ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ ΕΝ ΙΩΑΝΝΙΝΟΙΣ

ΙΟ Σ Α ' · Α Υ Γ Ο Υ Σ Τ Ο Σ -Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ ΙΟ Σ 1 9 5 2 · Τ Ε Υ Χ Ο Σ 4 -5

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
λ θ Ω Σ π ε ρ ν ά ε ι ό κ α ιρ ό ς κ α ι ά π ο μ α - ά ρ ε τή ς ά το μ ικ ό κ α ί ό μ α δ ικ ό κ α ί ν ά π α ­
ικ ρ υ ν ό μ α σ τε χ ρ ο ν ικ ά , χ ω ρ ίς ν ά τό ρ ο υ σ ιά σ ω ή θ ο ς ή ρ ω ίκ ό ά ν υ π έ ρ β λ η τ ο .
χ λ ά β ω μ ε, ά π ό τή μ εγ ά λ η έξό ρ μ η σ η Ό τίμ ιο ς μ ό χ θ ο ς τ ώ ν π α ιδ ιώ ν τη ς,
Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ γ ιά τη ν ά να γέν ν η * π ο ύ δ έν ξ ο δ εύ τη κ ε γ ιά τις ά π ο λ α ύ σ ε ις
:ο υ , π ο λ ιτικ ή , κ ο ιν ω ν ικ ή κ α ί π ν ε υ - το υ κ ό σ μ ο υ το ύ το υ , ά λ λ ά γ ιά τή ν ά π ό -
ικ ή , κ α θ ’ δ λ η τή δ ιά ρ κ ε ια το υ π ε- κ τη σ η τή ς « ά γ α θ ή ς μ ε ρ ίδ ο ς» , γ ιά τή ν
*ιέ ν ο υ α ιώ ν α κ α ί π ο λ ύ π ρ ιν άκό· ο π ο ία μ ίλ η σ ε ν ό Χ ρ ισ τ ό ς, έ γ ιν ε α ίτ ια
ιτ ό σ ο κ α ί τή ς ’Η π ε ί ρ ο υ μ α ς τή ς ν ά ά ν α λ ά μ ψ η σ τ ά δ ο υ λ ω μ έ ν α χ ώ μ α τ α
ιν δ ρ ο υ » ό ρ ό λ ο ς ά ρ χ ίζ ε ι ν ά ή π α ιδ ε ία κ α ί ν ά δ ώ σ η τ ο ύ ς ά γ λ α ο ύ ς
ο ή τα ι. Κ α ί δ μ ω ς ή β ρ ο ν τώ δ η ς φ ω νή π ν ε υ μ α τ ικ ο ύ ς κ α ρ π ο ύ ς, π ο ύ π ε ρ ί-
Β α λ α ω ρ ίτη «ή σ κ έψ ις μ ου θ ά σ τρ έ- μ ενε τό έθ ν ο ς.
α π ά ν το τ ε π ρ ό ς τη ν " Η π ε ιρ ο ν » Ά λ λ ά κ α ί ή λ α τ ρ ε ία τή ς τ έ χ ν η ς ,
του F a u rie l ή σοφ ή π α ρ α τή ρ η σ η , έ λ α β ε σ τή ν "Η π ε ιρ ο ό μ α δ ικ ό χ α ρ α ­
?στήν " Η π ε ιρ ο χ ρ ω σ τά ε ι τή ν ά ν α - κ τή ρ α κ α τ ά τό ν ΙΗ ' κ α ί Ι θ ' α ίώ ν α
ησή τη ς ή Ε λ λ ά δ α > , κ α ί το ύ με- μέ τή ν ξ υ λ ο γ λ υ π τ ικ ή , τή χ ρ υ σ ο χ ο ϊκ ή ,
;υ Έ λ . Β ε ν ιζ έ λ ο υ , σ έ μ ιά δ υ σ μ ενή τή ζ ω γ ρ α φ ικ ή , τή λ α ϊκ ή ά ρ χ ιτ ε κ τ ο ν ικ ή ,
ίχ ύ τό ν καί γ ιά τό έθ ν ο ς σ τ ιγ μ ή , τή ν κ ε ν τη τικ ή κ .τ .λ . ‘Η ά ν θ η σ η δ έ τή ς
Ιρ ο ρ ισ μ ό ς «οί Ή π ε ιρ ώ τ α ι, οι α ίώ - Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς δ η μ ο τ ικ ή ς π ο ίη σ η ς ,ό « σ κ ο ­
[Έ λ λη νες* ε ΐν α ι έ π ιγ ρ ά μ μ α τ α , π ο ύ π ό ς Ί ω α ν ν ίν ω ν » , δ π ω ς έ γ ρ α φ α ν σ τ ά
π ο ρ ο υ σ α ν ν ά χ α ρ α χ θ ο Ο ν σ τή ν ε ϊ- π α λ η ά χ ε ιρ ό γ ρ α φ α , κ α ί ή π ν ε υ μ α τ ικ ή
κ ά π ο ιο υ τή ς ’Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς ζω ή ς κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια τ ώ ν Ή π ε ιρ ω τ ώ ν έ κ α μ α ν
:ο υ ’Η π ε ι ρ ω τ ι κ ο ύ π ο λ ιτ ισ μ ο ύ μ ου - τή ν "Η π ε ιρ ο σ χ ο λ ε ίο Ε λ λ η ν ικ ή ς ά γω *
). Τ ό σ ο π ισ τ ά χ α ρ α κ τη ρ ίζ ο υ ν τή ν γ ή ς κ α ί π α ιδ ε ία ς .
,ιρ ω π κ ή ν Ισ τ ο ρ ία κ α ί τό ν Ή π ε ιρ ω - ‘Έ ν α π ε ρ ιο δ ικ ό μέ τ ά ίδ α ν ικ ά κ α ί

λαό. τις έ π ιδ ιώ ξ ε ις τή ς « ’Η π ε ι ρ ω τ ι κ ή ς Ε ­
\π ό τό ν Κ ρ ο κ ό δ ε ιλ ο Κ λ α δ ά , τό ν σ τ ία ς * δ έν μ π ο ρ ε ί ν ά τ ά ά γ ν ο ή σ η
νΐο Δ ρ ά κ ο κ α ί τό ν Μ α λ ά μ ο , το ύ ς δ λ ’ α ύ τά . Γ ια τ ί κ α ν έ ν α γ ε γ ο ν ό ς , ε ίτ ε
:ο υ ς ισ τ ο ρ ικ ά γ ν ω σ το ύ ς ά ρ μ α τω - σ τή ν π α ν α ν θ ρ ώ π ιν η ισ τ ο ρ ία ά ν α φ έρ ε-
στήν Ε λ λ ά δ α , π ο ύ ή τ α ν Ή π ε ι- τ α ι, ε ίτ ε σ τή ν ισ τ ο ρ ία έν ό ς χ ω ρ ιο ύ ,
ς, ώ ς το ύ ς Σ ο υ λ ιώ τε ς, π ο ύ έβ α - δ έν ε ίν α ι ξ ε χ ω ρ ισ τ ό , μ ο ν α δ ικ ό , ά λ λ ά
μέ τό α ίμ α τή ς λ ε β ε ν τ ιά ς κ α ί τή ς π ά ν τ ο τ ε σ υ γ χ έ ο ν τ α ι τ ά β ή μ α τ α έ κ ε ί-
θ υ σ ία ς τή γ ή το ύ Φ α λ ή ρ ο υ γ ιά ν ω ν, π ο ύ π έ ρ α σ α ν , μέ τ ά β ή μ α τ α έ κ ε ί-
Α π ελ ευ θ έρ ω σ η τή ς ’Α θ ή ν α ς , ή "Η * ν ω ν , π ο ύ φ τά ν ο υ ν .
ι> ς έ χ ε ι νά έ π ιδ ε ίξ η , σέ μ ιά σ ε ιρ ά Ή « Ή π ε ιρ . Ε σ τ ία » χ α ρ ά ζ ε ι έ ν α ν
ίμ ικ ώ ν π ρ ά ξ ε ω ν , π ν ε ύ μ α π ο λ ε μ ι κ ή ς δ ρ ό μ ο δ ικ ό τη ς, ά λ λ ά μ α ζί κ α ί σ υ νε-

1j
828 ’Αφιερώματα ίι
Μ
%
χ ΐζ ε ι τή μ α κ ρ ό χ ρ ο ν η π ν ε υ μ α τ ικ ή π ο ­ δ έ ν έ χ ο υ ν ά ξ ια ' ά λ λ ε ς ε ίν α ι ά σ φ α λ
ρ ε ία , π ο ύ γ ν ώ ρ ισ ε α ύ τ ό ς ό τ ό π ο ς κ α ί ξ ε π ε ρ α σ μ έ ν ε ς. *Η έ π ισ τ η μ ο ν ικ ή έρευκ
Ιδ ίω ς τ ά Γ ιά ν ν ιν α , π ο ύ ή τ α ν « π ρ ώ τ α έχ ει π ο λ ύ π ρ ο ο δ εύ σ ει ά π ό τ ό τ ε σ έ δ,τ. ί
σ τ ’ ά ρ μ α τ α , σ τ ά γ ρ ό σ ια κ α ί σ τ ά γ ρ ά μ ­ ά φ ο ρ ά τή ν έ θ ν ο λ ο γ ικ ή κ α ί λαογρα
μ α τ α » . Τ ή ν π ν ε υ μ α τ ικ ή δ ό ξ α τώ ν φ ικ ή γ ν ώ σ η τ ώ ν λ α ώ ν (γ ιά ν ά π ε ρ ιο ρ
Γ ια ν ν ίν ω ν μ ’ α ύ τ ά τ ά λ ό γ ια τή ν έξυ· σ θ ο ΰ μ ε σ τή « Γ ε ω γ ρ α φ ία » το υ ). M cC
μ ν ε ΐ ό Κ . Μ . Κ ο ύ μ α ς: «Ε ί ς τ ή ν π ό· ή ά ξ ια το ύ Ψ α λ ίδ α , δ π ω ς κ α ί κάβι κ
λ ι ν τ ώ ν ’Ι ω α ν ν ί ν ω ν χ ρ ε ω - π ρ ο σ ω π ικ ό τ η τ α ς , π ρ έ π ε ι ν ά κ ρ ιθ ή μ έσ τ ί
σ τ ε ΐ ή Ε λ λ ά ς τ ή ν ά ν α γ έ ν - σ τά π λ α ίσ ια τή ς έ π ο χ ή ς το υ .
ν η σ ι ν τ ή ς π α ι δ ε ί α ς , δ χ ι μ ό ν ο ν Γ ι’ α ύ τό , δ π ω ς κ α ί τό ά φ ιέρ ω μ ά

δ ιά τή ν σ ύ σ τ α σ ιν κ α ί σ υ ν τ ή ρ η σ ιν τώ ν το ύ το , έτσ ι κ α ί τ ’ά λ λ α π ο ύ θ ’ά κ ο λ » ;

σ χ ο λ ε ίω ν τ ω ν , ά λ λ ά δ ιά τή ν π ο λ υ - θ ή σ ο υ ν θ ’ ά π ο τ ε λ ο ύ ν μ ιά π ρ ο σ π ά θ α 1
μ ά θ ε ια ν τ ώ ν δ α σ κ ά λ ω ν , κ α ί τό π ε ρ ισ ­ ν ά φ ω τ ισ θ ή π ρ ώ τ ’ ά π ’ δ λ α ό κόσμος

σ ό τ ε ρ ο ν δ ιά τό ν ζή λ ο ν , μέ τό ν ό π ο ιο ν ή έ π ο χ ή κ α ί τ ό π ε ρ ι β ά λ λ ο ν π ο ύ μέσατοτί
π ε ρ ιέ θ α λ π ο ν οί κ α λ ο ί Ί ω α ν ν ΐτ α ι το ύ ς έζη σ ε κ α ί έ δ ρ α σ ε τό π ρ ό σ ω π ο , w F

μ α θ η τ ά ς » . γ ια ύ τ ό θ ά γ ίν ε τ α ι λ ό γ ο ς, θ ά κ ρ ίν ει^ ··
’Ε λ ά χ ι σ τ ο ς φ ό ρ ο ς τιμ ή ς κ α ί ε ίδ ο ς ύ σ τε ρ α τό έρ γ ο το υ μέ κ ά θ ε ά μ ερ ο^
ε ύ λ α β ικ ο ΰ μ ν η μ ο σ ύ ν ο υ π ρ ό ς τις μ ε γ ά ­ ψ ία κ α ί Α ν τικ ε ιμ ε ν ικ ό τη τα κ α θ ώ ς kc

λ ε ς ’Η π ε ι ρ ω τ ι κ έ ς μ ο ρ φ ές το ύ Λ ό γ ο υ ή έ π ί δ ρ α σ ή τ ο υ ή ά μ ε σ η κ α ί έ μ μ ε σ η , «ο
κ α ί τ ώ ν " Ε ρ γ ω ν θ ά ε ίν α ι τ ά ά φ ίε ρ ώ - θ ά έ τ υ χ ε ν ά έχη . Δ έν π ρ ό κ ε ιτα ι r
μ α τ α τή ς « Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς Ε σ τ ία ς » π ο ύ π ε ρ ιο ρ ισ τ ο ύ μ ε σ το ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς τβ<;
έ γ κ α ιν ιά ζ ό ν τ α ι μ έ τό π α ρ ό ν δ ιπ λ ό γ ρ α μ μ ά τ ω ν μ όνο. Γ ια τ ί τό ν π ο λ ιτιο μ "
τ ε ύ χ ο ς , ά φ ιε ρ ω μ έ ν ο σ τ ό ν ’Α θ α ν ά σ ι ο έν ό ς τό π ο υ , ά ν τό ν έ π ισ η μ α ίν ο υ ν ι

Ψ α λ ίδ α . ά ν θ ρ ω π ο ι τ ώ ν γ ρ α μ μ ά τ ω ν μέ τά φώ
’Α ρ χ ί ζ ο μ ε ά π ’ α υ τ ό ν γ ια τ ί σ υ ν δ υ ­ λ ο γ ικ ά το υ ς έ ρ γ α , δ μ ω ς π λ ά ι σ’ο
ά ζ ε ι τ ό ν έ σ ω σ χ ο λ ικ ό μ ύ σ τη τή ς έ π ι- το ύ ς κ α ί κ ά π ο τ ε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ά π ’ βα­
σ τή μ η ς κ α ί τό ν έ ξ ω σ χ ο λ ικ ό σ υ γ γ ρ α ­ το ύ ς τ ό ν δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ ν οί ά ν θ ρ ω π ο ι tf.;
φ έ α κ α ί δ ια ν ο ο ύ μ ε ν ο , π ο ύ έρ γ ά σ τη κ ε δ ρ ά σ η ς, «οί ή ρ ω ες τή ς έ ν έ ρ γ ε ια ς» .
έ ν τ α τ ικ ά γ ιά τή μ ό ρ φ ω σ η τή ς ν ε ο λ α ία ς Τ ’ ό φ ιε ρ ώ μ α τ α τή ς « Ή π ε ιρ ω τι»

κ α ί γ ιά τή ν π ν ε υ μ α τ ικ ή ά ν ύ ψ ω σ η το ύ Ε σ τ ία ς » , δ π ω ς φ α ίν ε τ α ι κ ι' ά π ό ^
τ ό π ο υ . Π ν ε ύ μ α π λ α τ ύ κ α ί β α θ ύ , έ β λ ε π ε π α ρ α π ά ν ω γ ρ α μ μ έ ς, δ έν θ ά έχ ο δ ,
κ α ί κ α τ α λ ά β α ιν ε π ο λ λ ά κ α ί τ ά κ α τ α ­ σ κ ο π ό ν ά ικ α ν ο π ο ιή σ ο υ ν τή ν π ε ρ ί­
λ ά β α ιν ε κ α τ ά β ά θ ο ς. Δ έ ν ή τ α ν σ ο φ ό ς, γ ε ια το ύ π ο λ λ ο ΰ κ ο ι ν ο ύ κ α ί ν ά δώσο

γ ιά τ ό ν ό π ο ιο ν θ ά μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά ε ίπ ω - έν α ά π ά ν θ ισ μ α ά π ό λ ό γ ο υ ς καί $
θ ή , δ τι ή σ ο φ ία π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι σ τό « έδ ώ σ ε ις το ύ τιμ ω μ έ ν ο υ π ρ ο σ ώ π ο υ . 0
ή τ α ν έ ν α ς ά ν θ ρ ω π ο ς κ ’ έ κ ε ΐ’ τ α ν έ ν α ς τ έ τ ο ια φ ιλ ο δ ο ξ ία τή β ρ ίσ κ ο μ ε ι»

τ ό π ο ς * , ά λ λ ’ ό σ ο φ ό ς, γ ιά τό ν ό π ο ιο ν λ ίγ η . ’Α λ λ ά θ ά π ρ ο σ π α θ ή σ ω μ ε ν ά ΐ.
ή θ ε ω ρ η τικ ή γ ν ώ σ η γ ίν ε τ α ι δ π λ ο μ α χ η ­ σ ω μ ε ιδ ε α τ ά τό π α ρ ε λ θ ό ν , δπως *

τικ ό σ τ ά χ έ ρ ια έν ό ς σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ έ ν ο υ έ ζη σ α ν έ κ ε ΐν ο ι, π ο ύ έ δ η μ ιο ύ ρ γ η σ α ν Γ

ά ν θ ρ ώ π ο υ . Γ ια τ ί ό Ψ α λ ίδ α ς ό μ ε γ ά ­ ν εώ τερ η έ λ λ η ν ικ ή Ισ το ρ ία . Σκοπός U

λ ο ς Γ ια ν ν ιώ τ η ς δ ιδ ά σ κ α λ ο ς το ύ γ έ ν ο υ ς γ ά λ ο ς π ο ύ θ ’ ά π α ιτ ή σ η τή συμπαι

ή τ α ν ό π ιό π ρ ο ο δ ε υ τ ικ ό ς σ τά Γ ιά ν ν ιν α σ τά σ η κ α ί τή σ υ ν ε ρ γ α σ ία δλω ν. Ιι(„.

δ ιδ ά σ κ α λ ο ς το ύ κ α ιρ ο ύ το υ , ά π ό λ υ τ α δ χ ι μ ό νο τ ώ ν Ή π ε ιρ ω τ ώ ν , άλλά "

σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ έ ν ο ς μ έ τό π ν ε ύ μ α τή ς έπ ο - τ ώ ν φ ίλ ω ν τή ς 'Η π ε ίρ ο υ κ α ί έκ εΐν

χ ή ς το υ , π ο ύ κ α τ α λ ά β α ιν ε τό ρ υ θ μ ό π ο ύ κ α τ έ χ ο υ ν κ ά π ο ιο σ το ιχ ε ίο , 6 .

τ ή ς σ ύ γ χ ρ ο ν η ς ζ ω ή ς κ ι’ α κ ο ύ ε τ ό ν κ α ί ά σ ή μ α ν το σ τ ά μ ά τια τ ο υ ς , γιά ·

π α λ μ ό τη ς. Γ ιά τ ο ύ τ ο ά ρ χ ίζ ο μ ε ά π ό π ρ ό σ ω π α κ α ί τ ά θ έ μ α τ α π ού θά ι

α ύ τ ό ν. Α π α σ χ ο λ ο ύ ν .
Σ ή μ ε ρ α ώ ρ ισ μ έ ν ε ς Ιδέες το υ ίσ ω ς Η "ΗΤΤΕΙΡΟΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ
 ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΜΆΛΙ ΔΑ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ

ΠΡΟΣ ΤΟ Γ Ε Ν Ο Σ
ΣΤΑΧΥΟΛΟΓΗΜΛΤΑ ΑΠΟ ΓΝΩΣΤΑ ΚΑΙ ΑΓΝΩΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΗ
I

— Οί δ η μ ο κ ρ α τικ ο ί άνδρες, σ το χ ά ζο μ α ι, πρέπει νά ε ίν α ι καί γ εν ν α ίο ι καί

ιο μ ο ν η τ ικ ο ί, δ ιά νά κατορθώ σουν έ ρ γ α π ε λ ώ ρ ια , δ ,τ ι λ ο γ ή ς έ λ π ίζ ο ν τ α ι ά π ό τούς γνη-

ους Έ λ λ η ν α ς κ α ί ά λ η θ ιν ο ύ ς άνθρώ πους.. .

(Επιστολή ηρός τόν Άλέξ, Μαυροκορδατο, 18 Ίαν. 1824)

— ΤοΟ κάκου π α σ χ ίζ ε τε νά φ τιά ξ ε τε Κ ρ ά τ ο ς ! τοϋ κ ά κ ο υ , άν δέν σπάσετε τά

ρ ά λ ια τ ώ ν λ ο γ ιω τ ά τ ω ν κ ι ά ν δ έν ά π ο δ ε χ θ ή τ ε τ η ν κ ο ιν ή γ λ ώ σ σ α ώ ς γλώ σ σ α έ θ ν ικ ή .. .

(Επιστολή προς τό Σπορ. Τρικούπη —Μι χαλοπούλοο, Τά Γιάννενα ... σ. 22)

*
— "Α χ! τετα λ α ιπ ω ρ η μ έν ο ν κ α ί δ ιε σ π α ρ μ έ ν ο ν μου τήδε κάκεΤσε Γ ένος! πόσην

;χη ν α ισ θ ά ν ε τα ι ή ψ υχή μ ο υ ! .. Ό κάλαμός μου καταβρέχεται άπό τά δάκρυα,

ιύ π η κ α ί ή κ α τ ή φ ε ια τ ό ν έ μ π ο δ ίζ ε ι ά π ό τό ν ά θ ρ η ν ή σ η τ η ν ά θ λ ιό τ η τ ά μ α ς π ε ρ α ι τ έ ρ ω ,,,

. . . Τ ή ά λ η θ ε ία ά ν α ισ θ η τ ό τ ε ρ ο ς ή θ ε λ α είμ α ι κ αί ά πό α ύτά ς τά ς πέτρας, άν βλέ-

πας τ ό Γ έ ν ο ς μ ο υ είς α δ τ ή ν τ η ν τ α λ α ιπ ω ρ ία ν , εις αότήν την δ υ σ τυ χ ία ν , δέν ήθελον

>αχθή τά σπλάγχνα μ°υ, δέν ήθελον σηκω θή πυκναί ά ν α θ υ μ ιά σ ε ις λύπης ώς νέφη

) την κ α ρ δ ία ν μ ο υ κ α ί δέν ήθελα χύσει π η γά ς δα κρύω ν. . .

(ΦαλΙδα, Καλοκινήματα ... 1795, σ. 4—5)

*
— Λ ο ιπ ό ν , άδελφοί μου όμογενεΤ ς! έξυπνήσατε μ ία ν φοράν άπό τόν βαθύν

ιόν ύ π ν ο ν καί π ο λ υ χ ρ ό ν ιο ν ! ’Α ν ο ί ξ α τ ε τούς όφθαλμούςσας καί ιδ ε τ ε τό λαμπρόν

; τού ή λ ίο υ ! Σ τ ο χ α σ θ ή τε τ ίν ω ν ά π ό γ ο ν ο ι ε ίσ θ ε καί π ώ ς κατεστάθητε, ε ίς τ ί ά θ λ ί α ν

'.ά σ τ α σ ιν ά μ α θ ε ί α ς κ α ί βαρβαρότητος ήλθατε 1 , .

’Α π ο δ ι ώ ξ α τ ε βλους τούς ύ π ο κ ρ ιτά ς κ α ί κόλακας, όπού σάς π ερ ιτρ ιγ υ ρ ίζο υ ν I

ιν ε ς ώ ς κ ό ρ α κ ε ς σ ά ς έ ξ ο ρ ύ τ τ ο υ σ ι κ α ί τ ο ύ ς ψ υ χ ι κ ο ύ ς κ α ί σ ω μ α τικ ο ύ ς όφθαλμούς . . .

Ά ποβάλατε κ α ί τούς άγύρτας όμού καί μαστρω πούς I Κ αί άκολούθω ς δλα

ίν α τ ά ά ν θ ρ ω π ά ρ ια , δ π ο ύ σ ά ς δ σ τερ ο ϋ ν κ α ί τ η ν π ε ρ ιο υ σ ία ν κ α ί τήν ύ γ ε ία ν καί τήν

ν, τυ φ λ ώ νο ντά ς σ α ς μέ τήν εδω νόν το υ ς ά μ ά θ εια ν , . .

Μ ιμ η θ ή τε το ύ ς Ε ύ ρ ω π α ίο υ ς , τά π ε π ο λ ιτισ μ έ ν α καί λελαμπρυσμένα γένη , , .

( Κ α λ ο κ ιν ή μ β τ α , σ, 2 8 — 2 4 )
 Άδαναβίου Φαλί&α *. 2τόχασμοΙ
—■ ----------------·:-~ν.^. Λ jT n - r r i'y ι,ΐιΥ i n r . ■Sal· ■■Λ- "it fiit

— Ο δτω ς έλεγον οί σοφοί πρόγονοί μας ;. . 'Ο χ ι β έβ α ια , δ χ ι ! Ε π ε ι δ ή

αύτοί έμ ά χοντο ύπέρ Π α τρ ίδ ο ς, προηροϋντο θ α ν εΐν 6 π έρ τής Π α τρ ίδ ο ς καί ζην κατά

τ ά δ ιά φ ο ρ α π ε ρ ισ τα τικ ά καί δχι φ υ γ ε ίν ! . . .

(Κ αλοκινήματα σ. 23)

*
— Δ έν κ α τα σ τα ίν ο υ ν ά ρ ιπ ρ επ έα ς τούς άνδρας τά ο ίκ ίδ ια κ α ί α ί γ ω ν ία ι, ά λλ* α(

ά γ ο ρ α ί, άλλά τά δ η μ ό σ ια , αλλά τό κ ο ιν ό ν ! . . .

(Καλοκινήματα σ. 25
*
— Ό φθόνος, ή χ α μ έ ρ π ε ια καί ή δ ε ισ ιδ α ιμ ο ν ία ε ίν α ι τρ ία τ ρ ο μ α κ τικ ά θ η ρ ία

όπου κ α τ η δ ά φ ισ α ν π ό λ ε ις , έ ρ ή μ α ξ α ν έ θ ν η , ή φ ά ν ισ α ν δ η μ ο κ ρ α τ ία ς , κ α τ έ λ υ σ α ν β α σ ίλ ε ια .

. . . Α ύτά φ ημ ί τά τ ρ ία ο λ έθ ρ ια κ α ί φ θ ο ρ ο π ο ιά θ η ρ ία κατεμάραναν τό άνθο

τής γής, κατέσβησαν τόν λαμ πτήρα τοϋ Κ όσμου . . . κατέστησαν έ κ ε ίν η ν τήν άρί

ζήλον καί λαμπράν Ε λ λ ά δ α , μ ία ν βδελυράν κ α ί σ κ ο τ ε ιν ή ν παστάδα , . .

(Κ αλοκινήματα σ. S

*
— . . . θ έλ ω . . . νά έ ξ υ π ν ίσ ω κ α ί τούς ό μ ο γ ε ν ε ίς μου σ π ο υ δ α ίο υ ς [ = σποι

δ α σ τ ά ς ], κάμνοντάς τους π ερ ίερ γ ο τέρ ο υ ς, δ ιά νά μ ή λέγουν «αύτός ίφα» καί νά μ

νουν πάντοτε ε ίς τάς ψ ε υ δ ε ίς π ρ ο λ ή ψ ε ις κ α τ α σ τα ίν ο ν τε ς τό ν νοϋν τ ο υ ς π ε ρ ιω ρ

σμένον δπέρ τό δέον . . . .

Ά λ λ ά νά έξετάζουν, άλλά νά έρευνοϋν, άλλά νά σ υ γ κ ρ ίν ο υ ν καί τά μ

καλώ ς λεγόμενα νά τά δ έ χ ω ν τα ι, τά δέ κακώ ς καί έσφαλμένω ς νά τά ά π ο ρ ρ ίπ το υ

μ ή σ το χα ζό μ εν ο ι π ο ιο ς τά είπ ε ν , ά λ λ ά πώ ς τ ά ε ί π ε κ α ί.δ ια τ ί.

Κ α ί νά γίνο υ ν μ ιμ η τα ί καί ζη λω τα ί τω ν π α λ α ιώ ν μας έκ ε ίν ω ν π ερ ιφ ή μ »

προγόνω ν, κ α τα σ τα ίν ο ν τε ς τόν νοϋν τους π ά ν τη πάντω ς έλεύθερον άπό κάθε πρόληί

ά ξ ία ς κ α ί δ π ο λ ή ψ ε ω ς ,τ ό ^ ό π ο ίο ν ε ίν α ι ίδ ιο ν τ ή ς ά λ η θ ο ϋ ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς κ α ί τ ο ϋ δ ρ θο ϋ λόγου
(Κ αλοκινήματα σ. 2 1 —!

*
 Λ. I. Β Ρ Α Ν Ο Υ Σ Η

Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Σ ΨΑΛΙΔΑΣ
Ο ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
Ο Π Α ΤΡΙΩ ΤΗ Σ—Ο Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Σ -Ο Α ΓΩ ΝΙΣΤΗΣ

Ε Γ Α Λ Ο Σ , α ν α μ φ ισ β ή τη τα , και βαρύ; δ τίτλ ο ; « Δ ι δ ά σ κ α λ ο ς τ ο υ

Μ Γ έ ν ο υ ς » ! 'Ό μ ω ; φ οβάμ αι πώ ς
τον έχει κ ά π ω ς ξ ε θ ω ρ ιά σ ε ι. Τ ο ν α π ο ν έ μ ο υ μ ε εύ κ ο λ α
ή πολλή κι ά κ ρ ιτ η

μ α το δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ς, σέ κ ά θ ε τ α π ε ιν ό ν ε ρ γ ά τ η τή ς π α ιδ ε ία ς κ α ί τ ω ν γ ρ α μ μ ά τ ω ν κ α τ ά τά
συχνά χρήσ η
σέ μ ε τ ρ ιώ τ α τ ο υ ; γ ρ α μ ­
του

χ ρ ό ν ια τής Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ία ς— μ ο ρ φ έ ς πάντοτε σεβαστές κ α τά πάντα, πού δέ μπορούν

όμως νά βαστάξουν στούς α σ θ ε ν ικ ο ύ ς τ ω ν ώ μ ο υ ς ό λ ο ι τ ο υ ς τό β α ρ ύ τίτλ ο π ού τούς

αποδώ σαμε, τίτλ ο πού δηλώ νει τον π ν ε υ μ α τικ ό ν ηγέτη τού ’Έ θ ν ο υ ς και πρέπει

νά χ α ρ α κ τη ρ ίζ η την ξ ε χ ω ρ ισ τ ή π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα , τον α να μ ορφ ω τή , πού α κ τιν ο β ό ­

λησε κι έξω άπό τούς το ίχ ο υ ς τού σ χ ο λ είο υ , τον σ υ ν ε ιδ η τ ό ν εκ πρόσ ω πο τω ν α νη ­

σ υ χ ιώ ν , τω ν προβλημάτω ν, τω ν αγώ νω ν καί τω ν ε λ π ίδ ω ν τού κ α ιρ ο ύ του και

τού τόπου του.

Λ ίγ ο υ ς λ ο ιπ ό ν θά ξ ε χ ω ρ ίσ ο υ μ ε σέ κάθε π ε ρ ίο δ ο προδρόμ ους φ ω τ ε ιν ο ύ ς,

πού άνέλαβαν σ υ ν ε ιδ η τά κι έπ α ιξ α ν δ η μ ιο υ ρ γ ικ ά το ν ή γ ε τ ικ ό τους ρόλο στά χ ρ ό ν ια

τη ς σ κ λ α β ιά ς, κι ο ι λ ίγ ο ι α υ το ί, οί ξ ε χ ω ρ ισ τ ο ί, θ ά κρατήσουν ε π ά ξ ια τό βαρύ

ΐίτλ ο και θά μ είν ο υ ν στή ν εο ε λ λ η ν ικ ή μας ισ το ρ ία π ρ α γ μ α τ ικ ο ί « Δ ι δ ά σ κ α λ ο ι

τ ο ύ Γ έ ν ο υ ς » 1.

“Ε κ ρ ιν α α π α ρ α ίτη τη τή δ ια σ ά φ η σ η αύτή, προτού α να φ έρω τ* όνομα τού

Ψ α λ ίδ α , γ ιά νά προσγράψ ω πλάϊ του, μ 9 όλη του τή βαρύτητα καί τή λάμψ η,

’ τον έπ ά ξ ιο τίτλ ο .

Ό * ΑΒ'ανάαιος Ψαλίδας, έ λ ά χ ισ τα γνω στός μας δυστυχώ ς κι ά δ ικ α

ι άγνοημένος, κατέχει α ν α μ φ ισ β ή τη τα ' ξ ε χ ω ρ ισ τ ή θέσ η ανάμεσα στούς δ ια λ ε χ το ύ ς

I π ν ε υ μ α τικ ο ύ ς ή γ έ τ ε ς πού ά ν έ δ ε ιξ ε ή μεγάλη εποχή του.

Κ ο ρ υ φ α ίο ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους, α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε υ τ ικ ό ς εκπρόσ ω πος τού

I Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ο ύ Δ ια φ ω τισ μ ο ύ κ α 'ι φ υ σ ιο γ ν ω μ ία ά πό τις π ιο δυνατές πού έβγαλε

! δ π ρ ο επ α ν α σ τα τικ ό ς Ε λ λ η ν ισ μ ό ς, κ ιν ε ίτα ι σ ’ όλους τούς το μ ε ίς τώ ν π ν ε υ μ α τικ ώ ν ,

• κ ο ι ν ω ν ι κ ώ ν κ α 'ι έ θ ν ι κ ώ ν προβλημάτω ν τής έποχής του, κ υ ρ ια ρ χ ε ί γύρω του κ α 'ι

» μέ τήν πολύμορφη δράση του καλύπτει τέσσερες δ ε κ α ε τ ίε ς ο λ ό κ λ η ρ ε ς— μ ισ ό σχεδόν

* α ΐ ώ ν α — π ρ ’ι ν κ α ί μετά τό Ε Ικ ο σ ιέ ν α .

1. ΟΙ σημειώσεις βρίσκονται ατό τέλος τού κάθε κεφαλαίου*

m A. I. ΒρανούσΚ)

Δ εν ξέρω π ώ ς καί πότε θ* αποκτήσουμε μ ια α ν τά ξ ια ε ιδ ικ ή μ ο ν ο γ ρ α φ ία

καί μ ια ω λοκληρω μένη μελέτη γ ια τή ζω ή καί τό έργο του Ψ α λ ίδ α . Ή επ ο χή του

τον ανέβαζε στο θρόνο του Κ οραή 2. Ή χ ο ρ εία τω ν μ α θ η τ ώ ν του κρά τη σ ε ζω ν τα νή

τήν ανάμνησή του, άν καί ε λ ά χ ισ τ α ά ξ ιο π ο ίη σ ε τή δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή του ε π ίδ ρ α σ η .

( ’Ί σ ω ς τ ό κΰμ α τού α ρ χ α ϊσ μ ο ύ τής πρώ της μ ε τ α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ικ ή ς π ε ρ ιό δ ο υ συνετέ-

λεσε στο νά λησμονηθή ό Ψ α λ ίδ α ς. ’Ί σ ω ς δμω ς κι α υ τό τό ίδ ιο τό έρ γο κι ή δράση

του, πού ήταν στενά δεμένα πάντοτε με τά προβλήματα τού κ α ιρ ο ύ του καί τού

τόπου του, δεν έ δ ιν α ν εύκολα τήν ε υ κ α ιρ ία αργότερα, στήν Ελεύθερη Ε λ λ ά δα ,

νά θ υ μ η θ ή κ α ν ε ίς τό μεγάλο Ή π ε ιρ ώ τ η τής Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ία ς). ’Α ρ γ ά ά ρ χ ισ ε νά

γράφ εται κάτι γύ ρ ω α π ’ τον Ψ α λ ίδ α καί τό έργο του. Κ ά θε φ ορά όμω ς πού

έφερνε ή έρευνα στο φ ω ς νέα σ το ιχ ε ία γ ια τή δράση του, γ ιν ό τα ν ολοφάνερο δτι

π ρ ό κ ειτα ι γ ιά μ ιά π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα δχι τυ χ α ία . Ή πρόσφ ατη στροφή τώ ν νεοελ­

λ η ν ικ ώ ν σ πουδώ ν προς τή μελέτη τού π ρ ο επ α ν α σ τα τικ ο ύ Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , μέχρι

σήμερα, δέ μάς έδω σε σχεδόν τίπ ο τε ώ λοκληρω μένο γ ιά τον Ψ α λ ί δ α 8. Π ρ ο σ φ ε ύ ­

γουμε ακόμα στά π α λ ιά β ιο γ ρ α φ ικ ά σ η μ ε ιώ μ α τ α τού Γ ούδα, τού Κ ρ ίν ο υ τού

Β λ α ν τ ή 4 κ. α ., πού ε ίν α ι ελ λ ιπ ή καί α π η ρ χ α ιω μ έ ν α α ν α γ κ α σ τ ικ ά , α φ ο ύ στο μεταξύ

έ γ ιν α ν γνω σ τά τόσα καί τόσα ανέκδοτα χ ε ιρ ό γ ρ α φ α το ύ Ψ α λ ίδ α , σ κ ό ρ π ια σ’ ελλη­

ν ικ έ ς β ιβ λ ιο θ ή κ ε ς τού ε σ ω τ ε ρ ικ ο ύ καί τού ε ξ ω τ ε ρ ι κ ο ύ 6, κ ι α φ ο ύ οί νεώ τερες

έρ ευ ν ες— έστω καί σ π ο ρ α δ ικ ά ή ά σ υ σ τη μ α το π ο ίη τα — υ π έ δ ε ιξ α ν ή π α ρ ο υ σ ία σ α ν

α ξιό λ ο γ α νέα σ το ιχ ε ία γ ιά τή ζω ή, τό έργο καί τή δράση τού Ψ α λ ίδ α ® .

Γ ιά τή σ υ ν ο λ ικ ή ν εξέταση καί τήν ώ λοκληρω μένη ε ικ ό ν α τού Ψ α λ ίδ α ,

τήν πλήρη — β ιο γ ρ α φ ικ ή , ισ το ρ ικ ή καί γ ρ α μ μ α το λ ο γ ικ ή — μελέτη πού α ξ ίζε ι ν ά

γ ίν η γ ιά τον κ ο ρ υ φ α ίο Δ ιδ ά σ κ α λ ο τού Γ ένους, μελέτη πού θ ά τού δώ ση ασφαλώ ς

ξ ε χ ω ρ ισ τ ή θέση μέσα στήν π ρ ο ε π α ν α σ τα τικ ή ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ή π ε ρ ίο δ ο τού Ν έου

Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , ε π ιχ ε ιρ ώ σήμερα μ ιά π ρ ώ τη σ υμ βολή, Ε ξετάζοντας ώ ρ ισ μ έ ν ε ς π λευ ρ ές

ά π ό τή ζω ή καί τή δράση του, πού έμεναν κάπω ς στήν ά φ ά ν ε ια μέχρι σήμερα,

καί σ υνάμα π α ρ ο υ σ ιά ζο ν τα ς μ ε ρ ικ ά κ ε ίμ ε ν ά του ανέκδοτα ή λησμονημένα, χ ρ ή σ ιμ α

άπό κά θε ά π ο ψ η καί χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά γ ιά τό θέμ α μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. ΟΙ σημασιολογικές μεταπτώσεις πού παίρνει ή λέξη * γένος» στά χρόνια τής

Τουρκοκρατίας, ή στενή ή ευρύτερη έννοια της, δημιουργεί αρκετές συγχύσεις στο μελετητή
τών κειμένων τής εποχής. Πρβλ. σχετικά Ν ι κ. Β. Τ ω μ α δ ά κ η, Ό Ιωσήφ Βρυέννιος
καί ή Κρήτη κατά τό 1400, Άθ. 1947, σελ. 73 - 77 (όπου καί προγενέστερη βιβλιογραφία) καί
πρόσφατα Κ. Θ. Δ η μ α ρ ά, Ή φωτισμένη Ευρώπη, περ. «Νέα Εστία», τόμ. 51,
τεύχ. 591 (15 Φεβρ. 1952) σ. 2*27. Σήμερα, φυσικά, ό όρος «Διδάοχαλος χον Γένους» δεν
μπορεί σέ καμμιά περίπτωση νά κρατάη τό στενό περιεχόμενο πού συναντούμε ίσως στήν
παλαιότερη χρήση του.
2. Κατά τή σύγχρονη μαριυρία τού Λόρδου Byron (στις σημειώσεις πού άκολου·
θούν τό β' $σμα τού Childe Harold's Pilgrimage). Τήν ίδια πληροφορία μάς δίνει άργό·
τέρα καί 6 J . E m e r s o n (A picture of Greece in 1825 . . . τόμ. A' London, 1826, σ, 9),
Όλόκλσρο τό σχετικό άπόσπασμα τού B y r o n τό παραθέτει κ αί ό Δι ο ν . Θ ε ρ ε ι α ν ό ί
(Άδαμ. Κοραής, τόμ, Β\ σιλ, 124),

I
 'Αθανάσιός Ψαλίδας 888

3. Ό Φ. Μι χαλόπουλος ανήγγειλε άπ' τά 1930 ειδική μονογραφία για τον

Ψαλίδα στη σειρά των «Μεγάλων μας Άναγεννητών», πού εγκαινίασε τότε μέ τό Ρήγα Βελε-
στινλή (βλ. Φ. Μι χ α λ οπ ο ύ λ ο υ, Τά Γιάννενα κι ή Νεοελλην. Αναγέννηση, Άθ. 1930,
σελ. 73). Τό περιμένουμε πάντα, άφοΰ μάλιστα ό συγγραφέας φανέρωσε πώς κατέχει κι ανέκ­
δοτα χειρόγραφα του Ψαλίδα (πρβλ. αυτόθι, σελ. 22, σημ. 3). — Παρόμοια υπόσχεση μάς
έδωσε κι ό μακαρίτης Γ. Χαρι τ άκης (Ήπειρ. Χρον. ΣΤ' 1931, σελ. 33). — Ό Ήπειρώ-
της παιδαγωγός Εύρ. Σούρλας, χρόνια τώρα, έχει ανέκδοτη τή διδακτορική του διατριβή
για τό φιλοσοφικό καί παιδαγωγικό έργο του Ψαλίδα:
4. Άν. Γούδα, Βίοι παράλληλοι... τόμ. Β', *Αθ. 1870, σελ. 285 -308. —
Σ. Δ. Κρίνου, Αθανάσιος Ψαλίδας, περιοδ. «Εστία», έτος Δ' τόμ. Ζ' άριθ. 167 (11 Μαρτ.
1879), σελ. 145-150. — Σ. Βλαντή, ’Αθανάσιος Ψαλίδας, στο «Δελτίον τής Τστορ. καί
Έθνολογ. Έταιρ. τής ’Ελλάδος», τόμ. Θ' (1926), σελ, 89 - 96.
5. Θάπιανε πολλές σελίδες ή άναγραφή των έργων του Ψαλίδα, δσα βρίσκονται ανέκ­
δοτα —αύτόγραφα ή αντίγραφα— στις διάφορες βιβλιοθήκες τής Ελλάδος καί των γειτο­
νικών χωρών καί περιγράφονται στους δημοσιευμένους Καταλόγους Έλλην. Χε»ρογράφων.
Τά χειρόγραφα τού Ψαλίδα, φιλοσοφικές πραγματείες, διδακτικά εγχειρίδια, «μαθηματάρια»,
σημειώσεις παραδόσεων, επιστολές κ.ά. έργα, είναι πολύ περισσότερα απ’ όσα σημείωσε σέ
μιά προχειρότατη άναγραφή ό Διον. Καλογε ρόπουλος (Έπτανησ. ΈπιΟεώρ. Β' 1924
σελ. 104 -106). — Πριν επιχειρήσουμε όμως τή συγκεντρωτική άναγραφή των περιγραφέντων
ήδη ανεκδότων έργων τού Ψαλίδα, είναι ανάγκη νά μάς δώσουν πρώτα μιά άναγραφή τού
σχετικού υλικού όσοι κατέχουν ή άνέλαβαν νά παρουσιάσουν τά χειρόγραφα τού Ψαλίδα
πού ξέρουμε ότι διασώθηκαν, άλλ’ άγνοούμε τό περιεχόμενό τους (Συλλογή Βλαχογιάννη,
Γεν. ’Αρχεία τού Κράτους, ’Αρχείο Ψαλίδα κλπ.).
6. 'Αρκεί νά σημειώσω τις επιστολές πού έδημοσίευσε ό Δ. Σάρρος (Ήπ. Χρον.
Β' 1927, σελ. 275 κ έξ.), τμήματα τής Γεωγραφίας τού Ψ. πού έξέδωκε ό Ν. Γιαννό-
πουλος (έφημ. «Λαϊκή Φωνή» Βόλου, 14-19 Όκτωβρ. 1923), όΧρ. Σούλης (έφημ.
«"Ηπειρος» Ίωαννίνων 26 - 30 Μαΐου 1929) καί ό Γ. Χαρι τ άκης (Ήπειρ. Χρον. ΣΤ'
1931, σελ. 32-74), δύο επιστολές τού Ψαλίδα προς τό Μαυροκορδάτο, πού άνακοίνωσε
ό Γ. Βλαχογιάννης (έφημ. «Πρωία» 22 Νοεμβρ. 1931 καί περιοδ. «Νέα Εστία», τόμ. 36,
1944, σελ. 883-884), τήν «’Αρχαιολογία ’Αρβανιτών» πού έδημοσίευσε ο Εύρ. Σούρλας
(Ήπειρ. Χρον. ΙΣΤ'· 1941, σελ. 219-228), κ.ά.

