ČAKULANJA

ČAKULANJA
- izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka

- sve fotografije su objavljene na facebooku, focanskidani, flickr-u ekranportal13, portalima...
- priredio:Kenan Sarač
ČAKULANJA
1
2
3
4
5
6
ZLOĈINCI IZ FOĈE – ADNAN IH JE PREPOZNAO…
…vidio sam svoje komšije ZORANA MILIĈEVIĆA i VLADU AVRAMA i njegovog sina.,
7
RADIVOJA MARIĆA., i IVAN MARIĆ,GORANA MITRAŠINOVIĆA i PERU ELEZA.,NEŠO
MITRAŠINOVIĆ., RADOMIR MARIĆ, NJEGOV ZET RAJKO,,tu je i PEĐA KOJI JE KOD MENE
RADIO KAO KONOBAR,, prepoznajem i SLAVKA VUKOVIĆA, BRAĆU BANOVIĆ ĉiji je otac
radio u policiji. Vidim ĆOSU tzv. mehaniĉara,,DRAGAN MARKOVIĆ sin CVIJETINA, staklara,
nosi snajper, ,…
****
DNEVNIK UŢASA ADNANA ISANOVIĆA
(Sead Omanović)
8
9
10
11
12
13
14
FOĈA (foto)
https://focanskidani.wordpress.com/2017/08/02/foca-foto/
15
Krvoproliće na Miljevini
https://focanskidani.wordpress.com/2018/05/09/focanski-kreatori-genocida-dani-broj-375-od-20-08-
2004/?fbclid=IwAR0e7-NZqXdGzKqEVQJ14xl1FiZafmSLE7a85O83sctWzlnIfKB1i0HXC4I
A gdje je Haag?
Brico Mujo Kunovac cijeli svoj ţivot je proveo u Miljevini. Svi su ga znali, jer malo je onih koji bar
jedanput nisu bili u njegovoj radnji. U porodiĉnoj kući je ţivio sa suprugom, sinom, snahom i dva unuka,
koja su neposredno pred rat trebala krenuti u školu. Petog maja 1992. nakon napada na Poljici (iznad
Jeleĉa, na putnom pravcu Kalinovik – Miljevina) kod Kunovaca je došlo šest ĉlanova porodice njegove
snahe iz Jeleĉa.
Istoga dana je “minolovac” (kamioni koje su vozili Bošnjaci, a koji su išli ispred srpskih kako ovi ne bi
naletjeli na minu) prošao, a kamion pun vojske naletio na minu. Poginulo ih je 40. Nakon toga je u Foĉi
proglašena trodnevna ţalost.
MeĊu nastradalima je bio i Mićo Vuković, zet Blagoja Eleza, koji je bio bliski roĊak Pere Eleza,
samozvanog srpskog vojvode i najozloglašenijeg ĉetnika na tom podruĉju. Mićin brat Ranko je odmah
nakon nesreće otišao u kuću Muje Kunovca i odveo ih sve u Tunele, putni pravac Foĉa – Miljevina (dva
dana prije masovne grobnice na Miljevini, otkrivena je i masovna grobnica u Tunelima, dosad je pronaĊeno
36 tijela), i pobio.
Još jedan brat Ranka Vukovića, Luka, poginuo je, a on je uhvatio Aliju Kibrića i natjerao ga da mu pokaţe
gdje je Luka ukopan. Svjedoci tvrde kako je potom Aliji odsjekao glavu i nabio je na kolac pored mjesta
gdje je Luka ubijen.
Danas Ranko Vuković ţivi u Foĉi i smatra se organizatorom šverca izmeĊu Crne Gore i Foĉe.
Inaĉe, komandant tzv. Miljevinske ĉete bio je Pedo Trivun – trenutno u bjekstvu u Srbiji. Naredbodavac
likvidacija Bošnjaka na Miljevini bio je predsjednik SDS-a Miljevine – Pavle Elez. I tadašnji komandir
stanice policije, a današnji penzionirani policajac Mićo Olović, prema svjedoĉenju preţivjelih, poĉinio je
nekoliko zloĉina: navodno je uĉestvovao u ubistvima Murisa Hrbinića, Hamida Muhovića, Ahmeta
Ramovića i jednog romskog djeteta, u mjestu Mitrovo Vrelo 6. juna 1992. Pored ovoga, Olović je 9. juna
naredio da tadašnji rezervni sastav policije u Miljevini, u kome su bili i Aleksa Marković i Rade Drašković,
dovede u stanicu policije 36 Bošnjaka, sve oĉeve i sinove, koje je liĉno ispitivao, a poslije toga im se gubi
svaki trag.
16
Miško Savić je došao u kuću po Zaima i njegovog sina Zikriju i odveo ih u KP Dom u Foĉi – pretpostavlja
se da su ubijeni na mjestu pronaĊene masovne grobnice. Nakon toga se uselio u njegovu kuću i “ţivio” sa
Zaimovom ţenom Ramizom. Jednu noć se napio, odveo je na most pored miljevinskog motela, koji je
visok dvadesetak metara, i bacio je. Danas Miško ţivi na Miljevini, sretno oţenjen.
Ovo su samo neki od zloĉina poĉinjenih na podruĉju Miljevine u toku proteklog rata koji nikad nisu
procesuirani.
(DANI broj 375 od 20.08.2004.)
17
18
19
20
21
22
23
24
MUSTAFA - MUJO MUSIĆ IZ FOĈE pisac knjige "Zapisi iz foĉanskog logora smrti"
Dok je Mustafa - Mujo Musić bio u zloglasnom KPD Foĉa, dvojica sinova bila su mu u Sarajevu, a
supruga u Foĉi, u porodiĉnoj kući koju su nadzirali ĉetnici.
Muĉenja koja je preţivio i vidio u zloglasnom logoru zapisao je u knjizi "Zapisi iz foĉanskog logora
smrti".
U knjizi "Zapisi iz foĉanskog logora smrti" opisuje sve strahote kroz koja su prošli Bošnjaci u Foĉi,
ono što je svojim oĉima vidio, kao i liĉne torture kroz koje je prošao. Istiĉe da su se logorske sobe
punile iz sata u sat, tako da je za deset dana u logor zatvoreno više od pet stotina logoraša, a da
je za dva mjeseca bilo zatvoreno pribliţno osam stotina Bošnjaka. Navodi i imena ĉetnika koji su
muĉili logoraše, meĊu kojima su Dragomir Obrenović, Miro Prodanović, Mitar Rašević, Jovo
Savić, Vaso Pljevaljĉić, Zoran Matović, Predrag Stefanović, Vitomir Miĉević. Spominje i
Radovana Vukovića, koji je u septembru 1992. godine odveo 41 logoraša, kojima se od tog dana
gubi svaki trag. On je pozvao sve koji ţeli poći u “branje šljiva”, pa je proĉitao dvadeset imena, a
ostali su se, povjerovavši da će zaista ići u berbu šljiva, dobrovoljno javili. Nikada se nisu vratili.
Treba napomenuti da se ĉetniku Raševiću sudilo pred Sudom Bosne i Hercegovine, i to za
kriviĉno djelo protiv ĉovjeĉnosti. OsuĊen je samo na sedam godina zatvorske kazne. Sedam
godina za torturu koju je provodio nad logorašima. A pojedini koje Musić spominje u knjizi do dan-
danas nisu procesuirani pred sudom.
Mustafa - Mujo Musić, roĊen je 20. januara 1936. godine u selu Dobromanovići kod Foĉe. Kao
dijete je ostao bez oca, koji je pretrpio ĉetniĉka muĉenja u Drugom svjetskom ratu, od ĉijih je
posljedica i umro. Mustafa - Mujo Musić nakon završetka osnovne škole odlazi u Dom ratne
siroĉadi u Mostaru, gdje završava i srednju školu. Radio je ĉetrdeset godina u ŠIP “Maglić”.
Nakon odlaska u penziju, bio je mujezin u Carevoj dţamiji u Foĉi.
Musići su bili meĊu imućnijim porodicama u Foĉi. Tokom rata biva zarobljen i odveden u zloglasni
logor KPD Foĉa, gdje je proveo sedam teških mjeseci i pretrpio razliĉita muĉenja i torture.
_____
Zapisi iz fočanskog logora smrti – Mustafa Mujo Musid
Izdavač :Udruženje “Pravda”, Sarajevo, 2018.
87 strana, tiraž 1000 kom.
_____
priredio:Kenan Sarač
fotografija:internet/screenshot
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
POVELJU „ HOMO HOMINI“ ZA NAJHUMANIJI ANGAŢMAN GODINE REDAKCIJA NOVINE
GLAS GORAŢDA DODJELILA MELIKI RAŠIDOVIĆ
Redakcija novine „ Glas Goraţda“ svo vrijeme trajanja ovog lokalnog glasila, kroz informacije i
izvještaje,a posebno razgovore i reportaţe nastoji da promoviše humanost i empatiju. U novini je
objavljen veliki broj ĉlanaka u dosadašnjih 233 broja o ljudima koji dobrotu nose u srcu i pruţaju
ruku podrške drugima.
Kako bi nastojanjima dali još više zamaha, zaposleni u redakciji su pokrenuli inicijativu o
ustanovljenju priznanja za pojedince koji su svojim primjerom humanosti inspiracija za druge ljude.
Upravni odbor Centra za kulturu Goraţde u okviru koga djeluje novina prihvatio je tu inicijativu i tako je
ustanovljena nagrada u vidu Povelje za najhumaniji angaţman godine pod nazivom „ HOMO HOMINI“.
35
Prva dobitnica Povelje je Melika Rašidović, prosvjetna radnica koja radi u OŠ “Ustikolina”. Melika je ţena
koja je cijelim bićem posvećena humanosti, simbol za dobrotu i ljudskost. Tokom 2019.godine za koju se
povelja i dodjeljuje, Melika Rašidović je bila uz djevojĉicu Mirelu Bećirević, njenu sugraĊanku i uĉenicu, u
obezbjeĊenju potrebnih uslova za Mirelinu lijeĉenje. I mnogo više od toga. Sa lijepim ljudskim osjećajem
za dobro, Melika je pomaţući Mireli i njenoj porodici, ostajući skromna u svojoj humanosti, pokazala
koliko je biti dobar u dobroti, daanas više nego ikad, naša velika obaveza.
Meliki Rašidović su Povelju uruĉili direktor Centra za kulturu Murat Fejzić i urednik novine “Glas
Goraţda” Slavko Klisura.
-Poĉastvovana sam priznanjem i svakako povlaštena što mogu pomagati drugim ljudima. Biti uz ljude,
pruţiti im podršku, darivati osmjeh, topli stisak ruke u znak pozdrava, pomoć u teškim trenucima treba da
bude zadatak svih nas. Ljudska je osnovna misija ĉiniti dobro. Ja ću to uvjek i na svakom mjestu ĉiniti i u
školi u kojoj radim djeci govoriti o tome. Dobrota treba da nas void kroz ţivot. – poruĉila je nakon dodjele
nagrade Melika Rašidović.
Direktor centra za kulturu Goraţde Murat Fejzić je ovom prilikom rekao da će ustanova na ĉijem je ĉelu,
onako kako to radi sve protekle godine, i ubuduće promovisati humanost, ĉineći to i kroz umjetnost koja je,
kako istakao, sama po sebi nosi humanistiĉke ideje.
-Priĉa o humanosti je priĉa o nama, ljudima, našoj ĉovjeĉnosti i sposobnosti da shvatimo, razumijemo i
pomaţemo jedni druge.I ova priĉa o nagradi koju je ustanovila naša redakcija je ta priĉa o nama,
društvenim bićima koja su stekla osobinu da pomaţu jedni drugima. Veliku ljudski angaţman Melike
Rašidović koja će , nadam se, biti inspiracija drugim ljudima, mladima posebno, pokazuje da, uprkos
današnjem vremenu u kome su mnoge vrijednosti poremećene, ĉovjek nije okrenut samo sebi, već da je
njegova priroda mnogo uzvišenija i da zna ĉiniti dobra djela – kazao je Slavko Klisura.
36
37
38
Potjernice za 47 optuženih za ratne zločine
Protiv 47 osoba koje su optužene za ratni zločin trenutno su raspisane potjernice

nakon što su protiv njih potvrđene optužnice, potvrđeno je za Balkansku
istraživačku mrežu Bosne i Hercegovine (BIRN BiH) iz Državnog suda.
Najviše optuţenih koji su nedostupni ima drţavljanstvo Srbije, kao i dvojno drţavljanstvo te i
naše zemlje. Iz Drţavnog tuţilaštva su rekli da su po njihovom zahtjevu raspisane potjernice
za 25 optuţenih za ratne zloĉine koji se nalaze izvan BiH.
39
“Zbog procesnih razloga, ne moţemo davati informacije o kojim se osobama radi i gdje se
prema trenutnim saznanjima nalaze”, kaţe glasnogovornik Tuţilaštva BiH Boris Grubešić.
Od ukupno 47 osoba s potjernica osam ih ima drţavljanstvo Srbije, a dvojno drţavljanstvo

ima njih 16. Drţavljanstvo Hrvatske ima pet optuţenih, a dvojno drţavljanstvo njih devet.
Drţavljanstvo Crne Gore ima jedna osoba, za jednu osobu Sud BiH nema podatak o
drţavljanstvu, dok sedam njih su drţavljani iskljuĉivo BiH, podaci su dostavljeni BIRN-u
BiH.
Glavni tuţilac Mehanizma za meĊunarodne kriviĉne sudove (MMKS) u Haagu Serge

