A ΦIEPΩMA

Tα Γράμματα
Tα Eκπαιδευτήρια, οι Δάσκαλοι του Γένους και η πνευματική τους προσφορά

Xάρτης της Hπείρου, διακρίνονται τα Iωάννινα και η λίμνη. Aπ το βιβλίο του J.S. Smith, 1820.

Tου Aπστολου Γ. Παπαϊωάννου
Iστορικού, Aν. Kαθηγητή του
Πανεπιστημίου Iωαννίνων
H NEA πλη των Iωαννίνων γεννήθη-
μαλωτισμν, μήτε πιασμν παιδίων, μή- H εφαρμογή του ορισμού του Σι- είναι αναμφισβήτητη, συνθέτουν μια
τε εκκλησίας να χαλάσωμεν, μήτε μα- νάν πασά εξουδετέρωνε, πως απο- κοινωνία λειτουργική, αυτνομη, οι-
σγίδι να ποιήσωμεν, αλλά και οι εκκλη- δείχτηκε, την τουρκική απειλή και σε κονομικά αυτοδύναμη, ικανή να
σίες σας να σημαίνουν καθώς έχουν συ- συνδυασμ με τα γεγοντα που θα διεκδικήσει τα δίκαιά της και έτοιμη
νήθειαν. O μητροπολίτης να έχη την ακολουθήσουν στους επμενους αι- να διασώσει ,τι μπορεί να διασωθεί
κε το 1430, ταν ένα σουλτανικ πο- κρίσιν του την ρωμαϊκήν και λα τα εκ- ώνες συνέβαλλε στην ανάπτυξη της στην κρίσιμη στιγμή που η ζωή διέ-
λυσήμαντο έγγραφο, γνωστ ως ορι- κλησιαστικά δικαι- εθνικής συνείδη- τρεχε άμεσο κίνδυνο. Eτσι διατηρή-
σμς του Σινάν πασά, παραχωρούσε ώματα· οι άρχοντες Eπιμέλεια αφιερώματος: σης. Tαυτχρονα θηκε η συνέχεια στους βασικτε-
προνμια που επηρέασαν απ ττε σοι έχουσιν τιμά- ο παραδοσιακς ρους τομείς της κοινωνικής ζωής.
ρια, πάλιν να τα έ- KΩΣTHΣ BATIKIΩTHΣ αγώνας της π-
τα Γιάννενα, την Hπειρο αλλά και - Ωστσο μετά το 1430 και το 1611 ο
λη την τουρκοπατημένη Eλλάδα: «ομ χουσιν τα γονικά λης εναντίον της εκπατρισμς των Hπειρωτών και η ε-
νέω σας τον Θεν του ουρανού (...) να τους, τα υποστατικά τους και τα πράγ- κεντρικής τουρκικής διοίκησης και γκατάστασή τους στις βρειες χώ-
μηδέν έχετε κανέναν φβον, μήτε αιχ- ματά τους λα να τα έχουν χωρίς τινς σκλαβιάς εκφραζταν σε πολλά επί- ρες της Bαλκανικής και στη γειτονι-
λγου· και άλλα είτε ζητήματα θέλετε πεδα, τουλάχιστον ως το 1611, έτος κή Δύση είναι συνηθισμένα φαινμε-
ζητήσει να σας τα δώσωμεν (...)! της επανάστασης του μητροπολίτη να που εύκολα δικαιολογούνται.
Aλλά, πολύ πιο πριν, με τα χρυσ- Διονυσίου. Hταν η προαίσθηση και Yστερα μάλιστα απ το 1774, έτος
Yπεύθυνος
βουλλα του Aνδρνικου B΄ Παλαιο- το μήνυμα τι «ο κσμος του χτες» σύναψης της ρωσοτουρκικής συνθή-
«Eπτά Hμερών»:
λγου των χρνων 1319 και 1321 «το βρισκταν στη δύση του. κης του Kουτσούκ Kαϊναρτζή, συντε-
BHΣ. περί την Hπειρον άστυ» θεωρούσαν Oι πραγματικτητες εκείνες, πως λέστηκε η μεγάλη στροφή σε λο
ΣTAYPAKAΣ και ήταν αυτνομη περιοχή μέσα στη διαφαίνεται απ τα κείμενα που ση- τον βαλκανικ χώρο. Γιαννιώτες έ-
βυζαντινή επικράτεια. μειώθηκαν και που η σημασία τους μποροι διέπρεπαν ήδη στις ελληνι-

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994

Aποψη των Iωαννίνων απ το ρος Mιτσικέλι. Yδατογραφία του W. Haygarth, 1834 (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

κές εστίες της Bαλκανικής και της συνέβαλλε στην αποκρυστάλλωση δους σε εποχή μάλιστα που δεν ευ- αυτές τις δραστηριτητες εμφανίζο-
Δύσης, στην Oδησσ, στο Bουκου- των εθνικών στχων και σκοπών. νοούσε τέτοιες ενασχολήσεις. Eναν νται και λειτουργούν σχολεία ή σχο-
ρέστι, στη Mσχα, στη Bιέννη, στν αιώνα περίπου αργτερα απ την ί- λές στα Γιάννενα απ το 1645.
Tεργέστη, στο Λιβρνο, στη Mασα- Tα τυπογραφεία δρυση του τυπογραφείου των Γλυ- Oι οικονομικές συναλλαγές σε
λία, στο Παρίσι και κυρίως στη Bενε- κήδων, το 1755, ιδρύεται το τυπο- συνδυασμ με την άνοδο του βιοτι-
τία, στην οποία είχε οργανωθεί και Eιδικς λγος πρέπει να γίνει για γραφείο των αδελφών Θεοδοσίου κού επιπέδου, η δημιουργία αυτνο-
λειτουργούσε Eλληνική Kοιντητα τα πρώτα ελληνικά τυπογραφεία που πάλι στη Bενετία, που θα λειτουργή- μης αστικής τάξης που δρα μέσα
απ το 1498. ιδρύθηκαν στη Bενετία απ Γιαννιώ- σει υπ τη διεύθυνσή τους ώς το στην οθωμανική αυτοκρατορία σχε-
Tα Γιάννενα υπήρξαν ένα απ τα τες εμπρους. Tο πρώτο ελληνικ 1824 με αξιοσημείωτη εκδοτική δρα- δν ανενχλητη και που διαθέτει
μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα ειδι- τυπογραφείο είναι αυτ του Γλυκή, στηριτητα. Tο τυπογραφείο του χρηματικ και υλικ κεφάλαιο στα
κτερα μετά το 1774 και διατηρούσε που λειτούργησε απ το 1670 ώς το Γλυκή υπήρξε το μεγαλύτερο εργα- μεγάλα εμπορικά κέντρα της ανατο-
και ανέπτυσσε οικονομικές σχέσεις 1854. O Γλυκής ήταν ο πρώτος που στήρι παραγωγής ελληνικού βιβλίου λικής και της κεντρικής Eυρώπης, η
τσο με τα άλλα εμπορικά κέντρα επιχείρησε εμπριο αυτού του εί- των χρνων αυτών. Παράλληλα προς Συνέχεια στην 4η σελίδα
της ευρύτερης τουρκοκρατούμενης
περιοχής σο και με πολιτείες της
βορειοανατολικής και Δυτικής Eυ-
ρώπης. Oι πιο γνωστοί εμπορικοί οί-
κοι των Iωαννίνων, που ήκμασαν απ
το 1750 ώς την επανάσταση, ήταν
των Kαραγιάννηδων, των Mαρού-
τσηδων, των Zωσιμάδων και των Kα-
πλάνηδων. Πολλοί απ αυτούς τους
Γιαννιώτες εμπρους διέπρεψαν
στις νέες πατρίδες που εγκαταστά-
θηκαν, απέκτησαν κοινωνικά αξιώ-
ματα και ορισμένοι δεν δίστασαν να
ενταχθούν και να δραστηριοποιη-
θούν σε συνωμοτικές οργανώσεις,
στις γνωστές τεκτονικές στοές ή ε-
νώσεις της εποχής, οι οποίες απο-
σκοπούσαν στην εθνική αφύπνιση
των ευρωπαϊκών λαών. Eίχε έτσι δη-
μιουργηθεί μια ισχυρή αστική τάξη Συνυφασμένη με την παιδεία των Iωαννίνων η Zωσιμάδα Σχολή, προσέφερε τεράστια βοήθεια στην εκπαίδευση και γενικ-
που επηρέαζε την κοινωνική ζωή και τερα στην πνευματική αναγέννηση της Hπείρου.

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

O Aθανάσιος Ψαλλίδας θεωρείται ένας απ τους μεγάλους δασκάλους του Γέ- O Eυγένιος Bούλγαρης, μαθηματικς, χημικς, φιλσοφος, ελληνιστής. Aνέλαβε
νους και δίκαια η φήμη του ξεπέρασε τα ρια της Hπείρου. H προοδευτική διδα- αρχιδιδάσκαλος της Mαρουτσαίας Σχολής και θεωρήθηκε αληθινς αναμορφω-
σκαλία και ο ανυποχώρητος χαρακτήρας του δημιούργησαν συχνά αντιδράσεις . τής της Παιδείας. (Φωτ. Eθνολογικ και Iστορικ Mουσείο).

Συνέχεια απ τη 3η σελίδα

ευρεία παραγωγή και διάδοση πολι-
τιστικών αγαθών, πως είναι το βι-
βλίο, ο προβληματισμς, το συγκε-
κριμένο ενδιαφέρον και η ενεργο-
ποίηση στις συνωμοτικές κινήσεις
και τις μυστικές εταιρίες της επο-
χής, καθώς και η σύσταση σχολείων
στο ηπειρωτικ κέντρο, εντάσσονται
στο γενικτερο κλίμα και στο πνευ-
ματικ κίνημα του ευρωπαϊκού δια-
φωτισμού.
Oι νέες ιδέες
Aπ τις βασικτερες κατευθύνσεις
του ευρωπαϊκού νεωτερικού πνεύ-
ματος οι ελληνικές πνευματικές και
κοινωνικές δυνάμεις, ειδικτερα αυ-
τές των Iωαννίνων, επιλέγουν τη
γνώση και τη διάδοση της εθνικής
γλώσσας, την ενασχληση με τη φι-
λοσοφία, την προώθηση των θετικών
επιστημών, τη σύσταση και την απο-
τελεσματική λειτουργία εκπαιδευτη-
ρίων, την καλλιέργεια των ιστορικών
επιστημών.
Σε πολιτικ επίπεδο είχαν προϋ-
πάρξει ανάλογες επιλογές. Aναφερ-
θήκαμε ήδη στην αυτονομία της πε-
ριοχής σε παλαιτερα χρνια, γεγο-
νς που δικαιολογεί την εμφάνιση ε-
λεύθερων στοχαστών. Eτσι χι μνο
η Eυρώπη αλλά και η υποταγμένη
Eλλάδα μέσα απ το είδος και την
ποιτητα των δραστηριοτήτων αυ-
τών ανακαλύπτει τη σημασία του
λαϊκού παράγοντα και το ρυθμιστικ
του ρλο στις εξελίξεις, επισημαίνει
μια απ τις σημαντικτερες επινοή-
σεις και δημιουργίες του, πως είναι
η τέχνη, επιβεβαιώνει την αξία της
γνώσης του εθνικού εκφραστικού
οργάνου και αποφασίζει να ενοποιή-
σει και να επαυξήσει λες τις δυνά-
O Nικλαος Zωσιμάς, ένας εκ των έξι αδελφών Zωσιμάδων, που με το επιχειρηματικ τους πνεύμα δημιούργησαν τεράστια μεις προς ένα σκοπ, που είναι η ε-
περιουσία στο εξωτερικ, την οποία και διέθεσαν σε μεγάλο ποσοστ στο χώρο της παιδείας. θνική αποκατάσταση, χωρίς να υπο-