Α “ ΣΠΟΥΔΕΣ, ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΔΡΑΣΗ

ΚΑΙ ΠΡΏΤΗ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΕΞΟΡΜ ΗΣΗ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ

Ζ
Ω Η Α Φ ΙΕ Ρ Ω Μ Ε Ν Η στήν υ π η ρ ε σ ία τής Π α τρ ίδ ο ς κ αί σ τή ν π ρ ο κ ο π ή του

Γ έ ν ο υ ς ε ίν α ι ή ζ ω ή το υ Ψ α λ ίδ α , γ ε μ ά τ η ο λ ό κ λ η ρ η ά π ό ω ρ α ίο υ ς α γ ώ ν ε ς , ά να ·
κ α ιν ισ τικ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς, π α τ ρ ιω τικ έ ς εν έ ρ γ ε ιε ς , πολύμορφ η κι άκά·

| μ ατη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα .

Τά β ιο γ ρ α φ ικ ά τοϋ Ψ αλίδα, σέ γ ε ν ικ έ ς γραμμ ές το υ λ ά χ ισ το ν , μάς ε ίν α ι

ι μέ αρκετή οπω σδήποτε α κ ρ ίβ ε ια γνω στά, χ ά ρ ις σ τις Ιδ ιό γ ρ α φ ε ς σ η μ ε ιώ σ ε ις του,

ι τΙς ό π ο ιε ς, καθώ ς φ α ίν ετα ι, ε χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε δ β ιο γ ρ ά φ ο ς το υ Σ τ. Κ ρ ίν ο ς \

Γεννήθηκε στα Γ ιά ν ν ε ν α τό 1767 ·. Ό π α τέρα ς του Π έτρος Ψ α λ ίδ α ς, άπό

' π α λ ι ά γ ι α ν ν ι ώ τ ι κ η ο ι κ ο γ έ ν ε ι α Θ, ή τ α ν , φ α ί ν ε τ α ι , π ο λ ύ ε υ κ α τ ά σ τ α τ ο ς , έ π ι δ ι δ ό μ ε ν ο ς μ α ζ ί

ι Καί μ ’ά λ λ ο υ ς σ υ /γ ε ν ε ΐς του σ το ε μ π ό ρ ιό μέ τή Β λ α χ ία κ α ί τ ή Ρ ω σ σ ία . Ή ανώ τερη

ι κοινωνική θέση τής οίκογενείας του — μεγάλο πλεονέκτημα για τήν έποχή έκείνη—
334 A. I, δρανόύσή

βοήθησε α σφ αλώ ς πολύ ιό ν ’Α θ α ν ά σ ι ο Ψ α λ ίδ α αργότερα νά ε π ιβ λ η θ ή στην κ ο ι­

ν ω ν ία τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν καί ν ’ α ν τ ιμ ε τ ώ π ισ η ακλόνητος τις ζω ηρές α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις πού

προκαλοΰσαν οι ν ε ω τε ρ ισ μ ο ί το υ .

Μ ικ ρ ό ς ακόμα δ Α θ α ν ά σ ιο ς — εξη μ ό λ ις χρόνω ν— έμ ειν ε ορφανός από

πατέρα (1 7 7 3 ). Έ μ α θ ε τά π ρώ τα γράμμ ατα στα Γ ιά ν ν ε ν α και 18 χρ ο νώ ν (ΙΤ θδ )

τα ξ ίδ ε ψ ε στη Ρ ω σ σ ία , κοντά στα μεγαλύτερα ά δ έ ρ φ ια το υ και τούς άλλους συγγε­

ν ε ίς και σ υ μ π α τρ ιώ τε ς το υ πού β ρ ίσ κ ο ν τα ν έκ εϊ ε γ κ α τ ε σ τ η μ έ ν ο ι. Σ τη Ρ ω σ σ ία συνέ­

χ ισ ε τις σ π ο υ δές του, π ρ ώ τα στή Ν ίζν α καί αργότερα στην Π ολτάβα τής Ο υκρα­

ν ία ς, δπου φ ο ίτη σ ε σ ’ ένα Σ ε μ ιν ά ρ ιο . Κ ά π ο ιο ς π λ ο ύ σ ιο ς εκεί ομογενής, πού τον

ε ίχ ε προσλάβει ο ικ ο δ ιδ ά σ κ α λ ο , τού έ μ π ισ τ ε ύ θ η κ ε τό γ ιο του καί δυο χ ρ ό ν ια αργό­

τερα (το ν Α ύγουσ το τού 1 7 8 7 ), στέλνει τον Ψ α λ ίδ α συνοδό καί κηδεμόνα τού

γ ιο υ του στή Β ιέ ν ν η 10.

ΟΙ σπονδές τον Ψ αλίδα σ υ ν ε χ ίζ ο ν τα ι τώ ρα κ α ι συμπληρώ νονται στή

Β ιέ ν ν η . Σ τή ν α ρχή έγγρά φ εται και φ ο ιτ ά στήν ’Ι α τ ρ ι κ ή Σ χολή. Τ ά πρώ τα όμω ς

μ α θ ή μ α τα τής α ν α το μ ία ς καί ή ά π ο κ ρ ο υ σ τικ ή θέα τώ ν πτω μ ά τω ν τού προξενούν

α π ο τρ ο π ια σ μ ό κι α ισ θ ά ν ε τ α ι α δ υ ν α μ ία νά σ υ ν έ χ ισ η τή φ ο ίτη σ ή το υ ιι. Σ τράφ ηκε

λ ο ιπ ό ν αλλού, εκεί δπ ο υ τον τραβούσε π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ή κ λ ίσ η το υ . Τ ι α κ ρ ιβ ώ ς εσ π ο ύ -

δασε δέ μάς ε ίν α ι γνω στό. Τ ό β έβ α ιο ε ίν α ι πώ ς ξεπέρασε τις σ υ ν ε ιθ ισ μ έ ν ε ς σπου­

δές τού κ α ιρ ο ύ του κ α ί, πέρα από τή γ ε ν ικ ή μόρφ ω σ η καί τήν πλήρη κατάρ­

τισ ή του σ τ ις β α σ ικ έ ς ε π ισ τή μ ε ς τής εποχής, ζήτησε νά ικ α ν ο π ο ιή σ η τις ανησυ­

χ ίε ς το υ σε ανώ τερες φ ιλ ο σ ο φ ικ έ ς σπουδές.

Τ ό 1791, ε ϊκ ο σ ιτ ε σ σ ά ρ ω ν μ ό λ ις χρονώ ν, εμ φ α ν ίζετα ι μέ τό φ ιλ ο σ ο φ ικ ό τ ο υ ’

σ ύγγρα μ μ α «* Αλη&ής Ε υδα ιμο νία » 12, έ ρ γ ο κ α θ α ρ ά α κ α δ η μ α ϊκ ή ς μ ο ρ φ ή ς, δ η μ ο ­

σ ιευ μ έν ο παράλληλα καί σέ γλώ σ σα λ α τ ιν ικ ή , στήν ο π ο ία έγραφ αν, δπω ς είν α ι

γνω στό, τις δ ια τρ ιβ έ ς τους οι σ οφ οί τής Ε υρώ πη ς. Σ το εξώ φυλλο ή φράση τού

Δ η μ ο κ ρ ίτο υ «Αίτίη ονδεν Χδμεν' εν βν&ω γάρ ή ΑλήΦεια» (κ α ί λ α τ ιν ικ ά « R a tio n e

n il sc im u s; in p ro fu n d is e n im v e rita s la te t» ). Σ τον κατάλογο τώ ν συνδρο­

μητώ ν, ανάμεσα στούς ο μ ο γ ε ν ε ίς, καί πολλοί ξένοι σ ο φ ο ί, καθηγητα ί «εν τή

τής Β ιέ ν ν η ς *Α κ α δ η μ ί α » κλπ.

Μ εγάλα μ ε τ α φ υ σ ικ ά π ροβ λή μ α τα άπασ χολούν τό νεαρό Ή π ε ιρ ώ τ η : ή ύπαρξη

τού Θ εο ύ , ή ά θ α ν α σ ία τής ψ υχής, ή ε λ ε υ θ ε ρ ία τού ά νθρώ που, ή έν ν ο ια κ α ί τά

δ ρ ια τής ε υ δ α ιμ ο ν ία ς κ .τ .λ ,

είς τό παρόν βιβλιάριον — μ ά ς λ έ ε ι δ ί δ ι ο ς σ τ ο ν π ρ ό λ ο γ ό τ ο υ — ή Φί­

« . . .

λησα νά δείξω βεβαίους έκείνας τάς άρχάς, αΐτινες υπό πολλών Αμφιβάλλονται,
και όπου ώς δόξαι και φαντασίαι παρομοίων αντοϊς Ανϋρώπο)ν νομίζοντας ανται
δέ αί άρχαϊ είναι ή Υ Π Α Ρ Ξ ΙΣ Τ Ο Υ ΘΕΟΥ, ή Α Θ Α Ν Α Σ ΙΑ ΤΗ Σ Ψ ΥΧΗ Σ,
ή Μ ΕΤΑ Θ Α Ν Α Τ Ο Ν Α Ν Τ ΙΔ Ο Σ ΙΣ καί τέλος ή Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ ΙΑ Τ Ο Υ ΑΝΘΡΩ­
Π Ο Υ / . . . / , 9Η βέβαιος και Αναμφίβολος τούτων τών τ ε σ σ ά ρ ω ν Αρχών γνώσις
πρός την του ΑνΦρώπου φυσικήν καί ύπέρ φύοιν Ε Υ Δ Α ΙΜ Ο Ν ΙΑ Ν Αναγ■
καίως Απαιτείται . . , » ( σ ε λ . κ β ' , κ δ ' ) .
Πρόκειται για μεγάλη φιλοσοφική σύνθεση, πού θ* άπλωνόταν σέ τρεϊί
 Άθοίνάαιοζ ΦαΧίδα({ m
.--.VW··^-· .^ ^ - · . »■-!■-■·- - ..................... - — —- ■■* ■>» ■■-..* *.-*.1 I fa............— ■ "

τόμους, όπω ς αναγγέλλει ό ίδ ιο ς , και θ ά μάς έ δ ιν ε ένα ολόκληρο φ ιλ ο σ ο φ ικ ό

σύστημα, π ρ ο ο ρ ισ μ έ ν ο ασφαλώ ς νά βρή ευρύτερη α π ή χη σ η στην εποχή του

— γ ι’ αυτό άλλω στε τό τυπώ νει παράλληλα και σε γλ ώ σ σ α λ α τ ιν ικ ή — κ α 'ι ν ά δ ώ σ η

ίσ ω ς ξ ε χ ω ρ ισ τ ή θέση στο όνομα του πρω τοπόρου Γ ρ α ικ ο ύ μέσα στήν ισ τ ο ρ ία του

ευ ρ ω π α ϊκ ο ύ πνεύματος. Δ εν τον ικ α ν ο π ο ιε ί κανένα από τά φ ιλ ο σ ο φ ικ ά συστήματα

του κ α ιρ ο ύ το υ . Ό στοχασμός του κ ιν ε ίτα ι ελεύθερα και φ ιλ ο δ ο ξ ε ί νά δ ια τυ π ώ σ η

δ ικ έ ς του πρω τότυπες θ εω ρ ίες : «ημείς Ιδώ δεν δογματίζομεν κατά Κάν τ » ,
σ η μ ε ιώ ν ε ι (σ ελ. λ δ ') . Π αράλληλα όμ ω ς δηλώ νει ότι τό β ιβ λ ίο τ ο υ , έμμεσα τουλά­

χ ισ τ ο ν , έ ρ χ ε τ α ι <δλους τους εχθρούς τής θρησκείας, καθώς είναι

ν ’ ά ν τ ικ ρ ο υ σ η

δ Ρουσσδ, 6 Βολταίριος, δ Έλβέτιος και άλλοι παρόμοιοι» ( σ ε λ . λ η ' ) . Ε ί ν α ι κ ρ ί μ α

πού δεν ε ίδ α ν τό φ ω ς τής δ η μ ο σ ιό τη το ς ό δεύτερος και τρ ίτ ο ς τόμος τής π ρ ω τό ­

τυπης αυτής φ ιλ ο σ ο φ ικ ή ς π ρ α γ μ α τ ε ία ς. *0 Ψ α λ ίδ α ς π ε ρ ίμ ε ν ε τήν υ π ο σ τή ρ ιξ η τού

α ν α γ ν ω σ τικ ο ύ κάγώ τή ύμετέρα ταχεία συνδρομή παρακινήσεις εις

κ ο ιν ο ύ , «ένα

φως εκδώσω και τον δεύτερον και τρίτον τόμον . . . > ( σ ε λ . λστ), α λ λ ά ο ί ε κ δ ο τ ι κ έ ς
δ υ σ χέρ ειες, φ α ίν ε τα ι, δεν τού τό έπέτρεψ αν ι *.

Π αραμένοντας στή Β ιέ ν ν η , εξακολουθεί τις σπουδές, κ α ι τις φ ιλ ο σ ο ­

φ ικ έ ς το υ μελέτες κ ι ε π ε κ τ ε ίν ε ι κ α τ α π λ η κ τ ικ ά τή σ υ γ γ ρ α φ ικ ή του δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα .

Π αράλληλα συνθέτει ή μεταφ ράζει κ α 'ι ε κ δ ίδ ει δ ιά φ ο ρ α άλλα β ιβ λ ία μέ π ο ικ ίλ ο

π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο — δ ιδ α κ τ ικ ά , ισ τ ο ρ ικ ά , π ο λ ιτικ ά , λ ο γ ο τε χ ν ικ ά 14— ή δ ιο ρ θ ώ ν ε ι κι ε π ι­

μ ε λ ε ίτ α ι τήν έκδοση β ιβ λ ίω ν άλλω ν ο μ ο γενώ ν του, β ρ ίσ κ ο ν τα ς έ τσ ι, φ α ίν ετα ι, ένα ν

πόρο ζω ής στά τυ π ο γ ρ α φ ε ία τής Β ι έ ν ν η ς 15.

*Η σνγγραφική καί έκδοτική του δραστηριότητα σε πολλά σ η μ ε ία

συναντάται και σ υ μ β α δ ίζ ε ι μέ τις πρώ τες σ υ γ γ ρ α φ ικ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς τού Ρ ή γ α

κι άλλω ν φ ω τ ισ μ έ ν ω ν προδρόμ ω ν κι άναγεννητώ ν τής εποχής ε κ ε ίν η ς .

Σ τά 1795 έχ ει έ το ιμ α ήδη κ α 'ι αναγγέλλει 16 π ώ ς « θέλουν έκδοσή πολλά

δγλίγωρα» δέκα π ε ρ ίπ ο υ σ υγγράμ μ α τά του I

— Γ ρ α μ μ α τικ ή

— Ρ η το ρ ικ ή
— Λ ο γ ικ ή

— Μ ε τ α φ υ σ ικ ή

— Π ε ιρ α μ α τικ ή Φ υ σ ικ ή ( «κατά τους νεωτέρους φυσικούς καί χνμικούς»)

— Έ θ ικ ή

— Τ ό Δ ίκ α ιο ν τής Φ ύσ εω ς

Π α γ κ ό σ μ ιο ς 'Ι σ τ ο ρ ία , καί

— Γ ε ω γ ρ α φ ία .

Δ εν πρόλαβε τότε, στή Β ιέ ν ν η , νά τά έκδώ ση. Ε υτυχώ ς όμω ς όλα αυτά τά

έργα δ ια σ ώ θ η κ α ν σέ χ ε ιρ ό γ ρ α φ α ” — ε ίτ ε τής εποχής αυτής, ε ίτ ε μεταγενέστερα.

Σ τά παραπάνω πρέπει νά προστεθούν δυο ακόμα β ιβ λ ία , πού ανήκουν στή

σ ειρ ά τώ ν δ ιδ α κ τικ ώ ν του έ γ χ ε ιρ ιδ ίω ν : 1° ή μεγάλη *Αριθμητική τού M e tz b u rg ,

τήν ο π ο ία μετέφρασε καί τύπω σε ό Ψ α λ ίδ α ς στή Β ιέ ν ν η τό 1791, π λ ο υ τίζ ο ν τ α ς τ η ν

μέ πολλές προσθήκες καί σημειώματα «προς κοινήν χρήσιν τώ ν τής Ε λ λ ά δ ο ς σχο·

886 Α. ί. Βρ&νούβΥ)

λ ε ίω ν » ιβ , έ ρ γ ο πού κ ρ ίθ η κ ε ώ φ ε λ ιμ ώ τα τ ο γ ια τήν επ οχή του 19, καί 2° ή « Πρα­

μάτεια περί τών Ελληνικών Συγγραφέων» , γραμμένη ε π ίσ η ς το 1791 κ α 'ι σ ω ζ ό -

μενη σήμερα σε χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο τής Δ ημοτ. Β ιβ λ ιο θ ή κ η ς Κ ο ζ ά ν η ς 9°.

Ο ι σ υγγρ α φ ές του αυτές, τυπω μένες κι ανέκδοτες, κ α θ ώ ς κ ι άλλες μεταγενέ­

σ τερ ες, μ α ς δ ε ίχ ν ο υ ν έν α ν π ο λ υ γ ρ α φ ώ τ α τ ο συγγραφ έα. Ή κ α τα π λ η κ τικ ή γ ια σήμερα

π ο λ υ μ έ ρ ε ιά τ ο υ τον κατατάσσει στους « π ο λ υ ίσ το ρ ε ς» ε κ ε ίν ο υ ς λ ο γ ίο υ ς π ο ύ ά ν έ δ ε ιξ ε

ή Ε υ ρ ώ π η α π ό τήν ’Α ν α γ έ ν ν η σ η ω ς τό τέλος π ε ρ ίπ ο υ του 18ου α ιώ ν α , τυ π ικ ο ύ ς

εκπροσώ πους μ ια ς μεγάλης ισ το ρ ικ ή ς π ε ρ ιό δ ο υ , πού θ ε μ ε λ ιώ ν ε ι καί ο ίκ ο δ ο μ ε ϊ τή ν

κ α ιν ο ύ ρ γ ια Ε υ ρ ώ π η τού Δ ια φ ω τισ μ ο ύ .

Ο ι ο μ ο γ ε ν ε ίς το υ ξέρουν καλά π ώ ς δλα τά έθ νη χρω στούν πολλά σ* α υ τ ο ύ ς

τούς φ ω τ ισ μ έ ν ο υ ς λ ο γ ίο υ ς, τούς « π ο λ υ ίσ το ρ ε ς» καί « ε γ κ υ κ λ ο π α ιδ ικ ο ύ ς» , τούς

π ρ ο δ ρ ό μ ο υ ς , πού δούλευαν α θόρυβα καί έμμ εσα, άλλα θ ε τ ικ ά καί άποτελεσμα-

τικ ά γ ιά τήν α φ ύ π ν ισ η καί τήν ανάσταση τού Γ ένους.

Σ ’ ένα α π ό τ’ ανέκδοτα σ υγγράμ μ α τά του αυτής τής π ε ρ ιό δ ο υ , γραμμένο

στή Β ιέ ν ν η τό 1793 καί σω ζόμενο σήμερα στήν Ε θ ν ικ ή Β ιβ λ ιο θ ή κ η (ά ρ ιθ .

χ ε ιρ ο γ ρ . 1 1 5 5 ), β ρ ίσ κ ο υ μ ε στήν αρχή ένα έ κ φ ρ α σ τ ικ ώ τ α τ ο ε π ίγ ρ α μ μ α , πού τού

α φ ιέ ρ ω σ ε κ ά π ο ιο ς θα υ μ α σ τή ς του, γ ιά νά χ α ιρ ε τ ίσ η τό σοφ ό σ υγγραφ έα καί τό

ε θ ν ικ ό του έργο, πού προμηνοΰσε τήν κατάλυση τού ζυγού τή ς σ κ λ α β ιά ς:

'Ελλάς τλαοίπον\ ενφραίνου όράονσα γόνους οους

δέλτους ποιεϋντας, ας ζυγός ώλεο9 αδρός / . . a i .
*
Ό « φ ω τ ι σ μ ό ς τ ο ύ Γ έ ν ο υ ς » ε ίν α ι τό μεγάλο α ίτ η μ α τής εποχής.

*Ό λες ο! δ υ ν ά μ ε ις τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ εκεί κ α τ ε υ θ ύ ν ο ν τ α ι: «δπως βοηέλήοωμεν παν-

ταχόϋεν νά άναλάβη τό πεπτωκός Γένος των Ελλήνω ν » , κ α θ ώ ς γράφ ει χαρακτη­

ρ ισ τικ ά τήν ίδ ια εποχή ό Ρ ή γ α ς 22. "Ό λα τά π ρ ο ο δ ε υ τικ ά σ τ ο ιχ ε ία , έμποροι καί

λ ό γ ιο ι τω ν ε λ λ η ν ικ ώ ν χω ρ ώ ν καί προπα ντός τώ ν ε λ λ η ν ικ ώ ν π α ρ ο ικ ιώ ν τής Ε υρ ώ ­

πης, ζούν μέσα στον πυρετό τής μεγάλης π ρ ο ε το ιμ α σ ία ς. Ή ανάσταση τού Γένους

π λ η σ ιά ζ ε ι. Τ ό α ισ θ ά ν ο ν τ α ι δλοι κι α φ ιε ρ ώ ν ο υ ν δλες τους τις δ υ ν ά μ ε ις νά προπα­

ρασκευάσουν τό έδαφ ος. Β λέπουν ε π ιτα κ τικ ό τό καθήκον τους καί τό έργο τους

ίε ρ ό , άλλά καί ε ξ α ιρ ε τ ικ ά I π ε ί γ ο ν. Θ αρρεί κ α ν ε ίς πώ ς τό Γ ένος ά σ θ μ α ίν ει

σ* έ ν α ν α γώ να δρόμου, γ ιά νά κ ε ρ δ ίσ η μ ο ν ο μ ιά ς δ ,τ ι είχ ε χάσει βραδυπορώ ντας

επί τ ρ ε ις α ιώ ν ε ς μέσα στο σκότος καί κάτω α π ’ τό βάρος τής σ κ λ α β ιά ς, νά κατα-

κ τήσ η γρή γορα «τά φ ώ τα τής Ε υρ ώ π η ς» , πού τά θεω ρεί δ ικ ή του φ υ σ ικ ή κληρο­

ν ο μ ιά . Μ έσα ο* αυτό τον π υρετό α σ θ μ α ίν ει, θ α ρ ρ ε ίς , κι δ Ψ α λ ίδ α ς κι άπλώ νει

τή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά του σέ μ ιά π ο λ υ μ έ ρ ε ιά κ α τα π λ η κ τικ ή γ ιά μάς σήμερα, άλλά τόσο

δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν η γ ιά τήν εποχή του.

Ή α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η τ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς δεν ε ίν α ι π ιά ή ά ό ρ ισ τη έλ π ίδ α

πού τρεμόσβηνε άλλοτε στ* άποσ ταμένα σ τήθη τώ ν ρ α γ ιά δ ω ν . Ό Ψ α λ ίδ α ς καί

οί σύγχρονοί του δ μ ο γ ε ν ε ϊς σ τη ρ ίζο υ ν τώ ρα β ά σ ιμ α τις έλ π ίδ ες τους σέ σ υ γ κ ε κ ρ ι­

μένα πρά γμ α τα . Ή μεγάλη χ ρ ισ τ ια ν ικ ή α υ το κ ρ α το ρ ία τού Β ορρά, ή δμόδοξη

Ρ ω σ σ ία τής Μ εγάλης Αικατερίνης, έδειχνε καθαρά πώς ήταν Αποφασισμένη

 *Αθανάσιος Φαλίδβς 887

νά π ε ρ ιο ρ ίσ η τή ν Τ ο υ ρ κ ιά στήν ’Α σ ί α καί νά κ υ ρ ιά ρ χ η σ η στον Ε ύ ξ ε ιν ο κ α ί στό

Α Ι γ α ϊ ο · β. Μ έ τ' ό ν ε ιρ ό τή ς Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο ύ π ο λ η ς π έ θ α ν ε 6 Μ ε γ ά λ ο ς Π έ τ ρ ο ς . Ο ι θ ρ ύ ­

λοι γ ια το «ξανθόν γένος» του Β ορρά, πού θάρχόταν νά σαρώ ση τήν Τ ο υ ρ κ ία

ώ ς τήν Κ ό κ κ ιν η Μ η λ ιά , β ιχυ κ ά λ ιζα ν τα ό ν ε ιρ α τω ν ρ α γ ιά δ ω ν . Ό ά φ α ν ισ μ ό ς,

ή π ο λ υ α ίμ α χ τη θ υ σ ία και ή Ιγ κ α τ ά λ ε ιψ η τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ στα Ό ρ λ ω φ ικ ά (1 7 7 0 )

ε ίχ α ν κ ιό λ α ς λησμονηθή. *Η μεγάλη Τ σ α ρ ίν α τώ ρα έχει β α φ τ ίσ ε ι Κ ω ν σ τα ν τ ίν ο

τον έγγονό της, τον μορφ ώ νει μέ "Ε λληνες π α ιδ α γ ω γ ο ύ ς και δασκάλους και τον

π ρ ο ο ρ ίζει γ ια τον θρόνο τού Β υ ζ α ν τίο υ . Τ ά σ χ έ δ ιά της ε ίν α ι κ ο ιν ό μ υ σ τικ ό π ιά .

Σ υζητούνται σ τ ις ε υ ρ ω π α ϊκ ές Α υλές, αναπτερώ νουν τις ε λ π ίδ ε ς τω ν Ε λ λ ή νω ν ,

έν θ ο υ σ ιά ζ ο υ ν τό Β ο λ τα ϊρ ο , τον ευνοούμενο φ ιλ ό σ ο φ ο τής Τ σ α ρ ίν α ς, πού τήν

εγ κ ω μ ιά ζ ε ι γ ια τήν κ ο σ μ ο ϊσ τ ο ρ ικ ή της απόφ αση, καί καταλήγουν σε σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν ες

σ υ μ φ ω ν ίε ς μέ τον αύτοκράτορα τής Α υ σ τ ρ ία ς γ ια τήν α πό κ ο ιν ο ύ δράση καί τον

δ ια μ ε λ ισ μ ό τω ν ο θ ω μ α ν ικ ώ ν ε π α ρ χ ιώ ν τής Β α λ κ α νικ ή ς. Ιδ ια ίτ ε ρ η ε ύ ν ο ια καί

ε ξ α ιρ ε τικ ά π ρ ο ν ό μ ια άπονέμονται στούς "Ε λληνες τής Ρ ω σ σ ία ς, υ π ο σ χ έ σ ε ις μ εγά ­

λες δ ίδ ο ν τ α ι— ή δ ια δ ίδ ο ν τα ι— καί οί π ρ ο ε το ιμ α σ ίε ς ε ίν α ι ολοφάνερες. Σ τ α 1787

ή Μ εγάλη Α ικ α τε ρ ίν η κ α τεβ α ίν ει στήν Κ ρ ιμ α ία καί κηρύσσει τον πόλεμο κατά

τής Τ ο υ ρ κ ία ς . . .

Τ ήν π ε ρ ίο δ ο αυτή τού μεγάλου αναβρασμού ό Ψ α λ ίδ α ς ζή στή Ρ ω σ σ ία ,

δπω ς ε ίδ α μ ε (1 7 8 5 — 1 7 8 7 ). Σ υ μ μ ε ρ ίζε τα ι απόλυτα τις ελ π ίδ ες τω ν ομ ογενώ ν του,

τον ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό καί τό θα υ μ α σ μ ό τώ ν συγχρόνω ν του γ ιά τήν « κ ρ α τα ιο τ ά τη

άνασσα», τή « Σ ε μ ίρ α μ η τού Β ορρά», όπ ω ς τήν έλεγε δ Β ο λ τα ΐρ ο ς, τήν « ’Α θ η ν ά

τής "Α ρκτου», όπω ς τήν άποκαλούσε ό Ε υ γ έ ν ιο ς Β ούλγαρης.

*0 ρ ω σ σ ο το υ ρ κ ικ ό ς π ό λ εμ ο ς εξακολουθούσε, ενώ δ Ψ α λ ίδ α ς σ υ ν έ χ ιζ ε τις

σπουδές του στή Β ιέ ν ν η . Π α ρ ά λ λ η λ α μέ τις σπουδές του όμω ς, ά γρυπνα παρα κο­

λουθεί τή μεγάλη υπόθεσ η τή ς Π α τρ ίδ ο ς του καί βράζει μέσα του ή μεγάλη προσ ­

δ ο κ ία . Τ ό πρώ το του β ιβ λ ίο , ή *’Αλη&ής Ε ύδαιμονία», πού τυ π ώ ν ε τα ι, δ π ω ς

ε ίδ α μ ε , τ ό 1791 στή Β ιέ ν ν η , μάς δ ε ίχ ν ε ι ολοζώ ντανο τον ε ν θ ο υ σ ιώ δ η π α τρ ιώ τη

μέ τήν α κ ο ίμ η τη λαχτάρα γ ιά τή ν τύχη τής π α τρ ίδ ο ς του.

Τ ό β ιβ λ ίο ε ίν α ι *Tjj κραταιοτάτη καί ενσεβεστάτη Μεγάλη

α φ ιερ ω μ έν ο

Κυρία Κυρίρ. ΑΙκατερίνη xfj Β ', Ιμπερατορίσση πόσης Ρωσσίας κτλ. κτλ. κτλ.*
( σ ε λ . δ' — ε ' ) . Μ ε τ ά τ ή ν α φ ι έ ρ ω σ η , ακολουθεί ή κ α θ ιε ρ ω μ έ ν η σ τά β ιβ λ ία τή ς

έ π ο χ ή ς ε κ ε ίν η ς π ρ ο σ φ ώ ν η σ η , ή ό π ο ια εδ ώ ε ίν α ι α ρ κ ε τ ά ε κ τ ε ν ή ς (σ ελ. σ τ /— κ α ')

καί δέν π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι, δπω ς συνήθω ς, σε λ ίγ α κ ο λ α κ ε υ τικ ά λ ό γ ια τού σ υγγραφ έα

προς τό τιμ ώ μ εν ο πρόσω πο, αλλά π α ίρ ν ε ι τή μορφ ή π ρ α γ μ α τ ικ ή ς α να φ ορά ς καί

π α τ ρ ιω τικ ο ύ υπομνήματος, πού τό απευθύνει εκ μέρους τής Ε λ λ ά δ ο ς προς τήν

α ύ το κ ρ ά τειρ α τής Ρ ο ^ σ σ ία ς, α ν ε π ίσ η μ ο ς πρεσβευτής τού υπόδουλου Γ ένους του,

δ Α θ α ν ά σ ιο ς Ψ α λ ίδ α ς.

Μ εταφέρω εδώ λ ίγ ε ς χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ έ ς π ε ρ ικ ο π έ ς άπ* τήν π ρ ο σ φ ώ ­

νηση α υ τή :
Νυν ο ύ ν , κραταιοτάτη *Ανασσα, επί ΣοΙ πεπλήρωται τό τον πάλαι
« . . .

ίκείνου φιλοσόφου άπόφ&εγμα τον «τότε τους υπηκόους ευ εχειν* άποφηναμένου,

«δτε βασιλεύει φιλόσοφος η φιλοσοφεί βασιλεύς* . . . ( σ ε λ . η * ) .
888 A. I. Βρανούση

Ταις Σαΐς οϋν άκτΐσι καί ή Ελλάς, ή τό πάλαι μ ϊν ένδοξός τε κα\

, . .

ευδαίμων διά την 5Αϋηνάν και *Αρην, νυν δε άδοξος και δυστυχής διά τον των
βαρβάρων Ίλλίβοντα και έπιβαρννοντα ζυγόν, χρυχρά ουσα, ΰερμαίνεσϋαι ήρξατο
καί τάς χεΐρας έκτείνειν και τφ νω ώς παρούσαν δράν Σε την αυτής άντιλαμβα-
νομένην καί υπερασπιζομένην καί τον δεινόν ζυγόν λυτρωσομένην καί δέσποιναν
αυτής έσομένην . . . ( σ ε λ . ι δ ' — ι σ τ ' ) .
. . . Σε, φημί, Κραταιοτάτη, προσδοκά, έπΐ Σέ ελπίζει, καϊ έλπίζουσα οϋκ

επαισχυν&ήοεται. . . ( σ ε λ . ι σ τ ' ) .
. . . Ταύτης ούν τής eΕλλάδος κάγώ εκγονος ών είς Σε την αυτής έσομένην

Μητέρα προσδραμεΐν έκρινα και τούτους μου τούς πρώτους καρπούς ώς άπαρχάς
Αυτή προσκομίσαι τε και άνα&ειναι ινα ανεπηρέαστοι υπό τής Σής άντι-
λήψεως διατηρώνται και διαφνλάττωνται.
Δέξαι τοίνυν ευμενώς, κραταιοτάτη "Ανασσα, τού τής ενδόξου ποτέ και
ταΐς επιστήμαις κατηγλαϊσμένης eΕλλάδος έκγόνον τούς καρπούς ΣοΙ προακομιζο-
μένους, ώς πρδς την κοινήν πάντων ωφέλειαν αφορώντας %να κάγώ
τούτοις παροτρυνόμένος πάσάν μου την ζωήν Σοι τή ημών μητρι άνα^ήσω,
ών και έσόμενος
τής Σής κραταιοτάτης Μεγαλειότητος
ϋποκλινέστατος ελάχιστος δούλος
((τελ. ι η ' — κ ') . Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ Π Ε ΤΡ Ο Υ Ψ Α Λ ΙΔ Α Σ

Τ η ν ίδ ια χ ρ ο ν ιά οι γνω σ τοί Θ εσσαλοΙ πρω τοπόροι Δ α ν ιή λ Φ ιλ ιπ π ίδ η ς

και Γ ρ η γ. Κ ω νσ τα ντάς α φ ιερ ώ ν ο υ ν τη « Ν ε ω τε ρ ικ ή Γ ε ω γ ρ α φ ία » τους στον π ρ ίγ ­

κ ιπ α Γ Γ ο τ ε μ κ ιν , τον ευνοούμενο τήζ Μ εγάλης Α ικ α τε ρ ίν η ς και έμπΥ ευστή του

« Ε λ λ η ν ικ ο ύ Σ χ ε δ ίο υ » , ενώ πολλοί άλλοι ά φ ιερ ο ό ν ο υ ν τά β ιβ λ ία τους στον σύτο*

κράτορα τής Α υ σ τ ρ ία ς ή στην άνασσα τ ή ς Ρ ω σ σ ία ς , ό σ ο ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε ή π ο λ ε μ ικ ή ,

σ ύμ πρα ξη τω ν δύο α υ το κ ρ α το ρ ιώ ν κατά τής Τ ο υ ρ κ ί α ς 2\

, *

Σ το ίδ ιο ε γ κ ω μ ια σ τ ικ ό πνεύμα και μέ τον ϊδ ιο ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό γράφει

ό Ψ α λ ίδ α ς και τυπώ νει λ ίγ ο αργότερα ένα μ ικ ρ ό φ υ /λ ά δ ιο (σ χ. 16° σελ. 32)

μέ τον τίτλ ο« Α ΙΚ Α Τ Ε Ρ ΙΝ Α ή Β ', ήτοι Ιστορία σύντομος τής έν τή

:

όδοιπορίμ Α ύτή ς πρδς τούς έν Ν ίξνη και Τ α υρίq. Γραικούς ύ π 9 Α ύτής

δειχ& είσης έννοιας . Συντεϋεισα μεν υπό ’Αθανασίου Πέτρου Ψαλίδα τον εξ
9Ιο)αννίνων xal τύποις έκδοϋεϊσα 9Εν Βιέννη, 1792 έτει, παρά 9Ιωσήφ τω
Βαουμανστέρω*>26.
Φ υ λ λ ά δ ιο κ α θ α ρ ά π ρ ο π α γ α ν δ ισ τ ικ ό ϋά τ δ λ ε γ ε ό σ η μ ε ρ ι ν ό ς α ν α γ ν ώ σ τ η ς .
Ε ίν α ι φ ανερό δμ ω ς π ώ ς ό Ψ α λ ίδ α ς δεν κάνει π ο λ ιτικ ή προπαγάνδα, δπω ς τήν

εννοούμε σήμερά, άλλα κ ιν ε ίτα ι α π ό τον άδολο έ ν θ ο υ σ ια σ μ ό του και π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι

α πλώ ς δσα ε ίδ ε δ ίδ ιο ς ή έμαθε, όταν β ρ ισ κ ό τα ν ακόμα ανάμεσα στους σ υ γ γ εν είς

και σ υ μ π α τρ ιώ τε ς του στή Ν ίζν α (1 7 8 7 ), π ε ρ ισ τα τικ ά πού ε ίχ α ν κάνει βαθύτατη

εντύπω σ η τότε στους "Ε λλη νες και θεω ρή θηκαν βαρυσήμαντη καί α π ο φ α σ ισ τικ ή
 339 Αθανάσιος Ψαλίδας

καμπή γ ιά τήν τΰχη του υπ όδουλου Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ . Π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια τήν πολυθόρυβη

κάθοδο τής Μ εγάλης Α ικ α τε ρ ίν η ς στήν Κ ρ ιμ α ία (1 7 8 7 ), πού είχ ε πάρει τό χαρα ­

κτήρα θ ρ ια μ β ε υ τ ικ ο ύ ξ εκ ιν ή μ α το ς πρός τό Β υ ζ ά ν τ ιο καί κατέληξε στήν κήρυξη

τού δευτέρου ρ ω σ σ ο το υ ρ κ ικ ο ύ πολέμου (1 7 8 7 — 17 9 2 ). Ο ι λαμπρές τελετές, ot θ εα ­

μ α τικ ές π α ρ ελ ά σ εις, οι θ α μ β ω τικ ές ε π ιδ ε ίξ ε ις , ή ξ ε χ ω ρ ισ τ ή ε ύ ν ο ια τής Α ύτοκρά-

τειρ α ς π ρ ό ς τις ελ λ η ν ικ έ ς π α ρ ο ικ ίε ς τής ν ό τια ς Ρ ω σ σ ία ς (φ ο ρ ο λ ο γ ικ ή ά σ υ δ ο σ ία

στους "Ε λληνες ε μ π ό ρ ο υ ς , ε λ ε υ θ ε ρ ία κ ιν ή σ ε ω ς σ* δ λ η τή χώ ρα και πολλά άλλα

π ρ ο ν ό μ ια ), ο Γ αυτά θεω ρή θη κ α ν ισ το ρ ικ ό ς σταθμός γιά τή ζω ή καί τό μέλλον

τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ . Ο ί ο μ ο γ ε ν ε ίς τής Β ιέ ν ν η ς ζητούσαν ασφ αλώ ς κι άκουγαν αχόρ­

ταγα α π ’ τό σ τόμ α τού Ψ α λ ίδ α τις θαυμαστές αυτές δ ιη γ ή σ ε ις . Δ εν ήταν άσκοπο

λ ο ιπ ό ν κ ι α π ό ο ικ ο ν ο μ ικ ή πλευρά δ φ τω χός σπουδαστής τής Β ιέ ν ν η ς νά τύπω ση

σ5 ένα φυλλαδάκι τήν π ε ρ ιγ ρ α φ ή τω ν γεγονότω ν αυτώ ν, πού ήταν τό ζήτημα τής

ημέρας σ τις σ υ ν α ν α σ τ ρ ο φ έ ς καί τις σ υ ν ο μ ιλ ίες τώ ν ομογενώ ν. "Α ς μήν ξεχνούμε

πώ ς 6 ρ ω σ σ ο το υ ρ κ ικ ό ς πόλεμος εξακολουθούσε κι δ Λ άμ προς Κ ατσώ νης κ υ ρ ια ρ ­

χούσε στο Α ιγ α ίο . . .

