar-
dan yapıı~r. İnce taş tarağı ile düzeltilip, zımparalanm~ş
taşlar, aralarında derz bırakmayacak biçimde yan yana getir~-
lipıkene~lerle birbir:erine bağlanırlar{R.26}.

Duv~~: Duvar örgüsündeki taş:~r, bi=-

birlerine hem harç hem de kenet.le bağlandıklarınca d~v2.::- i
•
15

HARÇLI ve KENETLİ DUVAR adını alır. örgüsündeki taşların bir-

birine kenetle bağlandığı masif kesme taş duvarda, bazen ınce
bir harç tabakasına rastlanabilir. Ancak harcın ve kenetin bir
arada kullanıldığı asıl duvar, MAsİF KESME TAŞ yÜZLÜ DUVARDIR.
MAsİF KESME TAŞ YÜZLÜ/SANDIK DUVAR, sadece görünen yüzleri
kesme taş, arkaları,duvarın içi moloz taş ya da tuğladan örü-
len duvarlardır. Masif kesme taş duvar yapımının ekonomik ol-
madığı durumlarda bu tür duvar yapılır(R.28,30).

TUGLA DUVARLAR: Balçık, kil ve killi topraklara su katarak ha-

zırlanan hamurun, tahta kalıplar içinde biçimlendirilerek fı-
rında pişirilmesinden elde edilen PİŞMİş TOPRAK/TUGLA ile ya-
pılan duvara TUGLA DUVAR denir. Mezopotamya'nın, Asya'nın eski
uygarlıklarında; Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı Mimarilerinde
tuğla kullanılır. Bizan~ ve Osmanlı dönemine ait yapılarda
yassı, kare tuğlalar vardır. Osmanlı mimarisinin geç dönemle-
rinde tuğla, dikdörtgenler prizması biçimindedir. Bu
dönemlerde tuğla duvarlar, kalınlıklarını ifade eden
1/2(yarım) tuğla, 1.5 tuğla, 2 tuğla, 2.5 tuğla gibi adlar
alırlar. Tuğla duvarlarda bağlayıcı olarak harç ve kenet
kullanılır(R.32).

: KERPİç DUVARLAR: Fırında pişirilmeyip, sadece güneşte kurutu-

lan toprak malzeme olan KERPİç ile yapılan duvara KERPİç DUV~~
denir. Kurutulmuş parçalı elemanlarla yapılan kerpiç duva~ın
yanı sıra, duvarın iki yanına ahşap kalıplar koyup, arasına
hazırlanan kerpiç hamuru dökülerek ve sıkıştırılarak da kerpiç
duvar elde edilir(R.3l).

KAP.ISIK MALZEMELİ/AL~~ŞIK DUV~~~q: Kesme ya da moloz taşı~

~
tuçla ile birlikte örgü ye katılmasıyla elde edilen duva~a de-
nir. Taş ve tuğla belirli aral~klarla tekrar edilerek duvarı
oluştururlar. Bizans ve Osmanlı Mi~arile~inde alma§~k duvar
uygula~ası vardır(R.33-35}.
 17

3.1.2. Ahşap Duvarlar

Orman bakımından zengin bölgelerde uygulanan ahşap yığına,ah-

şap iskelet sistemlerdeki duvarlar ahşaptandır. Ahşap duvar,
AHŞAP YIGMA ve AHŞAP İSKELET ÇATKI DUVAR olmak üzere iki bi-
,.
çimde yapılır.
AHŞAP YIGMA DUVAR, yuvarlak/tomruk ya da işlenmiş ağaçların
bir blok oluşturacak gibi üst üste konulmasından elde edi-
Iir(R.36-39) .
AHŞAP İSKELET ÇATKI DUVARLAR, ağacı daha ekonomik kullanmak
fikri, araç-gerecin gelişmesine paralelolarak gelişir.
:ı
1
Belirli özellikteki ahşap parçalar bir iskelet oluşturacak
j ..•. gibibir araya gelerek bu tür duvarı ortaya çıkarırlar(R.40).
ı

i; 3.1.2.1. Ahşap Duvarın Bileşenleri

i

i
1-
,
Ahşap duvardaki bileşenler şunlardır:
TOMRUK, ahşap yığma duvarı oluşturan her bir ağaç parçasına
denir.
KALAs/İşLENMİş AGAÇ, tomruğun işlenerek dönüştüğü, kare ya da
_,.__
.~ ~_"_._. ."_~_."_~_. m~~ __~_
.•

dikdörtgen kesitli ahşaptır.

-1 ÇORAK/ÇAMUR, ahşap yığına duvardaki tomruk ya da kalasların
arasına, izolasyon yapmak amacıyla sürülen toprak harçtır.
BOGAZ GEÇ~lli,~~. BOGAZ, KÖRÇEKİRDEKLİ, L~3A ZIVANA, ahşap
duvarda tomruk ya da kalasların köşe birleşme detaylarına ve-
rilen adlardır(R.37-39).
AEŞAP İSKELET ÇATKI. <ıhşap duvarın oluşturulabilmesi ici!',
T.~AN, DİK~~/DİREK, GÖGÜSLEME/PAY~~DA gibi parçalarla kuruıa~
iskelete denir(R.40).
TP3AN, kat hizasında, di~uelerinalt~nda ve üstünde yer aıa=~k
yatay doğrultuda bağıan~ıyı sağlar. ~aban, bulunduğu yere göre
ALT TABAN, UST TA3_Zl.N adın.:.. al:...:-. Bazen iki taba:: us-:. üs-:.:::
..• koyularak tek taban Y2pını~! T~K
görevini yaparlar. Bu durum
TP3ANLI ya da ÇİFT ~~.~i diye adland~rılmasına neden olur.
, DİN~, Alt tananla üst taban arasında belir~i a=c~ık:~=layer
.Jj
 18

alır. Taşıyıcı olanlarına ANA Dİ~~ denir. Ana dikme bina

- köşesinde ise KÖŞE DİKMESİ adını alır. Bunların arasındaki

"

daha küçük kesitli dikmelere de ARA Dİ~~ denir.

PAYANDA, dikme ile alt tabanı, bir üçgen oluşturacak gibi bir-
birine bağlar.
DUVAR DOLGUSU, ahşap iskelet çatkı duvarlarda, boşlukları ka-
patmak amacıyla yapılan dolgudur. Dolgu olarak YUVARLAK AGAÇ,
DAL ÖRGÜ, TAŞ, KERPİç,TUGLA gibi malzemeler kullanılır(R.41-
43,45-47).
T
DUVAR KAPLAMASI, ahşap iskelet duvardaki boşlukları 'kapatmak
amacıyla dolgu malzemesi yerine, iskeletin yüzeyin~ yapılan
kaplamadır.
duvarın
üstüne
yüzüne
yapılır.
Sıva ve ahşap bu amaçla kullan~lır.
sık aralıklarla
Bu sıvaya
ça_kıla~
da BAGDADI
e~
SIVA
Sıva,
denen çıtaların
denir(R.44).
iskelet

Sıva
yapmak ,için bazen, çıta yerine örgülü bir yapıya sahip olan
L\
SIVA TELİ de kullanılabilir. Bağdadi ya da sıva teli üstüne
sıva uygulandığında, sıva her iki malzemede de var olan boş-
luklardan arkaya geçerek, yüzeye tutunur. Ahşap iskelet çatkı
duvar yüzünün ahşap olması istenirse, yatay ya da düşey doğ-
rultuda ahşap kaplama yapılır. Düşey kaplamalar ayrıntılarına
göre DÜŞEY KAPLAMA, PASALI KAPLAMA, DÜŞEY Y.~I BASKISI adla-
rını alırlar. Yatay kaplamalar da ayrıntılarına göre YATAY
KAPLAMA/ÇAP~~, YALI BASKISI, LP~3ALI, KİNİşLİ gibi adlara
sahiptirler(R.48,49) .
••

3.2. Bulundukları Yere Göre Duvarlar

Duvarlar, B.IUiÇEDUVARI, BİNA DUVARI, Cl'_'1I Du\'.'\..?'I,

ÇSŞ~.E DUV~;P,I
gibi ait oldukları mekanların, yapıların adlarını alırlar.
TE~lliL DUVARI, yapının temel gÖrevi yapan duvarıdır.
BEDEN DUV.i\RI/ANA DUV.i\R/CE?HE DGT\l?R:, birıaların kalın d:.ş d~.l-
"',72.rlarıdır ..
İç DUVA-'R.,binanJ.n ~çindeki duvarlara denir &

TAŞIYICI DüV.;R, d~varlar~n taşıyıcı olduğu yığına ~cap~l2rd2r

vUkli taşıya~ duvarlardır. Aynı yapıda taşıyıcı ni~eli2i D~ma-
 yan, ancak mekanları bölmek için yapılan duvarlara
BÖLÜCÜ/BÖLME DUVAR, ARA DUVAR denir.
ALIN DUVARI, beşik çatılı yapıda, son kat döşemesi ile çatı
arasına, çatı eğimine dik doğrultuda yapılan duvardır.
KALKAN DUVARI, beşik çatılı yapıda, son kat döşemesi ile çatı
arasına, çatı eğimine paralel doğrultuda yapılan, üçgen bi-
çimli duvar parçasıdır.
PARAPET DUVARI, pencerenin alt kısmı ile döşeme arasında kalan

,
duvar parçasıdır.
KORKULUK DUVARI, balkan ya da teraslarda kenara yapilan kısa
duvardır.
YANGIN DUVARI, bitişik düzende yapılmış iki ahşap evarasına,
bodrumdan çatı seviyesini bir miktar aşıncaya kadar yapılan
duvardır. Adından da anlaşılacağı gibi, evlerden birinde çıka-
cak yangına karşı yandaki evi korumak amacıyla yapılır.
GelenekselOsmanlı evinin ahşap olup, yangın tehlikesi içerme-
sinden doğmuş bir önlemdir.
MÜŞTEREK/ORTAK DUVAR, bitişik düzende yapılan iki bina arasın-
daki, iki binaya birden ait olan duvardır.
İHATA/ÇEVRE DUVAR i , arsa, bahçe, avlu gibi aç~k mekanları
çevresinden ayırmakamacıyla yapılan duvardır.
İSTİNAT/DAYANMA DUVARI, aralarında yükseklik farkı olan arazi
" parçaları arasındaki toprağın akmasını önlemek için yapılır.
MİH~~/KIBLE DUVAR i , camilerde imarnın nama2 kıldırmak için
içinde durduğu, kıbleye yönelmiş olan nişin arkasındaki duvar-
dır.
,
,J

,
 20
TAŞ DUV.ı>..R

TAŞ DUVARLARDA HATILLA"

.
ın

..
,
~
..
ın

"::ı
,-;
c
TAŞ DUVAR.
21

TAŞ DUVARDA HARPUŞTA

i, '""'
'H
(fj
I ~
.....•.

~ '. li ~
~,'.. '. ifıll ',a,'

n~" ~
it .~

L ii
ır
~
\
i " \
;'i)-t,··.... '
~~
~i z E .....-1

~r=-·ı[ ..: . 3
.""-ı.r-!
rJ) .:ı

Vı.. i" i c.
QJ
c::
:<l
:-1

(fj

~
:1 _ N

~
~. ~
. C

~~
/- ,._ 'c i
~
,:
.
.,
!

~..
\,
"U"L (

i
i'· .
,i·
=:
-...< -
rJ

< G"J
\ •..'
::::; ::",'",
 22
TAŞ DUVAR
TAŞ DUVARDA HARPUŞTA E
c!
'o
ri

'"

N
O
ri
O

EC!
==
. ....-l
,"tIL
C!1lJ

"''''

N
O
ri
O

,.; (J)
- ~r-::
rv,-;
i -+-l::J
~
:ı:::
.
C'
\.....;({:

"'-

~ "
1.1"', ri:.5:!
-< ~_._i
:..... i
:= :: ;....
. .-1":"; ~
," LV ..-'

~<~
 23

T."Ş DUVAR.

KENETLER

.m--:-
.
...
<ll

--y-
S,I"\Pl.AMA

kuyruğu
çatal k.net ~

~ 30Au J-

2 .....•..
:'
••••••••• _l

Resim :7.
Duva=lar~a me~al ~a31a"ı=ı b=~ekleri(R_Çel~b~}_
TAŞ DUVAR
TAŞ DUVARLARDA 3AGLAYICILAR

,,
,,
,,
,

Fatih Köşkü.

Resim ıs.
5li~u~-keme~ilişkisinde metal ba~lay~c~~a=(G.Tanyeli1.
 25
TAŞ DUVAR

a= dü.~ymeyil I.ev

Resim 19. ResirLl 20.

Duvar şevi. Duvar pahı/çal köş~.

1
'-

DUVAR KENEOi i KılıCı

Çeşitli duvar k2netle~i (:.E.Arseve~).
Resim 21 ..
Duvaz: kenetleri ..
-
1
, TAŞ DUV!\.R. 26

-
Tj\Ş DUVAR çEşİTLERİ
1
.,

..
'I
'"
m
>
::ı
, o
·1 .T-: ur
ri
"
",,! ...,
"-
~-f:
-
..
"
.,
..;;-.:>
-ı' 'r . ri
co..
rıı
-=" ,
.>L~
>;
III
:;
o o ri
..
-. -- -ri ,
-
'I
III
'"cl
ri
ri
'"
...,m~
- <

"' ur ",
-;

:ı::
CIL
. m
E-< 'J
.
-;.., rl
JÜ'
o
-
i,;
'-'"
m
>
::ı ol
o
\-
'"cl >;
ri_
-
, ur
m iLLE
.w- Cılıll
'"cl
N Illri
o >~
ri
o lll:::
.. '
'" :s '"
Q.Jc..-:ı
~
0-

--•
.i
--ıı-=::
~
~
U
~~
- <---:O
~ v-
~ -(1.-"

'"
ri -""~ı.J
<.
- 6b
= ..
""';
" -•..
'-" ..;:..
> ,
ç'

- y
"
1 27
, TAS DUVAR.
TAŞ DUVAR ÇEşİTLERİ
ı

, '
,, -
Q)
'v
M

~
= --
Q)
ci)
'v
M

'">
ıı:l ~
:ı
cı :I,,"'~I ı-ıCll"
=
-'-,':.,, __ - i ~=>
, z
ci)

"'"
<ıl
'"
<ıl
.w
>

:0· Jr
ıı:l :ı
'JJ

'"
M _:LL
;":~_:". "'"
;,:; r::;

r-
N
o
:ı
ı::
>ı
","',,'L cr-.
;o
:ı
ı::
o
E 'o '"E >-.
'M ıı:l Q)
'M
Q)
.ı;:
ın .rı
<ıl
;,:;
ın
Q)
o:: -
U
...,

,
'~ T
· '5
- ·
·- J -:;
ı
.L ~ ~
c. ,-C
ç
~~
'OL

Q)
-
'v
M

~ "

= "
O

if!

>
'"re i'

u
,~

'"'" cl
.w

- Q)

'-
oc
Q)
in
,~

:o:: " "

·
1 28
1
TAŞ DUVAR
TAŞ DUVAR ÇEŞtTLERİ
·
1
,
·
'I
,
1
ı

-
'I
"

"

-i
"

-
1
"

- Resim 30.
i
İki yüzü kesme taş duvar/sandık
•
-i
,
'I
'I

-
:1
;1

-
:1
"

,I
\

Resim 31~ ?,esim_32.

Kerpiç Du,;~~a..:.:::-(R.Nau:.ıann).

..,
,

,;
 29
TAŞ DUVAR
ALMAŞIK (KARIŞIK) DUVARLAR

•1;
,

•
~!
•
•
. i i
• , . i
-·-1- . i i·
=
=i
--,-
i
•
i :
ı
,

ı;
'0
LI = .T T T T i
i i i
-L
-ı-- i
i
i i
i
"'
8 i i i , i

-S- I· T

! :. i ,,
i i

]1
-i-
'T
T ı
T
i
T
i

~
i
r-
, i
11 i i
. i
i :i :
.
ı .

• • • ...L
,

Resim 33.
., İsa Kapı mescidi almaşık duvarı(S.Eyice)
i

·
LI
r.·.·.:ı_
, ===-.=~
[ ~!'.
J~ı~
~' j

~ F==ı=' ==============
__ ' c,_=_=_=_=_=_=::::ı
__~__.,.. YMJı ~:
T:.ı:;'~:' Pi '
," '~~
.
'J

,
.ll ,':,:' i"
~--~ ======
n~-J
t::::ı1

======== ======= ='- i --_~~

~

t====., ==:--:----:=, ===-

i:::=

'-i-:-·----.-~-i ----
,
----ı"', ~,,~===
f . ,,'' , ~==
p t:', ,
t==== =======0:::==
"M ·1
=,..
' ~====
J",':==--:===::::===:=
r--'--'-~,,-. __ = :::' =======
==== ======= :.-.~
~',~~==~~=
-------
·
" ii·
L, :- ı _ ~ 1"~
,-'
-=>==
__ ,_

GÖ?,ÜNÜŞ K:::S.:tT

?,esim 34. Resım .J:ı.

Ycssı ~us~a ve tabii ~aş Y2.ssı t..'u.,;ı2. ve. ~(2Sm2 '-=:.;ı :.:-i...:.::::..c ~.
alr:12.şık d.ı·"ta::-ı (S.::.::::~d~8) (S.E.Eldem)
 AHŞAP DUV.''?_ 30
AHŞAP YIGMA DUVARLAR

1
i

•;,
•
i
•
Ahşap yığma duvar kesitleri
( A • S ar ı )

II
"
Ji
LI
SOILL IJUVLTl..J
--
Li
-
n

Resim 36. l~esim 37.

Ahşap yığma duvarlı yapı Yuvarlak k:esitli ahşap Yığına duvar:
(A.Sarı) Ln..Sarı)
..
·
L'
ti

LI

Li
J

Li
\i

11

"
ii

Resim 38. ?,esi~ 39.

,; Ahşap yı~ma cuva= ::052 ~etavı ;.::Ş2.? yığr.,c. c',r,ı2.::- köşe c..eta"','J..
(A.Sa::::::...) (E.'2::.e:!. )
 - AEŞA?DUVAR 31

-
~
AH~A? ISKELE~ DUVARLAR

-
.~

-~üst taban
.~
]i

'f

'1
:-:'
'c
.. payanda "\.
• (ı- J'
__ fl .....;~ "=:::
f .L- ,
L "--j -.
>-"
ii ~. m. (ç'kartm.J

--ı "'o

f· ....
\destek
I,li bö<jründ,1

, i
i l·I······dö$.m.
. kiriŞI.~esi

;
,
1
~i
ı·-a.~;ı dıkme

\
, ı
. -dıkme
(direk)
,
i
'·...alt faban
Ji ~ı50 Cm I
• -ıOOC1TL
i
t
i

lülkemiı;in ı=n Y<:YQın agC\ç

$xe!et kurutu~ yönt~mic:ir)

çember Lıb~ı(ö:)

üst ta.ba-n·"--

b?yuı,du;uk .... _

Ahşap iskelet çatk~ ~~var o~uşumu(h. V~~~)

 AHŞ.ı,PDUVAR
32
-. AHŞAP İSKELET DUVARLAR

"

DO~GU
Ili '
dikme . lV'

,~/
'J.
"
gör i.i rı ;,; ~
p..-dikme: ~ince dal

iç y\i:dı: ~ __ '_-.;'_'''''_'~~_'.-'=.''~~_~_ ....

_._-
P: (arı

.ıll

;<Jbasman i i\(: e: dal

P L alı

Resim
Resim 42.
Yuvarlak ağaç uolgulu duvar
• (H.Önel) İnce qğaç dal örgülü duvar
(H.Önel)

ı5 3cm

?e.sim 44.
Ke=?iç dcı;~ı~ ~~va=
(E.Öne2.:1 3a~d3.::'i ç=-::'a l2.. ~ ''':~"~2=
(~-Lönel)
 DUVAR 33
AHŞAP
AHŞAP İSKELET DUVARLARDA DOLGU çı::ş İTLE:Rİ
N
••
"

rr

1.~~.~[1
...
11
:~
il ..
iii~!
u
pm
r o' LI
•!! . --", \J

, ,I ,i
ıicnı taşı
! ,:ı! '.1'
i.• ""Iı.j
~i
1LıO....-._·. "il
molez vcy~
dere t;ı.~ı :E§i3 - 'I'I
"--.---. • :1
a çapr:::.z' di.: örgü.
"l
Resim 45. Resim 46.
u
tl Muskalı çatma dolgu Hımış yapıda dolgu (H.öneıı
(H.önel)

'.
:1

";1

:1

.J

.1
• ( fo: a y:s.~:" j. R i:z e . y öre L~ r i
_____ ..•.•105 •.•~ :;:.; n er - tl •• ~; ::ın;ı:::ı i 'J )

?,esiIi: 47.
Moloz ~aş cuvar dolg~(E.önel)
ı 31.
~ AHŞ.".P DUVAR
AHŞAP İSKELET DUVARDA AHŞAP KAPLAMALAR
•
ft

•a

•
i
~ iç kaplama. ya~ay

•
=-=- -- -=-- --
--=- _--5 '''-- _

"I
u
P lan
"'
,

·1

Resim 48.
:ı
Ahşa~ iskelet duvarda düşeyahşap kaplamalar(H.önel)

-,

+
""
ci

Ji
--
i

:;cj(
~/,':"".

K1Nış l..;

Ilesim 49.
Ahş2p iskelet dev3~~~ yat3Y a~ş3? k~?l3~2:2~(~.b~~li
.."
"

,
'~

4. BÖLÜM: AYAK, SÜTUN ve DİKMELER

ı
\
Geleneksel yapıda, duvarların dışındaki düşey taşıyıcı eleman-
lar olan AYAK, SÜTUN ve DİKME'ler, kesitlerinden ötürü duvar-
lardan farklıdırlar. Taşıyıcı duvarlar mekanın, ya da yapının
1 sınırları boyunca devam ederken, ayak, sütun ve dikmeler bu-
lundukları noktadaki daire, kare, dikdörtgen, çokgen gibi ke-
sitleriyle var olurlar. Üç düşey taşıyıcı da aynı tanımı içer-
mekle birlikte biçim, malzeme gibi etkenlerden ötürü farklı
adlandırılırlar.

4.1. Ayak ve Sütunlar

AYAK, duvarların çevrelediği mekanın üstünü örten döşemeye ait

kiriş ya da kemerleri bindirmek için düşey doğrultuda taş ya
da tuğla ~ibi.kagir parçalı malzemeden yapılan elemandır.
Bazen kalın, kare kesit~şap düşey taşıyıcılar da AYAK
adını alır. Kagir ayağa~de denir (R.SO).