Brammertz je prilikom posljednje posjete BiH istakao kako se na regionalnoj saradnji izmeĊu
tuţilaštava u postupcima za ratne zloĉine u posljednje tri godine radilo premalo.
Brammertz je tada rekao da je preuzimanje predmeta iz BiH u Srbiju i Hrvatsku u toku, ali da
se ţrtvama mora pokazati da će preuzimanje poluĉiti kriviĉno gonjenje te da i tuţioci iz svih
tuţilaštava moraju biti ukljuĉeni u procesuiranje ratnih zloĉina.
Prema podacima Suda BiH, devet optuţenih osoba je pravosuĊu postalo nedostupno nakon što
je protiv njih poĉeo sudski postupak, dok je takoĊer devet onih koji su pravosnaţno osuĊeni
na zatvorske kazne zbog ratnog zloĉina, a nedostupni su postali prije upućivanja na
izdrţavanje kazni.
Darko MrĊa, koji je osuĊen na jedinstvenu kaznu od 20 godina za zloĉine poĉinjene nad
bošnjaĉkim stanovništvom Prijedora, i Dragan Marjanović, osuĊen na 14 godina zatvora zbog
uĉešća 1992. u ubistvima civila na planini Borje kod Teslića, zadnji su meĊu pravosnaţno
osuĊenim za kojima je, po nalogu Suda BiH, krajem 2019. Interpol raspisao potjernice.
Za Dragomirom Kezunovićem, kojem se sudilo u istom predmetu s Marjanovićem i koji je

osuĊen na 14 godina, takoĊer je raspisana potjernica, kao i za Ilijom Jurićem i Jozom
Đojićem, koji su u odvojenim predmetima osuĊeni na po šest godina zatvora zbog zloĉina u
Odţaku.
Sud BiH je potjernicu raspisao i za Novakom Đukićem, osuĊenim na 20 godina zatvora za

zloĉin poĉinjen 25. maja 1995. na tuzlanskoj Kapiji, potom za Boškom Lukićem, osuĊenim na
14 godina zatvora za zloĉine u Kljuĉu, Miroslavom Dukom, koji je osuĊen na 12 godina zbog
zloĉina u Bileći, te Momirom Savićem, osuĊenim na 17 godina zatvora za zloĉine u
Višegradu.
Potjernica je ranije raspisana i za Dragojem Zmijanjcem, osuĊenim na šest godina zatvora

zbog zloĉina na podruĉju Prijedora, ali se njegovo ime nije našlo meĊu pravosnaţno
osuĊenim koje je dostavio Sud BiH. Nedostupan je i Elvir Muminović, koji je prvostepenom
presudom osuĊen na šest godina zatvora zbog zloĉina u Sarajevu, te je potjernica raspisana za
njim.
Iako su potvrdili da je za 47 osoba raspisana potjernica, na stranici Suda BiH se moţe vidjeti
da je 50-ak optuţenih nedostupno domaćem pravosuĊu. MeĊu njima su Slobodan Ćurĉić,
SlaĊan Tasić, Zoran Adamović, Zoran Stupar, Nenad Bubalo, Dušan Cimeš, Zdenko Grbavac,
Višnja Aćimović, Tomislav Kovaĉ, Rajko Kušić, Slobodan Pekez, Ivan Anĉić, Jakov
Duvnjak, Nedeljko Matić, Mladen Kurdija, Perica Kustura, Vinko Lazić, Marinko Marić,
Zdravko Marinić, Mario Miliĉević, Miljenko Nogolica, Jovan Novaković, Vide Palameta i
Adem Kostjerevac.
40
Nedostupni su i Blagoja Vojvodić, Ĉedo Bogiĉević, Vinko Papak, Vitomir Popić, Ţeljko
Rodin, Drago Samardţija, Bogdan Stevanović, Borislav Stojšić, Marco Vidović, Miloš Zekić,
Jurica Boţić, Svetozar Kosorić, Rajko Drakulić, Zlatan Jelić, Ante Golubović, Dragan
DopuĊa, Radoslav Janković, Milisav Gavrić, Duško Kornjaĉa, Jovo Andrić, Branislav
Gavranović, Svetozar Kosorić, Milenko Karlica, Miroslav Hrstić, Saša Dunović i Goran
Mojović.
41
42
43
Posted on 20 Novembra, 2015
SJEĆANJA:Saudin Bedirevid (1973.-2009.)

https://focanskidani.wordpress.com/2015/11/20/sjecanjasaudin-becirevic-1973-2009/
Blog Saudina Bećirevića
Autor bloga i knjige “Bore oko oĉiju – dnevnik bosanskog vojnika” preselio je u
Sarajevu 20. 11. 2009. godine.
Saudin Bećirević roĊen je 1973. godine u Humu kod Foĉe. Osnovnu školu završio u
Brodu kod Foĉe, a srednju u Sarajevu. za vrijeme rata bio je vojnik Armije BiH, a
nakon toga otišao u Libiju na privremeni rad.
Saudin Bećirević u toku rata pisao je ratni dnevnik. Godine 2005. poĉinje prepisivati
priĉe iz dnevnika na blog. Blog “Bore oko oĉiju”, (sada “Na putu u nepoznato”), na
adresi boreokoociju.blogger.ba postaje za kratko vrijeme najposjećeniji blog u BiH.
Godine 2007. Saudin odluĉuje ispuniti obećanje dato poginulom prijatelju i objavljuje
priĉe iz dnevnika u knjizi “Bore oko oĉiju – dnevnik bosanskog vojnika”. Knjiga
44
postaje apsolutni hit, i najtraţenija u BiH 2007. godine. Knjiga “Bore oko oĉiju”
najprodavanija je knjiga iz BiH kada je u pitanju online prodaja, a na Sajmu knjige i
uĉila 2007. u Sarajevu bila je najprodavanija knjiga domaćih autora.
Za ţivota Saudin je uspješno završio i drugi dio knjige pod nazivom “Na putu u
nepoznato”.
*****
VIDEO:
Dnevnik TV SA Saudin Bedirevid
https://youtu.be/IuYnG6MoBss
**********
priredio: Kenan Saraĉ
Posted on 18 Maja, 2017
FOČA – perom Saudina Bedirevida

https://focanskidani.wordpress.com/2017/05/18/foca-perom-saudina-becirevica/
Kroz otvoreni prozor automobila koji klizi nekih 20km/h razgledam okolinu.
Pokušavam pronaći neki znak koji ću prepoznati, kuću, stablo, klupu pored
ceste… na ţalost ne pronalazim ništa što bi me vratiolo u prošlost.
45
Dolazimo napokon do ţeljeznog mosta u Donjem polju. Mosta na kome se u
toku 1992 vršilo sistematsko klanje muslimana od strane četnika. Neka jeza mi
prođe kroz tijelo, kada na drugoj strani mosta ugledah zidine KP Doma Foča.
Na povratku iz Foče, dobih vijest da mi je i posljednji rođak koji je bio zatočen
u KP domu Foča, konačno pronađen u masovnoj grobnici u blizini Osanice, to
što nije bio punoljetan nije ga spasilo. Konačno je moja familija završila
potragu za tijelima ubijenih članova uţe familije, sada slijedi potraga za
egzekutorima, koji bi trebali završiti iza rešetaka ili u nekom potoku, sa
metkom u glavi.
46
Most Stradanja i zloglasni KP Dom Foča
47
Sa autom nailazimo na most, koji je srušen u NATO udarima na RS. Nakon
rata zakrpljen od strane Njemačkog bataljona. Daske postavljene u širini
točkova, podsjećaju na poligon za testiranje vozača za auto utrku Camel –
Trophy, poskakuju ispod točkova, tako da čovjek ima osjecaj da će se survati
u rijeku Drinu, koja svojom bistrinom plijeni pogled. Na sredini mosta na
trenutak zastajemo, da bi još jednom bacili pogled na sastavke Drine i
Ćehotine.
48
Nakon prelaska mosta, skrećemo desno, prema Donjem polju. Cesta puna
rupa, odaje prve tragove zapuštenosti grada. Pored ceste trava koja ne pamti
kada je posljednji put pokošena, iz korova zjape zidina od spaljenih bošnjačkih
kuća. Ispod ceste na mjestu gdje se nekada nalazio pomoćni stadion, prave se
dvije manje zgrade. Malo visočije, na mjestu nekadašnjeg «Kafe Bora», gradi
se trţni centar, ili samo liči na takvo zdanje. Ni traga dţamiji koja je bila u
blizini.
49
Prolazimo pored nekadašnje osnovne škole, tačnije pored mjesta gdje je
nekada bila škola, ispred koje je u parku bio spomenik narodnom heroju Šerifu
Loji. Škola je srušena do temelja, teren poravnat a na njenom mjestu neki novi
temelji. Na mjestu gdje je nekada bio spomenik, sada je ogromni plakat, na
kome stoji slika crkve ili manastira. Što bi trebalo da znači da će prilikom moje
50
sljedeće posjete, da me tu dočeka crkva, a osnovna škola svakako više nije
nikome potrebna, jer sada je Foča univerzitetski grad.
51
LOGOR Srednjoškolski Centar Foča
Napokon dolazimo i do srednjoškolskog centra. Poarkiramo auto na

nekadašnji poligon za obuku vozača, koji je zarastao u korov, u ispucali beton
zabijeno par drvenih pritki, koje su valjda zamjena za čunjeve. Preko puta se
gradi “Gradska dvorana”, radi je firma iz Visokog, niko od radnika nije bio
prisutan na građevini, moţda je vrijeme kolektivnog godišnjeg odmora.
Vraćamo se nazad i ulazimo u dvorište škole. Ograda podobro zahrđala, zid
izrađen od staklenih blokova, ispred kojeg smo se okupljali za vrijeme odmora,
mjesto gdje su pali mnogi prvi poljupci, kao i zapaljene prve cigarete, stoji
tuţan, izrešetan mecima, kamenjem… tek po neki blok je još uvijek čitav.
Korov na svakom koraku, stolarija ne pamti kada je imala posljednji susret sa
četkom i farbom… sjećanja prolaze kroz glavu, i na trenutak mi se učini da
čujem glasove prijatelja koji sjede na ogradi ispred škole. Iz misli me prekinu
glas
– Hoćeš da te slikam!?
– Neću!
– A zašto?
– Ţelim da pamtim ovo mjesto u nekom drugom izdanju i vremenu.
– Hajmo ući unutra.
– Ne ţelim.
– Zašto ne ţeliš?
52
– Biće bolje, ako ostane u glavi slika koju pamtim, jer šta god da vidim, neće
biti ono što ja ţelim da vidim. Jednostavno neke stvari treba ostaviti takve
kakve su.
Nakon kraćeg razgovora, napuštamo dvorište škole, sjedamo u auto i krećemo

nazad prema gradu…
53
Spaljene kuće u naselju Aladţa, podsjećaju na ne tako davno vrijeme, kada je
SDS provodio politiku genocida. Tragovi nasilja i divljanja, vidljivi su na
svakom koraku. Gledam u spaljene kuće, rodbine i prijatelja. Zanimljivo ne
vidim zgarišta i korov, nego jasno vidim kuće, kao i masu djece koja se
spuštaju ulicom prema Ćehotini, nakon što je zvonilo zvono za veliki odmor.
54
Pomisih u sebi, kako je čovjek čudna biljka i kako je u stanju vlastite oči
prevariti i natjerati ih da vide, ono što ţeli a ne što oči uistinu vide. Ponovo mi
razmišljanje prekide glas
– Kako to, da je u Foči ţivjelo toliko Muslimana, a da na onom spisku učenika
primljenih u prvi razred, nema niti jednog Muslimana?
– Tako što su Muslimani u Foči u posljednjih stotinu godina, sistematski
ubijani, progonjeni, imovina im uništavana.. poslije zadnjeg rata dugo, dugo
godina, u Foču je bilo skoro pa nemoguće doći ako si Musliman. Tako što
nismo imali nekoga ko bi nas poveo u povratak. Tako što niko od onih koji su
stekli bogatstvo na račun Bosne i patnje ovog naroda, nije ţelio da potroši niti
jedan fening od tog bogatstva i povede narod za sobom u povratak. Tako što
su i najveći mozgovi ove drţave i ovog grada, iskopali kosti svojih predaka i
premjestili ih u Sarajevo…. Tako što je učinjeno sve, da danas Muslimana
ovdje ne bude.
– Pa kako to?
– Ne pitaj, previše. Teško je to i meni razumjeti, a komoli tebi.
Na mjestu gdje je nekada bila Aladţa dţamija, ograđen prostor. Ko zna koliko
će vremena proći, dok se ponovo ne ukaţe munara. Pokušah zamisliti
munaru, i u tom momentu me obuze tuga, ne zbog srušene dţamije, ne zbog
spaljenih kuća, ne zbog ubijenih ljudi… Ţao mi bi onih koji su je rušili, jer će ih
kad li tad li stići taksirat za učinjeno, a dţamija će nići ponovo tu, kao nijemi
svjedok, njihove nemoći. Tuga me obuze, jer skontah da Fočaci sve ove
godine nisu znali ili nisu ţeljeli voljeti Aladţa dţamiju, onako kako su trebali.
55
Nisu naučili kako da se identifikuju sa Aladţa dţamijom, kao što Mostarci
znaju, da se identifikuju sa Starim mostom.
56
57
Ostavljamo ograđeni prostor iza sebe i lagano put nastavljamo prema
autobuskoj stanici ili onome što je ostalo od iste. Ni traga od dţamije koja je
bila desetak metara udaljena od zgrade autobuske stanice. Prolazimo pored
robne kuće prema prijekoj čaršiji. Radoznali pogledi prolaznika se prosto lijepe
na registarske tablice. Pokušavam da vratim sliku, rasporeda radnji koje su se
tu nalazile, a koje danas zamjenjuju parking mjesta, ali ne uspijevam. Trebalo
bi mi izgleda malo više vremena, da se sjetim svih dućana, koji su spaljeni i
nikada nisu obnovljeni. Sa lijeve strane, na mjestu Careve dţamije, prazan
prostor. U oči nam upada Sahat kula, za razliku od dţamija, ona je preţivjela.
Rupe na putu, srušene i spaljene kuće, zarasle bašče, oronule fasade,
srušene dţamije… propratile su nas, sve do naselja Tabaci. Okrećemo se
ispred dvorišta dţamije, koje je očišćeno, od dţamije nisu ostali ni temelji.
Nekadašnje skladište građevinskog preduzeća “Građenje” krasi par zahrđalih,
i već odavno otpisanih kamiona, zaraslih u korov. Benzinska pumpa, koja je
već odavno zrela za zatvaranje, zbog dotrajalosti opreme, magičnim potezima
obezbjeđuje dozvolu za rad.
58
Vraćamo se prema centru. Pored nas prolazi ohrndana «Lada» ispunjena
golobradim dječacima, koji se izvlače kroz prozor i pozdravljaju nas sa tri
prsta, dok iz auspuha udišu na pola sagorjele gasove. Djeca, koja su 1995
imala nekih 7 do 8 godina, izgleda da su u školi jedino naučila da mrze, sve
što nema na sebi 4 ”C”. Učitelji i roditelji su im izgleda u dušu usadili mrţnju,
prema svemu što nije srpsko ili što izgleda ljepše i bolje od njihovog…
Prolazimo pored naselja Musala, gdje provedoh par godina ţivota. Tu ugledah
prvu fasadu čije su boje osvjeţene u zadnjih deset i više godina. Pred
zgradom opštine, spomenik poginulim četnicima. Broj poginulih me iznenadio,
očekivao sam puno manju brojku, od one koju vidjeh. Da li je cijena previsoka,
to najbolje znaju familije koje su u ratu nosile marame crne? Ne bih se
iznenadio, da ih vidim, kako te iste marame danas drţe ispred sebe, očekujući
da u njih padne kakva milostinja, od onih koji su u ratu bili na čelu vlasti a čija
djeca su na vrijeme sklonjena iz Foče.
59
60
61
Foca, hotel Zelengora
Spuštamo se do hotela Zelengora. Odlazimo i do fabrike Trikotaţa. Kapija

fabrike zahrđala, krug fabrike zarastao u korov. Jedini progres je napravljen, u
nazivu firme, gdje je Foča, prepravljena u Srbinje. Kako sam mogao primjetiti
to je bila praksa i na drugim objektima. Danas, niti jedna prijeratna fabrika na
opštini Foče, ne radi. Teško bi bilo nabrojati sve, ali jednu od njih teško je
zaobići, a to je «Maglić», drvno-prerađivački gigant, koji danas ne zapošljava
niti 1 radnika.
Vraćamo se ponovo u centar, iz par kafića dopire muzika. Na trgu spomenik