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994

λογίσει το κστος. Δεν απέχομε πο-
λύ απ την εξέγερση.
Oι Δάσκαλοι
H πρώτη Σχολή που λειτούργησε
στα Γιάννενα απ τα μέσα περίπου
του 17ου αιώνα ήταν του Eπιφάνειου
Hγούμενου. Δάσκαλοι της Σχολής υ-
πήρξαν ο Mελέτιος Γεωγράφος, ο
Mπαλάνος Bασιλπουλος, πιο πολύ
γνωστς απ το σύγγραμμα «Oδς
μαθηματικής», ο Aλέξιος Σπανς. H
συντήρηση της Σχολής οφειλταν σε
κληροδοτήματα Hπειρωτών που ζού-
σαν στη Bενετία. H Σχολή έπαψε να
λειτουργεί το 1797, χρνος παράδο-
σης της Bενετίας στους δημοκρατι-
κούς Γάλλους, που είχε ως αποτέλε-
σμα την απώλεια των ελληνικών κε-
φαλαίων. Aπ το 1672 μαρτυρείται η
ίδρυση της Σχολής του Eμμανουήλ
Γκινμα με δασκάλους τον Bησσα-
ρίωνα Mακρή, τον Mεθδιο Aνθρακί-
τη καθώς και τον Mπαλάνο Bασιλ-
πουλο, που αναφέραμε. H Σχολή των
Mαρούτζηδων είναι πιο πολύ γνωστή
απ τους μεγάλους δασκάλους, τον
Eυγένιο Bούλγαρη και τον Aθανάσιο
Ψαλίδα. Λειτούργησε ως το 1797, -
πως και η Σχολή του Eπιφάνειου.
Mε τον Eυγένιο Bούλγαρη και τον
Aθανάσιο Ψαλίδα εγκαινιάζεται μια
νέα εποχή στην ιστορία της νεοελ-
ληνικής εκπαίδευσης. O Bούλγαρης
συμπεριέλαβε στον κύκλο των μαθη-
μάτων του το έργο γνωστών Eυρω-
παίων φιλοσφων, πως του Locke
και του Leibniz, μετέφρασε και δια-
σκεύασε συγγράμματα των θετικών
επιστημών («Περί συστήματος του
παντς», «Tα αρέσκοντα τοις φιλο-
σφοις»). O Ψαλίδας δίδασκε φιλο-
σοφία, θετικές επιστήμες, γεωγρα-
φία, ελληνικά, ίσως και ευρωπαϊκές
γλώσσες ακμη και λατινικά, ντας ο
ίδιος πολύγλωσσος. Tο διδακτικ και
συγγραφικ του έργο ο Ψαλίδας συ-
νεχίζει ώς το 1820 στη Σχολή Kαπλά-
νη, που διαδέχθηκε τη Σχολή των
Mαρούτζηδων απ το 1797. Tην πα-
ράδοση συνεχίζει ο Iωάννης Bηλα-
ράς, ο σημαντικτερος εκφραστής
και υποστηρικτής της δημοτικής
γλώσσας την εποχή αυτή. Φίλος και
οπαδς του Ψαλίδα, έμεινε πιστς
ώς το τέλος της ζωής του στις προο-
δευτικές του ιδέες και στις γλωσσι-
κές του αντιλήψεις, πως είχαν δια-
μορφωθεί απ το ορθολογιστικ
πνεύμα του γαλλικού διαφωτισμού.
Eνα πνεύμα, το οποίο αργτερα, έ-
μπρακτα πλέον, θα υλοποιήσει ο έ-
μπορος του Λίβερπουλ και φιλλο-
γος Aλέξ. Πάλλης.
Πρέπει να σημειωθεί τι η ιστορία
της εκπαίδευσης στα Γιάννενα στα
τέλη του 18ου αι. και στα προεπανα-
στατικά χρνια συνδέεται άμεσα με
την εκπαιδευτική πολιτική του Aλή
Πασά. Eίναι ένα απ τα σπουδαιτε-
ρα κεφάλαια της σύγχρονης ιστο-
ρίας που δεν έχει ακμη μελετηθεί,
σε λες του τις διαστάσεις.
H Zωσιμαία
Aναμφίβολα το σημαντικτερο εκ-
παιδευτήριο είναι η Zωσιμαία Σχολή
που ιδρύθηκε το 1828 και συνεχίζε-
ται η λειτουργία της μέχρι σήμερα.
Aρχικά ονομαζταν Γενικν Σχολεί-
ον και λίγα χρνια αργτερα ονομά-
στηκε Zωσιμαία Σχολή, αφού η συ-
ντήρησή της εξαρτιταν απ τα οι-
κονομικά κεφάλαια της Zωσιμαίας
Aδελφτητας. Aντικατέστησε τη
Σχολή Kαπλάνη και γνώρισε μεγάλη
άνθηση και ακμή καθ’ λο το διάστη-
μα της ύστερης τουρκοκρατίας, χω-
ρίς αυτ να σημαίνει τι δεν υπήρ-
ξαν δύσκολες στιγμές στην πορεία
της. Tη σχολή διηύθυναν την εποχή
αυτή διδάσκαλοι και συγγραφείς, -
πως ο Γεώργιος Kρανάς, ο Aναστά-
σιος Σακελλάριος, ο Σπυρίδων Mα-
νάρης, ο Mιλτιάδης Πανταζής, ο Γε-
ώργιος Kαλούδης. Eπίσης στη Σχολή
δίδαξαν ο Γρηγριος Mπαλάνος, ο
Aντώνης Tραυλαντώνης, ο Aντώνιος
Mανούσος, που υπήρξε ο πρώτος
Eλληνας εκδτης δημοτικών τρα-
γουδιών. Tο 1905 εγκαινιάζεται το
διδακτήριο της Σχολής που διατη-
ρείται ώς σήμερα. Aξίζει να αναφερ-
θεί τι ο Nικλαος Zωσιμάς, μνος
κληρονμος των αδελφών του, στη
διαθήκη του, που σύνταξε το 1841
στη Pωσία, ριζε τη σύσταση και τον
εμπλουτισμ βιβλιοθήκης και ταυτ-
χρονα διασφάλιζε τη λειτουργία της.
Mε την έκρηξη του ρωσοτουρκι-
κού πολέμου το 1877 αναθερμάνθη-
καν οι ελπίδες για την απελευθέρω-
ση των αλύτρωτων ελληνικών εδα-
φών. Ωστσο το Συνέδριο του Bερο-
λίνου το 1878 δεν μπρεσε να επιλύ-
σει κανένα ζήτημα ούτε το ηπειρωτι-
κ, ούτε το μακεδονικ. Aπ ττε και
ως το τέλος του 19ου αιώνα η γενική
Γεφύρι κοντά στα Γιάννενα. H βοήθεια που προσέφεραν τα άψογης τεχνικής κατάσταση της Hπείρου μοιάζει α-
γεφύρια στις μετακινήσεις διευκλυνε γενικά τη ζωή και το εμπριο. Tο κτίσιμ πελπιστική είτε απ την οθωμανική
τους αποτελούσε έναν άλλο δημιουργικ τομέα των Hπειρωτών εκτς απ την κακοδιοίκηση και αδιαφορία είτε απ
προσφορά τους στα Γράμματα. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Hπειρος πολιτιστική της ληστρικές επιδρομές είτε απ
κληρονομιά και φύση», του A. Bερτδουλου που πρκειται να εκδοθεί απ τις την ελληνική πολιτική κακοδαιμονία.
εκδσεις ΔΩΔΩNH). Tον Oκτώβρη του 1899, σύμφωνα με
ανταπκριση που δημοσιεύτηκε
στην εφημερίδα «O Aγών», η πλη α-
ριθμούσε 22.000 κατοίκους, απ
τους οποίους, οι 15.000 ήταν ορθ-
δοξοι Eλληνες ενώ η εκπαιδευτική
πραγματικτητα των Iωαννίνων ήταν
η ακλουθη: πέρα απ τη Zωσιμαία
Σχολή λειτουργούσαν τέσσερα δη-
μοτικά σχολεία αρρένων, δίδασκαν
δέκα δάσκαλοι και φοιτούσαν 488
μαθητές. Yπήρχαν τρία Παρθεναγω-
γεία με εννιά δασκάλες και 434 μα-
θήτριες. Λειτουργούσαν τρία νηπια-
γωγεία με επτά δασκάλους και 240
νήπια. H δαπάνη της συντήρησης
των εκπαιδευτηρίων ανερχταν στις
45.000 χρυσές δραχμές.
Tο 1909 είχαν ωριμάσει οι συνθή-
κες για τις νέες επιλογές και τις νέ-
ες εξορμήσεις του 1912-1913.
Eπιλογή βιβλιογραφίας:
1) Kωνστ. Aμαντος, «H αναγνώρισις υπ των
Mωαμεθανών θρησκευτικών και πολιτικών δικαιω-
μάτων των Xριστιανών και ο ορισμς του Σινάν πα-
σά», π. «Hπειρωτικά Xρονικά» 5 (1930), σ. 197-210.
2) Π. Aραβαντινς, «Xρονογραφία της Hπεί-
ρου» (...), τομ. A΄, B΄, εν Aθήναις 1856, 1857.
3) Γιώργος Bελουδής, «Tο ελληνικ τυπογρα-
φείο των Γλυκήδων στη Bενετία (1670-1854). Συμ-
βολή στη μελέτη του ελληνικού βιβλίου κατά την ε-
ποχή της Tουρκοκρατίας», Aθήνα 1987.
4) Λ. I. Bρανούσης, «Xρονικά της μεσαιωνικής
και τουρκοκρατουμένης Hπείρου, εκδσεις και
χειργραφα», Iωάννινα 1962 (εκδ. EHM).
5) Λ. I. Bρανούσης, «Iστορικά και τοπογραφικά
του μεσαιωνικού κάστρου των Iωαννίνων», Aθή-
ναι 1968 (εκδ. EHM).
6) K. Θ. Δημαράς, «Nεοελληνικς Διαφωτι-
σμς», Aθήνα 1977.
7) Σπύρος Eργολάβος, «H Zωσιμαία Σχολή»,
Iωάννινα 1993.
8) E. Kουρμαντζή - Παναγιωτάκου, «H εκπαί-
δευση στα Γιάννενα και οι ιδεολογίες της: οι «νεω-
τεριστικές» σχολές και οι σχολές Mπαλάνων και
Ψαλίδα (1645-1820», π. «Δωδώνη» 20 (1991), σ.
101-174.
9) Σπυρ. Λάμπρος, «Περί της παιδείας εν Iωαν-
νίνοις επί Tουρκοκρατίας» π. «Nέος Eλληνομνή-
μων», 13 (1916), σ. 273-317.
10) Γεώργιος Σ. Πλουμίδης, «Tο βενετικν τυ-
πογραφείον του Δημητρίου και του Πάνου Θεοδο-
H εκκλησία των Πυγγιάδων χιονισμένη. Iδρύθηκε απ τον ονομαστ διδάσκαλο σίου» (1755-1824), Aθήνα 1969.
11) Z.N. Tσιρπανλής, «Γιαννιώτες έμποροι και
Bησσαρίωνα Mακρή και είναι αφιερωμένη στον Aγιο Γεώργιο τον Tροπαιοφρο εμπορική πολιτική της Bενετίας (1720-1721)», Θεσ-
(Φωτ. απ το λεύκωμα «Hπειρος πολιτιστική κληρονομιά και φύση», του A. Bερ- σαλονίκη 1984 (ανάτυπο απ τον τμο Xαριστείον
τδουλου που πρκειται να εκδοθεί απ τις εκδσεις ΔΩΔΩNH). Σεραφείμ Tίκα).
KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 5
 AΦIEPΩMA

H αρχιτεκτονική
H οικιστική εξέλιξη των Iωαννίνων ως μεγάλου αστικού κέντρου στα Bαλκάνια

Aποψη μέρους της πλης και του Δρύσκου. Eίναι φανερή η καθαρτητα των γκων και η παρουσία νεοκλασικών κτιρίων. Xαλκογραφία Cr. Cockerell και J. Smith, 1820.
(Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

Tου Bασίλη Aν. Xαρίση
Aρχιτέκτονα
TA ΓIANNENA τον 19ο αιώνα ήταν α-
π τα πιο αξιλογα αστικά κέντρα.
Mια πλη φορτισμένη ιστορικά με
θρύλους που αναγεννήθηκε για να
ξαναγίνει μύθος.
Hταν μια πλη που αναπτύχθηκε ι-
στορικά σε βαθμ ώστε να θεωρείται
απ τους ξένους περιηγητές της ε-
ποχής «η σημαντικτερη πλη της
Eυρωπαϊκής Tουρκίας μετά τη Θεσ-
σαλονίκη και την Aδριανούπολη», να
φημίζεται ως «κέντρο της ελληνικής
βιβλιαγοράς» αλλά και να αποκαλεί-
ται «αγία πλη».
Hταν μια πλη για την οποία δίκαια
ειπώθηκε η γνωστή μας ρήση: «Γιάν-
νενα πρώτα στα άρματα, τα γρσια
και τα γράμματα».
Γίνεται λοιπν φανερ πως η αρχι-
τεκτονική δημιουργία τον 19ο αι. στα
Γιάννενα βρέθηκε κάτω απ το βά-
ρος ισχυρών ροπών πως:
 Tης προαιώνιας ηπειρωτικής πα-
ράδοσης που, πέρα απ τη μνήμη
της Δωδώνης, ριζε ο κσμος του
Bυζαντίου. O κσμος που ο Iουστι-
νιανς με την ίδρυσή της τον 6ο αι.
προώριζε να γίνει ως «πυρήνας βυ-
ζαντινού πολιτισμού...» και που ο
Δούκας Mιχαήλ και άλλοι Bυζαντινοί
άρχοντες, με την εγκατάστασή τους
εκεί τον 13ο αι., αναθέρμαναν με το
ραμα να αναγεννηθεί στα Γιάννενα
το Bυζάντιο.
 Tων ηθών που ο μουσουλμανι-
σμς τον 15 αι. μετέφερε έστω και
αν αυτά δεν επέδρασαν καταλυτικά,
μια και αφορούσαν βάρβαρα συνή-
θεια κατακτητού και οι Tούρκοι δεν
ήταν παρά μνο στρατιώτες και χα-
μάληδες.
 Tης νέας αντίληψης που εισχω-
ρούσε προκλητικά απ την Eυρώπη
λγω των συχνών επαφών των πολι-
τών της ώστε να είναι «οι καλύτερα
(εξοικειωμένοι) με τα δυτικά ήθη και
τις ευρωπαϊκές γλώσσες», αλλά και
του πλήθους των περιηγητών που
την επισκέπτονταν. Kαι τέλος,
 Tης πίεσης της ανάπτυξης για ε-
παναοικοδμηση της πλης.
Eτσι λοιπν η συντελούμενη ανα-
γέννηση της πλης είχε ως συνέπεια
την ανάγκη η αρχιτεκτονική να εκ-
φραστεί ανάλογα ώστε πρακτικά να
προσαρμζεται στις ανάγκες των νέ-
ων τρπων ζωής και μετα/πρακτικά,
ως τέχνη, να ανταποκρίνεται στη
στάση και την τάση της νέας κοινω-
νικής αντίληψης. Γι’ αυτ και ο 19ος
αι. για τα Γιάννενα είναι ο αιώνας
πίεσης για αλλαγές στην αρχιτεκτο-
νική έκφραση.
Oι καταστροφές
Για την αρχιτεκτονική που επικρα-
τούσε στα Γιάννενα πριν αλλά και
στις αρχές του 19ου αι. οι μαρτυρίες
δεν είναι πολλές γιατί η πλη είχε
τρεις σημαντικές καταστροφές.
Tην καταστροφή στα 1815 του
τμήματος της αγοράς έξω του
φρουρίου για λγους επέκτασής
του απ τον Aλή Πασά, τη μεγάλη
πυρκαγιά του κεντρικού τμήματος
της πλης στα 1820 και τη σκπιμη
πυρπληση μεγάλου μέρους της α-
γοράς, στα 1869, με σκοπ αυτή να
αναπλαστεί «διά ρυμοτομίαν» κατά
Συνέχεια στην 10η σελίδα

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994

Tο αρχοντικ του Nικολού Aργύρη–Bρεττού. Eδώ φιλοξενήθηκαν ο Λρδος Bύρων, ο Hobhouse και πολλοί καλεσμένοι του Aλή Πασά. Tο σπίτι κάηκε το 1820. Xαλκο-
γραφία των Cr. Cockerell και F.C. Lewis. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

Tο παλι σεράι του Aλή Πασά και ο τάφος του. Kτίστηκε στα 1795 και ο Holland το χαρακτηρίζει ως έκφραση «βάρβαρης εφήμερης μεγαλοπρέπειας». Xαλυβογραφία
των W.L. Leitch και H. Adlard. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

Eγχρωμη χαλκογραφία των Iωαννίνων του 1863. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

Tο σπίτι του «Δεσπτη» που σώθηκε απ την πυρκαγιά του 1820. Aποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικ δείγμα αρχοντικού που σώζεται μέχρι σήμερα και που δεσπζει η διπλή
(Eκδσεις ΔΩΔΩNH).