SÜTUN, ayakla aynı işleve sahip olmasına rağmen daire kesitli

olması~dan ötürü adı değişir.Sütun da taşı ~uğla gibi kagir
malzemeden yapılır. Taştan yapıldığında tek parça/yekpare ya da
parçalı olarak imal imal edili=~ Sütün, daha çok kagir malze-
meyi anımsatırsa da ahşaptan örneklerine de ras~la~ı=(R.52).

4.1.1. Ayak ve Sütunun Bileşenle=i

BAŞLIK'tır. Ancak, ayağın kaidesiz V~ , "

;:)c.Ş...L:",'<:Sl.Z
den iba:et olduğu örnekler de va=cı=.
 36

KAİDE, ayak ya da sütunun üstüne oturduğu, gövdeden daha geniş

olan kısımdır. Kaide, ait olduğu mimariye göre değişik biçim-
ler alır(R.57,58).
GÖVDE,
, ayak ya da sütunun kaidesi ile başlığı arasında kalan
kısımdır. Sütun gövdeleri düz, yivli, burrnalı ya da bezemeli
olabilir.
BA9LIK, gövdenin üstünde, ondan daha geniş olan ve kemer ya da
kirişi taşıyan kısımdır. Başlık ayağın üstünde ise AYAK
BAŞLIGl, sütunun üstünde ise SÜTUN BAŞLIGI adını alır. Başlık,
yapıdan gelen yükü aşağıya, gövdeye aktarır. Bazı başlıklar
ABAK/BAŞLIK TABLASI denen basit biçimlidirler. Başlıklar da
ait oldukları mimariye göre biçimlenip, adlandırılırlar. En
eski başlıklar SÜffier,Eti, Keldani, Asur, Mısır uygarlıklarına
aittir. Mısır Mimarisinde başlıklar abak, lotüs yaprağı, çan
biçimindedirler. İran Mimarisinde başlıklarda hayvan motifi
kullanılır. Eski Yunan'da mimari düzene bağlı olarak üç başlık
vardır. Bunlar tarihsel sırasıyla, PROTODORİK ve DORİK, İYON,
KORENT'tir. Romalılar, eski Yunan'daki başlıklara(TÖSK~lı
bir başlık daha ilave ederler. Bizans Mimarisinde İyon, kore nt
başlıkların yanında bunların bir karış~~ olan KOMPOZİT başlık
kullanılır. Osmanlı Mimarisinde KAVAL SİLMELİ, BAKLAVlI..LI,
KARNASLI başlıklar egemendir. Ancak geç dönemlerde, neo kla-
sik etkilerle Eski Yunan başlıkları kullanılır(R.53-56).
SÜTUN BİLEZİGİ, sütun gövdesinin alt ve üst kısımlarına koyu-
lan boyun biçimindeki silrneye denir. Sütunların bu nok~aların-
daki madeni çe~ber de aynı adla anılır. (R.56).

4.1.2. Bulundukla~ı Yere Göre Ayak ve sü~unlar

Ayaklar bulundukları yere göre şu adları alırlar:

~İLAV
.•• ~ ••. GT/pİTPnv~
- .•••••• .ö...J"'AA"',~' ~anı~-a' vap-la-~a~~
"-'-~"".ı_~-_U'_-' ~Kalı_n.
__ '~__
_~~si~li
~ ~.~i~_·~s~-.~
_._ .
. ı 3
.........- . - .. 1 •.. '.
ayaK...:..ara enır. azen çapı genış O..i.an S'...l-:.un....3.r ca Dı..: ac.ı c":'.ır.
ACIT AYAGI, herhangi bir açıklığın yanlarıncaki duva~~~~~~
her biridi::-. Bunlar, dtlz duvardan i::>2.=e~se DT..;;ll~~AY;.....
1.\ ( }:,3,p2_ ya
d3. D,eDcere yanlarında '1=:''''- al:...rsa PE~;C~R::: AY)~_GI K....n..?:::
f ';\.~.j.3=
 37

adlarını alırlar. Duvar ayak, açıklığın içine doğru taşkınca

yapıldığında TAŞKIN AÇIT AYAGI diye adlandırılır.
ORTA AYAK, kapı, pencere açıklıklarını ikiye bölen ayaktır.
KENAR AYAK, bir binanın köşelerine yapılan ayaklardır. Bu
ayaklar taşkınca değilse KÖŞE AYAK denir.
BERKİTME/PEKİTME AYAGl, set ve bahçe duvarlarını sağlamlaştır-
mak amacıyla, kalın ve çıkıntılı yapılan ayaklardır.
BAG AYAK, bir duvar örülürken, duvarı oluşturan taş ya da tuğ-
laları tutmak için belirli aralıklarla çıkıntınsız olarak ya-
pılır. Bağ ayak, yanlaralduvar içine doğru çıkıntılı olursa
AYAK/ÖRME AYAK adJ.IU-alır.
GÖMME/YARIM Ay~;piLAST]::bir kısmı duvara gömülü, diğ~r kısmı
duvar yüzeyinde kalan ayaklardır. Geç dönemlerde sadece bezeme
amacıyla pilastrlar yapılır(R.Sl).

Sütunlar bulundukları yere göre şu adları alırlar:

,.--;; ........•••
. .- ATTİK/fiODUR SÜTUN, Eski Yunan Mimarisinde attik denen çatı
~rının cephesini bezernek amacıyla yapılan kısa sütunlar-
dır.
KÖŞE SÜTUNU, duvar ya da ayak köşelerine ya,:>ı],aj)..
__
sü"
~-------
tun/sütunçelerdir. Osmanlı Mimarisinde köşe sütunun~_~~~T~
denir.
GÖM}lliSÜTUN, duvar önünde yer alıp, bir kısmı duvara gömülü,
bir kısmı duvar yüzeyinde kalan sütundur.

4.1.3. Biçimlerine Göre Ayak ve Sütunlar

Ayaklar sahip oldukları kesite göre, KARE, DİKDÖRTGEN,

ALTIGEN, SEKİZGEN diye adlandırılırlar. B~=kaç ayak bir a=aya
getirilerek ayak oluşturulursa buna, DESTE AYAK denir.
P_~LI SÜ!~/ gövdesi düşey doğrultuda pahla~$;ışolan sUt~ndu=.
~~~Y~-İ-~ÜTQ~.
gövdesinde düşey doğ=ultuda yivler aç~l~ış--
tundur ..
BU~~_ SÜTUN, gövdesi kabartma helezon~ burwa~ar ~içi~mindeolc~
~
sütundu=. Selçuklu ve Gc~ik Mimaris~nde kullan~lı=.
 38

YARIM SÜTUN, duvar yüzeyine yarım sütun eklenerek elde edilir.

-
ÇİFT SÜTUN, cephede, yan yana koyulan iki sütundur. Sütunlar
~~~pheye dik gelecek biçimde arka arkaya koyulduğunda ÇİFTE
sÜ~adını ..alırlar.
DESTE SÜTUN, birden fazla sütunun bir araya getirilmesiyle
elde edilir. Gotik Mimarisinde tercih edilen sütun biçimidir.
HALKALI SÜTUN, gövdesinde aralıklarla kabartmalı halkalar olan
sütundur.
HAYVAN SEKİLLİ SÜTUN, üzerinde hayvan motifleri bulunan sütuna
~
denir.
KARINLI SÜTUN, gövdesinin ortası şişkin, iki ucuna doğru git-
tikçe- - ..incelen
./ .-_.~.--_..._---.-J -.._ sütundur . '*

(KARYATİJ:)/SUTUN, Eski Yunan Mimarisinde kullanılan kadın biçi-

'----~
mindeki sütuna denir(R.59).
Sütunlar ait mimarilere göre de ad alırlar.
MISRİ/PALMALI SÜTUN, Eski mısır Mimarsinde kullanılan sütun-
lardır.
DORİK/İYONİK/KORENT/KOMPOZİT, Eski Yunan Mimarisinde aynı adlı
düzenlerde yapılan sütunlardır(R.58).
TOSKAN SÜTUNU, Roma M'marisindeki toskan düzeni sütunudur
GOTİK SÜTUN, Gotik Mimarisinde kullanılan sütunudur.

4.2. Dikmeler/Direkler

DİKME/DİREK, ahşap iskelet yapıda, duvar içinde yer alarak ta-

şıyıcı sistemi oluşturan ya da ahşap ve kagir yapıda açıklık-
larda, yukarıdaki kirişin yükünü taşımak icin düşey doğrultuda
yapJ~lan elemandır.

4.2.1. Di~ue/Direğin3~leşenle~i

Dikme/direk, ahşap i3~eıet sistemde duva~ ~çinde kuııa~~ıc~-

ğında genel ola=ak bi= bileşe~i yok~~~. Ancak ba2~ duruw~a~d2
Ustlindeki ~abar! ile ve.
 •••
39

kagir yapıda herhangi bir açıklıkta kullanıldığında BAŞLIK ve

~~İDE'ye sahiptir. Dikme/direk başlığı yine ahşaptır ve çe-
şi tli profillerde yapılır. Ancak dikme altlığı -özellikle
dikme dış mekanda yer aldığında- taş olarak seçilir(R.60-63).

4.2.2. Bulundukları Yere Göre Dikmeler/Direkler

~~A DİKME, ahşap iskelet yapıda asıl taşıyıcı olan dikmedir.

ARA DİKME, ana dikmeler arasında kalan ikinci derecede taşı-
yıcı nitelikteki dikmedir(R.40).
KAPI/PENCERE DİKMESİ, kapı ve Rencerenin iki yanına düşey doğ-
rultuda koyulan dikmedir. Bun~DİREGİ'de denir.

--+-_.-_.-----~_.-
MAKAS DİKMESİ, ahşap çatı makasında kullanılır.

.'
 ~O
AYi'.K VE SüTUN"

"
~
f?j~:? i
~ -, ':;.:1
t"~"·.
"}-"""j:S'
~ .~~;
, ::.ıX""]'{XJ:;!. Iİ
i
i
I'
iı
ı!~i, , i
i, 'I
T!?.E DOCA?l BEY 02'11S1 i ,
i
SO~~CEN?_-\T YERİ
rı
l·!....\1';:LSA L'LU Cp...l.~İSİ H~~_RE~! ,
Resim 50, ,+.1 GQi" ~h-eJ~~"r( l:iJ'fv-ı..i'/futıcjn JeL?
Kemerlerin oturduğu ayak örnekleri (1.Aktuğ) ,

O'j~ '~M_ "le

c;,-i.)~c,1°'"
'; ·1",""
i i '-. ! ı ~'c<?L21
J"jıd..LI~'r
i ! ! i i i
i ! i i i
i,
,, i \ i i i
i ~
i,
,
i
i
i i,-----
_1.__
,
i
11
i
i
i
i
i
i--
,--I i
,
i

-;::":;'1 "-'1-':
"'~'"Y'-'''
tS\
.•..••
;:-:::-y
~~-
r~:-.{Ist
.,.-~.- -

CUN;:::Y C:::?H:::DS ?::..~'\S7?,(~1\~

k-,,>\fV\ i ~\JCrJy
~ir LLül'Y\\ d'-\\.Jlf ~Lr\-I\c1c. .
.-: ..::;""" - .

?,esim sı. Resinı. 52.

32-1:' 2:'125-:':- ö;:!1e~':"Jı.Aktuğ). Eski Anadole ~:ima~lı~~~~~
bi~ stitun(~,.Nau:~ann!_
SüTUN ~1
SüTUN BAŞLlCiI

2
Resim 53.
Eski Anadolu mimarlığında başlık,I) Cerablus, 2) TelI Halaf'ta bu-
lunan başlıklar (R.Naumann).

Resim 54.
Eski Yunan Mimarisinde İyon stili öncesi ahşap yapı tarzında Delos
başlığı (B.ünsal).

W
-
\
"'·'~
,
/1,
"1-
i-
.J
,

rtl

ı
'. ·'1

"ı
Resim 55.
Anadolu'c2 ras~ıanan melez başl~kla~ÇC.E_A~s2ven)
SÜTUN
SÜTUN BAŞLlCiI

L METAL BiLEZiK

Murat Paşa Camisi Tabhane Medresesi

Baklavalı Başlık Baklavalı Başlık

1
-)
/

-)

~~ra~ paşa Camisinden örnekle=

Karnasıı 3aslıklar
":;ı
_,esım
M.\Jo.\tu«(o~:S:f'L\~
Sb.
-l\~;'
... ~
Osmanlı Dö~emi sU~un başlık13=ına ::::ne.<J..er.
 SOTUN
SüTUN KAİDESİ

,,, ,,, ,
,, ,,,
, , ,, ,,
ı.·~··.
~

h--ı
"
::.,"
I·'
.
,,, ,, ,,
, ," ,
ı ,,, ,,, "
,,
i
,
,,,
•
,,,•
,,, ,,,
r'

IT]'
~f_
I'"
"
,
i

i
,,
i
,

'.'-ı J ""
,," ,, , , •
.' ii .
.~
,,
,, ,, ,,
'. ,•
~'-- .. : ,, :
,I, ,
-ı-
,\-,
-+------ ,"
0,-----
U
'l
,, i
i i
,
ii ,,
i 1

,
1
,"
t?..::ıl.·!I'l"('>l.,'''·''l.,{....--
it ':.'1'1 ."-'"'-.;.~""·""'ı""'---" ,.,
...,:11. "!'I"-IID
ItH
i i 'Illi! Ili 11111111 r: ,
--~ii

']llı~.nj~·
-:I ... ···n I.-~~
1>1, i !! . II L
" -
::ı
. ıllı I.' I"" - Iİ i 1
,,.,
~ iii..' ilf~~ 11

) iI ~·III:·.. i
, ii" I, i~o):'~'
,-,~1:;ı7
·!. i'
'ıiıil
1.
-J
-:
i

ill'!.'11 i lı.'
ı\,!.. ,l:I;:: . : '.•i!ı 1'1 t.
i",! i
ri,," .
no

'. ~\lW~';; t::· i I',

- --""""-- j::",
•••
, i

"1'
i ~

~
i LI

i
~
i

i
i
= S

.' i i
:ıı ,'.~t-".- •••• .1. '
fI

SüTUC;'
BiÇiMLERiNE GöRE SüTUNLAR

8.\CKCROU'iO

~ ----

'::::C:·~·L": -
';'<':''~':::

---
:- g ,
----00

- ")(/: _.---:
.••..
,-

.. ' ' (•...)

,-
,

: ".: ~ i r;;
-c--,D
iD
, .~
ul
"

C;:J

-
LI',

=
.~
..J

u: if:-'
("',

.- - w
o

,
>
 SüTUN
BİçİML~RİN~ GÖR~ SüTUNLAR

ı
•

ı
•
,
i

,
•
r
•
 DİKM;:;

ı 2
t

ı Resim 60.
l
Eski Anadolu Mimarlı~ında dikme kullanımı, ıı Ahşap dikme yuvala=ı,
Alacahöyük, 2) Duvarlarda ahşap dikmeler, Kültepe (R.Naumann).

ı
L

i
i

?es im
 AHŞAP D İ Kt4E ~7
·1

AHŞAP İSKELET SİSTEMD~ DİKMELER

••
11
•

,
,

i
[' i
r'"
:
i:
ır i
...... L
II
~-- ---- ---ri
!
,
1'";
" i
,
:..1 i
,
i
:, ,
,

n
II ·1
i
.: i i
.'
tl
!L. _.. c:cJ_i i
ıı
·'-----··-'-1 ;

[ii
, ,
Ji
i, i

i
i
cU
ı

~/
..
DiKME 1.8
DiKMENiN BiLEŞENLERi

-
1 1
\ II;i
\
i

Resim 63.
Dikme-başl~kf dikme-payandc, d~kme-~aban ilişkileri (S.~.~lde~).
•
!

5. BÖLÜM: ATKI ve KEMERLER

5.1. Atkılar

Geleneksel yapıda pencere, kapı ve benzeri boşlukların üstünü

, kapatmak ve yukarıdan gelecek yükü taşımak amacıyla, boşluğun
bir ucundan diğer ucuna yataya paralel koyulan yapı elemanına
ATKI denir. Atkıya
DÜZ ATKI adı da verilir. Atkıların egemen olduğu mimariler DÜZ
ATKILI MİMARİ adını alır. Eski Mısır ve Yunan Mimarilerinin
Düz atkılı mimariler olduğu söylenebilir.

, 5.1.1. Malzemelerine Göre Atkılar

:ı

Geleneksel mimarilerde atkılar, kagir ve ahşaptan yapılır.

XVIII. XIX. yüzyıllarda döküm, demir sanayindeki gelişmelerle
metal atkı da yapılmaya başlanır.

II KAGİR ATKILAR, taş, tuğla gibi malzemeden üretilen atkılardır.

"
TAŞ ATKILAR, moloz ya da kesme taş kullanılarak elde edilir:
LI
c
Pencere, kapı boşluğunu geçen taş atkı tek parça/yekpara ise
~f~:~o--~adı~ı alır. Atkı, parçalı olarak yapılıyorsa, buna
. KILITLI DUZ ATKI denir ve kili tl e n.'Ile
biçimlerine göre de
li
DOGRU KİLİTLİ DÜZ ATKI, BİNDİ~~E KİLİT~İ DÜZ ATKI, AŞIP~ffi
.,"
KİLİTLİ DÜZ ATKI, ~ERDİvEN KİLİTLİ DÜZ ATKI, DİşKİLİTLİ DÜZ
ATKI diye adlandırılırlar(R.64,65).
"
"
" TUGLA ATKIL_~f pişmiş toprak malzeme/tuğladan pa~çalı olara~
J
yapılır. Payçalı ~aş ve tuğla a~kının yap~lış ilkesi ay~ıd~r.

".ı Bütün parçaıa~ın aksıarı, üstünde ye~ aldıkıar~ açıklığıE ~er-

kezinden geçeçek gibi açıklık üs~üne ye~leş~irilir(R.65).
i
:ı

]1
~
 50

AHŞAP ATKILAR, tek parça ahşaptan yapılır. Kagir, özellikl~ de

ahşap iskelet yapılarda kullanılır. Ahşap atkı~BOYD~U~~T

.
:
,
BAŞLIK adlarını da alır(R.40) .

•
METAL ATKILAR. Sanayi Devrimi ile birlikte kagir binalarda
[\
L atkı olarak demir putreller kullanılır. BOYUNDURUK'da denen bu
atkılar I PROFİL, L PROFİL gibi profil adları ile tanınırlar.

5.2. Kemerler

•
"
(i
Geleneksel yapıda kapı, pencere ve benzeri boşlukların üstünü
li kapatmak ve yukarıdan gelecek yükü taşımak amacıyİa boşluğun
ıl
bir ucundan diğer ucuna eğriselolarak koyulan yapı elemanına
I, KEMER denir.
[,

:1
5.2.1. Malzemelerine Göre Kemerler

Geleneksel mimaride, kemer yapımında kagir daha çok tercih

edilen bir malzemedir. Ancak, küçük açıklıklar için ahşaptan
da kemer yapılır. Döküm ve demir sanayindeki gelişmeye bağlı
ii
olarak, XVIII., XIX., yüzyıllarda -özellikle Avrupa'da- geniş
açıklıklar metal kemerlerle geçilir.
;1

KAGİR KEMERLER, moloz taş, kesme taş, tuğla gibi malzemelerle

yapılır. Erken dönem binalarında, büyük boyutlu taşlardan bin-
dirme olarak, sivrice biçimli kemer uygulamaları görü-
" ıür(R.66). Taş işleme araç-gereçlerinin ve yöntemlerinin ge-
lişmesiyle çok parçalı kemerler yapılır. Bazen tas ve t~ğla
aynı kemerde birlikte kullanılır(R.68). =arklı renkli taşlarla
de kemer yapılır(R.69).
'!

"

:J
 · .51

5.2.2. Kemerin Bileşenleri

KEMER AÇIKLIGI, kemerin üstünü aştığı, iki duvar, iki ayak,

iki sütun arasındaki açıklıktır. Kemerin bindiği bu ayaklara
da KEMER AYAGI denir.
KEMER BAŞLANGICIı kemer egım çizgisinin başladığı noktadır.
Kemer başlangıcına, kemer kalıbını dayamak amacıyla çıkıntılı
biçimde konulan taşa YASTIK/ÜZENGİ TAŞI denir. Bağlı olarak bu
taşın seviyesi ÜZENGİ SEVİYESİ adını alır.
KEMER TAŞ~ kemer yapımında kullanılan her bir taşa denir.
KİLİT TAŞI, kemer eğrisinin tepe noktasındaki, diğer kemer
--,._-,----
taşlarını sıkıştırarak bağlayan ve diğerlerinden daha büyük
olan taştır. Kilit taşı aşağıya doğru bir miktar sarkarsa
ASMA/SARKITMA KİLİT TAŞI adını alır.
~EMER YÜKSEKLİGİ, üzengi seviyesinden kilit taşına kadar olan
yüksekliktir.
~ ~Ml'R SI'R'T'l1 kemerin üstündeki eğimli kısımdır.
KEMER KARNI/İçLİGİ, kemerin altındaki eğimli kısımdır. Bu kı-
ının eğimine KEMER EGİMİ/KAvİSİ denir.
KEMER ~~~~GAS~ kemer karnında yapılan profilli silmelerdir.
KE~R TABLASI,
-- ----,..._ .. ~-~_._-_._---- kemer eğimi ile üzengi seviyesine koyulmuş düz
atkı arasındaki yüzeydir. Romen ve Gotik Mimarilerinde bu yü-
zey bezenir.
KEME~~BLASI/FAKULYA, Kemer sırtı ile, kemeri dıştan
-----
çevreleyen
----
dikdörtgen şekil arasında, köşelerde kalan yüzeye
denir.
KEMER KüŞAGI, bir kemerin oluşturduğu sıraya denir. Bazı ke-
merler üst üste iki sıradan oluşur. Bu durumda İKİ KUŞAKLI
KEMER adını alır.
_~_~R ~n7.Ü-s- kemerle ayaklal:" aras::..nda yapılan dai=esel boşluğa
denir.
~. ı'
BAŞKEMER/KEMERBENT/TAÇKEMER, bir ke2erin çevresinde egım.ı...l
olarak dolanan çıkın~ılı kuşakkemerd~=. Ayrıca! b1r ~açkapı~ın
keme= aylarnalarının ~ümüne verilen addır(R.70).
 52

5.2.3. Bulundukları Yere Göre Kemerler

"I

BOŞALTMA/HAFİFLETME/TAHFİF KEMERİ, lento ile geçilen kapı,

pencere açıklıklarının üstünde ya da duvarlarda yukardan gelen
yükün etkisini azaltmak amacıyla içi dolu olarak yapılan ke-
merdir.
DAYAMA/DAYAN~~/PAYANDA KEMERİ, tonoz ya da kubbenin itme ve
açılma kuvvetlerini karşılayan ve taşıyıcı kısırnlara aktaran
kemerlerdir.
BERKİTME/TAKVİYE KEMERİ, bazı durumlarda kemerlerin altına bir
miktar taşkınca yapılan ikinci bir kemere denir.
:1
YALANCI/SAGIR KEMER, bezeme amacıyla yapılan, içi dolu kemer-
lerdir.
YAVRU KEMER, büyük bir kemerin içine daha küçük olarak yapılan
kemerdir.