čiča Draţi. Pratim cijelo vrijeme imena ulica, i ne mogoh a da se ne nasmijem,
jer su se smjenjivali čudni nazivi; Cara Lazara, Cara Dušana, Kralja Petra…
Durmitorska, Cetinjska… niti jedan naziv ulice, koji bi svjedočio da se Foča
nalazi u Bosni. Nazivi ulica daju pravu sliku o stanovništvu koje danas
naseljava Foču, a ona nam govori da je malo onih koji su naselili Foču u
zadnjih 60 godina, a da se mogu pofaliti bosanskim porijeklom.
Obilazimo još par ulica, i nakon toga kod zgrade opštine prelazimo most na
rijeci Drini. Napuštamo Foču a da ne vidjesmo niti jedan novi automobil.
Zaustavljamo se sa autom pored ceste, preko puta Donjeg Polja, da bi još
jednom pogled bacili na dolinu, u kojoj je jedan narod zadnjih stotinu godina,
krvario kao nigdje drugo, iz samo jednog razloga, a to je da se nije uklapao u
62
projekat “velike srbije”. Preko puta se vidi munara tek obnovljene dţamije
Musluk. Na munari se vide ljudi koji vrše posljednje pripreme, za njeno
svečano otvaranje, zakazano za par dana. Slike prošlosti u tom momentu se
po prvi put javiše. Sjetih se kako sam posljednje ljeto prije rata, skoro pa sa
istog mjesta, posmatrao upaljene kandilje na minaretu dţamije. U vrijeme kada
se u zraku mogao namirisati rat, kada bi svako malo, tihu noć prekinuo rafal iz
automatske puške. Sa nekim strahom sam posmatrao dţamiju, i pitao se da li
su to njeni posljednji dani.
Rane divljanja četnika po Foči, definitivno nikada neće zarasti. Zidine spaljenih
kuća, zapušteni parkovi i ulice, srušene dţamije… rane su koje su vidljive
onima koji po prvi put dolaze u Foču. Stotine silovanih ţena, hiljade ubijenih,
hiljade logoraša…, desetine hiljade protjeranih su rane koje nisu vidljive, to su
rane koje duboko u duši nosi svaki stanovnik Foče. Rana koju ja najviše
osjetim je ona koja se zove PRODAJA IMOVINE, to je nešto što ne mogu, a
niti ţelim halaliti niti jednom Bošnjaku.
Okrećem se i sjedam u auto, te nastavljamo put prema Ustikolini, gdje nas je

dočekao miris svjeţih kifli, koji se širio čaršijom…
Ulice pune ţivota, kafić do kafića se redaju jedan iza drugog, da na trenutak
pomislih da sam došao u Štrosmajerovu u Sarajevu a ne u Ustikolinu.
Sjedamo u jedan restoran, na kome stoji oglas, da se traţi radnik. Pitamo
gazdu da li je oglas još uvijek otvoren, na što dobijamo potvrdan odgovor.
Centar Ustikoline u ljetnjem periodu, skoro da se ne razlikuje od bilo kojeg
drugog grada. Ljeti se tu okuplja sva elita, kako politička, tako i mafijaška. Svi
dođu da provedu par dana, na raftingu ili splavarenju.
U jednom od kafića koji se nalaze pored ceste, raspitujemo se za smještaj,

ubrzo nam pronalaze slobodno mjesto u turističkom naselju ”Ada”. Dolazimo
na cilj, gdje nas dočekuje predivna atmosfera. Hladovina, mir, miris lipa,
pogled na Drinu… Su samo neke od ljepota tog malog ali dosta lijepog kampa.
Nadam se da će se potruditi, pa za sljedeću sezonu napraviti jedan restoran,
kao i bazen. Tako da bi ugođaj bio potpun.
Sljedeće dane smo provodili, putujući od Tjentišta doGoraţda. Pokušali smo

se okupati u Drini, ali sam bio jedan od rijetkih koji je uspio par minuta provesti
u vodi. Hladnoća naprosto ubija, ne mogu se sjetiti kako smo se prije kupali,
po cijeli dan. Očito smo bili puno mlađi, tako da se i hladnoća lakše podnosila.
Na putu od Ustikoline prema Goraţdu, pored puta građevine, koje su u rangu
građevina silikonskih zvijezda. Građevine koje su po meni tuţna strana priče
naše svakodnevnice. Novcima kojima su građene, moglo se kupiti ko zna
koliko stanova po Foči, ko zna koliko zemlje oko Foče i Goraţda. Da smo to
kupovali, umjesto što smo prodavali, danas bi sigurno povratak u Foču bio
63
realnost, a ne pusti san. Nadam se da će odgovorni za današnje stanje, ako
ne na ovom svijetu, sigurno na onom drugom odgovarati za svoje postupke.
Goraţde je danas grad, koji je teško prepoznati. Grad iz temelja obnovljen,

stanovnici su nas dočekali sa osmjesima na licima, u svakom trenutku bili na
usluzi, kada bi im postavili neko pitanje. Niko nije obraćao paţnju na
registarske tablice ili naglasak kojim govorimo. Goraţde je grad u kojem ćete
se sigurno osjećati prijatno. Preporučujem svima restoran pored Drine, i
ugođaj u debeloj orahovoj hladovini. Sa nekom tugom u duši, napustismo
Goraţde i predivne domaćine, koji nas ugostiše. Ponovo se uputismo prema
Ustikolini, do restorana “Drina”, gdje se moţe naći svjeţa drinska riba.
U kasne sate skupa sa mladom rajom, stadoh u red za svjeţe kifle. Natrpah
punu kesu vrelih kifli, te krenusmo lagano prema kampu ”Ada”. Temperatura
koja je u toku dana dosegla skoro 40C, pored rijeke bi se u toku noću spustila,
tako da bi nas svjeţina zraka, natjerala da se toplije obučemo. Umorne od
puta po prošlosti, uspavala nas je pjesma cvrčaka i ţubor Drine. Ne sjećam se
da sam nešto sanjao, ali znam da sam imao najljepše buđenje. Jednostavno,
Drina je svima nama koji smo se kupali u njoj u djetinjstvu, ostavila u kostima
dio sebe. Ako je Drina dio nas, onda bi i mi trebali da budemo dio Drine.
Mislim da je krajnje vrijeme da svako od nas učini bar jedan korak, prema
Drini. Ako to ne učinimo sada, sljedeće generacije Drinu će gledati tek kao
rijeku susjedne nam drţave, isto onako kako mi danas gledamo na Uţice.
Obaveze su nas primorale da napustimo podrinje, nakon par prelijepih dana,

provedenih na obalama Drine. Prvom prilikom, vraćamo se tamo. Stara
narodna poslovica kaţe, da krv nije voda, ja bih rekao da je u našem slučaju
voda Drina za nas jednako bitna kao i krv.
Objavio: Pospanko (Saudin Bećirević) (19.08.2007. – 30.08.2007./Blog

Saudina Bećirevića)
fotografije:focanskidani
design:Kenan Sarač
oprema teksta:focanskidani
_____
Foča iz 1980 (FOTO – screenshot):
64
65
66
67
68
69
70
_____
Foča iz 1980 (VIDEO)

Foča – kazivanje o Foči – historija – dvije su se vode zavadile (2)
https://www.facebook.com/kenan.sarac.39589/videos/g.131554163664449/19
2912951063630/?type=2&theater
_____
71
Saudin Bećirević (27.08.1973. – 20.11.2009.)
Saudin Bećirević rođen je 1973. godine u Humu kod Foče. Osnovno

obrazovanje završio je u rodnom kraju, a srednju školu u Sarajevu. Tu ga sa
18 godina zatječe rat, a Saudin postaje vojnik Armije RBiH, diverzant i jedan
od najistaknutijih boraca. Nakon rata odlazi u Libiju na privremeni rad.
Godine 2005. Bećirević na bh. blog servisu http://www.blogger.ba pokreće

blog Bore oko očiju boreokoociju.blogger.ba gdje prepisuje priče iz svojih
ratnih dnevnika. Blog za kratko vrijeme postaje najčitaniji u BiH i šire, o čemu
danas svjedoči blizu 750.000 jedinstvenih posjetilaca. Nedugo iza toga, 2007.
godine, Saudin odlučuje ispuniti obećanje poginulom prijatelju i objaviti knjigu
sa ratnim pričama. Knjiga “Bore oko očiju – dnevnik bosanskog vojnika”
postiţe kao i blog izniman uspjeh, te postaje najprodavanija knjiga u BiH 2007.
godine. Također, pripada najprodavanijim knjigama iz BiH ikada kada je online
prodaja u pitanju, te je bila najprodavanija od knjiga domaćih autora na Sajmu
knjige i učila u Sarajevu 2007. godine.
72
Bećirević se sa 18 godina zatekao sam u napadnutom gradu i odabrao da
ostane tu i brani ga do posljednjeg dana. Na svom blogu, u knjizi i drugim
javnim nastupima, Bećirević je uvijek naglašavao da je bilo mnogo sudbina
poput njegove, i da nije nikakav izuzetak ili heroj. Njegova uloga bila je
drugačija samo utoliko što je priče zapisivao, i poslije odlučio objaviti.
73
Treba naglasiti da su ratne priče Saudina Bećirevića sa bloga i iz knjige
zapravo najčitanije štivo o ratu u Bosni i Hercegovini uopće. Za ţivota, Saudin
je uspio pripremiti i nastavak ove priče, drugu knjigu “Na putu u nepoznato”,
kako se sada i zove njegov blog. Javnost će uskoro biti obaviještena o
izdavanju druge Bećirevićeve knjige.
Vijest o preranoj smrti ovog velikog čovjeka i autora, ali prije svega pravog
Bosanca, pogodila je mnoge građane Bosne i Hercegovine.
fotografije:focanskidani
design:Kenan Sarač
oprema teksta:focanskidani
74
75
76
77
Prema presudi Njemaĉkog suda ţivot Bošnjaka iz Foĉe u prosjeku vrijedi 4 mjeseca, 12 dana, 20
sata i 34 minute zatvora
https://focanskidani-wordpress-
com.cdn.ampproject.org/v/s/focanskidani.wordpress.com/2017/07/18/prema-presudi-njemackog-suda-
zivot-bosnjaka-iz-foce-u-prosjeku-vrijedi-4-mjeseca-12-dana-20-sata-i-34-minute-
zatvora/amp/?usqp=mq331AQCCAE%3D&amp_js_v=0.1
78
Foĉa 1992. : Silovanje kao metoda rata
https://focanskidani-wordpress-com.cdn.ampproject.org/v/s/focanskidani.wordpress.com/2017/03/16/foca-
1992-silovanje-kao-metoda-rata/amp/?usqp=mq331AQECAEoAQ%3D%3D&amp_js_v=0.1
79
80
FOĈARENJE : Razglednicama po Foĉi (FOTO)
https://focanskidani.wordpress.com/2015/09/19/focarenje-razglednicama-po-foci-foto/
81
82
83
FOČA 1992. – 1995.:DNEVNIK ZLOČINA
(dokumenti,svjedočanstva)
https://focanskidani-wordpress-com.cdn.ampproject.org/v/s/focanskidani.wordpress.com/2015/12/22/foca-1992-1995-dnevnik-zlocina-
dokumentisvjedocanstva/amp/?amp_js_v=0.1&usqp=mq331AQCKAE%3D
focanskidani
prije 4 godine
Miroslav Stanić, snimak iz 1994.

interview Miroslav Stanić, voĊe foĉanske Srpske demokratske stranke, SDS
– u kojem je otkrio pred kamerama tajni plan naoruţavanja i formiranja
dobrovoljaĉkih jedinica, godinu dana prije izbijanja sukoba.
84
Miroslav Stanid, snimak iz 1994.
„Srpska demokratska stranka je vrlo brzo formirala 8 bataljona, koji su vodili, a i sada neki
vode – rezervni srpski oficiri u to vrijeme (JNA). Radila je na vojničkoj organiziranosti i
materijalnom osiguranju tih bataljona. Dajem u javnost – prilikom smotre jednog tog
bataljona na planini Zlataj – Srbi sa svojim srpskim obilježjima…naravno u potpunoj ilegali,
znači radilo se o 1991.godini u mjesecu julu.“, govorio je Stanid u interviewu srpskim
medijima.
https://youtu.be/YeG9NErqZeQ
85
ISKAZ ĈUVARA “PRIHVATNOG CENTRA” ZA ŢENE U FOĈI
Milutin Vujiĉić iz Foĉe,ĉuvar u sportskoj hali “Partizan” Foĉa
Vujiĉić je u prvoj polovini aprila 1992. godine ĉetiri dana obezbjeĊivao halu
“Partizan” u kojoj su srpske vlasti, kako je naveo, organizovale “prihvatni
centar” za ţenske osobe muslimanske nacionalnosti s ciljem da ih “zaštite”.
Naveo je da se u objektu nalazilo “nekoliko ţena” koje su se mogle
“slobodno kretati i primati posjete”. Na sliĉan naĉin srpske vlasti su, dodao
je svjedok, zaštitile više muslimanskih kuća u Foĉi.
_____
Izvještaj pukovnika Marka Kovaĉa, komandanta Taktiĉke grupe Foĉa,od 31.