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994

με το ηλιακ. Aρχείο A. Bερτδουλου
Δρμος με «Λαϊκά σπίτια» στο Kάστρο σήμερα.

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 9

Tο πανέμορφο «αρχοντικ με τη γέφυρα» του «Iωαννίδη» που κάηκε τελευταία. (Aρχείο Aναστ. Παπασταύρου).
Συνέχεια απ την 6η σελίδα
το ιπποδάμιο σύστημα. Σήμερα τα
κυριτερα αρχοντικά που σώζονται
είναι του «Δεσπτη» στα δυτικά του
σταδίου, του «Πασά Kαλού» πάνω
στο φρούριο, που προϋπήρχαν της
πρώτης πυρκαγιάς, και του «Mίσιου»
που χτίστηκε μετά την πυρκαγιά. Tο
πασίγνωστο «αρχοντικ με τη γέφυ-
ρα» του «Iωαννίδη», που ήταν και
αυτ έργο των μέσων του αιώνα
κάηκε τελευταία.
Eνδιαφέρον ασφαλώς θα είχε και
η αρχιτεκτονική των λαϊκών οικοδο-
μημάτων. Σήμερα σώζονται αρκετά
ιδιαίτερα μέσα και έξω απ το κά-
στρο, που μως έχουν ανεγερθεί α-
π τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά.
Iδιαίτερο ενδιαφέρον για τη επί-
σημη αντίληψη περί της αρχιτεκτο-
νικής έχουν τα κτίρια του Διοικητη-
ρίου, των Στρατώνων και το ορφα-
νοτροφείο του Γ. Σταύρου που χτί-
στηκαν στο 2ο μισ του 19ου αι. Γι’
αυτά , που εμφανίζουν μια νεοκλασι-
κίζουσα μορφή, ο I. Λαμπρίδης θα
πει πως: «πασών τούτων (των κτι-
ρίων της πλης) διακρίνονται το με-
γαλοπρεπές και τερπνν Διοικητή-
ριον... O στρατών και το πολυτελέ-
στατον του Γ. Σταύρου ορφανοτρο-
φείον». Xαρακτηριστικ, τέλος, εί-
ναι το πρώτο θέατρο «Oλύμπια» που
χτίστηκε στα τέλη του αιώνα που
πλέον τα «εξ Eυρώπης» προελαύνο-
ντα νέα συνήθεια «κραυγάζουν».
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994
Στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική
στα μέσα του αιώνα αυτού έχουμε έ-
νταση στην ανοικοδμηση ή επανοι-
κοδμηση μεγάλων I. Nαών του τύ-
που της τρίκλιτης βασιλικής με
φουρνικά (Περιβλέπτος) ή με ξύλι-
νες οροφές (Aγία Mαρίνα κ.λπ.) δια-
κοσμημένες περίπου μοια με αυ-
τές της κοσμικής αρχιτεκτονικής.
Mια ακμη αξιλογη αρχιτεκτονική
δημιουργία αποτελούν τα χάνια της
πλης που αποτελούσαν έναν κλει-
στ χώρο που γύρω απ τη μεγάλη
αυλή με τον επιβλητικ πλάτανο και
το πηγάδι αναπτύσσονταν τα χαγιά-
τια των κοιτώνων, τα μαγαζιά κ.λπ.
Tέλος πρέπει να λεχθεί τι τα υλι-
κά ήταν της περιοχής και οι τρποι
κατασκευής αυτοί που η σοφία και η
πείρα των Hπειρωτών μαστρων ε-
φάρμοσε σε λα τα Bαλκάνια.
Tα αρχοντικά
H οικονομία ενς σημειώματος α-
σφαλώς δεν επιτρέπει μια ανάλυση
σε βάθος λων των εκφράσεων της
αρχιτεκτονικής δημιουργίας μιας τ-
σο δυναμικής ιστορικής περιδου.
Oμως, ίσως μπορεί να θεωρηθεί κα-
τατοπιστική η παρουσίαση του ιδι-
τυπου γιαννιώτικου αρχοντικού της
εποχής. Kαι αυτ γιατί το αρχοντικ
ακολουθεί πιστά έναν τύπο, είναι ,τι
περισστερο και καλύτερο ζητούσε
ττε ως νεωτερισμ η άρχουσα κοι-
νωνική τάξη και αποτελούσε το πρ-
τυπο μίμησης για λα τ’ άλλα.
Aπ μια πρώτη λοιπν παρατήρη-
ση των αρχοντικών βλέπουμε τι τ-
σο τα παλαιτερα σο και τα μεταγε-
νέστερα τυπολογικά δεν διαφέρουν.
Eιδικτερα:
— Συντίθενται σε σχήμα διωρφου
«Π» μέσα σε μεγάλο κήπο περιφραγ-
μένο απ ψηλές μάντρες, που στο
ισγειο αναπτύσσονται λα τα βοη-
θητικά και στον ροφο οι χώροι διη-
μέρευσης, με ένα τρίλοβο σύστημα
ανοιγμάτων.
— Tο κεντρικ μέρος του ορφου
καταλαμβάνει ο «ηλιακς» ή «κρεβά-
τα» που είναι ένας ημιυπαίθριος χώ-
ρος και ο οποίος βλέπει απ’ ευθείας
στην αυλή εισδου. O χώρος αυτς,
που ιεραρχείται σε δύο επίπεδα χρή-
σεως, ανάλογα με την πατριαρχική
τάξη των μελών της οικογένειας, α-
ποτελεί λγω θέσεως, μεγέθους και
διάρθρωσης τον πυρήνα του σπιτιού.
— Aριστερά και δεξιά του «ηλια-
κού» έχουμε τους κύριους χώρους
που ζούσαν και υποδέχονταν τους
ξένους οι άνδρες και πίσω, με άμεση
επικοινωνία προς την πίσω αυλή, έ-
χουμε τους χώρους ζωής των γυναι-
κών.
Στο σημείο αυτ πρέπει να τονι-
στεί τι και στην περίπτωση των λαϊ-
κών σπιτιών η σύνθεση, έστω και υ-
ποτυπωδώς, ακολουθεί τις ίδιες αρ-
χές διάρθρωσης σε ,τι αφορά τη
χρήση των ορφων, τη σχέση ανοι-
χτού και κλειστού χώρου, την κυ-
ριαρχία της «κρεβάτας», το διάκο-
σμο κ.λπ.
Διαφορές ύφους
Πέρα απ τα κτίρια που δειγματο-
ληπτικά αναφέρθηκαν, πολύτιμο συ-
μπλήρωμα μαρτυριών αποτελούν οι
γραπτές αναφορές.
Για παράδειγμα, η μαρτυρία του I.
Λαμπρίδη των μέσων του 19ου αιώ-
να, που αναφέρει το συνδυασμ «μι-
κρών τε ταπεινών οικιών μεθ’ ετέ-
ρων υψηλών και μεγαλοπρεπών ε-
ντς κήπων πολυδένδρων» και που
«υπάρχουσιν μως και πολλαί ευρύ-
τεραι και πολυθάλαμοι οικίαι, αρχαι-
τεραι μως και άνευ κανονικτητος
εσχεδιασμέναι...». Aπ τη σημείωση
αυτή γίνεται φανερή η συμπάθεια ε-
νς διακεκριμένου μέλους της γιαν-
νιώτικης κοινωνίας προς την «κανο-
νικτητα» της νεοκλασικίζουσας αρ-
χιτεκτονικής.
Aνάλογες μαρτυρίες έχουμε και α-
π ξένους περιηγητές της εποχής -
πως του Allom που αναφέρει πως
«δεν υπάρχει κανένα κτίριο στα
Γιάννενα που να μην είναι αξιλογης
ομορφιάς».
Oμως ιδιαίτερη σημασία έχουν οι
μαρτυρίες για τις διαφορές του αι-
σθητικού ύφους ανάμεσα στα ελλη-
Συνέχεια στη 12η σελίδα
Tο καφέ–θέατρο
«Oλύμπια» στην
οδ Aνεξαρτησίας
που χτίστηκε γύ-
ρω στα 1870.
Mαγαζιά και σπίτια στον ροφο έξω απ το Kάστρο. Aπ τα μπαλκνια ποτέ δεν έλειπαν τα περίτεχνα κάγκελα και τα λουλούδια. (Eκδσεις MEΛIΣΣA).
Συνέχεια απ τη 10η σελίδα
νικά και τουρκικά κτίσματα. Για τα
ελληνικά σπίτια ο Hughes αναφέρει
τι στο αρχοντικ του N. Aργύρη, ο
ηλιακς «είναι γραφική και πολύ -
μορφη αίθουσα», τα δωμάτια έχουν
χρωματιστές ραβδώσεις στους τοί-
χους και άλλα κομψά στολίδια», ενώ
ο Holland σημειώνει πως «οι διακο-
σμήσεις (είναι) πιο καλγουστες απ’
,τι συνηθίζεται γενικά σ’ αυτή τη
χώρα», τα έπιπλα «ωραία κατά τα ελ-
ληνικά συνήθεια» και πως δέσποζε
το εικονοστάσι της Παναγίας και του
Tιμωμένου Aγίου.
Aντίστοιχα για τα σαράγια του Aλή
ο Holland λέει πως είχαν επίχρυσες
διακοσμήσεις, πλούσια ζωγραφική,
«τοιχογραφίες απ μάχες και σφα-
γές» και πως «η αρχιτεκτονική του
και ο εξωτερικς διάκοσμος, απ μα-
κριά, δίνουν την εντύπωση μιας βάρ-
βαρης εφήμερης μεγαλοπρέπειας».
Kαι ο Pougueville συμπληρώνει τι έ-
χουν «ζωγραφικούς πίνακες που εκ-
φράζουν το άσχημο γούστο... και ψη-
φιδωτά που έγιναν απ Aρμένιους
12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994
κακογράφους (και) παρουσιάζουν
παραστάσεις με τερατώδη θέματα».
Σχετικά με την ογκοπλαστική των
κτιρίων, σημαντικές είναι οι εικνες
κτιρίων που προκύπτουν μέσα απ
γκραβούρες της εποχής και που με
σαφήνεια φαίνεται τι συνολικά η ο-
γκοπλαστική έκφραση των κτιρίων ή-
ταν αυστηρή και λιτή πως σχεδν
και της αρχιτεκτονικής στην ενδο-
χώρα (Zαγρια κ.λπ.) και πως στις
αρχές του αιώνα είχαμε μορφές νεο-
κλασικίζουσες με αετώματα, γείσα...
Tέλος, σημαντική μαρτυρία αποτε-
λεί το γεγονς τι σε αντίθεση με τα
σαράγια, στο εσωτερικ των τζαμιών
έλειπε ο διάκοσμος.
H Eλληνικτητα
Mετά μια πρώτη προσέγγιση της
αρχιτεκτονικής στα Γιάννενα του
19ου αιώνα, συμπερασματικά μπο-
ρούμε να πούμε:
 Oι κοινωνικές ροπές που έφερε
η έντονη ανάπτυξη δεν ανέτρεψαν
την αρχιτεκτονική παράδοση και
πως η τυπολογία και μορφολογία της
μετά τα μέσα του 19ου αι. έκλινε
προς τις «κανονικές» μορφές του
νεοκλασικισμού ενώ άλλες ευρωπαϊ-
κές αντιλήψεις (Mπαρκ κ.λπ.) είχαν
ελάχιστη επιρροή κυρίως στον εσω-
τερικ διάκοσμο αρχοντικών.
 H σύνθεση σε σχήμα «Π» με το
χαγιάτι-στοά στη μέση συνιστά μια
αρμονική σχέση μετάβασης απ τον
υπαίθριο φυσικ χώρο στον ημιυπαί-
θριο και τον κλειστ. Kαι πως το
στοιχείο αυτ αποτελεί μαρτυρία για
την ύπαρξη μιας βαθύτερης σχέσης
με την αρχαιοελληνική αντίληψη για
τη μετάβαση στο χώρο ως σχέση: αί-
θριο /στοά/ δωμάτιο .
 Tο κυρίαρχο και επίμονα αμετά-
βλητο μορφολογικ στοιχείο της
σύνθεσης που αποτελεί η σκάλα στο
κέντρο με τα τρία τοξωτά ανοίγματα,
χωρίς καμιά αμφιβολία, θυμίζει το
πασίγνωστο τρίλοβο παράθυρο της
βυζαντινής αρχιτεκτονικής.
 H συνθετική αντίληψη να διαμορ-
φώνονται εξωτερικά λιτές μορφές και
εσωτερικά να κοσμείται κύρια ο «ου-
ρανς», αντίθετα απ τα σαράγια -
που τα πάντα μέσα-έξω και πάνω-κά-
τω είναι γεμάτα πολύχρωμα στολίδια,
αποτελεί ασφαλώς μαρτυρία για τη
θεμελιακή διαφορά συνθετικής αντί-
ληψης περί μέτρου και ιεραρχικής
τάξης με έμφαση στα «άνω».
 H συνήθεια των Tούρκων το τζα-
μί-νας να μένει εσωτερικά ολιγο/κο-
σμημένος και ο οίκος πολυ/κοσμημέ-
νος σε αντίθεση με την πανάρχαια
ελληνική αντίληψη, «οίκος ολιγο/κο-
σμημένος-νας πολυ/κοσμημένος»,
χωρίς αμφιβολία, συνιστά μια καίρια
μαρτυρία για την παραδοσιακή ελλη-
νικτητα της αρχιτεκτονικής των
Γιαννίνων τον 19ο αιώνα.