5.2.4. Biçimlerine Göre Kemerler

Erken tarihli kemer örnekleri, büyük boyutlu taşlarla bindirme

biçiminde yapılır(R.66). Taş ve toprak malzemeyi kullanmanın
gelişmesi ile beraber çeşitli kemer biçimleri yapı alanına gi-
rer. Süreç içinde yörelere ve kültürlere bağlı olarak kemerler
oluşur. Eski Anadolu Mimarlıklarında, Boğazköy'de,
Alacahöyük'de bindirrne taşlarla yapılmış sivri, TelI Halar'da
yarım daire kemerler görülür. Boğazköy'de elipsoid bir kemere
de rastlanır(R.71). Pers, Sasani Mimarlığında sivri, Bizans
Mimarlığında yarım daire kemerler uygulanır. Arap -İslam
Devletlerine ait Mimarlıklarda dilimIi kemerler egemendir.
Selçuklu, Osmanlı Mimarlığında ise sivri, basık kemer ve çe-
şitlerinin yanında dilimIi kemer örnekleri de vardır.

Çeşitli biçimlerdeki Kemerler şunlard~=:

Y&~IMDAiREIBEŞİK K~~~R,tam dairenin yarısı kadar olan teK
merkezli bir kemerdiy.
 53

,, KALKIK KEMER, yarım daire kemerin, üzengi seviyesinden aşağıya

,
doğru uzatılmasıyla elde edilir.
o

AT NALI/NAL KEMER, yarım daire kemer eğiminin abartılı olarak

yapılmasıyla elde edilen, at nalına benzeyen bir kemerdir.
BASIK KEMER, kemer yüksekliği, kemer açıklığından az olan ke-
merdir.
SEPET KULPU KEMER, basık kemerin, kemer ayaklarına gelen nok-
talarında yaylar oluşturularak elde edilir.
DÜZ KEMER, düz atkının diğer adıdır.
BURSA KEMERİ, düz kemerin, kemer ayaklarına rastlayan noktala-
rında yaylar oluşturularak elde edilir.
YUMURTA KEMER, elips yayına benziyen kemerdir.
KIRMA KEMER, iki düz çizginin keşismesiyle elde edilir.
KÖŞELİ KEMER, düz çizgilerin kesişmesiyle elde edilir.
SİVRİ KEMER, kemer yüksekliği, kemer açıklığından fazla olan
kemerdir. DAR SİVRİ KEMER, GENİş SİVRİ KEMER, BASIK SİVRİ
KEMER gibi çeşitleri vardır.
SİVRİ NAL KEMER, nal kemeri n sivri kemer ilkeleri ile yapılmış
biçimidir.
DİLİMLİ KEMER, ikiden fazla daire yayının yan yana gelmesiyle
elde edilir. Yay sayısına göre Üç DİLİMLİ, BEŞ DİLİMLİ KEMER
diye adlandırılır.
ARMUDİ KEMER, kemer egrısi armut biçiminde olan kemerdir.
KAŞ KEMER, dört daire yayının farklı yönlerde birleşmesinden
oluşur.
ABlti~IKKEMER, kemer başlangıç seviyeleri farklı olan kemerdir.
YILDIZ KEMER, kemer yayı, yıldız biçi~indeki zikzaklı hatlar-
dan, oluşan kemerdir.
Çİ?T DİLİMLİ KEMER, bitişik iki yaydan ol~şan kemerdir.
ÇiFTE KEMERı bitişik iki kemerden oluşur. Genellikle de daha
büyük bir kemer tarafından çevrelenir(R.72-74).
 DOZ ATKI

,' Do~ru kilitli düz atkı

\
0

, '
'I /

Doğru kilitliı kilit taşı yUkse}

düz atkı
'I

" ı'

,!-,~-
, o: o~
,- 'I ~o

--::aOSTUkilitli, t,-ı~jl&rı. kade;;-ıeli

büyüyen düz atkı

i, ' '_' ,ı-

I,'
,

i"
:~L
~ \
Tl~''~ l, :ol,
o'

,
_i '~--'----,-----r-"

ı''; i
- ,/
r:- '1-:: ' ,
oL'
i '
i 'o

1
-1 -'-[ L-_i
I,, i doğ":::-u kilitli, b~ndirm2 kil=-t
t o, i
taşlı düz at.kı.
"

" °
"
i i i
-----

-,~
r-i~i-
ı--
)' --.:-:-'\ - i
-" 7":1

C"ı ---,
i
i

I,' -''-,-
, '
,
i
!

~-~ ,
,

I' - ~'\
, ,
,:

i
i
i
, -
- ~ \, i
'-,

i i i
,, ' , 'I / ,
!
i ..,, i
~!
-~ Sindirme kilit~i a-ı:.kı.
i ,
i
J
R2Sir<1 64.
Kilitle~me biç~~~2=~ne ~E::~ ~U= a~j:ı~a=(~_~z;i).
 ·-',·;· .. c ..• · •.•• ".

55
DÜZ ATKI
KAGİR DÜZ ATKILAR
• ,
_-'-_~-'- ~__~.L
\ \ i i _1_.
• _____
\
\ . LI i ,;,[::1~:
.. ,
-I'

"
n

·
•
•
i
•

Blok taş düz atkıllerrta

,
ı

I(lJJ~2 Ô~.s.~$J·~(J.K" l'..c5.:..ı2 YOwıI~

~" ••....,;:U~·'4J>I'uz~;ı.

Moloz taş düz atkı

c:=
=
==
~
=
,
-
;.........-
-
=
~
-
-
~
~
1
-:-;-;:::·
. -'.
,.
i:
==
----ı, i '111111 tl;11111 '11'1
~
"i L:

-
Tuğ:a düz atkı Lentolu, tu~la hafi~le~~e keme~~~
düz al:.kı

Resim
 K;::HER 57
DEGişİK MALZ;::M;::LİKEM;::RLER

.,

Moloz taş kerneı::(LAktuğ) . Kesme taş kemer (İ.Aktuğ) .

.~,

---
-==1--
-,
==

iki kuşaklı tuğla kemer Tuğla ve taş, karışık malzemeli

(İ.Aktuğ) . kerne=, İbı::ahim Paşa C. (A.3atur)

?'esim
~u~la ve ~aş k~~ı§ık s21zemeli duva~,H~~~~Ca~isi!Selç~k(~.3a~~~
Resim 68.
Kagir malzemeder. yapılm~ş keme~ örnekıe~i.
 55
KEMER.

J
~~C
Resim
Kcme
66
_. r'_'n ""k
J'..O eni , sayılabilecek
'\

i, " _i:"~ 11;·;- _~~ y :rı'

i "
"

-
J
i

.
i
. - ..:j -.- '\
, ~ "'!

lıvgu~--
__ :::.ltl2.1 a::=-:.
,
58
RENKLİ TAŞLI KEMERLER

•
"

f~ruz Bey Camisi,Milas, iki örnek IA.Satur) .

, .
iiii! ı
.. - " ..
ii! I,

i,

. -,
.-" .

'~'.,- ..

H H
İlyas Bey Camisi, BalatIİ.Aktug) Yörgüç Paşa Camisi,Amasya(A.Batc

Resim 69.
Renkli '!:aşlal:"la yapıırn~ş de~işik biçimler~eki
 59
f:Ei·1ER

BİR KEHERİ OLU'ITlJPJ\tl ÜGf.Lf.P.

Kernı:::ır
Kavsi

Keırer Köşe Tablası (Fakulya)

~

ı~(3ııY"'r
Tablası

I1ı ı~
---ı---üzengi SeviY12si

i
i
i
i
ii

Resim 70.
Keme~in bileşenleri.
 50
KEMER

, ./
.,./" ;ı

" ,

Boğazköy'de elipsaid kemer (A.Naumann) .

'-, ,
"tff[0\I'
,,' __ . tci ,
t·:~··"'" :'

;;;...•.•..,~ ••.•••!
,., ~:." "" ,

Firuzabad S a:::-ay 2.. (3.?let.ch8::) .

Resim ıl.
Erken Dbn~m keme~ uy;ulamaıa=~.
• 51
KO:MER. o

DO:CİşİK BİçİMLERDEKİ KO:MERLO:R

•

LtLt u
E
u
ıı i ı
~
"
>

·•
c
>

,..~
•

·
E
oC

• o.

•
~
·
"
E

•
"
"•
·
E
-"
~ ••o;:
·•,
"
>
-"•
,. >
c;;

"u
E
•
~

.~
ii iii

·
E
.;;
••cı·"

-.-1-..--:
[,j r.r.'"
:!) ,1\
::::::....r.
KEMER 62
DEGİşİK BİçİMLERDEKİ KEMERLER

-- -- ~ i

,//
,
•...... i ~...• #' #'~--
i .••.••• ,
,
! '\ , + , 1 "

f'-_.'--....!
••
• -
,
i
J
•
1
-1 - L
'

tu --- '1-:--1- -----~

--1--'
,
--
\ + /
'l.
\:1
-__-.,
,

-t •.•. - - - - _

if
- . ~ -i - L -~ •.
, .
!
! - ;.
- - - - - + ---i---~-+
-1- -l
\\
-\i
1 2 3

i
,
\
,
,
~/
i i
·-------r------
, i
\ i i
_~\---...J---/-
, 1 ,
\
\
'
i /
,
\ ~/
\ 1 / 6
\ i '
4- 'i
Resim 73. '"
Osmanlı Mimarisinde Kullanılan Kemer Biçimlerinden (C.E.Arseven)
1.İki Merkezli Sivri kemer, 2.Tek Merkezli Sivri ..KeDer
3.İki Merkezli Sviri Kemer, 4.Tek ~erkezli Sivri kemer,
5. Tek Merkezli Basık Kemer,6.Dört Merkezli Birleşik Kemer
(C.E.Arseven) .

OC2J
t----m(····1\
.._.. --_
L
' ) .~
..
i'
~,

',..
'
)

~ (
l -------~
' '1 (\ .ı

Hesim 74.
Arap Mimarisinde Kullanılan Kemer 3içimlerinden!C.E.A~seven)
1.Oairevi Yüksek Kemer, 2.Dairevi Nal kemer, 3.Iki Merkezli Sivri
Kemer, 4.Dört Merkezli Sivri Kemer (C.E.Arseven).
"ı

",,

6. BÖLÜM: TAVAN ve DÖŞEMELER

Kagir ve ahşap yapıda, duvarlar arasında atılan kirişlemeler

altındaki yatay ya da eğrisel düzleme TAVAN, üstündeki yatay
düzleme de DÖSEME denir.

"'
6. ı. Tavanlar

i
6.1.1. Malzemelerine Göre Tavanlar
i

Tavan tanımı yapıldığında daha çok bir yüzeyden söz edilir gi-
bidir. Ancak bu yüzeyi oluşturan arkadaki strüktür de tavan
başlığı altında incelenebilir. Tavanlar, kagir, kagir+metal ve
ahşap malzenıeden yapılır.

6.1.1.1. Kagir Tavanlar

Taş, tuğla, kerpiç gibi malzemeden yapılan tavanlar TONOZ ve

KUBBE biçiminde olurlar.

6.1.1.1.1. Tonoz

Bir kemeri n ard arda tekrar edilmesiyle ortaya çıkan biçime

TONOZ denir. Mezopotamya ve Anadolu'nun eski mimarilerinde to-
DOZ kullanıl~r. Ahşabın olmadığı yörelerde taş, tugla, kerpiç
gibi malzemelerle üretilir. Roma! Bızans, Getik, Selçuklu,
Osmanlı Mimarilerinde, tonaz, yapıların önemli eleffianlcrında~-
dır ( R. 75 - "78) .
 61.

Tonazun Bileşenleri:
TONOZ BA~LANGICI, tonazun duvar üzerindeki başlangıç noktası-
dır.
TONOZ DÜZLEMİ,tonozun üst tarafına teğet olan yatay düzlemdir.
TONOZ BİTİşGESİ, dik kesişen tonazların birbirine bitiştiği
sivri köşelerdir.
TONOZ KABURGASI lNERVÜRÜ , dik kesişen tonazlarda, bitişgelere
konan taş iskelettir.
TONOZ TAKKESİ, haçtonozun dört parçasından her birine-denir.
TONOZ ÇEYREGİ, dik kesişen tonazların dörtte bir kısmına de-
nir.
TONOZ BÖGRÜ, tonazun tepe noktasından geçirilen yatay düzlem
ile tonoz sırtı arasında kalan boşluktur. Bu boşluk üste dö-
şeme kaplaması yapılacağı zaman, moloz malzeme ile doldurulur.
TONOZ PENCErtESİ, tonoz üzerinde açılan pencereye denir(R.78).

Biçimlerine Göre Tonazlar:

BEŞİK TONOZ, kesitini yarım daire biçimindeki kemerin oluştu-
ruduğu tonozdur.
BASIK TONOZ, kesitini basık kemerin oluşturduğu tonozdur.
SİVRİ TONOZ, kesitini sivri kemerin oluşturuduğu tonozdur.
EGRİ/VEREV TONOZ, kesitini oluşturan kemerin üzengi seviyeleri
farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.
EGİK/~~A TONOZ, tonazun başlagıç ve bitimlerindeki kemer
başlagıç seviyelerinin yerden yüksekliği aynı olmadığında or-
taya çıkan tonozdur.
KONİK TONOZ, tonazun başlangıç ve bitimlerindeki kemer açıklık
ve yükseklikleri farklı olduğunda ortaya çıkan tonozdur.
HALKA TONAZ, planı daire biçimindeki tonozaur.
HELOZONİ TONOZ, minare, kule merdiven gibi helozoni mekanların
VL/&'';'''-' d;;P·;.;/ .;;..,,~rn""/ :;/~ •....,:, JI~~C:;/'-"" ~~'7":? /:-1,/,,><..:1'" ~ -'c
üstünü öl.""ten t.onozdu=. ,cu/~ m{"r;;'",?/>/p.--".,.", ,.,./'''.-x:. ,;or:,:c,r. ~PJ.)'::/O~ ":-0 r..-,,,/,_~,,I,,

KABURG~~ITONOZ, kesişen tonozların bitişgelerinde taş ko=don

dolaştığınde o=taya çıkan tonaza deni=.
RAÇ/HAÇVARİ TONGZ, dik kesişeL tonozların oluşturduğu örtüye
der.ir.
ı 55

i
1

MANASTIR TONOZU, kare planlı mekanların örtülmesinde kullanı-

lan, arakesitleri karenin köşegenlerinden geçen dört kemer
olan dört tonoz parçasından oluşan tonoza denir.
TEKNE TONAZ, dikdörtgen planlı mekanların örtülmesinde kulla-
nılan, ortası normal bir tonozdan, iki ucu ise manastır tono-
zundan oluşan tonoz biçimidir.
AYNALI TONAZ, manastır tonozunun üst kısmı bir düzlemle kesil-
miş gibi olan tonoz biçimidir.
KUBBE TONAZ, yarım küre biçimindeki tonoza denir.
ı
YELPAZE TONAZ, yelpaze ya da huni biçiminde yapılan tonoza de-
nir.
YILDIZ TONAZ, yıldız biçimli parçalı tonozdur(R.79,S1).
BİNDİRME TONAZ, kesitini bindirme kemerin oluşturduğu tonoz-
dur(R.75).

6.1.1.1.2. Kubbe

Bir kemer yayının, tepe noktasından inen dikin etrafında dön-

mesiyle elde edilen yarım küre ya da toparlakça kümbet biçi-
mindeki örtüye KUBBE denir.Erken dönemlerden itibaren kullanı-
lan bir yapı elemanı olan kubbenin, yapım tekniği, büyük mek-
anları örtme isteği ile sürekli geliştirilir(R.S5).

Kubbenin bileşenleri şunlardır:

DIŞ KUöBE, kubbenin dış yüzeyine denir.
İç KUBBE, kubbenin iç yüzeyidir.
KUBBE KASNAGI/BİLEZİGİ, kubbenin üstüne oturduğu az yükseklik-
teki kare, çokgen ya da daire planlı kaidedir(R.S6-90).
~ üstü kubbe ile örtülecek mekanın taşıyıcı ayak, sütun
ya da duvarlarının üs~ündeki tabana, kubbenin daire planını
ot.urtmak için yapılan geçiş elemanına denir. Bingilerin,
KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ/Pill,~ANTİF, TONOZ BİNGİ/TROMP gibi çeşit-
,
leri vardır. KÜRESEL ÜÇGEN BİNGİ!p.~~uANTİFı bir kubbeyi ta§~-
van kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan kü~esel üç-
gen pa-yçadır. TONOZBİNG~/TRO~-P, kı...:bber.:.in ka.:-e nlan2.ı bir rf,e-
 66

kana oturabilmesi için gereken sekizgen kaideye, kareden ge-

çerken kullanılan geçiş elemanıdır(R.9l-96).
ALEM, yapıların kubbelerine ya da minare tepelerine çeşitli
amaçlarla koyulan tepeliktir. Alem, kubbe üst örtüsü olan kur-
şun kaplamanın kubbe tepesindeki bitim noktalarını kapamak
amacıyla yapılır. Ancak alem kullanmanın sadece yapısalneden-
leri yoktur.Eski Türk çadırlarının tepesine,kötülüklerden ko-
runmak amacıyla tepelik takıldığı bilinir.Alemler, genellikle
bakırdan ve içi boş olarak yapılırlar. Üstlerinin ALTIN
VARAK'la kaplandığı örnekleri de vardır(R.97).
KUBBE AYAGl, kubbenin üstüne oturduğu kemerleri, duvarları ta-
şıyan ayaklara denir.
AGIRLIK KULESİ, büyük kubbelerin açılmalarını önlemek amacıyla
kubbe ayaklarına, dışardan ilave edilen kagir kısırnlara denir.
KUBBE FENERİ, kubbe tepesine, iç mekana ışık ve hava almak
amacıyla yapılan yüksekçe ve pencereli kısımdır.
,KUBBE ÖRTÜSÜ, kubbelerin üstüne dış etkilere karşı korumak
amacıyla yapılan örtüye denir. Bazen kubbe üstüne çatı yapıla-
rak kubbe gizlenir. Ancak, çoğu kez kubbe eğriselliği gösteri-
lecek gibi kurşun, alaturka kiremit gibi malzemelerle kapla-
nır.

Biçimlerine Göre Kubbeler:

BASIK KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, basık kemeri veren
kubbeye denir.
SİVRİ KUBBE, merkezinden geçirilen kesiti, sivri kemeri veren
kubbeye denir.
SOGAN/SOGAbDAŞI KUDBE, soğan başı biçL~indeki kubbeye denir.
YARIM KUDBE, planı yarım daire olan bir mekanın üstünü örten
dörtte bir küre parçasıdır.
ÇİFT CİD&~LI KUBBE, bir mekanı örtrnek için ard arda yapıla~
iki kubbedir.Bu uygulamada mekanın iç~nden ve dışından algıla-
nan kubbe biçimleri farklıdır.
BİNDİRME KUBBE, merkezinden geçirileQ kesit.i, bindirme kemeri
veren kubbeye denir.
 67

Bulundukları Yere Göre Kubbeler:

ANA/MERKEZİ KUBBE, camiIerde ana mekan üstündeki kubbeye de-
nir.
ORTA RUBBE, bir yapıdaki orta mekanı örten kubbedir.
YAN KUBBE, ana kubbenin yanlarındaki alanların üstünü örten
kubbedir.

6.1.1.2. Ahşap Tavanlar·

6.1.1.2.1. Ahşap Tavanın Bileşenleri

TAVAN KİRİşİ, ahşap ya da kagir yapıda, duvarlar arasında atı-

lan ve altı tavan olan kirişlerdir(R.102).
TAVAN KAPLAMASI, tavan kirişlerinin altına yapılan kaplamaya
denir. çoğu kez ahşap kirişlerin altı, ahşap tahtalarla kapla-
nır. Bazen de kirişlemeler altında oluşturulan bağdadi çıtalar
üzerine sürülen alçı-kıtık karışımı ile düz, boyalı, işlemeli
tavanlar elde edilir. Geç dönem Osmanlı Mimarisinde, kiriş al-
tındaki ahşap kaplamalara bez gerilerek boyalı, bezemeli ta-
vanlar yapılır(R.104,105).
TAVAN SİLMESİ, tavan ile duvarın birleştiği yerde, arakesitle-
rine yapılan silmedir(R.106,107).
TAVllı~GÖBEGİ, ahşap kaplamalı tavanın ortasına yapılan yuvar-
lak biçimli bezemeli ahşaba denir(R.104).
TAVAN TEKNESİ, tavan geometrik olarak bölünüp,elde edilen de-
sen geri çekilip çökertildiğinde, her bir geometrik biçime de-
nir.

6.1.1.2.2. Biçimlerine Göre fu~şap Tavanlar

B&~KAL TAVANI, duvarlar arasında atılan kirişlerin altı kap-

lalli~ayarak, kirişlerin kendisi ve bu kirişlerin üstündeki dö-
şeme kaplamasının oluşturduğu tavana denir. Bu tür tavanıar,
geleneksel bakkallarda, farelerin ~avan kirişleri arasında
yerleşip, yuvalaThrtaslQl önlemek ~üac~yla yapılır (R.I02).
 58

ÇITALI TAVAN, düz ya da işlenmiş çıtalarla geometrik olarak

bölünü~, boyanarak eldeedilir(R.105).
GÖBEKLİ TAVAN, çıtaların yanısıra, kestane, ceviz gibi ağaç-
lardan elde edilen yuvarlak, oymalı, işlemeli geniş çaplı ah-
şap parçalarla yapılan tavan biçimidir(R.104).
TEKNE/ÇÖKERTME TAVAN, düz tavanlar geri çekildiğinde elde edi-
len tavandır. Bu tavanlar etrafında şerit gibi bir düzlük, or-
tasında ise bir veya birden fazla kademe ile geri çekilme ya-
pılır. Bazen geri çekilme kademeleri, bir kubbeyi .taklit eder-
cesine çok sayıda olabilir.
TEKNELİ TAVAN, teknelerden oluşan tavana denir.
TONOZ TAVAN, tonoz biçimindeki tavana denir.
KUBBE TAVAN, kubbe biçiminde yapılmış tavandır. Kagir örnekle-
rin yanında, Anadolu Türk Mimarisinde, renklendirilmiş, yal-
dızlı bezerneli, oymalı ahşap kubbeli tavan örnekleri de var-
dır.
YELPAZE TAVAN, açılmış yelpaze biçimindeki tavandır.