Π ο ιο ε ίν α ι τό π ν ε ύ μ α τού σ υγγραφ έα και π ο ιέ ς οι π ρ ο θ έσ εις τού φ υλλα­

δ ίο υ , μάς τά λέει δ ίδ ιο ς δ Ψ α λ ίδ α ς:

κα&ιστορήσω εν συνάψει δλα εκείνα, ών έγώ αντόπτης έγενόμην

. . νά

ήτοι άμέσως ή καί εμμέσως . . .

. . . Αυτά δε τά ΰπ εμού ίστορη&ησόμενα, είναι ή ξεχωριστή έννοια ,
όπου εδειξεν A1KATEPJNA ή δεντέρα εις τον καιρόν τής οδοιπορίας της, εις
τους εν Νίζνη και Τανρία, [ = Κ ρ ι μ α ί ρ ] Γραικούς, διά νά φανερωτή εις δλην
σ χ ε δ ό ν τήν * Ελλάδα 6 κρύφιος αυτής σκοπός, όπου δΓ αυτήν τήν τάλαινάν τε και
δυστυχή τρέφει, 6 όποιος, άνίσως κακή αυτής τύχη δεν ή'&ελαν τον εμποδίσει
αίτιά τινα εξωτερικά τε και πλάγια, ήϋελε βέβαια προ πολλού φανερωτή,
και τήν Παλλάδα εις πάσαν τήν Ελλάδα είσάξει, και πάσης τής βαρβαρό-
τητος απαλλάξει . . . » ( σ ε λ . 4 ) .
Φ α ίν ετα ι πώ ς τό φ υ λ λ ά δ ιο αυτό ε ίχ ε γραφ ή πολύ π ρ ιν έκ δοθή (ίσ ω ς άμέ­

σω ς μετά τήν ά φ ιξ η το ύ Ψ α λ ίδ α σ τή Β ιέ ν ν η ) κ ι ά ρ χ ισ ε ασφ αλώ ς νά τυπώ νετα ι στο

τέλος τού 1791, γ ια τ ί σ τις αρχές τού 1792 ή Ρ ω σ σ ία τε ρ μ ά τιζε τον πεντάχρονο

πόλεμό της κατά τής Τ ο υ ρ κ ία ς (Σ υ νθή κ η Ί α σ ίο υ , 12 Τ α ν ο υ α ρ ίο υ 1 7 9 2 ), χ ω ρ ίς

κανένα ο υ σ ια σ τικ ό κ έρ δ ο ς κ α ί χ ω ρ ίς ν ά λ α β α ίνη κ α μ μ ιά απολύτω ς μ έ ρ ιμ ν α γ ιά τούς

"Ε λληνες, π ού μ έ τόσες υ π ο σ χ έ σ ε ις τ ο ύ ς ε ίχ ε ξ ε σ η κ ώ σ ε ι ν ά π ο λ ε μ ή σ ο υ ν π α ρ ά τό π λευ­

ρό τ η ς . . . Γ ιά δεύτερη φ ορά, μετά τά Ό ρ λ ω φ ικ ά , οί ρ ω σ σ ικ ές υ π ο σ χ έσ εις ε ίχ α ν

παρασύρει τούς "Ε λ λ η νες σέ α ν ο ιχ τό πόλεμο κατά τού Σ ουλτάνου καί γ ιά δεύτερη

φορά ξανάμεναν μόνοι κι απροστάτευτοι ν ’ α ν τ ιμ ε τ ω π ίσ ο υ ν τις φ οβερές α ν τ ε κ δ ικ ή ­

σ ε ις τ ώ ν τυράννω ν . , . Γ Γ ά λλη μ ιά φ ο ρ ά γ κ ρ ε μ ίζ ο ν τ α ι τά ό ν ε ιρ α τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν . . .

Ό Ψ α λ ίδ α ς, πού σ υ μ μ ε ρ ιζ ό τ α ν ολο αυτό τό δ ιά σ τ η μ α (1 7 8 7 — 1 7 9 2 )τον

- π α τ ρ ιω τικ ό έν θ ο υ σ ια σ μ ό τώ ν δμ ογενώ ντου, σ υ μ μ ε ρ ίζ ε τ α ι ασφ αλώ ς τώ ρα καί τήν

π α ν ε λ λ ή ν ια ά π ο κ α ρ δ ίω σ η . Ή δ ιά ψ ε υ σ η τώ ν ε λ π ίδ ω ν , ή ε γ κ α τ ά λ ε ιψ η κι ή π ικ ρ ία

τού ψ α λ ιδ ίζ ο υ ν τά φ τερά τώ ν ν εα ν ικ ώ ν ε ν θ ο υ σ ια σ μ ώ ν το ν . Δ έν δ η μ ο σ ιεύ ει τίπ ο τ α

 840 A. I. Βρανούση

π ια ώ ς τά 1795. Ή ω μή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α δμω ς τον κάνει ρ εα λ ισ τή . Κ λ ε ισ μ έ ν ο ς

στόν εα υτό του, α κ ο ν ίζ ε ι τό π ε ίσ μ α του καί καταλήγει σέ θ ε τικ ώ τε ρ ε ς α π ο φ ά σ εις.

Κ α μ μ ιά σ ω τη ρ ία δεν π ε ρ ιμ έ ν ε ι ά π 9 έξω . Ό μόνος σ ίγ ο υ ρ ο ς δρ ό μ ο ς γ ια την πολυ­

π ό θ η τη ανάσταση ε ίν α ι ο ί ίδ ιε ς ο ι δ υ ν ά μ ε ις του Γ ένο υ ς κ ι α υ τέ ς ο ί δ υ ν ά μ ε ις π ρ έ π ε ι

ν* α ν α π τ υ χ θ ο ύ ν , ν" ά ν δ ρ ω θ ή ό Ε λ λ η ν ισ μ ό ς, ν 9 απόκτηση α υ το σ υ ν ε ίδ η σ η κι αυτο­

π επ ο ίθ η σ η , γ ια νά δ ιε κ δ ίκ η σ η α π ο φ α σ ισ τικ ά μ ια μέρα τά δ ικ α ιώ μ α τ ά του στή ζω ή

κ α ί στήν ισ τ ο ρ ία . "Ο λο τό βάρος πέφ τει στήν π ν ε υ μ α τικ ή η γ ε σ ία του “Έ θ ν ο υ ς

κι αυτό τό βάρος α π ο φ α σ ίζει νά έ π ω μ ισ θ ή ό Ψ α λ ίδ α ς .

Θ έλω νά π ισ τε ύ ω π ώ ς τό δ ιά σ τ η μ α αυτό στή Β ιέ ν ν η ό Ψ α λ ίδ α ς δ εν έ μ ειν ε

α σ υ γ κ ίν η το ς κι ά π 9 τήν κ α ιν ο ύ ρ γ ια κ ο σ μ ο γ ο ν ία τή ς ε π α ν α σ τα τ ικ ή ς Γ α λ λ ία ς. "Ιδεο ­

λ ο γ ικ ά ε ίχ ε αρκετά π ρ ο σ α ν α το λ ισ θ ή προς τό πνεύμα τού Γ α λ λ ικ ο ύ Δ ια φ ω τ ισ μ ο ύ .

"Α σφ αλώ ς δεν π α ρ έ λ ε ιπ ε νά ενημερώ νεται καί σ τις π ο λ ιτικ έ ς εξ ε λ ίξ ε ις. Σ υ γ κ ε κ ρ ι­

μένα σ τ ο ιχ ε ία , ε ιδ ικ ά γ ια τ ό ν Ψ α λ ίδ α , δέν έχο υ μ ε. Μ ιά β α θ μ ια ία όμω ς μεταστροφ ή

τω ν πνευμ ά τω ν ε ίν α ι έκδηλη σ9 δλους τούς απόδημ ους "Έ λληνες τής εποχής.

Ο ί ο μ ο γ ε ν ε ίς τή ς Α υ σ τ ρ ία ς, πού ε ίχ α ν κ ιν η το π ο ιη θ ή παρά τό πλευρό τή ς Μ . Α ικ α

τ ε ρ ίν η ς, πού δ ιέ θ ε σ α ν τά πλούτη τους γ ιά νά συγκροτήσουν τό στόλο τού Λ ά μ π ρ ο υ

Κ α τσ ώ νη 26 καί π α ν η γ ύ ρ ιζ α ν άλλοτε τή « ρ ω σ σ ο γ ρ α ικ ικ ή σ υ μ μ α χ ία » , μετά από τή

δ ιά ψ ε υ σ η τω ν ελ π ίδ ο > ν πού ε ίχ α ν σ τη ρ ίξ ει στήν ομόδοξη Ρ ω σ σ ία , φ α ίν ο ν τα ι τώ ρ α

πολύ ε υ α ίσ θ η τ ο ι μπροστά στα νέα κ η ρ ύ γ μ α τ α πού έ ρ χ ο ν τ α ι α π ό τή Γ α λ λ ία . Ό Ρ ή ­

γας στά 1796, όταν έρχεται στή Β ιέ ν ν η , β ρ ίσ κ ει ή δ η τά πνεύματα π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι­

σμένα προς τις γ α λ λ ικ ές επ α ν α σ τα τ ικ έ ς ι δ έ ε ς 27.

9Ή δ η προ τού 1795 συνετάραξε τή ν Α ύ σ τρ ο ο υ γ γ ρ ικ ή ’Α σ τ υ ν ο μ ί α ή σ υνω ­

μ ο σ ία ενός Ο ύ γγρ ο υ κ α θη γη τού Μ α ρ τίν ο β ιτς (1 755 — 1 7 9 5 ), πού εργάσθηκε

κι εμαρτύρησε γ ιά τις γα λ λ ικ ές δ η μ ο κ ρ α τ ικ έ ς ι δ έ ε ς 38. Π ο λ υ ά ρ ιθ μ ο ι πράκτορες

κ ιν ο ύ ν τα ι α υ τ ή τήν εποχή σ τ ις ε υ ρ ω π α ϊκ έ ς πρω τεύουσες κι άναφερονται πολλές

μ υ σ τικ έ ς ε τα ιρ ε ίε ς , π α ρ α κ λ ά δ ια ϊσ ω ς κ ά π ο ια ς τε κ το ν ικ ή ς σ το ά ς, πού κ α θ ο δ η γ ε ίτα ι,

φ α ίν ε τα ι, α π ό τή Γ α λ λ ία καί δ ιο χ ε τε ύ ε ι παντού τά ε π α ν α σ τα τ ικ ά κηρύγματα κά

τά α ν θ ρ ω π ισ τικ ά ιδ ε ώ δ η . Σ υ γχρ ό νω ς δ μεγάλος Κ οραής, γράφ οντας από τό Π α

ρ ίσ ι προς τούς σ υ μ π α τρ ιώ τε ς το υ , κ α λ λ ιε ρ γ ε ί τή μεταστροφ ή αυτή τω ν πνευμάτοτ

κ α ί συντελεί στο ν" ά πα ρνη θούν οί "Έ λληνες τήν α π ο λ υ τ α ρ χ ικ ή Ρ ω σ σ ία καί ν<

π ρ ο σ α ν α το λ ισ θ ο ύ ν προς τή δ η μ ο κ ρ α τικ ή Γ α λ λ ία . 9Α π ό τά 1792 ο ν ε ιρ ε ύ ε τ α ι μι<

ά πέρα ντη «Γαλλογραικική Δημοκρατία » ώ ς μ ό ν η σ ω τ η ρ ί α γ ι ά τ ο ύ ς " Έ λ λ η ν ε ς

« δ ι ά ν ά άπολανσωσι την άληθινην των προπατόρων των ελευθερίαν , άσνγκρίτω
διάφορον άπό την ρωοοικην ελευθερίαν . . . » 29.
*

Σ " δλες αυτές τις ζυ μ ώ σ εις, ασφ αλώ ς, δέν έ μ ειν ε αμέτοχος δ Ψ α λ ίδ α »

δ ά γρ υπ νος πάντα κι ανήσυχος π α τρ ιώ τη ς. Δ έν άκούμε δμ ω ς τη φ ω νή του, πας

μ ό λ ις τό 1795, μετά ά πό τρ ία δλόκληρα χ ρ ό ν ια σ ιω π ή ς. Τ ά χ ρ ό ν ια αυτά ε ίν«

ή γ ο ν ιμ ώ τε ρ η π ε ρ ίο δ ο ς τή ς σ υ γ γ ρ α φ ικ ή ς του δ ρ α σ τη ρ ιό τη το ς. "Ό πω ς ε ϊδ α |

π ιο πά νω , στά 1795 έχει έτο ιμ α γ ιά τύπω μ α μ ιά δλόκληρη δεκάδα ά?

β ιβ λ ία , σ υγγρ ά μ μ α τα σ υ σ τ η μ α τ ικ ά , δπου αποκρυστάλλω σε καί δ ια τύ π ω σ ε μεθ

 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 841

δ ικ ά , γ ια νά προσφέρη στο ‘Γ έ ν ο ς του, ολη τή σ ο φ ία πού ά π ε κ ό μ ισ ε σ τ 'ις μακρό­

χρονες σπουδές του κι δλα τά σ το ιχ ε ία ιώ ν ε π ισ τη μ ώ ν της Ιπ οχή ς του. Τ ό

γεγονός αυτό ε ίν α ι αρκετό γ ια νά μ ά ς π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η τί έκανε σ τή Β ιέ ν ν η δ Ψ α λ ίδ α ς

δλο τό δ ιά σ τ η μ α αυτό (1 7 9 2 — 17 9 5 ), πού δεν άκούμε τή φ ω ν ή του.

Κ ι α ν έσβησε μέσα του ή μεγάλη π ρ ο σ δ ο κ ία πού θ έ ρ μ α ιν ε άλλοτε τή ν καρ­

δ ιά του, δταν π ε ρ ίμ ε ν ε τήν απελευθέρω ση τής Ε λ λ ά δ ο ς α π ’ τούς Ρ ώ σ σ ους καί

ε γ κ ω μ ία ζε τή Μ εγ. Α ικ α τ ε ρ ίν η , ε ίν α ι ολοφάνερο πώ ς δεν ήταν α πό τούς α νθ ρ ώ ­

πους πού κ α τα π ο ν τίζο ν τα ι στο χάος τω ν ά π ο κ α ρ δ ιώ σ ε ω ν . Ή π ικ ρ ή π ε ίρ α τού

έ δ ε ιξ ε τον ασφαλή δρόμο. Α υστηρή π ε ρ ισ υ λ λ ο γ ή τού ε π ιτ ρ έ π ε ι νά έ π ιδ ο θ ή γ ο ν ι-

μώ τατα στο έργο του, νά συγκέντρω ση τις δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ καί νά ετο ιμ α σ τή γ ιά τή

μεγάλη αποστολή πού ε π ω μ ίζ ε τ α ι. *0 « φ ω τ ισ μ ό ς τού Γ ένους» πρέπει νά συντε-

λεσθή σ υ σ τη μ α τικ ά κ α 'ι υ π ο μ ο ν η τ ικ ά , γ ια τί μονάχα αυτό οδηγεί α λά νθασ τα στήν

πολυπόθητη αναγέννηση και τήν ανάσταση τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ .

«*Η δ ο υ λ ε ία δεν σ τη ρ ίζε τα ι ε ις μόνον τό δόρυ τω ν κατακτητώ ν, άλλά κ α 'ι

ε ίς τήν α μ ά θ ε ια ν τω ν δεδουλω μένω ν. Ο ί δ ιδ ά σ κ α λ ο ι και οί σ υ γ γ ρ α φ ε ίς τού ύπο-

δοΰλου Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ — σ η μ ε ιώ ν ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά δ Σ π . Λ ά μ π ρ ο ς— ε ίν α ι ο ί σκα­

π α ν ε ίς τής Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς του, ε ίν α ι οί πρόδρομοι τω ν ε θ ν ικ ώ ν η ρ ώ ω ν . . . » 90.

"Ο λος ό π α τ ρ ιω τισ μ ό ς τού Ψ α λ ίδ α δ ιο χ ε τε ύ ε τα ι τώ ρα προς αυτή τή ν κατεύ­

θυνση. Ε ίν α ι άλλω στε τό κ α ιν ο ύ ρ γ ιο πνεύμα τής εποχής. «Τ ά νέα τής ε π ισ τή μ η ς

δ ιδ ά γ μ α τα δ ιε δ ίδ ο ν το ω ς κηρύγματα ά πολυτρώ σ εω : από τώ ν προλήψ εω ν κ α 'ι τ ώ ν

τ υ ρ α ν ν ιώ ν . Ε λ ε υ θ ε ρ ί α π ο λ ι τ ι κ ή κ α ί έ λ ε υ θ έ ρ α έ ρ ε υ ν α

σ υ ν α δ ε λ φ ο ύ ν τ α ι » 3Ι. Β α θύ ς γνώ στης τής π ε ρ ιό δ ο υ αυτής 6 α κ α δ η μ α ϊκ ό ς

Μ ιχ. Σ τ ε φ α ν ίδ η ς δ ια γ ρ ά φ ε ι ε π ιγ ρ α μ μ α τ ικ ά τό ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ό αυτό πνεύμα καί τις

π α τ ρ ιω τικ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς τώ ν φ ω τ ισ μ έ ν ω ν πρω τοπόρω ν τής εποχής, π ού φ ιλ ο δ ο ­

ξούν, ό π α >c ό Ψ α λ ίδ α ς, ν ’ αποτελόσουν τήν κ α ιν ο ύ ρ γ ια π ν ε υ μ α τικ ή ή γ ε σ ία τού

Γ ένους: « Έ ν τφ εύ ρ ω π α ϊκ φ έ κ ε ίν φ π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τ ι— γ ρ ά φ ε ι— ά φ η ρ έθ η α π ό τΤ )ν

οφ θαλμώ ν τώ ν Ε λ λ ή νω ν σπουδαστώ ν ή τώ ν προλήψ εω ν άχλύς, καί ε ίδ ο ν δτι

ή τής π α τρ ίδ ο ς τω ν έκ π α ίδ ε υ σ ις , ή π ε ρ ιέ π ο υ σ α τήν σ ο φ ία ν τού α ρ ισ το κ ρ α τικ ο ύ

λ ο γ ιω τα τισ μ ο ύ κ α ι τ ή ν α μ ά θ ε ια ν τού κλήρου, κατά σ υνθήκην καί κατά π α ρ ά δ ο σ ιν ,

ήτο α κ ρ ιβ ώ ς τά ψ ε υ δ ή ε κ ε ί ν α γ ρ ά μ μ α τ α , τ ώ ν ο π ο ί ω ν ή δ η

τ ή ν κ α τ ά λ υ σ ι ν έ ώ ρ τ α ζ ε ν ή Δ ύ σ ι ς . Κ α 'ι ή σ θ ά ν θ η σ α ν εντεύθεν τήν

ανάγκην νά κ α τα β ιβ ά σ ω σ ι τήν π α ιδ ε ία ν έν Έ λ λ ά δ ι μέχρι τώ ν λ α ϊκ ώ ν σ τρω μάτω ν,

καί τήν έ κ π α ίδ ε υ σ ιν ταύτην τού Ε λ λ η ν ικ ο ύ λαού νά ζω ογονήσω σι δ ιά τώ ν κ α ιν ώ ν

δ ιδ α γ μ ά τιο ν , δ ιά τώ ν Φ υ σ ικ ώ ν Ε π ισ τη μ ώ ν καί τώ ν θ ε τ ικ ώ ν γνώ σεω ν, ε κ ε ίν ω ν ,

α ϊτ ιν ε ς έ δ ίδ α σ κ ο ν τήν ά π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ ι ν τ ώ ν π ν ε υ μ ά τ ω ν α π ό

τ ώ ν ζ υ γ ώ ν . Κ α ί έμεγάλυνεν ακόμη π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ν ό π όθος αυτώ ν δ ιά μ ία ν

έ λ ε υ θ έ ρ α ν Ε λ λ ά δ α , μ έ λ ο ς τ ή ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ο ί κ ο γ ε -

ν ε ί α ς κ α ί ε σ τ ί α ν τ ο ύ ν έ ο υ θ α υ μ α σ τ ο ύ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ » 83 .

9Α λ λ * δς άκούσουμε τή φ ω νή τού ίδ ιο υ τού Ψ α λ ίδ α . Σ τά 1795 κ ά π ο ια

π ε ρ ισ ια τικ ά τον ανάγκασαν νά τυπώ σ η — ύστερ’ από τρ ία χ ρ ό ν ια σ ιω π ή ς— ένα

342 Λ. I. Βρανοό^η

φ υ λ λ ά δ ιο , τά «Κ αλοκινήματα» 8β. ‘Α σ ή μ α ν τ η σχοδόν μα: φ α ίν ε τα ι ή αφορμή.

Π ίσ ω όμ ω ς από την φ α ιν ο μ ε ν ικ ά άσήμαντη αφ ορμή, δ ια κ ρ ίν ο υ μ ε εύκολα τά β α θ ύ ­

τερα α ί τ ι α : ε ίν α ι ή σ ;χφ ή ς α ν τ ίθ ε σ ή του πρός τό α π η ρ χ α ιω μ έ ν ο καί άπω στεω μένο

πνεύμα, πού β α ρ α ίν ει α κ ό μ α επάνω στη ζω ή κ α ί τις α ν τ ιλ ή ψ ε ις τω ν ομ ο γενώ ν του,

ε ίν α ι ή σ υ ν ε ιδ η τ ά α ν α κ α ιν ισ τικ ή (α ν κ αί κ ά π ω ς α ν α ρ χ ικ ή ) εξό ρ μ η σ η το υ νέου σ ο φ ο ύ ,

πού έρχεται νά κ α τα γ γ ε ίλ η τή σ τ α σ ιμ ό τ η τα καί τήν ο π ισ θ ο δ ρ ό μ η σ η τω ν «άνεγνω

ρ ισ μ έ ν ω ν » λ ο γ ίω ν τής εποχή ς του κι έρχεται νά χαράξη τήν κ α ιν ο ύ ρ γ ια γραμμή

πού ο φ ε ίλ ε ι ν’ άκολουθήση ή π ν ε υ μ α τικ ή π ο ρ ε ία το υ νέου Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ .

Ό τίτλ ο ς «Κ αλοκινήματα» δεν ε ξ η γ ε ίτα ι παρά μονάχα ω ς προανάκρουσμα

καί ε ξ α γ γ ε λ ία μ ια ς νέας έξορμήσεω ς. Δ εν ε ίν α ι τό πρώ το β ιβ λ ίο τού Ψ α λ ίδ α ,

άλλ* ε ίν α ι ή π ρώ τη εξόρμησή του γ ιά τήν εφ αρμογή ενός ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ο ΰ προγράμ­

ματος, πού α ρ χ ίζ ε ι νά μ π α ίν η σ* εφ αρμογή. Δ έκα χ ρ ό ν ια τώ ρα μακρυά από τήν

π α τ ρ ίδ α του, ε ίδ ε κι έμ α θ ε τόσα καί τόσα, πέρασε π ρ ο σ δ ο κ ίε ς κ α ί α π ο γ ο η τεύ σ εις,

μελέτησε τά προβλήματα τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , ε σ τ ά θ μ ισ ε τήν κατάσταση καί κατέληξε

σέ μεγάλες α π ο φ ά σ εις. Κ ι α ρ χ ίζ ε ι, γ ε μ α ιο ς ενθο * σ ια σ μ ό καί μ α χ η τικ ό τη τα , τό

μεγάλον α γώ να γ ιά τήν α φ ύ π ν ισ η τού Γ ένο υς:

κΛοιπόν, αδελφοί μου ομογενείς ! εξυπνήσατε μίαν φοράν από τον

βαθύν αυτόν ύπνον και πολυχρόνιον άνοίξατε τους οφθαλμούς σας καί
ΐδετε τό λαμπρόν φως του Ή λ ιο ν στοχασθήτε τίνων απόγονοι εΐσθε καί
πώς κατεστάθητε, εις τί άθλιον κατάστασιν Ά μαθείας και Βαρβαρότητος
ήλθετε' άποδιώξατε δλους τους ύποκριτάς και κόλακας, όπου σάς περιτρι-
γυρίζουν, οϊτινες ώς κόρακες οάς εξορύττουσι και τους ψυχικούς καϊ σωμα­
τικούς οφθαλμούς' άποβάλατε και τούς άγύρτας δμου και μαστρωπούς,
καϊ ακολούθως δλά εκείνα τά ανθρωπάρια, οπού σάς υστερούν καϊ τήν περι­
ουσίαν και τήν υγείαν και τήν ζωήν, τυφλώνοντάς σας μέ τήν εϋωνόν τουζ
Α μά θ εια ν' μιμηθήτε τούς Ευρωπαίους, τά πεπολιτισμένα και λελαμπρυ-
σμένα γένη . . » ( Κ α λ ο κ ι ν ή μ α τ α σ . 2 3 — 2 4 ) .
«"Αχ ! τεταλαιπωρημένον και διεσπαρμένον μου τήδε κάκεΐσι
Γένος ! πόσην λύπην αισθάνεται ή ψυχή μου ! . .
. . . *0 κάλαμός μου καταβρέχεται από τά δάκρυα, ή λύπη κα
ή κατήφεια τον εμποδίζει από τό νά θρηνήση τήν Αθλιότητά μας περαιτέρω . .
. . . Τή αλήθεια , άναισθητότερος ήθελα είμαι και από αύτάς τά
πέτρας, άν βλέποίντας τό Γένος μου εϊς αυτήν τήν ταλαιπωρίαν, εις αυτή
τήν δυστυχίαν, δεν ήθελον ταραχθή τά σπλάγχνα μου, δεν ήθελον σηκωθώ
πυκνοί αναθυμιάσεις λύπής ώς νέφη από τήν καρδίαν μου καί δεν ήθελ
χύσει πηγάς δακρύων . . . » ( α ύ τ . σ . 4 — 5 ) .
Α λ λ ά οί θρ ή νοι γ ιά τό κατάντημα τού υπόδουλον Γ ένους δεν ώ φ ελοΰι

Χ ρ ε ιά ζ ε τα ι δράση, αγώ νες σκληροί σέ κ ά θε τομέα καί θ υ σ ίε ς μ ε γ ά λ ε ς.' Ό Ψο

λ ίδ α ς μελετά κ α ί ψ άχνει νά βρή τά ά π ο τελ εσ μ α τικ ώ τερ α μέσα :

Τ ί τό δφελος, αν καί ακαταπαύστως ήθελα χύνει ποταμηδόν δάκρνι
« . . .

καθώς καί τώρα χύνω , γράφωντας καί καταβρέχωντας τό χαρτίον ; . . . » ( α ύ τ . σ . 6

 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 848

Τ ά δάκρυα, προσθέτει δ ίδ ιο ς , « έουνήϋιοαν νά τά νομίζουν διά οημεΐα

νποκρίσεως χα\ τρέλας . . . » ( α ύ τ . σ . 5 ) . I V α υ τ ό π ρ έ π ε ι κ α ί ρ ι α ν ά χ τ υ π ή σ η
κ α ν ε ί ς ν ι ά μ ε σ ώ τ ε ρ α ν ά μ ι λ ή σ η : «δεΐται λόγον, δεΐται φωνής, και φωνής εκπλη­

κτικής, επειδή κεκώφωσϋε τά ώτα και έσκληρύνϋητε τή καρδίφ. . . » ( α ύ τ . σ . 5 ) .

Κ α ί αναγγέλλει τή μεγάλη του εξόρμηση :

«Αυτήν δέ τήν έκπληκτικήν φωνήν θέλεις τήν άκούσει δι* άλλον τινδς
βιβλίου, όπου μ ετ9 ολίγον &έλει έκδο&ή . . . » ( α ύ τ . σ . 5 ) .
Δ υστυχώ ς όμω ς τό β ιβ λ ίο αυτό δέ βγήκε κ α ί δεν α κ ο ύ σ α μ ε « τή ν εκ π λ η κ τικ ή ν

φ ω νήν» του. Τ ί έγραφε άραγε καί τι ετο ιμ α ζό τα ν νά βροντοφ ω νάξη μέ τό νέο το υ

β ιβ λ ίο δ Ψ α λ ίδ α ς ; ’Α σ φ α λ ώ ς δεν θάταν ένα απλό ε ρ ισ τικ ό φ υ λ λ ά δ ιο γύ ρω σέ

π ρ ο σ ω π ικ έ ς α ν τ ε γ κ λ ή σ ε ις, άλλ’ ένας γ ε ν ικ ώ τε ρ ο ς ’ί σ ω ς έλεγχος πάνω σ ’ ολους

τού ς τ ο μ ε ίς καί σ ’ δλη τήν κατάσταση του Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ τήν εποχήν ε κ ε ίν η , ένα

δ ρ ιμ ύ κ α τη γ ο ρ η τ ή ρ ιο γ ι’ αυτούς πού μένουν α δ ιά φ ο ρ ο ι μπροστά στή δ υ σ τυ χ ία

^τοΰ υπόδουλου Γ ένους, γ ιά τούς « ύ π ο κ ρ ι τ ά ς κ α ί κ ό λ α κ α ς » , « τ ο ύ ς

ά γ ύ ρ τ α ς κ α ί μ α σ τ ρ ω π ο ύ ς » , γ ιά τούς κοντόφ θαλμ ους π ν ε υ μ α τικ ο ύ ς ή γ έ τε ς,

πού άφ ηναν τό Γένος στήν πα χυλή α μ ά θ ε ια ή τ ’ ώ δ η γο ύ σ α ν στήν ο π ισ θ ο δ ρ ό μ η σ η .

'Ο Ψ α λ ίδ α ς ύψ ω σε τό ανάστημά του κα ί βγήκε ν* ά ν α μ ε τ ρ η θ ή θαρρα λέα

μέ τον Ε υ γ έ ν ι ο Β ο ύ λ γ α ρ η (1 7 1 6 — 1 8 0 6 ), π ο ύ ε ιχ ε ν ε π ιβ λ η θ ή σ τή γ ε ν ικ ή ν

ε κ τίμ η σ η τό τε κ ι α ν α γ ν ω ρ ιζ ό τ α ν ώ ς α υ θ ε ν τία καί ανάμεσα στούς ο μ ο γ ε ν ε ίς του

ι νκ α ί στήν ομόδοξη Ρ ω σ σ ία , όπου ζούσε. Δ έν κ ιν ε ίτα ι α πό τ α π ε ιν έ ς π ρ ο σ ω π ικ έ ς

α ν τ ιζ η λ ίε ς ό Ψ α λ ίδ α ς , δσο κι άν παρασόρεται σέ, ν εα ν ικ ές ίσ ω ς, υπερβολές, δσο

. κι ά ν ά δ ικ ή σέ πολλά τό γ η ρ α ιό δάσκαλό του. ’Έ χ ε ι κάτι ο υ σ ια σ τικ ό νά πή

ι καί νά ελέγξη. Τ ά « Κ αλοκινήματα » (βλ. ιδ ίω ς σελ. 11 καί 1 5 — 18) θ ίγ ο υ ν

I β α σ ικ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α κ α ί δ ε ίχ ν ο υ ν ο υ σ ια σ τικ ή τήν α ν τ ίθ ε σ η τώ ν δυο σ οφ ώ ν πάνω

ισ έ θ ε μ ε λ ιώ δ ε ις άοχές. *0 Ψ α λ ίδ α ς ά π ο δ ε ικ ν ΰ ε ι τό Β ούλγαρη «οχι φιλοσο-

-φούντα, άλλά φιλοσοφοϋεολογούντα, τό όποιον είναι άτοπο ν και πόρρω
\τής φιλοσοφίας» ( σ ε λ . 1 1 ) .
Ή μεγαλύτερη δμω ς κ α τ η γ ο ρ ία πού προσάπτει ό νεαρός Ψ α λ ίδ α ς στο

γ η ρ α ιό Κ ερ κ υ ρ α ΐο σοφό, πού γέρασε μακρυά από τήν π α τρ ίδ α καί πέρασε τή

|ζ ω ή του μέσα στήν άνεση πού τού έξ α σ φ ά λ ιζε ή ε ύ ν ο ια τής ρ ω σ σ ικ ή ς αυλής,

ίε ΐν α ι καταφρονήσας τήν πατρίδα τον και δλον τον το γένος, έπρόσφνγεν

δτι : «

'εΐζ ζένα βάρβαρα γένη, τον πατριωτισμόν δεύτερον ποιούμενος τής ηδονής και
\τής γαστέρος . . (α ύ τ. σ. 23).
Ό Ε υ γ έ ν ι ο ς έ γ ρ α φ ε ( Λογική , σ ε λ . 1 2 § ι γ ' ) : « τ ο ύ γάρ σοφού πάσα μέν
ή Γή πατρίς, πόλις δέ 6 Κόσμος» . Κ ι δ Ψ α λ ί δ α ς τ ο ν ε λ έ γ χ ε ι δ ρ ι μ ύ τ α τ α γ ι ’ α υ τ έ ς
ρ ίς θ ε ω ρ ίε ς τ ο υ κ α ί γ ρ ά φ ε ι ε ιρ ω ν ικ ά , άλλά καί μέ πόνο :

ώστε όπου καί αυτού ή πατρίς είναι δλη ή Γή και πόλις ή Ρωσσία
« . . .

\ml συμπολιται αί άρκτοι* φευ ! οΐμοι εις τους ομογενείς μου, όπου άπό παρό­
μοιον σοφόν άνδρα προσδοκούν φοπισμόν καί ωφέλειαν . . . » . Κ ι α ν α ρ ω τ ι έ τ α ι :
« Ο ύ τ ω ς ελεγον οί σοφοί πρόγονοί μας ; . . . όχι βέβαια, όχι' έπειδή
αυτοί ίμάχοντο υπέρ πατρίδος, προηροϋντο ϋανεϊν υπέρ τής πατρίδος καί ζήν
κ α τ ά τ ά διάφορα περιστατικά καί δχι φνγείν . . , » ( α ύ τ . σ ε λ . 2 3 ) .
344 A. (. Βρανούοΐ)

Π ρ ιν ά π ό 3 - 4 μ ό λ ις χ ρ ό ν ια , ό ίδ ιο ς δ Ψ α λ ίδ α ς Ιβ λ επ ε με θαυμ α σ μ ό τόν

Ε υ γ έ ν ιο Β ούλγαρη καί καμάρω νε π ρ α γ μ α τ ικ ά , όπω ς δλοι οι ο μ ο γ ε ν ε ίς το υ , για

τό σ οφ ό Γ ρ α ικ ό μ υ σ τικ ο σ ΰ μ β ο υ λ ο τής Μ εγάλης Α ικ α τε ρ ίν η ς. Ο ί χ α ρ α κ τ η ρ ισ μ ο ί

του τότε (1 7 9 2 ) ήταν9Αρχιεπίσκοπος Σλαβωνίον και Χ ερ·

γεμ άτοι ε γ κ ώ μ ια : «ό

σώνης, 6 Σοφώτατος Ευγένιος, τό καύχημα τον Γένους, τό κλέος της Κέρκυρας,

ή κορωνϊς των διδασκάλου, έπισκόπων τε καί Αρχιεπισκόπων . * . » ( Α ι κ α τ ε ρ ί ν α
ή Β \ . . 1792, σ. 12). Τ ώ ρ α (1 7 9 5 ) του απαγγέλλει ολόκληρο κ α τη γ ο ρ η τ ή ρ ιο .

Ό « σ ο φ ώ τα το ς Ε υ γ έ ν ιο ς * , πού ή τα ν άλλοτε «τό καύχημα του Γ ένους», ά π ο δ ε ι-

κνύεται τώ ρ α φ ω τ ε ιν ό . . . « π α ρ ά δ ε ιγ μ α π ρ ο ς α π ο φ υ γ ή ν » ! . . Ε ίν α ι κι αυτό έκ φ ρ α

σ τικ ώ τ α τ ο δ ε ίγ μ α τής μετασ τροφ ής πού εχει συντελεσθή έν τφ μεταξύ μέσα του

χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή εν δ ειξ η τω ν νέω ν π ο λ ιτικ ώ ν και Ιδ ε ο λ ο γ ικ ώ ν π ρ ο σ α ν α το λ ισ μ ώ ·

τού Ψ α λ ίδ α 84.

Μ* αύτές τ 'ις α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς δ Ψ α λ ίδ α ς, ε ίν α ι ολοφάνερο δτι Ιβ λ επ ε καθαρ

π ώ ς άλλου ήταν ό π ρ ο ο ρ ισ μ ό ς το υ κι δχι στην α κ α δ η μ α ϊκ ή σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία και στ

μ ά τα ιε ς δά φ νες τώ ν Ε υ ρ ω π α ϊκ ώ ν Π α ν ε π ισ τ η μ ίω ν . Ή σ υ ν ε ίδ η σ ή του δεν του συ*

χω ρούσε νά εξ α σ φ ά λ ισ η τήν α το μ ικ ή του καλοπέραση στα Ε υ ρ ω π α ϊκ ά κέντρα. «(

σοφοί πρόγονοί μας . . . εμάχοντο υπέρ πατρίδος, προηρονντο ΰανεΐν υπέρ τ\

τής πατρίδος καί ζην κατά τά διάφορα περιστατικά καί δχι φνγείν . .
Ή φ ιο ν ή τού καθήκοντος τόν τραβάει στήν υπόδουλη π α τρ ίδ α , κοντά στο «τει

λαιπωρημένον καί διεσπαρμένον τήδε κάκεϊσε Γένος > τ ο υ . Π λ η σ ιά ζει άλλοκ

δ κ α ιρ ό ς που θ ’ ά ν τ η χ ή σ η — ά ν ϊ σ ω ς δ ε ν α ν τ ή χ η σ ε κ ιό λ α ς — ή φω

τώ ν θ ο ύ ρ ιω ν τού Ρ ή γα :

«Σάς κράζει ή Πατρίδα, σάς ΰέλει, σάς πονεΐ / . . .»

Τ ή ν ε π ο χ ή ε κ ε ίν η , π ρ 'ιν ε γ κ α τ ά λ ε ιψ η άκόμα τή Β ιέ ν ν η δ Ψ α λ ίδ α ς, γ ίν ε

λόγος γ ια μ ιά τ ιμ η τ ικ ό τα τη πρόσκληση : Ή 9Α κ α δ η μ ί α της Π έστης προσφέ

στο νεαρό Γ ρ α ικ ό τήν έδρα τής Φ ι λ ο σ ο φ ί α ς 8δ.

Ά λ λ 9 δ φ ιλ ό π α τ ρ ις Ή π ε ιρ ώ τ η ς δεν σκέπτεται παρά τήν π α τρ ίδ α κι εΐ

α μ ε τά π ε ισ το ς στήν α πόφ α σ ή του. Σ τά 1795 μας λέει δ ίδ ιο ς γ ιά τόν εαυτό

δτι ήτον έτοιμος νά μισεύση εις τήν γλυκυτάτην τον τιατρίδα, τής όπι
«

δ πόϋος εΐχεν ανάψει πλέον εις τήν καρδίαν τον καί Αργοπορίαν δεν i
φερνεν» ! . . ( Κ α λ ο κ ι ν . σ ε λ . 1 3 ) .

Π ρ α γ μ α τικ ά , σ τις 1 4 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ το υ 1 7 9 5 ίβ δ Ψ α λ ί δ α ς , ύστερ*άπό δ*

χρονη α π ο υ σ ία , ξ α ν α γ υ ρ ιζε στά Γ ιά ν ν ε ν α .