Kλείνοντας τούτο το σημείωμα,
συμπερασματικά μπορούμε να πού-
με τι η ανάπτυξη των Γιαννίνων τον
19ο αιώνα λάμπρυνε την αρχιτεκτο-
νική τους παράδοση γιατί βασίστηκε
στην αντίσταση (άρματα), τον πλού-
το (γρσια) και την παιδεία (γράμμα-
τα). Eνώ η σημερινή φτώχεια σε ο-
μορφιά της «μικρής μας πλης» ο-
φείλεται στην πίστη σε νέους θεούς,
που «νεοελληνιστί» αποκαλέσαμε
«αξιοποίηση» και «εκμοντερνισμ».
Oμάδα οπλοφρων χορεύει πολεμικ χορ στο νησί της λίμνης των Iωαννίνων. Στο βάθος άποψη της πολιτείας. Xαλκογραφία του 1820 των C.R. Cockerell και J. Smith.
(Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

Tα Γιάννενα πως
Oι περιηγητές
τα απεικνισαν και
με θαυμασμ
περιέγραψαν
οι ξένοι επισκέπτες
Tου Aναστασίου Παπασταύρου
Aρχιτέκτονα
ME TH δύση του 18ου αιώνα το φαι-
νμενο του περιηγητισμού στην
Eλλάδα αρχίζει να διογκώνεται για
να λάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις
στο πρώτο μισ του 19ου αιώνα.
Eπώνυμοι Eυρωπαίοι –κυρίως– και
σε νεαρή, κατά καννα, ηλικία αρχί-
ζουν να συρρέουν στη χώρα μας.
Πολλοί απ αυτούς στη συνέχεια κα-
τέλαβαν σπουδαίες θέσεις στην πα-
τρίδα τους και ορισμένοι συντέλε-
σαν στη διαμρφωση του φιλελληνι-
κού κινήματος, στις παραμονές της
εθνεγερσίας.
Oι περισστεροι ανεδείχθησαν σε
δεινούς χειριστές του γραπτού λγου
και τα οδοιπορικά τους αποτελούν
σημαντικτατη πηγή πληροφοριών Tα Γιάννενα απ την Kούλια. Διακρίνονται η πολιτεία και το νησί, ενώ στο βάθος ορθώνεται μία απ τις πρώτες κορυφές της
Συνέχεια στην 18η σελίδα Πίνδου. Λιθογραφία του G. de la Poer Beresford. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 13

Oμάδα ξένων περιηγητών ταξιδεύει απ τα Γιάννενα στα Tρίκαλα. Eγχρωμη λιθογραφία, 1825. O καλλιτέχνης απεικονίζει τη διάβαση του αυχένα του Zυγού κοντά στο
Mέτσοβο. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 αυγουστου 1994

Tο σεράι και ο τάφος του Aλή Πασά στο φρούριο των Iωαννίνων. Eγχρωμη λιθογραφία του G. de la Poer Beresford, 1855. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

Tα Γιάννενα το 1812-1813 απ τη θέση που σήμερα βρίσκεται το Γεν. Nοσοκομείο. Xαλκογραφία H. Holland και G. Cooke. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 15

Πάνω: O Aλή Πασάς
το 1819 στη λίμνη
του Bουθρωτού της
Bορείου Hπείρου. Eί-
ναι χαρακτηριστικ
τι, πως ο ίδιος ο
καλλιτέχνης γράφει,
ζωγράφισε τον Aλή
κρυφά, φοβούμενος
τις βίαιες αντιδρά-
σεις του.

Aριστερά: Λιθογρα-
φία του 1825 απ τη
λίμνη των Iωαννίνων.
Στη βάρκα είναι έ-
νας Eλληνας και έ-
νας Tούρκος, στο
βάθος το ανάκτορο
και το φρούριο. Λι-
θογραφία των L.
Dupré και C. Motte.

Δεξιά: Eλληνας των

Iωαννίνων με πολυ-
τελή στολή χαρακτη-
ριστική της γιαννιώ-
τικης τεχνοτροπίας.
Eγχρωμη λιθογραφία
των L. Dupré και C.
Motte. (Φωτ. απ το
λεύκωμα «Tα Γιάννε-
να του 19ου αι.»).
Συνέχεια απ την 13η σελίδα
για την άγνωστη ακμη στην Eυρώπη
περιοχή αυτή της Mεσογείου.
Aρκετοί, μως, απ τους ξένους
ταξιδιώτες ήταν συγχρνως και επι-
δέξιοι ζωγράφοι, που φιλοτέχνησαν
εξαιρετικά έργα, χαρακτικά κυρίως,
πολλά απ τα οποία είναι σήμερα πε-
ριζήτητα στους συλλεκτικούς κύ-
κλους.
Tα Γιάννενα στην ανατολή της δέ-
κατης ένατης εκατονταετίας βρέθη-
καν στο προσκήνιο χι μνο της ελ-
ληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής ε-
πικαιρτητας, αφού οι αναφορές
των περιηγητών σε αυτά ήταν συ-
χντατες. H ασυνήθιστη προβολής
του συνεχίσθηκε σε λη σχεδν τη
διάρκεια του 19ου αιώνα.
Aπ το 1430, που οι Tούρκοι κατέ-
λαβαν την πλη, άρχισε μια αργή αλ-
λά σταθερή ανοδική πορεία των Iω-
αννίνων, παρά τα ενδιάμεσα αντίξοα
γεγοντα που κορυφώθηκαν στην ά-
τυχη εξέγερση του Διονυσίου του
Σκυλοσ φου το 1611, τα επακλου-
θα της οποίας ήταν τραγικά για τους
Γιαννιώτες.
Kαθοριστικ ρλο στη διάσωση
της ελληνικής εθνικής ταυττητας
των κατοίκων της πλης στα χρνια
της σκλαβιάς έπαιξε το γεγονς τι
τα σχολεία των Iωαννίνων υπήρξαν
φυτώρια πνευματικής, ηθικής και
θρησκευτικής αναγέννησης, πως
διεπίστωσαν και επισήμαναν οι πε-
ριηγητές στα χρονικά τους. O «Hπει-
ρωτικς Διαφωτισμς» βρήκε πρ-
σφορο έδαφος και καρποφρησε
στην εσχατιά αυτή της Bαλκανικής.
H πλη των Iωαννίνων δεν διακρίθη-
κε μνο ως το σημαντικτερο πνευ-
ματικ κέντρο του ελλαδικού χώρου
και δεν περιορίσθηκε μνο στο ρλο
της πρωτεύουσας της νεοελληνικής
και πνευματικής αναγέννησης. Eίχε
την πρωτοπορία και στην οικονομική
ανάπτυξη. Στηριζμενοι στο εμπ-
ριο, οι Γιαννιώτες πέτυχαν μια πρω-
τοφανή οικονομική άνθηση και ανέ-
πτυξαν στεντατες σχέσεις με τα
κυριτερα ευρωπαϊκά κέντρα, το Λι-
βρνο, τη Bιέννη, τη Λειψία, το Bου-
κουρέστι και τη Mσχα. Oι λεγμε-
νες «μεγάλες δυνάμεις» Pωσία, Aυ-
στρία, Γαλλία και Aγγλία, ίδρυσαν
προξενεία στα Γιάννενα, ενώ η πα-
ρουσία πλήθους προσωπικοτήτων
(εμπρων, περιηγητών, πολιτικών,
στρατιωτικών, ακμη και μυστικών
πρακτρων) τα ανέδειξε σε ένα απ
τα μεγαλύτερα κέντρα πολιτικού και O Aθανάσιος Λιδωρίκης, σφραγιδοφύλακας του Aλή Πασά, ένας απ τους πολλούς Eλληνες που κατείχαν σημαντικές θέσεις στην
οικονομικού ενδιαφέροντος. αυλή του τυράννου. Eγχρωμη λιθογραφία, 1825, των L. Dupré και C. Motte. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).
Στην πρωτεύουσα της Hπείρου,
κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, οι Aντικρουμενες ήταν οι κρίσεις τορίας. Διείδε ο οξύνους τύραννος νος απ το φίλο του John Cam
Eλληνες κυριαρχούν. Aποτελούν το των περιηγητών της εποχής γι’ αυτή τι η καινούργια αυτή τάξη θα γιν- Hobhouse (1786-1869), τον κατοπιν
72% του πληθυσμού της και κατέ- την αμφιλεγμενη αλλά σημαντικ- ταν ο μοχλς της οικονομικής και Λρδο Broughton, ένθερμο φιλέλλη-
χουν τα περισστερα υψηλά διοικη- τατη ιστορική προσωπικτητα. Aλλοι πνευματικής ανάπτυξης στα χρνια να και μέλος του ελληνικού κομιτά-
τικά αξιώματα στον οθωμανικ κρα- τον είπαν τύραννο και άλλοι αναμορ- που θα ακολουθούσαν και φρντισε του του Λονδίνου. O Byron δεν κατέ-
τικ μηχανισμ. Oι Tούρκοι καταλαμ- φωτή. Aλλοι τον χαρακτήρισαν σα- να την ενθαρρύνει, αλλά και να την γραφε τις εντυπώσεις του, που απει-
βάνουν δευτερεύουσες θέσεις, οι τράπη και άλλοι προοδευτικ. Aλλοι προσεταιρισθεί. κονίζονται μως με απαράμιλλο τρ-
Aλβανοί αποτελούν το «προλεταριά- τον ονμασαν διώκτη των Eλλήνων Γι’ αυτ καμία αναφορά στα Γιάν- πο στα ποιήματά του και την αλληλο-
το» της εποχής, ενώ το πολυάριθμο και άλλοι προστάτη της ελληνικής νενα της εποχής αυτής δεν μπορεί γραφία του. Στην ηπειρωτική πρω-
εβραϊκ στοιχείο ζει αθρυβα και παιδείας. Oλοι μως συμφώνησαν τι να γίνει χωρίς να περιλαμβάνει τον τεύουσα οι δύο ξένοι έμειναν στο
διακρίνεται στο εμπριο και τις τέ- στην περίοδο της επικυριαρχίας του «Λέοντα της Hπείρου», που άφησε πασίγνωστο σπίτι του Nικολού Aργύ-
χνες. τα Γιάννενα έφθασαν στον κολοφώ- διά παντς τη σφραγίδα του στην ρη, και επισκέφτηκαν τη Zίτσα και το
να της ακμής τους, που συνοδεύτηκε πλη. Δελβινάκι, που ο ποιητής δοκίμασε
O Aλή Πασάς απ μία πρωτγνωρη οικονομική, για πρώτη φορά... ρετσίνα. O Byron
Kαταλυτικ ρλο στην άνθηση της κοινωνική και πνευματική άνθηση. O Λρδος Bύρων είχε αλλεπάλληλες συναντήσεις με
ηπειρωτικής πρωτεύουσας έπαιξε η O Aλβανς τοπάρχης εξέθρευσε, τον Aλή, ενώ έγραψε χαρακτηριστι-
διακυβέρνησή της (1790-1822) απ στην αυλή του και πολλούς απ τους O George Gordon Nöel Byron κά σε μία απ τις επιστολές του: «Oι
τον Aλή Πασά τον Tεπελενλή. Hταν κατοπινούς ηγέτες της εθνεγερσίας, (1788-1824) είναι ίσως η σημαντικ- Γιαννιώτες υπερέχουν των λοιπών
αυτς που δημιούργησε τις πολιτι- ενώ συγχρνως αγκάλιασε –απ ι- τερη προσωπικτητα που επισκέ- Eλλήνων τσο κατά την οικονομική
κές και οικονομικές προϋποθέσεις διοτελείς ίσως υπολογισμούς– την φθηκε τα Γιάννενα, αλλά και την ανάπτυξη, σο και κατά τη γλωσσική
για την ακμή των Iωαννίνων και ο κυ- πρωτοεμφανιζμενη ελληνική αστι- Eλλάδα στην ανατολή του 19ου αιώ- διάλεκτο».
ριτερος ίσως λγος της προσέλευ- κή τάξη, που άρχισε να αναπτύσσε- να. Eπαναστάτης απ τη φύση του, Tων δύο Aγγλων αριστοκρατών,
σης του ποικιλώνυμου πλήθους των ται δειλά δειλά στα σπλάχνα της α- ρομαντικς και ιδιρρυθμος, έφθασε είχε προηγηθεί ο Francois C.H.I.
ξένων στην περιοχή του. ντιδραστικής Oθωμανικής Aυτοκρα- στα Γιάννενα το 1809, συνοδευμε- Συνέχεια στην 20ή σελίδα

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994

O Aλή Πασάς των Iωαννίνων κατά την επίσκεψή του στο Bουθρωτ, σε ηλικία 70 περίπου ετών. Xαλκογραφία των J. Cartwright και R. Havel. (Φωτ. απ το λεύκω-
μα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 19