6.1.1.3. Karışık Malzemeli Tavanlar

XVIII., xıx. yüzyıllarda, döküm ve demir üretimindeki geliş-

meye bağlı olarak metal, yapı alanına strüktürel olarak girer.
Demir putreller ahşap kirişlerin yerini alır. Kagir yapılarda,
duvarlar arasında atılan demir putrel kirişlerin araları tuğla
malzeme ile doldurularak VOLTA ve ADİ VOLTA DÖŞEME elde edi-
lir. VOLTA DÖŞEME, demir kirişler arasında tuğladan kemer örü-
lerek elde edilir. ADİ VOLTA DÖŞE~ill,volta döşemedeki gibi ya-
pılır, ancak putreller birbirine daha yakındır.

6.2. Döşemeler
~

Yapıda, her kat.ın zeminini oluşt.u::mak uzere f duva=lar araslııda

atılmış kirişlerin üstüne yapılan ve uzerinde yürünen yüzeye
DÖŞEME denir.
 69

6.2.1. Malzemelerine Göre Döşemeler

Kagir ya da ahşap olsun geleneksel yapıların döşemelerinde,

kagir ve ahşap malzemeler kullanılır. Geleneksel ahşap evlerin
dolap içlerine yapılan, GUSULHANE denen yıkanma mekanlarında
ise ahşabın çinko ile kaplandığı görülür.

6.2.1.1. Kagir Döşemeler

~"

Kagir döşemeler taş ve tuğla gibi malzemelerin çeşitli biçim-

lerde kullanımıyla elde edilir.
TAŞ DÖŞEME, taş parçaları ile yapılır. Bu tür döşeme, KALKER,
GRANİT, MERMER, MALTA DÖŞEME gibi yapıldığı taşın cinsi ile
adlandırılır. Erken tarihli uygulamalarda büyük boyutlu/yekpare
taşlar, sonraları ise daha küçük taşlar k~plama olarak kulla-
nılır. Roma Mimarisinde görülün, üçgen, dörtgen, altıgen bi-
çimlerde, düz veya renkli mermer taşlarla yapılan döşemeye
ELVAN DÖSEME denir. Küçük taı;lar1a yapılan bir diğer döşeme
~İ~ DÖSEME'dir. Bu döşeme, renkli ve küçük taşların bir de-
sen oluşturacak gibi yan yana getirilmesiyle elde edilir.
Mozaik döşeminin örnekleri Bizans Mimarisinde görülebilir.
Anadolu Türk Dönemi evlerinde avlu döşemelerinde, dere ve de-
niz kıyıiarından toplanmış renkli taşlarla yapılan döşeme de
mozaik döşeme türüdür(R.108).
TUGLA DÖŞEY~, kare, altıgen, pişmiş toprak malzeme ile yapı-
lır. Roma, Bizans, Osmanlı Mimarilerinde iç ya da dış mekan-
larda kullanılan biI" döşeme biçimidir.

Kirişler
-
6.2.1.2. Ahşap Döşemeler

üzerine Darcalı ahşap kaplailla tah~aları ile ahşap

döşeme yapılır .. r._hşap yığına sistemde kullanılan kaplamalar az
işlenir. YAJZIN
Y1J"I/AELl<.-K ya da az işle1"'u1:.iş düz tahtalar kulla-
nılır(R.ııO). Ahşap iskele~ sistem ya da kagir yapıda tah~a-
 70

lar, birbirleriyle olan detay ilişkilerine göre ad alırlar.

Tahtaların, birbirine geçmeden yan yana getirilmesine ADİ
AHŞAP KAPLAMA denir. Bu tahtaların arası açılırsa ISKARA/KAFES
DÖŞEME elde edilir. Tahtalar, BİNİLİ, Lk~A-ZIV&~ALI, KİNİşLİ
geçme biçimleriyle yan yana geldiklerinde, döşemeler bu ad-
larla anılırlar(R.ııı). Düzgün kesilmiş küçük tahta parçala-
rın, bazen bir desen oluşturacak gibi yanyana getirilmesiyle
PARKE DÖŞEME elde edilir. Geç yüzyıllarda ortaya çıkmış bir
döşemedir. Sahip olduğu desene göre İNGİLİZ USULÜ, Tlfu~AKLI,
~ffiCARUSULÜ, BALIK SIRTl, GEçİRMELİ PARKE gibi adlarla anı-
lırlar. Çok küçük ahşap parçalarla yapılan döşemeye MOZAİK
PARKE denir(R.109).

6.2.2. Döşemenin Bileşenleri

DÖSEME BASAMP_GI, üstü döşeme ile bir hizada olan basamağa de-
nir.

DÖŞEME BULGURLAMASL tavan strüktürü ile döşeme arasındaki

boşluğa doldurulan dolgudur.
,DÖS~ME KAPAGl, bir mekanın döşemesinde, alt kata geçişi sağla-
yan boşluğun kapağıdır.
DÖSEME KİRİsİ, üzerine döşeme gelen kirişlerdir.
SÜPÜRGELİK, döşemenin duvarla arakesitini kapatan ahşap parça-
dır.

KÖR DÖSE~ffi,parke döşeme altına, adi ahşap ya da binili olarak

yapılan ahşap kaplamadır.
DÖSEME HARCI, kagir döşemeleri, alttaki zemine yapıştırmak
için kullanılan harçtır(R.l12).
TONOZ. 71

yarım

Resim 77.
M.b. i. ____
vÜ7Y'1~ua Ram2.'da tuğla ne:::vü::lü be~on
 TONOZ 72
tonoz düzlemi

·1

'I

tonoz başlan ıç seviyesi

,
-

:1 Beşik Tonozda destek kemerleri, (İ.aktu~)

:1

tonoz bö~rü

dönemi tonoz

?.oma -
Dö:ı.eminGe ~onnz
_ ~ ya_~ımı
ı-' (İ.Aktu~).

Resim 78 .. ~
Tonoz ö.:-:ı.ek::"eri(I..Aktu':,l}.
 TONOZ 73
TONOZ BiçiMLERi

-
ııııli
ii~

L
t

-
J
i

-
i
1

,~
-ı
~,B
7
Q,ID ~
Resim 79_
Çeşitli tonoz örnekle~i l)be~ik tonaz, 2) ma~astır tonozu, 3) haç-
vari geçme sivri tünoz, 4} altı bölmeli tonazı S) y~l~ız ~onoz,
6) yelpaze tonoz, 7) yelken ~onoz, 8) ma~astır ~O~OZU, 9) ~e~~e
tonazı lA) aynalı ~onoz_
 TONOZ
TONOZ BiçiMLERi

Resim SO.
-
! Tuğla örgü bezemeli tonozIar, Nysa, Sultanhisar(i.Aktuğ)

'·~;1
..1
":~""
···,···1·
\\ .... ~.
LHtm:
i:
! b8 - ).~:;.~.:1... ::;'
../ ....,....
~.i.
1.'
..:=q .
\
I.
···:/~i,
'.-:.:J'
'\ ...··ı··ı...
. , 1,/ i
um'n'" uun~
....O ....
••
"i "'1 \--
,

Inuu
i

11,,:'1/
L I ·,1·
J
;:d""1 i
i
HI "IU"'~':-'I"'"
~. /-"0: '-. '•. ~
i:l.- " . '. ·1·
U1
1_/I<7ı/U,
L' . ~ .~.
. J~'ft1..J i i i , . ~ıl%i
• ' h •••• L__ L
Resim Sl.
Y-ıldız tonaz, }ı..lara H2.n(İ.Aktuğ).
 KUBBELER 75

.,
.,

.,

Resim 82.
Etrüsk Mimarisinde yalancı kubbeli
bir tümülüs (B.ünsal).

-ı'
: ·1
i i i

, , i
ı

Resim 84.
K~,"·ke.çul Roma Döneminde Kubbe
(~;ıp.;jlı vıziyetli
Başlangıcı (İ.Aktu~)

/
.'-
Resim 83.
Kubbe biçimli bir kazak-kırgız
çadırı (C.E.Arseven).

,\:-''.",

13esim 85.
Antik dönemde yalancı ku~be uygulaması(J.V.E;li).
KOBBE 76
KASNAKLAR/KOŞAKLAR

-- --ı-:

~J/' V~-~
Gök Medrese Mescidi, Sivas.

Mehmet Bey camisi, Tire.

Peçin Hamarnı.

Resim 86a
Türk Uçge~lerinder. cl~şmuş Kasnak Ö~~ekleri.
 KUBBE 77
KUBBE-KASNA.-K GEÇI~
'9 öGESi iLişKiLERI
•,
•
i
·
1

1
·
·:

•
i

•
i

·•
f

·i Resim 87.
.. Resim 88 .. ,
Geçiş ögesi duvar içinde, . ~-esı'
Geçış og duvar
. _ ve
t kasnak
.) ıçın,
·! Saruhon Bey Türbesi,Manisa, Uçlalı camisı,Tıre(_.Aktu<j .
(İ.Aktu<j)•

"f

-i
, /
/
'"ı.
-
i
,

-., ~ I!!1t ~
ı ) Iı
i'
ii
,..
--OL
li
b
J1-i1
·
, dı
11Iı
Resim 39 . Resim 90. L~,

.
Geçı-ş
::>S~ ";ı~l,-k
ög-:- -~ ~.~~~~'~
iç.inc:, _ ',c, \
Tı::-e(l..A.~,-ı""~i'
3eçiş -.
Oc;esı al~ta~i ka5~aK .~~_
Hüsamett~n C2~ı~~, Kara~asan
.. ca~ıs_,i ~i-Qit.Aktu~).
._
KUBBE. 78
GEçİş öGELERİ

Resim 9l. Resim 92.

Ayrıtlı tromp, Peçin Türbe(İ.Aktuğ) Türk üçgeni, Peçin Kızılhan
(İ.Aktuğ)

Resirrı 93 ..
Resim 94.
Moloztaş örgü eğrisel Üçgen, Kesmetaş 0rgü ~ğrisel üçge~
Peçin Türbe (İ.Aktuğ) Peçin türbe, (İ.Aktuğ).

?esi~ 96.
örgü eğrisel ü~;enı
B32.a.t Tekke. (İ.Ak-::u;;-).
 KUBBE 79
ALEMLER

~~ ..-

~~"
:~:"'~' .
'2i.v;~'~
;::tf:'-.
.

&-::.-,
-."

~~f]2~:~:'
;ir'"
~~~.:

~i::,
~~ ..
11~~"
~r'"

i;~:';'{ ..
.~- '.,

~~'~s:;:~~:::~t
..• "::.:-:'.
<,,~-,~-:'
.
. ;.,e

\C
'.,,',.''t"\'"""
>,

~
15

.'Q,.,d·
,,-

,
"

1:
ır 19~ !
-:-;'.,:" ..:
-r,~,','"

...~~,;,1::;:.
Resim 97.
Osmanlı Mimarisinde çeşitli aıemıe~(C.E.A~s2ven).
- ----- --- --- -----~

KUBBE 80

Resim 98. i
'1 tuğla kubbe i i
Köşe bingı.i ı ,
t:r~i
i~:~
~-,ii
iıi I' , i'
'ı
"

itt~~
i

~~!
i
i

i
-~
-- ----
Resim 99.
"ekandan
Kare ,., kub b eye "'eçiş
~ (İ.AktuÇ,, R.Ç~lebi) .

Kubbe
-, Sı
TAVAN
AHŞAP TAVANLAR

tavan kirişi

-
r

-
i
n
Resiiıi 102_ ~ Resim 103 .. ,
Tavan kirişlemesi/bakkal ~avanı Çıkma altı döşemesı(H,Oneıı
(H ..Önel)'l <c,_
,,
\"Y"""l-t-\~m,\.2 c. J \'-'...-'~\
u· 'l<1'>'\I,I\Jl-
'c'
~

'>fe (j •......•
u. 1ll'('iY'lhv\C.S) ; ı..ıı

- \~tlf
. . . ~

-
u
'H$$S$f.@~ • Q ~ : • o '

r.
ri
~""'-:\\Uli' ,"
L i ~$~~~~~~~\
t-·~ ._~
~~$~~~~@~~@03,-ı9) _.~'@~ i ~
~ .~. ~'"'
@i~~ ~"" II,
" ~\:!;~:-~-
i

Iİ i
~ı\~~~t~:~~
~©>~$~~
~ ~
• Iı
~ "
,i LI

/1
"

/,'ı ~$ • \~~,
"~Q)
i, n
.@
ii
ii
ii cw":Pp~~§>©~~'O
!§ d: ~~<@, ~ ""~. "li" ""
-:ı
lı
iiıl
i
! ı~
'
@r Jl. i~ 1$ ij1
~Ô)
~ fE?
@'" ~ :; ~".'
@
LLS ~

~~'
,I
! iı
iı
~
iı
il
II
'I
•
kı ~b (9 i! .i
i-....~'"" @'
~"ı _ • / •

. @ lı" .',' ~) 't"--'/- :1

iı _0 ©J @ ~_/ /'
=
ii 'i
j "
il
~! lii: I·
s$
-:::::1",'y.-.vY--/
. ..-~, /"
:i ii·1
ii liI' i " :i
i !ı
,I .,
,

i
"' LI ıi 1
" Li" :,!
iı
L- ---'
-Kul ••, Ô:: Z<:: n;; ~v i

?es:"'m .':"'..i-:_
Ahşap üze~ine aYına
 82

--.;----- :'-:.:1
"

,:
.
~i
, " ı:'i -: ! ·1: li''1"1 ~,;;
tT ıt_i ,= i '1Ifii'-
ı'"'
--~Jn~--,
'!ı~.:)
ı. i!, ii: iL
" : i ,.,' ,i :U 'Ii' 'it
rı .11. L I'" Iİ "I
' j .;; ",~, .,' ıl, i
: 'i ~ ~;, :i -i
I, ,i
,
.!
i ~
~
ii'
,~.
'I'!
."
i• i'

ii' .J/ı,
A-A KESiTi

. ·,.:~ı
 83
,
ı TAVAN
AHŞAP TAVANLAR

ı
ı

i~
,::;;,

i ri?
~ V
j

i~
'(Yy~

i
Resim 106.
Ahşap tavan silmeleri(A.TalatBey, Osman Nihat Bey).

\
i
i
,,i
,
i
ii
"\

i
,i
i
ii
i
i
i
i
i
i
i
)
t

Resim 107.
t2va.n ",' ~'-•. .:::.._
b...;.. _. -"--
DÖŞEME
DÖŞEME KAPLAMALARI

'~"'---'-'\ \.'~'",'''
'7; 'ı'.'1 ',_', \. ~\', 1\ \, ,\ .-"', \~j.,

, , ,
',-'_,'",_ r'

Resim ı08~
Çeşi~li döşeme ka?ıamala~ı:l)
2) Maslak Abdlilha~i~ Köşkli ?arke aDşe~ıs~, 3) Bu::sa, Ye:;:.
d6ş2me mozaik:eri, ~) Tcpkap~ Sa=av~ ~il~~
~...
8.o.şe;-;ıesı_
-,
, DÖŞEME S5
DÖŞEME KAPLAMALARI
.,
~
•
.- .. ~
- ,. ,-

-
'I
• /

--i i-i -------'

1 , --,----'1 ~ 1----------'---
i
001
,1

-1 i i i II i :
i
i ıi ,
i
i ! i
i-~
"

-'I
ii--
i

,.
i i
'ı~~
i~----'
i
,i 1--
~---; i
~ ıi
'I ~
"
i
i

-i iı---
•
-• i
i
-·1

"
-·1
'U

,-:0
:Q

- V
•
..
O
•

-,O
,.
,.
,.
.1

o •

.n
•
Resim ı09~
~ Ahşap parke çeşitleri{A~Tali? Bey)_
tl

..
"•"

".
"
•
o.
n.,
i'
DöŞ2HE 85

Resim 110.
Ahşap yığma yapıda döşeme tipleri

~\y,'{.'~

.,
~i~iliahşa~ kap~ama

3;A'~~~~::~
=/ d-:::~~
--- r- __ ---~
~ - ~.

zıvana-Iambalı ahşap kapl.

Resim 112..
22sim 112.
D~şeme kaplasas~ ~e~2yla~ı
(I.H.G:l:-ıgb:::-) 7anoz tava~ üStCl:-ı2 döş2~lıe Y~-
:;.:.lması (R.Çele:'::i)_
IJ_
---ı
1-,
------------ı-ıt
r"
- '~i

• 'I

"··
•

,
"
'I

i'
• -1
7. BÖLÜM: DAMLAR

i Binaların
rumak
içini
amacıyla
güneş, yağmur,
üstlerine yapılan
gibi doğal etkenlere
örtüye DAM denir.
karşı ko-
Dam, çoğu
• 'I

i..- kez sanıldığı gibi düz çatı, teras anlamını içermez. Dam, evin

,
•
"

'I
üstü demektir.
düz yapıldığında
eğim verilir.
Anadolu'da
DÜZ DAM
dam
adını
"ev" anlamını

Eğimi ahşap çatma sistemle

alır. Yağışlı
da kapsar.
bÖl~elerde
sağlanan bu dama ÇATI
Dam,
dama

i denir. Günümüzde dam ile çatı kavramları birbirine karışır.

Dama, düz çatı; çatıya da dam denilmek gibi yanlışlıklar yapı-
lır.

7.1. Düz Dam

Kagir ve Ahşap yapılarda uygulanan düz dam, yağışın az olduğu

yörelerde tercih edilen örtü biçimidir. Ahşap kirişlemelerle
oluşturulmuş düz tavan üstüne düz dam yapılır. Kagir yapıda
da kubbe, tonoz gibi tavan biçimleri kullanılmışsa, bunların
eğriselliklerinin yarattığı boşluklar dOldurularak, yatay bir
düzlerrddüz dam elde edilebilir. Dam döşemesi ya toprak bırakı-
lır, ya da taş ile kaplanır. Döşemesi genellikle toprak bıra-
kılan bu da~a ~OPRAK DAM denir(R.113,114).

7.1.1. Düz Damın Bileşenleri

PARDI, düz damın yapılacağı, duvarlar arasına atılmış ahşap

kirişlerin üstüne, toprağın aşağıya dökÜlmesini önlemek a~a-
cıyla, doku oluşturacak gibi serilen ağaç dallarına denir.
KEVEK, geniş yüzeyli taşların bulunabileceği yörelerde pardı
yerine kullanılan kayağan taşına denir. Bazı yörelerde pardı
ve keve:: yerine SAZ'dan da faydalanılır_
 88

GEREN, toprak dam yapımında kullanılan killi topraktır.

ÇORAK, bazı yörelerde gerenin üstüne yapılan çamur sıvadır.
ÇELEN, düz toprak dam kenarına yapılan korkuluk duvarına de-
nir.
LOG TASI/YUNGU, toprak damın toprağını düzlemek, sıkıştırmak
amacıyla kullanılan silindir biçimindeki taştır(R.114)

7.2. Eğimli Dam/Çatı

Eğimli yüzeylere sahip dam biçimine ÇATI denir. Çatının üstü

örtü ile kaplı yüzeyi DAM 'dır.

7.2.1. Eğimli Dam/Çatının Bileşenleri

ÇATI MAKASI, çatının eğimli yüzeylerini oluşturmak amacıyla

kurulan üçgen biçimli ahşap ya da metal sistemdir.
BlRAKMA KİRİşİ, çatı makasının eğimli kirişlerinin açılmasını
önlemek için kiriş uelarını bağlayan yatay kiriştir
ÇATI TABANI/TABAN AŞIGl, çatı makasının iki ucunun oturauğu
noktaya, makasa dik doğrultuda koyulan parçadır.
AŞIK, mertekleri taşıyan, makasa dik doğrultuda atılan ahşap-
tır. Aşık, mahyada olursa MAHYA AŞIGI adını alır.
DİK~/BABA, aşıkları taşıyan elemandır.
CİFT GERGt, aşiğı tutan, aynı zfu"anda makasa da bağlanan ele-
mandır.
GÖGÜS_I,.EME/DESTElS,_
dikme üstündeki aşığın taşıf'~'Ilasını
destekle-
mek amacıyla bir ucu dik'Ileyedayanır, diğer ucu ile asıaı tu-
tar ..
HERTEK, aşıkların üstünde, ona dik doğrultuda a2.ır ..
Hertekı çatı makasının aksında bulunduğ".1nda BAGLA}L~ !-iERTEGI
adını alır(R.ı1S).
Kİp~MİT ALTI K~Ll0~SI,mer~ekle=in Us~ünef ona dik doç=~ltuja
ye~ıeştirilen kapl2F,alardı=. Kiremitlerı me=tek altı kaplama-
sı~a çivllenirler.
 89

"

" MAHYA, çatı eğimli yüzeylerinin kesiştiği, çatının tepe nokta-

sındaki yatay çizgidir.
EGİK MAHYA/MAİL MAHYA, çatı eğimli yüzeylerinin kesişmelerinde
oluşan eğimli arakesit çizgilerine denir.
DAM/ÇATI KAPAGl, dam yüzeyine çıkmaya yarayan küçük kapaktır.
DAM KORKULUGU. dam çevresine, kiremitleri göstermernek ve emni-
yeti sağlamak amacıyla yapılır.
_DAM NEFESLİGİ/YUF, çatı arasına hava ve ışık almak amacıyla
yapılan deliklere denir.
DAM ÖRTÜSÜ, çatıların dış ortamla temas eden yüzeyine konan
örtüdür.SAZ, KAYAGAN TAŞI, ALAFRANGA KİREMİT, OS~~LI/ALATURKA
KİREMİT, AHŞAP TAHTA, KURŞUN, çİNKO gibi malzemeler kullanı-
lan dam örtüleridir(R.117-127).
DAM SİLMES~, dam kenarlarındaki silmedir.
ÇATI PENCERESİ, çatı arasının ışık ve hava alması için yapılan
penceredir (R.128).
S0RTENf tonoz, kubbe ve damların yağmur sularını binadan uzağa
akıtmak için ahşap ya da kagirden yapılan oluk biçimi-
dir(R.129-131) •
pERE, dam yüzeyinden gelen yağmur suyunu alarak oluğa veren
çinko ya da kiremit yola denir. Dere, cephede gösterilmemek
için gizlenirse GİZLİ DERE adını alır. Yatay doğrultuda oluşan
dereye ise YATAY DERE denir.
BACA, ocakların kirli dumanını dışarı atmak için düşey doğrul-
tuda yapılan, bir ucu ocak üsc::ündediğer ucu çatı yüzeyinden
bir miktar yüksekteki kagir kanEldır. Bacanın duman çıkan de-
liğine BACA AGZI denir. Bacanın çatı ile olan arakesitini ka-
patan çinko parça BACA ETEGİ'dir . Bacanın dışarda kalan ağzı
BACA KÜLJLQI ile kapanır. (R.133).
SAÇAK, damdan gelen yağmur sularını binadan ve temellerden
uzaklaş-:.ıra..;::-ak toprağa a-cmak için yapılır. Düz da.ıularda da ba-
zen saçak uygula~alarınaras~lanı~.p~cak asıl saçak biçimle~-
mesi eğimli dama ait bir durumdur. Saçaklar Kagir V~ ahşap
malzeme ile yapılır.
Kag.ir saçaklara KİR?İ SAÇ-"_"ve SA:;:A.":LIK

~----
..
 90

.KİRPİSA~A~ kagir binalarda dam kiremitlerinin bittiği bina

sınırına,tuğlaların verevine ve dışarı doğru çıkıntılı koyul-
masından elde edilir. Cepheden diş, diş görünen kirpi saçak
taştan da yapılır.
SAÇAK~IK, Yunan mimarisinde, sü~unların üzerinde yer alarak,
BAŞTABAN, FRİz ve KORNİş'ten oluşur. BAŞTABAN/ARŞİTR~V, saçak-
lık bölümünü taşıyan ve sütun başlıkları üzerine oturarak sü-
tunları birbirine bağlayan taş bloklardan ibarettir. FRİz,
korniş ile arşitrav arasında yer ala~ak binanın enince sürer.
Üzeri kabartmalarla süslüdür. KORNİş, saçaklığın ert üstünde
bulunur.
l!BşAP SAÇ~ kagir ve ahşap yapılarda uygulanır~ Sokağın
genişliğine ya da ihtiyaca göre dar veya geniş yapılırlar.
Saçaklar, bulundukları yere göre ad alırlar. Dam kenarındaki-
lere DAM SAÇAGI, pencere ya da kapı üstündekilere PENCERE ya
da KAPI SAÇAGI, bağımsız bir yerin üstünü ö=tenler'e de
SUNDURMA adı verilir(R.134-136).
KİTABELİ SAÇAK, saçak altı, oymalı, nakışlı, süslü kitabelere
ayrılmış olan saçaktır(R.136).
TURA SAÇAK, binanın etrafını çepeçevre dolaşan ve genişliği
az olan saçaktır.
YELKOVAN/ALIN TAHTASI, saçak kenarına kadar döşenen kiremitle-
rin, ağzını kapatan elemandır.
SAÇAK SİLMESİ/KORNİş, bina dışına taşan saçağın olmadığı du-
rumlarda, dam bitimine yapılan çıkıntılı kagir kısıma de-
nir(R.140).
FESTON, saçak ya da korniş boyunca koyulan, dilimli, oymalı
süslere denir.
DESTEK! geniş saçaklara destek olması amacıyla yapılan, bir
ucu duvara dayanmış, diğer ucu saçağı tutan elemandır. Geç
Dönem Osmanlı ML~arlığında desteklerin yanı sıra! çoğu kez ~a-
şıyıcı olmayan KONSOL VE FURUŞ'lar ya?ılır(R.137-139).
r

91

7.2.2. Biçimlerine Göre Eğimli DamlÇatılar

OTURTMA CATI, yükünü oturduğu zemine, oturduğu her noktada

ileten çatı biçimidir.
ASMA ÇATI, oturduğu zeminin taşıyıcı olmaması ya da oturacak
---------------
bir zemin bulunmaması durumunda, yükünü, makaslarının oturduğu
taşıyıcı duvarlara verebilen çatıdır.
SUNDl~ CATI, tek eğimli yüzeye sahi9 olan çatıdır.
BEŞİK ÇATI, arakesiti mahya olan, aşağı doğru sarkmış iki
eğimli yüzeyin oluşturduğu çatıdır.
KIRMA ÇATI, yapının her yüzüne doğru inen, saçak hizası aynı
olan eğimli yüzeylerin birbiriyle kesişmesinden oluşur.
MANSARD ÇATI, farklı eğimdeki yüzeylerden oluşan çatı biçimi-
~-dir.
ÇAN BİçİMİ ÇATI, çan biçimindeki çatıdır.
EHRAM ÇATI, dörtgen ya da çokgen tabana sahip, sivri tepesi,
eğimli yüzeyleri ile ehram benzer ..
FENERLİ ÇATI, ışık ya da hava almak amacıyla üstüne fener ya-
pılan çatıdır.
KADEMELİ ÇATI, birbiri üstüne gelen çeşitli kademelerdeki yü-
zeylerden oluşan çatıdır.
KÜLAH ÇATI, külah biçimindeki çatıdır(R.141-144).
r

92
DA,-!
DOZ DAM

,
"
I':

' "

--_-r:---

Resim lU.
Antik Yunanıda Dür stili öncesi ahşa? kuıüoe(B.ünsal).

KAMıŞ DEMETi-SAZ iLE

{8odrum, ı~partaı Burdur;. Ka.yseri}

log - )'unçu
{"'.opra.ğı sıkıştırmak için}

OA~LARı lLE

net:

9 e rı = L u:fg'JIJ.:na
ci u r

~~_.
" ,

J:..nac81u i Gc. ı--:ygı..:.laması (2.C:1'2l) .

DhM 93

Çl\TI

M"hya kirişi _

Destek:

kirişi

Mak;:ıs dik.mesi i

Resim ııs.
çatının bileşenleri (C.E.Arseven)
 DAN/ÇATI ÖRTüSü

~..

Antik Yunan'da Oor stili

öncesi ahşap kulübe çatısı
(B.Ünsal).
Tarih öncesi dönemde toprak altı
barınakta dam çözümü(B.ünsal).

Avrupada saz damlı bir yapı(B.Cıchy).

- S~k:;ı,ı-ya yöresi köy konutl;ırı_

dt!m •.ti

h,_

[ 1C
•. ~ f
i ?_~
-'
i i

?eSlrT: .:...-":'"
f.

S2.Z .- ,~
ö~~üll:::::a.i11 or:-ıe.<..:.. .
2.::-ı
 • DAM 95
"
,
"

r-------
F~---
'-'---_._-~::)~
i>'
ıL
i, r----
------
!!
I
,
,
:: iı

i , !\
ı ' '
,
;1ri
i•, LJC-~
•
:,
i 1 Jıc==ı--.--------==-=ı
c,---ı r
1·--'---
l.. _
i
i,
1

,
,, ..
,

Resim ıı 8.
Antik dönem Anadolu'sunda kiremitler,Larisa(M.Usman)

.q}3\_ .. ~~ ..~
tel<: p:ırç:;.lı.

Ji. ~ ~~
iki jl"-rç:ılı.

Resim ıı9.
Roma tipi kiremit (R.Çelebi) .

i6,-r0-·- -i~ -i -ı, 3·1, 35, 40

-i-
IS ,'ı ~

1
--------'
i 5-6
•• _ lii. i

,
i ı5 cr:::.
,i.
~iir0t
po', •." ip
Şem.ı..aı
Vi
u U
m=:-t::k boy
ç.:.t.-ı.s:
S~'25ı8 ':20.
A:atu~ka ki~em~t(~.Çel'2~~)
 DAM 95
DMI/ÇATI ÖRTÜSü

)~
ı<iremi~ altı tahtası

mertek

aLın tahtası

Resim 121-
Alaturka kiremit çatı örtüsü (H.öneıı.

!
II

i
n

i
U kene-Hi {kopçaıı} örtüler

L'

METAL ÇATı ÖRTÜSÜ

;1

;\

Ees:"~ 122.
~et2ı catı ö=tüsU 1 GUm~şhacer~.O~eı)
DAM 97
DAN/ÇATI öRTÜSÜ

yootutmuş ağaçlar iLi.

biçilmi ş-
oğa ı: l ar il r.

_ Bolu, Muglı., Bodrum. isparta, ALanya. toros.laf_

Resim 123.
Kalas biçimindeki ahşapla yapılmış çatı örtüsü,hartama(H.önel).

TAHTA KAPLAMA ÇATı, ÖRTÜSÜ

- ÇAPLAM A -

cı r c ı'ı k t i

- Ad2.p:ı.'I:ı.rl i K:ar0l5t.:_
'. _8~ypa::t2.rIJ Götnölc. Gün~Y-b;ıtl Anadotu-

Resim 124.
Tahta kaplama çatı örtüsü, çaplama(E.önel)

hakim rüı~aı-
----_._.,.

-ToroSLar. Doçu Ka~adHıiz., 5010..:_ Sc!u. r~;ı.l':. Al.a"11~,

M u si L a
p.esir.ı 2.25.
Ince tahta kaplama Ö::tUs~1
Dl'.M 98
DAM/ÇATI öETÜSÜ

Eesim 126.
Antik Yunanıda Dorik tapınak1tan cai7l detayı

?ssi:-:ı 2.27 ~
,
-!-,
'7 '. ';:' ~ ,....;::. -: ~ --
.._~-' - -- ~
,- -.
--
•... .. -
...
r
DAM S9
ÇATI ?Eı:-IC2?,ES t
r-------
DAM :00
Çü?.TPNT'-'R
.•.... ....ıl:. 1 OLüKLAR

bir çörten .rneği

ö
 101

BACALAR

'ı
i

~-~"~~jj€:;_:
... =

o 0

.,
,
,
, ,,
, ,
,

___ ~"''"''' =
\._ ..~.....
·, _ı--=i-_;_,_

Re.s:"rr. l33.
DAl'-! 102
ÇA'::ı/s''.ÇAK

"~
>,
,
t':
..
J

101 i
i. iL--
;::::~

Resim 134
Payanda iie Fransa (D . İ mDault).
.
r- i03
ÇATI!SAÇAK
r

,
T

r
"

--1 1\ -'-"1
..
..• ...:~
\ ,', \, ',,:.•.:'-'-
'./-
1 DAM
"

ÇATI/5AÇAK KONSCLLA?I
:1
'l

'I

"

,
" l

'I
'I

1
R~sim qs

Resim 137.
Ahşap yapıda ahşa? saçak konsolları.

'I
i /

..
:1

,
/

?,esi;rı 138_
 105
DAi'l

1
\

:1
--- ------'_.
i "ı

Resim 139.
Saçak furuşlarına örnekler(A.Talat Bey, Osman Nihat Bey) .

____ ---.0 _~ı;, i

.,
----- ,
,
-"-,

...•.,~
\
' ...~
..•...~

\~~~--~-
----- --_.\
..