(
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ Α' ΚΕΦΑΛΑΙΟ |
* ■ *■ 1
7. Βλ. πιο πάνω σημ. 4. ·?
. Κατά τόν Σ. Κρί νο (ένθ* άνωτ. σ. 145). Ό Άν. Γοΰδας, συγγενή
8
Ψαλιδα, αλλά πολύ μεταγενέστερος, ανεβάζει τή γέννηση τού Ψ. στά 1760 (ένθ* άνωτ.
285). Ό Σπ. Βλαν τ ής (ένθ* άνωτ. σελ. 89), στηριζόμενος στη νεκρολογία του G. G
 Αθανάσιος Ψαλίδας 845

s e t t i (In morte di Atanasio Psalidas ... Corfu 18 2 9 , σ. 3), τοποθετεί τή γέννηση του Ψβ
στά 1764. Άλλ’ ήδη ό Γ. Ζ α β ί ρ α ς (1744 -1805) μάς υπέδειξε (Νέα Ελλάς ... Άθ. 1872*
, σ. 187) σχετική μαρτυρία του ίδιου τοϋ Ψ., ό όποιος στον πρόλογο τοΰ πρώτου του φίλο*
σοφικοϋ βιβλίου (’Αληθής Ευδαιμονία... Βιέννη 1791) μάς λέει πώς ήταν τότε μόλις 24
ετών: « . . . καί ε ϊ π ο υ xt κάγώ π α ρ έβ λεψ α , ούγγνω τέ μ ο ι ώς είκοαιτεσσάρω ν ετώ ν
νέφ . . (σ. λστ'). *Άρα γεννήθηκε στά 1767, όπως γράφει κι ό Κρίνος, ό όποιος στηρί­
ζεται, φαίνεται, σέ αύτοβιογραφικά σημειώματα τοΰ Ψαλίδα.
9. ΟΙκογένεια Ψαλίδα μνημονεύεται ήδη σέ γιαννιώτικες ενθυμήσεις τοΰ 1597 (βλ.
Άθηναγόρα, Νέος Κουβαράς. .. Ήπειρ. Χρον. Δ' 1929, σ. 10* καί μεταγενέστερες
σ. 25.—Πρβλ. Ήπειρ. Χρον. τόμ. Η' 1933, σ. 43 καί Θ' 1934, σ. 99 καί 177 καί ΙΔ' 1936, σ. 236»
237).—Ισως δέν είναι άσχετη καί παλαιότερη μνεία τοΰ ονόματος σέ βυζαντινή επιγραφή τοΰ
1315 (2 π. Λάμπρου, 'Ελληνες ζωγράφοι πρό της Άλώσεως, περιοδ. «Νέος Έλληνομνή*
μων» Ε' 1908, σ. 280. — Πρβλ. καί Σ ω κ ρ. Κ ο υ γ έ α, Ή έκ Βερροίας βυζαντινή έπι-
γραφή, περιοδ. «Ελληνικά» Θ' 1936, σ. 168).
10. Ό πλούσιος αυτός ομογενής της Ρωσσίας, πού έμπιστεύθηκε τό γιό του στον
Ψαλίδα, ήταν ό ’Ολύμπιος Κεφαλάς, κατά τόν Στ. Κρίνο, ένθ* άνωτ. σελ. 146. Ή πλη-
ι ροφορία επιβεβαιώνεται κι άπό γράμμα τοΰ Ψαλίδα προς τό Μαυροκορδάτο. *0 μαθητής του,
ι αύτός, Βαρώνος Θεοχάρης Κεφαλάς, βρίσκεται στήν έπαναστατημένη Ελλάδα τό 1823
j κι ό Ψαλίδας επικοινωνεί μαζί του (βλέπε πιό κάτω, στά δημοσιευόμενα ανέκδοτα γράμματα
ι τήν έπιστολή τοΰ Ψαλίδα πρός τό Μαυροκορδάτο τής 12 Φεβρ. 1823 καί τήν απάντηση τοΰ
ι τελευταίου της 12 Μαρτ. 1823, καθώς καί τις εκεί σημειώσεις).
11. Grassetti, ένθ’ άνωτ. σ. 2.
12. α'Α λη& ής ευδαιμονία, ήτοι βάσις πάσης θρησκείας* συντεθεΐσα υπό Ά θ α-
ινασίου Πέτρου Ψαλί δα τοΰ έξ Ίωαννίνων είς τήν απλήν διάλεκτον καί υπό τοΰ
ι αυτού είς τήν λατινικήν μεταφρασθεΐσα. Τόμ. Α'. .. Έν Βιέννη τής Άουστρίας 1791, έν τή
:τυπογραφίφ Ιωσήφ τοΰ Βαουμαϋστέρου». — ’Απέναντι καί 6 λατινικός τίτλος: «Vera
fel i ci t as, slve fundaraentum omnis reiigionis. Graece et latine* authore [?] A'tha-
inasio P e t r i d e Ps a l i d a Joanninensi ex Epiro ... κτλ. — Σχ. 8 o, σ. 1-48 (χωρίς
|άρίθμηση)-)-1 —408. Δεύτερος καί τρίτος τόμος δέν κυκλοφόρησε.
13. Δέν επιμένω στή λεπτομερειακή έξέταση των σπουδών καί τοΰ συγγραφικού
|Ιργου τοΰ Ψαλίδα, μιά καί τό κύριο αντικείμενο τής σημερινής μου μελέτης είναι ή καθαρά
πατριωτική δράση του. — Γιά τήν «Ά ληθή Ευδ αι μον ί α» πρβλ. όσα σημειώνει
ό Κ. Θ. Δημαράς (Οί πηγές τής έμπνευσης τοΰ Κάλβου, περ. «Νέα Εστί α», τόμ. 40»
11946, σ. 112-113), ό οποίος βρίσκει στό έργο αυτό «Ιδέα καινούρια, πρωτότυπη καί ανα­
τρεπτική» γιά τήν εποχή του. —Περιμένουμε τή γενικώτερη εργασία τοΰ Εύρ. Σούρλα
ι(πρβλ. πιό πάνω, σημ. 3) γιά τόν Ψαλίδα ώς φιλόσοφο, πού θεωρείται γενικά ώς ό πρώτος
[Έλληνας μαθητής τοΰ Kant. Σημειώνω ώστόσο, πώς ό Κ. Κ ο ύ μ α ς (Ίστορίαι τών άνθρ.
;πράξεων... τόμ. ΙΒ', Βιέννη 1832, σ. 573) αμφισβητεί τήν πληροφορία τοΰ Νερουλοΰ
'(J. Rizo Neroul o, Cours de litterature Grecque Moderne... Geneve 18 2 7 , σ. 62),
:δτι ό Ψαλίδας έχρημάτισε μαθητής τοΰ Κάντ, καί μάς πληροφορεί, σέ ύφος αρκετά φιλό­
ψογο, ότι ό Ψαλίδας «φιλοσοφίας άλλης ειδησιν δέν είχεν, είμή τής τότε θρυλουμένης τών
[Γάλλων ύ λ ο φ ρ ο σ ύ ν η ς». Κάτι παρόμοιο είχε πή παλαιότερα ό Ευ γ έ ν ι ο ς Βούλ-
γαρης (Έπιστολή ... Τεργέστη 1797, σ. 34 καί 36), έπικρίνοντας τόν Ψαλίδα ότι «σφο-
δρώς ήμΐν επισείει τόν περίφημον αύτοΰ καθηγήτορα Κάντιον», ένώ συγχρόνως «έπιδει-
ικτιάν έθέλει, ώς οΰκ άΐδρίς έστιν ούδ’ άνήκοος τών αεροστατικών μετεωρισμάτων, ών
καθ’ ήμάς οί Γάλλοι έπινενοηκότες διεθρυλλήθησαν». —ΟΙ φυσιοκρατικές, αισθησιαρχικές
καί λογοκρατικές Αντιλήψεις τοΰ 18ου αίώνα, ή «ύλοφροσύνη» τοΰ Εύρωπαϊκοΰ Διαφωτι­
σμού, διαφαίνονται στό έργο τοΰ Ψαλίδα καί μέ μιά πρόχειρη ματιά (κι ό τίτλος μόνον τοΰ
Ανέκδοτου έργου του «Τ ό Δ ί κ α ι ο ν τ ή ς Φ ύ d ε ω ς» μάς οδηγεί ν* αναζητήσουμε
»την πηγή τον ίσως στό Ρονσσώ). Χρειάζεται όμως προσεκτική μελέτη, ‘Από τούς άντιπά·
840 Α. ί. Βρανόόσή
-------- ^ J-T- · - iimi.

λους του χαρακτηρίζεται «άθεος» καί «βόλταιριστής» (Γούδας, ένθ’ άνωτ. σ. 291). Είναι
κι αυτό αρκετά ενδεικτικό, άν καί είναι γνωστό δτι ό καλογερικός συντηρητισμός της επο­
χής εκείνης έδινε συχνά τούς χαρακτηρισμούς αυτούς, εύκολα καί αδιάκριτα, σέ κάθε φιλε­
λεύθερο στοχαστή πού δέν παραδεχόταν τή φιλοσοφία ώς θεραπαινίδα της θρησκείας.
—Συνάμα δμως είναι αναμφισβήτητο δτι 6 Φαλίδας γνωρίζει καί τιμά ξεχωριστά τόν Κάντ
καί τή διδασκαλία του. Στά 1795 αναγγέλλει τήν έκδοση μιας «Λογ ι κής » του, «κατά τό
σύστημα τού περίφημου Φέδερ καί το ύ π ε ρ ι π ύ σ τ ο υ ά ν ά π ά σ α ν τ ήν
Ε υ ρ ώ π η ν Γ ε ρ μ α ν ο ύ Κ ά ν τ ι ο υ , τού περί τό θεωρητικόν μέρος τής Φιλοσο­
φίας εποχήν ποιήσαντος, ώς άλλος Καρτέσιος καί Λεϊβνίτιος» (Καλοκινήματα, σελ. 15),
Κι άργότερα στά Γιάννενα δίδασκε, δπως μάς πληροφορεί ό μαθητής του Χριστ. Φιλητάς
(περ. «Εστία» Ζ' 1879, σ. 148), ανάμεσα στ* άλλα, καί «Στοιχεία Φιλοσοφίας κατά τούς
νεωτέρους μεταφυσικούς τής Ευρώπης, Λώκιον, Κ ά ν τ ι ο ν, κλπ.». Ώστε μπορεί νά θεω-
ρηθή ώς πρώτος εισηγητής τής Καντιανής φιλοσοφίας στήν Ελλάδα, άσχετα άν ακούσε
μαθήματα άπ’ τόν ίδιο τόν Κάντ ή τόν μελέτησε μόνος του. Δυστυχώς δμως τό πλήθος τών
φιλοσοφικών συγγραφών τού Φαλίδα παραμένει ανέκδοτο. Τά χειρόγραφά του, άν καί πρό­
κειται συνήθως γιά διδακτικά εγχειρίδια, προωρισμένα γιά κατώτερους κύκλους μαθημά­
των, θά μάς διαφωτίσουν.—Περιττό νά πώ πώς τά γνωστά μας σχεδιάσματα ιστορίας τής
νεοελληνικής φιλοσοφίας αγνοούν τόν Φαλίδα (απλή μνεία, χωρίς καμμιά κρίση ή τοπο­
θέτηση τού Φ·, στού Θε οφ. Βο ρ έ α , Ελληνική φιλοσοφία κατά τούς μετά τήν
άλωσιν χρόνους, στά «Πρακτικά τής Άκαδ. ’Αθηνών», τόμ. 4, 1929, σ. 85).
14. Στή νεοελληνική μας λογοτεχνία προδρομική θέση κατέχει ή ανώνυμη συλλογή
Ε ρ ω το ς α π ο τελέσ μ α τα , ήτοι Ιστορία ήθικοερωτική μέ πολιτικά τραγούδια* συντεθέΐσα
μέν εις τήν απλήν ήμών διάλεκτον προς ευθυμίαν καί έγλεντζέν τών ευγενών νέων, άφιε-
ρωθείσα δέ ... Έν Βιέννη 1792. Έκ τής τυπογραφίας Βεντόττη», συλλογή πού βάσιμα απο­
δίδεται στον Ψαλίδα. — Βλ. A r i a n e C a m a r i a n o , Influenta poeziei lirice neo-
grecesti asupra celei romanesti, Bucuresti 1 9 3 5 , σ. 9, σημ. 3 (πρβλ. N e s t o r C a ma ­
r i a n o , Contributions a la bibliographic des oeuvres de Rigas Velestinlis, ανάτυπο
άπ* τό περιοδ. «Balcania», τόμ. A' 1938, σ. 215-216), — Κ. Α. Π α π α χ ρ ί σ τ ο υ ,
Τό βιβλίο *Έρωτος ’Αποτελέσματα καί ό Φολίδας, στο «’Αφιέρωμα εις Κωνστ. Άμαντον».
Άθ. 1940, σ. 393 - 408 (πρβλ. δμως καί Δ. Γ κ ί ν η, Τά άνώνυμα έργα τού Κοραή, *Αθ.
1948, σ. 17 -18, δπου χρήσιμες παρατηρήσεις). —Σημειώνω ωστόσο πώς ό Ν ΐ κ ος Α.
Β έ η ς άποδίδει τά διηγήματα τής συλλογής αυτής στον Κύπριο σύντροφο καί συμμάρ-
τυρα τού Ρήγα Ι ω ά ν ν η Κ α ρ α τ ζ ά (βλ. Πρακτικά Άκαδ. ’Αθηνών, τόμ. 17, 1942
σελ. 95, δπου δμως δέν δημοσιεύεται ή ανακοίνωση. Περίληψή της βλ. στήν εφημερίδα
«Κ α θ η μ ε ρ ι ν ή», 1 Μαΐου 1942).
15. Ό εκδότης, δταν δέν άναγράφη τ’ δνομα τού Φαλίδα στά εξώφυλλα τών εκδό­
σεων, σημειώνει: «Δι* έπιμελείας καί άκριβούς διορθώσεως σ π ο υ δ α ί ο υ τίνος περί τά
Ινταύθα φιλοσοφικά μαθήματα άσχολουμένου» (πρβλ. Κ α λ ο κ ι ν ή μ α τ α , σ. 13).· Γιά
τις παρανοήσεις, στις οποίες ώδήγησε ή φράση, βλ. Κ. Θ. Δ η μ α ρ ά, Ή φωτισμένη
Ευρώπη, περ. «Νέα Εστία», τόμ. 51, τ. 591 (15 Φεβρ. 1952), σελ. 226, δπου πολλά γιά τή
σημασία τής λ. σπο υδα ίο ς [=σπουδαστής]. Πρβλ. καί Λ. Πολί την, στό περ. «Ελληνικά»,
τόμ. ΙΒ' (1952), σ. 204.
16. Βλ. σ. 6 τού φυλλαδίου : αΚ αλοκινήμαχα, ή το ι έγχ ε ιρ ίδ ιο ν κατά φ&όνου
καί κατά τή ς Λ ο γ ικ ή ς το ν Ε υ γ ε ν ίο υ « . πού τύπωσε ό ίδιος ό Ψ. άνώνυμα στή Βιέννη
τό 1795.—Τό σπανιώτατο αυτό έντυπο, άνύπαρκτο στις βιβλιοθήκες τών Αθηνών, τό άνατύ*
πωσε τελευταία σέ έλάχιστα άντίτυπα ό κ. Άλκης Αγγέλου (Παιδικό Χωριό Πεσταλότσι.
Τρόγκεν - 'Ελβετία [1951], σχ. 16ο. σ. 32). ΟΙ παραπομπές μου γίνονται στή νέα αύτή
έκδοση, προσφορά πολύτιμη τού κ. Κ. Θ. Δημαρά, γιά τήν οποία κι άπό ’δώ τόν εύχαριστώ,
' 17. Πρβλ. π ιό π ά ν ω , σ η μ . 5»
 Ά θ α ν ά β ιο ς Φ α λ ίδ χ ς 347

18. Πρβλ. Ν. Δελι αλή, Κατάλογος έντυπων Δημοτ. Βιβλιοθήκης Κοζάνης, Θεσ­
σαλονίκη 1948, σ. 153, άρ. 584.
19. Κ. Κ ο ύ μ α, Ίστορίαι τών Άνθρωπ. Πράξεων ... τόμ. ΙΒ', Βιέννη 1832, σ.573.
20. Ν. Δελι αλή. ’Ηπειρωτικοί Σημειώσεις, στά «Ήπειρ. Χρονικά* Ζ' 1932σ. 247.
*Αν τ. Σ ι γ ά λ α, *Από την πνευματικήν ζ<οήν τών Έλλην. Κοινοτήτων τής Μακεδονίας.
Α' Αρχεία καί Βιβλιοθήκαι Δυτ. Μακεδονίας, Θεσ/νίκη 1939, σ. 16, άριθ. 19.
2 1 . Πρβλ. Ί. 2 α κ ε λ λ ί ω ν ο ς, Κατάλογος τών χειρογράφων τής Έθν. ‘Βιβλιοθήκης
τής Ελλάδος, Άθ. 1892, σ. 209 - 210. Συνθέτης του επιγράμματος αύτοΰ είναι ό Γρηγό-
ριος Παλιουρίτης κατά τον Π. Ζ ε ρ λ έ ν τ η (Δελτ. Ίστ. Έθν. Έτ. Η' 1923, σ. 111).
22 . « Φ υσικής ’Α π ά ν θ ισ μ α διά τούς άγχίνους καί φιλομαθείς "Ελληνας . . . παρά
Ρ ή γ α Β ε λ ε σ τ ι ν λ ή Θ ε τ τ α λ ο ΰ . . . Έν Βιέννη . . . 1790», σ. θ'.
23. ’Από τήν άφθονώτατη γύρω στο θέμα αυτό βιβλιογραφία άρκοΰμαι νά σημειώσω
τό περιεκτικώτατο βιβλίο τοϋ Π α ν τ. Μ. Κ ο ν τ ο γ ι ά ν ν η, Οί "Ελληνες κατά τον
πρώτον επί Αικατερίνης Β' ρωσσοτουρκικόν πόλεμον (1768—1774), Άθ. 1903 καίτό βιβλίο
τοΰ καθηγ. Γ. Κ ό λ ι α, Οί "Ελληνες κατά τόν ρωσσοτουρκικόν πόλεμον (1787-179 2), Άθ. 1940.
23«. Πρβλ. καί C. Kerofilas, Voltaire pbilheUfcne (Άθ. 1929).
24. Τήν προσφώνηση τοΰ Φαλίδα προς τη Μεγάλη Αικατερίνη τήν παραθέτει
κι ό Κ. Σ ά θ α ς, Τουρκοκρατούμενη Ελλάς ... Άθ. 1869, σ. 542 - 543 (σημ.), ιιαζί μέ
πολλά άλλα ανάλογα ελληνικά κείμενα τής εποχής.
2δ. Παίρνω τόν τίτλο από τό Β ρ ε τ ό (Νεοελλ. Φιλολ. Β' σ. 9lJ άριθ. 228), γιατί
τό αντίτυπο τής Βιβλιοθ. τής Βουλής, τό μοναδικό πού βρήκα στις δημόσιες βιβλιοθήκες
τών Αθηνών, είναι χωρίς εξώφυλλα.
26 . Π. Μ α γ ι ά κ ο υ, *0 Λάμπρος Κατοώνης, Άθ. 1932, σ. 42-43.
27. Τά έγραφα τής Αστυνομίας καί οί σχετικές αναφορές τοϋ 'Υπουργείου τών
1 Εξωτερικών τής Αυστρίας, πού ασχολούνται μέ τή συνωμοσία τοΰ Ρήγα καί τις σχέσεις
ι τών Ελλήνων πατριοκών τής Βιέννης μέ τούς Γάλλους, αναφέρουν ότι «τά πρώτα σχέδια
I ανέρχονται ε ις π ο λ λ ά ήδ η έτ η». L e g r a n d — Λ ά μ π ρ ο υ , Ανέκδοτα
ί έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή ... Άθ. 1891, σελ. 47 (= ΔΙΕΕ γ' 1891 σ. 639). Πρβλ. καί
i Κ. Ά μ ά ν τ ο υ, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Άθ. 1930, σ. 11 : «Ή άστυ-
>νομία έγνώριξεν ήδη α π ό τ ι ν ω ν ε τ ών δτι πολλοί "Ελληνες ήσαν οπαδοί τών γαλ·
. λικών επαναστατικών ιδεών καί δτι μυστικά είργάζοντο διά διαδόσεως δημοκρατικών συγ­
γραμμάτων νά συγκινήσουν διά τήν ελευθερίαν καί ισότητα τούς διεσπαρμένους είς διαφό­
ρους χώρας όμοδόξους των...»
28. Κ. Ά μ ά ν τ ο υ, ένθ' άνωτ. σ. 194 (πρβλ. καί σ. 11 καί 103).
29. Άδ. Κ ο ρ α ή, Έπιστολαί προς Πρωτοψάλτην... Παρίσι 1838, σ. 92.—πρβλ.
,Φ. Μ ι χ α λ ο π ο ΰ λ ο υ, Ρήγας 6 Βελεστινλής, Άθ. 1930, σ. 42 —Sp. Pappas, France
•.et.Grece (la petite histoire), Parie [χ.χ. J, σ. 45.
30. Σπ. Λά μ π ρ ο υ , Αποκαλύψεις περί τοΰ μαρτυρίου τοΰ Ρήγα. Άθ. 1892. σ. 23.
31. Μ ι χ. Σ τ e φ α ν ί δ ο υ, Αί φυσικαί έπιστήμαι έν Έλλάδι πρό τής Έπανα·
στάσεως—Ή έκπαιδευτική έπανάστασις, Άθ. 1926, σ. 9.
32. ένθ’ άνωτ. σ. 10.
85. Βλ. «ιό πάνω σημ. 16.
84, Στά *Κ<χλοκινήματα» τοΰ Ψαλίδα απάντησε μ* έναν λίβελλο ό Ευγένιος Βούλ*
γαρης. Τυπώθηκε τό 1797 στήν Τεργέστη, υπό τύπον επιστολής «τφ όσιωτάτφ καί λογιω-
ίάτφ έν ίεροδιακόνοις κυρίψ Παγκρατίη>», σέ μικρό σχήμα (32°—σελ. 1—53fl λευκή f 1
Ααροράμ. f 1 λευκή.—Βιβλ. Βουλής) μέ τόν τίτλο : «ΈΓτπστολή τον αοφω τάτον κ νρ ίο ν
fftytvlo v, Αρχιtrtia κόπο υ Σ λαβω νίου καί Χ ερσώ νος *— Τεργεστίφ, έν τή τυπογραφίφ τοΰ
-*Ίωάννου Μπατίστα Σπερανδίου 1797». Πρόκειται γιά λιβελλογράφημα σέ τόνο άνάρμοσιο
για τή σοφία, την ήλικία καί τό σχήμα τοΰ γηραιοΰ άρχιεπισκόπου ί «...επιθυμείς δέ
βαρ' έμοΰ κ α ί τιν α ά να σ κβ υή ν τώ ν δ ια φ ό ρ ω ν λήρων! ών κατ’ έμοΰ ό Ψ α λ ίδ α ς κατβψ α*

»
B4S A. t. ΰρανΰύβή
---- ---------------------- «-- « ΙΜ Β Γ Μ ί

λίδισε. TC; την Αύγείου κόπρον άνασκαλεύσαί τε και καθάραι έπιχειρήσομεν ; ώ I... ό συρ­
φετός αηδής! οχληρόν τό εργον ! ίσως και περιττόν. Έκείνφ μέν, μη και πάλιν άνακοπρίση
σοί δέ...» κτλ. (σ. 11). Τά «Καλοκινήματα», λέει, «ώφειλεν έπιγράψαι άληΌέστερον Κακό-
κινήματα * (σ. 3), γιατί καί στά νοήματα καί στη γλώσσα είναι πανάθλια. Καί υποστηρί­
ζοντας τον άκρον αρχαϊσμό του, προσθέτει : «ό δέ Ψαλίδας αυτός (έπεί οΰτω θέλει καί
βούλεται), χυδαιολογών φιλοσοφείτω καί φιλοσόφων χυδαιολογείτω. *Έτι καί άλβα-
νιστί, εϊπερ αύτφ καί τούτο δόξει...» (σ. 24). Για τη βαρύτατη κατηγορία όμως πού του
προσάπτει ό Ψαλίδας, ότι έγκατέλειψε τό Γένος του «τον πατριωτισμόν δεύτερον ποιούμε­
νος τής ήδονής καί τής γαστέρος», άποφεύγει νά μιλήση. « Τ Ι άσζοχρινονμε&α ; Ο Υ Δ Ε Ν * !
(σ. 53, τά κεφαλαία είναι στο κείμενο). —*Αν ή επίθεση τού Ψαλίδα είχε ταπεινά προσω­
πικά ελατήρια, ασφαλώς ό Βούλγαρης θά έσπευδε ν* άποκαλύψη τον επικριτή του. ’Αλλά
τίποτα τέτοιο δέν υπάρχει.
35. A. Horvath, *Η ζωή καί τά έργα του Γεωργίου Ζαβίρα (Ούγγρο—Έλλην. Μελέ-
ται, Άρ. 3). Βουδαπέστη 1937, σ. 5.
36. Κρίνος, ενθ* άνωτ. σ. 147.

Β — Ο ΨΑΛΙΔΑΣ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ (1795-1821)

Π Ω Σ Ε Ι Δ Α Μ Ε , ό Ψ α λ ίδ α ς δ έν ε ίν α ι ό τύ π ο ς το υ σ ο φ ο ύ , π ο ύ ζή ά π ο τρ α β η γ .

Ο μένος από τ ή ζ ω ή , σ κ υ μ μ έ ν ο ς σ τ 'ις μ ε λ έ τ ε ς τ ο υ κ α 'ι π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν ο ς

δ ιδ α κ τικ ό τ ο υ έ ρ γ ο . Α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ό ς ε κ π ρ ό σ ω π ο ς τ ο υ Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ο ύ Δ ι α φ ω τ ι σ μ ο ύ
α γ κ α λ ιά ζ ε ι στο σ ύ νο λ ό το υ ς τά π ρ ο β λ ή μ α τα το ύ κ α ιρ ο ύ το υ
στο σ τεν ά

κ α 'ι τ ο ύ τ ό π ο υ τ ο υ . " Α ν

ε ίχ ε μ είν η στην Ε υ ρ ώ π η , δπ ω ς ό Κ ο ρ α ή ς *, θ ά μάς άφηνε ασφ αλώ ς μεγάλο συγ­

γ ρ α φ ικ ό έργο, έμ β α θύνοντα ς στά θ ε ω ρ η τικ ά θέματα, δπου είχ ε σ τρ έψ ει α π ό ν ω ρ ίς

τό στοχασμό του, και σ υ ν ε χ ίζ ο ν τα ς τις φ ιλ ο σ ο φ ικ έ ς μελέτες πού ά ρ χ ισ ε κ α 'ι

τύπω σ ε στή Β ιέ ν ν η .

Ο ι ανάγκες τού Γ ένους δμω ς, πού στενάζει κάτω άπ* τή σ κ λ α β ιά κ α 'ι χ ά ν ε ­

ται μέσα στην παχυλή α μ ά θ ε ια , τον καλούν σέ θ ε τ ι κ ό τ ε ρ ο υ ς τ ο μ ε ίς

νά προσφ έρη τ 'ις υ π η ρ ε σ ί ε ς τ ο υ .

Τ ά Γ ιά ννενα , ή ίδ ια ίτ ε ρ ή του π α τ ρ ίδ α , ε ίν α ι τήν εποχή ε κ ε ίν η ή πνευμα­

τικ ή και — ο υ σ ια σ τ ικ ά — και ή π ο λ ιτ ικ ή πρω τεύουσα τής κ υ ρ ίω ς Ε λ λ ά δ ο ς . Ε ίν α ι

ή κ α ιν ο ύ ρ γ ια κ α ρ δ ιά τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , άπ* δ π ο υ δ ιο χ ε τε ύ ε τα ι παντού ζω ντανό τό

νέο α ίμ α , ή π ν ε υ μ α τικ ή κ α 'ι κ ο ιν ω ν ικ ή ανάπλαση, ή ο ίκ ο ν ο μ ικ ή κ ι ε μ π ο ρ ικ ή

ζ ω τικ ό τη τα , ό δ ια φ ω τ ισ μ ό ς κ α 'ι ή α φ ύ π ν ισ η , πού θ ά ώ δηγοΰσαν στήν Α ν ά ­

σ τασ η τ ο ύ Γ έ ν ο υ ς *.

Μ έ πλήρη σ υ ν α ίσ θ η σ η τή ς α ποσ τολή ς του, κ α τεβ α ίν ει δ Ψ α λ ίδ α ς στή σκλα­

βω μένη π α τρ ίδ α , γ ιά ν ’ άναλάβη εκεί τήν π ν ε υ μ α τικ ή καί — ευρύτερα— τήν κ ο ιν ω ­

ν ικ ή , π ο λ ιτικ ή κ α 'ι Ι θ ν ι κ ή ή γ ε σ ία τού τόπου του.

. Ό Χ ρ ισ τό φ ο ρ ο ς Π ε ρ ρ α ιβ ό ς τον σ υ γ χ α ίρ ε ι μ 9 ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό κ α 'ι τ ο ύ γράφει

ώς, πατριώτης ών και φιλογενης εις άκρον, τη τεκούοβ

ε π ιγ ρ α μ μ α τ ικ ά : «0?<5α

προοέδραμες, παριδών τά κρείττω» · .

*

Στά Γιάννενα άρχίζει τώρα δ Ψαλίδας τό καινούργιο του στάδιο.

Χωρίς πολλές δυσκολίες επέτυχε νά τού άνατεθή ή διεύθυνση τής παλιά
 ‘AOetvdaioc Φοιλίδοίς 840

Μ α ρ ο υ τσ α ία ς Σ χολής. Ά ,ρ χ ισ ε τό δ ιδ α κ τικ ό του έργο (1 Φ εβρ. 1796) 4 μ* δ λ ο ν

τον εν θ ο υ σ ια σ μ ό τής μεγάλης του κ α ρ δ ιά ς, με τή ν εα ν ικ ή έ π α ν α σ τ α τ ικ ό τ η τ α τω ν

ν ε ω τε ρ ισ τικ ώ ν ιδ ε ώ ν το υ και μέ δ η μ ιο υ ρ γ ικ ή α φ ο σ ίω σ η σ τή ν ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ή κι α να ­

μ ο ρ φ ω τικ ή π ρ ο σ π ά θ ε ια τής μεγάλης α ποσ τολής του. "Ο μω ς, ένα χρόνο μ ό λ ις α ρ γ ό ­

τερα, χάνεται τό Μ α ρ ο ΰ τσ ειο Κ ληροδότημα, πού συντηρούσε τή Σ χολή του,

κι ό Ψ α λ ίδ α ς β ρ ίσ κ ετα ι σε δύσκολη θέση.

Σ έ λ ίγ ο , τ ιμ η τ ικ έ ς π ρ ο σ κ ? ,ή σ ε ις καταφ θάνουν α πό άλλες π ό λ εις, ακόμα

κ ιά π * τή ν Κ ω ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ η , δπου τον κ α λ ε ΐ, μέ δ ε λ ε α σ τικ έ ς υ π ο σ χ έ σ ε ις γ ε ν ν α ία ς

α μ ο ιβ ή ς , ό ή γ ε μ ο ν ικ ό ς ο ίκ ο ς τ ο ύ Μ ο υ ρ ο ύ ζ η δ, ά ν ο ίγ ο ν τ ά ς τ ο υ έτσι ευρύτερες π ρ ο ο ­

π τικ έ ς γ ια μ ια ένδοξη σ τα δ ιο δ ρ ο μ ία ά \ά μ ε σ α στους κύκλους τώ ν Φ α ν α ρ ιω τώ ν .

Π ρ ο τιμ ά νά μ είν η στα Γ ιά ν ν ε ν α . Κ ι άν ή π α λ ιά Σχολή του έκ λ εισ ε α πό

έλ λ ειψ η πόρω ν, εργάζεται ε π ίμ ο ν α κ α ι π ετυ χ α ίν ει σέ λ ίγ ο τό γ ε ν ν α ίο κληροδότημα

τού Ζ ώ η Κ α π λ ά ν η ®. Χ ά ρ ις σ ’ αυτό οργανώ νει τή λαμπρότερη και π ιο σ υ γ χ ρ ο ν ι­

σμένη Σ χολή τής εποχή ς του, τήν ό π ο ια δ ιε υ θ ύ ν ε ι ω ς τά 1820.

Μ έ τόλμη α ξ ιο θ α ύ μ α σ τη , μ* α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό τ η τ α σταθερή καί σ υ ν έ π ε ια ά πό-

; λυτή, ε π ιβ ά λ λ ε ι τις ν ε ω τε ρ ισ τικ έ ς του α ν τ ιλ ή ψ ε ις , μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ίζ ε ι τό ε κ π α ιδ ε υ τικ ό

ι σύστημα, π ρ ο σ γ ε ιώ ν ε ι τή δ ιδ α σ κ α λ ία καί π ρ ο σ α ρ μ ό ζει τό π ρόγραμ μ ά του σ τις σ ΰ γ -

; χρο νες α π α ιτ ή σ ε ις , σ φ υ γ μ ο μ ε τ ρ ε ί τή ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τ α καί σ τ α θ μ ίζ ε ι ρ ε α λ ισ τ ικ ά τΙς

; α ν ά γ κ ες τ ή ς ν εο λ α ία ς το ύ κ α ιρ ο ύ το υ , δ ιδ ά σ κ ε ι κ α ί σ υ γ γ ρ ά φ ε ι σ τ ή ν α π λ ή γ λ ώ σ σ α ,

I εΙσ ά γει τις φ υ σ ι κ έ ς ε π ι σ τ ή μ ε ς κι ε π ιμ έ ν ε ι ν ά τις δ ιδ ά σ κ η — α ρ κ ε τ ά θ ε α μ α τ ικ ά

μ ά λ ισ τα πολλές φ ορές— παρά τις ζ ω η ρ έ ς α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις , κ α λ λ ιε ρ γ ε ί τήν έ λ ε ύ θ ε ρ η

!σ κ έ ψ η , δ ιδ ά σ κ ε ι τά π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ώ τ ε ρ α φ ι λ ο σ ο φ ι κ ά , σ υ σ τ ή μ α τ α

•τού κ α ιρ ο ύ του Τ, παρέχει τή ζ ω ν τ α ν ή μ ά θ η σ η , γ ιά τήν ο π ο ία δ ιψ ο ύ σ ε τό

; Γ ένος, αλλά προπάντω ν — μακρυά α πό κ ά θ ε σ χ ο λ α σ τικ ισ μ ό κ α ί κ ά θ ε σ τε ίρ ο δ ό γ μ α -

:τισ μ ό — μορφώ νει ψ υχές, πλάθει φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , μορ-

ΐφ ώ ν ε ι σ υ ν ε ιδ ή σ ε ις.

Γ ιά τήν α κ τιν ο β ο λ ία του μ ιλ ο ύ ν μέ τό μεγαλύτερο θα υ μ α σ μ ό δσοι

τον γ ν ώ ρ ισ α ν :

« Ό ’Α θ α ν ά σ ι ο ς Ψ α λ ίδ α ς — γ ρ ά φ ε ι κ ά π ο ιο ς α π ’ αυτούς— έκτος τής πολύ·

,μ α θ ε ία ς , ε ίχ ε π ρ ο σ έτι έν τή κ α ρ δ ίφ τ ό π ύ ρ τ ο ύ ο υ ρ α ν ο ύ . Φ ιλ ό σ ο φ ο ς ενθ ο υ ­

σ ια σ τή ς , δ έ ν έ δ ίδ α σ κ ε τά γράμμ ατα προς δ ιά δ ο σ ιν μ ό ν ο ν γ ν ώ σ ε ω ν ω φ ε λ ίμ ω ν , άλλά

ικ α ί π ρ ο ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ν π ο λ ιτώ ν γ ε ν ν α ιο φ ρ ό ν ω ν . Ή π ο ικ ιλ ία καί ή χ ά ρ ις τ ή ς δ ιδ α ­

σ κ α λ ία ς το υ άπετέλει κ όσ μ ον ολόκληρον, καί κόσμον ώ ρ α ΐο ν , ή δέ π α ρ ά σ τα σ ίς το υ

:το σ ο ύ το ε ίχ ε τό έπαγω γόν, ώ στε ο ί δ μ ιλ η τα ί α υτο ύ, μετά τό τέλος τού μα θήμ ατος,

ίά π ε χ ώ ρ ο υ ν τε θ λ ιμ μ έ ν ο ι. . . » β.

Π όσην ευρύτητα έ δ ιν ε ό Ι 'δ ιο ς σ τ ή ν άποστολή τον, πόσο σ η μ α ν τικ ό ν καί

πολύμορφο θεω ρούσε τό μεγάλο του ρόλο, τό κ α τα λ α β α ίν ο υ μ ε εύκολα ά π ’ δσα

Ίγραφε, π ρ ιν ακόμα κατεβή στήν Ε λ λ ά δ α , στα 1 7 9 5 :

σχεδόν οί διδάσκαλοί τον Γένους μας είναι διδασκαΧάκια, τ ά
« , . , Ό λ ο ι

ι ώ ι ο ϊ α , ήτοι μεταφράζοντα καμμίαν γραμματικίτζαν ή διδάσκοντα τό τύπτω καί

χό ix τρίτου καί in τετά ρ το υ τού Γ α ζ ή ή ο νγγρά φ ο ντο , τ ρ ε ις · τέο ο α ρ α ς σ τίχ ο υ ς

850 A. ί. βρανοόσή

ποιητικούς, νομίζουν οτι έκαμαν μεγάλον τι είς τό κοινόν. . . » (Κ α λ ο κ ιν ή μ α τα , σ. 2 5 ).

Μ* αυτές τΙς α ν τ ιλ ή ψ ε ις ε ίχ ε κατεβή στην π α τρ ίδ α , έτο ιμ ο ς ν ’ Α π ο δ υ θ ή σ τον

π ιό σκληρόν α γώ να και νά έ π ω μ ισ θ ή τ ις π ιο β α ρ ε ίε ς ε υ θ ύ ν ε ς Α π έν α ν τι του Γ ένους.

Φ ιλ ο δ ο ξ ε ί ν 3 α φ ύ π ν ισ η τη ν ε ο λ α ία και νά την ανύψ ω ση στους ευρύτερους πνευμα­

τικ ο ύ ς ο ρ ίζ ο ν τε ς τής π ρ ο ο δ ε υ τ ικ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς , νά γ κ ρ ε μ ίσ η π ρ ο λ ή ψ ε ις, νά δ η μ ιο υ ρ -

γή σ η φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ α π ν ε ύ μ α τα κ α ι — γ ε ν ικ ώ τε ρ α — ν ά κ α τ ε υ θ ύ ν η τή ν π ν ε υ μ α τ ικ ή ζω ή

τής π α τ ρ ίδ ο ς του και μέ γορ^ά βή μ α τα νά δδηγήση τό Γ ένος προς τό φ ω τ ισ μ ό , r:

τ ή ν π ν ε υ μ α τικ ή και κ ο ιν ω ν ικ ή χ ε ιρ α φ έ τη σ η , στο δρόμο τής προόδου και τής Α να-

γεννήσεω ς, έ τ ο ι μ ο ν ά δ ε χ θ ή τ ή μ ε λ λ ο ύ μ ε ν η α ν ά σ τ α σ ή το υ ·

Δ εν έ π ε κ τ ε ίν ο μ α ι στή λ ε π τ ο μ ε ρ ε ια κ ή εξέταση του ε κ π α ιδ ε υ τικ ο ύ του έργου

?Ί
καί σ τήν α ν α μ ο ρ φ ω τ ικ ή α κ τιν ο β ο λ ία το υ , γ ιά νά ε ν το π ίσ ω τή μελέτη μου στο

κ α θα ρά π α τ ρ ι ω τ ι κ ό του έργο καί στήν ε θ ν ι κ ή κι ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή του

δράση. Π α ρ α τρ έχω ε π ίσ η ς τούς α γώ νες του γ ιά τήν επ ιβ ο λ ή καί τήν κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια

3
τής ζω ντανής μας γ λ ώ σ σ α ς 9, γ ιά τήν ά ν ά π ιυ ξ η και τήν* κ α λ λ ιέ ρ γ ε ια τής σύγχρο-

νής του λ α ϊκ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς 10, τούς ιδ ε ο λ ο γ ικ ο ύ ς του αγώ νες μέ τά σ υ ν τη ρ η τικ ά

καί δ π ισ θ ο δ ρ ο μ ικ ά σ το ιχ ε ία τής επ οχή ς του κτλ.

’Α κ λ ό ν η τ ο ς σ τίς α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις , στή λυσσαλέα καί συχνά σ υ κ ο φ α ν τικ ή πολε­

μ ικ ή τω ν μ ικ ρ ό ψ υ χ ω ν α ν τ ιπ ά λ ω ν το υ , ατάραχος <έπί άϋεία και

σ τ 'ις κ α τα γ γ ελ ίες

ίπϊ βολταιρισμω » 11, π α ρ α μ έ ν ε ι <τό στήριγμα των εν Ίωαννίνοις έλενϋεροφρο-

νούντων » 19, σ υ ν α ν α σ τ ρ έ φ ε τ α ι μ * δλα τά ζω ντανά σ το ιχ ε ία το ύ κ α ιρ ο ύ του, α λλ η λ ο ­

γρ α φ εί μέ τον Κ ορα ή 18, κ α θ ο δ η γ ε ί τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς τού Β ηλαρά u , Α λληλογραφεί

μέ τό Χ ρ ισ τό π ο υ λ ο 16, μ έ τον Ί ω . Ζ α μ π έ λ ιο 16 κ . π . ά . , σ υ ν ε ν ν ο ε ίτα ι μ υ σ τικ ά μέ τον

Π ε ρ ρ α ιβ ό 1Τ, β ρ ί σ κ ε τ α ι σέ στενή επ α φ ή μέ τον Κ ω λέττη, τον Γ . Σ α κ ελ λ ά ρ ιο , τον I

Κ υ ρ ίτσ η Κ α ρ α γ ιά ν ν η , τον Τ α γ ια π ιέρ α , τό γνω στό δηλαδή κύκλο τού Β ηλαρά στά

Γ ι ά ν ν ε ν α ιΘ, κ α ι μ* δ λ α τ’ α νή σ υχα πνεύματα τής ε π ο χ ή ς τ ο υ 19 — μ ’ έ ν α λόγο, κρα-

τάει στά χ έρ ια του, ζή κι α να σ α ίν ει καί σκορπάει παντού τον ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ό

παλμ ό τού Γ ένους.

Ο Ι πολύμοχθες π ρ α σ π ά θ ε ιέ ς του καί οι πολύμορφ οι Α γώ νες του Α γ κ α λ ιά ,

ζουν ολα τά προβλήματα τού κ α ιρ ο ύ το υ καί τού τόπου του (ε θ ν ικ ά , κ ο ιν ω ν ικ ά |

γ λ ω σ σ ικ ά , π α ιδ ε υ τ ικ ά ) καί ή μελέτη τής ζω ής καί τού έργου του μάς Α ποκαλύπτει

όλόκληρη τήν ε π ο π ο ιία το ύ Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ο ύ Δ ια φ ω τισ μ ο ύ κ α ί τή β α σ α ν ισ τ ικ ή π ο ρ ε ία

του ’Έ θ ν ο υ ς πρός τήν Α ναγέννηση καί τό Μ εγάλο Ε Ικ ο σ ιέ ν α .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ Β' ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1, Πρβλ. Κ. Ά μ α ν t ο ν, Μικρά Μελετήματα, ΆΘ. 1940, ο. 38.