Συνέχεια απ την 18η σελίδα
Pouqueville (1770-1838), που διετέ-
λεσε για δέκα χρνια (1806-1816)
πρξενος της βοναπαρτικής Γαλλίας
στα Γιάννενα. Tο έργο του «Voyage
de la Gréce» είναι απ τα πιο ενδια-
φέροντα ταξιδιωτικά χρονικά και
διανθίζεται με πολλές και ενδιαφέ-
ρουσες χαλκογραφίες απ λη την
Eλλάδα.
Aγγλος επίσης ο γιατρς Sir Henry
Holland έμεινε περισστερο απ ένα
χρνο στα Γιάννενα (1812) και διέ-
σωσε πλήθος πληροφοριών για την
πνευματική και κοινωνική ζωή, το ε-
μπριο και τις μεταφορές της ηπει-
ρωτικής πρωτεύουσας. O Holland,
που ήταν ττε 24 μλις ετών, ζωγρά-
φιζε θαυμάσια και τα χαρακτικά του
είναι απ τα πλέον αξιλογα.
O θεολγος Thomas Smart Hug-
hes (1786-1847), που επισκέφθηκε
τα Γιάννενα το 1814, ήταν σπουδαία
προσωπικτητα. Tο οδοιπορικ του
αναφέρεται σε γάμους, καρναβάλια,
δεξιώσεις αλλά και σε φοβερά βασα-
νιστήρια, στα οποία υπέβαλε ο Aλής
τους αντιπάλους του.
Aν ο Byron ήταν ο διασημτερος
περιηγητής, ο Aγγλος λοχαγς Wil-
liam Martin Leake (1777-1860) ήταν
εκείνος που άφησε τα σημαντικτε-
ρα περιηγητικά έργα. Διπλωμάτης,
στρατιωτικς, αρχαιολγος, τοπο-
γράφος, γεωγράφος, αλλά και μυστι-
κς πράκτορας, ο Leake παρέμεινε,
με διακοπές, στα Γιάννενα απ το
1805 μέχρι το 1810. Στο κείμεν του
αναφέρεται και «στα φημισμένα
γιαννιώτικα σχολεία και τις σπου-
δαίες βιβλιοθήκες», ενώ μνημονεύει
και τον Kοσμά τον Aιτωλ, «τον κοι-
νωνικ μεταρρυθμιστή», πως τον
χαρακτηρίζει.
Oι καλλιτέχνες
Aν μως ορισμένοι απ τους ξέ-
νους περιηγητές ήταν σπουδαίες
προσωπικτητες ή καλοί συγγρα-
ς Aστήρ (Λονδίνο 1860-1862)
Γιαννιώτισσα αρχντισσα καθισμένη στο ντιβάνι του γυναικωνίτη. O T.S. Hughes
αναφέρει τι σπάνια οι γυναίκες των Iωαννίνων είχαν την ευκαιρία να συναντή-
σουν το μελλοντικ σύζυγ τους πριν απ την ημέρα του γάμου. Xαλκογραφία
των C.R. Cockerell και J. Clark. (Φωτ. απ το λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994
O Λρδος Bύρων. H πλέον φημισμένη προσωπικτητα που επισκέφθηκε την
Eλλάδα τον 19ο αιώνα και εδώ άφησε την τελευταία του πνοή. Yπήρξε θαυμαστής
των Iωαννίνων. Xαλκογραφία των G. Sanders και E. Finden, 1834. (Φωτ. απ το
λεύκωμα «Tα Γιάννενα του 19ου αι.»).
φείς, αρκετοί άλλοι ήταν έξοχοι ζω-
γράφοι, οι οποίοι κατέλιπον πανέ-
μορφα χαρακτικά, ελαιογραφίες ή υ-
δατογραφίες, που αναφέρονται στα
Γιάννενα.
Aνάμεσά τους ξεχωρίζουν: ο αρχι-
τέκτονας, αρχαιολγος, αλλά και αρ-
χαιοκάπηλος C.R. Cockerell (1788-
1863) που απέδωσε θαυμάσιες απ-
ψεις των Iωαννίνων, του Σουλίου και
της Παραμυθιάς και του οποίου τα
έργα αντιγράφηκαν απ τους μετα-
γενέστερους επισκέπτες.
O Eσθονς Bαρνος O. M. von
Stackelberg (1787-1837), του οποίου
το λεύκωμα περιέχει σειρά απ θαυ-
μάσιες απεικονίσεις ελληνικών εν-
δυμασιών και προσώπων.
Oι επαγγελματίες ζωγράφοι W.Pa-
ge (1794-1879) και J. Varley (1788-
1813), του οποίου οι πίνακες έκαναν
αίσθηση ταν τους εξέθεσε το 1814
στη Zωγραφική Eταιρία του Λονδί-
νου, ο T. Allon (1804-1875), και οι πα-
ραγωγικτατοι χαράκτες αδελφοί
Finden, ο William (1787-1852), που ε-
γκατέλειψε την αρχιτεκτονική για
χάρη της ζωγραφικής, ο επίσκοπος
περιηγητής C. Wordsworth (1807-
1852) και ο Edward (1791-1857).
Aκμη, ο γλυκύτατος E. Lear
(1812-1888) που αγάπησε ιδιαίτερα
τα «ρομαντικά Γιάννενα, που είναι ί-
σως η πιο ενδιαφέρουσα πλη της
Aνατολής» και ο οικονομολγος J.
Cartwright (1789-1829), εξαίρετος
θαλασσογράφος, που κατέλιπε και
μια κλασσική επεικνιση εκ του φυ-
σικού του Tεπελενλή.
Kαι φυσικά ο μέγας L. Dupré (1789-
1837), που το λεύκωμά του αποτελεί
μοναδικ επίτευγμα της χαρακτικής
τέχνης και του οποίου οι έγχρωμες
λιθογραφίες αποδίδουν με μοναδική
πισττητα και λάμψη τα θέματά
τους.
Ποικιλία επισκεπτών
Δεν εξαντλείται, μως, ο κατάλο-
γος των περιηγητών που επισκέ-
φτηκαν τα Γιάννενα τον 19ο αιώνα
με τους παραπάνω γνωστούς και
σημαντικούς. Yπάρχουν κι άλλοι με
αξιλογα οδοιπορικά , αλλά εξίσου
σπουδαίες πληροφορίες και ενδια
φέροντα εικαστικά έργα:
O Πρώσσος ανθέλληνας J.H.S.
Bartholdy (1779-1825), που ήθλε
στα Γιάννενα το 1803-1804 και έ-
γραψε τι «οι νεοέλληνες έχουν κα-
τρακυλήσει σε εξαχρείωση, είναι α-
παράδεκτοι, χωρίς καμιά έφεση για
προδο, ένας φαυλεπίφαυλος κ-
σμος, που επιδίδεται αποκλειστικά
στο εμπριο και αναλώνεται στις η-
δονές...».
O ελληνομαθής και ηπειρολάτρης
ποιητής W. Haygarth (1782-1825),
που εκτς απ τις 120 υδατογρα-
φίες με ελληνικά θέματα, κατέλιπε
και ένα έμμετρο οδοιπορικ, στο ο-
ποίο αναφέρεται εκτενώς στα Γιάν-
νενα, που τα επισκέφτηκε το 1810:
«Oι Eλληνες δεν ασχολούνται με το
διάβασμα ή τη μελέτη. Oι μνοι που
διαφέρουν είναι οι Γιαννιώτες. Στις
βάρβαρες περιοχές της Hπείρου
πρέπει τώρα να αναζητήσουμε το
φως του πολιτισμού που κάποτε κα-
ταύγαζε την Aθήνα».
O Aγγλος F.S.N. Douglas (1791-
1819) που κατά την παραμονή του
στα Γιάννενα το 1811, στην «Aθήνα
της νέας Eλλάδας», πως τα χαρα-
κτήρισε, διεπίστωσε τι η αναγέν-
νηση του ελληνικού έθνους μπορεί
να γίνει «με τα συγγράμματα των
Γιαννιωτών, τα πλα των Mανιατών
και το εμπριο της Yδρας».
O επίσης Aγγλος διπλωμάτης W.
Turner (1792-1867) που έφθασε στα
Γιάννενα το καλοκαίρι του 1813 και
εντυπωσιάσθηκε «απ την αφθονία
και την ποικιλία των αγαθών που υ-
πάρχουν στην πλη, καθώς και τις
θετικές οικονομικές προοπτικές σε
αντίθεση με τη μιζέρια της Kωνστα-
ντινούπολης».
O Γάλλος συνταγματάρχης G. de
Vaudoncourt που στα 1807 οργάνω-
σε τη μυστική αστυνομία του Aλή, ο
γραφικς συμπατριώτης του εξωμ-
της I. Manzour, που ανέλαβε το
1816 τη διοίκηση του πυροβολικού
του σατράπη, καθώς και ο επίσης
Γάλλος αξιωματικς του Nαπολέο-
ντα B. Bacheville που εμφανίσθηκε
στα Γιάννενα το 1818, φέρνοντας
μαζί του... είκοσι καμήλες.
Oι δύο Aμερικανοί διανοούμενοι
E. Everett και T. Lyman που ήλθαν
στην Eλλάδα το 1819, καθώς και η ι-
διρρυθμη υποκμισσα απ την
Aγγλία E.-A. Strangford που στα
1863 απογοητεύτηκε γιατί δεν μπ-
ρεσε να βρει στα ζαχαροπλαστεία
των Iωαννίνων καφέ της αρεσκείας
της ενώ, αντιθέτως, ενθουσιάστηκε
απ τα γιαννιώτικα παγωτά.
Kαι ακμη ο έξοχος καλλιτέχνης-
στρατιωτικς Captain G. de la Poer
Beresford, ο Aγγλος βιογράφος του
Aλή R.A. Davenport, o διάσημος
Γάλλος γεωγράφος J.D.B. du
Bocage, ο επίσης Γάλλος ευγενής
J.M. Creton comte d’ Estourmel και
αρκετοί άλλοι.
Tέλος, θα πρέπει να μνημονευ-
θούν τα μεγάλα εικονογραφημένα
περιοδικά, το αγγλικ Illustrated
London News, το γαλλικ Le Monde
Illustré, καθώς και τα ελληνικά Bρε-
τανικ
και Eσπερος (Λειψία-Aθήνα 1881-
1888) που αφιέρωσαν πολλές αντα-
ποκρίσεις και εικνες απ τα Γιάν-
νενα κατά το δεύτερο μισ του
19ου αιώνα.
Eυχαριστούμε το Eθνικ Iστορικ
Mουσείο, τους εκδοτικούς οίκους
ΔΩΔΩNH και MEΛIΣΣA και τον
κ. Aναστάσιο Παπασταύρου, συγ-
γραφέα του λευκώματος «Tα Γιάν-
νενα του 19ου αιώνα», για τη βοή-
θεια και το φωτογραφικ υλικ
που μας παραχώρησαν.
O Aλή Πασάς και η Kυρά
- Bασιλική. Eλαιογραφία
(λεπτομέρεια) ζωγράφου
που υπογράφει με τα
αρχικά C. T., αγνώστων
λοιπών στοιχείων. O πί-
νακας προέρχεται απ
τη συλλογή του N. Δικαί-
ου και βρίσκεται στην Πι-
νακοθήκη της Aρχιεπι-
σκοπής Kύπρου.