~~~~?~
------=- - -

.u

\.~'~..,--::"'.
',--_._-
,-."--

•••.•.. ~i'.,:,....:.~c
,
 ÇATI Bİçİr-1LERİ

~
!
5
i i

, 9

Resim 141-
çatı biçimleri,I) Sundurma çatı, 2) B2Şik çatı, 3) Kırma çatı,
4) Mansard çatı, 5) Topuz çatı, 6) konik çatı, 7) Kule çatı, 8)
Bl Çokgen tabanI ı konik çatı, 9} Çokgen taba~lı, k~rma satıhıı
konik çatı, 10) Soğan kubbeli çatı ( 3.Cıchy)
-/

= :: .:
'" ;:: ~
f !1.
• S

i'l

=<-2:3l:71 2.42_
~~=k mimarisindeki
DAr-! 1G7
ÇATI BİçÜ!LERİ

d
e

" 143.
Resım ~ "ı planı, aL Omu'roa,
H~_
en) bJ mahya, c) Düşük
Bir kırma mahya ..
d ) D;O"""o,
~~_ e ~)a~açak (C.E.Arsev

Resı:!: 1444
ça,t:.:!.ı bir
 -

8. BÖLÜM: MERDİVENLER

Bir binanın katları arasında ulaşımı sağlfu~ak a~acıyla yapılan

yapı elemanına MERDİVEN denir. Hareketli ya da sabit olabilen
merdivenler kagir, ahşap, malzemeyle yapılır.XIX. yüzyılda me-
tal merdivenler de yapılarda uygulanır.

8.1. Merdivenin Bileşenleri

RIHT, bir merdiven basamağının yüksekliğidir.

BASIŞ, merdiven basamağının genişliğine denir.
MERDİVEN EGİMİ, merdivenin ~ıkış çizgisinde sahip olduğu eğim-
dir.
MERDİVEN GENİşLİGİ, merdiven basamağının boyuna eşittir.
MERDİVEN KOLU, merdivenin, iki sahanlık arasında kalan parça-
sına denir.
~ERDİv3N BAŞLANGICI, merdivenin ilk basamağının olduğu yerdir.
MERDİvEN KORKULUGU/PARMAKLIGI/TI~~ZAN, merdivenin kenerına
emniyet amacıyla koyulan korkuluktur.
i~RDİVEN KÜPEŞTESİı rne~diven ko=kuluğunun üzerine yer alan ve
inip çıkarken tutulan kısırndır~
~B~D=v~N BF3ASl 1merdivende belirli ~oktalara yerleştiriıe~(
korkuluğun dayandığı ahşap di~~edir.
~~RDİVENSa~~~IGI, merdiven or~alarınca ya da sonunda yapılan
genişce düzlüğe denir. Sahanıığın, çıkış çizgisine cik o12~

sahanlığını çıkış çizgisi doğrultusundaki boyu~uEa S~~q~~L:~

UZüN~UGU/30Yü denir. Sananııkıarını kat arasında ya~ıla~ı~a

lir. Kolla=ı birbirine d;~ olan ~erdivendeı köşeye gele2 a~~

denir.
 109

MERDİVEN BOŞLUGU!AYDINLIGI, merdivenin yerleştiği, katlar bo-

yunca devam eden mekandır.
MERDİVEN KOVASI,dönerek çıkan merdivenin, merdiven boşluğunda,
merdivenin yerleştiği alan dışında kalan, üst kattan bakıldı-
ğında aşağıya kadar boşluk olarak görünen kısL~dır.
~~RDİvEN ALTI, merdivenin başladığı katta, merdivenin eğimli
tabanı altında kalan alandır.
LİMON KİRİş, ahşap merdivende, basamaklarının üstüne yerleş-
tiği, taşıyıcı ahşap kirişe denir(R.l45-149).

8.2. Bulundukları Yere Göre Merdivenler

Merdivenler genelolarak bulundukları mekana , yapıya göre ad

alırlar. Binanın içindeki merdivene İç MERDİvEN, dışındakine
ise DIŞ MERDİVEN denir.
ANA MERDİVEN, bir kaç merdiveni olan binada, merkezi konumda
bulunan asıl merdivendir.
ŞEREF ~~RDİVENİ, önemli binalarda, resmı kabullerin yapılabil-
diği gösterişli merdivendir.
MİNARE MERDİVENİ, minarelerde, şerefele~e çıkan merdivendir.
YANGIN !TEHLİKE MERDİVENİ, herhangi bir tehlike karşısında bi-
nadan kaçabilmek amacıyla, binanın dışına metalden yapılan
merdivendir.
SERVİs MER~İv~Nİı binalarda ikinci cerece önemi olan serv~s
mekan~arı için kuıla~ılan merdivenlere denir.

8.3., Biç i:nlerine Göre Me::-di

venler

Merdivenler, TEK KOLLU, IK: KOI..LU, kol savı.l2.-

=-ıne göre adlandırılabilirler.
 110

DÖNER ~ffiRDİVEN,daire plana sahip, ÜS~ ka~a dönerek çıkan mer-

di ve ndir.
YARIM DAİRE ~RDİVEN, yarım daire plana sahip merdivene denir.
OV.~/YELPAZE ~~RDİVEN, oval plana sahip merdivendir.
BU~~/HELOZONİ ~RDİvEN, minare gibi mekanlarda, dönerek çıkan
merdivendir.
ÇİFTE ~RDİVEN, resmi ya da önemli yapılarda, iki taraftan çı-
karak sahanlıkta birleşen merdivenlere denir(R.1SO).
 ,
t..IMON
, ,.
KIRısı

ol ,_,
c.ı14T 'ı'UKSE\.{1..lG.l

.,
-Jı ,
i~ı /

• i
LJ O i
~L
}

ba.~2.arı;.:.cı

Res,:. •.. ı-LS.

 112
MERDİvEN

•. '1.,-:
.o YlIL
MA YAN
SE"R8ET k/SI;' i

Resim146.
Geçme basamaklı merdiyen detayı(İ.H.Güngör).
 t-lEROİVEN 113

-
i

.,
-=ıi
i<ı,
~~
ii-~
·~-i~""

Hesim 147.
Geçme basarnakIı a~şa? me=dive~~e ~,~~ ve b23a~ak bi=leşmele~i
(l.H.G:':!1gb~) .
 111.
MERDİvEN

8 CJ7"_ •

~--60'----ı-

.o-
+-- 66-- c

i
i i
6
'v
i; r
~
i

i
c
irt:ı
110
'<
i
i 1:::
i i
i
i
")

K3,

ii
: i

ii II
i.

'-'-,
! i
i'i i
, i
! i

Resim 148.
Merdive~ k~peş~esine

---- - -----,- ----_._------ -------_.

 ~lERDİvEN 115

~ ..

i
i
i,

7" >wl
r
r

. .ı: i" ~""

- ---._-~ -- --~~ ------------

--...-~ _. ____ o __ ._ •• "
 MERDİvEN 116

~=~ill~1 ~I_I~I~I~I ~1J1~I=Z::::W::

~1'!~I~I'I1p<1 , _I_IJ_I _i U-ıljjJ,D
LLL iI i i Illi i II i l. i
,' III i i ı, i ı ii _~
:, i; J==='
;--ı-" i
i'ı i
:-d.'
i
1

TEK KOLLt.t Dirz M. kOSE , SA~AI'-iL1J.(L1 Dil:::. M.

~!:;'~7~'~~',-,;:§--"ı:;.~~.",':;;'~~'<g:,:-;;,.6,§;.
'i§'o1,"~~,.".g'~~-""~~'!..iik~":o:;!f"[§...,;1§'.,{;!11~~:;~1!'__~,',,~,,"::;ı:-;ı
!;1" -lI:[.
i IIII II Ililll ii i ı
i i Illiıi i iii i! i il i'ı i
ib~ ~xO 6~+bl