' 2 , Πρβλ. Φ, Μι χαλοπούλου, Τά Γιάννενα κι ή Νεοβλλην. Άνοιγένν^κ}, 'Αθ. 1930.
3 . «Ήπειρ. Χρονικά» Β' 1927, σ. 281.
4. Κρ ί ν ο ς , δνθ’ άνωτ. ο. 147.—Γιά τά τιλευταΐα χρόνια τής Μαρουτοαίας Σχολής
βλ. Κ. Μ έρτζιοο, Τό 4ν Βενετία Ήπειρ. Άρχβίον, ατά «’Hrcatp. Χρονικά» ΙΑ 1936. ο. .187, ίΊ
5. 'Ένθ'άνιότ. ο. 147.—Πρβλ, καί Τρ. Ε &α γ γ ε λ ί δ ο υ , Ή παιδεία 4πί Τουρκο­ i
κ ρ α τεί» τόμ» Α 'ι Ά β» 1V86, 9, 162, αημ, 3, i\

.1
 Άθκνάοιδς Φαλ(8α( 851

6 . Ό Κ ρίνος (βνθ’ άνω τ. σ. 147) Α ναφέρει «μακράν Α λληλογραφ ίαν» τοΰ Ψ α λ ίδ α μ έ

τόν Κ απλάνη, «σωζομένην έν βιβλίς) έπ ιγρ α φ ο μ ένψ « Κ ό π ι α γ ρ α φ ώ ν , ε I ς τ ό 2 χ ο-
λ ε ΐ ο ν 1: ή ς ' Α γ ί α ς Μ α ρ ί ν α ς ά ν α φ ε ρ ο μ έ ν ω ν » , χ ω ρ ίς νά δηλώνη κ αθα ρά
άν έννοή έντυπο βιβλίο ή χειρόγραφ ον κ ώ δ ικ α τού α ρχείου του. *0 Φ . Μ ιχα λόπουλος ( Ή π ε ιρ .
Χρον. Ζ ' 193*2, σ. 133) τό α ναφ έρει ώ ς έντυπο, με το π ο χ ρ ο ν ο λ ο γία έκδόσεω ς « Έ ν Μόσχφ
1804* κ α ί αριθμό σελίδων 46. Οί Δ. Γ κ ίν η ς κ α ί Β. Μ έξας ( Έ λ λ η ν . Β ιβ λ ιο γρ . άρ. 271) δέν
συνήντησαν πουθενά τό έντυπο αΰτό, που θά μπορούσε νά μ άς δώση ένδια φ έροντα π ρ ά γ μ α τα .
—Πλούσιο υλικό γ ιά τήν Κ α π λ ά ν ειο Σ χο λ ή (ό χ ι όμως γ ρ ά μ μ α τα τοΰ Ψ α λίδα ) π ε ρ ιέ χ ε ι
τό σπανιώ τατο φυλλάδιο « Σ υ σ τ α τ ι κ ά γ ρ ά μ μ α τ α τή ς έν Ί ω α ν ν ί ν ο ι ς
Π α τ ρ ι α ρ χ ι κ ή ς Σ χ ο λ ή ς των Φ ιλοσ οφ ικ ώ ν κ α ί ’Ε πισ τημ ονικ ώ ν Μ αθημάτων, τή ς τε
Π ατρώ ας 'Ε λ λ η ν ικ ή ς Γλώσσης κ α ί τώ ν Ξένων Δ ια λέκτω ν. Έ κ δ ο θ έ ν τα δ ι' έξόδων των έν
Κ ω νσταντινουπόλει εμπορευομένων συνεπα ρχιω τώ ν ε ίς ένδειξιν εΰγνώ μονος διαθέσεω ς αύτώ ν τε
κ α ί τής π α τρ ίδο ς κ α ί κοινή τή ς Ε λ λ ά δ ο ς πρός τόν Κ τίτο ρ α κύριον Ζώην Κ ω νσταντίνου
Κ απλάνην έν Μόσχη (sic) διατρίβοντα . Έ ν Β ιέννη τής Ά ο υ σ τρ ία ς, ε τ ε ι 1806» (σ χ. 16°
σ. 55 γ 1 λευκ ή), καθώ ς κ α ί τό βιβλίο « Σ π ά ν ι α e δ π ο ι ί α ς έ ρ γ α τ ο ΰ Ζ ώ η
Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ Κ α π λ ά ν η , γεννηθέντος είς Γ ρ α ικ ία ν τφ 1736 κ α ι άποθανόντος
Μόσχαν τή 20 Δεκεμβρίου, τφ 1806 ε τ ε ι. Μόσχα 1809. σχ. 4°σ. X X III f 1 λευκ ή ά. άρ. f 110).
τυπωμένο ελ λ η ν ικ ά κ α ί ρω σσικά.—Ά λ λ ' αΰτά π ερ ιέχουν τ ις δω ρεές, τή διαθήκη τοΰ Κ α π λά νη
κ α ί τους κανονισμούς τή ς Σ χο λ ή ς. Π ώς λειτουργούσε όμως ή Σ χολή τοΰ Ψ α λίδα στά Γ ιά ννινα
θά διαφωτισθοΰμε μόνον όταν ό σεβαστός κ α θη γη τή ς κ . Σ ω κ ρ . Κ ο υ γ έ α ς δημοσιεύση
τόν « Κ ώ δ ι κ α τ ής Κ α π λ α ν ε ί ο υ Σχολής» κ α ί 300 π ερ ίπ ο υ έ γ γ ρ α φ α σ χ ε τικ ά
1 με τή δ ια χείρ ισ η τώ ν κληροδοτημάτω ν, πού σώθηκαν στό γνω στό ά ρ χ ε ΐο του Σταύρου Ί ω ά ν -
) νου (πρβλ. ’Η π ε ιρ . Χρον. ΙΔ ’ 1939, σ. 20 - 27 κ α ί 3 7 ).— Χρήσιμο θά ήταν νά βρεθή κ α ί ό χ ε ι-
I ρόγραφος Κ α τ ά λ ο γ ο ς τ ή ς Β ι β λ ι ο θ ή κ η ς τής Κ α π λ α ν είο υ Σ χο λ ή ς, πού βρι­
σκόταν ά λλοτε στά χ έ ρ ια τοΰ μ α κ α ρ ίτη Μ. Γεδεώ ν (πρ β λ. Έ κ κ λ η σ . Ά λ ή θ . Η ’ 1888,
σ. 384 σημ. 66).
7 . Π ρβλ. π ιό π*άνω, κ εφ . Α ’ σημ. 13.
8 . Α. Β. [ = ? ] . Π ερί ’Αθανασίου Ψ α λ ίδ α , π ερ . « Ε σ τ ία » Ζ ' (1879) σ, 203.
9 . Β λ. π ρ ό χειρ α Γ . X. Σ ο ύ λ η, 'U Ψ α λ ίδ α ς κ α ί τό γλω σ σ ικ ό ζή τη μ α , π ερ ιο δ.
«Ή πειρ. Γράμματα* Α ' (1944) σ. 84 - 8 8 .— Ό Ψ α λ ίδ α ς δέ μ ά ς έδωσε σέ πειθα ρ χη μ ένο γ ρ ά ­
ψιμο τήν π ρ α κ τικ ή έφ αρμογή τών γλω σσικώ ν του θεωριών, άν κ α ί ξέρουμε ό τι βοηθάει κ α ί
Iκαθοδηγεί τήν ά νά λο γη προσπάθεια τοΰ Β ηλα ρά (έπ ίμ ο να τοΰ ζ η τ ά ε ι « Γ ρ α μ μ α τικ ή στή γλώ σ -
|σα μας !* —βλ. 'Α π α ν τα I. Β ηλαρά, σ. 258). Ή «Ρ ο μ έ η κ η Γ λ ό σ α» τοΰ Β η λα ρ ά (1814)
είναι αφιερω μένη στον Ψ α λίδα , γ ια τ ί κ ι έ κ ε ΐν ο ς έ χ ε ι τ ίς Ιδ ιε ς το λμ η ρ ές μ ετα ρρ υθμ ισ τικ ές
Αντιλήψεις. Ή δ η στά 1812 έγρ α φ ε στον Ί . Ζ α μ π έλιο (βλ. π ιό κ ά τω , σημ. 16) *. «’Α π ο β λ έ π ει
ό λόγος μου ε ίς τήν α φ α ίρ εσ ή τή ς ορθογραφ ίας, Α να γκα ία ς ε ίς τήν π α λ α ιά ν κ α ί π ε ρ ιτ τ ή ς
την νέαν τών Γ ραικώ ν γλώσσαν, κ α ί πολλώ ν ακόμη γρ α μ μ ά τω ν, άχρήστω ν ε ίς ήμ ά ς . . .
(Έ λληνες ήσαν οι Έ λ λ η ν ε ς κ α ί πρό τή ς εΰρέσεως τοΰ η κ α ί τοΰ ω . Έ λ λ η ν ε ς θέλουν ε ίν α ι
Ιπάλιν, όχι άν τά φυλάξουν χω ρ ίς νά χ ρ ε ιά ζω ν τ α ι, ά λ λ ’ άν τά άπορρίψουν ώς π ε ρ ιτ τ ά * . Κ α ί
|ή ξεκάθαρη αΰτή διακήρυξη τών γλω σσικώ ν του πεποιθήσεω ν τ ε λ ε ιώ ν ε ι μ έ τή μ ε γ α λ ε ιώ δ η
Ιφράση: « Ε ίμ α ι έτοιμος ε ίς υπεράσπισίν τη ς έ π ί π α ντός δικαστηρίου* I
1 0 . Πρβλ. π ιό πάνω σημ. Α ’ 14.— Ό Ψ α λ ίδ α ς « ε ίν α ι άπό τούς λ ίγ ο υ ς πού έξετίμ η σ α ν
στήν έποχή του τόν Έ ρ ω τόκ ρ ιτο κ α ί τήν [Αξία του», γρ ά φ ει ό κ α θ η γ, Έ μ μ . Κ ρ t α ρ & ς
(Νέα Ε σ τ ία , MB’ 1947, σ. 1299). — Κ α τ α δ ικ ά ζ ε ι τή σ τιχο υ ρ γικ ή μ α ν ία τών συγχρόνω ν του
'λογίων, πού κ α τα τρίβ ο ντα ι νά μιμηθοΰν τή γλώσσα κ α ί τά μ έτρα τών ά ρ χα ίω ν (π ρ β λ. Καλό»
κινήμ. σ. 2 0 -2 1 ) . κ α θο δ η γεί κ ι ένθαρρύνει τ ίς πρ οσ πά θειες τοΰ Β η λα ρ ά , Α λ λ η λ ο γρ α φ εί μέ
<δν ΆΟαν, Χριστόπουλο (βλ, π ιό κ άτω σημ. 16), Α π α γ γ έλ λ ει μ ’ ένθουσιασμό σ τίχους τοΰ νέου
Ά νακρέοντα θέλοντας νΑ παρουσίαση ατούς ξένους φ ιλ έλ λ η ν ες τή σύγχρονή του ν εο ελ λ η ν ικ ή
ποίηση (« χ ιλ ιά κ ις τόν ήκουσα Α π α γγέλ λ ο ντα κ α ί έρμηνεύοντα τά Λ υ ρ ικ ά τοΰ Ά θ α ν , Χρίστο-
Μ > λ ο υ * . μ ά ς λ έει * Αγγλο* π*ρ ιηγι)τής H o lla n d — ή « χ β ίικ ή π ε ρ ικ ο π ή πρΑχβνρά ατοδ
m A. I. Βρανούση

Σ . Ά ρ α β α ν τ ι ν ο ύ , Ίσ το ρ . Ά λ ή πα σ ά , Ά θ . 1896, σ. 475 σημ.), γ ε ν ικ ά π ροβά λλει

γ ιά π ρ ό τ υ π α , τήν ποίησ η κ α ί τό «ύφος» τού Ρ ή γ α , του Β ηλαρά, του Χριστόπουλου, τά π ε ζά
τού Κ α νέλ λου κ α ί τό έργο τού Σολωμού, τόν όποιο βαθύτατα έκτιμοδσε, καθώ ς φ α ίν ε τα ι
(β λ. G r a s s e t t i , ένθ’ ά νω τ. σ. 8 κ α ί 2 . Β λ α ν τ ή, ένθ’ άνω τ. σ. 95, — Πρβλ. κ α ί
Ή λ . Β ο υ τ ι ε ρ ί δ η , Ό Σ ολω μός κ ’ οί ''Ε λ λ η ν ες, Α '—Ά θ . 1937, σ. 4 2 - 4 3 ) .
1 1 . Γ ο ύ β α ς , ένθ’ ά νω τ. σ. 291. 1 2 . Α δτόθι, σ. 294.
1 3 . Β λ, «’Α πάνθισμ α έπισ τολώ ν Ά δ α μ . Κοραή, έκ δίδοντος Ί α κ . Ρ ώ τ α [Α '], Ά θ·
1839, σ. 209 - 210. — Έ π ισ τ ο λ α Ι Ά δ . Κοραή, έκδ. Ν . Δ α μ α λ ά, Ά θ . 1885, τό μ .Α ' σ. 450,453
κ α ί τόμ. Γ ''σ . 6 6 2 .— Ό Φ α λ ίδ α ς έστελνε γρ ά μ μ α τα στον Κ οραή κ α ί μέσφ τού Μ ιχα ήλ
Ζ ω σιμά (« κ α ι γρ ά μ μ α πρ ός τόν Κ οραήν σάς έ π ερ ίκ λ εισ α » , γ ρ ά φ ε ι στόν τελ ευ τα ίο σέ μ ιά έ π ι-
στολή του τή ς 23 Σ ε π τ . 1804 — βλ. « Π α ρ ν α σ σ ό ς » Θ' 1885 σ. 3 2 8 ).
1 4 . Β λ. Ά π α ν τ α Ί ω ά ν ν ο υ Β η λ α ρ ά , έ π ιμ ελ είφ Γ . Β αβαρέτου, Ά θ . [1935], σ. κ ε ',
262, 258, 266, 284, 289 κ .ά , — Π ρβλ. κ α ί π ιο πάνω σημ. 9.
16. Μ ιά έ π ισ το λ ή τού Χ ριστόπουλου πρός τόν Φ α λ ίδα (10 Ν οεμ. 1811) δημοσίευσε
ό Σ τ. Κ ρ ίν ο ς στο π ερ . « Ε σ τ ία » , έτος Γ ' τόμ . Β ' άρ. 125 (25 Μ αίου 1878), σελ. 321. Α ν α ­
δ η μ οσ ιεύετα ι κ α ί στην έκδοση Ρ α φ τά νη (Ζάκυνθος 1880 σ. 12 - 13) των ποιημάτω ν τοδ Χ ρι-
στό πουλου. ( Α ρ χ ί ζ ε ι : Α δ ε λ φ έ φ ί λ ε , έ λ α β α τ ό γ ρ ά μ μ α σ ο υ τ ό π ρ ώ τ ο ν κ α ί
τ ό δ ε ύ τ ε ρ ο ν . . . * ) . Α λ λ η λ ο γ ρ α φ ί α Φ α λ ίδ α —Χ ριστόπουλου δ ια π ισ τώ νετα ι κ α ί άργότερα
(1815) ά π ό γ ρ ά μ μ α του Β η λα ρ ά πρός τόν τόν Φ . ( Ά π α ν τ α σ. 284).— Πρβλ. κ α ί π ιό πάνω σημ. 1 0 .
1 6 . ’Ε κ τε ν ή ά ποσ πά σ μ α τα σ η μ α ντικώ τα τη ς, κ α θώ ς φ α ίν ε τα ι, έπισ τολή ς (13 Φ εβρ. 1812)
τού Φ . πρ ός τόν Ί ω . Ζ α μ π έλ ιο δημοσίευσε ό Κ ρ ί ν ο ς (ένθ’ άνω τ. σ. 1 4 9 - 1 6 0 ) .— Πρβλ. κ α ί
π ιό π ά νω σημ. 9. — Γ ιά τήν π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα κ α ί τή δράση του .’ίω . Ζ αμπελίου βλ. Σ π .
Β λ α ν τ ή , ’Ε θ ν ικ ή δ ρά σ ις τού Ίω ά ννου Ζ α μ π ελίου, Δ ΙΕ Β , τ. θ ’ 1926, σ. 5 - 2 2 κ α ί τήν
έ κ τε ν ή ε ισ α γ ω γ ή τοδ Γ . Σ ι δ έ ρ η στήν έπανέκδοσ η τή ς «Χ ριστίνας», Ά θ . 1943, σ. ε ' - ζ '.
1 7 . Β λ έ π ε π ιό κ ά τω , στο άμέσω ς επόμενο κ ε φ ά λ α ιο Γ '.
1 8 . Γ ιά τήν άτμ όσφ αιρα γ ε ν ικ ά κ α ί τό Ιδ εο λ ο γικ ό κ λ ίμ α , μέσα ατό όποίο κ ινούντα ι
οΐ κ ύ κ λ ο ι α ύτοί στά Γ ιά νν εν α , ά ρκοδμαι νά σημειώσω λ ίγ α σ τ ο ιχ ε ία . Ό λ ο ι τους φ αίνοντα ι
β αθύτατα έπη ρ εα σ μ ένοι (συνήθως μέσφ τή ς Ι τ α λ ί α ς ) άπό τό Γ α λ λ ικ ό Διαφωτισμό κ α ί τή Γ α λ ­
λ ικ ή ’Ε π α νά σ τα σ η . Ό Β ονα π ά ρ τη ς τούς ένθουσ ιά ζει. Α νη σ υχούν γ ιά τή σύλληψη τού Ρ ή γ α
κ α ί προτείνουν στόν Ά λ ή νά παρέμβη γ ιά τή σωτηρία του (π ρ β λ. π ιό κάτω , κεφ. Γ ' σημ. 2).
Σ ’ α δτούς τούς κ ύ κ λο υ ς π ρ έ π ε ι ν ’ άναζητηθή ό π ο ιη τή ς τή ς δ ια λ ο γ ικ ή ς σάτιρας «Ρ ω σ σ ο-
α γ γ λ ο γ ά λ λ ο ς » ( Κ. Δ η μ α ρ ά ς , Ά γ γ λ ο ε λ λ . Έ π ιθ . Γ ' 1948 J o . 299). Σ ’ αδτούς τούς
κ ύ κ λ ο υ ς ά ν ή κ ει ή ε ίν α ι γνώ ρ ιμ ος κ α ί σ υγγενέσ τα το ς ό άνώ νυμος συγγρ α φ έα ς τή ς « Ε λ λ η ­
νικής Νομαρχίας».
'Ε κ τ ό ς ά πό τό Β η λ α ρ ά , πού ε ίν α ι κ ά π ω ς π ιό γνω στός κ α ί θά γίν η γ ι ’ αδτόν λόγος
κ α ί π ιό κ ά τ ω , σημειώ νω λ ίγ α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά γ ιά τόν καθένα άπό τούς άλλους πού ά νέφ ερα .
Γ ιά τόν Ί ω . Κ ω λ έ τ τ η (δέν τολμώ νά χρησιμοποιήσω τήν όρθή γραφ ή Κ ο λ έ-
τ η ς...) λένε π ώ ς ήταν κ α ί μ αθη τής τού Φ α λ ίδα (Ν. Π α τ σ έ λ η ς , Ή π ε ιρ ω τ . Χρον. ΣΤ,
1931, π α ρ ά ρ τ. β ιογρ . σ. 9 ). Γ ιά τΙς στενές σ χέσ εις Κ. κ α ί Ψ . ύποσχέθηκε νέα σ το ιχ ε ία ά πό
ά ν έ κ δ ο τα χ ε ιρ ό γ ρ α φ α τή ς Σ υ λ λ ο γ ή ς Β λ α χ ο γ ιά ν ν η ό φ ίλος Ά γ γ . Π α π α κ ώ σ τ α ς (έ φ .
« Ή π ε ιρ . Β ήμα» 26 Μ αΐου 1949, σ. 1, στήλ, στ'). Φ ο ιτη τή ς στήν Ι τ α λ ία , ε ίχ ε σχετισθή μέ τό
Φ ώ σκολο κ α ί τούς έ κ ε ί έπ α ν α σ τα τικ ο ύ ς κ ύκλους. «Συνέστησε πρώ τος τών Ε λ λ ή ν ω ν μ ετά τοδ
Φ ω σκόλου —μ ά ς λ έ ε ι μ ιά π α λ ιά π η γ ή — ε τα ιρ ία ν μυστικήν υπέρ άπελευθερώ σεω ς τοδ Ε λ λ η ­
νικ ο ύ Έ θ ν ο υ ς διά τών Γ ά λ λω ν» (Π. Σ ο ύ τ σ ο υ, Λ όγος έκ φ ω νη θείς έ π ΐ τοδ τάφο ατού Ί . Κ ω λέτ-
τ ο υ . . . Ά θ , 1847, σ. 4). Κ ι άν ά μ φ ισ β η τείτα ι ή πληροφορία πώ ς έγραψ ε ό Ιδιος κ α ί τήν |
« Έ λ λ η ν . Ν ο μ α ρ χία » , π ρ έ π ε ι όμως νά θεωρηθή βέβαιο ότι, έπιστρέφ οντα ς στά Γ ιάννενα, έφερε ί
μ α ζ ί του ά ν τ ίτυ π α τοδ φ λογερού αδτού έπ α ν α σ τα τικ ο δ βιβλίου (πρβλ. Έ λ λ η ν . Ν ομαρχ. έκδ. *|
Γ. Β α λ έ τ α σ, 246). Γ ια τρ ό ς στήν αδλή τοδ Ά λ ή πασά, 4{ακολουθθύσε ά κόμ α νά λαβαίνη |
φοβερά έ π α ν α σ τ α τ ικ ά γρ ά μ μ α τα άπό τό Φ ώσκολο, κ α τ ά τή μαρτυρία τοδ Γ . Τ » ρ τ σ έ τ η*
(Λ ό γο ς τή ς 25 Μ αρτ. 1872, σ, 4 - * ρ ό χ ι ι ρ α βλ. Γ . Β λ α χ ο γ ι ά ν ν η , Ίο το ρ . Ά ν θ ο λ . σ. 85)· ί
 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 853

Γ ιά τό Γ ε ώ ρ γ ι ο Σ α κ ε λ λ ά ρ ι ο (1765 - 1838). τόν Κ ο ζα νίτη γ ια τρ ό κ α ί

π ο ιη τ ή , γνώ ριμον Ασφαλώς τοΰ Ψ α λ ίδ α κ ι άπό τή Β ιέννη, ξέρουμε δ τι ε ίχ ε Α ρχίσει νά μ ε τα -
φράζη χ α ΐ νά τυπώνη τόν «Νέον Ά ν ά χα ρ σ η » , που συνέχισε έ π ε ιτ α ό Ρ ή γ α ς, κ ι ότι δ ιέδ ιδ ε
στους ο μ ο γ ε ν ε ίς τής Β ιέννης χε ιρ ό γ ρ α φ α Α ντίγραφ α τοΰ θουρίου «"Ως π ότε π α λ λ η κ ά ρ ια . . .»,
όπω ς Αναφέρουν τά έ γγρ α φ α των Ανακρίσεων τή ς Α ΰστριακής Αστυνομίας γ ια τή συνωμοσία
τοΰ Ρ ή γ α (βλ. L e g r a n d — Λ ά μ π ρ ο υ , Α ν έ κ δ ο τ α έ γγρ α φ α π ερ ί Ρ ή γ α Β ελβσ τινλή κ α ί
τώ ν σΰν αΰτψ μαρτυρησάντων . . . Ά θ . 1891, σ. 19, 6 16’, 1 0 3 α '). Λ ίγο πρίν γίνουν οΐ συλλή­
ψ εις τοΰ Ρ ή γ α κ α ί τών συντρόφων του, έφ υ γε, φ α ίν ε τα ι, κ α ί κ α τα σ τά λ α ξ ε, όπω ς 6 Ψ α λ ίδ α ς,
ό Κ υρίτσης κ.Α ., σ τα Γ ιά ννενα (Σ π. Λ ά μ π ρ ο υ , 'Α π ο κ α λ ύ ψ εις π ερ ί τοΰ μαρτυρίου τοΰ
Ρ ή γα , Ά θ . 1892, σ. 136 - 137), — Γ ιά τήν π ρ ο σ ω πικ ότη τα κ α ί τό π ο ιη τικ ό του έργο 6λ. Κ. θ .
Δ η μ α ρ ά, Ρ ω μ α ν τιχά Σ η μ ειώ μ α τα Α ' — 01 Ν ύχτες τοΰ Γ ιο ΰ γκ στην Ε λ λ ά δ α τοΰ 1817,
Ά θ . 1944 σ. 10 χ.έξ. κ α ι 21 - 22, όπου προγενέσ τερ η β ιβ λ ιο γρ α φ ία , καί. σ υμ π λη ρ ω μ α τικά
τ ο ΰ ΐ δ ι ο υ στό π ερ . « Ά γ γ λ ο ε λ λ η ν . Ε π ιθ εώ ρ η σ η » , τόμ. Γ ' (1947) σ. 2 1 - 2 2 κ α ί 299.
Πρβλ. τ ο ΰ ί δ ι ο υ , Ίσ το ρ . Ν εοελλ. Α ογοτ, Α ', Ά θ . [1948], σ. 1 7 4 -1 7 6 κ α ί Σ π. Ά ρ α -
6 α ν τ ι ν ο 5, Ίστορ. Ά λ ή πασά, Ά θ . 1895, σ. 470.
Γ ιά τό για τρ ό έπίσ η ς Κ υ ρ ί τ σ η Κ α ρ α γ ι ά ν ν η , που ά διχοσ κ οτώ θη κ ε κ ά τω
Απ’ τ ίς κ α τά ρ ες τοΰ Μ ητροπολίτη (Α . Π. Κ ο υ τ σ α λ έ ξ η , Δ ιαφ έροντα κ α ί π ε ρ ίε ρ γ ά τ ιν α
Ιστορήματα, Ά θ . 1882, σ. 4 κ έ ξ .),\μ ά ς ε ίν α ι γνωστό ότι τόν θρήνησε σέ π α θ η τικ ώ τα τη ωδή του,
δυστυχώ ς Ανέκδοτη, ό φ ίλος του Β ηλαράς (π ρ β λ. [Κ. Ά σ ω π ί ο υ], Τ ά Σ ο ύ τ σ ε ια . . . , Ά θ .
1863 σ, 8 - 9 κ α ί Ν. Κ ο ν ε μ έ ν ο υ , Τό ζή τη μ α τή ς γλώ σσας, Κ έρκυρα 1873, σ. 48). 01
γνω σ τές σχέσεις του μέ τήν Κ υρά Φροσύνη θά μπορούσαν ίσω ς νά μ ά ς δώσουν μ ιά ν εΰλογη
έξήγηση γ ιά τά π ρ α γ μ α τικ ά α ίτ ια τοΰ π ν ιγμ ο ύ τή ς τολμηρά έ ξελ ιγμ έν η ς Α ρχόντισσας (Κ ουτσαλ.
έ.ά — Ά ρ α β α ν τ. Ι.ά . 378). 01 πληροφ ορίες μ α ς τόν έμφανίζουν Ακρατο όρθολογιστή. Ε ίν α ι
ίσω ς ό φ ανα τικ ώ τερ ος μέσα στόν κύκλο του όπαδός τών γ α λ λ ικ ώ ν έ π α ν α σ τα τικ ώ ν Ιδεών, που
έφτανε ώ ς τ ις π ιό π α ρ ά το λμ ες Α κρότητες : Μέσα στά Γ ιά ννενα π ρ ο π α γ ά ν δ ιζ ε «παρρησίφ ε ίς
τους πο λλο ύ ς τήν ά θεΐα ν κ α ί τήν Ασέβειαν» (Μ ι χ . Π ε ρ δ ι κ ά ρ η, Π ρ οδιοίκ η σ ις ε ίς τόν
Έ ρ μ ή λο ν, 1817 σ. 65 —Πρβλ. Κ ο υ τ σ α λ έ ξ η . έ.ά.)· γ ι ’ αΰτό κ ι ό Φ ιλ η τ ά ς τόν ό νομ ά ζει
«Αθλιον» (Ά ρ α β α ν τ. έ.ά. σ. 378 σημ. 2 κ α ί 471 σημ.). Σ ’ αυτόν Α ποδίδεται ή ( πρω τοβ ουλία τοΰ
διαβήματος πού έγ ιν ε στόν Ά λ ή γ ιά τή σω τηρία τοΰ Ρ ή γ α ( Χ ρ ι σ τ . Π ε ρ ρ α ι β ο ΰ ,
Σύντομος β ιο γρ α φ ία τοΰ Αοιδίμου Ρ ή γ α Φ εραίου τοΰ θ ε τ τ α λ ο ΰ . . . Ά θ . I8 6 0 , σ. 43). Σ τή
Β ιέννη, όπου σπούδαζε μ α ζ ί μ έ τόν Ψ α λ ίδ α , συνδέθηκε μέ τόν περίφ η μ ο « φ ιλ έλ λ η ν α Ια τρ ο φ ι­
λόσοφον» Πέτρο Φ ρ ά γκ (Περρ. σ. 43), στενό φ ίλο τοΰ Ρ ή γ α (Περρ. σ. 38) κ α ί Αποτελούσε μ έλ ο ς
τής « Ε τ α ιρ ε ία ς » (Π ερραιβός, ε.ά. 4 3 ).—Π ρβλ. Κ . Δ η μ α ρ α, 01 Ν ύ χ τε ς τοΰ Γ ιο ύ γ κ ...
σ. 22 - 23 κ α ί Π α ν τ . Κ ο ν τ ο γ ι ά ν ν η , Ε ιδ ή σ εις π ε ρ ί τοΰ ή π ε ίρ ω τικ ο ΰ ο ίκ ο υ Κ α ρ α -
γιάννη, στόν τόμο «Τ εσσαρακονταετηρίς Κ . Κόντου», Ά θ . 1909, σ. 194. — Πρβλ. κ α ί π ιό
κάτω , κεφ. Γ ' σημ. 1.
*0 ζακυνθινός γ ια τρ ό ς έπίση ς Δ ι ο ν . Τ α γ ι α π ι έ ρ α ς (1777 - 1842), γνω στός Από
τίς σ χ ε τικ έ ς σάτιρες τοΰ Β ηλαρά κ α ί τοΰ Σολωμοΰ, έμ φ ο ρ είτα ι Από τ ίς ίδ ιε ς φ ιλ ελ εύ θ ερ ες
γ α λ λ ικ ές Ιδέες. Σπούδασε στό Π αρίσι κ α ί έκ δηλώ θηκε πολύ τολμηρά ΰπέρ τοΰ Β ονα πά ρτη .
Κ α τα διώ κ ετα ι Από τά Ε π τ ά ν η σ α κ α ί κ α τ α φ ε ύ γ ε ι στά Γ ιά ννενα (γ ε γ ο ν ό ς πολύ έ ν δ ε ικ τ ικ ό γ ιά
τό κ λ ίμ α πού έπικρατοΰσε στήν έ π ικ ρ ά τ ε ια τοΰ Ά λ ή ) . θεω ρ ή θη κ ε μ ά λ ισ τα κ α ί π ιθα νό ς συγ­
γραφέας τής « Έ λ λ η ν . Ν ομ α ρχίας» (6λ. βκδ. Β α λ έτα , σ. 2 6 5 ).— Πρβλ. κ α ί Σ π . Ά ρ δ α ­
β ά ν η — Λ ι μ π ε ρ ά τ ο υ , Έ π τ α ν ή σ ιο ι Ι α τ ρ ο ί. . . Κ έρκυρα 1938, σ. 55 - 58.
19. Δέν μπόρεσα νά έξακριβώσω σέ π ο ιά περίοδο τή ς ζω ής τοΰ Ψ α λ ίδα Οά ήταν δυνατόν
ν’ Α νταποκρίνεται ή πληροφ ορία πού μ α ς δ ίν ει ή κ . Μ α ρ ι έ τ τ α Ε. Γ ι α ν ν ο π ο ύ λ ο υ ( Ά π ό
τή ζωή τής ’Ισ αβ έλλας θεο τό κ η , περιοδ. « Ά λ κ υ ο ν ίδ ες» , έτος Α*, άρ. 6, Μ άρτ. — Ά π ρ . 1951,
σ. 2), ότι Ανάμεσα στούς φ ιλο λο γικ ο ύ ς, έπ α ν α σ τα τικ ο ύ ς κ α ί φ ιλ ελ λ η ν ικ ο ύ ς κ ύκλους, πού σ υγ­
κέντρωνε στό σαλόνι τη ς ή φιλόμουση κοντέσσα τή ς Β ε ν ε τία ς ’Ισ α β έλλα θ ε ο τό κ η - Ά λ μ π ρ ίζ ι,
ούχναζε κ ι ό ψ α λ ίδ α ς, μ α ζ ί μ έ τό Φ ώσκολο, τόν Κ α ποδίσ τρ ια κ.π.Α, ’Ιτα λ ο ύ ς κ α ί Κ ερ κ υ -
ραίους. Ή πληροφορία ε ίν α ι αξιοπρόσεκτη, αν ό φ ε ίλ ε τ α ι σέ Αξιόπιστη π η γή .
 864 A. I. ΒρανούβΥ)

Γ '— Ο ΨΑΛΙΔΑΣ ΚΑΙ Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ Ν ΑΛΗ ΠΑΣΑ

Π Ω Σ Ε Γ ΙΝ Ε φ ανερό μ ’ ό σ α εκ θέσ α μ ε, δ Ψ α λ ίδ α ς έβλεπε π ο λύ ευρ ύτερη τη ν

Ο
τ έ σ σ ε ρ ις
νά
αποστολή

έ π ω μ ισ θ ή

το ίχ ο ι τού
του. Ό Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς

δλες τΙς ε ύ ρ υ ν ε ς τη ς
του Γ ένους,

η γ ε σ ία ς

σ χο λ είο υ ή τ α ν π ο λ ύ σ τεν ο ί γ ι ’ α υ τό ν .
του
κατά την

Έ θ ν ο υ ς ,

Ή
α ν τ ίλ η ψ ή του,

σ ’ δλους

ζ ω ή σ τή ν ά φ ά ν ε ια
έπρεπε

το ύ ς το μ ε ίς.

του
Ο ί

γ ρ α φ είο υ ή τής έδρας του πρόκα· ||

|3
λούσε την α σ φ υ ξ ία . Ή π λ η θ ω ρ ικ ή IJ

ζ ω τικ ό τη τα τής ε π α ν α σ τα τ ικ ή ς του |?

Ιδ ιο σ υ γ κ ρ α σ ία ς τον ω θούσ ε στον Ι|

ευρύ σ τίβ ο τής δ η μ ό σ ια ς ζω ής. Ο |1

ίδ ιο ς δ ια κ ή ρ υ ξ ε , π ρ 'ιν ακόμα κατε- ||

βή στήν Ε λ λ ά δ α :

«Δεν καταοταίνονν άριπρεηέας ;“|

τους ανδρας τά οίκίδια και αΐ γω - |ί

νίαι, άλλ9 at άγοραί, άΜά τά δημό- |{

σια, άλλα το κοινόν* ! ( Κ α λ ο κ ι ν ή - ν|

ματα σ. 25).

Μ 9 αυτές τις π ε π ο ιθ ή σ ε ις ξ ε κ ί­

νησε νά κατεβή τό 1 7 9 5 στήν υ π ό ­

δουλη Π α τ ρ ίδ α του.

Ο ι ν ε ω τ ε ρ ισ τ ικ έ ς του ιδ έ ε ς, οί

α ν τ ιλ ή ψ ε ις τού Ε υ ρ ω π α ϊκ ο ύ Δ ια ­

φ ω τ ισ μ ο ύ — ή, π ιο σ υ γκ εκ ρ ιμ έν α ,
Ο Α Λ Η ΠΑΣΑΣ
τού « Δ ια φ ω τισ μ έ ν ο υ Δ εσ π ο τισ μ ο ύ »
( Ά π ό π α λ ιά χ α λ κ ο γ ρ α φ ία )
— τω ν χρόνω ν του καί ή α κ ο ίμ η τη

φ ρ ο ν τ ίδ α γ ιά τό Γ ένο ς, τον έφ εραν α πό πολύ ν ω ρ ίς κοντά σ τις π ο λ ιτικ έ ; και κ ο ι­

ν ω ν ικ ές ζυ μ ώ σ εις τής εποχής του. Δ έν π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι σέ άφ ηρημένους και θεω ρη­

τικ ο ύ ς ιδ ε ο λ ο γ ικ ο ύ ς π ρ ο σ α ν α το λ ισ μ ο ύ ς, άλλα α ν α μ ειγ ν ύ ετα ι έ ν ω ρ ίτα τα σ τήν ενεργό

δράση, δπου κι δ π ω ς μ π ο ρ ε ί, δπου κι δ π ω ς κ α τα λ α β α ίνει π ώ ; θά μ π ό ρ ε σ η νά ω φε*

λήση κατά κ ά π ο ιο ν τρόπο τη ν Π α τ ρ ίδ α .

Τ ά π ρ ώ τα χ ρ ό ν ια (1787 - 1792) φ α ίν ε τα ι πολλά νά έλ π ίζη , δπω ς ε ϊδ ι με,

α πό τή Μ εγάλη Α ικ α τε ρ ίν η τή ς Ρ ω σ σ ία ς . Π ερνώ ντας γ ιά λ ίγ ο α π ’ τις Π α ρ α δ ο υ ν ά - £

β ειες 'Η γ ε μ ο ν ίε ς , δταν κ α τέβ α ιν ε α π ’ τή Ρ ω σ σ ία στή Β ιέ ν ν η (1 7 8 7 ), γ ν ώ ρ ισ ε , |

φ α ίν ε τ α ι, στο Β ο υ κ ο υ ρ έσ τι τούς κύκλους τού Κ αταρτζή κα ί τό Ρ ή γ α , μ έ το ν ό π ο ιο J

π ο λ λ ές ε ν δ ε ίξ ε ις δ ε ίχ ν ο υ ν στενώ τερη επαφ ή, επ α φ ή πού κ α λ λ ιε ρ γ ή θ η κ ε ίσ ω ς π ε ρ ισ - |

σότερο κι αργότερα στή Β ιέ ν ν η (1 7 9 0 ). |

Δ έν ε ίμ α σ τε β έ β α ιο ι, αν ξέρουμε α κ ρ ιβ ώ ς μέ π ο ιέ ς π ρ ο θ έσ εις κ α τέβ α ιν ε τό |

1795 στήν Ε λ λ ά δ α , γ ιά ν ’ α ν τ ιμ ε τ ώ π ισ η α π ο φ α σ ισ τ ικ ό ς τήν ω μή π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τ α . |

τής σ κ λ α β ιά ς ι. Κ ά π ο ιο ι δεσ μ οί του μέ τούς γνω σ τούς κύκλους πού βρήκε ήδη συγ- (

κροτημ ένους στή Β ιέ ν ν η ό Ρ ή γα ς δταν ή ρ θ ε (1 7 9 6 ), ή κ ίν η σ η τω ν Ε λλή νω ν α

π α τρ ιω τώ ν πού σ η μ ε ιώ θ η κ ε αργότερα στά Γ ιά ν ν ε ν α γ ιά νά προκαλέση τήν έπέμ- ^

 'Αθανάσιος Ψαλίδας 856

βάση του Ά λ ή πασά γ ιά τή σ ω τη ρ ία τού δ έ σ μ ιο υ Π ρω τομ άρτυρα , δλα αυτά ε ίν α ι

έ ν δ ε ίξ ε ις εύ γ λ ω ττες* άλλα δυστυχώ ς παραμένουν μονάχα ε ν δ ε ί ξ ε ι ς 9.

Σ τα Γ ιά ν ν ε ν α τώ ρα (1 7 9 5 -1 8 2 0 ), ή ω μή π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τ α , ρ ,ε α λ ι σ Τ ι·

κ ά σ τα θ μ ισ μ έ ν η , κ α θ ο ρ ίζ ε ι τ ή σ τά σ η το υ .

* 0 *Α λή π α σ ά ς, © α ν τ ιφ α τικ ό ς κι ανεξερεύνη τος κατά β ά θ ο ς, δ π α ν ίσ χ υ ρ ο ς

σατράπης πού εξ α φ ά ν ισ ε το ύ ς μ ικ ρ ο ύ ς τ υ ρ α ν ν ίσ κ ο υ ς τ ω ν ρ α γ ιά δ ω ν , δ α ν ε ξ ίθ ρ η ­

σκος πού ήθελε νά σ τη ρ ίζη τή δύνα μ ή του στο α κ μ α ιό τα το ε λ λ η ν ικ ό σ το ιχ ε ίο τής

έ π ικ ρ ά τ ε ιά ς του, δ ω μότατος εξολοθρευτής τής κ λ ε φ το υ ρ ιά ς, πού σ υγχρόνω ς όχι

μονάχα άνεχόταν ά λλά κ α ι υ π ο σ τή ρ ιζε τά γράμμ ατα, τό ε μ π ό ρ ιο , τήν ο ικ ο ν ο μ ικ ή

ανάπτυξη, τά σ χο λ ειά και τήν π ρ οκοπ ή τού τόπ ου, δ παντοδύναμος Β εζύρης τής

’Η π ε ίρ ο υ , κ υ ρ ια ρ χ ο ύ σ ε , μαζί μέ τούς γιο ύ ς το υ , σ ’ δλόκληρη σχεδόν τήν κ υ ρ ίω ς

Ε λ λ ά δ α καί κ ρ α τ ο ύ σ ε σ τ ά χ έ ρ ι α τ ο υ τ ή ν τ ύ χ η κ α ί τ ό μ έ λ λ ο ν της.

Ό Ψ α λ ίδ α ς τον έχει π ρ ο σ ε τ α ιρ ισ θ ή α πό τήν πρώ τη σ τιγ μ ή πού γ ύ ρ ισ ε

στά Γ ιά ν ν ε ν α . Κ ατακτά τήν ε μ π ισ τ ο σ ύ ν η το ύ τυρράνου καί γ ίν ετα ι τό δεξί τόυ

χέρι σ τις ε π α φ έ ς καί δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις τής αυλής του μέ τούς ξένους. Κ ατακτά

μ ια ε π ίκ α ιρ η θέση, α π ’ οπού π ισ τε ύ ε ι πώ ς θ ά βρή μ ια μέρα τό κ λ ειδ ί, γ ιά νά

δδηγήση σ ’ ε ύ ν ο ϊκ ώ τε ρ ε ς λ ύ σ ε ις τις τύχες τού υπόδουλου Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , πού δ ια ·

κυβεύονται τώ ρα στούς α ν τ α γ ω ν ισ μ ο ύ ς τω ν Δ υνάμεω ν. Σ τή ν πολυτάραχη εποχή

τω ν Ν α π ο λ ε ό ν τε ιω ν χρόνω ν 6 Ψ α λ ίδ α ς κ υ ρ ια ρ χ ε ί μ έσ α στά Γ ιά ν ν ε ν α , δπου ή δρα­

σ τη ρ ιό τη τα τής Ε υ ρ ω π α ϊκ ή ς δ ιπ λ ω μ α τ ία ς ε ίν α ι α σ υ ν ή θ ισ τα ανεπτυγμένη \

Χ ά ρ ις στή γνω στή γ λ ω σ σ ο μ ά θ ειά του καί τήν π ο λ ιτικ ή του δ ιο ρ α τ ικ ό τ η τ α ,

1δ « ά ρ χ ιδ ιδ ά σ κ α λ ο ς» τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν ε ίν α ι όχι μονάχα χ ρ η σ ιμ ώ τ α το ς , άλλ’ ά π α ρ α ί-

: τητος γιά τις δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις τού Β εζύρη μέ τούς Γ άλλους, τούς Ρ ώ σ σ ους καί

: τ ο ύ ς ’Ά γ γ λ ο υ ς , π ο ύ κ υ ρ ια ρ χ ο ύ ν δ ια δ ο χ ικ ά σ το Ί ό ν ι ο καί στά Η π ε ιρ ω τ ικ ά π α ρ ά λ ια

(Β ουθρω τό, Π ά ργα , Π ρέβεζα κ λπ ).