avgusta 1992. godine.
U izvještaju od 31. avgusta 1992. godine se navodi da je iz KP Doma Foĉa

krajem tog mjeseca “osloboĊeno” 55 starijih muškaraca i 40 ţena i djece,
kako ih ne bi zatekla “najavljena komisija”.
______________________
86
KP DOM FOĈA
U vremenskom periodu od juna do avgusta mjeseca 1992. godine na naĉin
opisan pod taĉkom 1. optuţnice straţari pod komandom Mitra Raševića, te
civilni i vojni policajci i vojnici koji su sa znanjem Mitra Raševića i Save
Todovića ulazili KP dom iz vana, zatoĉenike u upravnoj zgradi udarali
palicama, motkama i pesnicama ispitujući ih da li imaju sakriveno oruţje,
neke od njih umotavali u ćebad i vukući ih iznosili iz upravne zgrade od kog
premlaćivanja je jedan broj zatoĉenika uslijed povreda podlegao ili su
ustreljeni, te je na opisane naĉine nastupila smrt za:
Altoka (Omera) Alija roĊen 7.04.1972. godine, Biĉo Salem, Ĉankušić
Abdurahman,Ĉedić Enko, Dţelilović (Halima) Kemal roĊen 25.01.1954.
godine, Ivanĉić (Mirko)Mate, Konjo (Ahmet) Halim, Krajĉin Adil, Kuloglija
(Bećir) Mustafa roĊen 15.05.1945. godine, Marinović (Pero) Krunoslav
roĊen 06.04.1946. godine, Nišić (Salko) Nurko roĊen 07.05.1949. godine,
Rikalo (Ramo) Husein roĊen 18.11.1957.godine, Rikalo (Ramo) Midhat
roĊen 19.11.1966. godine, Rikalo (Ramo) Zaim roĊen 6.11.1963. godine, Šoro
(Edhem) Ševa roĊen 27.08.1956. godine, Tulek (Aziz) Kemal roĊen
21.10.1958. godine, Veiz (Edhem) Muniba roĊen 31.01.1952.
godine i Veiz (Ibro) Zulfo roĊen 30.10.1950. godine kao i za nepoznat broj
drugih neidentifikovanih zatoĉenika.
____________
87
KP DOM FOĈA
u toku zime bez odgovarajuće odjeće i grijanja zdravlje
mnogih zatoĉenika bilo je ozbiljno narušeno, zbog kojih uslova i zbog
neodgovarajuće zdravstvene njege zatoĉenik Esed Hadţić je u aprilu ili maju
mjesecu 1992. godine podlegao usljed …, Šefko Kubat je podlegao nakon što
mu je ljekarska pomoć kasno ukazana, Kunovac Omer je podlegao poslije
premlaćivanja, a Dţamalija Juso je izvršio samoubistvo vješanjem zbog
navedenih uslova, da bi zatoĉenici FWS 71, FWS 139, FWS 162, FWS 111,
FWS 85 , FWS 86, FWS 82, kao i mnogi drugi pretrpjeli simptome
pothranjenosti kao i psihiĉke simptome stresnog poremećaja.
____________
88
KP DOM FOĈA
u periodu od juna mjeseca 1992. do marta mjeseca 1993. godine najmanje
200 zatoĉenika muslimanske nacionalnosti i drugih zatoĉenika nesrpske
nacionalnosti prebaĉeno je na nepoznata mjesta, a meĊu zatoĉenicima koji
su odvedeni u nepoznatom pravcu i na napoznata mjesta i kojima se od tada
gubi svaki trag su:
Aljukić Nedţib sin Šabana, roĊen 1964. godine, Srnja Salko sin Atifa, roĊen
1965.godine, Srnja Muamer sin Esada, roĊen 1965. godine, Šljivo Omer sin
Salke,roĊen 1967. godine, Šljivo Hamdo sin Salke, roĊen 1971. godine,
Šošević Sulejman sin Izeta, roĊen 1960. godine, Zametica Edin sin Avde,
roĊen 1968. godine, Zametica Elvedin sin Avde, roĊen 1968. godine, Šalaka
Ekrem sin Avde,roĊen 1971. godine, Balić Edhem sin Šerifa, roĊen 1963.
godine, Šukalo Jasmin sin Šabana ,roĊen 1967. godine, Karović Ramiz sin
89
Muje, roĊen 1961. godine, Kovaĉević Esad sin Dţemala, roĊen 1963. godine,
Kurtović Nijaz sin Osmana,roĊen 1971. godine, Kurtović Edin sin Husnije,
roĊen 1971. godine, Ĉankušić Derviš sin Naske, roĊen 1940. godine, Kajgana
Rasim sin Alije, roĊen 1950. godine, Borovina Suad sin Edhema, roĊen
1959. godine, Klapuh Suad sin Sulejmana, roĊen 1964. godine, Šoro Esad
sin Tahira, roĊen 19555. godine,Korjenić Husein sin Hajdara, roĊen 1968.
godine, Balić Dţemal sin Mehe, roĊen 1937. godine, Muminović Edib sin
Himze roĊen, 1956. godine, Mušanović Kasim sin Murata, roĊen 1945.
godine, Šoro Izet sin Memije, roĊen 1962. godine,Mušanović Edhem sin
Hasana, roĊen 1955. godine, Karović Nezir sin Muje, roĊen 1957. godine,
Dţano Ramiz sin Halima, roĊen 1953. godine, Ĉelik Sulejman sin
Uzeira, roĊen 1941. godine, Šoro Suljo sin Edhema, roĊen 1951. godine,
Muratović Uzeir sin Šabana, roĊen 1956. godine, Srnja Mirsad sin
Abdulaha,
roĊen 1955. godine, Šabanović Ferid sin Mušana, roĊen 1958. godine,
Ĉengić
Ekrem sin Avde, roĊen 1940. godine, Malkić Fahrudin sin Nazifa, roĊen
1948. godine, Kafedţić Ibrahim sin Avde, roĊen 1948. godine, Dedović
Halim sin Hasana, roĊen 1935. godine, Lagarija Nazif sin Salke, roĊen 1937.
godine, Ćemo Edin sin Mehe, roĊen 1970. godine, Ćemo Meho sin Saliha,
roĊen 1930. godine, Divović Munib sin Sejmena, roĊen 1961. godine, Đozo
Smail sin Ibre, roĊen 1956. godine, Dţinić Hakija sin Murata, roĊen 1929.
godine, Hambo Atif sin Ibre, roĊen 1937. godine, Krajĉin Ferid sin Hasana,
roĊen 1965. godine, Krajĉin Hasan sin Huse, roĊen 1932. godine, Lepir
Vejsil sin Ahmeta, roĊen 1958. godine, Mazić Šaban sin Sulejmana, roĊen
1964. godine, Mekić Kasim sin Rame, roĊen 1940.godine, Mekić Vahid sin
Šerifa, roĊen 1959. godine, Mekić Zulfo sin Kasima, roĊen 1967. godine,
Musić Rasim sin Ragiba, roĊen 1964. godine, Oruĉ Halil sin Muje,
roĊen 1926. godine, Ramić Ramiz sin Himze, roĊen 1962. godine,
Rizvanović
Murat sin Alij, roĊen 1932. godine, Rizvanović Nedţib sin Murata, roĊen
1963. godine, Subašić Mirsad sin Salke, roĊen 1968. godine, Subašić Salko
sin Halila, roĊen 1947. godine, Ahmetspahić Vehid sin Osmana, roĊen 1965.
godine, Ĉerimagić Mehmed sin Avde, roĊen 1935. godine, Ĉerimagić Šefik
sin Base, roĊen 1937. godine, Dedović Ramiz sin Hamida, roĊen 1972.
godine, Hajrić Dţevad sin Dţafera, roĊen 1958. godine, Isanović Ibrahim sin
Fehima, roĊen 1960. godine,Kobiljar Rasim sin Nedţiba, roĊen 1958.
godine, Kovaĉ Senad sin Edhema, roĊen 1974. godine, Krkalić Kemal sin
Rasima, roĊen 1965. godine, Kuloglija Salih sin Agana, roĊen 1949. godine,
Matuh Alija sin Muje ,roĊen 1969. godine, Murguz Mujo sin Aziza, roĊen
1962. godine, Reko Huso sin Hasiba, roĊen 1946. godine, Salĉinović Nusret
sin Osmana, roĊen 1954. godine, Softić Zijad sin Muje, roĊen 1964. godine,
Suljević Abdulah sin Alije, roĊen 1962. godine, Šabanović Elvir sin
Ferida, roĊen 1974. godine, Šljivo Mehmedalija sin Hakije, roĊen 1966.
godine i Šoro Enes sin Tahira, roĊen 1975. godine, Alibašić Remzija sin Ibre
90
roĊen 1947. godine, Pašović Ismet sin Hasana roĊen 1926. godine,
Karabegović Dţenan sin Asima roĊen 1959. godine, Hadţimešić Mirsad sin
Avde roĊen 1957. godine, Lagarija Salih sin Nazifa roĊen 1965. godine,
Karabegović Amer sin Ahmeda roĊen 1967. godine, a zatoĉenici koji su
odvedeni u nepoznatom pravcu iz KP doma „Foĉa“: Nikšić Sejad sin Vehbije
roĊen 1956. godine, Nikšić Kemo sin Munira roĊen 1959. godine, Nikšić
Mustafa sin Adema roĊen 1957. godine, Šljivo Salko sin Omera roĊen 1944.
godine, Srnja Jusuf sin Mustafe roĊen 1968. godine, Biĉo Enes sin Mustafe
roĊen 1962. godine, Jahić Bego sin Nurifa roĊen 1969. godine, Dţelil
Alija sin Ramiza roĊen 1955. godine, Dţinić Dţevad sin Hakije roĊen 1960.
godine, Aljukić Šaban sin Smajila roĊen 1938. godine, Borovina Ramiz sin
Edhema roĊen 1962. godine, Sudar Jasmin sin Mustafe roĊen 1962. godine,
Ĉaušević Ismet sin Bećira roĊen 1950. godine, Granov Murat sin Nedţiba
roĊen 1958. godine, Mezbur Esad sin Šaćira roĊen 1957. godine, Mulavdić
Nedţib sin Avde roĊen 1962. godine, Muratović Avdo sin Selima roĊen
1963. godine, Aljukić Munib sin Hasana roĊen 1957. godine, Hodţić Šefik
sin Halila roĊen 1950. godine, Istrefi Rrahim sin Sherif,Dedović Hilmo sin
Ramiza roĊen 1961. godine, Kršo Emin sin Sulejmana roĊen
1960. godine, Ţuga Fadil sin Šemse roĊen 1975. godine, Babić Ramiz sin
Asima roĊen 1962. godine, Borovac Mirsad sin Huseina roĊen 1964. godine,
Mušanović Amil sin Muharema roĊen 1968. godine, Musić Enes sin Nazifa
roĊen 1970. godine,Musić Muradif sin Redţe roĊen 1942. godine,
Mulahasanović Fehim sin Sulje roĊen 1919. godine, Melez Dţemil sin Huse
roĊen 1958. godine, Bašić Juso sin Avdice roĊen 1959. godine, Berber
Adnan sin Nedţada roĊen 1967. godine, Kovaĉevć Fikret sin Muje roĊen
1961. godine, Dţomba Izet sin Osmana roĊen 1962. godine, Kibrić Muharem
sin Ahmeta roĊen 1970. godine, Kibrić Muhamed sin Ahmeta roĊen 1969.
godine, Divjan Fadil sin Ramiza roĊen 1961. godine, Dudić Safet sin
Asima roĊen 1958. godine, Huko Munib sin Avde, Konaković Imšir sin
Ibrišima roĊen 1934. godine, Jusufović Murat sin Sulje su pronaĊeni i
ekshumirani u toku 2004. godine na lokalitetu Rudnik – Miljevina – Foĉa iz
masovnih grobnica I i II te identifikovani u toku novembra mjeseca 2006.
godine.
__________________
KP DOM FOĈA
u toku aprila i maja mjeseca 1992. godine nakon što su pripadnici vojne
policije uhapsili i priveli u KPD „Foĉa“ civile FWS 03, H.D. i S.H. ispitivali
ih i tukli kako bi iznudili priznanje da su ĉlanovi SDA od kojih
premlaćivanja se S.H. dva puta onesvjestio, najmanje u dva navrata straţari
i vojni policajci su muĉili i premlatili zatoĉenika A.S. kojom prilikom je isti
zadobio povrede u vidu preloma tri rebra, a fiziĉki zlostavljali zatoĉenike
Enesa Uzunovića ĉlana politiĉke partije … i Vahida Dţemala policajca
polomivši mu pri tome vilicu da bi ih potom odveli u samicu, te u više
91
navrata u veĉernjim satima straţari su fiziĉki zlostavljali zatoĉenike Ĉ.M.,
D.A., K.K., FWS 198 i FWS 82,
_____________
DNK izvještaj za
moguće identitete Nikšić (Munib) Kemo, Šljivo (Omer) Salko, Bašić
(Avdica) Juso,Kibrić (Ahmed) Muhamed, Kibrić (Ahmed) Muharem,
Mulahasanović (Suljo)Fehim, Konaković (Ibrišim) Imsir, Musić (Redţo)
Muradif, Nikšić (Adem) Mustafa,Melez (Huso) Dţemil, Aljukić (Smail)
Šaban, Nikšić (Vehbija) Sead, Istrefi (Sherif)Rrahim, Mulavdić (Avdo)
Nedţib, Borovac (Husein) Mirsad, Ĉaušević (Bećir)Ismet, Jusufović (Suljo)
Murat, Aljukić (Hasan) Munib, Bićo (Mustafa) Enes, Kršo(Sulejman) Emin,
Srnja (Mustafa) Jusuf, Muratović (Selim) Avdo, Babić (Asim)Ramiz, Divjan
(Ramiz) Fadil, Sudar (Mustafa) Jasmin, Kovaĉević (Mujo) Fikret,Dţomba
(Osman) Izet, Borovina (Edhem) Ramiz, Musić (Nazif) Enes,
Mušanović(Muharem) Amil, Dedović (Ramiz) Hilmo, Zametica (Avdo)
Edin, Zametica (Avdo)
Elvedin, Jahić (Nurif) Bego, Dţinić (Hakija) Dţevad, Ţuga (Šemso) Fadil,
Huko(Avdo) Munib, Dudić (Asim) Safet, Hodţić (Halil) Šefik, Mezbur
(Šaćir) Esad, Dţelil (Ramiz) Alija, Granov (Nedţib) Murat (P-73);
Obdukcioni zapisnici Instituta za sudsku medicinu od 9.09.2004.