5AJ,..ı~)..lllKLI Diiz. M.

~~~I ~i
~ii~i~~i ~ıı~g:;"'~ır
i i~i~i -"'4~~':~~~~~l!E.;::ı:. '1' ' ' ' 'f"'
:s i i i i I iJ
e-LI,
'ı
i i i i i i i i i i li.JJt
i~
1 , ~

1\.{1 Sı..\.l.ANLlKLI M.

, , I~ll
iKi J.,(OLLU M.

nı\\:v~ıi
YAR.IM •
DONS'~ 'M.
~.i. ~~'~0'~1

?esim 150.
Çeşitli merdiven biçi~ı2~i(!.E.GÜngö~).

i '.
9. BÖLÜM: ÇIKMALAR

Binanın duvarından dışarı doğru taşırılan kısıma

ÇIKMA!CUMBA!ŞAHNİş denir.Osmanlı Mimarisinde, kagir ve ahşap
yapılarda çıkma vazgeçilmez bir yapı ögesidir. Özellikle
Anadolu Türk evinde çeşitli çıkma uygulamaları vardır. Türk
evinde, yer kazanmak, giriş katında yapının düzgün olmayan
parsel kenarını bir üst katta düzeltmek, sokağı seyretmek,
ışık ve hava almak, altında kalan bina girişine saçaklık etmek
gibi çeşitli işlevlerle çıkma yapılır(R.lSl).

9.1. Çıkmanın Bileşenleri

DESTEK!PAYANDA!ELİ BÖGRÜNDE, çıkma altına, bir ucu çıkmayı tu-

tacak diğer ucu ile de duvara dayanacak gibi eğimli olarak
yerleştirilen ahşap ya da taş elemanlardır. Destek, taştan ya-
pılırsa KONSOL, demir olursa PARAÇOL adını alır. Konsolun ta-
şıyıcı olmayan bezernelibiçimine FURUŞ denir.
BİNDİRMELİK, çıkmayı tutmak üzere, altına üst üste bindirmeli
olarak yerleştirilen t.'l.Ş
veya ahşap desteklere denir.
Bindirmeliği oluşturan ahşapsa, üst üste gelen parçalara sıra-
sıyla SÜ~~ ve ÇELİK denir. Bindirrneliklerin arası bazen tuğla
ya da kerpiç malzeme ile doldurulur(R.lS4-l62).

9.2. Çı~~a Çeşitleri

ODA GENİşLİGİNCE çi Kı.\.L1\i odanın cepheye paralel kenarının f d"

var dışına olduğu gibi taşırılmasıyla. elde edilir.
ODADfu~ KÜÇÜK ÇIKMAı odanın cepneye paralel kenarınce, bu ke-
nardan daha kısa olarak yapılan çlKWacır.
 118

GONYE ÇIKMA, üst katta kenarları birbirine dik bir oda elde
etmek amacıyla, binanın giriş katındaki düzgün olmayan parsel
sınırını düzelten, gönyeye getiren çıkma biçimidir.
KÖŞE ÇIKMA, odaların köşeye rastlayan noktalarında yapılan
çıkmadır.
KONSOL ÇIKMA,döşemenin uzatılmasıyla elde edilir
KONSOL KİRİşLİ ÇIKMA, duvar yüzeyine dik döşeme kirişlerinin
uzatılmasıyla elde edilen çıkmadır ..
PAYANDALI ÇIKMA, payandalarla desteklenen çıkmadır.
BİNDİRME ÇIKMA, bindirmelikler aracılığıyla taşınan çıkmadır.
AYAKLJL~ ÜZERİNDEKİ ÇIKMA, çıkma altına, çıkmayı taşıması için
dikmeler yapıldığında ortaya çıkan çı~~a biçimidir.
Çıkmalar yapıldıkları istikamete göre de adlandırııir. Tek is-
tikamette yapılana TEK İSTİKAMETLİ ÇIKMA, iki istikamette ya-
pılana İKİ İSTİKAMETLİ ÇIKMA, üç istikamette yapılana da Üç
İSTİKAMETLİ ÇIKMA denir.

9.3. Biçimlerine Göre Çıkmalar

DÜZ ÇIKMA, çıkma kenarları birbirine dik yapıldığnda elde edi-

len çıkma biçimidir.
KÖŞELERİ PAHLI/YUVARLATILMIŞ ÇIKMA, düz çıkmanın köşe sertlik-
leri pahlarla ya da eğrisel hatlarla yok edilerek oluşturulur.
ÇOKKENARLI ÇIKM_~, ikiden fazla kenar çizgisinin kesişmesinden
elde edilir.
YUVARLAK ÇIKMA, tümüyle eğrisel çizgiden ibaret çı~~aya de-
nir (R.163-167) .
 119
ÇIKMA

. EDıRNE : Kale içinden Hd eski ı'V.

TRABZON : Sabri A'''a c\·jnc.c "KöŞK" ün göl'linüşü Arkitekt'dcr:

.. - ~
Resım ':"':>.1..
Tli=k evinde çıkma(M.Evren).
 ÇIKMA 120

i'

Resim 152. Resim 153.

Köyevinde çıkma, Boğazköy Bi~dirmeıi çıkma örneği
(R.Naumann) . (LE.GÜngör) •

-"",
=~==="""======~-=-.

ı--A kesi~i

Resim 154.
Çıkmalı bi~ ev, 2o~-Yuka=ı Subaşı Y2=12ş~2si (G.ça~a~).

- --- --
..- - - --
 ÇIKMA 121

(
.--
12/16

kap ama i' .._~. Sı v a

yastık ar12
"'"
.
10/15
..

.. . /1 .

T: ., ~ ! II ~
_ı:l=!:.'-i:l=;;a~ <

II i Iı
=-~ga=-~=~
~ E

E!H+
u

1
\

(
) ı;ı-ı:ı=tl-f;i;- <
~
ı i i
v i

görünü?
70

Resim 155".
Kiriş araları dolgulu bindirme çıkma(R.Kafesçio~lu,H.öneı).

ko n sol

Resi:.; 156. 2esim 157.

Kiriş araları d81gusuz bindi~me Konsol kirişli çıkma(H.öne~).
çıkma(R.Kafesçio~lu) .
 122
Çı KM.".

i
i
ı
i
':',-:,"_._-

Konsol çıkma (M_Evren) - - -I-

~!ii
\~( i
\1,\
i,
.
,'I L ~

\\i i
\\\ j
. kao a ,lmış
l . \ ".~i
Al::_
-'ıkma (M-Ev:::en).
.. ıl i
~--~
'" \:,
,,

Kor..so.:.., ı..... ri
.; __
.1- S~ li

. 1 58.
Resım ~ ~lkm31ar.
" .
"esitLı ~~ .

-.--- '.'---~
 ÇIKMA 123

- ÇIKMA PAYANDA L''''

."-.,.
1
,

ii
~-fo ( •.
i: ~ (

i (.y Il_~"

o i
i{__
~
--==do

~M i , !

J...

II
i

Türk çıkrilc.

---.~.-.-
i·
 1 ÇIKMA 121.
1
ÇIKMA PAYANDALA?I

i -
,

i
R'3sim l60.
Ahşa? yapılarda çıkma payandaları,Ayvansaray, (G.Cej~kan).
ÇIKMA 125
ÇIKMA KONSOLLARI

ul

<!!
=:

OJ
>
::J
-"
:0
'0

::: lo
 ÇIK1-1A 126

-.,
'{
ÇIKMA KONSOLLARı

-'i
11

-if
,. i
-T ./f'ı
i i
-
ı
I·
~i tr}

-ı.
i
i
Wı
LI
-
i~
T

-
1
Jı~\\
-
ı
i

1
•

-
1
,
"

1=
1=
1=\
i=ii~
i li=IO~
i,, '
'
,...,
i C
-.J :.rı

u, ,-,O
~
~\ ,.....
C::::::.:::
 ç i K~!A 127
Çı KM.".

,
•
! j
! j
i
i
,i
f
" i'.----..J- -.
J '-.
i

/
;'
,, !
"
- r

...... ,~
\,o~ _

Resim 163.
Gönye çıkma örnekleri
,
j
ii

'';''',"
:2L~;.:.:;;~~
:~;q:;j~:

Resim 164.
DüZ çıkma örnekleri (D.Naneoğlu)
i
i
L'
i
,
,r f
,!
-.-Y r-"
" ~i
,'-
,
.,':-,.. . :j' /'
,
i

~.,~.-<

"
• ;=~------.;
i;
'-~
"

di
i
"
'\..

:2esi::; 165.
K2~a~/köşeıe~~ yuv2~12~ılffi~ş ~ıkm2 c~~ekl2~~

----_ ..
ç BMi\ 128

ÇIKMA BİçİML2Rİ

F' ~
.=
:~.;:::=ı.
:-=-'-""
~,-:-_,",..:...-
E=~.oo::-.:::§..

İCJ;
----
~
:-:-:-~

f=
I'
, 1••
l,
,,•
J

Resim 166.
Çokkenarlı çıkma örnekleri (D.Naneo~lu).

------------".
i""' i'
ii... ~;,.

,~, '

rı OT URıvlA
!i
, i
ODASı
i,,

_J
--------- ~i .1:)

Resl.in 157.
 10. BÖLÜM: PENCERE ve KAPILAR

10.1. Pencereler

Binaların içine ışık ve hava girmesi, iç mekandakilerin dışa-

rıyı görmesi için yapılan boşluklara PENCERE denir. Camın he-
nüz kullanılmadığı erken dönemlerde yapılan pencereler küçük
delikler biçimindedir. Bu pencere boşlukları, deriler ya da
ahşap kapaklarla kapatılır. Osmanlı mimarlğında da XVI. yüz-
yıla kadar camlı pencere kanatların nadir olduğu bilinir. Cam
üretimindeki gelişmeye bağlı olarak, pencerelerde camlı kanat-
lar yapılmaya başlanır. Pencere doğrama ve kanatları yüzyıl-
larca ahşap malzeme ile yapılır. XIX. yüzyıldan sonra metal
malzeme kullanıma girer.

10.1.1. Pencerenin Bileşenleri

PENCERE BOŞLUGU/AÇITI, pencerenin kapladığı boşluktur.Boşluğun

alt kısmına KÜPEŞTE/DENİzLİK, üst kısmına ÜSTBAŞLIK/LENTO, yan
kısımlarına ise YAN DİKME/SÖVE denir. Denizliğin pencere
içinde kalan bölümüne İç DENİzLİK, dışında kalan bölümüne DIŞ
DENİzLİK adı verilir.
PENCERE ETEGİ/PL~ET, pencerenin altında, denizlikten döşe-
meye kadar olan duvardır.
TEL~_~O/PENCERE ~~ASI/PENCERE ~~SASI, pencere boşluğunu boydan
boya çeviren, pencere kanatla~ının tak~ldığı sabit doğramadır.
PENCERE F~~ATI, sabit doğramaya takılan hareketli doğramadır.
PENCERE K~YITI,pencere kanatında bölme yapmak amacıyla kulla-
nılır
..._~-_. ~Den
-.'- ~'-
crCl k~v.,.;....'.,...,1rı
•.......• -::;.•.... a-OrUl~nQ"aki....,c>
";"'-,",-J.~_•• Q"u'ic:;oy __ ~_ • _~.ı. DU';'~ı:'V
"S •...• -
KA ---i
_
rTT y~~_
~_

tay doğrultudakine YATAY K~YITdeni=.

CP4~ ÇITASI, pencere kanatına ye=leştirilen camı bastırmak ıçı~
kullanılan çıtadır. çıta, genellikle, pencerenin mekan içine

--------,---,--- -
 130

bakan kısmında kullanılır. Pencerenin dış yüzeyinde camı bas-

tırmak için ise CAM MACUNU kullanılır.
PENCERE KAPAGI!KEPENGİ, pencere dışına takılan ahşap veya me-
tal kapaktır. Dışarı doğru açılan kapaklar, kapanınaması için
demir kollarla duvara tesbit edilir. Kapaklar çeşitli yönlere
açılabilir(R.17l,172).
PENCERE KAFESİ, geleneksel Türk evinde, içerinin doğrudan gö-
rülmesini engellemek amacıyla, pencerenin dışında, yarı yük-
sekliğine kadar yapılan, ıhlamur çubuklarından örülmuş kares-
tir . Kares, kapaklı pencerelerde yukarı doğru sürme yapı-
lır(R.169,173).
PENCERE PARMAKLIGI!ŞEBEKE, pencere dışına emniyet am~cıyla ya-
pılır. Ahşap ve demir örnekleri vardır. Demir parmaklık birbi-
rini dik kesen demir çubuklardan yapılır. İki uygulama biçimi
vardır. Bunlardan birinde, dikey çubuklar kalın tutulur, yatay
çubuklar ise kesişme noktalarında, bunların içinden geçer.
Diğerinde, ise tek boyutta olan demir çubuklar, karolaj oluş-
turacak biçimde bir araya getirilerek, kesişme noktalarında,
LOKMA denen kurşun toplarla birleştirilirler. Pencere korku-
lukları pencerenin tlli~yüzeyini kaplar. Geç dönem uygulamala-
rında, pencere yarısına kadar gelen örnekleri yapılır(R.174-
177) .
PENCERE SEKİSİ!PEYKESİ, kalın duvarlı yapılarda, genışçe olan
pencere iç denizliğine denir. Bu kısım, bazen oturulacak gibi
de donatılır(R.178).
ALINLIK 1 neo klasik e~kiıerle pencere üstlerine yapılan üçgen
biçiminde silmeli tepelik.

LO~1.2. Bulundukları V~~Q Göre Pe2cereler

TEPE!KA?A PENCERESİ, ÜSTLÜK, F_~V~LE, pencere kapakları kapa-

tıltıldığ~nda, iç mekana ışık alabilmek amacıyla, pencere ~s-
tüne yapılan küçük pence::-edir .. Ten9 penceresi İÇ:L.2::K ve
DIŞLIK'tan oluşur. İçlik, duvarın iç yüzünde, dışlık ise dış
yüzünde yer alır. REVZEN de~ilen, ahşap çerçeve içine alçı k-
r 131

yıtlı yapılan üstlükler -özellikle içlikler- renkli camla ve

çeşitli desenlerdedir(R.179,180).
GÜL PENCERE, anıtsal yapılarda, özellikle gotik kiliselerde,
kapıların arasına ve üst ortasına yapılan yuvarlak bezemeli
pencerelerdir.
DAM/ÇATI PENCERESİ, damlara açılan penceredir.
HACET PENCERESİ, türbelerde dua etmek amacıyla bırakılan par-
maklıklı, küçük penceredir.
KİMDİR O PENCERESİ, han ya da benzer~ yapılarda büyük ve ağır
olan kapıyı -emniyeti sağlamak amacıyla- açmaksızın, dışarda-
kinin kim olduğunu anlamaya yarayacak, kapı üstüne. yapılmış
kapaklı,küçük pencere~ir.

10.1.3. Biçimlerine Göre Pencereler

DÜZ ATKILI PENCERE, düz atkılı olan pencereye denir.

KEMERLİ PENCERE, kemerli olan pencereye denir.
TEPELİKLİ/ALINLIKLI PENCERE, geç denem Osmanlı Mimarlığında,
pencere lento seviyelerinde, Neo Klasik etkilerle yapılan üst-
lüklü penceredir. Çok çeşitli biçimleri uygulanır(R.183-185).
Pencereler açılış biçimlerine göre da çeşitli adlar alırlar:
K~NATLI PENCERE, açılan kanatları bir eksen etrafında dönen
penceredir.
SÜRM~ PENCERE, bir düzlem içinde, yukarı ya da yana doğru ha-
reket edebilen penceredir. Pencere Yukar~ dooru
- -
sürüldüoünde
YUKARI SÜRME PENCeRE, yana doğru sürüldüğürıde YAN!'. SÜR'i::':
PENCERE adlarını alır. Sürme pencereler çoğu kez elle hareket
ettirilir. Yerinde kalması için, kasadaki metal mandal hareke~
eden kanat altına sürü2.ür. Ancak geç dönemlerde ortaya ç.:..kar-~
GİYOTİN SÜRrG PENCE~E'de kanatı hareket ettirme işlemi/ kasa
arkasına gizleThuiş b~r mekaTIiz~a yarc~mı ile yapılır. Pencere
yukarı doğru itilciğinde de iste~ile~ ~aktada, yine bu mek2-
nızma yardımıyla kalır(R.182-185).
 132

10.2. KAPILAR

Bir bahçeye, binaya, odaya girip-çıkilak ~ilacıyla kullanılan,

kanatlı/kanatsız boşluğa KAFI denir.

10.2.1. Malzemelerine Göre Kapılar.

Kapılar, ahşap ya da metal yapılır. 3azen ahşap kapı üstü me-

tal de kaplanır. Geleneksel ahşap kapılar, MIHL~~, GEÇ~~,
KÜNDEKARİ diye üçe ayrılır.
MIHLAMA KAPILAR, birbirlerine lambalı bağlanan ahşap tahtala-
rın üstüne başlık, kuşak çivilenerek elde edilir(R.190).Bazen,
mıhlama kapının bir ya da iki yüzünde, kapı çevresine pervaz
geçirilir. Bu durumda pervazların ortasında kalan kısma TABLA,
bu kapıya da PERVAZLI MIHLAMA KAPI denir.
GEÇME KAP ILAR , birbirlerine, köşelerde geçme olarak bağlanan
başlık ve kuşaklar, ve bu çatma içine yerleştirilen tabIalar-
dan ibaret kapıdır. Bu kapıların ön ve arka görünümleri aynı-
dırıR. 192,194) .
KÜNDEK~İ KAP ILAR , küçük ve geometrik kesilmiş ağaç parçaları-
nın lambalı biçimde birleştirilmesiyle elde edilir(R.193).
METAL KAPILAR, dökme ya da demirden yapılır. Osmanlı
Mimarlığının geç dönemlerinde ortaya çıkar(R.191).
METAL KAPLAa~I KAPILAR, ah~ap kapıların üstüne bronz ya da
dövme demir kaplamakla elde edilir. Osmanlı Mimarisi yapıla-
rında ana giriş kapılarında crneklenirler.

10.2.2. Kapının Bileşenleri

AÇITl, kapının kapladığı boşluk~~r.

K..:;;'? i K'~~S7/S0"V~
- .•.'J. ••.•• __ / ~ f kaD'
'Ka!1a~la-ı~'- ~_,_ men"':.eşe
'- .•. .••...••. J.. __
. -,
n2 C.l..ar..-
dığı, duvara tesbit eelImiş eleman.
~aD'
.•.. __ ho-lug-un"~
-...J::! __ .. aı~ı!1a
'J. •..•.••.• _ •..•.•••••. aelen
-'~ •.•• _ .••_,,_ ke..pır:.ın
ayırdısı ik':" ::12-
~PC

k&nın d5şeme hizalarından bir miktar yli~sek tutulan kısımd~~.

~s_ik
-:'\"- --_- F.ŞTK __ -:ı..":;' ••..•.•.• il__o
'D_i~ ~~~T bol~~-;nlPs'-(~
--...:... •• '::1-.-- ....
....ı...-'- •••.•.•• 187)
 133

KAPI KANADI, kapının, kasaya takılan hareketli kısmıdır.

Kapı kanadında, üstteki yatay ahşaba ÜST BAŞLIK, alttakine ALT
BAŞLIK, ortadakine KAYIT, yanlardaki düşeyelemanlara ise
DİKME/SEREN denir. Bu elemanların arasına yerleştirilen ahşap
parça TABLA'dır. Tabla, kayıt ve başlıkla aynı hizada değilse,
içeri doğru çekilmiş se DÜZ TABLA adını alır. Tabla , dikme ve
başlıklarla aynı hizada yer alıp bir silme ile çevrelenirse,
AYNA/KİTABE adını alır.
-KAPI DEMİRİ/KOL DEMİRİ, kapıların açılmaması için arkalarına
koyulan demir çubuktur. Bu çubuk ahşap olduğunda, K.2U'IKOLUI
TIRKAZI adını alır.
KAFI HALKASI/TO~~GI, kapıyı açıp-kapamak amacıyla, kapı üze-
rine takılan halkadır.
KAPI MİLİ, kapı kanatlarını hareket ettirebilmek için, kapı
sövesi alt ve üst kısmına gömülen demirdir. Bu miller kapı
lento ve eşiğinde açılmış çukurlar içinde hareket eder-
ler(R.186).
KAFI TACI/TEPELİGİ, kapı üstüne bezerne a~acıyla yapılan kısım-
dıriR. 196) .
KAFI ÜSTLÜGÜ/KİTABESİ, kapı üstünde, kapı enince yer alan, et-
rafı ve içi çeşitli bezemelerle süslü, bazen içinde bir yazı-
tın da bulunduğu kısımdır.
KAFI SUNDURMASI, dış mekanda yer alan kapı üstüne yapılan sa-
çaktır. XIX. yüzyılda, metal ve ca~dan yepılan kapı üstü sa-
çaklarına ~ffiRKİzdenir.
KAPI ÜSTÜ P~NCEEZ.ES:t, kap:!.. 11stune yapıla!} pence=edir.

10.2.3. Bulundukları Yere Göre Kapılar

Kapılar ~~IS:ı
,S~~~~y ~;LE KAPISIı EV K_~:SI, AVLD ~~PISlı
&~IR K~ISI, ODA K~I5I gi~i ait oldukıar~ yapının ya da meka-
nın adı ile anılı=ıar(R.~89r190,195).
cephelerine yapılan
büyük kapılardır.
CÜrSE K~ISIJ b~r oinaya
 Y.~/KOLTUK KAFI, bir binada cümle kapının dışındaki kapılara
denirtR. ın)

._-_. ••••. ,._._.~~_~, __ ~_. __ - ., __ ' ~ , __ •.• u _

~--_.~._._------.....•-
 KAPI ve ""NC2?:::
~ ..... 135

-
'I

- DiKME
ı
/ . ~
// ARADIKMe.
/ i
/1
-]

i
-..

-
\ KUSAK

KAPı _
BOSLUGU

ALT TAcı-A"i,
PE:NCE:RE 136
PE:NCERE: BİçİMLE:Ri

~i -,1

~J -I
L
i ~
.. ı ı-
~
i i
ı i
=1 i
ı ,,
.1 i ii
i
i
i i Iı i i

Hı i
i~=

-- '-
lt
-! t

_i,

r i i
.j
i
i li
-- - -
--
'. ı i! LI

.- i
i,
i -
i
Iİ
i
'-,-,
i
i

?esirn 169.
Di.işey slirme pencere det.a.yı(C.izsi).
 137
PENCERE
PENCERE YAPI İLİşKİsİ

-
lrl
l;. - -- .
__ -ıı--_~1.
'-:-"7.-~-=-~~
- -. \ '
. i
:~Iı';
"1'1
:. ~
iıı--
i~

i
~'

- - id : ~ i~
_ -u1j!
:r~
. ~'ıı ii!
ı

.-~~..~ii
' - iL,
. - .---11
--j1ı
=ı
- -
-
- .

-
,

-
'.
, .'
,
", i

L'

- - -- '.

GÖRÜNÜŞ

",1 i ı

-il---1t.c 1

1\ 1,1
Sıl/H 1·1 !'I
=-=..=.~----- i , 'J-

====I ıli
_===o;.
'J:'" .-' ~i·
~ .-,."ç,V,-Ç D/K/';~E
L..-J_ -;:",,;;..:--:..;-

h' ....?L?'!~,q'·~
------

P~AN
 138
Pi::NCi::RE.
., Pi::NCi::RE BİLEŞENLERİ

-.Lı'
rr-ıj
.-,---~/i

,
!.\
-o --~
'cl
" -<
~
-1
'I
:::
ul
.
-
-<
~

iii iii 11111 1Ii1l!

-
-'J
rv
.CJ
uı
o ....,

-
:1
[Q]j[lj .",
h
,\
iD
-<
.,
1 -'I"!J
"
h
:0
.ı Q)
1
-
·1
-I ..
'I C
\
iD

'"
-<
-'r" v-
-
"~
"""'
r:J

"'=
ra c.;
-"''Cl
""re
-'"
-,
'"
r.j"y.=
""
,

.....-4
~
.-,
. ri
re,........
l>":J
~ :w
.1...:'
,"",
c-
~
-ro
"

-
-
;;;;;
rv-'J
~=
io,...;,ı - - ""
"
.,....<
tn·....-i
Q)~C
·H
• ,-~ v

'.
--:::.>--1 -- c:: -•

1._-
 PENCERE 139
PENCERENİN 3İLEŞENLERİ

•
,"
•"
,

"
lt

:1
ii

•
'I

'.

•
J
'.' 35/50
•
lt

•
i
"
Resim 173.
Ahşap parmaklığa iki örnek (u.İzgi).
:ı
:ı

•
',I
ii

:ı
ii

:ı
'I

:1

~I
•
.,J

.,

:?-- r..q. C>Sr-:1/i;JL/ MI/l;;7,·?,e/·si

K~'EŞ'UN 7,-9,..:;;;'0 ;Z...
:....
:..: 3/~2.:..=:$·-"::.Ç

Resim :74.
Me~al ?a~maklı;aişebekeye ~~i ö=ne~(U.!zçi).

,
'\
 , 1[.0
PENCERE
PENCERE PARMAKLıGı

i i.
ıl \

..
rı ,
, i
ı
Köy evIerİDde ahşab pencere
parmakıığ-ı (Sane'den )

Resim 175.
Ahşap parmak1ıklar(C.E.Arseven)

Şekil 1586 Ah:j'ab pencere pll,rm::ı.klığı. K~lab,...'J.;ı

bir e,lı:i evin parmaklıZ!.

Seicil 15i3 - Broıı:: pHma'.dık. Loile devri.

Resim 176. R2S2-~ 177.

Ahşap pencere pa~maklığı L~le Devrine 2it broDz ?~~m~klı~12~
(::.E.A::-seven) .. C.:::.rirseven) ..

1---
i'
i~l
PENCE?E

z
<l:
i ..Jo.. ı::
rj
J:P
ııJ
cr
l?
-M
-
'M

o .-.'"'"
III

'">,
III
,'- o
,iı M

":- '"'"
rj
o .D
OJ
, :! -'O"
" ., .. o
CIL
i
" i M
----~-- i-~~,
~~-~ o
'"
re
i
i; i
-'OJ"
:1
't- o ><
ii ii
"
! :~.,- , .. "---'- -;)- --------._-_.----
cı
'-'O
;

-M
J:P
III

,~
'-'
III
'-'c.;.
ü
~
--_ .. _- n
~
"

J
j
-',-"
'J

'I
U, ~, -
r:

i
i
\
(fJF~:;2Z~;( __ •••..•••
'-ı AA
J
__ :7)_
.)".,,-'

;-'~~.; ".1-
"
•... -"
'" ~,~'"?
;
.
-?;>~ . .
1
!
-,
'o
''''','

--, 's(,
n,
- ,
i
J -S rr
-'.o
~<:-.' )
-_ ..
" ..
r. , ,C',
~,
/

'.
/ ı
i ] "
i '2:'
n,

....
. ~~~-- ~
i

i,
';,

';'.\'.

'.+: i~
,
, /

",
, .....••-.
,"

-).,'!:.:
i
(•.
.. .. ".
-="
':((1
, ;JN
1
- ,
OC
:>
..
.?i
i,
~ r--

_~----r
:F.'"
\;"-
n • u, . • u

U~
.. . •.
.. . .,-- ~
,-
..
.~
:JO "

" -,~
~
-
,
PENCER2 lL2

T2PE/KAFA PENCERELERİ
,
-

Resim 179.
Osmanlı Mimarisinde kullanılan alçı!revzen,tepe!kafa pencere
örnekleri(C.E.Arseven) .

J~J_--
~ •..• Y~ __ -,- "-

!/.<o
(/~/~;<>-~/ \
"' . .:!: • 0__ \

'1°-0·····1
0.0 •.••..•

ı •·....•
,
••.,.9' .,ı. .•.•
.•• '.0 ,.""
(>, () .•
.• i'

10, •••• o> •• i

.• ~ •..•. ,y" i

i:;'.,~O~,9;.
0-" •. 9';'1

ıI•.•.••
.i +:.".Q _..;~O o> .'
.'0_+ ç. O"' co .,g.. ..•. i
..•• "",,ç.·~40-.of'-·i
Qo..o <) Q.,,,-o. .• ~
-o .• <) *"1
,--o y o•. ., o>,~o·oo.,.·
Q', i
I
.,.
.'\
" o ~~""'O -ı.
(lo o cı 0'0·':> .'1
(;> (> <) •• ;;. Q. i

Resim ISO.
 PENCERE
KAGİR Y.l\Pi DA P;::NC;::2;:: 30ŞLUGU B İçİ~ıL;::2İ

'~,",
f
' L..,-,.l.
I I'
i·: ~
1",
, tl
" ii'
, i
tr:
• .....:..

.:::ı:::=!._.~
ı ,~". i i

~\'\I'I/ı..o.:.
-;:' rI::
;;r
~ i.
L~
rr-:
-'-ı, ,'I

, ,
'I

r,-
~
ı"

Resim 181.
Kagi::- yapıda pencere joşıukıarı{U.~zgi).
 P::':NCERE
P::':NCERE BİçİML::':Rİ, PENCER::': PERVAZLARI.

ıiıl,i,
i JIII
L,

'\

ı Iili' ii'I 1111 ~[[[JLLLTI1Tn i ii i

i
Li II i
j i
l'i ri i i l'in

IlylWillU i IIII1 I, iJ
i
II",
ii IljiJ-----ıil
, 1"'.,1""
5:i , ılııı', lı
'I iliil ~
ı;,! I, i ,

Ii'111i:--<::O'i'"
ıL ~ 1'1 ' ,
·i: , i i'
I.', ": ::'; ',l' i
! ,.'" 'I ,
II'I"~.i !
!

i'l'I
Il ı.i'I:=::
ı:.
~i, '·' 1
ii si il
i:; -
i
i
il;', :
ii;;
if i i:
!r:!ı?ı~::
" i' Ol, .., I': ,';:1 ı!
,I., I,
i: ;15 '''1 i Iırl, i'
1,'1 = 11
,I i iı,: .i
~
r"

' '

Ilh'ıı i i n i ı i j i ı-ı i i i i 'ı ..-ı

~
lv
{/)"o

Q.i"'::
00:<
 PENC2RE 11.5
PENCER2 PERVAZLARI, PENCERE TEPELİKL2Rİ

i C

[
ıi C

[
Li
C

ı::
<ıl

"
<ıl

'-I
'-'
.c
<ıl

[ .~
'"uı
<ıl
.j.J
nı
....;
,. nı
--
[c)

::
....;
>ö'
o
>-.
(j)
c!l

'-'
(j)
-
....;
-"
(j)
ı::
'-'
:0
.w
...;
<ıl
ı ti~

=="- , ,
(j)
~

[
i
...;
i
i: Iİ
i
i< [ı ;Cl
''';
....;
ii:
b
\

~ Li ! ?\•• i
(j)
CL
(j)
.w
i nı (j)
>
N
''-'
>
'-'
(j)
! i n
'i:]

,Ir li co
.-' ~
<ii . , '-'c.;
i 111 ii
'i
:1 , h \~~\ Iİ -
~
':.0
,.
~
V-
:1/ '"
~c.....
i
 PENCERE 11.6

PENCERE BİçİMLERi, PENCERE PERVAZLARI

i [NKa ii 8~Rh1fRB1ffilIRB:8i CJ i ~ QJ
tb!-!llf!II..J...Llj:..L.I!lllll!I~I'I"lt~ c:
14

QI'11
qı ij~lil
iii; ~~
lı-----ll
:0
QJ
14

~cı i II 'III rı QJ

ii!i~ ~
U

§i ". i
~ ~...JJ:}:W:::i •• i i , i , i , , ! i i i cı-W:::jJ..LWJ"1
QJ
CL

a1!NB:B:EJ-f 11liiliHEKB}} H H P8}'CJ ı]

i ır ''';

'!BıBI!ıiil
Q.
~-[~ i i m~ rtl-

-"'-'" QJ
••• t./':"
rtl :;
h
Cı~ıi iilllı "ci • ..-!
• i-l rJ:r
en (Ü •

~ i iiiili c:o>u:ı
,...; ~ -
o G~ i i WC--.
ı
'"O>:
:0
i ıU i. ~ :-.ı ~
•...-{ • ...., ..-!
en trı 'Ü
Q) ro r.j
c::"''''

- ı:ııı llnr i'

ii
"

ı~D!1i
"
'ii:

IILL
.,
I'

lilı
ıi'I'
lll !i, i
1[;1: ' 1!1i QJ
ııı:::
I'ı:t
iili
'T i
\, '~, i'
,""i
,,' :ı:r.
il' iı: i
iıı:
:C
"

J ııı: ~J

-.)1 ,i;
r
ı:ııii ::L~ L~ i
'.
>