Eνας εξάωρος άθλος του Στάιν
H ρωσφωνη εκδοχή για την «Oρέστεια» του Aισχύλου στην Eπίδαυρο
Tου Σπύρου Παγιατάκη
TO EXEI ήδη διατυπώσει σωστά ο
Kάρολος Kουν:
«Eνας ξένος, ο Γερμανς, ο Γάλλος,
ο Aμερικανς δεν έχει άλλη υποχρέω-
ση παρά να νιώσει και να εμπνευστεί
απ το αρχαίο κείμενο και να παρου-
σιάσει τα έργα θεατρικά και ζωντανά,
αφού τα προσαρμσει στις απαιτήσεις
του σύγχρονου θεατή... Γιατί σο και
αν τα μεγάλα συναισθήματα είναι πα-
νανθρώπινα, σο κι αν ο ανθρώπινος
οργανισμς αντιδρά μοια σ’ λα τα
γεωγραφικά πλάτη, ωστσο η εξωτε-
ρίκευση διαφέρει. Aλλιώς απεικονίζε-
ται η μεγαλοπρέπεια και το δέος στην
Aνατολή κι αλλιώς στη Δύση, αλλιώς
θα ηχήσει η κραυγή της συμφοράς
στον Iσημεριν κι αλλιώς στις στέ-
πες...».
Oποιος είχε την ευκαιρία να πα-
ρακολουθήσει –σε χρονική απ-
σταση δέκα χρνων– τις δύο κατά
Στάιν «Oρέστειες»– με Γερμανούς
ηθοποιούς ττε, με Pώσους τώρα
–αντιλαμβάνεται πση αλήθεια ε-
μπεριέχουν τα παραπάνω. Eκεί
που –παλιά– οι Γερμανοί υπήρξαν
εγκεφαλικοί, εσωστρεφείς, λιτοί
και συγκρατημένοι, τώρα οι Pώσοι
περιέφεραν περίπου τα σωθικά
τους σε δίσκο, μεγενθύνοντας
–συνειδητά– λίγο πολύ τα πάντα
και φορτίζοντας πλουσιοπάροχα -
λες τις καταστάσεις με μποφρ και
ρίχτερ.
Kαι λα αυτά με μία αξιοθαύμα-
στη μαεστρία, μ’ έναν άψογο επαγ-
γελματισμ και με μία φωνητική
και γυμναστική εκπαίδευση που
συναντά κανείς σε καλοσπουδαγ-
μένους τραγουδιστές και ικανο-
ποιητικούς χορευτές.
H σκηνοθετική γραμμή και ττε
και τώρα η ίδια, παρ’ λες τις επί
μέρους μορφολογικές διαφορές.
O Στάιν –πως άλλωστε το έχει πα-
ραδεχθεί και σε συνέντευξή του–
ενθάρυνε στη Mσχα την εξωτερί-
κευση και τη «μοναδική ικαν τητα
να χρησιμοποιούν το σώμα τους,
την ικαν τητα στην κίνηση...»
στους Pώσους ηθοποιούς, ακμα
και ταν το σύνορο της υπερβολής
καιροφυλακτούσε επικίνδυνα κο-
ντινά.
Tο συναίσθημα και η προσωπο-
ποίηση του δράματος ήταν σαφώς
σημαντικτερα σ’ αυτή τη –ρωσι-
κή– εκδοχή, παρά στη γερμανική
παράσταση του 1980, που υπήρχε
σαφώς μία υπέρβαση του ατομικού
στοιχείου.
Aυτ που προβάλει στο τέλος α-
π τις –θεατρικτατα– αιματοβαμ-
μένες σκηνές τής κατά Στάιν διδα-
σκαλίας είναι η θριαμβευτική νίκη
της πατριαρχίας έναντι της μη-
τριαρχίας –εμπλουτισμένη μάλιστα
22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994
KPITIKH
Eπίδαυρος. Tριλογία του Aισχύλου, «Oρέστεια». Aπ τις «Xοηφρους» με το Aκα-
δημαϊκ Θέατρο του Pωσικού Στρατού. (Σκίτσο Eλλης Σολομωνίδου–Mπαλάνου).
με μια γερή δση ειρωνίας στο τρί-
το μέρος. Mια γυναίκα δολοφονεί
τον άνδρα της επειδή αυτς την α-
πατά και επειδή έχει θυσιάσει την
κρη τους. Eνας γιος σκοτώνει την
μητέρα του επειδή αυτή δολοφ-
νησε τον πατέρα του. Aνάμεσα σ’
αυτά τα δυο φονικά το έργο ψά-
χνει να βρει τη δικαιοσύνη (του).
Στο πλευρ της μητέρας βρίσκο-
νται οι Eρινύες που κατάγονται α-
π την αρχαιοτάτη Γαία, αντιπρο-
σωπεύοντας βέβαια το μητριαρχι-
κ δίκαιο. Aπ την άλλη μεριά βρί-
σκεται ο Oρέστης που έχει συμμά-
χους τους νέους περί τον Δία Θε-
ούς, οι οποίοι αντιμετωπίζουν με
άκρατη αηδία και περιφρνηση τις
γριές παρωχημένες Θεές.
Bέβαια, μπορεί η τελική απφα-
ση να κρέμεται απ την κρίση μιας
γυναίκας Θεάς, της Aθηνάς, μως
και αυτή γεννημένη απ το κεφάλι
του πατέρα της, δίνει το χαριστικ
αντιφεμινιστικ επιχείρημα στο τέ-
λος: η γυναίκα δεν είναι παρά μια
γλάστρα που μέσα της φυτεύει ο
άνδρας. O Oρέστης σώζεται και το
πατριαρχικ δίκαιο εγκαινιάζεται
ανεμπδιστα.
Στις αποκαλυπτικές Eυμενίδες
(Oι Eρινύες ευλογούν την Πλη,
είναι ο επεξηγηματικς υπτιτλος
που δίνει ο Πέτερ Στάιν στο τρίτο
μέρος) κυριαρχεί –στην παράστα-
ση που είδαμε– η αίσθηση της ει-
ρωνίας και του αναχρονισμού. O
Aπλλων, ο οποίος ως δικηγρος
του Oρέστη υπερασπίζεται το αν-
δρικ και πατριαρχικ δίκαιο, εμ-
φανίζεται ντυμένος μ’ ένα λιν
σύγχρονο κουστούμι σίγουρος για
την έκβαση της δίκης, ψιλοπαίζο-
ντας βαριεστημένα μία λύρα, σαν
πλέι - μπϊ που έχει βγει απ την
«Ωραία Eλένη» του Zακ Oφενμπαχ.
Mουγκρίζοντας, γαυγίζοντας και
ροχαλίζοντας, οι κουτές και οι κα-
κές εδώ (ιδιτητες με τις οποίες
ασφαλώς και δεν τις είχε προικίσει
ο Aισχύλος) είναι οι καταδικασμέ-
νες απ τον Πέτερ Στάιν Eρινύες.
Oταν η Aθηνά διατάζει να τις τι-
μήσουνε ενδύοντάς τες με πορ-
φύρες, οι αρεοπαγίτες τις κουκου-
λώνουν ωσάν μούμιες και τις πα-
ραχώνουν στα υπγεια, απ’ που
φυσικά δεν έχουν την παραμικρή
ελπίδα να δραπετεύσουν. Eνας
–σκηνοθετικς– καγχασμς που
βγάζει μάτι.
Στον πλεμο των φύλων ρλο
στρατηγού παίζει η εκπληκτική
Pωσίδα ηθοποις –να πούμε το -
νομά της Eκατερίνα Bασίλιεβα–
που υποδύεται την Kλυταιμνή-
στρα. Mία τσο δυναμική και έντο-
νη προσωπικτητα μνο οι ενωμέ-
νες δυνάμεις ανδρών και θεών
μπορούσαν να κάνουνε καλά!
Eνδεχομένως πολλοί θα φωνά-
ξουν πως «αυτ δεν είναι Aισχύ-
λος!». H καλύτερη απάντηση, νο-
μίζω, βρίσκεται σε κάτι άλλο που
είχε πει ο –σοφς πως αποδει-
κνύεται– Kάρολος Kουν: «Aν η κα-
θαρή και λιτή εκδήλωση της σκέ-
ψης είναι μία απ τις πολλές αρε-
τές των αρχαίων Eλλήνων, αυτ
δεν σημαίνει πως υπάρχει ένα και
μ νο σχήμα για την έκφρασή της».
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Πέ-
τερ Στάιν είναι ανάμεσα στους
τρεις τέσσερις σημαντικτερους
θεατράνθρωπους του καιρού μας.
Kι αυτ φάνηκε περίτρανα και στην
τωρινή παρουσίαση της αισχυλικής
τριλογίας στην Eπίδαυρο.
Aν το καλοσκεφτεί κανείς πως
πέρασε πάνω απ επτά ώρες, α-
κούγοντας μια γλώσσα που δεν
καταλαβαίνει, ψάχνοντας διαρκώς
να βρει πάνω στα αφιλξενα μάρ-
μαρα την πλέον βολική στάση ώ-
στε να μη μουδιάσουν ολτελα τα
μέλη του, και συνειδητοποιώντας
πως ενίοτε τα οπίσθια αντιδρούν
με μεγαλύτερη ευαισθησία απ
τον εγκέφαλο στα δεινά της οικο-
γένειας των Aτριδών, αν λοιπν τ’
αντέξει κανείς λα αυτά και μάλι-
στα αδιαμαρτύρητα, ττε μπορεί
να ισχυριστεί πως έζησε μια ικανο-
ποιητικτατη θεατρική εμπειρία.
Aκμα κι αν έχει τις οποιεσδή-
ποτε μεμψίμοιρες επιφυλάξεις
του. Kι αυτή ήταν η δική μου περί-
πτωση.
 ΘEAMATA
KINHMATOΓPAΦOI Στραβοί πιλ
τοι σε F-16 μέρος δεύτερο (κω-
μωδ. K)
AMAPYΛΛIΣ (Aγ. Παρασκευή, 6396315)
MAPIANA (Παραλία Kαλάμου - Aγ. Aπστολοι,
τηλ. 0295-81.277)
Tρελ
γουικέντ στου Mπέρνι Nο 2 (κωμωδ. K)
Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) MAPIEΛ (Πρτο Pάφτη, τηλ. 0299-71335)
Eπειδή οι ώρες προβολών μπορεί να διαφοροποιηθούν κατά μερικά λεπτά, προτιμήστε AMIKO* (Eπιδαύρου - Aνδρούτσου, Xαλάνδρι Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K)
πρώτα να τηλεφωνείτε. τηλ. 6215532-6826372) MAPIΛENA (Aιγύπτου 123, Tερψιθέα, Aνω Γλυ-
Oι κινηματογράφοι που έχουν * διαθέτουν Nτ0λμπι Στέρεο. Eνας τέλειος κ
σμος (περιπ.) φάδα, τηλ. 9612229)
ANEΣIΣ (Aγ. Θεδωροι Tηλ. 0274-67515) The Pelican Brief (περιπ.)
Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (K) MΠOMΠONIEPA (Kηφισιά, τηλ. 8019687)
A£HNA™ τηλ. 8674260) ANNA (N. Eρυθραία, τηλ. 8072827) Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K)
Φιλαδέλφεια (κοινων. K) T’ απομεινάρια μιας μέρας NINET (Aνάβυσσος, τηλ. 0291-36037)
A' ΠPOBOΛHΣ TPIANON (Πατησίων-Kοδριγκτώνος, τηλ. ANOIΞIΣ (N. Hράκλειο, τηλ. 2833345) O τελευταίος των Mοϊκανών (περιπ.)
8215469) Mαθήματα πιάνου (K) ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)
ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kηφισίας 234. Aνήθικη πρ
ταση (αισθ. περιπ. K) 9-11 μ.μ.
6715905) Θεριν ANTZEΛA (Λούτσα τηλ. 0294/24.030) Bαρομετρικ
χαμηλ
(περιπ. K)
TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, Mπούμερανγκ (κωμωδ. K) ΠAPKINΓK KINETTA (Kινέττα, τηλ. 0296-
Mην πείτε στη μαμά μου
τι η μπέιμπι σίτερ τα 9594422)
τίναξε 9-11 μ.μ. APΓYPOYΠOΛIΣ (Tηλ. 9620010) 62994)
Mην πείτε στη μαμά μου
τι η μπέιμπι σίτερ τα Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κω- M
νος με τον θείο (κωμωδ. K)
AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675) τίναξε Ωρες 9-11 μ.μ.
Mην πείτε στη μαμά μου
τι η μπέιμπι σίτερ τα μωδ. K) ΠΛANHTHΣ (Aνω Bούλα, τηλ. 899152)
ΦΛEPY (Kαλλιθέα, τηλ. 9585247) APHΣ (Παραλία Mαρκπουλου Ωρωπού τηλ. Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K)
τίναξε 9-11 μ.μ. H φίρμα (περιπ. K-13)
AΘHNAIA (Xάρητος 50 Kολωνάκι, τηλ. 0295-32595) ΠOPTO PAΦTH (Tηλ. 73479)
7215717) HMIKENTPIKOI Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (K) Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K)
Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) Ωρες APHΣ (Λούτσα τηλ. 0294-82249) PIA (Bάρκιζα , τηλ. 8970844)
8.45-11 μ.μ. AΛEKA (Zωγράφου, τηλ. 7773608) Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (K) T’ απομεινάρια μιας μέρας
AIΓΛH (Zάππειο, τηλ. 3224104) Mαθήματα πιάνου (K) AΣTPON (Λούτσα, τηλ. 0294-82249) PIA (Mάτι, τηλ. 0294-34778)
Sliver (ερωτ. A) AΛΣOΣ NEAΣ ΣMYPNHΣ ΔHMOTIKOΣ KI- Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) Φιλαδέλφεια (K)
AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (T. Mαυρομ., τηλ. NHMATOΓPAΦOΣ (τηλ. 9336933) AYPA (Λούτσα, τηλ. 0294-83524) PIO* (Zέππου και Mιλτιάδου Γλυφάδα, τηλ.
6460521) Θεριν X
φα - Tζακ Nίκολσον (περιπ. K-13) Tα χρνια της αθωτητας (περιπ. K) 9628758)
Mκρή ιστορία για ένα φ
νο Ωρες 8.45-11 μ.μ. ANEMΩNH (Περιστέρι τηλ. 5713077) AΦPOΔITH (Eλληνικ, τηλ. 9619044) Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K)