10.09.2004., 13.09.2004. i 16.09.2004. i 11.11.2004. godine saĉinjeni od
strane dr. Hamza Ţujo specijalista sudske medicine koji zapisnici se odnose
92
na masovnu grobnicu I rudnik Miljevina Foĉa i to za tijelo broj 1, 2, 4, 22, 6,
8, 9, 14, 17, 19, 20, 13 (P-74); Obdukcioni zapisnici Instituta za
sudsku medicinu od 10.11.2004., 11.11.2004., 23.11.2004., 29.11.2004.,
30.11.2004., 3.12.2004., 4.12.2004., godine saĉinjeni od strane dr. Hamza
Ţujo specijalista sudske medicine koji zapisnici se odnose na masovnu
grobnicu II rudnik Miljevina Foĉa i to za tijelo broj 3, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 16,
17, 18, 19, 20, 21, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 33, 35, 36, 41, 46, 42, 43, 44, 45 (P-
75);
____________
93
Ovo oruţano i nasilno preuzimanje opštine Foĉa bilo je propraćeno
sistematskim nastojanjima da se nesrpsko stanovništvo, koje nije pobjeglo
za vrijeme napada, kontroliše, pritvori i protjera. Prisustvo srpskih snaga je
brzo postalo uoĉljivo u Foĉi i okolini. Nesrpsko stanovništvo je upozoreno
da ostane u svojim kućama i stanovima, i bilo im je ograniĉeno kretanje po
gradu i sastajanje. Iskljuĉeni su im i telefoni. Lica nesrpske nacionalnosti su
otpuštena s posla i, kada je, krajem aprila i poĉetkom maja, srpskim civilima
nareĊeno da se vrate na posao, to nije dozvoljeno i
onima koji nisu bili srpske nacionalnosti. Ove ĉinjenice utvrĊene su
94
iskazima svjedoka FWS 83 i FWS 139, te prihvaćenim ĉinjenicama P25,
P26, P27, P28 i P29 i TC-9.
Nakon toga, su lica nesrpske nacionalnosti, posebno muškarci, sistematski
hapšena i zatvarana na cijelom prostoru Foĉe. Dokazi pokazuju da su civili
nesrpske nacionalnosti prvo drţani u kućama u Foĉi i u bivšim skladištima
Teritorijalne odbrane u Livadama pokraj Foĉe. Svjedok D je opisao kako su
ga, zajedno sa drugima iz njegove ulice, srpski vojnici odveli u kuću jednog
komšije, gdje mu je jedan Srbin, mještanin, rekao da će biti zadrţan izvjesno
vrijeme. Svjedok FWS 210 je opisao kako je bio pritvoren u Šandalovoj kući
u Ĉohodor Mahali, iz koje je, zajedno sa 80 do 100 drugih muškaraca, bio
premješten u KP Dom Foĉa.
Sliĉno tome, od 12. pa sve do 17. aprila 1992, više od stotinu nesrpskih
civila,muškaraca i ţena, drţani su u pritvoru u bivšim skladištima
Teritorijalne odbrane u Livadama. Ove dogaĊaje opisali su svjedoci E, FWS
02, FWS 111, FWS 115, FWS 138, FWS 182 i FWS 250, a potvrdile
prihvaćene ĉinjenice P38 i P39. Svjedok FWS 02 je izjavio da su oko 12.
aprila, svi iz stambene zgrade u koju su se on i njegova porodica sklonili,
odvedeni u Livade, gdje su bili razdvojeni po nacionalnoj i polnoj osnovi.
Svjedok FWS 111, koji je u Livade odveden 11. aprila sa radnog mjesta,
takoĊe je opisao kako su muškarci, ţene i djeca iz naselja Aladţa dovedeni
u Livade 12. aprila. Skladišta je obezbjeĊivala vojska zajedno sa rezervnim
snagama
foĉanskih Srba. Uslovi u skladištima su bili izuzetno loši, a svjedok je opisao
kako su neki od zatoĉenika bili premlaćivani, neki za vrijeme hapšenja, a
neki dok su bili u zatoĉeništvu.
Uveĉe, 17. aprila, svi muškarci, civili nesrpske nacionalnosti, koji

su se nalazili u skladištima, kamionom su prevezeni u KP Dom Foĉa.
Druge civile nesrpske nacionalnosti u Foĉi su hapsili pripadnici Vojne
policije i vojske i direktno ih odvodili u KP Dom. Većina tih koji su bili
uhapšeni je tokom hapšenja u većini sluĉajeva bila teško pretuĉena. Ta
hapšenja su vršena sistematski i organizovano. Svjedok Ekrem Zeković je
opisao kako su pripadnici Vojne policije došli u njegovu kuću sa spiskom na
kojem se nalazilo sedam ili osam imena i rekli mu da poĊe s njima u KP
Dom da da izjavu. Na sliĉan naĉin je svjedok FWS 65 opisao da ga je na ulici
zaustavio jedan vojnik koji ga je pitao kako se zove a zatim ga je, nakon što
je provjerio spisak, uhapsio i odveo u KP Dom. Svjedok FWS 139 je
posvjedoĉio da je Vojna policija sa ulice pokupila muškarce, Muslimane,
njih pet ili šest, i odvela ih u KP Dom. Svjedok FWS 113 je opisao kako su se
pripadnici paravojnih formacija kretali kroz Aladţu istjerujući stanovnike, i
kako su, jedan po jedan, hapšene njegove komšije, prijatelji i ĉlanovi
porodice i odvoĊeni u KP Dom,dok i on sam nije uhapšen 23. aprila.
Svjedoci FWS 03, FWS 85, FWS 86 i B su takoĊe izjavili da ih je uhapsila
Vojna policija i odvezla u KP Dom. Ove iskaze potvrĊuju prihvaćene
ĉinjenice P34, P36 i P37.
95
Oni civili nesrpske nacionalnosti koji su ostali u Foĉi i nisu zatvoreni u KP
Dom,bili su tokom narednih mjeseci protjerani iz tog kraja. Kako je objasnio
svjedok FWS 15, nakon puštanja iz KP Doma, morao se svakodnevno javljati
u Policijsku stanicu u Foĉi , sve dok nije protjeran 4. jula. Tog dana je,
zajedno sa stotinama drugih civila mještana, autobusom odvezen u Novi
Pazar u Srbiji.
Dana 13.avgusta, preostali civili nesrpske nacionalsnosti, preteţno ţene i

djeca, odvezeni su u Roţaje u Crnoj Gori. Ove ĉinjenice utvrdio je svjedok
FWS 15 i prihvaćene ĉinjenice P41 i P42.
Od aprila 1992. godine do oktobra 1994.godine, civili nesrpske
nacionalnosti koji su drţani u zatoĉeništvu u KP Domu, bili su podvrgavani
raznim oblicima sistematskog zlostavljanja, kao što je detaljno obrazloţeno
u dijelu koji se odnosi na konkretna kriviĉna djela za koja se optuţeni terete.
Uslovi u KP Domu su bili izuzetno loši. Civili nesrpske nacionalnosti koji su
bili zatvoreni u KP Domu nisu dobijali dovoljno hrane niti ljekarsku pomoć,
tokom zime 1992 – 1993. godine nisu imali grijanje, i gotovo stalno su bili
zakljuĉani u svojim sobama20. Zatoĉenici su
takoĊe bili podvrgavani fiziĉkom zlostavljanju i maltretiranju, dok su
mnogi odvedeni iz KP Doma, navodno u razmjenu ili na rad, ali nakon toga
nikada više nisu viĊeni. Na kraju, zatoĉenici su protjerani iz foĉanskog kraja
i premješteni u pritvorske ustanove u drugim dijelovima Bosne ili u mjesta
izvan zemlje.
Oĉigledno je da je ovaj napad izvršen na osnovu i u cilju politike i plana
SDS-a i srpskog Kriznog štaba u Foĉi, izmeĊu ostalih organizacija u
znaĉenju iz ĉlana 172. stav 2. taĉka a), da se izvrši napad na nesrpsko
stanovništvo Foĉe. U periodu koji je prethodio poĉetku napada, Srbi u Foĉi
su uspostavili odvojenu politiĉku strukturu,Srpsku opštinu Foĉa, te osnovali
srpski Krizni štab na ĉijem ĉelu se nalazio predsjednik SDS-a u Foĉi. Dana
7.4.1992. godine, rukovodstvo SDS-a je izvršilo
pritisak na policijske snage Foĉe da se podijele na nacionalnoj osnovi. Tog
istog dana, mobilisane su srpske snage koje su poĉele da preuzimaju vaţne
ustanove i objekte u Foĉi, ukljuĉujući foĉansku radio stanicu, skladište
regionalnog Doma zdravlja i vojno skladište Teritorijalne odbrane. Ove
ĉinjenice utvrĊene su prihvaćenim ĉinjenicama: P3, P4 i P9.
Nakon ovih pripremnih aktivnosti uslijedio je prethodno opisani širok i
sistematiĉan napad. Vijeće posebno istiĉe sistematski i organizovan naĉin
odvijanja napada,poĉevši od upotrebe oruţja, preko uspostavljanja kontrole
nad nesrpskim civilnim stanovništvom, sistematskog hapšenja i zatvaranja,
do konaĉnog uklanjanja nesrpskog stanovništva, bilo protjerivanjem ili
zatvaranjem nakon ĉega bi uslijedilo protjerivanje, te da je ovaj sistematski
obrazac dogaĊaja metodiĉno provoĊen u cijeloj opštini Foĉa nakon poĉetnih
faza napada na grad Foĉu. Politiĉki i strateški
cilj ovog napada je oĉigledan i jasno je izraţen ubrzo nakon završetka glavne
faze napada kada je Foĉa preimenovana u Srbinje, odnosno „grad Srba“,
96
kako je utvrĊeno prihvaćenom ĉinjenicom P46.
Neodrţiva je pretpostavka da ovi dogaĊaji predstavljaju nasumiĉna,
izolovana djela.
Naprotiv, jasno je van razumne sumnje da su ovi dogaĊaji bili rezultat

detaljnog planiranja, organizacije i koordinacije sa ciljem izvršenja onoga
što se zapravo dogodilo, a to je napad na nesrpsko civilno stanovištvo koji je
ukljuĉivao višestruka izvršenja zloĉina.
___________________
Foĉa
Prema popisu stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, u

nacionalnom sastavu stanovništva opštine Foĉa bilo je 20.790 (51 posto)
Muslimana, 18.315 (45 posto) Srba, 94 Hrvata, 463 Jugoslovena i 851 osoba
druge ili nepoznate nacionalnosti.1386
623. Od aprila 1992., Muslimani u opštini Foĉa otpuštani su s posla ili su, uz
pomoć Kriznog štaba Foĉa, spreĉavani da odu na posao ili odvraćani od
toga.
1387 Uvedena su ograniĉenja za kretanje Muslimana.1388 Istovremeno,

stanovništvo srpske nacionalnosti se moglo slobodno kretati, a jedini
izuzetak bio je policijski ĉas od 20:00 do 6:00 sati koji je vrijedio za sve
stanovnike.1389 Politiĉka propaganda SDS-a postala je agresivnija,
bilo je nasilnih ispada i paljene su kuće.1390
624. Neposredno prije izbijanja sukoba 8. aprila 1992., Srbi su poĉeli
97
evakuisati svoje porodice i djecu iz Foĉe – uglavnom u Srbiju ili u Crnu
Goru.1391
Dio Muslimana, u strahu nakon što su uoĉili kako idu njihove komšije Srbi i
zbog sveprisutne napetosti u gradu, takoĊe je uspio pobjeći ili evakuisati
svoje porodice prije izbijanja sukoba.1392
Drugi, i Srbi i Muslimani, preselili su se u dijelove grada Foĉe gdje su ljudi
njihovenacionalnosti bili u većini.1393
625. Dana 7. aprila 1992., uslijed pritisaka vodstva SDS-a, SJB je podijeljen
ponacionalnoj osnovi.1394
Tada je na ulicama već bilo srpske vojske, a mnogi Srbi su toga

dana mobilisani i naoruţani. U noći izmeĊu 7. i 8. aprila, Srbi su zauzeli
radio-stanicu Foĉa, skladište regionalnog Doma zdravlja i magazin
Teritorijalne odbrane u kojem je bilo uskladišteno oruţje.1395
626. Srbi su, raspolaţući ne samo teškim oruĊem JNA, nego i naoruţanjem
TO-a,razmjestili tešku artiljeriju po uzvišenjima oko Foĉe.1396
627. Dana 8. aprila 1992. u Foĉi je izbio oruţani sukob izmeĊu srpskih i
muslimanskih snaga. Toga dana su po cijelom gradu postavljene
barikade.1397
Srpski napad na grad Foĉu zapoĉeo je izmeĊu 8:30 i 10:00 sati,

kombinacijom vatre iz pješadijskog naoruţanja i granatiranja iz
artiljerijskog oruţja. Srpske snage su ĉinili domaći vojnici,kao i vojnici iz
Crne Gore i Srbije, naroĉito “Beli orlovi”.1398 Pucanje i granatiranje je
uglavnom bilo usmjereno na naselja sa većinskim muslimanskim
stanovništvom,posebno Donje Polje, ali Srbi su napadali i naselja u kojima
su ţivjeli i Srbi i Muslimani,poput Ĉohodor-Mahale.1399 Otpor Muslimana
pruţala je uglavnom pješadija koncentrisana u Donjem Polju i Šukovcu.
Srpske snage su krenule zauzimati dio po dio grada Foĉe, ukljuĉujući
bolnicu i zatvorski objekat KP dom.1400 Mnogi civili su se za
vrijeme sukoba sakrili ili otišli iz Foĉe.1401 Mnogi Muslimani koji su se
skrivali riješili su se liĉnog naoruţanja kako ne bi mogli biti optuţeni za
uĉestvovanje u sukobu.
Srpskim snagama je trebala pribliţno sedmica dana da zauzmu grad Foĉu i
još pribliţno deset dana da uspostave potpunu kontrolu nad opštinom
Foĉa.1402
U tom vojnom napadu ranjeno je mnogo civila, uglavnom Muslimana, i

mnogi Muslimani su zbog tog napada otišli iz grada.1403 Tokom borbe za
kontrolu nad gradom kao i nakon što je grad zauzet, srpski vojnici su
sistematski razarali muslimanske ĉetvrti. Tokom borbi u gradu, paljene
su i srpske kuće.1404
628. Nakon što su Srbi zauzeli Foĉu, u njoj je bio znatan broj srpskih
vojnika i srpskih paravojnih formacija, a napad na civilno stanovništvo
muslimanske nacionalnosti nastavio se. Dana 14. ili 15. aprila 1992. ili
98
pribliţno tih datuma, u centru Foĉe uhapšeno je više Muslimana i nekoliko
Srba. Dok je Srbima nakon nekoliko sati bilo dopušteno da
se vrate kućama, Muslimani su zadrţani u pritvoru.1405
IzmeĊu 14. i 17. aprila 1992. godine, lokalni pripadnici paravojnih formacija
uhapsili su i zatoĉili civile Muslimane iz drugih dijelova grada Foĉe, meĊu
kojima i nekoliko ljekara i zdravstvenih radnika iz foĉanske bolnice, u
vojnim skladištima TO-a u Livadama [C13.11].1406 Tokom hapšenja,
srpski vojnici i vojna policija su teško premlatili i nanijeli povrede
nekolicini zatoĉenika.1407 Dana 17. aprila, svi muškarci civili muslimanske
nacionalnosti zatoĉeni u Livadama prebaĉeni su u KP dom [C13.8].1408
629. Tokom aprila i maja 1992., Muslimani u stambenim objektima u Foĉi
zapravo su bili u kućnom pritvoru, bilo zbog toga što su se u njima skrivali
bilo zbog toga što su im to naredili srpski vojnici.1409 Srpska vojska je
koristila zgrade poznate pod imenima “Planika” i “Šandal” kao privremene
zatoĉeniĉke centre.1410
Postavljeni su vojni punktovi na kojima se kontrolisao ulaz u Foĉu i okolna