~~~~~~~~~~~'li~li!r'ir'I:,"L=;;-"
Lif!, it= >
III-III
1 ',
1'1 1 i: ii
(.'_~i!111 ii!
@ilıli,ilıi!
i~i·,i"
-", i' I, ' Iı,"
i "

i "II' ii ii
iii! il
1.11,
III
!
'j
i
it
iili
:1:1
il
IİI'I ! ii i~,,~_i
;; :I"~....J
.,...,
'n
V.
.,....<.
-.
u' "',
r-!
__

~-
i' , Q;
;::::;~~
rJ ~
 11.7
KJI.PI

1 KAPININ BİLEŞENLERİ

1
i

i
i

Resim 186.
Eski Anadolu Mimarlıgında kapı mili restitüsyonu, ~ell Halaf
(R.Naumann)

Resim 187.
Eski Anadolu mimc=:ı~ında kapı eşi~i, 3ersama(~LUsman)

HL
 KAPI i
~ KAPININ BİLEŞENLER'
'~

".
-rı

..
• i ,

.. ::1 " 'I /

· lı ,',',
onn
.c •••••••
:
...··
~
,i
~,
'\J
''

°1
' oL
'O.
-u-n-n._--ı:n--I "'
••.••_.

-,
"

-r ,I
- b,NOKTASI'

-
·
"

B NOKTASı.

..
·
- t

" . D
J:
NOKTASI
-- : A..d.O :1
r AOO~ .
_~T~Y ~AyıT

n __ n __ : :

' ,
~:::::---:::~

', iF ~ :

:ı: li
"

-'- "'\'.:.:::..-
""
-- ,

.~
 1~9
KAPI

AVLU GİRİş KAPILA~I

.,

-.,

Eesim 189.
Bahçe du·,ra::-ı ka?ısı ü::-:~-=::ler:-i _f !-l2.::-ne, rr3.r1.S2 (D.lrr:b2ı-l~t.).
 150
Ki,Pı
AVLU GİRİş KAPILARI

j i ab
~~.-
! 1
---
,i , i ı Iİ i,
----

i'" 'T ' "l (j :"111

~ML[ ii~iji ~,!Li i\

i i ii '
i i·

'i;Q~IJii~i\'! ,i "?"""~
i \ i:: i' i:
i ii \ i ;, , i.;; i i'
!
.•

:, i
, i
i \,
,

i ·;ı:·«irT.c;~~
i '
I'
i

\ LI
/

~~L-n
-----:: - -ı .-'- ,.--
i

·"'1
".' o"

,i

?,2sirr: 190.
A~luY2 giriş kap~s~ örnekleri, Bor, Yukarı Sokubaşı yerleşmesi
(:;.C;a~an) -
., lS1
~ KAPI
, DIŞ KAPILAR
,
---_.----.

~i
Resim 191.
Metal bir dış kapı,Beyoglu(S.Kahraman).

.,

~
i"
I'.1 i i \

~'
U.
~r-~L~-·--·(SC.,
"'u"
iH i
'ı,.=-r-
i i
"i
\

\:::JJL-r . rR····'i='J~~~;:J,L--.Jı\ı
. ,i . - \, i---:;·'·~
i'
,
1 \1 i; J / r, i
i ,i
1
ı '1/
!v~'
,.:" .
"i
'.
"1'
\
i

,ıl
'v-"---;---',,/
I· '''''.,-",,, i
i / -::
/ı----y
'
i

·,,~
I
~J_{~ 7i 1
,
L--J(
~t
,
,'I

i
•

i dı i
,
,

.. i
i
-'--
ı
II.
,

D i1n U
~--:-ıU iir U~
_._....J
I' n i
L

j-
>-,,--,1_------
j
i 1'1
·1
_. ~ ••,
'1-·

1~L-
i
1-'-

i i
i
-~i~1C}::CJi'--~;..-~.--
i i i .
!. '
..L, ı '-
-,,-'
"j

-'
i

i
~
.:

---
i

-I-liır[ınnı
1-1 iU~, 1 ,;: ~
-. lU'!U!fU II
-===1 ='1~------, i Li:1:1 ---I ;:. ==='===-_
.... _ .. -_.~..--- ..
'.,

..
,

.... __, --
__._n_"._. __. .
,
,
n __ __.. _. __

?2S2.;TI 192.
Topka?ı Sa~ayı SU~ ka~ııa=ı,a) Sok~llu mehmet Paşa :Zapısı, b)3ab-ı
2~mayu2 .,~ yandaki koltuk kapısı (~.~l~u~~aş;.
 152

İç KAPIL;>,?'

-
Q)
'ü
-<
W

=
til

-<
:ı
J:ı
~
<ıl
.w
<ll
,-<
M
<ll
M

<l'
'"
<ıl
.x
cl'
M <ıl
'ü
E O
'M
0'C; <ll
'-'
Q).',.....ı
c:: CO

'"
<ıl
.x
<ıl
.x
M
l>"

~
"'
'M
-<
cı ::
"-' ol
.:: >
<1l ol
CO
,. <
<;C
"
.x ~
.~ U
=
'"cl' ,-
M
,..-'.
- ~
.,
- (]
-::
-,~ .~ '.
.;...
~ i/]
)-< ,~
 153
KAPI
ODA GİRİş KAPILARI

.
n
'

-. •

__ .. _u _ "---_ _-.-.. _.
. ..--_
_ •• -- - • __ o

-ı
@ -3==J1 j

~lid i
@&G2J

ii cl
~
i
-----1 o

.J
.,....;. c...
;..: ~

1-----
 ısL.
K.:;PI
KAPl PERVAZ ve TEPELİKLERİ

c:
<ıl

'll
II
q -'-<
<ıl
d i
i
i '"
i i 1- CIL

<ıl
-''ll-'
ri
'll
cl
"-::ı
ri

""o>,
QJ
c'l

QJ
'-<
ri
.>o:
-
QJ

'-<
'o
-'-'
-ri
<ıl

QJ
c:
-ri

ri
"~
-
-ri
QJ
ri
QJ
-'-'
~
>
N
i c:ı

1(1 i
/:
10 /
i
i
>
'-<
~
c..
-,," '"~
,

i,
-
l ",.,"
GL i
tıı ~ i, i~---
i
\ \>, i
• .1, -
\..1 \
"----- i
ın -
rl
~
~ QJ 'ü
o:: -

.' -~.- ~- "'" -

ll. BÖLÜM: BEZE~~LER

Bezeme, yerleşik düzene geçen ilk topluluklarda, mağara du-

varlarında oluşur. Yapı sanatı çeşitli malzeme ve teknikleri
ile zenginleştikçe bezeme, mimari progr&~ın ayrılmaz bir par-
çası olur ve bina içinde rastlantısal değil belli ilkeler doğ-
rultusunda yer alır.

11.1. Malzemelerine Göre Bezerneler

TAŞ BEZEME: Binanın taş elemanlarının belirli kısımlarının ge-

ometrik, bitkisel ya da diğer motiflerle biçimlendirilmesi ile
elde edilir(R.200,204). Çeşitli taş bezeme~er vardır:
SİLME, kapı, pencere, mermer söğe ve pe=vazlarında, kitabelik-
lerde, tavanlarda , kat ve Eaçak hizalarında silme ve oyma
olarak yapılır. Silme, uzunluğuna devam eden, bir kalıpla si-
linmiş profili sahip olan taş parçadır. Silmeler profillerine
göre DÜZ, YARIM OLUK, Y&QIM KAVAL gibi, çeşitli adlar alırlar.
Silme yüzeyleri sade olabildiği gibi, rölyef biçiminde desenli
veya boyalı bezemeli yapılır(R.197,198,20l).
KURS, iki kemer arasına koyulan daire biçimi~deki taş bezeme-
di~~ Kursların duva=dan dışarı taşkınca olanlarına ~~&~ de-
nır. Roman , Osma~lı Mimarilerinde kullanılan bir bezemedir.
Kurslarını yüzeyleri oymalı ve kaba=~üalı yaprakla=la bezene-
rek gülü andıranlarına GÜLÇ~/ROZAS acı verilir(R.202).

TOPR..i;K 1'-L~ZE~...E İLE EEZE:ME 1 toprağın pi§~rilip

i§le~le=den geçirilmesiyle bezerne ele~a21arı elde edilir.
pişmiş toprak malzeme ile yapılan beze8elerden " .
Dır.:.,
- ~..• -
ı:.ug..!...2...!...2.-

Tın duvar çeşi~li motifler Qluş~uracak cibi bir araya

içinde
ge~i~ilDesinden oluş~urulur(R.2a5,206). Bir d~ğer Guva~ b~~~-
mesı SIRLI TUGLA ile elde edili~. ~ski O~~a Doğu
 "

156

••
" uygarlıklarında, kerpiç duvarları dış etkilere karşı korumak
için bina dış yüzeyleri SIRLI TUGLA ile kaplanır. Erken ör-
neklerde, renklendirilmiş sırlı tuğla, duvarın diğer tuğla ya
ı..
•• da kerpiç malzemesi ile birlikte, bir motif oluşturacak gibi
örüıür. Geç dönemlerde ise istenilen motifi kolayca sağlaya-
1
lo bilmek için, sırlı tuğlalar çeşitli biçimlerde kesilerek du-
vara yapıştırılır. Buna MOZAİK ÇİNİ de denir. Diğer bir pişmiş
ı
• toprak malzeme olan ÇİNİ, duvar kaplamasında, düz ya da de-
..•. senli, renkli olarak kullanılan bir malzemedir. Osmanlı
'I
Mimarlığının Klasik Dönemlerinde çiniye KAşİ, bu işi yapana

••
l
da KAŞİGER denildiği bilinir. Beyaz topraktan yapılıp, fı-
rında pişirilerek elde edilen çini, duvarlarda insanın duvara
V sürtünme hizasına kadar kaplanır. Ayrıca, kubbe kuşaklarında,
J.1
bingilerde, kornişlerde, levha ya da karnas biçiminde çini uy-
i. gulamaları vardır. Selçuklu çinilerinde geometrik, bitkisel,
il
rumi motifler, insan figürleri, hayvan betimlemeleri yer alır.
:1 Mor, siyah, yeşil, firüze, altın, kahverengi ve mavinin çe-
ı.
şitli tonları bu dönem çinilerinde uygulanır. Osmanlı çini le-
,i
A
rinde ise bitkisel motifler kullanılır. Selçuklu çinilerindeki
renklere ilaveten, mavi-beyaz, sarı, beyaz, yeşil kullanılan
I·
i
çini renkleridir.

AHŞAP BEZEME, binalardaki ahşap kısımların bitkisel, geometrik

veya diğer motiflerle biçimlendirilmesinden elde edi-
JI
•• lir(R.200). Taş da olduğu gibi ahşapta da kapı, pencere söve
ve pervazlarında, kitabeliklerde, tavanlarda, kat, saçak hiza-
•• larında SİLME kullanılır(R.207). Bunun dışında kalan, binanın
"
•"•
-
ahsap. kısımları OYMA ve KÜNDEKARİ ile bezenir. OYMA, -
ahsaba
istenilen biçimin oyarak verilmes iyle elde edilir (R. 195) .
:ıı KÜNDEKARİ ise, küçük ve geometrik parçaların geçme olarak bir-
•• birine bağlanmasıyla oluşturulur(R.208).

NETlI.LBEZENELER, kapı, dolap kapağı, pencere kapakları cibi

••ıı ahşap malzemeler üzerine yapılan bezemelerdir. Kapı halkaları,
kilit ağızlıkları, süsleme pulla=ı, tü=be ve sebil sebekele~i
n

-
II bezemeli demir ya da bronzdan yapılır(R.209).

-"
,II
 157

MALAKARİ, tavan, duvar ve diğer yapı elemanlarına, alçı mal-

zeme ile kabartma biçiminde yapılan bezemedir.

KALEMK~Rİ NAKl ŞLAR , binaların tavan ve duvarlarına boya ile

yapılan kabartma taklidi bezemedir. Kabartma takliti olmayana
ise NAKlŞ denir.

11.2. Biçimlerine GQre Bezemeler

Kagir, ahşap, alçı ile yapılan ya da, bez üzerine ahşap boya
ile bezeme amacıyla uygulanan çeşitli motifleri şunlardır:

İLKEL MOTİFLER, tarih öncesi dönemlerde günlük eşyalar ve du-

varlar üzerine yapılan, çizgiler, noktalar, daireler ve hayvan
betimlemelerinden ibaret motiflerdir.

HAYVAN MOTİFLERİ, hayvanların kutsal alilamlar taşıdığı toplum-

larda,bu hayvanları betimleyen motiflerdir. Çini, halı seramik
sanatında görülen bu motiflerin örneklerine Selçuklu taş işçi-
liğinde yoğun biçimde rastlanır. Türk bezemesindeki hayvan
motifleri şunlardır:
HAYAL MAHSULÜ/EFSANEVİ HAYVAN MOTİFLERİ, ejder, simurg/zilimrüt-
i anka kuşu gibi, Orta Asya kültürüne egemen olmuş hayvan mo-
tifleridir(R.210).
DOGA KAYNAKLI, STİLİzE EDİLMİş HAYV_~, MOTİFLERİ, tavşan, ge-
yik, aslan, pars, leylek gibi hayvanların stilize edilmesinden
oluşur. Bu, Osmanlı Mimarisinde az rastlanır bir bezeme türü-
dür(R.211).
RUMİLER, hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinin stilize
edilmesiyle oluşturulan Orta Asya kökenli motiflerdir. Taş,
çini, ahşap, madenı kumaş ve kullanılan bir rnotif-
tir(R.212).
MÜNHP~İLER, rumilerin ay~ıntııarı olduğu sanılan bu motiflerı
xv. yüzyıla kadar Selçuklu Mimarisinde çok kullanılır(R.213).
 158

SALYANGOZ, bitkiler dünyasının vazgeçilmez canlısı olan sal-

yangozun stilize edilmesinden oluşturulur(R.214).

BİTKİsEL MOTİFLER, doğadaki yaprak ve çiçek motiflerinden olu-

şur .Mimaride taş, çini ve ahşapta örneklenir. Osmanlı
Mimarisinde HATAyİ grubu içinde ele alınan YAPRAK, PENÇ,
HATAYİ, YARI STİLİzE EDİLMİş ÇİÇEKLER kullanılan bitkisel mo-
tiflerdir.
YAPRAKLAR, Selçuklu Mimarisinde, geometrik düzenin egemenliği
nedeniyle gelişememiştir. Osmanlı Mimarisinde ise önemli bir
yere sahiptir. Yapraklar, llsade ve küçük boyda, 2)iri
dişli,3) Parçalı ve dilimli, 4) ortadan katlı,S) Kıvrımlı ol-
mak üzere çeşitli biçimlere sahiptir(R.2IS). Yaprak motifinin
bir uzantısı SAP ÇIKMALARI denen, çiçek sapını sembolize eden
motiflerdir(R.216).
PENÇ, doğadaki herhangi bir çiçeğin kuşbakışı görünüşünün sti-
lize çizilmesiyle elde edilir. Yaprakların sayısına göre, BİR,
İKİ, üÇ, DÖRT, BEŞ, ALTI YAPRAKLI diye adlandırılır. Penç mo-
tifindeki yapraklar, aynı yöne doğru eğilmiş ya da kıvrıl-
mışsa, bu dönüş hareketinden ötürü ÇARK-I FELEK adını
alırlar(R.21?).
HATAYİ, herhangi bir çiçegın dikine kesitindeki çizgilerin
stilize edilmesiyle oluşur(R.2IS).
GONCAGÜL, tam açılmamış, gonca durumundaki çiçegın dikine ke-
sitindeki çizgilerin stilize edilmesiyle 0Iuşur(R.219).
YARI sTİLİzE EDİLMİş ÇİÇEKLER, lale, karanfil, gül gibi çiçek-
lerin kendi özelliklerini koruyabilecek kadar stilize edilme-
sinden 0Iuşur(R.220).