AMOPE ( Oδς Πριγκιπονήσων 10, τηλέφωνο O μικρ
ς Bούδας (K) Nτένις ο τρομερ
ς (K) ΣIΣΣY (N. Mάκρη, τηλ. 91811)
6462519) ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ ΔHMOY ΔAΦNHΣ: H AXAPNIΣ (Mενίδι, τηλ. 2469970) Nτένις ο τρομερ
ς (K)
Tι βασανίζει τον Γκίλμπερτ Γκρέιπ (περιπ.) ΓEITONIA (Hλία Hλιού) Γυναίκες δηλητήριο (ελλην. K-13) TPIANON (Σαρωνίδα, 0291-54931)
AMYNTAΣ (Πλατεία Yμηττού Tηλ. 7668500) Tο πιτσιρίκι (κωμωδ. K) BAPKIZA (Tηλ. 8973926) Oλα τα καλά σκυλιά πάνε στον παράδεισο (K)
Pμπιν Γουίλλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K) MAPINA (Πλ. Γυμν. Tαύρου, 3470012) Bαρομετρικ
χαμηλ
(περιπ. K) TYMBOΣ (Παρ. Mαραθώνα, 55604-55603)
ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 7782316 - Aντίο Παλλακίδα (περιπ. K) Ωρα 9.30 μ.μ. BIOΛETTA (Aνω Bούλα, τηλ. 8956719) Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (K)
7785449) NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432) Aνήθικη πρ
ταση (αισθημ. περιπ. K) ΦIΛOΘEH* (Φιλοθέη τηλ. 6833398 - 6844708)
Addams Family 2 (κωμωδ. K) Kάθε μέρα ώρα 9.00 μ.μ. Θέατρο Σκιών BΛAΣTOΣ (Aγ. Aπστολοι Παραλία Kαλάμου, Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13)
AΠOΛΛΩN* (Oδς Σταδίου τηλ. 32.36.811) ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820) τηλ. 0295-82765) ΦΛΩPIΔA (Zούμπερι, τηλ. 0294-96923)
Kλειστ λγω ριζικής ανακαίνισης Eλευθερώστε τον Γουίλι (K) Ωρες 8.50-11 μ.μ. Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K) H λίστα του Σίντλερ (περιπ.) Ωρα 9.30 μ.μ.
AΣTPON* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 6922614) ΦIΛIΠ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9335587) ΓAΛAZIA AKTH (Tηλ. 0291/22.241) ΨYXIKO COINTREAU KISS* (Στάση Φάρου,
Kλειστ λγω ανακαίνισης Sliver (ερωτ. A) Ωρες 8.50-11 μ.μ. Στραβοί πιλ
τοι σε F-16 μέρος δεύτερο (K) τηλ. 6476437)
ATTENE (Λευκωσίας 41 Πλατεία Aμερικής τηλ. ΔHM. KIN/ΦOΣ HΛIOYΠOΛHΣ MEΛINA O εραστής της κομμώτριας
8676871) ΣYNOIKIAKOI MEPKOYPH (Eθν. Aντιστάσεως, Hλιούπολης,
τηλ. 9919818)
¶EIPAIA
Tι βασανίζει τον Γκίλμπερτ Γκρέιπ (περιπ.)
ANNA NTOP (πλ. Γλυφάδας, τηλ. 89.46.617) Reservoir dogs (A)
Ωρες 8.45-11 μ.μ.
Tζουράσικ Παρκ (περιπ. K) A' ΠPOBOΛHΣ
BOΞ (Θεμιστοκλέους 82 Eξάρχεια τηλ. ΔHM. KIN. IΛION (AΣTEPI) (Φιλοκτήτου και Nέ-
AXIΛΛEION (Kαλαμάκι έναντι παλαιού Pοντέο, στορος, N. Λισια 2628391)
3301020 - 3301014) ANEΣIΣ ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ
τηλ. 9810515) Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13)
Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13) 8.45-11 μ.μ. (Eυαγγελίστρια, τηλ. 4119629)
Iνδοκίνα (περιπ. K) Ωρα 9.15 μ.μ. ΔHM. KIN/ΦOΣ NOΣTAΛΓIA (N. Hράκλειο, τηλ.
ΔEΞAMENH REFRESH* (Πλατεία Δεξαμενής Tα μαύρα φεγγάρια του έρωτα (A)
ΠOΛENA (Oδς Ωρωπού 78 Λαμπρινή, τηλ. 2756894)
Kολωνάκι τηλ. 3623942) ΔHMOTIKOΣ KIN/ΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρ.
2910695) Iνδοκίνα (K) Ωρα 9.30 μ.μ.
Bροχή απ
πέτρες (περιπ. K-13) Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K) Σταθμς, τηλ. 4816276)
ΔIONYΣIA (Λ. Συγγρού 286, στρ. N. Σμύρνης, ΔHM. KIN. ΠETPOYΠOΛHΣ (Tηλ. 5012391) Kαλλιτεχνικές εκδηλώσεις
9515514-3221983) ΠPOAΣTIΩN Blink το βλέμμα του μάρτυρα (περιπ. A) ZEA (Πασαλιμάνι Tηλ. 4521388)
T’ απομεινάρια μιας μέρας Ωρες 8.50-11 μ.μ. ΔHM. KIN/ΦOΣ XOΛAPΓOY (Tηλ. 6511758) Kλειστ λγω επισκευών
EKPAN (Zωναρά - Aγαπίου Στάση Παναθήναια AEΛΛΩ (Pαφήνα, τηλ. 22117-23420) Φιλαδέλφεια (κοινων. K) KATEPINA ΔHM. KIN/ΦOΣ (Bύρωνος και Xιλής
τηλ. 6461895) Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) KAΛOΣ ΓIAΛOΣ Aγ. Eυθύμιος Kερατσίνι)
Mαθήματα πιάνου (K) Ωρες 8.50-11 μ.μ. AΘHNAIA (Xαλκούτσι τηλ. 0295/71515) Eνας τέλειος κ
σμος (περιπ.) Tίνα Ωρες 9-11 μ.μ.
EΛENA (Στάση Oύλεν Iλίσσια τηλ. 7789120- Eλευθερώστε τον Γουίλι (K) KATEPINA (Xαϊδάρι ) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ
7753303) AIΓΛH (Σαρωνίδα, τηλ. 0291-54941) O φυγάς (περιπ. K) (Kύπρου - Προύσσης τηλ. 4926248)
Aνήθικη πρ
ταση (αισθ. περιπ. K) 8.50-11 μ.μ. Aλαντίν (κινούμ. σχέδια K) KATIA (Kαμένα Bούρλα τηλ. 0235-22353) Kάθε Tετάρτη και Πέμπτη ώρα 9.00 μ.μ. Γαμή-
EΛΛHNIΣ (Tέρμα Aμπελοκ., τηλ. 6464009) AKTH* (Pαφήνα, τηλ. 22138) Tο σπίτι των πνευμάτων (περιπ. K-13) λιο πάρτι (περιπ. A)
O φυγάς (περιπ. K) Ωρες 8.50-11 μ.μ. Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K) KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH EΛEYΣINAΣ (Πα- ΣINE AKPOΠOΛ (Tαξιαρχών 44-Kορυδαλλς,
ZEΦYPOΣ (Tρώων 36 Θησείο, 3462677) AKTH (Πλαζ Bουλιαγμένης, τηλ. 8961337) ραλία τηςλ. 55.46.335) 4952232)
H νύχτα του Σαν Λορέντζο (A) Mαθήματα πιάνου (K) Mαθήματα πιάνου (K) Xελωνονιντζάκια 3 πολεμιστές στην Iαπωνία
HΛEKTPA* (Πατησίων 292 Aγ. Λουκάς τηλ. AΛEΞ (Πρτο Pάφτη, τηλ. 76034) KOPAΛI* (Σαρωνίδα τηλ. 54097) (K)
2284185) Στραβοί πιλ
τοι σε F-16 μέρος δεύτερο (κω- Iνδοκίνα (περιπ. K) ΣINE MEΛINA (Σωκράτους 65 Δραπετσώνα
O φυγάς (περιπ. K) Ωρες 8.50-11 μ.μ. μωδ. K) KYZIKOΣ (Mεγάλο Πεύκο, τηλ. 0296/33154) τηλ. 4625249)
ΘHΣEION (Aποστλου Παύλου 7 τηλέφωνο AΛIKH (Πλ. Δροσιάς τηλ. 6229645 - 2281563) O φυγάς (περιπ. K) T’ απομεινάρια μιας μέρας
3470980 - 3420864) Διακοπές με τον μπαμπά μου (K) ΛAΓONHΣI (Λαγονήσι 0291-23911) ΣINE ΠAPAΔEIΣOΣ (Zάππα 44, Kορυδαλλς,
Eις το
νομα του πατρ
ς (περιπ. K-13) Ωρες AΛOMA (Aργυρούπολη Πντου 39, τηλ. Sommersby (K) τηλ. 4960955).
8.50-11 μ.μ. 9922397-3211208) MAΪAMI (Mάτι, τηλ. 0294-34372) Sliver (ερωτ. A)
ΛAOYPA (Nικηφορίδη 24 Nέο Παγκράτι, τηλ. Σχέση ζωής (περιπ.) The Pelican Brief (περιπ. K) ΦΩΣ (B΄ Mεραρχίας τηλ. 4520982)
76.62.060) AΛΣOΣ* (Δεκελείας 154, N. Φιλαδέλφεια τηλ. MAPΓAPITA (Xαλάνδρι, τηλ. 6014284) Eναρξη απ πρωίας δύο έργα. Στ
χος θανάτου
Διακοπές με τον μπαμπά μου (K) 9-11 μ.μ. 2532003 - 2513563) Γαμήλιο πάρτι (A) - σεξ
ΛIΛA (Nάξου 115 Πατήσια, τηλ. 2016849 Σινέ
Tέχνης)
Pμπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K)
Ωρες 8.50-11 μ.μ.
METPOΠOΛ (Θήρας 18 Πλ. Aμερικής τηλ.
ΘEATPA
8672006) AΘHNA (Δεριγνύ και Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Δημήτρη Ψαθά «Ξύ- 68.20.464, 68.57.030). ΔHΠEΘE Πάτρας: Aισχύλου «Eπτά επί Θή-
Belle Epoque (K-13) Ωρες 8.45-11 μ.μ. πνα Bασίλη». Σπύρος Παπαδπουλος. βας» (10/8).
MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίου,
AΘHNAION (Πατησίων 53, τηλ. 82.14.000). «Kωλοβαράτε είναι μεταδο- ΛAMΠETH (Λ. Aλεξάνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γουίλιαμ Nτάγκλας
τηλ. 8620232 - 8642665) Θεριν
τικ». A. Kαφετζπουλος, Eλ. Γερασιμίδου, Xρ. Pώπα, N. Mεντή. Xιουμ «Πρσεξε το σκαλοπάτι». Γρ. Bαλτινς, Γ. Bούρος, Xρ.
Tα χρ
νια της αθω
τητας (περιπ. K) 9-11 μ.μ.
NEA ΠANAΘHNAIA (Tέρμα Mαυρομιχάλη τηλ. AΛΣOΣ (Πεδίον του Aρεως, είσοδος απ Eυελπίδων, τηλ. 88.15.524, Θεοδωροπούλου.
6425714) 82.12.271). Eπιθεώρηση «Mπρκολα και λαχανίδες... Kάποιο λάκκο METPOΠOΛITAN (Λ. Aλεξάνδρας 16, τηλ. 82.23.333). N. Kαμπάνη - B.
Mην πείτε στη μαμά μου
τι η μπέιμπι σίτερ τα έχει η φάβα». Xάρρυ Kλυνν, Kώστας Bουτσάς, Γιώργος Kωνσταντί- Mακρίδη «Kαι μαζί και... μνος». B. Tσιβιλίκας, A. Kαλουτά, Π. Eυαγ-
τίναξε (K) Ωρες 9-11 μ.μ. νου, Σωτήρης Mουστάκας. γελπουλος.
OAΣIΣ (Παγκράτι, τηλ. 7244015) BEAKEIO (Πειραιάς, τηλ. 41.25.498). Δη.ΠE.ΘE. Iωαννίνων: «Λοκαντιέ- MEΓAPO ΠΛAKENTIAΣ (Πεντέλη, τηλ. 92.38.227, 80.42.333) Συναυλία
Aντίο Παλλακίδα (περιπ. K) ρα» του K. Γκολντνι (31/7). Bύρωνα Φιδετζή - βιολοντσέλλο και Aρρη Γαρουφαλή - πιάνο (1/8).
ΠAΛAΣ* (Παγκράτι 7515434) Θερ. ΔEΛΦINAPIO (Nέο Φάληρο, δίπλα στο Στάδιο Eιρήνης και Φιλίας, τηλ.
MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048, 82.32.578). K. Παπαπέτρου «Tο
Σε απ
σταση βολής (περιπ. A) Ωρες 9-11 μ.μ. 41.26.340). Eπιθεώρηση «Eίπα... Ξείπα... και Mαύρη Tρύπα». K. Kαρ-
ράς, N. Bαλσάμη, Γ. Mιχαλπουλος. κλουβί με τους τρελούς». K. Γιουλάκη, Π. Mιχαλπουλος.
PIBIEPA (Bαλτετσίου 46 Eξάρχεια τηλ. MΠOYPNEΛΛH (Λ. Aλεξάνδρας 22-24, τηλ. 82.25.310). Λ. Mιχαηλίδη -
3637716 - 3644827) EΠIΔAYPOΣ (τηλ. 0753-22.006). Aμφι-θέατρο Σπύρου Eυαγγελάτου.
Σοφοκλή «Tραχίνιες». Δ. Παπαμιχαήλ, Λ. Tασοπούλου, Δ. Λιγνάδης B. Mακρίδη - A. Πυριχου - Π. Xατζηκουτσέλη «Xασάπη... Γράμμα-
Sliver (ερωτ. A) Ωρες 8.45-11 μ.μ.
ΣINE ΠAPI (Πλάκα τηλ. 3222071 - 3248057) (7/8). τα!».
Blink το βλέμμα του μάρτυρα (περιπ. A) Ωρες HPΩΔEIO (Tηλ. 32.21.459). KΘBE: Δ. Bυζαντίου «Bαβυλωνία». Σκην. B. ΠAPK (Λ. Aλεξάνδρας 36, τηλ. 82.17.369). Nίκου Φώσκολου «Πρνες
8.50-11 μ.μ. Παπαβασιλείου (12, 13/8), Aμφι-Θέατρο Σπ. A. Eυαγγελάτου: Aντώ- και “Πρνες”...!». Φ. Γεωργίτσης, Aπ. Γκλέτσος, Λ. Mαρκάκη.
ΣINE TAPATΣA* (Mατζαγριωτάκη 76 Δημαρ- νιου Πάντιμου «H ερωτική Πίστη» (16/8). ΣMAPOYΛA (Eυελπίδων 11, τηλ. 88.33.145). Aγκάθα Kρίστι «Ποντικο-
χείο, τηλ. 9373150-9) ΘEATPO BPAXΩN «MEΛINA MEPKOYPH» (Bύρωνας, τηλ. 76.45.330, παγίδα». Στρ. Tζώρτζογλου, M. Γεωργιάδη, Tζ. Θεοδωρίδης.
Aγρυπνος στο Σιάτλ (κοινων. K) 76.45.315). Eταιρεία Oρχηστρικής Tέχνης «Xορευτές» (27/7). ΦΛOPINTA (Πατησίων 52 και Mετσβου, τηλ. 82.28.501). Πολ Bασιλει-
ΣTEΛΛA (Oδς Tενέδου 34 - Φωκίωνος Nέγρη, ΘEATPO PEMATIAΣ (Πεζδρομος Προφήτη Hλία, Xαλάνδρι, τηλ. άδη - Λ. Mιχαηλίδη «Tο ξένο είναι πιο γλυκ». N. Tσούκας, N. Γκίνη.

KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994 - H KAΘHMEPINH 23

 OINOΣ O AΓAΠHTOΣ
Διονυσιακ
ς περίπατος
Tου Δημήτρη Xατζηνικολάου
AΞIZEI πραγματικά, αγαπητοί μου αναγνώστες, να ε-
στιάσουμε για λίγο την προσοχή μας επάνω στα δικά μας OΠAΠ,
τα τοπικά και τα επιτραπέζια κρασιά, αντλώντας ο καθένας τη δι-
κή του εμπειρία με σκοπ να μπορέσουμε να βοηθήσουμε στη συ-
νέχιση των αμπελιών της ελληνικής μας γης, αλλά και της μοναδι-
κής και μακροχρνιας παράδοσής μας.
Aρχίζοντας έτσι έναν σύντομο Διονυσιακ περίπατο στη χώρα
μας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τι στον μακεδονικ χώρο,
και στην περιοχή του ορεινού Aμυνταίου και της μοναδικής Nά-
ουσας, επικρατεί η ευγενική γηγενής ποικιλία Ξυνμαυρο απ το
οποίο παράγονται περίφημα κκκινα κρασιά, που επιδέχονται
μακροχρνια παλαίωση.
Στο νομ Kιλκίς, στην ηρωική Γουμένισσα, εκτς απ το ξιν-
μαυρο, συναντούμε και τη Nεγκσκα, ενώ στις πλαγιές του Mελί-
τωνα στη Xαλκιδική απ το Λημνι, που αναφέρεται και απ τον
Aριστοτέλη, παράγονται ερυθρά βαθύχρωμα κρασιά με θαυμάσιο
μπουκέτο και μεγάλη επίγευση.
Eπίσης ο τοπικς οίνος Δράμας, ο επονομίτικος, και αυτς του
Aγίου Oρους, κατακτούν συνεχώς βραβεία και διακρίσεις, σε διε-
θνείς γευσιγνωσίες και διαγωνισμούς.
O πλέον ορεινς αμπελώνας της χώρας μας βρίσκεται φυτεμέ-
νος στο Mέτσοβο της Hπείρου στα 800 μέτρα υψμετρο, προσφέ-
ροντας πλούσια, μαλακά και ισορροπημένα κκκινα κρασιά κά-
βας. Oσο για το λευκ κρασί της Hπείρου, εξασφαλίζεται απ την
περιοχή της Zίτσας, απ την αρωματική ποικιλία Nτεμπίνα, εκ της
οποίας προέρχονται και τα ευχάριστα αφρώδη κρασιά ονομασίας,
προέλευσης.
Στη Pαψάνη, στους πρποδες του Oλύμπου, δίπλα στα παλάτια
των Θεών, εκτς απ το ξινμαυρο καλλιεργείται και το ερυθρ
σταυρωτ, που χαρίζει πλούσιο σώμα στα κρασιά της περιοχής.
Λίγο πιο κάτω στα θεσσαλικά χώματα, στην Aγχίαλο, την πα-
τρίδα του Iάσονα και των Aργοναυτών, παράγονται πολλά τυπι-
κά και ευχάριστα κρασιά με βάση τον λευκ ροδίτη.
Tα πετυχημένα κρασιά της Aταλάντης περιέχουν μέσα τους
πολλές καταξιωμένες ποικιλίες απ λες τις περιοχές της χώρας
μας. Στην Kεντρική Eλλάδα, την Aττική, την Eύβοια και τη Bοιω-
τία, επικρατεί το Σαβατιαν, και η παραγωγή της πασίγνωστης
ρετσίνας. Tο κρασί του λαού, που συνεχίζει να γοητεύει τους ξέ-
νους επισκέπτες στη γεύση της μεσογειακής μοναδικτητας. Xω-
ρίς να είναι ειδικοί γευσιγνώστες, οι άνθρωποι βρίσκουν στο κρα-
σί αυτ ένα χαρακτήρα καλγνωμο και δροσερ, σαν αυτν του
λαού που έρχονται να γνωρίσουν.
Στην καρδιά της Πελοποννήσου, στην αρχαία Nεμέα, δίπλα στο
να του Δία, δεσπζει η πολυδυναμική ποικιλία Aγιωργίτικο, απ διά! Mολοντούτο, η εσταβλισμένη αδερφή
την οποία γίνονται ερυθρά και βελούδινα κρασιά.
Aλλά και η περιοχή της Mαντινείας φημίζεται για το λευκ ξη-
ρ κρασί με τη δροσερή φρουτώδη γεύση απ το αρωματικ Mο-
σχοφίλερο, ενώ ο Pοδίτης στην ορεινή Aιγιαλεία δημιουργεί οί-
νους ονομασίας προέλευσης με το τοπωνύμιο Πάτρα.
H περίφημη Pομπλα, ταν καλλιεργείται στα ορεινά εδάφη
στην αντικρινή Kεφαλλονιά, δίνει λευκά κρασιά με χαρακτήρα και
προσωπικτητα.
Aναμφισβήτητα, το γλυκ επιδρπιο κρασί με την μεγάλη πα-
ράδοση είναι η Mαυροδάφνη Πατρών.
Συνεχίζοντας τη γευστική μας ξενάγηση, στο υφαιστειογενές έ-
δαφος της πανέμορφης Σαντορίνης, το περίφημο Aσύρτικο σε αρ-
μονικ γευστικ συνδυασμ με το Aιδάνι και το Aθήρι μεγαλουρ-
γούν πραγματικά, προσφέροντας λευκά ξηρά κρασιά με νεύρο και
λεμονάτη επίγευση, που ονομάζονται Nυχτέρια.
Στη μαγευτική Kρήτη και συγκεκριμένα στις περιοχές Aρχάνες
και Πεζά παράγονται ερυθρά κρασιά με λαμπερ ρουμπινί χρώμα
απ το συνδυασμ των δύο αιγαιοπελαγίτικων ποικιλιών, το Kο-
τσιφάλι και το Mαντηλάρι.
Eπίσης, η Mαντηλαριά της Πάρου, αλλά και το λευκ ξηρ και
αρωματικ κρασί απ την ποικιλία Bηλάνα στην Kρήτη με την έν-
δειξη οίνος τοπικς κρητικς, διαγράφουν τη δική τους πορεία.
Tο χρυσ, μως, νέκταρ της Mεσογείου γεννιέται απ το Mο-
σχάτο Aλεξανδρείας στη Λήμνο, και το μοσχάτο Aμβούργου στη
Σάμο, τις λουλουδάτες δηλαδή ποικιλίες που συγκινούν και τους
πλέον απαιτητικούς ουρανίσκους.
Tέλος, στη γοητευτική Pδο ένας προσεγμένος και πανέμορφος
αμπελώνας με τις γηγενείς ποικιλίες Aθήρι, Mαντηλαριά και Mο-
σχάτο προσφέρει λευκά, κκκινα, αλλά και γλυκά κρασιά, των ο-
ποίων η φήμη εμφανίζεται στην αρχαιτητα και φτάνει μέχρι τις
μέρες μας. Δεκάδες, μως, ακμη τοπικά κρασιά, που αν προσπα-
θήσω να τα αναφέρω, σίγουρα κάποιο θα ξεχάσω, ολοκληρώνουν
τον Διονυσιακ αυτ παράδεισο της χώρας μας.
O αριθμς των ελληνικών οινοποιήσιμων σταφυλιών, αγαπητοί
μου, ξεπερνά σήμερα τα 300, γεγονς που δίνει το προνμιο στη
χώρα μας να είναι η πλουσιτερη χώρα σε ποικιλιακ δυναμικ.
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 7 AYΓOYΣTOY 1994
ΓEYΣEIΣ
Σφυρίδα στο φούρνο
Tης Mαρίας Xαραμή
ΓAΣTPONOMIA – πολυτελές πάρεργο σων
διαθέτουν χρνο και χρήματα. Λαϊκιστική ε-
πιτίμηση. Never complein και πιο never
explein. Oμως κατ’ εξαίρεσιν απαντώ στην
πρκληση. Που μου θυμίζει εξάλλου τους
κκκινους μαρκήσιους, οι οποίοι παρά τα
προνμιά τους ψηφίζουν αριστερά. Aποστο-
μώνοντας τους επικριτές με τον ισχυρισμ
πως σ’ έναν ιδανικ κοινωνικ σχηματισμ
τα τρένα έχουν μνο A’ θέση. Aναλογικά,
στην ιδιωτική μου ουτοπία, λοι τρώγουν
τσιπούρα ελευθέρας βοσκής. Kρουστή,
φρεσκτατη, πελαγίσια, πονηρούλα και κα-
λομαγειρευμένη με σέληνο μμμ! μια λιχου-
της, η πιο λιπαρή, άνοστη και πακύνους--
πως κάθε προστατευμένο ον- η τσιπούρα
του ιχθυοτροφείου και των 2.000 δρχ./kgr,
μαζικώς παραγμενη, κατέστησε το ψάρι
δημοκρατικ αγαθ.
Zαρώνω μεν τη μύτη μου στην μικροκυμα-
τούσα κουζίνα, πλην δεν παραγνωρίζω πως
το φουρνάκι ξελάσπωσε την εργαζμενη
μητέρα. Kαι διακινδυνεύοντας να κακοκαρ-
δίσω πεφιλημένους συναδέλφους, τολμώ
την διατύπωση τι η γαστριμαργία, κάνο-
ντας κράση οίνου, δεν πρέπει να περιορι-
σθεί στο αυτοθαυμαζμενο περιθώριο μιας
ελίτ. Mεσούσης μιας σοβαρής οικονομικής
κρίσης, οφείλει να ζυγώσει τη λαχανιασμένη
πιλάλα της πραγματικτητας. Δεν θα υπάρ-
ξουμε ως snob, ιδεληπτοι μέσα σε ένα το-
πίο που μεταβάλλεται με δραματική ταχύτη-
τα. Aς ακονίσουμε τα reflex της ευκαμψίας
για να επαναπροσδιορίσουμε τους καννες.
Kι επειδή η οροφή των απολαύσεων του
τραπεζιού βρίσκεται ενδεχομένως στα ισο-
νεφή ύψη, το επείγον ζητούμενο είναι να
διαγράψουμε μια πραγματιστική επίγεια
στήριξη.
Eνα γαστρονομικ bottom line, απ το ο-
ποίο δεν επιτρέπεται να υποχωρήσει ένας
καλοφαγάς. Tα νέα μη. Πισωπλατίζουμε κα-
ταρχάς τις lyophilises τροφές στιγμής σε
σκνη. Mια στοιχειώδης μακαρονάδα, μια
σαλάτα, το εστιατριο ή τίποτα κρίνονται
προτιμτερα ως πιο υγιεινά και διασώζουν
το ονρε σας. Aποτασσμεθα τις δλιες α-
στακοουρές, καβουροπδαρα και οτιδήποτε
Tου Hλία Δελλγλου
παριστάνει κάτι άλλο. Tις τροφές που έχουν
υποστεί σύνθετες βιομηχανικές επεξεργα-
σίες. Yποπτες και αδιαφανείς, σφοδρώς α-
ντιμάχομαι την «κουλτούρα - μαγιονέζα - με
λα». Eδώ φρικάρω, χρυσοί μου αναγνώ-
στες. Mα τι χυδαίος αμερικανισμς; H σπιτι-
κή μαγιονέζα, απλούστατη σαν παιδικ παι-
χνίδι, επινοήθηκε απ τον μάγειρα του
Mahon για να συνοδεύει 3 εδέσματα: ψαρι-
κά, αυγά και στανικώς ορισμένες σαλάτες.
Mην χρησιμοποιείτε, λοιπν, την πλαστική
ετοιματζίδικη παντού! Θα αφαιρέσω πινακί-
δες, άδεια, δίπλωμα!
Aπαρεσκμεθα ωσαύτως τα ξεθυμασμέ-
να, τριμμένα μπαχαρικά και μυριστικά του ε-
μπορίου. Mην με παρεξηγήσετε, δεν απορ-
ρίπτω συλλήβδην τη βιομηχανία τροφίμων.
Aλλά σήμερα ο ρλος του κουζινομάχαιρου
έγκειται στο να συνδράμει τον καταναλωτή
να επιλέξει. H γαστρονομία λειτουργεί σαν
φίλτρο. Σαν φρένο ελέγχου της ομοιογευ-
στικής κακογουστιάς. Kαι σαν μοχλς πίε-
σης, ώστε και τα πλέον μαζικά φαγώσιμα να
φτιάχνονται με σεβασμ στον πελάτη.
Yλικά για 4 άτομα
4 φέτες κατεψυγμένης σφυρίδας
120 γρ. κάπαρη ψιλοκομμένη
20 ελιές ψιλοκομμένες
4+4 κ.σ. παξιμάδι ψιλοτριμμένο
2 κ.σ. κεφαλογραβιέρα τριμμένη
μαϊνταν
ελαιλαδο
φρεσκοτριμμένο πιπέρι
Eκτέλεση
Πλένουμε, σκουπίζουμε το ψάρι.
Aναμειγνύουμε το μισ τριμμένο παξιμάδι,
με το τυρί, την κάπαρη, ελιές, μαϊνταν, πιπέ-
ρι και ελάχιστο λάδι. Kαλύπτουμε με το μείγ-
μα τις φέτες του ψαριού. Πασπαλίζουμε με το
υπλοιπο παξιμάδι.
Tηγανίζουμε στο λάδι επί λίγα λεπτά, ανα-
λγως του πάχους της σφυρίδας. Mπορεί να
εκτελεσθεί και σε αντικολλητικ σκεύος με ε-
λάχιστο ελαιλαδο στη φωτιά ή στο φούρνο.
H «Kαθημερινή» συλλέγει και διαλέγει παρα-
δοσιακές συνταγές απ τους αναγνώστες της.
Aγαπητοί φίλοι ,τι προαιρείσθε.
Xαρακτηριστικ ς γιαννιώτικος δρ μος.
Oι νεώτερες αρχιτεκτονικές επεμβάσεις
δεν άλλαξαν μιαν ατμ σφαιρα που απο-
κλειστικά ανήκει στην πρωτεύουσα της
Hπείρου. H παρουσία της ήρεμης λίμνης,
των γρανιτένιων βουνών, του Kάστρου, η
πολυκύμαντη ιστορία προσφέρουν την
αίσθηση της αιωνι τητας. Oλα αυτά μαζί
δημιουργούν την εικ να αυτής της απέ-
ραντα ελληνικής «μικρής μας π λης».