sela, te izlaz iz njih.1411 Krizni štab je naredio Muslimanima da predaju
oruţje, a Srbima je bilo dozvoljeno da svoje zadrţe.1412 Srpska vojna
policija i vojnici su vršili pretres muslimanskih domaćinstava u
potrazi za oruţjem, novcem i drugim predmetima.1413 Srpske kuće nisu
pretraţivane ili su, u najgorem sluĉaju, pretraţivane površno.1414 Poslovni
objekti u vlasništvu Muslimana su opljaĉkani ili spaljeni, ili im je
zaplijenjena oprema.1415
630. Van grada Foĉe, srpske snage su zauzimale ili razarale muslimanska
sela u opštini Foĉa.1416 Napadi su se nastavili do poĉetka juna 1992.1417
Srpske snage je ĉinila vojska, policija, paravojska, a ponekad i seljani srpske
nacionalnosti. U tim napadima,sistematski su pljaĉkali ili palili do temelja
kuće i stanove Muslimana, kupili ili zarobljavali seljane muslimanske
nacionalnosti, a pritom neke od njih ponekad tukli ili
ubijali.1418 U oruţanim dejstvima u toj opštini uĉestovavala je lokalna
Taktiĉka grupa “Foĉa”, u ĉijem sastavu je bila izviĊaĉka grupa pod
komandom Dragoljuba Kunarca, zajedno s Dragomirom Vukovićem Gagom
i još pribliţno ĉetrnaestoricom ljudi (ukljuĉujući vojnike iz Crne Gore).1419
631. U periodu od aprila do juna 1992. u opštini Foĉa teško je oštećeno ili
potpuno uništeno vatrom i eksplozivom 25 muslimanskih spomenika, meĊu
kojima i Aladţa dţamija (Šarena dţamija Hasana Nazira) u gradu Foĉi
₣D11.1ğ, kao i dţamija u Jeleĉu
[D11.2]. Aladţa dţamiju Srbi su digli u vazduh u aprilu, a ruševine su
buldoţerom sravnjene sa zemljom u avgustu iste godine.1420
632. U jednom napadu, srpski vojnici krenuli su za Muslimanima koji su
bjeţali prema Goraţdu i zauzeli su skladište goriva JNA u Filipovićima, u
koje su se sklonili mnogi muslimanski civili. U tom skladištu, muškarce
Muslimane su odvojili od ţena i djece.1421 Srpski vojnici izdvojili su devet
muškaraca i pucali u njih iz vatrenog oruţja.Jedan od njih je uspio pobjeći, a
99
jedan drugi je preţivio [A6.2].1422
633. Selo Brod, ĉetiri kilometra udaljeno od Foĉe, napadnuto je 20. aprila
1992., pošto mjesne vlasti nisu odgovorile na zahtjev srpskog Kriznog štaba
da se seljani predaju.1423
Srpske snage su zapalile muslimanska sela u okolini Miljevine i uhapsile
civile muškog pola i muslimanske nacionalnosti.1424 Dana 25. ili 26. aprila,
napadnuta su sela Filipovići i Paunci, a kuće Muslimana spaljene su do
temelja. Civili iz Filipovića su ubijeni.1425
634. Dana 28. aprila 1992. ili pribliţno tog datuma, srpski vojnici su napali
Ustikolinu, u kojoj je dio Muslimana pokušao da organizuje odbranu.1426
Pošto su zauzele selo, srpske snage su zapalile muslimanske kuće. Srpske
snage su odatle nastavile da napadaju i razaraju muslimanska sela uz lijevu
obalu Drine nizvodno od Jošanice, dok je stanovništvo tih sela bjeţalo. Neki
ljudi su poginuli.1427
635. Dana 4. i 5. maja 1992., srpske snage su granatirale i zauzele
muslimansko selo Jeleĉ.
1428 Kada su te snage zapalile selo, stanovništvo je pobjeglo u obliţnju
šumu.Muslimani koji su ostali u svojim domovima ili koji su pokušali
pobjeći ubijeni su [A6.3].1429 Drugi seljani muškog pola i muslimanske
nacionalnosti zarobljeni su i zatoĉeni u objektima u opštinama Kalinovik i
Bileća, a kasnije prebaĉeni u KP dom Foĉa [C13.8].1430
636. Sredinom juna 1992., pribliţno 27 muslimanskih civila, većinom ţena i
djece,ubijeno je u ĉetvrti Ĉohodor-Mahala u gradu Foĉi.1431
637. Dana 22. juna 1992., svi odrasli muškarci iz sela Trnovaĉa, njih
petnaest, meĊu kojima je bio i suprug svjedokinje 558, odvedeni su iz sela
na most na Drini u dijelu Foĉe koji se zove Brod, gdje je ubijeno njih
ĉetrnaest [A6.6].1432 Dana 24. juna, lokalni Srbi su odveli više ţena iz tog
sela u motel “Bukovica” [C13.9], gdje je jedna ţena silovana. Dva dana
kasnije, preostale ţene su odvedene u “srednju školu” [C13.1,
C13.2], gdje su im lokalni Srbi, meĊu kojima su bili Miroslav Stanić i Mitar
Sipĉić iz srpskog Kriznog štaba, rekli da im pokušavaju obezbijediti siguran
izlaz iz te opštine.
Jedan vojnik je tokom noći pokušao ući u školu, ali Mitar Sipĉić ga je u tome
sprijeĉio.
Te ţene su sutradan, 27. juna, prebaĉene u Crnu Goru.1433
638. Poĉetkom jula 1992., lokalni srpski vojnici, meĊu kojima su bili Gojko
Janković i Radomir Kovaĉ, napali su muslimansko selo
Mješaja/Trošanj.1434 Kad je selo napadnuto, dio seljana Muslimana je bio
u šumi, gdje su noćili u strahu od napada.1435 U napadu je poginulo troje
seljana, meĊu kojima i majka svjedoka 295. Ostali seljani Muslimani, u
grupi od pribliţno 50, potjerani su silovito prema jednoj livadi, a
dvoje seljana muškog pola surovo je zlostavljano. Srpski vojnici su te seljane
tukli kundacima
i granama, udarali ih nogama i nazivali ih ustašama. Usljed surovog
premlaćivanja jedan Musliman je izgubio oko. Na toj livadi, srpski vojnici su
100
odvojili muškarce od ţena i ţene potjerali nizbrdo prema selu Trošanj. Tih
sedam zatoĉenih muškaraca, meĊu kojima je bio i brat svjedokinje 295,
ubijeno je [A6.7].1436 Dio ţena je odveden u stan jednog od vojnika koji su
uĉestvovali u napadu, gdje ih je mnogo vojnika u više navrata silovalo, a
kasnije su prodane.1437 Srpski vojnici su odveli drugi dio ţena iz sela
Mješaja/Trošanj u zatoĉeniĉki centar na gradilištu Buk-Bijela [C13.6], kojim
je upravljao Gojko Janković. U tom zatoĉeniĉkom centru, svjedokinju 295 je
silovalo pribliţno deset vojnika Srba dok se nije onesvijestila. Njen stric
ubijen je ondje 3. jula1992.1438
Svjedokinja 295 je kasnije prebaĉena u srednju školu [C13.1, C13.2], u kojoj

su u jednoj uĉionici drţali ţene i djecu. Na ĉelu straţara u toj školi bio je
Mitar Sipĉić.
Gotovo svake noći, lokalni srpski vojnici silovali su svjedokinju 295 i još
devet ţena,bilo u jednoj od uĉionica bilo negdje van škole.1439
639. U periodu od 10. aprila do poĉetka juna 1992., vršena su masovna
hapšenja civila Muslimana i Muslimanki, po cijeloj Foĉi i okolini. Uhapsili
bi ih, pokupili, razdvojili,zatoĉili ili zatvorili u nekoliko zatoĉeniĉkih centara
u toj opštini. Neki su ubijeni, neki silovani ili premlaćeni.1440 Neki od
muškaraca su u zatoĉeništvu bili i do dvije i po godine.1441 Jedini razlog za
takvo postupanje prema njima bio je taj što su po nacionalnosti bili
Muslimani.1442
640. Civili Muslimani su bili zatoĉeni u Srednjoškolskom centru u Foĉi
[C13.20] i sportskoj dvorani “Partizan” [C13.4] u neizdrţljivo nehigijenskim
uslovima, bez ikakve medicinske njege i bez dovoljno hrane.1443 Sve to
dogaĊalo se pred oĉima, sa punim znanjem, a ponekad i uz neposredno
uĉešće lokalnih vlasti, posebno policije.1444
Policajci su tako radili kao ĉuvari u sportskoj dvorani “Partizan”. Srpski
vojnici i policajci, ukljuĉujući naĉelnika foĉanske policije Dragana Gagovića,
dolazili bi u te zatoĉeniĉke centre, izabrali jednu ili više ţena, izveli ih i
silovali.1445 Kada su ţene koje su prebacivali iz Buk-Bijele u srednju školu
u Foĉi pokušale zatraţiti zaštitu policije u Foĉi, njihove prituţbe su
ignorisane. Drugom prilikom je ţenu koja se pokušala skloniti
u SJB jedan policajac udario kundakom puške.1446 Osim toga, srpski
vojnici, meĊu kojima je bio i Dragoljub Kunarac, odveli su neke ţene iz ta
dva zatoĉeniĉka centra u privatne stanove i kuće, gdje su morale kuhati,
ĉistiti i sluţiti stanare. Podvrgavane su i seksualnim zlostavljanjima. Tokom
jednog od tih silovanja, Kunarac je verbalnom i fiziĉkom agresijom izrazio
svoj stav da su silovanja Muslimanki jedan od mnogih naĉina
na koji Srbi mogu potvrditi svoju nadmoć i pobjedu nad Muslimanima.
Nakon više mjeseci provedenih u zatoĉeništvu, mnoge ţene su odvezene iz
opštine ili razmijenjene.1447
641. U jednom momentu je dio ţena iz sportske dvorane “Partizan”
premješten u razne kuće i stanove, gdje su ih nastavili silovati i zlostavljati.
Konkretno, u Karamanovoj kući u Miljevini [C13.3, C13.15] vojnici su imali
101
lak pristup ţenama i djevojĉicama koje su silovali.1448 Tom kućom je
upravljao Radovan Stanković.
1449 Dvije zatoĉenice, od kojih je jedna bila dvanaestogodišnja djevojĉica,
boravile su dvadesetak dana u jednom stanu u stambenoj zgradi poznatoj
pod imenom “Lepa Brena” u Foĉi, gdje su ih stalno silovala dvojica
muškaraca koja su stanovala u tom stanu, kao i drugi muškarci koji su
dolazili u posjetu. Sredinom novembra obje zatoĉenice su odvedene u jednu
kuću u blizini hotela “Zelengora”. U toj kući su ostale otprilike 20 dana i u
tom periodu ih je stalno silovala jedna grupa vojnika. Ista ta grupa vojnika
odvela ih je kasnije ponovo u jedan drugi stan,gdje su ih nastavili silovati
pribliţno još dvije sedmice.1450
642. U KP domu [C13.8] bilo je izmeĊu 350 i 500 zatoĉenika, a tokom ljeta
1992. taj broj je ponekad premašivao 500.1451 Period zatoĉenja trajao je od
ĉetiri mjeseca do više od dvije i po godine.1452 Uz preteţno civilno
stanovništvo u KP domu, bilo je i vojnika Muslimana koje su drţali u
samicama, odvojeno od zatoĉenih civila muslimanske nacionalnosti.1453
Zatoĉene osobe su bile stare od 15 do skoro 80 godina.1454 Iako je u
KP domu bilo i nešto Srba, oni su bili zatvoreni u skladu sa zakonom, nakon
što su im sudovi prije izbijanja sukoba izrekli osuĊujuće presude ili nakon
što su tokom sukoba pritvoreni zbog vojnih prekršaja. Nesrbi su, za razliku
od toga, bili pritvoreni bez ikakve pravne osnove, a njihovo zadrţavanje u
pritvoru nije bilo predmet preispitivanja.1455
Osim nakratko u prvim danima zatoĉeništva u KP domu, zatoĉeni
Muslimani nisu imali nikakvog kontakta sa spoljnim svijetom ni sa svojim
porodicama, a (veoma dugo) ni sa MKCK-om.1456 Nijedan od zatoĉenika
nikad nije optuţen, nijednom od njih se nikad nije sudilo, niti je ikome
izreĉena osuĊujuća presuda za neko kriviĉno djelo prije ili tokom zatoĉenja
u KP domu.1457
643. U prvim sedmicama nakon poĉetka sukoba, KP dom je ĉuvao Uţiĉki
korpus JNA.1458 Muslimane su kupile, hapsile i odvodile u KP dom
paravojne jedinice.1459
U periodu od 18. ili 19. aprila 1992. ili pribliţno tih datuma, nekadašnji
srpski straţari iz KP doma, vratili su se na duţnost pod rukovodstvom
upravnika Milorada Krnojelca.1460
644. Kao upravnik KP doma, kojeg je 17. jula 1992. na tu duţnost formalno
imenovalo Ministarstvo pravde, Krnojelac je bio odgovoran Ministarstvu
pravde i, u odreĊenoj mjeri, Vojnoj komandi.1461 Krnojelac je mogao da
informiše Taktiĉku grupu “Foĉa” o osuĊenim Srbima koji su htjeli da budu
pušteni iz KP doma kako bi im se omogućilo da se pridruţe borbenim
jedinicama i da preporuku koja lica bi u tu svrhu trebalo pustiti na slobodu.
U sastavu Taktiĉke grupe “Foĉa” bila je izviĊaĉka grupa pod komandom
Dragoljuba Kunarca i još oko ĉetrnaest ljudi (meĊu njima Dragomir Gaga
Vuković i crnogorski vojnici).1462 Inaĉe su ovlaštenja u vezi sa
zadrţavanjem u pritvoru osuĊenih zatoĉenika srpske nacionalnosti imali
102
Vojna komanda i Ministarstvo pravde.1463 Za donošenje odluka o tome
koje zatoĉene Muslimane će zadrţati u KP domu, a koje pustiti na slobodu,
bila je ovlaštena Vojna komanda, a ne Ministarstvo pravde.1464 S tim u
vezi, Krnojelac je bio duţan prosljeĊivati zahtjeve za puštanje zatoĉenih
osoba na slobodu srpskom Kriznom štabu ili Taktiĉkoj grupi “Foĉa”, koji su
bili ovlašteni da o tome odluĉuju.1465 Vojna komanda je mogla donositi
odluke i o tome kojim osobama će se dozvoliti da uĊu u KP dom, a imala je i
odreĊena ovlaštenja u vezi s upućivanjem na radnu obavezu u KP dom i
vrstom posla koje će ondje obavljati osobe na radnoj obavezi.1466
645. Postojale su grupe koje su ulazile u KP dom, a nad kojima je Krnojelac
imao samo ograniĉenu kontrolu. To su bili isljednici i pripadnici paravojnih
snaga.1467
Pripadnici vojske su mogli da uĊu u KP dom, ali je za to trebalo prethodno
obezbijediti dozvolu vojnih organa.1468 Krnojelac je bio u poziciji da
sprijeĉi da takva lica izvedu zatoĉenike iz KP doma bez odobrenja Vojne
komande.1469
646. Zatoĉenici su se morali nositi sa surovim uslovima ţivota u KP domu,
gdje su ih drţali na skuĉenom prostoru, bez grijanja i odgovarajućih
sanitarnih ĉvorova, kao i bez dovoljno hrane. Medicinska njega bila je
neadekvatna.1470 Obroci zatoĉenih Muslimana,za razliku od obroka
zatoĉenih Srba, bili su jedva dovoljni za preţivljavanje, zbog ĉega
su mnogi od njih izuzetno izgubili na teţini i imali druge zdravstvene
probleme. Od aprila 1992. nisu im bile dozvoljene posjete, tako da više nisu
mogli dopuniti svoje oskudne porcije hrane i doći do higijenskih
potrepština.1471
647. Dio zatoĉenika u KP domu ispitan je u roku od nekoliko dana ili
sedmica nakon dolaska, dio tek nakon nekoliko mjeseci, a bilo je zatoĉenika
koji nikad nisu ispitani.1472
Mnogi zatoĉenici su tokom ispitivanja, kao i u svakodnevnom ţivotu u KP
domu, bili izloţeni prijetnjama, uvredama i surovom zlostavljanju od strane
straţara i ljudi koji su izvana došli u logor. Neki od njih su bili tako ţestoko
premlaćeni da danima nisu mogli hodati. Postupci koji su za posljedicu
imali premlaćivanje ili boravak u samicama ukljuĉivali su pokušaje da se
dobije dodatna hrana, pokušaje da se doĊe do tople vode,
pokušaje meĊusobne komunikacije, komunikacije sa straţarima ili
vanjskim svijetom.1473 Drugi zatoĉenici su mogli da ĉuju krikove i jauke
onih koje su tukli, pa se tako širio strah meĊu svim zatoĉenicima.1474
Budući da nisu mogli utvrditi nikakav kriterij po kojem se vršio izbor za
ispitivanje, mnogi zatoĉeni Muslimani ţivjeli su u stalnom strahu da će njih
sljedeće odvesti i tako prema njima postupiti.1475 Dio
zatoĉenika su iz KP doma odvodili na prisilni rad.1476
U periodu od 28. juna do 5. jula 1992., srpski straţari su u KP domu [B7.1]