GEO~~TRİK MOTİFLER, kare, dikdörtgen, daire, poligon, baklava

ve yıldız gibi biçimlerin birleşmesinden oluşur. İslam
Sanatının önemli bezerne özelliğidir. Anadolu Selçuklu
Mima~isinde geometrik olarak yapılm~ş bezemelerin örnekıe~i
çok sayıdadır. Osmanlı Mimarisinde geome~=ik motifler sembolik
anlfu"ınıkaybetse de kullanımına devfu"edilir. Taş, çin ve ah-
şapta örnekleri görüıür(R.221).
 •
1 159
1

•
i
J
SEMBOLİK MOTİFLER, dinsel a~açlı olup, güneş, gök, dağ, bulut
ve benzeri motiflerden oluşur. Anadolu Türk Mimarisi yapıları
çini kaplamalarında görülen BULUT motifi, kökeni Çin gelenek-
.i
i lerine kadar giden sembolik bir motiftir(R.222).

i
i GEÇME/ZENCEREK, zincirleme halkaların devamı biçimindeki bir
motiftir.Her dönemde, Anadolu Türk Mimarisinde sevilerek kul-
lanılır(R.223).

1
ı ÇİNTAMANİ, üçgen biçimini anımsatan, ikisi altta biri üstte üç
ı yuvarlak ve iki dalgalı çizgiden oluşan bir motiftir. Osmanlı
i
sanatçıları bu motifi güç, kuvvet ve saltanatın sembolu kabül
ı ederler. Halı ve çini sanatında örnekleri görüıür(R.224).
i

i MİMARİ VE İNSAN YAPISI BİçİMLERDEN ESİNLENEN MOTİFLER, günlük

f'
hayatta kullanılan kaba-kacağın, içinde yaşanılan binaların,
araçların stilize edilmesiyle oluşturulan motiflerdir.
i
Bunlar,şöylece sıralanabilirler:
.i
KABLAR, XV. yüzyıldan sonra her türlü bezemede kullanılan va-
ı
zoların; mezar taşlarında yapılan ve ışığı simgeleyen kandil,
l
ı şamdan gibi eşyaların betimlemelerinden oluşur.
BİNA DESENLERİ, cami, mescit, ev, köşk, yalı,saray, kale gibi
binaların betimlemelerinden oluşur. XVIII. yüzyılda yaygınla-
şan bezerne biçimidir.
GEMİ ve KALYON MOTİFLERİ, gemilerin betimlemelerinden oluşur.
Bu motifler, seramik, minyatür ve taş süslemede örneklenir.
EŞYA MOTiFLERİ, ev , savaş, mesleki, ve gündelik eşyaların be-
timlemelerinden oluşur. Özellikle mezar taşlarında kişilerin
sembolü olarak ortaya çıkar.

BATI KÖKENLİ MOTİFLER, Avrupa'da kullanılan ve XVIII. XIX.

l yüzyıllarda Osmanlı Mimarisine giren Baro~, Rakaküı &upir et-
L
kili rnotifıerd~r.

__________ • ~_c·,:.:l!T""...:_~~- ~,~ _

 BEZ2ME 160
-1. KAGİR KAT SİLMELERİ
•
-i
• ı ,-'q
. ,ILi
Wii . iii!ill"
-i ı.Iii 'i'ii
ii!,
i L-iLJ 1---1LJ i iii:, !ii!/If
ii i !"
i

-
,
1 !Il 1 _
ılı
i ~liI ılıil
[iıLi
'ıılll
LLL!'
II!'I'I
LLL

L'
C li'l) Illiil
-
i
i

DDDR ı-
L
iiLi II1I1 iiiiiı

J
-i
i

-
.,ı
I
i ! L_
E
.llBDA C
i
~,:'"
[jLl.-"lL-J

§ ;[]JD
. L..:.:.:.j D

J
D-G]-D
'Dk10

1:·,1
I·
i .
,I
I, .,
i
"

i i
ii
i' i
I,
ii
i
'
li..1 u': 0'
ii! i,llı Q.,' cC
I:""i ::::~
 161
BEZE~lE

., SiLMELER
,

.,
··1
... A
';/'~CIL-L'CT·
>''-

'1':""..';.
asaba
! i "-.1
'I

~ill·' )-\1ıI~-I'1':~~' "i:!~~F:~rr;)~:rı~~li?ı~lrıır~:r,··B

"I' ;
oyun ıu
1'1'
;.: "
,-I
':' ı.! : i! ::
1
'i
: 'ı i 1'it1
i " ::
'i~ ":1
: ,~' :: ,:
,i
':i
::,;,
_:r.
asaba
'I
.".,..i,:--.,.
!;· ..• •.....•w __ .· ,'-<=:-
--' :,~__ i~. . _' __ ,ı-- ,..I~

,
i ,!
r

ı
L

,
f

;-:;t--:ı

"
~
~
i
i, ""
.~
!
,'-"

FlUT::::ı

Resim 198 ..
Eski Yunanıda ve Roman Mimrlı9ın egemen olan silmeler(E.?letcher)
,
 152
BEZEME

::=::ıc=:ı,--,= =:::ı_
::ı.c:::::ı c::= :=::ı c=ı =::ı =
~ı=:=::ı-===
:ıa:::ı~~c:::ıc=;=-
~ ::::=::ı't:=) ~ ::=ı ~
::ı e=!l
C:!J ~
===ır:=ı
==ıı:::::ı:::=:ıı:=J
~
==

R<ôsim 199 .

.
.i

F•• ~. ·1

Resim 201.
Kemer:- profille=-i.
Resim 200.
Osmanlı Mimarisinde taş ve
ahşap azerine yapılan geo-
metrik bezemeler(C.E.Arseven).
 BEZEME 163
TAŞ BEZEME

•
• '11

"
Gülçe örnekleri

.,,:,.
,'
::.1 .'

fI)
\'
"---'

Kur~ve Kabara örnekleri

!ll
Resim 202.
Gülçe, kurs ve kabaralar(C.E.Arseven).
,,'

;J
i'

.'

"

..
c

,
- Resim
BitkisE:l
203.
motifli taş bezemele::-{S.ögel).

"'.
 BEZEME
KAGİR BEZEME
••
"
!L
••

P•

..

Resim 204.
Geometrik motifli ~aş beze~eler{S.ögeı)
 165
1 BEZEME"
•
KAGİR BEZEME
1
•

,
1

i
•
---'r'--'" --"'''r - :
~*.:~";>;,, ., ,
:.:::'. ~: '..'.....ı .. :1..:·-'.'·".;.1;"
"
- 17:" ,:.' ~'.'~~. -:r; '~7~

. ·rı!-··'···· .,~-.
~.:
F :>';':-.

_:" .:,",~:~~
C' :
:.' -.' c··c:f"";"~""
~r::~··'~,:J . .......
.-. ;':::';k:: ;
:C ....•.
-,

c;
,..
.,
.'
·1:···".: :;;~.I·.:.: :.:;;.':'•.~~"~.':.~~
~»;:
. .. i.
.. ,., •..
"-'.
~
. ı' ....·-~i··
:\••...••••..~'.:.
~
. '.'
1 ' . .,1 ·1 .,. i
.'

..
.'~
'
.. ~
'.' ': '.' ';
••• : •.•...ı..ı:
.. •. -,' .,·'ı',:,:::,,~';;;':';1 i, .' .,~~.~';::'
• :\,
i ,- i ... i
"
;:-.:'-:1' ' "--.
,.. ..
.."", •-i.:.;'.'
'.' ~:,

,:1': ,. ... ~. .';' .... i .o

i i - : '~.~;':'.,~-:::.,
,i
' '.
·:;·~·i : i
~~~;Zj
.. .. - '. -- •.•.••••..
:"'!'·~.':>·l""ff~;ı;~ ~

..
,i

i
•

Resim 2Q5 '

Duvar örgüsünde oluştu~uıan bez~meler.

- .. _-.---_.-_.-. __ .- _._----------- -----------------,._---------.-

BEZEME. 166
KAGİR BEZEME

~uır~u~ı.~~!lliuill~:~~ruıı:mı
1'lllInlUilI!V" ~ı:ıISI/lla".Il'.u
'WP'!IUlli1lıe 'w=ı~ll1ll1i.
~IJırn:ı~ ~ıır~ ~
'" .~uıııull11ı-.m~"""wiJi· I""',mu:;;; . OOllllrG

~~iı;
11~~~~Hl~0.
'lI-.;r,:mrı~ı· E.HlI~iıı:UQnıı· rJ~ıi.':X"..a .
~~ııu[m~
~'ı:t1Il1lılıı~'
1'J!lll:~a
i]JUgBıuUl~'~1
~',ıı):ır'K!ıaıilt~
.. " -. Mı~~:ııııi
,
~~ IIllnıııuınlı~

Resim 206~
Duvar yüzeylerinde tuğla ile yapıla!', bezemeler(~'- ~ ~r-ov~~
• .....,•••
::ı - "=- •• , L'~~-..
••......•• '\. ,-"'-'-j~) •
-~ BEZEME 157
AHŞAP

_. __ __
. .._-_ ..._-----_._- ----
• __
.
•
_ .._----------- ---
._._---_._-----_
•••• _. __
..-
.::.:.--:-:::-!.-:.~..~.;..':-::~~~:=.:.::..::~:::::.:."'='~-:".::':"'~-=-'?"....:-:-==-~-"':-=-':'~-.-.;:.~
_. u __ • ._.
__ • ._n •• o _._ •• __

••• .- .- ------ -
------ ---------------------_._--_._--- -------
. . _.-
_.~ __ •

-- ._
u. __

_
••

_---
_. _ •

-- ---._.--~-.
----.. ------::. ._---- ---
"-
-'- -_._-_ ..-
------_
____
__... ~._n ~
.__..
... _._---
·
_ ... __ . __ . __..... __.. __ .n ._n. .- .__
- _.- -----
---------_._---------_ ..._---_._--

'.
·1 .-::.::..-:-~.'.-.-.-.~~'-'
--- -- --- •...-- -'" .._--- .. :~:':-C
·-~~--:'·.O.··.:.~.-=~~·
._._-._---
~
- .- ._-/ __ U __ .-- • ~

,
...
.,

.. _--_._---
-'O_ .•
~

_.
• n

--
•••

-_
+

-_u
________
----------------
- -------_ .. +-------_. __ .+•. -
+ • _ •• h • __ _ •• __

_ ._--- _ ..
_.-":':-
. .. - - ._h_
._--_._--_._--
----_._-_._._-------
- --
--
--_.-

-------'-
-=::::::-
~
.~-------- ~
---:::=::::: ----_.~
- ---
-.:ı :.:::..-------------_._--
-------------
-----
------------
--
----------------------
-----
------------------..
.~
:_::_._---.
__._._----~:=-~--
_._-'
~.-_.-_.:.=_-_-_ ..,,::.=-=....-::..c:.=..:::_::===:_ -- - --------
---_._------
---- .-
-------_.
• _ u _. • __ ._. _

.. _... ----_.-
.1
;;.=:~~.---.~~~_==.~~==:-3==

1
-----._---.---.-._-.-. ---.~-.-----------
_._-_._-_._
.•
..
..............- __ - ._--_._------ - ----
_. -.
------=-=::::...-
--- _.---------_._---_._-----
n ••.•• _

--- :-...::::.::::- -- ---- ----

-------~
_.-~_..~-----------------==
-----=-=~
~-===.::..--
--_ ..---
-
::-----:=::::::
-+-----~---_.- ....
:~---------==-~-=====--=-=
----- '---- --------
---_.-- ~-'-"---"--~.--_._--------
------_ .._._-+-~ - - -------- --- --- _._-------
h _ .• .• _ ••• _~_ •. _u __ • • • _

-·1
Li
> :;~:Q~~~=7~
Resim 207.
At-ışap silr,ıe Ees1.:on
 BEZEME 168

AHŞAP BEZEME
,

Resim 208.
Kündekari(C.E • Arsovo~
.•• ~ ~Lı, ~.TurıC2;:-) .
 BEZEME 169
METAL BEZ'EME

Demir ~apı halkası

Osmanlı Mimarisinde kapılardaki bronz bezeme örnekleri (C.E.Arseven) .

Geç dönem Osmanlı Mimarlığında döküm korkuluk(S.Kahrama~)

Resim 209.
Metal bezerne Örnekleri.
 170
BEZEME
BİçiMLERİNE GöRE BEZEMELER

-
ı
•

Resim 210.
Hayal InahsUlU hayvan motifle=i, ejder ve simurg
(İ.Birol, Ç.Derman)

_.~ .. ~.
'.-. - ,.- - '._.-
 171
BEZEME
BiçiMLERiNE GÖRE BEZEMELER

Resim 211.
Stilize edilmiş hayvan motifleri{İ.Birol, Ç.De~man).
 BEZEME ın
BİçİMLERİNE GöRE BEZEMELER

~ "If O
i
i

!Vro
i
i
i
i
i
-- ------ i

_____ i

Resim 212.
Rumiler(A.Akar - i ~
'- K-sk'
t::::
•.•.
rıner J,
'I
~r
BEZEME 173

BİçİMLERİNE GöRE BEZEMELER

Resim 213.
Münhaniler(İ.Birol, Ç.Derman)_
BEZEME m.
BİçiMLERİNE GÖRE BEZEMELER

Resim 214.
Salyangoz motifi(İ.Birol, ç.Oerman).

Resim 215.
Yaprak motifi (İ.Birol, Ç.Derman).
BEZEHE 175

BiçiMLERiNE GöRE BEZEHELER

'D \j' ~\\

" \ \
~ .

~
\

Resim 210.
Sap çıkmaları(i.Birol, Ç.Derman)

Resim 217.
&) Ya9rak motifi çeşitle=i, bı ça=kıfelek(!.Biroı,ç.oerman)
 BEZEME 175

BİçİMLERİNE GÖRE BEZEMELER

Resim 218.
Hatayi motifi(İ.Biro1, Ç.Derman).
BEZEME
177
BiçiMLERİNE GöRE BEZEMELER

Resim 219.
Goncagül motifi {İ. Birol, ç. De~ma:-.j.
 ',78
BEZEME B~Z~~ELER
BİçİMLERİNE GöRE ~~.

,
•

O
Resım
Yarı -
' Stılız "çıç_~
72. . e edılm_ş
. .j...iflerı'it __ Birol,
mo,-_
pı~
ç . Derman) .
 BEZEME 179
BİçİMLERİNE GöRE BEZEMELER

~~~

Resim 22L.
~-~-~
Geometrik motifıe~(j~.Akarr C.Keskirrer).
BEZE~lE 180
BİçiMLERİNE GöRE BEZEMELER

Resim 222.
Bulut motifi(İ.Birol, ç.Oer;c;an).
 181
BEZEI1E
BiçiMLERİNE GÖRE BEZEMELER

i
i
i
i
i
ı
i
i
i
i
I·
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i

Resim 223.
Geçme, zencerek motifinin çeşitli kullanımları (.A.Akar, CıKeskiner).
 BEZEME 182

BiçiMLERiNE GÖRE BEZEMELER

Gi
Ui
i
i
i
,
,

i
i
i
. i
i

Resim 224.
Çintamani motifinin çeşitli k~ılanımla=ı (İ.3i~olf Ç.Derman).
F.l\.YDALANILAN
KAYNAKLAR

&~, A., ve KESKİNER, C., Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve

Motif. Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları:2, İstanbul, 1978.

AKTUG, L, "Batı Anadolu'da 14. Yüzyıl Beylikler Mimarisinde

Yapım Teknikleri", İ.T.Ü.,Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış
Doktora Tezi, İstanbul, 1989.

ALİ T_l\.LAT
BEY ve OSMAN NİHAT BEY, Ahsao İnsaat Kitabına Ait
Eskal. T.C., Nafia Vekaleti, 1341(1926).

ALİ TALAT BEY ve OSMAN NİHAT BEY, Kaair İnsaat Kitabına Ait
Eskal~ T.C., Nafia Vekaleti, 1341(1926).

ALTUNTAŞ, A.N., "Topkapı Sarayı'nın Sur Kapıları", Y.Ü.,

Fen Bilimleri Ensti tüsü, Yüksek Lisans Bi tirme Tezi,
İstanbul, 1984.

ARSEVEN, C.E., Sanat Ansiklopedisi. Cilt, ı-v, Milli Eğitim

Bakanlığı, İstanbul, 1983.

ARSEVEN, C.E., Türk Sanatı Tarihi. Menseinden Buqüne Kadar

Mimari. Hevkel, Resim. Süsleme. ve Tezvini Sanatlar, İstanbul,
1955-1959.

ARSEVEN, C.E., Les Arts Decoratifs Tures. İstanbul, 1952.

BATUR, A., Osmanlı CamiIerinde Kemer. Strüktür-Bicim İliskisi

Üzerine Bir Deneme 11300-1370). İ.T.Ü., Mimarlık Fakültesi,
Doktora Tezi, İstanbul, 1974.

BAYAR, o., "Eski İstanbulOsmanlı Devri Binalarında Döşeme

Kaplamaları", İ.D.M.M.A., Mimarlık Fakültesi, Yüksek Lisans
Bitirme Tezi, İstanbul, 1981.

BAYTIN,T., Bacalar. Tekniai. Yaoısı. Mimarisi ve Türk Yapıcı-

lıaında Baca, İ.T.Ü., Mimarlık Fakültesi, Yeterlilik tezi,
İstanbul, 1951.

BİN~~, M., Türk Sacak ve Kornisleri. İlk Caölar, Selcuk ve

Osmanlı Devirleri. Yabancı Mimari Devirlerle Mukaveseler,
İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul,1952.
 18L

BİROL, İ., ve DERMJu~,Ç., Türk Tezvini San'atlarında Motifler,

Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları,
İstanbul,1990.

CEBEKAN, Ü., "Haliç Suriçi Yerleşimi Ayvansaray Bölgesi Kısmi

Koruma ve Değerlendirme Projesi", Y.Ü., Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Bitirme Tezi, İstanbul,1987.

CELAYİR, S.," İstanbul'da Geleneksel Ahşap Y~pı Tekniklerinin

İncelenmesi ve Çağdaş Çözümler ", Y.U., Fen Bilimleri
Enstitüsü, Yüksek Lisans Bitirme Tezi, İstanbul, 1990.

CİCHY, B., Art et 5.ecrets des Batisseurs. les Aqes de

l'Architecture.

ÇAGAN, G., "Bor-Yukarı Sokubaşı Yerleşimendeki Sivil.Mimarlık

Değerleri", Y.Ü., Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Bitirme Tezi, İstanbul,1987.

ÇELEBİ, R., Yanı Elemanları. İstanbul, 1984.

EGLİ, J.V., Praktische Baustil und Bauformenlehre.

ELDEM, S.H., Türk Evi II. Osmanlı Dönemi, TAÇ Vakfı Yayını,
İstanbul, 1986.

ELDEM, S.H., Türk Evi III, Osmanlı Dönemi, TAÇ Vakfı Yayını,
İstanbul, 1987.

ELDEM, S.H., Yanı Ders Kitabı. İ.D.G.S.A. Yayınları.

ERDER, C., Helenistik Devir Anadolu Mimarisinde Kyma Rekta-

Kyma Revarsa, O.D.T.Ü., Mimarlık Fakültesi, Yayın No:8,
Ankara, 1967.

EVREN, M., Türk Evinde Cıkma, İ.T.Ü., Mimarlık Fakültesi,

Doçentlik Tezi, İstanbul, 1959.

FLETCHER, B., A History of Architecture, 14. Baskı, Londra,

1948.

GİEDİON, S., Architektur und das Phanomen des Wandels. die

Drei. Raum Konzentionen in der Architektur.

GÜNGÖR, İ.H., Ahsan Yanı Bilaisi. Cilt I, İ.T.Ü., Teknik Okulu

Yayınları, Sayı.72, İstanbul, 1969.
mı-.SOL, D., Ansiklonedik Mimarlık Sözlücü, Yapı-Endüst.ri
Me=kezi Yayınları: A2, İstanbul.
İMBAULT, D., l'Architecture Traditionnelle de la Narne, Notes
et Croauis Pour Servir ii. la Connaissance du Patrımoıne,
Conseil d'Architecture d'Urbanisme et de l'Environnement,1981.
 ~f
( i

r
"
i85
i
1,
,f

İZGİ,u., Pencere II, Hafif Cenheler, Yardımcı koruyucul?r,

İ.D.G.S.A.,Yayınları,No:43, Ankara.

KAFESçİOGLU, R., Kuzey Batı Anadolu' da Ahsan Ev Yanılar",-",-

İ.T.Ü., Mimarlık Fakültesi, Doçentlik Tezi, İstanbul, 1955.
KAHRAMA.ı.'\l,
S., "Beyoğlu/Galata, Tarihsel-Mekansal Gelişimi ve
Çağdaş Rehabilitasyonu, Hacı Mimmi ve Müeyyetzade Mahalleleri
Araştırması Serdar-ı Ekrem Sokağı, 14 No'lu Ev", Y.Ü., Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Bitirme tezi, İstanbul,
1986.

NANEOGLU, D., "Ahşap Yapılarda Çıkmalar", Y.Ü., Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, İstanbuI,1984.

NAUMANN, R., Eski Anadolu Mimarlıcı, T.T.K.Yayınları, IV.

Dizi-Sa.9, Ankara., 1975.

NEUBURGER, A., The Technical Arts and Sciences of the

Ancients, Newyork, London.

ÖGEL, S., Anadolu Selcuklularının Tas Tezyinatı, Atatüx"k

Kültür, Dil ve Tarih Kurumu, TTK Yayınları, VI. Dizi-Sa. 6a,
Ankara, 1987.
ÖNEL, H., Ahsan ve Yurdumuzda Yöresel
İ .D.M.M.A., Mimarlık Bölümü, İstanbul, 1975. UYGulamaları,

SARI, A.,İkametqah Yanılarında Dıs Dıvarların Kıvmetlerinin

MUkayesesi, İ.T.Ü.Mimarlık Fakültesi, Yeterlilik Tezi,
İstanbul 19S1.

ŞİMŞEK, s., "Kadıköy, Yeldeğirmeni'nde Tarihsel Araştırma ve

Mimari DOkunun İncelennesi", .Y.Ü. ,Fen Bil::'mleriEns titüsü,
Yüksek Lisan Bitirme Tezi, İstanbul, 1987.
TAN, T., "Bilecik'te Eski Yapıların incelenmesi",
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Bitirme Tezi, Y. ü. Fen i

1987. İstanbul,

TANYELİ, G., "Osmanlı Mimarlığında Demirin St.ürüktürel

Kullanımı(IS-18·yyl", İ. T. ü. Fen bilimleri
i
Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1990. Ens-titüst2,

US~~N, M., Antik Devir Kücük Asva Evleri, İ.T.Ü., MimarlıK

Fakültesi, İstanbul, 1958.

ÜNSl>..L,
B., Mimari Tarihi ,Cilt, I, İ.D .M.N.A. Yayınları, Sayı"
53, İstanbul, 1973.

YAVUZ, A.T., Anadolu Selcuklu Mimarisinde Tonoz ve Kemer,

Ankara, 1983.