*0 π α λ ιό ς σ υ ν ο δ ο ιπ ό ρ ο ς — άν όχι καί στενώ τερα γ ν ώ ρ ιμ ο ς — τού Ρ ή γα ,

;ά να λ α μ β ά νει τ ώ ρ α τις δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς αποστολές πού τού άναθέτε δ Ά λ ή ς , ρ υ θ μ ίζε ι

« ν ο μ ιμ ο φ ρ ο ν έσ τα τα * τ ις σ χ έσ εις κ α λ ή ς γ ε ιτο ν ε ία ς μ έ τ ο ύ ς Ε ύ ρ ω π α ίο υ ς π ο ύ κ α τ έ χ ο υ ν

:τά Ε π τ ά ν η σ α 4, σ υ γ χ ρ ό ν ω ς όμω ς α ν ο ίγει μ υ σ τ ι κ ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ί α μέ

τ ο ν Π ε ρ ρ α ι β ό, τό σύντροφ ο τού Ρ ή γα , πού β ρ ίσ κ ετα ι τώ ρα στήν

1α δ ο ύ λ ω τ η Π ά ρ γ α .

. Σ τά λ ίγ α γ ρ ά μ μ α τ α τού Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ προς το ν Ψ α λ ίδ α , πού μάς ε ίν α ι

| γ ν ω σ τ ά 6, ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι ά π ο κ α λ ο ύ ν τ α ι φανερά «έχΰροί*, γ ίν ε τα ι λόγος γ ι’ αποστολές

'β ι β λ ίο ο ν κ α ί χ α ρ τ ώ ν τού Ρ ή γα , «τού πολύτλα», όπω ς τον ονομάζει ό Π ε ρ ρ α ιβ ό ς

(σελ. 2 8 1 , ι γ ') , λέγονται πολλά— φ ανερά ή συγκεκαλυμμένα καί κ ρ υ π τ ο γ ρ α ­

φ ή μ έ ν α *— γ ι ά π ο λ ε μ ικ έ ς π ρ ο ε το ιμ α σ ίε ς , γ ιά τήν ’Ι τ α λ ία , τή Γ α λ λ ία καί τό

Β οναπάρτη (σ ελ. 2 8 2 , ισ τ '), γ ιά τις γ ν ω σ τέ ς π ε ρ ιπ έ τε ιε ς το ύ Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ κατά τή

σύλληψη τού Ρ ή γ α (σ ελ. 2 8 2 , ισ τ ') , καί γράφ ονται πολλά άλλα ακόμα, όχι απλώ ς

παράτολμα, άλλά ολοφάνερα ε ν ο χ ο π ο ιη τ ικ ά : « Ή άργητα των άετών — γ ρ ά φ ε ι σ έ

ίμ ιά ά π ’ α υ τ έ ς τις ε π ισ το λ έ ς του δ Π ε ρ ρ α ιβ ό ς σ τ ο ν Ψ α λ ί δ α — # £ μη σε ΰανμάζη
 866 A, Ι· Βρανούοη

I— δ ς μ ή σε π α ρα ξενεύ η ]* έπειδη χρειάζεται άρχήν, ενέργειαν καί νίκην..** ( σ ε λ .

2 8 2 , ιε ). «Τ α το ια ύ τα είναι πολλά καί δ κάλαμος άδννατει νά τά σαφηνίση &μέ-
οως . . .» (σ ελ. 282, ισ τ ').

Τ α λ ίγ α σ το ιχ ε ία πού κατέχουμε δεν μπορούν δυστυχώ ς οΰτβ καί σ έ .μ α ς

σήμερα « ν ά σ α φ η ν ίσ ο υ ν τ ά τ ο ι α ύ τ α » . ’Έ χ ο υ μ ε πάντω ς μ π ρ ο σ τ ά μ α ς ά ν α μ φ ισ β ή τη τα

τ ο λ μ η ρ έ ς σ υ ν ω ­

μ ο τ ι κ έ ς ε ν ε ρ γ ε ί -

ε ς. Τ ί ναταν άραγε αυ­

τό π ο ύ π ε ρ ίμ ε ν ε δ Ψ α λ ί-

δ α ς σ τά Γ ιά ν ν ε ν α ν ά τού

σ τε ίλ η κ ρ υ φ ά ό Π ε ρ ρ α ι-

βός ά π ό την Π ά ρ γα , κρύ-

β ο ντά ς το μ έσ α σέ α σ κ ιά ι

γεμάτα λ ά δ ι, άπ* αυτά

πού φέρναν τα χ τ ικ ά

ο ι Π α ρ γ ιν ο Ι στά Γ ιά ν ·

ν ε ν α ; Σ* ενα γρ ά μ μ α του

ό δεύτερος γράφ ει ανά­

«'Η πα·
μ ε σ α στ* ά λ λ α :

ραγγελία ηϋελε τη σταλ

ϋή εύ&νς, πλην δ άγω;
γιάτης είχε γεμίοει τ ο ύ <
άοκονς' με τον ίδιοι
όμως εις δεντέραν το%\
παρουσίαν Ίλέλει σο
σταλ&ή άναμφιβδλως.Λ
(σ ελ. 281 ιε ') .

σημασία ζώΙ
*£Γ

σχέσεων τον Ψαλίδι

Ο Ρ Η Γ Α Σ (1 7 5 7 -1 7 9 8 ) μέ τόν Περραιβδ fl-
( Ά π ό π α λ ιά χ α λ κ ο γ ρ α φ ία του 1824) έ κ τιμ η θ ή σ ω σ τά , α ν θ ι|

μ η θ ο ύ μ ε λ ίγ ο σέ π ο ιε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς α να κατεύετα ι τά χ ρ ό ν ια α υτά στην Π ά ρ γ α ό Π ε

ρ α ιβ ό ς καί τί α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι τ ’ ό ν ο μ ά του στην κ ο ιν ή σ υ ν ε ίδ η σ η τής εποχής.

Ό Χ ρ ισ τό φ ο ρ ο ς Π ε ρ ρ α ιβ ό ς 7 ε ίν α ι ό νεαρώ τερος ά π ’ τ ο ύ ς σ υ ν τ ρ ό φ ο υ ς τι

Ρ ή γα , πού συλλαμβάνεται μαζί μέ τόν Π ρω τομ άρτυρα στην Τ εργέστη (1 7 9 7 ) κ

ξεφεύγει π α ρ ’ ελ π ίδ α τό θάνατο, γ ια νά σ υ ν έ χ ισ η ασταμάτητα τις επαναστατώ

Ιν έ ρ γ ε ιε ς . "Υ στερ’ ά πό πολλές π ε ρ ιπ έ τε ιε ς , β ρ ίσ κ ετα ι τώ ρα στην Π ά ςγ α , παρα>

λουθεί ά πό κ ο ντά τούς α δ ά μ α σ το υ ς Σ ο υ λ ιώ τες κ α ί κ α τευ θύ νει τούς α γώ νες τω ν Π ο

γ ιν ώ ν κ α ί τή σ θ ε ν α ρ ή α ν τ ίσ τ α σ ή τ ο υ ς 'σ τ ίς α π ε ιλ έ ς κ α ι σ τ ή ν Ι π ιβ ο υ λ ή τ ο ύ Ά λ ή π α ι

Ά λ λ α π ιο εύγλω ττα μ ιλ ο ύ ν γΓ α υ τό ν τά κ ε ίμ ε ν α τής εποχής. Ό Μ ητροί

λ ίτη ς Ί ω α ν ν ίν ω ν ‘Ι ε ρ ό θ ε ο ς , τήν ίδ ια εποχή, έγραφ ε στούς Π α ρ γ ιν ο ύ ς :

 ΆθβνΑσιος Ψαλίίας 8ft?

« . . . Καί άλλοτ8 σας έγραψα και προφοριχώς, δταν έπέρασα άπδ τήψ
πατρίδα, σας,σας ώμίλησα χαί σας ίσνμβονλενσα πνενματικώς καί πατρικ&ς διά νά
τραβήξετε χέρι άπό τους Σουλιώτας και ν α μή τονς δίδετε χαμμίαν βοηΦειαν,
ο ν τ β βΐς τον τόπον σας νά τους δεχΰήτε, επειδή είναι κακούργοι καί φερμαν -

λήδες < 1 π ό τό Δοβλέτι...

. Σεις δμω ς . . . δίν Ιδιά­

σατε ποτέ άχοόασιν καί

ι κλίσιν είς τάς πατρικάς

καί σωτηριώδεις διά

ι τ ή ν πατρίδα σας νον&ε-

\σίας μου, άλλ* άκούετε

ι χαί άκολονΰάτε, ώς μαν-

\&άνω, τάς σνμβονλάς

ιτοΰ Π ε ρ ρ α ι β ο ν , 6
• ό π ο ι ο ς σας άπατά, καί

1 0 έ ν ήξεύρετε δτι α ύ τ ό ς

μ h χ α π ο ι ο ν 'Ρ ή-
γα ν θ ε ο σ α λ ό ν κ α ί
uk ά λ λ ο υ ς μ ε ρ ι ­
κούς π α ρ ο μ ο ί ο υ ς
Ι ,ο γ κ ο τ ά τ ο ν ς , σνν-
ίννοημένοι καί μ ϊ τ ο ύ ς
Φραντξέζονς έσκόπενον
ΐτ ά κάμουν Ιπαναστά-

τεις κ α τ ά τ ο ν κραταιο-
τ ά τ ο υ Σουλτάνου, Άλλ*

5 μεγαλοδννσμος θεός

'.ονς Iπαιδέυσε κατά τ ά ς

αράξεις των μλ τον ΰά-
* α τ ο ν όπου τους επρε·

ιε, μόνος δε ο Περραι-

ίος Ισώΰη διά τ ά ς Ιδι-
ιάς σας αμαρτίας.. » · .

, Σ τ ις λ ίγ ε ς α υ τ έ ς γ ρ α μ - 0 ι< > Λ Ν Ν 1 Ν £ > Ν ΙΕ Ρ Ο Θ Ε Ο Σ

>6? δ ί α γ ρ α φ ε τ α ι . καθθ“ ('Α π ό ιτ α λ ιά χ α λ κ ο γ ρ α φ ία το υ 1800)
1ά ή ε ΐ κ ό ν ι ι τ ο ύ Π ε ρ ρ α ι β ο ΰ , τό π α ρ ελ θ ό ν του, ή δράση του, οί σ κ ο π ο ί του. Δ ια -

ιρ ά φ ε τ α ι δμω ς καθαρά κι ολόκληρη ή τότε κατάσταση : ’Α π ό τή μ ια μ ερ ιά

[Τ ύραννος, οί έθελόδουλοι ρ α γ ιά δ ε ς , οι κοντόφθαλμοι « π ο ιμ έ ν ε ς » , που τρέμουν

ούς «άθέους» Γάλλους τού Β ο ν α π ά ρ τη — κι α π ό τήν άλλη, ό Ρήγας, 6 Π ε ρ ρ α ιβ ό ς

’α ΐ « μ ε ρ ι κ ο ί άλλοι π α ρ ό μ ο ιο ι λ ο γ ιώ τ α τ ο ι» , τά φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ α κ α ι « φ ω τ ισ μ έ ν α » π ν ε υ ­

στά τή ς ε π ο χ ή ς, κ α ί μ α ζί τους, β έ β α ια , κι ό Ψ α λ ίδ α ς
358 Α. I, Βρανούση

Ξ έρει πολύ καλά τον Ψ α λ ίδ α δ Π ε ρ ρ α ιβ ό ς, δταν του γρ ά φ η : <016ς μοι

γάρ δοκεΐς, τοιούτος κ&γώ οοί. . . ν (έ .ά . σελ. 281 ιγ ') .

Τ ή ν ίδ ια εποχή δ Π ε ρ ρ α ιβ ό ς — από τα 1797 δηλ. πού ξέφυγε τή σύλληψη

στην Τ εργέσ τη καί κατέφ υγε στα Ε π τ ά ν η σ α , γ ια να βάλη σ’ εφ αρμογή τά σ χ έ δ ια

τού Ρ ή γ α — δ ιε ξ ά γ ε ι μ υ σ τικ ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία μέ πολλούς Έ λ λ η ν ες π α τρ ιώ τες. Μ ια

σ ε ιρ ά από τέ τ ο ια γ ρ ά μ μ α τ α τού Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ προς τον Π α ρ γ ιν ό Ά ν δ ρ έα Τ δρω μένο,

άνέκδοτα δυσ τυχώ ς μέχρι σήμερα, αναφ έρει δ Σ π . Λ άμπρος, πού μας πληροφορεί

δ τι· μ έ σ α σ 9 αυτά δ Π ε ρ ρ α ιβ ό ς « π ο ιε ίτ α ι λόγον περί ε τ α ι ρ ε ί α ς καί ά δ ε λ*

φ ώ ν, καί κ ρυπτογραφ ήμ ατα μ ε τ α χ ε ιρ ίζ ε τα ι. ’Α λ λ ά ταΰτα δεν ά ν α γ ιν ώ σ κ ο ν τα ι δ ιί

τού κ ρ υ π τ ο γ ρ α φ ικ ο ύ α λφ αβήτου τής Φ ιλ ικ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς , δ 'ν τ ο ς ν ε ω τ έ ρ ο υ . Φ α ίν ετα

δ 9 άλλω ς εκ τής α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία ς τούτης δ Π ε ρ ρ α ιβ ό ς ε ι ς δ ι η. ν ε κ ε ΐ ς π ρ ο

π ο λ λ ο ύ ς δ ι α τ ε λ ώ ν σ χ έ σ ε ι ς καί κατεχόμενος άπαύστω ς υπ ό τ ή ς ιδ έ α

τής ελευθερώ σεω ς τής π α τ ρ ί δ ο ς » ιο .

Ή μ ν ε ία « Ε τ α ιρ ε ία ς » καί «άδελφ ώ ν» θ ά μάς ώ δηγοΰσε σ το ά ν ε ξ ιχ ν ία σ τ

ζή τη μ α τής μ υ σ τικ ή ς ε τα ιρ ε ία ς το ύ Ρ ή γ α καί τω ν δ ια κ λ α δ ώ σ ε ώ ν τη ς, π ο ύ ξεφ εύ γι

α π ό το θέμ α μ α ς 11. Τ ά γνω σ τά μας όμω ς γράμμ ατα τού Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ προς τ(

Ψ α λ ίδ α , πού μνημονεύσαμε, μάς δ ε ίχ ν ο υ ν οτι π ρ ο σ ο ο π ικ ή γ ν ω ρ ιμ ία δεν ύπήρ;

ακόμα τότε (1799) μεταξύ τους — δ Ψ α λ ίδ α ς ε ίχ ε φ ύγει από τή Β ιέ ν ν η δτ<

έφ τασε εκεί 6 Π ε ρ ρ α ιβ ό ς — και δ τ ι, π ρ ο το ύ ά ρ χ ίσ η ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία τους, προ1

γή θηκε ή σ υ ν ω μ ο τικ ή ε π ικ ο ιν ω ν ία καί α ν α γ ν ώ ρ ισ ή τους επί τή βάσει ώ ρ ισ μ έ ν ι

σ υ ν θ η μ α τ ικ ώ ν σ η μ ε ίω ν . Π ο ιά ς άραγε μ υ σ τικ ή ς όργανώ σ εω ς (π α τ ρ ιω τ ικ ή ς ; τεκι

ν ι κ ή ς ;) τά σ υ ν θ η μ α τ ικ ά σ η μ ε ία ή σχήματα άπεκάλυψ αν στον Π ε ρ ρ α ιβ ό · δχι >

δ Ψ αλΧ δας σ υ μ μ ε τε ίχ ε στήν ϊδ ια κ ίν η σ η ; Τ ό πρώ το του γράμμ α (έ .ά . σ. 2 8 0 ι

δ ε ίχ ν ε ι δτι έσ τε ιλ ε στον Ψ α λ ίδ α καί π ε ρ ίμ ε ν ε νά λάβη πρώ τα κ ά π ο ια σημι

μ υ σ τ ικ ή ς ά ν α γ ν ω ρ ίσ ε ω ς κ ι έ π ε ιτ α ά ρ χ ισ ε νά τού γράφ η, καί τού γραφ ή ά ν ο ιχ τ

« 9Αλλά , τόγε νυν εχον, λ έ λ υ τ α ι δ τ ή ς ε χ ε μ υ ϋ ε ί α ς δ.ε ο μ ό ς, καί λνϋ

•

(ώ χ α ρ ά ς ά ρ ρ η τ ο υ ! ) ουνέσφιγξε τ ά ς δύο ημών ψυχάς είς εν. νΩ φίλη κί

xab φιλογενέοτατε άνερ, μη τή έξαίφνης ημών άδελφότητι Ικπλαγής, άλλα το ε<
κρινες τής φιλίας γνους και ώς οε αυτόν κάμε κατά τε τήν άν&ρωπότητα και
φιλογενες εννοήσας ούγχάιρε. Οϊδα ώς, πατριώτης ών και φιλογενής είς άκ{
τή τεκούοη προοέδραμες, παριδάιν τά κρείττω. Ου μην δε τφ ήμικυκλίφ έλάτ(.
οας. Τοιοϋτος ών τούς τοιούτους φίλει' οίός μοι γάρ δοκεΐς, τοιούτος κάγώ
Ε ί και μόλις άρχήν ή άδελφότης ημών εϊληφεν, άλλ* ελκει με ώς είς πολυχρό:
θάρρος’ άνδρός γάρ έλευΰέρου έλευ&έρως τε φρονεί ν καί λέγειν. Μή φ&ονι
μέτοχόν με ποιών τινών έξαιρέτο^ν βίβλοιν, προ πάντων δε τού μεταφραο&έ
9Α ν α χ ά ρ ο ι δ ο ς [ τ ο ύ Ρ ή γ α ] , ή χαρτών γεωγραφικών * έξόχως τών τού π ο
τ λ α [ = τ ο ύ Ρ ή γ α ] , ου τ ι ν ο ς τ ή ν γ ν ώ σ ι ν ο ύ κ ά φ ή ρ ε ο α ς . . . » κ τ ί

Σ υ γ γ ε ν ικ έ ς α ν τ ιλ ή ψ ε ις , κ ο ιν ο ί δ ε σ μ ο ί κ α ί κ ο ιν έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς έ φ ε ρ α ν σ 9 έ*

τούς δυο π α τρ ιώ τε ς. Σ έ τι ά κ ρ ιβ ώ ς άπέβλεπε όμω ς καί πού α κ ρ ιβ ώ ς κατί

ή σ υ ν ε ρ γ α σ ία αυτή, δυ σ τυ χώ ς, δέν μ ά ς ε ίν α ι γνω στό.

 ‘Αθανάσιος Ψαλίδας 869

Έ τ σ ι εξακολουθούσε νά εργάζεται δ μεγάλος αυτός π α τρ ιώ τη ς κ α ί — ν ο μ ι-

μοφ ρονέσ τατα— νά «προσφέρη» κα ί τις « υ π η ρ εσ ίες» του στον Ά λ ή π α σ ά .Ό τύραν­

νος τον χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί σ* όλες τις σ χ έ σ ε ις το υ μέ τούς ξένους.

Ιδ ια ίτ ε ρ α ευνοεί τις συναναστροφ ές του μέ τούς ξένους πού ε π ισ κ έ π τ ο ν τ α ι

τά Γ ιά ν ν ε ν α καί τού αναθέτει νά τούς δ ια φ ω τ ίζ η γ ιά τή «χρηστή» δ ιο ίκ η σ η καί

τις «αγαθές» π ρ ο θ έσ εις τού Β εζύρη 18. " Ο λ ο ι οι Ε υ ρ ω π α ίο ι π ο ύ πέρασ α ν τά χ ρ ό ν ια

αυτά α π ’ τη ν "Η π ειρ ο , ήταν αδύνατο νά μη συναντήσουν τον Ψ α λ ίδ α ' κι δσοι

έγραψ αν π ε ρ ιη γ η τικ ά β ιβ λ ία , μ ίλ η σ α ν μέ θα υμ α σ μ ό γ ιά τή μ όρφ ω σ ή του καί γιά

τον π α τ ρ ιω τισ μ ό του κ α ί μ ά ς ά φ η σ α ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ έ ς ε ν τυ π ώ σ ε ις καί π ε ρ ιγ ρ α φ έ ς

τω ν σ υ ν ο μ ιλ ιώ ν τους μέ τήν υ π έρ ο χη α υ τή φ υ σ ιο γ ν ω μ ία , το ν α ν ε π ίσ η μ ο πρεσβευτή

τού υπόδουλου Γ ένους.

ΟΙ συνομιλίες του Ψ αλίδα μέ τούς ξένους, όσες μάς δ ια σ ώ ζ ο υ ν τά

π ε ρ ιη γ η τικ ά το υ ς β ιβ λ ία , μ ά ς δ ίν ο υ ν νά καταλάβουμε σέ π ο ιά π ε ρ ίπ ο υ θέμ α τα π ε ρ ι­

στρέφονταν : θέμ α τα φ ιλ ο λ ο γ ικ ά , φ ιλ ο σ ο φ ικ ά , π ο λ ιτ ικ ά , ισ τ ο ρ ικ ά , α ρ χ α ιο λ ο γ ικ ά

κ λ π ., α λλ ά πάντα, πάνω ά π ’ δλα, ή Ε λ λ ά δ α , ή π α λ ιά της δόξα, ή βαρυστέναχτη

σ κ λ α β ιά , τ ’ ό ν ε ιρ ο τής ανάστασης, οί ευθύνες τω ν Μ εγάλω ν, π ο ύ π α ρ α τε ίν ο υ ν

μέ τούς α ν τ α γ ω ν ισ μ ο ύ ς τω ν τό μ α ρ τύ ρ ιο κ α ί τή σ κ λ α β ιά ενός περήφ ανου λαού

κάτω άπ* τό βαρύτερο ζυγό τής τυ ρ α ν ν ία ς. Ό ε π ιβ λ η τικ ό ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους

μ ιλ ά ει πάντα μέ πάθος, σ υ γ χ ιν ε ί καί σ υ ν επ α ίρ ν ει τό σ υ ν ο μ ιλ η τή τ ο υ :

« Ό θαυμαστός ούτος άνήρ — μάς λέει ένας π ε ρ ιη γ η τ ή ς— εκέκτητο δσην

π ο λ υ μ ά θ ε ια ν καί ε υ φ υ ΐα ν , το σ α ύ τ η ν ε υ φ ρ ά δ ε ια ν καί δ ε ιν ό τη τα π ερ ί τό λ έγ ειν *

Ιλάλει ά π τ α ισ τ ο ς τήν λ α τ ιν ικ ή ν , τήν ά ρ χ α ία ν καί τήν νεω τέραν ε λ λ η ν ικ ή ν , τήν

γ α λ λ ικ ή ν , τήν ιτ α λ ικ ή ν , τήν γ ε ρ μ α ν ικ ή ν καί τήν ρ ω σ σ ικ ή ν * ήτο ικ α ν ό ς ν* α γ ό ρ ε υ σ η

μετά ν εα ν ικ ή ς ζω ηρυτητος περί παντός θέματος, ιδ ίω ς δέ περί τής τέχνης, τής

φ ιλ ο σ ο φ ία ς κ α ί τ ή ς ε ύ κ λ ε ι α ς τ ή ς π α τ ρ ί δ ο ς τ ο υ Έ λ λ ά δ ο ς . . . » 14
•
| Λ ίγ α μ ό λ ις λεπτά μετά τή γ ν ω ρ ιμ ία του μέ τον ξένον αυτόν π ε ρ ιη γ η τ ή —

π ρ ό κ ειτα ι γ ιά τον "Α γγλ ο H e n ry H o lla n d — δ Ψ α λ ίδ α ς « ά ρ χ ισ ε νά δ ια τ υ π ώ ν η

τ ά π α ρ ά π ο ν ά τ ο υ γ ι ά τ ή ν α γ ν ω μ ο σ ύ ν η τ ω ν Ε υ ρ ω π α ϊ-

t κ ώ ν Κ ρ α τ ώ ν , τά ό π ο ια δέν έξεπλήρω σαν απέναντι τω ν σ η μ ε ρ ιν ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν

τό χρέος τους γ ιά τις ε υ ερ γ εσ ίες πού άντλησαν άπό τούς προγόνους τω ν». Ή ε π ι­

χ ε ιρ η μ α τ ο λ ο γ ία τού Ψ α λ ίδ α έκανε ισ χ υ ρ ή ε ν τ ύ π ω σ η στον "Α γγλο σ υ ν ο μ ιλ η τή του,

: 6 ό π ο ιο ς τή ν π α ρ α θ έτει στο β ιβ λ ίο του, άν καί τά λ ό γ ια αυτά τον σοφ ού Γ ρ α ικ ο ύ

’ έ θ ιγ α ν αρκετά καί τήν ’Α γ γ λ ία .. Ό Ψ α λ ίδ α ς, π ο ύ « μ ιλ ο ύ σ ε α σταμ άτητα σάν χ ε ί-

| μαρρος», άνέπτυξε στον Ε υ ρ ω π α ίο π ε ρ ιη γ η τή δτι ή Ε υ ρ ώ π η ό λ ό κ ? ,η ρ η ο φ ε ίλ ε ι τ ά

• φ ώ τα της, τήν πρόοδο καί τήν ύπαρξή της στήν Ε λ λ ά δ α , ή ο π ο ία ζητάει τώ ρα

τή β ο ή θ ε ια τη ς γ ιά νά σ υ ν τ ρ ίψ η τό ζυγό τής σ κ λ α β ιά ς : «Ο ί σ η μ ε ρ ιν ο ί άπόγονοι

« αυτώ ν τώ ν ά νθ ρ ω π ο ν [ = τώ ν α ρ χ α ίω ν Ε λ λ ή ν ω ν 1 έχουν τήν ίδ ια ικ α ν ό τ η τ α νά

γ ίν ο υ ν μ ε γ ά λ ο ι, άρκεΐ μονάχα νά τούς δοθή κατάλληλη π ε ρ ίσ τα σ η καί κ ά π ο ια

j μ ικ ρ ή β ο ή θ ε ια , γ ιά νά μπορέσουν νά δ ε ίξ ο υ ν τις ά ρ ετές τους καί νά πάρουν μ ιά

15
1 θέση μεταξύ τώ ν ελευθέρω ν λαώ ν . . . »
860 A. I. Βρανοόση

O t ά ρ χ α ιο λ ο γ ο ύ ν τ ε ς ξένο ι δεν τον σ υ γ κ ιν ο ΰ ν , φ α ίν ε τα ι, πολύ. Σ έβεται τόν

Ιερ ό τους, ζή λο, δταν ζητούν ν’ άνακαλύψ ουν λ ε ίψ α ν α τής π ρ ο γ ο ν ικ ή ς μ α ς δόξας,

άλλα δεν παύει νά τούς π α ρ α κ ιν ή νά Ιδο ΰν κάτω ά π ’ την τέφ ρα τω ν α ρ χ α ίω ν τήν

ολοζώ ντανη π α ρ ο υ σ ία τω ν α πογόνω ν και νά προσέξουν τα μ α ρ τύ ρ ιά τους.

’Α μ ε ίλ ικ τ ο ς δ μ ω ς ε ίν α ι απέναντι σ τ ο έ ς ά ρ χ α ιο κ ά π η λ ο υ ς ε π ιδ ρ ο μ ε ίς τή ς ε π ο ­

χή ς του, πού ε ίχ α ν ά πογυμ νώ σ ει τ ’ αετώ ματα κ α ι τις μετόπες τού Π α ρ θ ενώ να καί

φ υγά δευ α ν στα ξένα κάθε α ξ ιό λ ο γ ο έργο τέχνης. Π α ρα κ ολουθεί άγρυπνος, άλλα

και μέ πολύ πόνο, τήν ά γ ρ ια λ ε η λ α σ ία τω ν « π ο λ ιτισ μ έ ν ω ν » ε π ιδ ρ ο μ έ ω ν , πού δέ

δ ισ τά ζ ε ι νά τούς σ τιγ μ α τίζ η σε κάθε π ε ρ ίσ τα σ η . Δ ιδ ά σ κ ο ντα ς γ ε ω γ ρ α φ ία στά

Ε λ λ η νό π ο υ λ α μνημόνευε τ ’ ά ρ χ α ΐα λ ε ίψ α ν α τής κάθε π ε ρ ιο χ ή ς κ α ί σ η μ ε ίω ν ε τά

τυχόν α ρ χ α ία ευρήματα πού ε ίχ α ν ά π α χθ ή τούτο— γ ρ ά φ ε ι

στο ε ξ ω τε ρ ικ ό : «καί

σ τ ή Γ ε ω γ ρ α φ ί α τ ο υ ( § 4 7 , Ή π ε ι ρ . Χ ρ ο ν . Σ Τ ' 1 9 3 1 σ . 5 6 ) — 6 είς τά 'Ιωάννινα

ευρισκόμενος υπουργός Ά γγλέζος Λήκ [ L e a k e ] δ ο λ ί ω ς το ε π ή ρ ε καί

τό εστειλεν εις την πατρίδα του»,
eΥ ψ ώ ν ε ι τό ά νά σ τη μ ά του — π ρ α γ μ α τ ικ ό ς ήγέτης τού υπόδουλου Γ ένους—

καί π ρ ο ε ιδ ο π ο ιε ί α υ σ τη ρ ά «’Εσείς οΐ ’Ά γ ­
το ύ ς σ υ μ π α τρ ιώ τε ς το ύ λόρδου Έ λ γ ιν :

γλοι— ε ί π ε σ τ ο σ υ ν ο δ ό κ α ί σ υ ν τ α ξ ι δ κ ύ τ η τ ο ύ Μ π ά ϊ ρ ο ν , τ ό ν H o b h o u s e — μάς
παίρνετε τά έργα των προγόνων μας · φυλάξτε τά καλά I ’Εμείς oi eΈλληνες
ϋάρϋουμε μίά μέρα νά σάς τά ξαναζητήσουμε ! . . » 1β.
« Τυμβωρύχο » κ α ί « Ιερόσυλο» ά π ο κ α λ ε ί θ α ρ ρ ε τ ά κ α τ ά π ρ ό σ ω π ο έ ν α ν " Α γ γ λ ο

ά ρ χ α ιο λ ό γ ο , πού ά π ε κ ό μ ιζε , φ α ίν ετα ι, καί μετέφερε r τή ν π α τ ρ ίδ α το υ κ ά π ο ια π λ ο ύ ­

σ ια σ υ γ κ ο μ ιδ ή άπ* τις άνασκαφ ές του. Ό Ά γ γ λ ο ς ε π ίσ η ς π ε ρ ιη γ η τή ς Τ . S m a rt

H u g h e s , πού β ρ ίσ κ ετα ι μ α ζί μέ τόν σ υ μ π α τρ ιώ τη του ά ρ χ α ιο λ ό γ ο , στήν ίδ ια

σ υ ν τρ ο φ ιά , κι ακούει κατάπληκτος τή β ια ιό τα τη ε π ίθ ε σ η τού Ψ α λ ίδ α , παραθέτει

ε λ λ η ν ικ ά σ το κ ε ίμ ε ν ο τού β ιβ λ ίο υ του τούς β α ρ ιο ύ ς αυτούς χ α ρ α κ τη ρ ισ μ ο ύ ς πού

ξ εσ τό μ ισ ε ό γ ια ν ν ιώ τη ς σοφός.

Μ ά ή έλ ε υ θ ε ρ ο σ το μ ία τού α γέρω χου π α τρ ιώ τη δέ σταματά εδώ . Ε λ έ γ ­

χει μέ δ ρ ιμ ύ τη τ α τις Μ εγάλες Δ υ ν ά μ ε ις πού εκπροσω πούν οι ξένοι σ υ ν ο μ ι-

ληταί του καί μέ απροσδόκητη π α ρ ρ η σ ία καί ά ξ ιο θ α ύ μ α σ τη ά φ ο β ία Λ π ο δ ίδ ει

στον καθένα τις ευθύνες του. Ό ίδ ιο ς Ά γ γ λ ο ς π ε ρ ιη γ η τ ή ς μάς δ ίν ε ι σ υ ν ο π τικ ά

δ ,τ ι ακούσε ά π ’ τό στόμα τού Ψ α λ ίδ α σέ μ ια θυελλώ δη συζήτηση μέσα στί

’Α γ γ λ ι κ ό Π ρ ο ξ ε ν ε ίο τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν :

«Ό λ ό κ λη ρ ο τό έθνος μας — γρ ά φ ει ό H u g h e s — χτυπήθηκε καί κατηγο

ρ ή θη κε γ ιά τ α π ε ιν ή α χ α ρ ισ τία , ε π ε ιδ ή ζ η τ ά ε ι μ ά λ λ ο ν ν ά φ κ ι ά σ ι

κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ε ς α λ υ σ ί δ ε ς γ ι ά τ ο ύ ς δ ύ σ τ υ χ ο υ ς Έ λ λ η ν ε ς

ά ν τ ί ν α σ π ά σ η α υ τ έ ς μ έ τ ι ς ό π ο ι ε ς ε ί ν α ι φ ο ρ τ ω μ έ

ν ο ι — κι αυτό ω ς άνταπόδοση γ ιά δλα τ 9 α ν εκ τίμ η τα ω φ ελήματα πού έλάβαμε άπ<

τά έργα τω ν π ρ ο γό νω ν τους . . .» .

Σ* ά 'λ λ η συζήτηση, άργότερα, επαναλαμβάνει τά ίδ ια ό Ψ α λ ίδ α ς: «Κ λαι

γό τα ν — λέει ό ίδ ιο ς π ε ρ ιη γ η τή ς— γ ιά τις α τυ χ ίε ς τή ς π α τ ρ ίδ ο ς το υ κι έβ ρ ιζε π ικ ρ <

τις Ε υ ρ ω π α ϊκ έ ς Δ υ ν ά μ ε ις, πού Ιπ έτρ επ α ν νά π α ρ α τε ίν ε τα ι ακόμα ένας τ έ τ ο ιο

ζυγός . . .» . Δ έν π α ρ έ λ ε ιπ ε όμ ω ς ν* ά γ α ν α κ τ ή συνάμα κ α ι γ ιά τό ρ α γ ια δ ισ μ ό ποί

 ‘ Α θανάσιος Φ α λ ί δ α ς 361

λών σ υ μ π α τρ ιω τώ ν του, πού τούς άποκαλούσε « ανδράποδα» / (δ π ε ρ ιη γ η τ ή ς

σ η μ ε ιώ ν ε ι μέ την ε λ λ η ν ικ ή αυτή λέξη το χ α ρ α κ τη ρ ισ μ ό τού Ψ α λ ίδ α ) 1Τ.

Π όσους κ ιν δ ύ ν ο υ ς δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε ή παράτολμη αυτή έ λ ε υ θ ε ρ ο σ το μ ια τού

αγέρω χου σοφού, το α ισ θ ά ν ε τα ι εύκολα ό καθένας. Ό Ά λ ή ς ζητούσε και τού

μετέφραζαν συχνά τά β ιβ λ ία ξένω ν π ε ρ ιη γ η τώ ν κι έβ α ζε νά τού τα δ ια β ά ζ ο υ ν , γ ια

ν* ά κ ο ύ η τις ε ν τυ π ώ σ ε ις τώ ν Ε υ ρ ω π α ίω ν γ ια το κράτος το υ . Ό Ψ α λ ίδ α ς — δ ιη ­

γείτα ι κ ά π ο ιο ς σύγχρονός του— θά π εφ τε σέ φ ρ ιχ τ ά β α σ α ν ισ τ ή ρ ια κ α 'ι Ο ά 'χ α ν ε τό

. κεφ άλι του κάποτε, όταν ό 9Α λ ή ς ζήτησε νά τού δ ια β ά σ ο υ ν ένα ξένο π ε ρ ιη γ η τικ ό

β ιβ λ ίο . Τ ό β ιβ λ ίο ε κ ε ίν ο [ = τ ο ύ H o l l a n d ?] π ε ρ ι ε ί χ ε κ α ί μ ι α ά π ’ τ ί ς π ο λ λ έ ς σ υ ν ο μ ι λ ί ε ς

τού Ψ α λ ίδ α μέ τούς ξένους, δ π ο υ δ Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς το ύ Γ ένους « ά π η ύ θ υ ν ε π α ρ ά -

, . π ο ν α κ α τ ά τ ή ς α δ ι α φ ο ρ ί α ς κ α ι τ ή ς ά σ π λ α γ χ ν ί α ς τ ή ς

: χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς ε ι ς τ ά α π ε ρ ί γ ρ α π τ α δ ε ι ν ά τ ο ύ

Έ λ λ η ν ι κ ο ύ *Έ θ ν ο υ ς». Ε υτυχώ ς, ό “ Ε ίλ η ν α ς α ύ λ ικ ό ς, πού δ ιά β α ζ ε στον

! Ά λ ή τή μετάφραση, κατώ ρθω σ ε νά παρατρέξη τις ε ν ο χ ο π ο ιη τ ικ έ ς ε κ ε ίν ε ς σ ε λ ίδ ε ς

| κι δ Ψ α λ ίδ α ς σώ θηκε . . . 18
*
*Α λ λ ά ή μεγαλύτερη δ ιπ λ ω μ α τ ικ ή αποστολή τού Ψ α λ ίδ α έπ ρ ό κ ειτο νά γίν η

ι ’σ τ ή ν Ε υρώ πη, στά 1814, όταν συνήλθε τό ισ το ρ ικ ό Σ υ ν έ δ ρ ιο τής Β ι έ ν ν η ς 1β.

Ή άποοτολή τοϋ Ψ αλίδα ατό Σ υνέδριο τής Β ιέννης θ ά ήταν μ ιά

, σ η μ α ν τικ ώ τα τη ε υ κ α ιρ ία γ ιά τον ανήσυχο π α τρ ιώ τη , πού ε ίκ ο σ ι τώ ρα χ ρ ό ν ια ε ίχ ε

Ιά πομ ονω θή στά Γ ιά ν ν ε ν α , νά ε π ικ ο ιν ω ν η σ η ξανά μέ τούς π α λ ιο ύ ς γνω στούς του

ισ τό Ε ξ ω τερ ικ ό . Σ τή Β ιέ ν ν η θά συναντούσε τον Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια , π α λ ιο ύ ς γ ν ω ρ ί-

ι μους του ά π ’ τή Ρ ω σ σ ία , τή Μ ο λ δ ο β λ α χ ία , τήν Α υ σ τ ρ ία καί τή λ ο ιπ ή Ε υ ρ ώ π η .

IΤ ό τα ξ ίδ ι του, άπ* τά Ε π τά ν η σ α και τή\ "Ιτα λ ία ώ ς τή Β ιέ ν ν η , θ ά τού π α ρ είχ ε

την ευ κ α ιρ ία γιά πλήθος Ιπ α φ ές καί σ υ ν ο μ ιλ ίες. Ό π α λ ιό ς φ ίλ ο ς του Π ε ρ ρ α ιβ ό ς ,

ot Ε λ λ η ν ικ ές Κ ο ιν ό τη τες τ ο ύ ’Ε ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ , ο! κύκλοι τής α ρ τ ισ ύ σ τ α τ η ς Φ ιλ ικ ή ς

, Ε τα ιρ ε ία ς καί τό πλήθος τώ ν π α ν το ε ιδ ώ ν πρακτόρω ν, πού κ ιν ο ύ ν τ α ι τήν Ιπ ο χή

ια ύ τή στά π α ρ α σ κ ή ν ια τού Σ υ ν ε δ ρ ίο υ , δλοι θ ά επ ε δ ίω κ α ν νά ε π ικ ο ιν ω ν ή σ ο υ ν μέ

,το ν κ ο ρ υ φ α ίο Γ ρ α ικ ό τής ’Η π ε ίρ ο υ . Ό Ά λ ή πασάς κρατάει στά χ έ ρ ια του

πάντοτε τήν τύχη τής Ε λ λ ά δ ο ς ’ ε ίν α ι ο υ σ ια σ τικ ά ανεξάρτητος ά π ’ τό Σουλτάνο*

ικ ι δ σ ο ι μελετούν καί σ χ ε δ ιά ζ ο υ ν τον α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ό α γώ να τού ’Έ θ ν ο υ ς , π ρώ το

ιπ ρ ό β λ η μ α πού α ν τ ιμ ε τ ω π ίζ ο υ ν ε ίν α ι ή κατά κ ά π ο ιο ν ό π ο ιο δ ή π ο τ ε τρόπο έξουδε-

Ιτέρω ση το ύ παντοδύναμου Β εζύρη.

Θ άχαμε ασφαλώ ς νά σ η μ ε ιώ σ ο υ μ ε έναν κ α ιν ο ύ ρ γ ιο , α π ο φ α σ ισ τ ικ ό ’ί σ ω ς ,

υταθμό στή δράση τού Ψ α λ ίδ α , άλλη στάση άπέναντι τού Τ υράννου, κ α ί, 'ίσ ω ς

ιΐσ ω ς, μ ία ν άλλη τροπή τώ ν α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ώ ν ε ν ε ρ γ ε ιώ ν κ α ί τώ ν γ ν ω σ τώ ν σ χ ε δ ίω ν

;ή ς Φ ιλ ικ ή ς Ε τ α ι ρ ε ί α ς γ ιά το ν π ρ ο σ ε τ α ιρ ισ μ ό ή τήν έξουδετέρω ση τού Ά λ ή πασά.