ubili 36 Muslimana s podruĉja Foĉe.1477
103
U masovnoj grobnici na planini Maluši, opština Foĉa, pronaĊena su i
ekshumirana još 62 leša. Ti leševi su bili muškog pola i obuĉeni u civilnu
odjeću, a za više njih je utvrĊeno da je rijeĉ o leševima Muslimana. Gotovo
svima su bili vezani udovi, a otkriće velikog broja ĉahura od municije
ispaljene iz pješadijskog naoruţanja u blizini te grobnice pokazuje da su te
osobe ubijene na toj lokaciji [B7.1].1478 Vijeće zakljuĉuje da su ti ljudi
bili civili Muslimani koji su bili u zatoĉeništvu u vrijeme kada su ubijeni.
Dana 17. ili 18. septembra 1992. ili pribliţno tih datuma, iz KP doma je
odvedeno i ubijeno još najmanje 35 zatoĉenih osoba.1479
648. Osim u gorepomenutim objektima, srpske vlasti su 1992. godine civile
preteţno muslimanske i hrvatske nacionalnosti drţale zatoĉene u sljedećih
dvanaest zatoĉeniĉkih centara u toj opštini: u bolnici u Foĉi [C13.7], u
policijskoj stanici u Miljevini [C13.10], na “Brionima” [C13.12], u kući
Slobodana Matovića [C13.13], u kaznionici u Veleĉevu [C13.14], u osnovnoj
školi “Brod na Drini” [C13.17], u vojnom skladištu u Ĉohodor Mahali
[C13.18], u jednoj muslimanskoj kući u Trnovaĉi [C13.19], u kući Muniba
Hodţića [C13.21], na Presjeci kod Ustikoline [C13.22], u stanu Asima
Dţanka u mjestu Donde Polje [C13.23], kao i u kućama u selu ĐiĊevo
[C13.24].1480
649. U poĉetku je na snazi bilo vojno nareĊenje kojim se graĊanima
zabranjivalo da odu iz Foĉe. MeĊutim, većina muslimanskog civilnog
stanovništva je na kraju bila prisiljena da napusti tu opštinu.1481 U maju
1992. godine organizovani su autobusi koji su odvozili civile iz grada, a dio
Muslimana iz Foĉe, uglavnom ţene i djeca, odveden je oko 13. avgusta 1992.
godine u Roţaje u Crnoj Gori.1482 Dana 23. oktobra, grupa ţena i
djece iz te opštine transportovana je, nakon jednomjeseĉnog zatoĉeništva u
sportskoj dvorani “Partizan” [C13.4], autobusom u Goraţde.1483
Mnogi Muslimani su otišli iz te opštine, strahujući za svoju bezbjednost. Da

bi otišli, morali su pribaviti potvrdu lokalne policije i potpisati formular
kojim svu imovinu u svom posjedu prepisuju na republiku bosanskih
Srba.1484
650. Grupe zatoĉenih osoba su prebacivane iz KP doma u druge logore u
Bosni i Hercegovini.1485 Osim toga, zatoĉenici su iz KP doma odvoĊeni na
razmjene.1486
Dana 30. avgusta 1992. ili pribliţno tog datuma, jedna grupa od oko 55
muškaraca odvedena je na razmjenu u Crnu Goru, ali je jedan srpski vojnik
u Nikšiću, Crna Gora, zaustavio autobus kojim su ih prevozili i grupu poslao
nazad u KP dom.1487 Grupu su tada podijelili u dva dijela, nakon ĉega je
oko 20 mlaĊih muškaraca odvedeno, moţda u Goraţde, i niko ih više nikad
nije vidio. Preostalih 35 muškaraca odvedeno je na razmjenu u Roţaje u
Crnoj Gori.1488
651. Uslijed gore opisanih dogaĊaja, izbrisani su svi tragovi muslimanskog
prisustva i kulture u Foĉi.1489 U januaru 1994. srpske vlasti su svoju
104
potpunu pobjedu – “sticanje premoći” – nad Muslimanima krunisale
mijenjanjem imena Foĉa u “Srbinje”.1490
U jesen 1994., optuţeni Momĉilo Krajišnik se obratio skupu u gradu Foĉi i

zahvalio im što su stvorili “pravi srpski grad” i sprijeĉili da postane “druga
Meka”.1491
652. Vijeće zakljuĉuje da su srpske snage u periodu od aprila do jula 1992. u
opštini Foĉa ubile više od 192 osobe, uglavnom muslimanske nacionalnosti.
Do kraja aprila
1992., srpske snage su preuzele kontrolu nad gradom i opštinom Foĉa.
Srpske snage su potom napale mnoga muslimanska sela, sistematski su
kupile i zatvarale civile Muslimane, palile i razarale preteţno muslimansku
imovinu, te porušile nekoliko dţamija u gradu i opštini Foĉa. Ubijeni su
mnogi civili Muslimani.1492
Civili muslimanske i hrvatske nacionalnosti bili su zatoĉeni u teškim

uslovima u devetnaest zatoĉeniĉkih centara. Muslimanke su redovno
silovane ili seksualno zlostavljane i drţane u zatoĉeništvu u privatnim
kućama. U KP domu je bilo izmeĊu 350 i 500 zatoĉenih, a u ljeto 1992. taj
broj je ponekad premašivao 500. Straţari i ljudi koji su spolja ulazili u logor
surovo su zlostavljali zatoĉenike. Dio zatoĉenika u KP domu je
odvoĊen na prisilni rad. Vijeće zakljuĉuje da su u KP domu ubijena ukupno
133 zatoĉenika.
653. Vijeće nadalje zakljuĉuje da su mnogi Muslimani otišli iz te opštine iz
straha za svoju bezbjednost. Od maja 1992. organizovani su autobusi koji su
odvozili civile iz grada. Da bi otišli, morali su prepisati svoju imovinu na
republiku bosanskih Srba.
Dana 13. avgusta ili pribliţno tog datuma, dio Muslimana iz Foĉe, uglavnom
ţene i djeca, odveden je u Roţaje, Crna Gora. Drugi su prebaĉeni na
muslimansku teritoriju, na primjer, dio zatoĉenih je 23. oktobra 1992.
autobusom odvezen u Goraţde.
105
izvor:dokument sa suĊenja Momĉilu Krajišniku
(MeĊunarodni sud za kriviĉno gonjenje osoba odgovornih za teška kršenja
meĊunarodnog humanitarnog prava poĉinjena na teritoriji bivše
Jugoslavije od 1991. godine )
___
fusnote:
1386 PresuĊena ĉinjenica 330; P954 (popis stanovništva Bosne i

Hercegovine iz 1991. godine, april 1995.), str. 102-11.
1387 PresuĊene ĉinjenice 353, 403-4.
1388 PresuĊene ĉinjenice 355, 405, 407.
1389 PresuĊena ĉinjenica 406.
1391 PresuĊene ĉinjenice 349, 352, 358; P696 (transkript iskaza svjedoka
577), str. 455-6, 462-3.
1393 ĐorĊević, T. 18072-3.
1397 PresuĊene ĉinjenice 352, 358-9; P696 (transkript iskaza svjedoka 577),
str. 455-6, 462-3; ĐorĊević, T. 18075-6.
1398 PresuĊena ĉinjenica 360; P807 (izjava svjedoka 68), str. 2-3. 1399
PresuĊena ĉinjenica 361.
106
1403 PresuĊene ĉinjenice 363, 369; ĐorĊević, T. 18081, 18088-90, 18117.
1404 PresuĊene ĉinjenice 416-19, 421; P696 (transkript iskaza svjedoka
577), str. 469, 474, 484, 486-7; ĐorĊević, T.
18076-8.
1405 PresuĊene ĉinjenice 370, 401, 435-6. 1406 PresuĊene ĉinjenice 434,
437; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str. 463-4, 471-2, 474-5, 506.
1407 PresuĊene ĉinjenice 426-8, 438; P696 (transkript iskaza svjedoka
577), str. 479-80.
1408 PresuĊene ĉinjenice 467; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str.
480-1.
1409 PresuĊena ĉinjenica 408. 1410 PresuĊena ĉinjenica 409. 1411
PresuĊena ĉinjenica 411.
1412 PresuĊene ĉinjenice 354, 414; P701 (izjava svjedoka 558), str. 2.
1414 PresuĊena ĉinjenice 413.
1418 PresuĊene ĉinjenice 376, 443.
1419 PresuĊene ĉinjenice 578-9.
1420 PresuĊene ĉinjenice 422-4; Riedlmayer, T. 13303-6; P732
(Riedlmayerov izvještaj), dodatak 2.1; P732.C
(Riedlmayerov transkript), str. 23801-2; P696 (transkript iskaza svjedoka
577), str. 469, 474, 484, 486-7.
1432 P701 (izjava svjedoka 558), str. 3-4.
1433 P701 (izjava svjedoka 558), str. 4-6.
1434 PresuĊene ĉinjenice 397, 594-5; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2-4;
P694.A (izjava svjedoka 295), str. 2.
1435 PresuĊene ĉinjenice 398-9; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2.
1436 PresuĊene ĉinjenice 400, 431, 595; P694 (izjava svjedoka 295), str. 3-
4.
1438 PresuĊena ĉinjenica 605; P694 (izjava svjedoka 295), str. 2, 5-6;
107
P694.A (izjava svjedoka 295), str. 2.
1439 P694 (izjava svjedoka 295), str. 4, 6-9; P694.A (izjava svjedoka 295),
str. 2; Malešević, T. 16125.
1440 PresuĊene ĉinjenice 377, 432-3, 439, 448, 469, 476; svjedok 68, T.
14876.
1443 PresuĊene ĉinjenice 379, 382-3, 455; P694 (izjava svjedoka 295), str.
7, 9-10, 13.
1445 PresuĊene ĉinjenice 380, 385, 450, 453-4, 457.
1447 PresuĊene ĉinjenice 381, 386, 456, 581-4, 589-91, 593, 606-8; P694
(izjava svjedoka 295), str. 10-12.
1448 PresuĊene ĉinjenice 458-9, 585-8; Malešević, T. 16125.
1449 P694 (izjava svjedoka 295), str. 13.
1450 PresuĊene ĉinjenice 461, 599-601; P694 (izjava svjedoka 295), str. 4-
16; P694.A (izjava svjedoka 295), str. 2.
1451 PresuĊene ĉinjenice 462, 470; svjedok 280, T. 12979.
1452 PresuĊena ĉinjenica 471; P807 (izjava svjedoka 68), str. 5, 10; P808
(izjava svjedoka 68), str. 3.
1453 PresuĊena ĉinjenica 477; P823, separator 2 (Zahtjev Taktiĉke grupe
“Foĉa”, 8. maj 1992.).
(izjava svjedoka 68), str. 3.
1458 PresuĊene ĉinjenice 467, 490, 492; P696 (transkript iskaza svjedoka
577), str. 476-80, 507.
1460 PresuĊene ĉinjenice 493, 502-3; P807 (izjava svjedoka 68), str. 6;
P808 (izjava svjedoka 68), str. 5-6.
1461 PresuĊena ĉinjenica 496; P823, separator 5 (Odluka predsjedništva
bosanskih Srba); P454 (Rješenje o imenovanju
upravnika KP doma, 17. juli 1992.).
1465 PresuĊene ĉinjenice 499, 507; P696 (transkript iskaza svjedoka 577),
str. 497-8; P823, separator 3 (Potvrda Kriznog
štaba Foĉa, 7. juli 1992.).
108
1470 PresuĊene ĉinjenice 465, 510-20, 527-9; ĐorĊević, T. 18084, 18087,
18106, 18131-3; P807 (izjava svjedoka 68), str.
6.
(izjava svjedoka), str. 3.
1473 PresuĊene ĉinjenice 466, 474, 484, 494-5, 532-6, 545-52, 555-7, 559-
60, 562-3; P807 (izjava svjedoka 68), str. 5, 10;
P808 (izjava svjedoka 68), str. 3; P809 (izjava svjedoka 68), str. 2; P810
(izjava svjedoka 68, Ispravke na pismeni
dokazni materijal za svedoka); svjedok 68, T. 14875.
1477 PresuĊene ĉinjenice 537-44, 553-4, 558, 565-6, 568; P807 (izjava
svjedoka 68), str. 7-9; P808 (izjava svjedoka 68),
str. 3-4; P810 (svjedok 68, Ispravke na pismeni dokazni materijal za
svedoka).
1478 P943.T (Zapisnik Kantonalnog suda u Sarajevu o ekshumaciji, 9. juni
2001.), str. 3-18.
1479 PresuĊene ĉinjenice 561, 564, 567, 572, 575-7.
1480 Malešević T. 16125-6, 16136-41.
1484 PresuĊena ĉinjenica 410; P696 (transkript iskaza svjedoka 577), str.
485-6, 488-9, 491, 493-5.
1491 P855 (transkript Krajišnikovog obraćanja masi u Foĉi, 1994).
1493 P954 (popis stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, april
1995.), str. 112-15.
1494 P502 (izjava svjedoka 3), str. 4.
1495 P910.A (izjava svjedoka 79), str. 6; P857 (Tokaĉin izvještaj).
1496 P910.A (izjava svjedoka 79), str. 5-6, 9; P910 (transkript iskaza
svjedoka 79), str. 27758-63; P502.B (izjava svjedoka
3), str. 2; P502 (izjava svjedoka 3), str. 4.
109
istraţivao i priredio:Kenan Saraĉ
FOČANSKI MUZEJ 1956. - 2020.