Ή άποστολή δμω ς τού Ψ α λ ίδ α στή Β ιέ ν ν η μ α τα ιώ θ η κ ε , γ ιά λόγους πού

-<ίέν γ ν ( Λ ρ ' ζ ο ν μ ε α κ ρ ιβ ώ ς . ΟΙ ’Ά γ γ λ ο ι το υ λ ά χ ισ το ν , πού έχουν κ υ ρ ία ρ χ η θέση στό

Σ υ ν έ δ ρ ιο , φ α ίνετα ι ν* άντέδρασαν — ϊσ ω ς καί γ ιά τό λόγο οτι δ Ψ α λ ίδ α ς είχ ε

Μαιότερα θεωρηθή ρωσσόφιλος κι άργότερα γαλλόφιλος, Έκβΐνο πού ξέρουμβ

862 A. t. βρανόύσή
α*±*φλ

μονάχα, χ ά ρ ις σ τ 'ις ν ε ώ τ ε ρ ε ς έρευνες τω ν α ρ χ ε ίω ν τής Γ α λ λ ικ ή ς δ ιπ λ ω μ α τ ία ς του

κ α ιρ ο ύ ε κ ε ί ν ο υ 30, ε ί ν α ι ό τ ι δ Ά λ ή ς ε ίχ ε α π ο φ α σ ίσ ει νά σ τε ίλ η τον Ψ α λ ίδ α στη

Β ιέ ν ν η , γ ια νά παρακολούθηση τ ίς δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς ζυ μ ώ σ ε ις τω ν π α ρ α σ κ η ν ίω ν του

Σ υ ν ε δ ρ ίο υ και νά τον ενημερώ νη, γ ια τί πολύ τον ανησυχούσε δ θρυλούμενος προ-

σεχής δ ια μ ε λ ισ μ δ ς τ ή ς ’Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς Α υ το κ ρ α το ρ ία ς καί ή τύχη τω ν Ε π τα ν ή σ ω ν .

Π α ρ έ μ ε ιν ε λ ο ιπ ό ν στά Γ ιά ν ν ε ν α δ Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους, σ υ ν ε χ ίζ ο ν τα ς

τό δ ιδ α κ τικ ό καί σ υ γ γ ρ α φ ικ ό του έργο, ενώ δ Ά λ ή ς τον α π α σ χο λ εί συχνά, σέ κά­

θ ε π ε ρ ίσ τα σ η πού τον κ ρ ίν ει α π α ρ α ίτη το .

Κ α ί δεν ε ίν α ι μ ο ν ά χ α ή γ λ ω σ σ ο μ ά θ εια τού δασκάλου, α π α ρ α ίτη τη γ ιά τις

πολλές επαφ ές τού Ά λ ή μέ τούς ξένους. Τ ό γνω στό κύρος του μέσα σ τη ν κ ο ιν ω ­

ν ία τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν , ή α ν α μ φ ισ β ή τη τη ά μ ε ρ ο λ η ψ ία κι άνω τερότητά του, ή οξυδέρ­

κ ε ια , ή α κ ρ ιβ ο δ ίκ α ιη ε κ τ ίμ η σ η προσ ώ πω ν και πραγμ άτω ν, ή π ε ισ τικ ό τη τα τού

λόγου το υ , κ α θ ισ τ ο ύ ν τον « Ά ρ χ ιδ ίδ ά σ κ α λ ο ν τής Κ α π λ α ν ε ίο υ » ά δ ιά β λ η το ν ' κ ρ ιτή ,

πρόσ ω πο κ ο ιν ή ς ε μ π ισ τ ο σ ύ ν η ς γ ιά δλους, σέ κάθε υπόθεσ η και δ ια φ ο ρ ά

τω ν ο μ ο εθ ν ώ ν του. Ο Ι σ υ μ π ο λ ίτ ε ς του καταφ εύγουν συχνά σ 3 αυτόν, όπω ς καί

σ* ά λ λ ο υ ς έ γ κ ρ ιτο υ ς π ο λ ίτες κ α ί τον ζητούν « α ί ρ ε τ ο κ ρ ι τ ή » , δηλαδή μεσο­

λαβητή κα ί δ ια ιτη τή , γ ιά νά λυθή ή δ ια φ ο ρ ά τους ε ιρ η ν ικ ά μέ δ ια ιτ η σ ία — α ίρ ε -

το κ ρ ισ ία , δπ ω ς τήν έλεγαν τότε.

cO Ψ αλΙδας ώς aigezoHQizijg σζά Γιάννενα δέν εκτελεΐ υ π η ρ εσ ία τού

*Α λή πασά, δ π ω ς φ αντάστηκαν μ ερ ικ ο ί ν ε ώ τε ρ ο ι, πού δ έν έ δ ίσ τα σ α ν νά μ ιλ ή σ ο υ ν

μέ . . . ο ίκ το γ ιά τ ό . .. «κατάντημα» τού σ οφ ού δασκάλου, ^ α ρ α κ τη ρ ίζ ο ν τά ς τον

«συμβουλάτορα καί δ ι κ α σ τ ή σ τ ή ν α υ λ ή τ ο ύ τ υ ρ ά ν ν ο υ » ! . . .

Π ρ ο ε κ τε ίν ο ν τα ς τή ν π λ η ρ ο φ ο ρ ία α υ τή ένας α νισ τό ρ η το ς θ ά μπορούσε νά φ αντασθή

π ώ ς δ Ψ α λ ίδ α ς— ούτε λ ίγ ο , ούτε πολύ— δ ίκ α ζ ε , κ α τα δ ίκ α ζ ε κ ι έστελνε . . . στήν

αγχόνη το ύ ς π α τρ ιώ τε ς πού εμ α ρ τύ ρ η σ α ν σ το ν α π α ίσ ιο πλάτανο τού Ά λ ή πασά !..

Π όσ ο ο λ ισ θ η ρ έ ς ε ίν α ι καί οί π ιο μ ικ ρ ές ακόμα ε π ιπ ο λ α ιό τ η τε ς στήν

ισ τ ο ρ ικ ή έρευνα ! . . .

Α ν ά γ κ η , σ 3 αυτό τό σ η μ ε ίο , νά εξετάσουμε κάπω ς πλατύτερα τά πράγμ α­

τα. Κ ά ί π ρώ τα πρέπει νά ίδ ο ΰ μ ε καί νάχουμε ύ π 3 δψ η μας πώ ς λ ε ιτο υ ρ γ ο ύ σ ε γε*

ν ικ ώ τ ε ρ α ή Δ ικ α ιο σ ύ ν η στά χ ρ ό ν ια τής Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ία ς. ί

*Ό πω ς ε ίν α ι φ υ σ ικ ό , δ Τ ούρκος κατακτητής κρατάει στά χ έρ ια του κ α ί τήΗ

δ ικ α σ τ ικ ή ε ξ ο υ σ ία , κ α θ ώ ς καί δ λες τίς άλλες. Έ ν ω ρ ίτα τα δμω ς, γ ιά λόγους θρη· j

σ κ ε υ τικ ο ύ ς , ο ικ ο ν ο μ ικ ο ύ ς κ α ί π ο λ ιτικ ο ύ ς , ά ν ε γ ν ώ ρ ισ ε , «κατ3 αρχήν», στούς ρ α γ ιά ·!

δες τό δ ικ α ίω μ α τής « ε τ ε ρ ο δ ι κ ί α ς » . Ή Α ν α γ ν ώ ρ ισ η α υ τή , πού Α ναφέρεται I

ή δη ατά γ ε ν ικ ά ή τά κατά τόπους π ρ ο ν ό μ ια τώ ν ρ α γ ιά δ ω ν από τήν Ιπ ο χή τή ς|

ά λ ώ σ εω ς 9Ϊ, παραχω ρούσε στον Κ λ ή ρ ο δ ικ α σ τικ ή Ιξ ο υ σ ία γ ιά τίς δ ια φ ο ρ έ ς τώ ν;

χ ρ ισ τια ν ώ ν , γύ ρ ω σέ ζητήματα ιδ ιω τικ ο ύ δ ικ α ίο υ κ υ ρ ίω ς ” . Μ έ τύ ν κ α ιρ ό δμω ς,

δταν Α ναπτύσσεται Α ρκετά πλέον ή α υ το δ ιο ίκ η σ η τώ ν Κ ο ιν ο τή τω ν , ή τ ο π ι κ i

Κ ο ι ν ο τ ι κ ή έ ξ ο ν α ί α δ ιε κ δ ικ ε ΐ τά δ ικ α σ τικ ά π ρ ο ν ό μ ια του Κ λήρου) π ε ρ ιο ι
 ‘Αθανάσιος Ψαλίδας 363

ρ ίζ ε ι την α ν ά μ ιξ η και την ε π ιρ ρ ο ή του Μ η τρ ο π ο λ ίτη στα κ ο ιν ά καί ε π ε κ τ ε ίν ε ι τή

δ ικ α ιο δ ο σ ία της καί στ»'] δ ι κ α σ τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ία . « Ή κατά τον 1 7 ον α ι ώ ν α άρξαμένη

β ε λ τίω σ ις της ο ίκ ο ν ο μ ικ ή ς θ έ σ ε ω ς τω ν ρ α γ ιά δ ω ν , δ φ ε ιλ ο μ έ ν η ε ις τήν πρόοδον τής

β ιο τεχ νία ς, του ε μ π ο ρ ίο υ , τή ς ν α υ τιλ ία ς, έχουν ώ ς επακόλουθον τή ν β ελ τίω σ ιν και

τό ν ω σ ιν τής θέσεω ς τω ν λ α ϊ κ ώ ν π ρ ο κ ρ ί τ ω ν α πό π ο λ ιτικ ή ς κ α 'ι κ ο ι ν ω ν ι ­

κής άπόψ εω ς. Τ ό υπό τής Ε κ κ λ η σ ία ς εφ αρμοζόμενον Δ ίκ α ιο ν δεν έπαρκεϊ πλέον

δ ιά τήν ε π ίλ υ σ ιν τω ν Ιδ ιω τ ικ ώ ν δ ια φ ο ρ ώ ν . Α ι λ ύ σ ε ις α υτού δεν Ικ α ν ο π ο ιο ύ ν τους

υπό του πνεύματος του ε λ λ η ν ι κ ο ύ λ α ϊ κ ο ύ Δ ι κ α ί ο υ εμφ ορούμενους

λ α ϊκ ο ύ ς π ρ ο κ ρ ί τ ο υ ς » 58.

Έ χ ο ν τα ς δλ9 αυτά ύπ* οψ η μ α ;, βλέπουμε καθαρά πλέον π ο ιε ς προσπά-

> θ ε ίε ς κ α τα β ά λλει τό ε λ λ η ν ικ ό σ το ιχ ε ίο γ ιά νά κράτηση και νά ε ν ίσ χ υ σ η τούς λ ά ϊ-

κ ο ύ ς θ ' ε σ μ ό ΰ ς , τήν α υ το ν ο μ ία κ α ί τήν α υ το τέ λ ε ια τής π ο λ ιτε ία ς κ α ί νά επε-

j κ τε ίν η τήν κ ο ιν ο τικ ή ε ξ ο υ σ ία καί τήν α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η , α κόμ α καί κάτω

I ά π 9 το ζυγό τού ?Α λ ή π α σ ά .

! Ό Ψ α λ ίδ α ς τάβλεπε στήν εποχή του καλύτερα α πό μάς β έ β α ια . 9Α π ό τήν

ί π ρώ τη μ έ ρ α ’τ ή ς καθόδου του στήν υπόδουλη π α τρ ίδ α , τό θ εω ρ εί καθήκον του

: ν* ά ^ μ ι χ θ ή στά κ ο ι ν ά . Κ ι ένας κ α ίρ ιο ς τομέας τής κ ο ιν ο τικ ή ς ζω ής, ή λ ε ιτο υ ρ -

; γία τω ν λ α ϊκ ώ ν θεσμώ ν τής Δ ικ α ιο σ ύ ν η ς, δεν ήταν δυνατόν νά τον ά φ ή σ η ά δ ιά -

.! φ ο ρ ο . Ρ ίχ ν ε ι ολο τό βάρος τού κόρους του, γ ιά νά ε ν ίσ χ υ σ η τήν α υ τ ο τ έ λ ε ι α

:τώ ν ομογενώ ν του σ9 αυτόν τον ο ύ σ ια σ τικ ώ τα το τομέα, α υ το τέ λ ε ια καί α πένα ντι

;τού Β εζΰρη καί άπέναντι τού Κ λήρου. Π α ρ ’ δλες τις φ ρ ο ν τ ίδ ε ς τής κ υ ρ ία ς άσχο-

,λ ία ς του, δέχεται συχνότατα ν* άναλάβη ώ ς α ι ρ ε τ ο κ ρ ι τ ή ς τήν ε π ίλ υ σ η τώ ν

■ υποθέσεω ν καί τήν ε ιρ η ν ικ ή δ ιε υ θ έ τ η σ η κάθε δ ια φ ο ρ ά ς τώ ν δμ ογενώ ν του, γ ιά

> νά μήν προσφΰγουν ούτε στον Κ α τή ή στο Β εζυρη, ούτε στο Μ η τρ ο π ο λ ίτη .

κΧάριν φιλίας— γ ρ ά φ ε ι έ ν α ς σ ύ γ χ ρ ο ν ό ς τ ο υ 34— ΰέλει νά ευχαριατήσγι τους δοοι

ι τ ό ν προοκαλοΰν είς τοιαντας υ π ο θ έ σ ε ι ς » καί δεν ε ν ν ο ε ί, φ υ σ ικ ά , σέ κ α μ μ ιά π ε ρ ί*

πτώ ση ν’ άρνηθή τις υ π η ρ εσ ίες του, α φ ού βλέπει κι εδώ έ θ ν ικ ή τήν αποστολή του*

Τ ή ν ίδ ια επ ο χή άλλω στε συναντούμε συχνά στά Γ ιά ν ν ε ν α κ ι άλλους έ γ κ ρ ι­

τους π ο λ ίτες* (τό ν προεστό Σ ταύρον Τ ω ά ννου κ. ά .), πού αναλαμβάνουν ω ς « α I-

ρ ε τ ο ί κ ρ ι τ α ί » τήν ε ιρ η ν ικ ή Ιπ ίλ υ σ η τώ ν δ ια φ ο ρ ώ ν καί τον α κ ρ ιβ ο δ ίκ α ιο

σ υ μ β ιβ α σ μ ό ·τ ώ ν ά ν τ ιδ ίκ ω ν . « Ο ί Έ λ λ η ν ες δεν Ιπ εθυμ ο υν ν 9 ά π ευ θυ νω ντα ι ε ίς τά

τ ο υ ρ κ ικ ά δ ικ α σ τή ρ ια , ά φ 9 Ινός δ ιό τι ή δ ια δ ικ α σ ία προ τού Κ α δή, ό ό π ο ιο ς ε δ ι­

κ α ιο ύ το νά λάβη 1 0 °/ο έξ έκάστης ε ν ώ π ιο ν αυτού φ ερομένης π ο λ ιτ ικ ή ς ύποθέσ εω ς,

ήτο πολύ δαπανηρά, άφ* έτέρου δ ιό τι οί "Ε λληνες εφ οβούντο δτι ήδΰναντο νά

χάσουν Ιν τελ ώ ς τή ν π ε ρ ιο υ σ ία ν τω ν, έάν αύτη έ γ ίν ε το γνω στή ε ίς τον Τ ούρκον

κ υ ρ ί α ρ χ ο ν » 38. * Α λ λ * ούτε σ το Μ η τρ ο π ο λ ίτη ε π ιθ υ μ ο ύ ν νά κατα φ εύγουν πλέον. «Τ ο

υ π ό τή ς 'Ε κ κ λ η σ ία ς ε φ α ρ μ ο ζ ό μ ε ν ο ν Δ ίκ α ιο ν — γράφ ει ε ιδ ικ ό ς μελετητής — δεν

δπαρκεΐ πλέον δ ιά τήν ε π ίλ υ σ ιν τώ ν Ιδ ιω τ ικ ώ ν δ ια φ ο ρ ώ ν . A t λ ύ σ ε ις αυτού δέν

Ικ α ν ο π ο ιο ύ ν τ ο ύ ς υ π ό τού πνεύματος τού έ λ λ η ν ικ ο ύ λ α ϊκ ο ύ Δ ικ α ίο υ έμφ ορουμένους

. λ α ϊ κ ο ύ ; π ρ ο κ ρ ί τ ο υ ς » ,Θ. Ο ί κ ω δ ικ ο π ο ιή σ ε ις τού τ ο π ικ ο ύ λ α ϊκ ο ύ έ θ ιμ ικ ο ΰ δ ικ α ίο υ ,

κού κ α τα σ τρ ώ ν ο ν τα ι τήν έποχή αυτή σ τις α ύ το δ ιο ικ ο ύ μ ε ν ε ς κ ο ιν ό τ η τ ε ς ή π ε ρ ιο χ έ ς ,

περιέχουν αύστηρές διατάξεις πού άπαγορεύουν στόν Κλήρο κάθε άνάμιξη πλέον
Ui A , t . BpetvpAoV) 0

σ τις κ ο σ μ ικ έ ς υ π ο θ έ σ ε ις : «το ίε ρ α τ ε ΐο ν νά π ε ρ ιο ρ ίζ ε τ α ι εντός τω ν ο ρ ίω ν τ ο υ ,,

δ ιά νά μή γ ίν ε τα ι α ίτιο ν του νά α τ ιμ ά ζ ο ν τ α ι τά ιε ρ ά και νά εκ λ είπ η ή προς τά

θ β ϊα ε ΰ λ ά β ε ι α τ ω ν χ ρ ι σ τ ι α ν ώ ν μ έ τ ά π ά θ η τ ω ν ι ε ρ έ ω ν * 2Τ. Τ ά γνω στά « Σ ιο υ ρ ο ν τ ια » !

τω ν Ζ α γ ο ρ ο χ ω ρ ιώ ν τής ’Η π ε ίρ ο υ θέτουν α π ερ ίφ ρ α σ τα τή δ ικ α σ τικ ή ε ξ ο υ σ ία του

Μ η τρ ο π ο λ ίτη κάτω α πό τον έλεγχο το υ « γ ε ν ικ ο ύ π ρ ο ε σ τ ώ τ ο ς » *·.

Ή Ε κ κ λ η σ ία εφ ήρμοζε τό πατροπαράδοτο β υ ζ α ν τ ιν ο ρ ρ ω μ α ϊκ ό δ ίκ α ιο μέ

βάση πάντοτε τη ν « Έ ξ ά β ιβ λ ο » τού Ά ρ μ εν ο π ο ύ λ ο υ , Ο ί π ρ ο ε σ τ ο ί κ α ι ο ί ά λ λ ο ικ ο σ μ ι ί

κοί « α ιρ ε τ ο ί κ ρ ιτ α ι» ε φ α ρ μ ό ζ ο υ ν τό λ α ϊ κ ό ε θ ι μ ι κ ό δ ί κ α ι ο τού τόπου· «"Ο ρ· ;

γανον δέ τής έν τή πράξει εφ αρμογής του ύπήρξεν, ά ρ χ ικ ω ς το υ λ ά χισ το ν , ό θ ε ­

σ μ ό ς τ ή ς α ί ρ ε τ ο κ ρ ι σ ί α ς * δ ιό τι βα θμη δόν δ ιε μ ο ρ φ ώ θ η σ α ν δ ιά φ ο ρ α ;

λ α ϊ κ ά δ ι κ α σ τ ή ρ ι α π ο ικ ίλ η ς σ υ ν θ έσ εω ς, δ ικ α ιο δ ο σ ία ς κ α ι β α θ μ ώ ν δ ια δ ι­

κ α σ ία ς. Ά ν τιθ έ τω ς προς τά ε κ κ λ η σ ια σ τικ ά , έφ αρμόζοντα επ ίσ η μ ο ν , ταΰτα έφ αρ- |

μόζουν δ η μ ώ δ ε ς Δ ί κ α ι ο ν » 2Θ. Π αράλληλα όμω ς, «α πό τής γ ν ω ρ ιμ ία ς μέ τά !

α πό τού 18ου α ιώ ν ο ς δεκτά γενόμενα φ υ σ ι κ ά δ ί κ α ι α , ώ φ ειλ α ν νά κ ρ ίν ο υ ν '?

κατά τό δ ί κ α ι ο ν τ ο ύ ο ρ θ ο ύ λ ό γ ο υ » 80.

Τ ή ς ν ε ω τε ρ ισ τικ ή ς αυτής σχολής τού « φ υ σ ικ ο ύ δ ικ α ίο υ * φ α ίν ετα ι όπαδός ]

6 Ψ α λ ίδ α ς. Θ ε ω ρ η τ ικ ά το υ λ ά χισ το ν φ α ίν ε τα ι πώ ς τον ε ίχ α ν απασχολήσει κ ι ά ύτά *

τά θ έμ α τα κ α ί ίσ ω ς σ χ ε τ ικ ό νά ε ίν α ι τό έρ γο π ο υ ε ίχ ε σ υ γ γ ρ ά ψ ε ι, νέος Α κόμα στή j

Β ιέ ν ν η , μέ τον τίτλ ο « Τ ό Δίκαιον τής Φύσεως* (Κ α λ ο κ ιν ή μ . σ. 6 .— πρβλ. καί f

π ιο πάνω σ. 11 και σημ. Α ' 13). Ί σ ω ς μ ά λ ισ τα νά ε ίχ ε καί ευρύτερες φ ιλ ο δ ο - j

ξ ίε ς σ ' αυτόν τον τομέα. Π ιθ α ν ό ν δηλ. σε ε ν έ ρ γ ε ιε ς καί π ρ ο τά σ εις τού Ψ α λ ίδ α

νά ο φ ε ίλ ε τα ι ή σκέψ η τού Ά λ ή νά ε ίσ α γ ά γ η σ το κ ρ ά το ς τ ο υ ... Σ ύ ν τ α γ μ α ! 11

"Ο τα ν δμ ω ς α π ο φ ά σ ισ ε νά π ρ α γ μ α το π ο ίη σ η τή σκέψ η αυτή ό Ά λ ή ς, ήταν πλέον

πολύ αργά καί ό Ψ α λ ίδ α ς δεν άναφ έρεται νά συμμετέχη στην κ ίν η σ η αυτή, Απο­

κ α ρ δ ιω μ έ ν ο ς α σ φ α λώ ς από τή δ ια γ ω γ ή καί τήν π ο λ ιτε ία τού Τ υράννου. Π α λ α ιό -

τέρα δμ ω ς π ρ έπει νά θ εω ρ η θ ή β έβ α ιο δτι θ ’ άνελάμβανε ευ χ α ρ ίσ τω ς νά έκ π ο νή σ η

τό Σ υ ν τ α γ μ α τ ικ ό Χ άρτη τής Ιδ ιό τυ π η ς ε π ικ ρ ά τε ια ς τού 9Α λ ή πασά. Ή πολυμε-

ρέστατη θ ε ω ρ η τικ ή κ α τά ρ τισ ή του καί οί α ν η σ υ χ ίε ς το υ μάς ε π ιτρ έ π ο υ ν ν ά π ισ τε ύ ­

ο υ μ ε δ τι ε ίχ ε στρέψ ει καί σ’ αυτόν τον τομ έα τήν προσοχή του. Ή σ χ ο λ ή τ ο ύ

φ υ σ ι κ ο ύ δ ι κ α ί ο υ κ υ ρ ια ρ χ ε ί στή « φ ω τ ισ μ έ ν η » Ε υρ ώ π η τού 18ου α Ιώ να

κ α ί, δπ ω ς γρά φ ει ό α κ α δ η μ α ϊκ ό ς Γ . Μ α ρ ιδ ά κ η ς , «προσέδω σεν ο μ ο ιο μ ο ρ φ ία ν ε ίς 6

τό δ η μ ό σ ιο ν δ ίκ α ιο ν τώ ν Ε υ ρ ω π α ϊκ ώ ν λαώ ν καί έ δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε ν ε ις τούς δνδρας 1

τής Γ α λ λ ικ ή ς Έ π α να σ τά σ εω ς τήν π α ρ α ίσ θ η σ ιν δτι νομοθετούν δ ιά τήν Ά ν θ ρ ω · 5

πότητα» · \ Ό Ψ α λ ίδ α ς, δ ια π ο τ ισ μ έ ν ο ς β α θ ιά από τις ιδ έ ε ς αυτές, ενημερω μένος |

σ τή σ χ ε τ ικ ή κ ίν η σ η τώ ν ευ ρ ω π α ϊκ ώ ν χω ρ ώ ν, άπλω νε ασφ αλώ ς καί προς αυτή τήν

κατεύθυνσ η τά ν εα ν ικ ά ό ν ε ιρ α τώ ν π α τ ρ ιω τ ικ ώ ν α ν η σ υ χ ιώ ν του. Ό Ά λ ή πασάς,

τά πρώ τα χ ρ ό ν ια το υ λ ά χ ισ το ν , έπέτρεπε, φ α ίν ε τα ι, σέ πολλούς νά τον φ ανταστούν

σάν μ ικ ρ ο γ ρ α φ ία τού Φ ρ ειδ ερ ίκ ο υ τής Π ρ ω σ σ ία ς ή τής Μ εγάλης Α ικ α τε ρ ίν η ς

καί τώ ν άλλω ν ε υ ρ ω π α ϊκ ώ ν προτύπω ν τού « φ ω τ ισ μ έ ν ο υ δ ε σ π ο τ ισ μ ο ΰ » κι 0 Ψ α·ι

λ ίδ α ς ο ρ α μ α τ ίζ ε τα ι α σ φ α λ ώ ς νά π α ίξ η π λ ά ϊ του τό ρόλο τού Β ο λ τα ίρ ο υ καί τώ ν j

ά λλω ν φ η μ ισ μ έ ν ω ν συμβούλω ν τώ ν μεγάλω ν ευ ρ ω π α ϊκ ώ ν αυλών τής έποχής»

Ά λλ* άν τά μεγάλα αυτά όνειρα τής πρώτης περιόδου γρήγορα διαψεύσθη·

 ‘Αθανάσιός Φαλίδ«{ Μ

χαν, δεν ήταν δυνατόν δμ ω ς δ Ψ α λ ίδ α ς ν ά μην εν δ ια φ ε ρ θ ή γ ια τήν κ ο ιν ο τικ ή

ο ρ γά νω σ η και τούς λ α ϊ κ ο ύ ς θ ε σ μ ο ύ ς της α ύ το δ ιο ικ ο ΰ μ ε ν η ς π ο λ ιτε ία ς τω ν

ομοεθνώ ν του. Μ ια πτυχή μονάχα τω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν του προς αυτή τήν κατεύ­

θυνση ήταν ή α ν ά μ ιξ η του σ τις «α ί ρ ε τ ο κ ρ ι σ ί ε ς».

Π ο ια έ ν ν ο ια έχει ή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά του σ ’ αυτόν τον τομέα, έχει έκτεθή,

ν ο μ ίζω , α ρ κ ετά α ν α λ υ τικ ά . Ε π α να λ α μ β ά νω δ τι, ώ ς α ιρ ε τ ο κ ρ ιτ ή ς, δ έ ν έ κ τ ε λ ο ύ -

σ ε υ π η ρ ε σ ί α τ ο ύ * Α λ ή π α σ ά και ε ίν α ι κάπω ς άστοχη ή σ χ ε τ ικ ή φ ράση

τού β ιο γ ρ ά φ ο υ του Γ ούδα (έ .ά .σ . 2 9 3 ), πού γράφ ει δτι ό Ά λ ή ς «επί πα σ ώ ν τω ν

δ ικ ώ ν , κ α θ ’ ά ς δεν ήθελε νά πλεονεκτήση ή νά ά δ ικ ή σ η , δ ιώ ρ ιζ ε ν α ίρ ε το κ ρ ιτή ν

τον Ψ α λ ίδ α ν » , φ ράση πού έδω σε α φ ορμ ή σέ νεώ τερους νά χ α ρ α κ τη ρ ίσ ο υ ν

τον Ψ α λ ίδ α «συμβουλάτορα κ α ί δ ικ α σ τή στήν αυλή τού Τ υράννου» . . . Ή α π ό ­

σταση ε ίν α ι τ ε ρ ά σ τια ! 'Η α ί ρ ε τ ο κ ρ ι σ ί α — μάς εξηγεί ε ιδ ικ ό ς μελετητής—

ε ίν α ι «μέσον λ ύ σ εω ς δ ικ α σ τ ικ ώ ν δ ια φ ο ρ ώ ν ε ξ α ρ τ ώ μ ε ν ο ν έ κ τ η ς ά π ο -

λ ύ τ ο υ καί έ λ ε υ θ έ ρ α ς β ο υ λ ή σ ε ω ς τ ω ν δ ι α φ ε ρ ο μ έ ν ω ν ,

προύποθέτουσα σ ύ μ β α σ ιν μεταξύ τούτω ν περί α υ τ ή ς » 88 κ α ί , φ υ σ ικ ά , δεν ε ίν α ι

« σ υ μ β ο υ λ ά το ρ α ς κ α ί δ ικ α σ τή ς το ύ τυράννου» δ α ιρ ε το κ ρ ιτή ς . . .

'Ό σ α π ιο πάνω εκθέσαμε, δ ε ίχ ν ο υ ν αρκετά τήν πολυμερέστατη φ υ σ ιο γ ν ω .

| μ ία τού Ψ α λ ίδ α καί τήν ακάματη πολυπραγμοσύνη του.

Κάποιες έπιχρίσεις εις βάρος τον Ψ α λίδα , πού ακούστηκαν εκ μέ­

ρους τω ν σ υγχρ ό νω ν του, κ ύ ρ ια α φ ορμή ε ίχ α ν α κ ρ ιβ ώ ς τήν πολυπραγμ οσύνη αυτή

τού σ ο φ ο ύ π α τρ ιώ τη . Ή Σ χολή του έχει άνάγλη άπ* τήν ά μ έ ρ ισ τ η α φ ο σ ίω σ ή το υ ,

ι ενώ ό ανήσυχος « Ά ρ χ ιδ ιδ ά σ κ α λ ο ς τής Κ α π λ α ν ε ίο υ » π ο λ υ π ρ α γ μ ο ν εί, παραμελεί

’ τό δ ιδ α κ τικ ό του έργο καί «κατά δ υ σ τ υ χ ία ν δεν π η γ α ίν ε ι καί κ α θ ’ ήμ έραν εις τό

ι σ χο λ εΐο ν, ε π ε ιδ ή α ν α κ α τ ώ ν ε τ α ι κ α ί ε ι ς υ π ο θ έ σ ε ι ς έ μ π ο -

| ρ ι κ ά ς, ήγουν α ίρ ε ι ο κ ρ ισ ία ς κ. τ. τ., καί ε ίς ά λ λ α ς δ ι α φ ό ρ ο υ ς

I ά σ χ ο λ ί α ς . . .» .

Ο ί π α ρ α τη ρ ή σ ε ις α υ τές δ η μ ο σ ιεύ ο ν τα ι στο π ε ρ ιο δ ικ ό «Έ ρμης δ Λόγιος »

■ τής Β ιέ ν ν η ς (έτο ς 1817, άρ. 5, α' Μ α ρ τίο υ , σ. 84*90) από τό γ ια ν ν ιώ τη , μ α θη τή ,

•φ α ίν ε τα ι, τού Ψ α λ ίδ α , Δ η μ ή τ ρ ι ο ν ’Α θ α ν α σ ί ο υ , έμ πορον τώ ρα στή

•Β ιέ ν ν η , δ ο π ο ίο ς εκθέτει στο δ η μ ο σ ίευ μ ά του τήν κατάσταση γ ε ν ικ ά τω ν σχο-

ιλ ε ίω ν στά Γ ιά ν ν ε ν α καί ε γ κ ω μ ιά ζ ε ι τον Ψ α λ ίδ α καί τή σ υ γ χ ρ ο ν ισ μ έ ν η μ έθοδο

ΐτ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς του. Ο ί π α ρ α τη ρ ή σ ε ις του δεν σ τρέφ ονται κ υ ρ ίω ς κατά τού Ψ α·

ΐλ ίδ α , ά λ λ ά καί κατά τω ν προεστώ ν τής Κ ο ιν ό τη το ς, οί ό π ο ιο ι δεν ά μ ε ίβ ο υ ν , λ έ ε ι,

•.Ικ α ν ο π ο ιη τ ικ ά τούς δασκάλους τώ ν σ χ ο λ είω ν καί τούς ά να γκ ά ζουν ν 9 άσχοληθοΰν

.κ α ί μ ε « υ π ο θ έ σ ε ις έ μ π ο ρ ικ ά ς καί άλλας δ ια φ ό ρ ο υ ς α σ χ ο λ ία ς» .

Ό Ψ α λ ίδ α ς, λέει τό δ η μ ο σ ίε υ μ α αυτό, βοήθησε δλους τούς ά ξιο υ ς μ α θη ·

ίτά ς τ ο υ ν ’ ά ν ε β ο ν ν καί νά προοδεύσουν καί τούς παρώ τρυνε νά φ ύγουν σ τήν

ίΕ ύ ρ ώ π η γ ι ά άνώ τερες σπουδές. « Δ ιά τήν ά ν .ιχ ώ ρ η σ ιν λ ο ιπ ό ν αύτώ ν τώ ν ά ξιω τέ*

:qcdv τ ο υ μαθητώ ν, ο ί ό π ο ιο ι το ν έ χ ρ η σ ίμ ε υ ο ν ώ ς ύ π ο δ ιδ ά σ κ α λ ο ι, αναγκάζεται \ά

παραδίδη δλα αύτός, Τί έμπορε! όμως νά κάμη ένας μόνος άνθρωπος i τΐ νά

Λ
366 A. t. 8ρ*νούβή

π ρ ω το δ ιδ ά ξ η μόνος δ κ ύ ρ ιο ς Ψ α λ ίδ α ς , δ σ τις κ α ί κατά δ υ σ τυ χ ία ν δεν π η γ α ίν ε ι καί

κ α θ ’ ήμ έραν ε ις τό σ χ ο λ ε ιο ν , ε π ε ιδ ή ά ν α κ α τ ό ν ε τ α ι κ α ι ε ί ς υ π ο θ έ ­

σ ε ι ς ε μ π ο ρ ι κ ό ς , ήγουν α ίρ ε τ ο κ ρ ισ ία ς κ .τ .τ ., καί ε ις ά λ λ α ς δ ι α φ ό ­

ρ ο υ ς ά σ χ ο λ ί α ς (κ α ί τούτο, σ το χ ά ζο μ α ι, προέρχεται από δύο α ίτ ια ’ ή δ ιό τι

δ ε ν π λ η ρ ώ ν ε τ α ι κ α λ ά , κ α ί α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι ν α ά π α ν τ ά τ ά έ ξ ο δ ά

τ ο υ κ α ί κ α τ * ά λ λ ο ν τ ρ ό π ο ν ’ ή δ ιό τι χ ά ρ ιν φ ιλ ία ς θέλει νά ευ χ α ρ ίσ τη σ η

τούς δσ ο ι τον προσκαλονν ε ις το ια ύ τα ς υ π ο θ έ σ ε ις, παραμελώ ν τά χρέη του έπαγ-

γέλματός το υ ). Ό δ ιδ ά σ κ α λ ο ς πρέπει νά πράττη δ ,τ ι επ α γ γέλ λ ετα ι* καί ώ ς δ έμπο­

ρος δεν έμπορε! νά ήναι ένταυτφ καί δ ιδ ά σ κ α λ ο ς, ο ύ τ ω καί δ δ ιδ ά σ κ α λ ο ς δεν π ρ έ­

πει νά ή να ι έντα υτφ καί έμπορος. . .» (σ . 8 7 ) κ α ί προσθέτει : «Ο ί ά ρ χ ι δ ι δ ά·

σ κ α λ ο ι κ α ί ο ί ύ π ο δ ι δ ά σ κ α λ ο ι π ρ έ π ε ι ν ά π λ η ρ ό ν ο ν τ α ι

κ α λ ά , δ ιά νά μην άναγκάζω νται δ ιά τήν σ τέ ρ η σ ιν τω ν εξόδω ν τω ν νά ένασχο-

λώ νται ε ις άλλα . .» (ένθ* άνω τ. σ. 88 ).

‘Ο Ψ α λ ίδ α ς δ ιά β α σ ε ά σ φ α λ ώ ς 94στό ε λ λ η ν ικ ό π ε ρ ιο δ ικ ό τη ς Β ιέ ν ν η ς τήν

ε π ίκ ρ ισ η αυτή. Θ άχε ακούσει β έβ α ια καί πολύ π ε ρ ισ σ ό τε ρ α π ρ ο φ ο ρ ικ ώ ς, δπω ς

ε ίχ ε λάβει καί α υ σ τ η ρ έ ς σ υ σ τ ά σ ε ι ς α π ό μ έ ρ ο υ ς τ ή ς Έ κ κ λ η -

σ ί α ς νά μήν α ν α κ α τ ε ύ ε τ α ι ε ίς « δ η μ ο τικ ό ς καί α γ ο ρ α ία ς φ ρ ο ν τ ίδ α ς » .

Δ εν ήταν τόσο ε π ιπ ό λ α ιο ς, ώ στε νά μήν τά καλοσ τοχα σ τή δ λ ’ αυτά. ‘Η πο·

λυπραγμ οσ ύνη δμ ω ς αυτή ήταν μέσα στο α ίμ α του. Τ ή ν α ν ά μ ιξ ή του στά κ ο ιν ά ,

σ τ ις α ίρ ε τ ο κ ρ ισ ίε ς κ τ λ ., τή θεω ρούσε καθήκον του. 0 1 « ε μ π ο ρ ικ έ ς* α σ χ ο λ ίε ς —

γ ιά τις δ π ο ΐες δέν ξέρουμε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς — τού εξ α σ φ α λ ίζο υ ν τήν α π α ρ α ίτη τη

ο ικ ο ν ο μ ικ ή ε υ χ έ ρ ε ια , ώ στε νά μή χάση τήν ανώ τερη κ ο ιν ω ν ικ ή του θέση. 9Ά ς

μήν ξεχνάμε π ώ ς στήν κ ο ίλ ω ν ία τής εποχής έ κ ε ίν η ς μονάχα οί ευ κ α τά σ τα το ι, οί

« δ υ ν α τ ο ί» , μπορούσ αν νά θεω ρού ντα ι έ γ κ ρ ιτ ο ι π ο λ ίτες καί μόνο σ ’ αυτούς ε π ι­

τρεπότα ν ή α ν ά μ ιξ η σ τά κ ο ιν ά . , . Ή ο ικ ο ν ο μ ικ ή του α νεξ α ρ τη σ ία δέν τον βοη­

θούσ ε μονάχα νά κρατήση τήν ανώ τερη κ ο ιν ω ν ικ ή του θέση καί τήν «υπόληψ η»,

αλλά τού εξ α σ φ ά λ ιζε καί τήν α ν εξ α ρ τη σ ία απέναντι τω ν προεστώ ν καί τού κλήρου,

πού δ ια χ ε ιρ ίζ ο ν τα ν τό Κ ληροδότημα τής Κ α π λ α ν ε ίο υ καί πολλές φ ο ρ ές έπ εδ ίω ξ α ν

νά κατασ τήσουν τον « 9Α ρ χ ι δ ι δ ά σ κ α λ ο * τής Σ χολής υποτελή καί υ π ο χ ε ίρ ιό τους.

Ή κ ο ιν ή α ν τ ίλ η ψ η περί «αρχόντω ν* καί « α ρ χ ο ν τιά ς» τού έπέβαλε νά ε ίν α ι ο ικ ο ­

ν ο μ ικ ά ευκατάστατος, γ ιά νάχη κ α ί τό ά π α ρ α ίτη το κύρος νά π λ η σ ιά ζ η — καί νά

έπηρεάζη ίσ ω ς— τούς προεστούς καί τον ίδ ιο τον 9Α λ ή πασά.

Ή ω μ ή π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ ά , άλλω στε, τού έπέβαλε, α π ’ τήν πρώ τη σ τιγ μ ή

τού ερχομού του στά Γ ιά ν ν ε ν α , νά κ ε ρ δ ίσ η τήν εύ ν ο ια τού Β εζύρη. Ό δ π ισ θ ο δ ρ ο -

μ ικ ό ς σ υ ν τη ρ η τισ μ ό ς πολεμάει μέ μ ε σ α ιω ν ικ ό φ α ν α τισ μ ό τις ν ε ω τε ρ ισ τικ έ ς Ιδέες.

Κ α τα τρέχει φ ανερά τον Ψ α λ ίδ α , τον σ υ κ ο φ α ν τε ί, τον δ ια β ά λ λ ε ι δπου κι δπω ς

μ π ο ρ ε ί. Ό τολμηρός ν ε ω τε ρ ισ τή ς έπέμενε νά δ ιδ ά σ κ η τις φ υ σ ικ έ ς έ π ισ τή μ ε ς κ α ί.ι

τά μ α θ η μ α τ ικ ά καί νά ε ίσ ά γ η τις σύγχρονες α ν τ ιλ ή ψ ε ις τής Ε υρώ πη ς, ένώ ήταν

γνω στό, δ π ω ς γρά φ ει Ιπάτει τήν Εϋρώπην,*

δ σύγχρονός του Κ ούμας, δτι « δ σ τις

fjto χωρίς άλλην ίξέτασιν άθεος* ή μαθηματική , . , ήτο πηγή τής &θείας, τής>
δποίας πρώτον Αποτέλεσμα ήχο ή κατάλνσις τής νηστείας**6 . Π ρ ι ν λ ί γ α χ ρ ό ν ι α ί
άλλωστε, ό ίδ ιο ; ό Βούλγαρης, οίν καί κληρικός, πού Ικήρνττβ συχνά καί δπ* δμ<
 ‘Αθανάσιος Φαλίδάς 3β*^

- βω νος, άν καί ά ρ χ α ϊσ τή ς, αναγκάστηκε ά π 9 τούς κατατρεγμούς τω ν αντί Λ άλω ν

του νά ε γ κ α τ ά λ ε ιψ η τά Γ ιά ν ν ε ν α , ε π ε ιδ ή τόλμησε νά δ ιδ ά ξ η Φ υ σ ικ ή , Χ η μ εία

και Φ ιλ ο σ ο φ ία . . . se. Ο ί δ ιώ κ τ ε ς το ύ Μ ε θ ό δ ιο υ ’Α ν θ ρ α κ ί τ η , π α λ α ιό τ ε ρ α , κ α ί τού

Ε υ γ έ ν ιο υ Β ούλγαρη, βρέθηκαν α π ’ την πρώ τη σ τ ιγ μ ή σφ οδροί π ο λ έ μ ιο ι

τού Ψ α λ ίδ α .