Na mjestu gdje je fočanski Muzej nekada je bio hotel „Gerstl“. Sagrađen je u austrougarskom
periodu 1906. godine, a njegovi vlasnici bili su bračni par Samuel i Karolina Gerstl. Hotel je
imao 24 sobe, a srušen je 1944. godine. Hotel „Vučevo“ sagrađen je na istom mjestu, a 1956.
godine adaptiran u muzej.
110
111
112
113
114
115
PROMAHA
PIŠI PROPALO!!!
BiH: Potjernice za 47
optuženih za ratne zločine
116
117
Svoje ţrtve su mahom vodili na Drinu,
ondje ih na mostu klali i bacali u rijeku.
Tom prilikom silovali su mlađe ţene i
djevojke, pljačkali radnje, stanove i kuće…
Ono što se u BiH moglo identificirati sa ĉetništvom, zapoĉelo je ili kao
ustanak što su ga poveli Jugoslovenski komunisti ili kao dio pokreta što su
ga organizovale i povele pojedine srpsko nacionalistiĉke grupe, na ĉijem
ĉelu su bili uglavnom bivši politiĉari, trgovci, uĉitelji.
Prvi ĉetniĉki emisari Draţe Mihajlovića bili su Jezdimir Dangić, Boško

Todorović, koji su poĉetkom septembra 1941. stigli u Istoĉnu Bosnu, da je
osvoje i da stanu na ĉelo ĉetniĉkih formacija na tom
podruĉju.Najistaknutije voĊe ĉetniĉkog pokreta u BiH bili su: Jezdimir
Dangić, Rade Radić, Dobroslav JevĊenić, pop Savo Boţić, Uroš Drenović,
Cvjetin Tadić.
118
Ogromna većina ĉetnika je bila seljaĉkog porijekla.Bosanski ĉetnici su
prihvatili ciljeve ĉetniĉkog pokreta promovisanog u memorandumu
Stevena Moljevića o Homogenoj Srbiji. Moljevićev memorandum datira
od 20.6.1941., i zasnovan je na ideji da Srbi imaju pravo vodeće nacije u
Jugoslaviji.Treba stvoriti homogenu Srbiju koja obuhvata cijelo etniĉko
podruĉje , gdje bi ţivjelo samo srpsko ţivlje. Cilj Draţe Mihajlovića je
stvoriti Veliki Jugoslaviju i u njoj veliku Srbiju – etniĉki ĉistu.Svoj
program su nastojali ostvariti masovnim terorom.
119
Prve masovne zloĉine, ĉetnici su izvršili u Ljubinju, Koraju, Višegradu,
Foĉi, Goraţdu, Vlasenici, Srebrenici. Masovne zloĉine vršile su uglavnom
specijalne jedinice zvane Crne Trojke. Sergej Mihajlović je zapisao:
„Riješili smo se neprijatelja, ubili smo 5.000 muslimana u Foĉi i
Goraţdu“.Ĉetnici su do 1943. imali podršku saveznika, prije svega Velike
Britanije.
120
U BiH postoje tri vrste ĉetnika: – Talijanski ( istoĉna Hercegovina) –
Koloboracionistiĉki ( u srednjem i djelimiĉno istoĉnom dijelu BiH) –
Pobunjeni ( sjeveroistoĉna Bosna i podruĉje istoĉno od Sarajeva)
121
122
123
U Beogradu 1876. godine...
U Beogradu 1876. godine...
124
U Foči uhapšen ratni zločinac Stankovid (subota, 21. januara 2012. u 15:45)
Radovan Stankovid prebačen u fočanski zatvor iz kojeg je 2007. godine pobjegao sa
odsluženja 20-godišnje kazne zbog ratnog zločina nad Bošnjacima.
Odbjegli osuđenik za ratne zločine počinjene nad Bošnjacima Radovan Stankovid uhapšen je
subota, 21. januara 2012. u 15:45 u Foči. On je 2007. godine pobjegao je iz fočanskog
zatvora.
Uhapšen je nakon dojave građana da je primijeden u jednom stanu. Pokušao je utedi, ali ga je
policija uhvatila.
Radovan Stankovid prebačen je večeras iz Stanice javne bezbjednosti Foča u Kazneno-

popravni zavod u ovom gradu, odakle je pobjegao prije nepunih pet godina.
Stankovid je u KPZ prebačen nešto poslije 19.00 časova, javio je dopisnik Srne.
Ministar pravde Republike Srpske Džerard Selman izjavio je da de od Ministarstva pravde BiH
biti zatraženo da se prema Radovanu Stankovidu primijene posebne mjere u Kazneno-
popravnom zavodu Foča, prenijela je Srna.
"Mi demo tražiti od Ministarstva pravde BiH, pošto je on (Stankovid) osuđenik Suda BiH, da
se primijene posebne mjere i da bude upuden u poseban dio Kazneno-popravnog zavoda radi
posebnog tretmana i mjera bezbjednosti koje treba preduzeti", rekao je večeras Selman za
RTRS.
Stankovida je SFOR uhapsio 9. jula 2002. godine, nakon čega je prebačen u pritvorsku
jedinicu Tribunala u Hagu. Na suđenje u BiH njegov predmet je prebačen 29. septembra
2005. godine
125
Radovan Stankovid pobjegao je 25. maja 2007. godine iz fočanskog zatvora, gdje je bio
upuden na odsluženje 20-godišnje kazne nakon što je proglašen krivim za zločine protiv
čovječnosti počinjene tokom '92. godine.
Porazna činjenica
Stankovida je uhapsila Jedinica za podršku Stanica javne bezbjednosti Foča danas oko 15.45
časova u Svetosavskoj ulici, javila je Srna.
"Stankovid je uhapšen u blizini hrama Svetog Save", potvrdila portparolka MUP-a RS Mirna
Šoja.
Kada je uočio da nešto nije u redu, Stankovid je pokušao da pobjegne, ali ga je policija
uhapsila u blizini hrama Svetog Save, rečeno je Srni nezvanično u policiji.
Radovan Stankovid pobjegao je 25. maja 2007. godine iz fočanskog zatvora, gdje je bio
upuden na odsluženje 20 - godišnje kazne nakon što ga je Sud BiH proglasio krivim za zločine
protiv čovječnosti počinjene tokom 1992. godine na području Foče.
Pobjegao je s izdržavanja kazne u fočanskom zatvoru, a osuđen je na 20 godina zatvora zbog

ratnog zločina.
Bijeg Radovana Stankovida, 25. maja 2007., u Sudu BiH smatrali su poraznom činjenicom jer
je sve ovo vrijeme faktički bio na slobodi, javlja Fena.
Radovan Stankovid je prvi optuženi za ratne zločine kojeg je Haški tribunal ustupio na
procesuiranje Sudu BiH.
Nakon provedenog suđenja, Stankovid je pravosnažnom presudom osuđen na kaznu zatvora

od 20 godina.
Proglašen je krivim jer je kao pripadnik Miljevinskog bataljona, u sastavu Fočanske taktičke
brigade Vojske Republike Srpske (VRS), činio, podstrekavao i pomagao u porobljavanju,
mučenju, silovanju i ubijanju civila nesrpske nacionalnosti od aprila 1992. do februara 1993.
na području Foče.
Stankovid je u aprilu 2007. upuden na izdržavanje kazne u Kazneno-popravni zavod (KPZ)

Foča, odakle je pobjegao 25. maja iste godine, prilikom odvođenja na stomatološki fakultet
radi snimanja zuba.
Postojale su različite izjave o tome gdje se nalazi Stankovid.
Pomaganje pri bijegu
126
Zbog pomaganja pri bijegu osuđenom Stankovidu državno tužilaštvo je optužilo deset osoba
među kojima su bili stražari iz KPZ Foča, njegov brat te doktorica i medicinska sestra kod
kojih je trebalo da dođe na pregled zuba na Stomatološkom fakultetu u Foči.
Sud BiH je nepravosnažnom presudom osudio Ranka Stankovida, brata odbjeglog Radovana,
na dvije godine zatvora, dok su Ranka Dragičevid i Brankica Davidovid, nakon priznanja krivice
za „falsifikovanje isprava“, osuđene na uvjetnu kaznu od šest mjeseci zatvora, koja nede biti
izvršena ako u roku od dvije godine ne počine krivično djelo.
Istom presudom preostalih sedam osoba je oslobođeno krivice.
Zbog bijega Stankovida više puta su iz Haškog tribunala izrazili zabrinutost, tražedi da se
osuđeni „vrati tamo gdje pripada“.
(Foča, subota, 21. januara 2012. u 15:45)
127
128
Grebak, Grebak, Grebak...
Put ţivota, put nade, put spasa, put smrti...
Smrzavanja, mine, zasjede,.......
https://www.facebook.com/kenan.sarac.39589/videos/1087838291571087/
129
130
Suljo Ćurevac
31.01.2020. u 21:30 ·
31.01.1993.
Prije 27 godina vojska genocidne srpske tvorevine na brdu Kacelj mučki je ubila oko 40
civila. Među njima moju majku Ćurevac Ševku i brata Samira (9) godina.
https://www.facebook.com/suljo.curevac/posts/992852987764521
131
Suljo Ćurevac
31.01.2020. u 21:30 ·
31.01.1993.
Prije 27 godina vojska genocidne srpske tvorevine na brdu Kacelj mučki je ubila oko 40
civila. Među njima moju majku Ćurevac Ševku i brata Samira (9) godina.
https://www.facebook.com/suljo.curevac/posts/992852987764521
132
Foĉa, negdje iz 1895. - crteţ I.Vavone
SEDAMNAEST FOĈANSKIH DŢAMIJA (FOTO)

https://focanskidani.wordpress.com/2016/11/06/sedamnaest-focanskih-dzamija-foto/
133
134
2. Februar 2019. ·
Objavljeno prije godinu dana
FOČA 75 GODINA OD GENOCIDA : Ugledni i bogati Šerif aga Hadžialid obješen u Aladžanskom parku
https://focanskidani-wordpress-
com.cdn.ampproject.org/v/s/focanskidani.wordpress.com/2017/11/27/foca-75-godina-od-genocida-
ugledni-i-bogati-serif-aga-hadzialic-objesen-u-aladzanskom-
parku/amp/?usqp=mq331AQCCAE%3D&amp_js_v=0.1
135
136
137
138
139
ČAKULANJA
ČAKULANJA
140

ČAKULANJA

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ČAKULANJA

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ČAKULANJA

- izbor tekstova sa portala focanskidani, flickr-a i facebooka

Protiv 47 osoba koje su optužene za ratni zločin trenutno su raspisane potjernice

Od ukupno 47 osoba s potjernica osam ih ima drţavljanstvo Srbije, a dvojno drţavljanstvo

Glavni tuţilac Mehanizma za meĊunarodne kriviĉne sudove (MMKS) u Haagu Serge

Za Dragomirom Kezunovićem, kojem se sudilo u istom predmetu s Marjanovićem i koji je

Sud BiH je potjernicu raspisao i za Novakom Đukićem, osuĊenim na 20 godina zatvora za

Potjernica je ranije raspisana i za Dragojem Zmijanjcem, osuĊenim na šest godina zatvora

SJEĆANJA:Saudin Bedirevid (1973.-2009.)

Blog Saudina Bećirevića

priredio: Kenan Saraĉ

Posted on 18 Maja, 2017

FOČA – perom Saudina Bedirevida

Napokon dolazimo i do srednjoškolskog centra. Poarkiramo auto na

Nakon kraćeg razgovora, napuštamo dvorište škole, sjedamo u auto i krećemo

Spuštamo se do hotela Zelengora. Odlazimo i do fabrike Trikotaţa. Kapija

Vraćamo se ponovo u centar, iz par kafića dopire muzika. Na trgu spomenik

Okrećem se i sjedam u auto, te nastavljamo put prema Ustikolini, gdje nas je

U jednom od kafića koji se nalaze pored ceste, raspitujemo se za smještaj,

Sljedeće dane smo provodili, putujući od Tjentišta doGoraţda. Pokušali smo

Goraţde je danas grad, koji je teško prepoznati. Grad iz temelja obnovljen,

Obaveze su nas primorale da napustimo podrinje, nakon par prelijepih dana,

Objavio: Pospanko (Saudin Bećirević) (19.08.2007. – 30.08.2007./Blog

Foča iz 1980 (FOTO – screenshot):

Foča iz 1980 (VIDEO)

Saudin Bećirević rođen je 1973. godine u Humu kod Foče. Osnovno

Godine 2005. Bećirević na bh. blog servisu http://www.blogger.ba pokreće

Miroslav Stanić, snimak iz 1994.

Izvještaj pukovnika Marka Kovaĉa, komandanta Taktiĉke grupe Foĉa,od 31.

U izvještaju od 31. avgusta 1992. godine se navodi da je iz KP Doma Foĉa

Obdukcioni zapisnici Instituta za sudsku medicinu od 9.09.2004.

Uveĉe, 17. aprila, svi muškarci, civili nesrpske nacionalnosti, koji

Dana 13.avgusta, preostali civili nesrpske nacionalsnosti, preteţno ţene i

Naprotiv, jasno je van razumne sumnje da su ovi dogaĊaji bili rezultat

Prema popisu stanovništva Bosne i Hercegovine iz 1991. godine, u

1387 Uvedena su ograniĉenja za kretanje Muslimana.1388 Istovremeno,

Tada je na ulicama već bilo srpske vojske, a mnogi Srbi su toga

Srpski napad na grad Foĉu zapoĉeo je izmeĊu 8:30 i 10:00 sati,

U tom vojnom napadu ranjeno je mnogo civila, uglavnom Muslimana, i

Postavljeni su vojni punktovi na kojima se kontrolisao ulaz u Foĉu i okolna

Svjedokinja 295 je kasnije prebaĉena u srednju školu [C13.1, C13.2], u kojoj

U periodu od 28. juna do 5. jula 1992., srpski straţari su u KP domu [B7.1]

Mnogi Muslimani su otišli iz te opštine, strahujući za svoju bezbjednost. Da

U jesen 1994., optuţeni Momĉilo Krajišnik se obratio skupu u gradu Foĉi i

Civili muslimanske i hrvatske nacionalnosti bili su zatoĉeni u teškim

1386 PresuĊena ĉinjenica 330; P954 (popis stanovništva Bosne i

FOČANSKI MUZEJ 1956. - 2020.

Prvi ĉetniĉki emisari Draţe Mihajlovića bili su Jezdimir Dangić, Boško

U Beogradu 1876. godine...

Radovan Stankovid prebačen je večeras iz Stanice javne bezbjednosti Foča u Kazneno-

Pobjegao je s izdržavanja kazne u fočanskom zatvoru, a osuđen je na 20 godina zatvora zbog

Nakon provedenog suđenja, Stankovid je pravosnažnom presudom osuđen na kaznu zatvora

Stankovid je u aprilu 2007. upuden na izdržavanje kazne u Kazneno-popravni zavod (KPZ)

Postojale su različite izjave o tome gdje se nalazi Stankovid.

Pomaganje pri bijegu

Istom presudom preostalih sedam osoba je oslobođeno krivice.

(Foča, subota, 21. januara 2012. u 15:45)

SEDAMNAEST FOĈANSKIH DŢAMIJA (FOTO)

You might also like