ΟΙ Αντίπαλοι τον Ψ αλίδα , οί δ ιδ ά σ κ α λ ο ι τής Μ π α λ α ν α ία ς Σ χολής, έχουν

α π ο κ λ ε ίσ ε ι ά π 9 τ ή δ ιδ α σ κ α λ ία το υ ς κάθε σύγχρονη ε π ισ τη μ ο ν ικ ή γνώ σ η ώ ς ά ν τ ι-

θ ρ η σ κ ε υ τικ ή . «Οντος δ άλλω ς σεβάσμιος άνήρ— γράφ ει γ ιά τον Κ οσ μ ά Μ παλάνο

ό Δ η μ ή τρ ιο ς 'Α θ α ν α σ ίο υ , πού έπρεπε νά έχη μα&η-

μνημονεύσαμε π ιο πάνω —

τάς τους πάππους και προπάππους μας... Βιβλία γραμμένα είς την άπλήν διά -
λεκτον είναι εξωρισμένα εκεΐ&εν... Έκτος τούτον, εμποδίζει μεγάλως ό ρη&είς
νά μαν&άνωσιν οι μαΰηται ενρωπαϊκάς διαλέκτους, λέγων δτι ανταί, γέμουοαι
από ά&εα βιβλία, κ ά μ ν ο ν ο ι ν ά ά & ε ΐ σ ο ν ν δ σ ο ι τ ά ς μ α ν ΰ ά ·
νονοί. . . » ( Ε ρ μ ή ς ό Λ ό γ ιο ς 1 8 1 7 , σ. 8 5 ). Π ίσ ω ά π 9 τό Μ π α λ ά ν ο κ ρ ύ β ε τ α ι
ολόκληρο τό α ν τ ίπ α λ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ ο καί ό παντοδύναμος Κ λήρος, πού — όπ ω ς εξη­

γήσαμε καί π ιο π ά ν ω — τήν εποχή αυτή β ρ ίσ κ ετα ι σέ δξύτατη α ν τ ίθ ε σ η προς τούς

«γαλλόφ ρονας» κ α ί γ ε ν ικ ά π ρ ο ς τ ις ν ε ω τε ρ ισ τικ έ ς ιδ έες τ ή ς εποχής, π ρ ά γμ α γνω σ τό

ι άλλω στε καί ευεξήγητο.

; Ό διωγμός κατά τον Ψ αλίδα γ ίν ε τα ι μ ’ όλα τά μέσα κι α π ' όλες τις

: πλευρές. Δ ιώ κ ω ν τα ι ακόμα καί οί μ α θ η τα ί του. Σ ύγχρονος Γ ια ν ν ιώ τ η ς γρ ά φ ει

I (1 0 Μ α ρ τίο υ 1804) προς τον Μ ιχ α ή λ Ζ ω σ ιμ ά γ ιά τό Γ ρ η γ ό ρ ιο Π α λ ιο υ ρ ίτ η :

>« Α υ τό ς κ α τ’ ά ρ χ ά ς ε χ ο η μ ά τισ εν ε ίς τον ά γ ιο ν ο ικ ο ν ό μ ο ν [= σ τ ό ν Κ οσμά Μ παλάνο]

ι μαθητής, κ α ί έ π ε ιτα έ φ υ γ ε ν κ α ί επήγεν υποκάτω ε ίς τον κύρ ’Α θ α ν ά σ ι ο ν Ψ α λ ί-

1 δαν* τον ε κ α τ ά τ ρ ε ξ α ν ο ί Μ π α λ α ν α ΐ ο ι προ χρόνω ν, άλλ9 δ Ψ α λ ί-

ίδ α ς τον έβοήθησε . . . » 87. Τ ο ν εβοήθησε καί τον ά ν έ δ ε ιξ ε , όπω ς καί πολλούς αλ­

ί λους, παρά τούς δ ιω γ μ ο ύ ς καί τις ε π ιθ έ σ ε ις τω ν α ν τ ιπ ά λ ω ν , πού θεω ρούσ αν

; όλους τούς μα θητάς τού Ψ α λ ίδ α «άθεους» καί « α χ ρ ε ίο υ ς» . Ό Δ η μ ή τ ρ ιο ς · ’Α θ α ­

ν α σ ίο υ , πού ε π α ν ε ιλ η μ μ έ ν α ανέφερα, γρά φ ει : «"Ο σοι επρόκοψαν ησαν εκείνοι

τους όποιους αυτός [ = ό Κ οσμάς Μ παλάνος] ώνόμαζεν άϋέους καί Αχρείους»
(Ε ρ μ ή ς δ Λ ό γ ιο ς , 1817 σ. 8 6),

Ό Ψ α λ ίδ α ς, ό π ω ς ε ίδ α μ ε , χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ε τ α ι « ά θ ε ο ς » καί « β ο λ τ α ι ρ ι σ τ ή ς »

>καί κ α τ α γ γ έ λ λ ε τ α ι φανερά γΓ αυτό, ά λλ’ ο ί κ α τα γ γ ελ ίες αυτού τού ε ίδ ο υ ς ά φ η να ν,

ιφ α ίν ε τ α ι, α δ ιά φ ο ρ ο τ ο ν Ά λ ή . ’Α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι ν ά κ ά ν η θ ε α μ α τ ι κ ά π ε ιρ ά μ α τ α Φ υ σ ικ ή ς

ικ α ί Χ η μ ε ί α ς σ τ ή Σ χολή του, ε π ιδ ιώ κ ο ν τ α ς μ ά λ ισ τ α τήν π α ρ ο υ σ ία πολλώ ν φ ιλ ο π ε ­

ρ ίε ρ γ ω ν θεατώ ν καί καλώ ντας συχνά κι αυτόν τον ίδ ιο τον Ά λ ή ή τούς γ ιο ύ ς το υ ,

ιγ ιά νά δ ιά λ υ σ η κακόβουλους θρύλους πού δ ια δ ίδ ο υ ν οί α ν τ ίπ α λ ο ί του γ ιά τις

:« σ α τ α ν ικ έ ς» συσκευές καί τά « μ υ σ τη ρ ιώ δ η » όργανα πού έχει στή Σ χολή τ ο υ β$.

Μ όχθησε σκληρά γ ιά ν 9 άντεπεξέλθη σ τις ά δ ιά κ ο π ες σ κ ευ ω ρ ίες καί ήταν

« ά π α ρ α ίτη το νά κατακτήση τήν έ μ π ισ τ ο σ ύ ν η κ α ί τήν ε ύ ν ο ια τού Β εζύρη, γ ια τί ε ίχ ε

ν* ά ν τ ι π α λ έ ψ η με ζω ηρές α ν τ ιδ ρ ά σ ε ις καί σοβαρώ τατους κ ιν δ ύ ν ο υ ς·

Δ ια π ο τισ μ έν ο ς άπ* τό ά ν τικ λ η ρ ικ ό πνεύμα τής έποχής, ε ρ ισ τικ ό ς κ α ί φ ίλ ο ·

ι\|)ογος, άκαμπτος στήν Ιλευθεροφρασύνη καί άΥελέητα έλενθερόστομος» «ψαλιδά-

568 A. t. £ραγ&ύσ*)

γλω σσος», όπω ς τον ε ίπ ε χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά δ Β λ α χ ο γιά ν ν η ς, ά ν ο ιξ ε σφοδρόν αγώ να

κατά του 'Ι ε ρ α τ ε ίο υ — δ μ ο ιο ν μ ’ α υ τ ό ν π ο ύ β ρ ίσ κ ο υ μ ε σ έ π ο λ λ έ ς σ ε λ ίδ ε ς τ ο ύ Κ ο ρ α ή ,

τής « Ε λ λ η ν ικ ή ς Ν ο μ α ρ χ ία ς» και στα έργα τού Β η λ α ρ ά 8Θ.

Τ ό αγεφ ύρω το χάσμα δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε φ α ν α τ ικ ο ύ ς εχθρούς κ ι έ ν α ς ε ξ ο ν τω τικ ό ς

αγώ νας δ ιε ξ ά γ ε τα ι συνεχώ ς. Ο ί α ν τ ίπ α λ ο ι τού Ψ α λ ίδ α ε ίν α ι ισ χ υ ρ ό τ α τ ο ι καί μόνο

ή ε ύ ν ο ια τού Β εζύρη τού π α ρ ε ίχ ε κ ά π ο ια ν ε ξ α σ φ ά λ ισ η . *Η ταν ζ ή τ η μ α

ζ ω ή ς ή θ α ν ά τ ο υ .

9Α λλά οί περισσότερες ίπ ικ ρίσ εις καί συκοφαντίες είς βάρος τον

Ψ αλίδα ύποβάλλονται στόν Κ απλάνη. ’ Α ν ώ ν υ μ α γ ρ ά μ μ α τ α τ ω ν κ α λ ο θ ε ­
λητώ ν ε ίχ α ν φ έρει σέ α π ε λ π ισ ία τό μεγάλο ευεργέτη, πού ζοΰσε τόσο μακρυά

α π ’ τά Γ ιά ν ν ε ν α καί δεν μπορούσε ό ίδ ιο ς νά σ χ η μ α τίσ η δ ικ ή το υ γνώ μη. Ή αναν­

δ ρ ία τώ ν ά νω νυμ ο γρ ά φ ω ν καί οί φ ρ ικ τές σ κ ευ ω ρ ίες ε ίχ α ν προξενήσει τόση α η δ ία

στην ψ υ χή του, ώ στε ό φ ιλ ό π α τρ ις * καί φ ιλ ο γ ε ν ή ς ευεργέτης είχ ε α π ο φ α σ ίσ ε ι σ χε­

δόν ν ’ ά π α ρ νη θ ή την ΐδ ια ίτ ε ρ ή του π α τ ρ ίδ α καί νά μ ε τ α β ιβ ά σ η τό Κ ληροδό­

τη μ ά του στα Ε π τ ά ν η σ α . . . Φ αντάζεται εύκολα ό καθένας πόσα καί πόσα θάγρα-

φ α ν οί α ν τ ίπ α λ ο ι τού Ψ α λ ίδ α στόν ά γα θώ τα το Ζ ώ η Κ απλάνη, ώ στε νά π ικ ρ α θ ή

τόσο καί νά γρ ά φ η ό σνγχίζωμαι, π ο λ ι ο ρ·

ίδ ιο ς δτι ήταν αδύνατο π ιά «νά

κούμενος, από ανώνυμα γράμματα, κατακρίσεως

γ έ μ ο ν r α τ ά οποία είς τοσαντην άόημόνιαν [ s i c ] με εφερον, ώστε καί είχον
αποφασίσει νά άφιερώσω αυτό τό λάσσον είς την Επτάνησον Πολιταρχίαν καί
ή μ ο υ ν ε ί ς τ η ν α κ μ ή ν ν ά τ ό β ά λ ω ε ί ς π ρ α ξ ι ν ...» (Σ υ σ τ α ­
τικ ά γρ ά μ μ α τα . .. σελ. 9* — πρβλ. π ιο πάνω κεφ. Β ' σημ. 6).

Ο γέρος ευεργέτης αναγκάζεται νά κατα φ ύγη στο Π α τ ρ ια ρ χ ε ίο καί στην

ιε ρ ά Σ ύ νο δο . Ζ η τά ε ι τη ν π ρ ο σ τα σ ία το ύ Π α τρ ιά ρ χ η υπέρ τής Σ χο λή ς του καί παρα-

καλεί νά εκπονη θή λεπτομερής κ α ν ο ν ισ μ ό ς καί νά ε π ικ υ ρ ω θ ή μέ π α τ ρ ια ρ χ ικ ό

σ ιγ ίλ λ ιο . Φ α ίν ετα ι π ώ ς δ Ψ α λ ίδ α ς δ ια χ ε ιρ ιζ ό τ α ν τά πρώ τα χ ρ ό ν ια (ω ς τά 1805)

καί τό κληροδότημα τού Κ απλάνη κι αυτό τού εξ α σ φ ά λ ιζε πλήρη α ν ε ξ α ρ τη σ ία καί

α υ το τέ λ ε ια τής Σ χ ο λ ή ς του μέσα στα Γ ιά ν ν ε ν α . Τ ώ ρ α τό π α τ ρ ια ρ χ ικ ό σ ιγ ίλ λ ιο

(Σ επ τ. 1805) ο ρ ίζ ε ι δ ια χ ε ιρ ισ τά ς στά Γ ιά ν ν ε ν α τούς ε π ιτρ ό π ο υ ς τώ ν τεσσάρω ν

κ ε ν τ ρ ικ ώ ν ε κ κ λ η σ ιώ ν (α ύ τ. σ. 4) καί αναφ έρει δτι δ Κ απλάνης « α ν α ιρ ε ί μεν τά

π ρ ίν ε ίς ’Ι ω ά ν ν ι ν α π α ρ ’ αυτού γεγραμμένα περί τής Σχολής ταύτης καί ά φ α ιρ ε ϊ

π α ρ ά τού Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ήν έδω κεν α ύ τφ ά δ εια ν καί ε ξ ο υ σ ία ν ο ικ ο ν ο μ ία ς , ώ στε μήτε

αυτόν μήτε άλλον τιν ά έ χ ε ιν εξ ά δ εια ς αυτού δ ύ ν α μ ιν καί λόγον περί ταύτης τής

Σ χολής τούντεύθεν καί ε ίς τό ε ξ ή ς . . . » (α υ τό θ ι, σ. 6).

Μ έ τον τρόπο αυτό ε ξ α σ φ α λ ίζετα ι δ άμεσος έλεγχος τής Σ χολής τού |

Ψ α λ ίδ α , ή δ π ο ία υπό την σκέπην τώ ρα τής Μ εγ. ’Ε κ κ λ η σ ία ς καί τής ίε ρ α ς Σ υνό­

δου προσεπονομάζεται « Π α τ ρ ι α ρ χ ι κ ή » . Τ ό π α τ ρ ια ρ χ ικ ό σ ιγ ίλ λ ιο (Σ ε π τ . 1 8 05),

πού κ ω δ ικ ο π ο ιε ί όλες τίς δ ια τά ξ ε ις καί τον ε σ ω τε ρ ικ ό κ α ν ο ν ισ μ ό τής Σχολής (δ ια ­

χ ε ίρ ισ η κληροδοτήματος, ά ρ ιθ μ ό ς καί τρόπος εκλογής Ιπ ιτ ρ ό π ω ν στά Γ ιά ν ν ε ν α ,

στήν Π όλη καί στή Μ όσχα, ά ρ ιθ μ ό ς, προσόντα κ α ί α μ ο ιβ ή δ ιδ α σ κ ά λ ω ν , λ ε ιτο υ ρ γ ία

καί π ρ ό γρ α μ μ α τής Σ χολή ς τήν I

κ τλ .) δέν π ε ρ ιο ρ ίζ ε ι μόνον τήν ά ν εξ α ρ τη σ ία καί

αύτοτέλεια τον Ψαλίδα, άλλα βρίσκει τήν εύκαιρία νά κάνη πρόδ τόν «Άρχιδι· |
 ’Αθανάσιος Φαλίδχς 869

δάσκαλον», καί κ ά π ο ιε ς σ υ σ τά σ ε ις πού ε ίν α ι φ ανερή α ιχ μ ή κατά τού ψ α λ ίδ α

κ α ί τη ς π ο λ υ π ρ α γ μ ο σ ύ ν η ς το υ κ α ί α π ε ιλ η τικ ή π ρ ο ε ι δ ο π ο ί η σ η ά φ ο ρ ι σ μ ο ύ !

«Έντελλόμε&α δε καί παρακελενόμεϋα σφοδρώς τοΐς Αιδασκάλοις τούτοις%

ινα άπέχωσι δι ’ δλου των πολιτικών υποθέσεων, μ ά λ ι σ τ α 6 φ ι λ ό σ ο φ ο ς ,
καί μήτε κρίσεις καί Ανακρίσεις καί αΐρετοκρισίας άναδέχεσϋαι, μήτε έν ταΐς περί
των συμβαι νόντων φιλονεικίαις και διχογνωμίαις περί βιωτικών καί άγοραίων
και τής Κοινότητος δλης δοσιμάτων παρεμβάλλεσϋαι, μήτε εις Μητρόπολιν ή είς
Κριτήρια και εξονσιαστάς μαρτυρίαν φέρειν, και το δημοτικόν ποιεϊν, προσέ­
χοντας μόνον και μόνον τω ίδίω αυτών καλώ καί ίπαινονμένφ επαγγέλματι.
Ταντα δέ παραφυλαξάτωσαν έν β ά ρ ε ι ά ρ γ ί α ς κ α ι ά λ υ τ ο υ ά φ ο­
ρ ι σ μ ό ύ » /... ( α υ τ ό θ ι, ο . 16* π ρ β λ . κ α ί σ . 5 3 ).
O t α ν τ ίπ α λ ο ι τού Ψ α λ ίδ α επέτυχαν έτσι μ ια ε π ίσ η μ η ε π ίπ λ η ξ ή του έκ

ίμ ε ρ ο υ ς τής Ε κ κ λ η σ ία ς . *0 Κ λήρος στα Γ ιά ν ν ε ν α ζητούσε τήν ε υ κ α ιρ ία νά πα·

ι ρέμβη καί νά π ερ ιο ρ ίσ η κάπω ς τον ε ν ο χ λ η τικ ό « Ά ρ χ ιδ ιδ ά σ κ α λ ο ν τή ς Κ απλα-

ιν ε ίο υ » . Ε λ π ίζ ε ι, μέ τις αυστηρές αυτές σ υ σ τά σ ε ις τού Π α τρ ια ρ χ ε ίο υ καί μ έ

ι τ ή ν α π ε ι λ ή τ ο ύ ά φ ο ρ ι σ μ ο ΰ , ν ’ απαλλαγή α πό τή ν ε ν ο χ λ η τ ικ ή ανά­

μ ιξ η τού Ψ α λ ίδ α στα κ ο ιν ά καί νά κόψ η καί τούς δεσμούς του μέ το Β εζύρη>

!ό ό π ο ιο ς υ π ο σ τη ρ ίζ ε ι, φ α ίν ε τ α ι, σκανδαλω δώ ς τον Ψ α λ ίδ α και τή Σ χολή του

ιε ίς βάρος τω ν άλλω ν σχολώ ν καί τω ν α ν τ ιπ ά λ ω ν του. Ε λ π ίζ ε ι έ τσ ι, νά τον

ίά π ο μ ο ν ώ σ η καί νά τον φ έρη σέ άμεση καί α π ο κ λ ε ισ τικ ή εξάρτηση α π ό τον Α ρ ­

χ ιε ρ έ α , τούς ε π ιτ ρ ό π ο υ ς του καί τούς προεστούς, δπ ω ς ήταν σ* δλες τις Κ ο ιν ό ­

τητες τής εποχής ε κ ε ίν η ς σ υνήθω ς τά σ χο λ ειά κι οί δ α σ κ ά λ ο ι.

Γ ίά νά ζήση λ ο ιπ ό ν ό Ψ α λ ίδ α ς, νά κ υ ρ ια ρ χ ή μέσα στά Γ ιά ν ν ε ν α , νά

δ ια τη ρ ή τήν α νεξ α ρ τη σ ία τής Ιδ ε ο λ ο γ ία ς του, νά ε π ιβ ά λ η τούς ν ε ω τε ρ ισ μ ο ύ ς του

καί νά έργασθή, δπω ς αυτός έν ό μ ιζε προσφ ορώ τερα, γ ιά τό φ ω τ ισ μ ό καί τήν

ανάσταση τού Γ ένους, ήταν α π α ρ α ί τ η τ η ή υ π ο σ τή ρ ιξ η τού Β εζύρη.

Γ Έ ν το ύ το ις, ό τολμηρός «ε κ ι ν δ υ ν έ υ σ ε σ η μ α ν τ ι κ ά
πρω τοπόρος

I— μ ά ς λ έ ε ι ό μ α θ η τ ή ς τ ο υ Φ ι λ η τ ά ς — ό τ α ν κ α τ ε δ ό ϋ η ά π ό Μ η %ρ ο-
| π ο λ ί τ η ν ά γ ι ο ν , δτι αφιέρωσε προς Αικατερίνην τήν Β ' βιβλίον τι, δια­
τριβών εν Βιέννη' και είναι πιϋανόν δτι δεν ή&ελε άποφύγει τούς όνυχας τον
ϊίγριδος, ά λ λ α τον εβοήϋησεν δτι ενρίσκετο τότε συγγενενμένος με τον Ιατρόν
Αονκάν, ανϋρωπον εκείνου [ = τ ο ύ *Α λ ή ] πατρό&εν»...40
*

Οί σχέσεις τον Ψ αλίδα μέ τόν Ά λ ή πασα θ ά έ κ τιμ η θ ο ύ ν σω στά, μόνον

ϊν λάβουμε δλ' αυτά τά π ερ ισ τα τικ ά ύ π ’ όψ η μας κι άν εξετάσουμε π ρ ο σ εκ τικ ά

π ο ιες σ υ ν θ ή κ ε ς επ ικ ρ α το ύ σ α ν τήν εποχή ε κ ε ίν η .

Τ ις δ ιά φ ο ρ ε ς ά λλ ω σ τε « υ π η ρ ε σ ίες » πού «προσέφερε» ό Ψ α λ ίδ α ς στον Ά λ ή —

καί ε ίδ α μ ε π ο ιε ς υ π η ρ εσ ίες προσέφερε καί π ώ ς— καί νάθελε νά τις ά ρνη θή, δέν

θά μπορούσε. Α υτό ε ίν α ι ευνόητο. Έ ν το ύ το ις , ν ο μ ίζω π ώ ς θ ’ α δ ικ ο ύ σ α μ ε πολύ

to v υ π έ ρ ο χ ο π ο τρ ιο π η , άν τόν θεω ρούσαμε άβουλο εκτελεστή τω ν εντολώ ν τού

^υράννου. Ε ξή γη σ α κ α ί π ιο πάνω π ο ιε ς α ν η σ υ χ ίε ς ώ δήγησαν τόν τολμηρό λ ό γ ιο

370 A. I. Βρανούση

της Β ιέ ν ν η ς νά κατεβή σ τήν υπόδουλη π α τρ ίδ α . 'Α ν α λ α μ β ά ν ε ι κ α ί δ ιε ξ ά γ ε ι, μ έ

π λ ή ρ η σ υ ν α ί σ θ η σ η τ ω ν ε υ θ υ ν ώ ν κ α ί τ ω ν κ ί ν δ υ ν ω ν , μιά

τ ε ρ ά σ τ ι α ε θ ν ι κ ή π ρ ο σ π ά θ ε ι α , πού αδυνατούμε σήμερα νά τή συλ-

λάβουμε σ’ δλη την έκτασή της, γ ια τί μένει α ν ε ξ ιχ ν ία σ τη σέ πολλά, δπω ς μένουν

ά σ τάθμ ητες στα καθέκαστα τους οί μ υ σ τικ έ ς π ρ ο θ έ σ ε ις τού Ψ α λ ίδ α , τά πραγμ α ­

τικ ά κ ίν η τρ α , ή βαθύτερη σ κ ο π ιμ ό τη τα , ή μακρυνότερη π ρ ο ο π τ ικ ή κ α 'ι τ ’ α π ώ τ ε ρ α

σ χ έ δ ια — τόσο τά δ ικ ά του, δσο κ α ί κ ά π ο ιω ν άλλω ν π α τ ρ ιω τώ ν π ο ύ κ ιν ο ύ ν τα ι τη ν

ίδ ια εποχή παράλληλα μ 5 αυτόν.

Υ π ε ν θ υ μ ίζ ω α πλώ ς δτι ή ίδ ια ή « 'Ελληνική Νομαρχία » , τό φ λογερώ τερο

ά ν τ ιτυ ρ α ν ν ικ ό β ιβ λ ίο τής ε π α ν α σ τ α τ ικ ή ς φ ιλ ο λ ο γ ία ς τού κ α ιρ ο ύ ε κ ε ίν ο υ , άναγνω

ρ ίζ ε ι δ τι, γ ιά μ ιά π ε ρ ίο δ ο το υ λ ά χ ισ το ν , πολλοί π α τρ ιώ τες ε ίδ α ν στο πρόσω πο

το ύ Ά λ ή τον α μ ε ίλ ικ το τιμ ω ρ ό τώ ν τυ ρ α ν ν ίσ κ ω ν τού ρ α γ ιά , τον εμπεδω τή τής

τάξεω ς και τής ή σ υ χ ία ς, τον α ν εξ ίθ ρ η σ κ ο ύ π ο σ τη ρ ικ τή τού ε λ λ η ν ικ ο ύ σ το ιχ ε ίο υ ,

πού εξυπηρετούσε, σ υ ν ε ιδ η τ ά ή α σ υ ν ε ίδ η τα , τήν ανάπτυξη καί το « φ ω ­

τισ μ ό » τού Γ ένους :

«Καϋεις ένόμισε— γ ρ ά φ ε ι ( 1 8 0 6 ) ό α ν ώ ν υ μ ο ς ε θ ν ε γ έ ρ τ η ς — διά ολίγον καιρόν,

νά εύρήκεν εις αυτόν [ = σ τ ο ν Ά λ ή ] ή ενκαρπος γη τής Ήπειρον και Θεσσα­
λίας και οι κάτοικοι αυτών ενα διανϋετεντήν και ενα πατέρα...»*1
Τ ό ε λ λ η ν ικ ό σ το ιχ ε ίο άλλω στε, γεμάτο α υ το π ε π ο ίθ η σ η γ ίά τό μέλλον, δεν

ζητούσε παρά μ ερ ικ ές σ το ιχ ε ιιο δ ε ις π ρ ο ϋ π ο θ έσ εις ε υ ν ο μ ία ς καί καλής δ ιο ικ ή σ ε ω ς ,|§

γ ιά νά μπορέση ν ’ ά να π τυχθή ο ικ ο ν ο μ ικ ά κ α ί π ν ε υ μ α τ ικ ά , νά δργανώ σ η τήν αυτό­

νομη ζω ή του, α π α ρ α ίτη τη προϋπόθεσ η , άλλα καί σ ίγ ο υ ρ η βάση γ ιά τή νέα το υ |

εξόρμηση. Γ ι’ αυτό δέν μάς παραξενεύουν τά ε γ κ ώ μ ια καί οί ε ν θ ο υ σ ια σ μ ο ί τώ ν|

'Ε λ λ ή ν ω ν τής εποχής γ ιά τήν ευ ν ο μ ία π ού έβλεπαν στο κράτος τού Ά λ ή π α σ α .;

Κ ά μ π ο σ α χ ρ ό ν ια π ρ ιν από τήν « Έ λ λ η ν . Ν ο μ α ρ χ ία » , ή γνω στή γ ιά τή συμμετοχή J

της στήν π ρ ο σ π ά θ ε ια τού Ρ ή γα « Έ φ η μ ε οί ς» τής Β ιέ ν ν η ς έγραφε : ;

« Γ ρ α φ α ί από πολλά μέρη τής Ρούμελης κηρύττουν τήν ευ τυ χ ία ν τώ ν ρ α ·.»

γ ιά δ ω ν υ π ό τήν η γ ε μ ο ν ία ν τού ύψ ηλοτάτου ήγεμόνος πάσης τής ’Η π ε ί ρ ο υ καί

π α σ ιά τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν Ά λ ή π α σ ια Β ελ ή π α σ ια . Ή Ύ ψ η λότη ς του, αφ ού έκαμεν *

ε ίς ε κ ε ίν α τά μέρη νά άπολαμβάνουν οι χ ρ ισ τ ια ν ο ί μ ία ν ά κ ρ α ν ε ί ρ ή ν η ν |

καί ε λ ε υ θ ε ρ ί α ν , ήθέλησε νά τούς έλαφ ρώ ση καί από τά δ ο σ ίμ α τα καί έξοο· j

τε ρ ικ ά ς α δ ικ ία ς κ α ί, σ υμ φ ω νώ ντα ς μαζί τους ενα δ ιω ρ ισ μ έ ν ο ν ελαφρόν δ ό σ ιμ ο ν , j

οπ ού νά το ύ δ ίδ ο υ ν δύο φ ο ρ α ίς τον χρόνον μέ τήν η σ υ χ ία ν τους, εσήκω σε νά μην j

ε ίν α ι τε λ ε ίω ς γ κ ο ν ζ ια μ - πασήδες, κ α ψ ιμ ά λ η δ ε ς καί οί το ιο ν τ ο ι, α ξιώ νο ν τα ς

ή Ύ ψ η λ ό τη ς του μόνον ένα άρχοντα τής πόλεω ς Ί ω α ν ν ίν ω ν , προεστώ τατοϋ Ζα-,

γ ο ρ ίο υ ...» κ τ λ . 43

Α λ λ ά καί πολύ αργότερα, στά τε λ ε υ τα ία π ρ ο ε π α ν α σ τα τικ ά χ ρ ό ν ια , έξακο·

λουθοΰσ αν οί "Ε λληνες νά β ρ ίσ κ ο υ ν πολλές καλές πλευρές στή δ ιο ίκ η σ η τοί

Ά λ ή π α σ ά καί ν ’ α ν α γ ν ω ρ ίζ ο υ ν τά πλεονεκτήματα πού έβ ρ ισ κ α ν στο κράτος τον

Σ το «Λόγιο *Ερμή» τής Β ιέ ν ν η ς ( a r .Μ α ρ τ ί ο υ 1817, σ. 84) ένας Γ ια ν ν ιώ τ η ς

δ Δ ημ. Α θ α ν α σ ίο υ , έγρα φ ε :
 ’Αθανάσιος Φαλίδας 871

« . . . ή μ ε ΐς λέγω [ = οί Ί ω α ν ν ΐ τ α ι ], ο ίτ ιν ε ς καί π ε ρ ισ σ ο τ έ ρ ο υ ς τρόπους

παρά τούς άλλους εχομεν, καί τήν ε ίς τάς μ α θ ή σ εις ύ π ε ρ ά σ π ι σ ι ν καί

π ρ ο σ τ α σ ί α ν τ ο ύ υ ψ η λ ό τ α τ ο υ ή μ ώ ν Α ύ θ έ ν τ ο υ άπολαμβάνο-

μεν, ό σ τις , ώ ς ήδη γνω στόν το ίς π ά σ ιν , ά π έσ τειλ εν ε!ς τήν σοφ ήν Ε υ ρ ώ π η ν μέ

ίδ ιά του έξοδα τόσους ν έο υ ς, δ ιά ν ά σ π ο υ δ ά σ ω σ ι, καί προ μ ικ ρ ο ύ έ το ιμ ά ζε το νά

σ τε ίλ η τ ρ ε ις ε υ φ υ ε ίς ε ίς τή ν Λ ό ν δ ρ α ν , δ ιά νά εμπορέση ποτέ νά ε ίσ ά ξ η ε ίς τή ν

έ π ικ ρ ά τ ε ιά ν το υ τάς έ π ισ τ ή μ α ς καί τέχνας καί ν’ άποκαταστήση τήν καθέδραν του

λαμπράν κ α ί π ε ρ ίβ λ ε π το ν . . . » κτλ.

Ά ρ κ ο ύ μ α ι στα χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά αυτά κ ε ίμ ε ν α , γρα μ μ ένα μ ά λ ισ τα από

Έ λ λ η νες πού ζούσαν μακρυά ά π ’ τήν ε π ικ ρ ά τε ια τού Ά λ ή κ α ί ν ο μ ίζω ότι μας

δ ε ίχ ν ο υ ν καθαρά πώ ς έβλεπαν οι "Ε λληνες τής έποχής του τον ιδ ιό τ υ π ο

Β εζύρη τής ’Η π ε ίρ ο υ .

Ά ς προστεθή ε π ίσ η ς δτι οι σ χ έσ εις το ύ Ά λ ή μέ τον Ν α π ο λ έ ο ν τ α 41 ά λ λ ο τ ε ,

\ ή π ρ ο ε το ιμ α σ ία αργότερα τή ς α π ο σ τα σ ία ς ά π ’ τήν Π ύ λη , ά ν ο ιγ α ν κ ά θε φ ο ρ ά κ α ι­

ν ο ύ ρ γ ιες π ρ ο ο π τ ικ έ ς γ ιά τήν υπόθεσ η τής Ε λ λ ά δ ο ς.

*0 Ά λ ή πασάς — άσχετο άν, θ ε τ ικ ά ή α ρ ν η τικ ά , ω φ έλησε κάπω ς τον

αγώ να τού Ε ίκ ο σ ιέ ν α κι ά ν εξ α σ φ ά λ ισ ε κ ά π ο ιο υ ς ε υ ν ο ϊκ ο ύ ς όρους γ ιά τή μεγάλη

εξόρμηση τού Γ ένους κατά τήν τε λ ε υ τ α ία π ρ ο επ α ν α σ τα τικ ή π ε ρ ίο δ ο — τό β έβ α ιο

ε ίν α ι ότι έκμεταλλεύθηκε (ή ά ξ ι ο π ο ί η σ ε, άν θέλετε) τό α κ μ α ιό τα το ελλη­

ν ικ ό σ το ιχ ε ίο τή ς έ π ικ ρ ά τε ιά ς το υ , β α υ κ α λ ίζ ο ν τ ά ς το συχνά μέ κ ο ύ φ ιες ε λ π ίδ ες,

παραχω ρώ ντας κάτι γ ιά ν ά κ ε ρ δ ίζ η π ο λ λ α π λ ά σ ια , α λλά κι έτο ιμ ο ς πάντοτε νά προσ-

αρμοσθή σ* ό π ο ι ε σ δ ή π ο τ ε νέες δ ιε θ ν ε ίς ή ε σ ω τε ρ ικ έ ς εξ ε λ ίξ ε ις.

Σ ήμερα βλέπουμε δ ια φ ο ρ ε τ ικ ά τήν κατάσταση καί χ α ρ α κ τ η ρ ίζ ο υ μ ε «κού­

φ ιε ς» τις ελ π ίδ ες αυτές, αφ ού ξέρουμε πού κατέληξαν όλ’ αυτά. Τ ή ν εποχή ε κ ε ίν η

όμω ς ό παντοδύναμος κι ανεξάρτητος σχεδόν Β εζύρης τής ’Η π ε ίρ ο υ μέ το ν α ν τ ι­

φ α τικ ό φ ιλ ε λ ε υ θ ε ρ σ μ ό του δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε πολλές ε λ π ίδ ε ς κι αυτό δ ικ α ιο λ ο γ ε ί

απόλυτα τό εν δ ια φ έρ ο ν τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν π α τρ ιω τώ ν καί τις π ο ικ ιλ ό τρ ο π ε ς π ρ ο σ π ά ­

θ ε ιε ς το υ ς νά τόν π ρ ο σ ο ικ ειω θ ο ΰ ν κ α ί νά β ρ ίσ κ ω ν τα ι κοντά του, γ ιά νά έκμεταλ-

λευθούν — τώ ρα ή στήν κατάλληλη σ τιγ μ ή αργότερα — καί ν ’ ά ξ ιο π ο ιή σ ο υ ν τις

ε υ ν ο ϊκ έ ς π ε ρ ισ τά σ ε ις.

ί Κατηγορεϊτοα όΨ αλίδας δτι πολυπρα γμονεί κ α ί κ α τ α τ ρ ί β ε τ α ι «είς δήμο·

j. τικάς και αγοραίας φροντίδας» . Α λ λ ά , ό π ω ς ε ξ η γ ή σ α μ ε κ α ί σ τ ή ν ά ρ χ ή τ ο ύ κ ε φ α -
ί λ α ίο υ το ύ το υ , α υ τ ό ε ίν α ι τ ό ξ ε χ ω ρ ισ τ ό γ ν ώ ρ ισ μ α τή ς π λ η θ ω ρ ικ ή ς ιδ ιο σ υ γ κ ρ α σ ία ς το υ

| κι ά π ο ρ ρ έει α π ό β α θ ιά μελετημένες καί σ υ ν ε ιδ η τ ά κ α τα σ τα λα γμ ένες αρχές. Α ρ κ ε ί

! νά ξα να θ υ μ η θ ο ύ μ ε όσα δ ιε κ ή ρ υ ττ ε προτού κατεβή ακόμα στήν Ε λ λ ά δ α : «Λ έν

I καταοταίνουν άριπρεπέας τους ανδρας τά οϊκίδια καί αι γωνίαι, ά λ λ ’ αΐ άγοραί,

.j. ά λ λ ά τ ά δημόσια, ά λ λ α τό κοινόν» / Τ ά έ θ ν ε γ ε ρ τ ι κ ά κ η ρ ύ γ μ α τ α τ ή ς έ π ο χ ή ς ε κ ε ί ν η ς

S προτρέπουν όλους τούς φ ω τ ισ μ έ ν ο υ ς Γ ρ α ικ ο ύ ς τού ’Ε ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ ν ά κατέβουν στήν

| ύπόδουλη π α τρ ίδ α καί ν ά π ά ρ ο υ ν μ έ ρ ο ς σ τ ά κ ο ι ν ά :
872 A. I. Βρανούση

t Μισεύσετε παραχρήμα διά τήν πατρίδα σας. *Ιδου τό χρέος σας ! . . . » ,

βροντοφ ω νάζει ό σ υγγραφ έας τής « Ε λ λ η ν ικ ή ς Ν ο μ α ρ χ ία ς» . "Ο λα τά α ξ ία τέκνα

τή ς Ε λ λ ά δ ο ς, πού δ ια π ρ έ π ο υ ν στα ξένα, καθήκον έχουν νά γ υ ρ ίσ ο υ ν κοντά τ η ς :

«^4υτοί δίν είναι αμαθείς %αυτοί έφωτίσθησαν μό τ ά ς . άναγκαιοτέρας σπουδάς

sal αυτοί ήμποροϋσαν μέ την παρουσίαν τους νά ευκολύνουν τήν έπανόρθωσιν
τής Πατρίδος μας» . . . «Καί ποιος νά έκτελέση αυτό τό χρηστόν εργον, δταν έσεΐς
λείπετε ; Ποιος νά δμιλήση είς τάς συνελεύσεις — όπου την σήμερον συνηθίζουν
είς την *Ελλάδα νά κάμνουσιν οί προεστοί τής κάθε πολιτείας ώς επί τό πλειστον
είς την μητρόπολιν — και νά διορθώση δπωσοϋν τάς τόσας καί τόσας Αδικίας
όπου κάμνουσι ; . . » 44
Ό Ψ α λ ίδ α ς δεν π α ρα σ ΰρετα ι α σ υ λ λ ό γισ τα σέ π ο λ υ π ρ α γμ ο σ ύ ν ες, άλλ* α κ ο ­

λουθεί σ υ ν ε ιδ η τ ά την εθνω φ ελή γρα μμ ή πού χάραξε κ α ί θεω ρεί ε π ιτα κ τικ ό καθή­

κον — παράλληλα προς τό δ ιδ α κ τικ ό και έ θ ν ο δ ια φ ω τ ισ τ ικ ό του έργο — κ α ι την

ά ν ά μ ιξ ή του σ ιά κ ο ιν ά , στή δ η μ ό σ ια ζω ή και σ τις π ο λ ιτ ικ έ ς ζ υ μ ώ σ ε ις του κ α ιρ ο ύ

του καί του τόπου του.

*

Δ ια β ά ζο ν τα ς τις ε π ικ ρ ίσ ε ις αυτές, πού παραθέσαμε π ιο πάνω , θ ά ν ό μ ιζε

κ α ν ε ίς π ώ ς ό Ψ α λ ίδ α ς ά π ε κ ό μ ιζε καί κ ά π ο ια σ η μ α ν τικ ά κέρδη από «τάς α γ ο ρ α ία ς

φ ρ ο ν τ ίδ α ς » καί «τάς ά 'λ λ α ς δ ια φ ό ρ ο υ ς α σ χ ο λ ία ς» .

Ε ίν α ι α λ ή θ ε ια δτι συχνά, ό δά σ κ α λο ς — μ ικ ρ ό ς ή μεγάλος— τήν εποχή

έ κ ε ίν η α μ ε ίβ ε τα ι ικ α ν ο π ο ιη τικ ά κ ι εξ α σ φ α λ ίζει εύκολα μ ιά ν άνετη οπω σδήποτε ζω ή

καί κ ά π ο ια σ χ ε τ ικ ή ο ίκ ο ν ο μ ικ ή ε υ χ έ ρ ε ι α . 45 ί ’ Α λ λ * αυτό ισ χ ύ ε ι κ υ ρ ίω ς γ ι’ α σ κ η τ ι­

κούς τύπους δασκάλω ν ή κ λ η ρ ικ ώ ν , κι δχι γ ιά πολυέξοδους κ ο σ μ ικ ο ύ ς σαν τον

Ψ α λ ίδ α . Π ά ντω ς ό «’Α ρ χ ιδ ιδ ά σ κ α λ ο ς τής Κ α π λ α ν ε ίο υ » έπρεπε καί μπορούσε νά

ε ίν α ι δχι α πλώ ς ευκατάστατος, αλλά π λ ο ύ σ ιο ς. Έ ν το ύ το ις τον συναντούμε σ ’ ε ξ α ι­

ρ ε τικ ά δύσκολη θ έσ η αμέσω ς μετά τό 1820. Ά λλ* ας ανατρέξουμε λ ίγ ο στα

π α λ α ιό τε ρ α χ ρ ό ν ια .

Π ο ιά οίκονομικάώ φ ελήμα τα είχ ε ό Ψ αλίδας παρέχοντας τΙς έκδον-

λεναεις του στόν ‘Α λή πασα ; Έ π ρ ε π ε α σ φ α λ ώ ς ν ά π λ η ρ ώ ν ε τ α ι , δ τ α ν τ ο υ λ ά ­
χ ισ το ν άνελάμβανε γ ιά λ ο γ α ρ ια σ μ ό τής αυλής τις δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς αποστολές καί τά

πολυδά πανα τ α ξ ίδ ια στά Ε π τά ν η σ α , άν δχι καί γ ιά τις πολυέξοδες κάθε τόσο

φ ιλ ο ξ ε ν ίε ς καί σ υ ν ε σ τιά σ ε ις μέ τούς Ε υ ρ ω π α ίο υ ς ε π ισ κ έ π τ ε ς τού Κ ράτους.

Ε ίν α ι γνω στό πώ ς ό πολυμήχανος Β εζύοης α π ο σ τρ ά γ γ ιζε σχεδόν τούς

υπηκόους του ζη τώ ντα ς συνεχώ ς «νά τού κάνουν τή χάρη», νά τ ο ν ... « δ α ν ε ίσ ο υ ν »

ή νά τού «αγοράσουν» τά π ρ ο ϊό ν τα τώ ν α ποθη κώ ν του, σέ τ ιμ έ ς π ο ύ τις κ α θ ώ ρ ιζ ε

α υ θ α ίρ ετ α ό ί δ ι ο ς , 46 κ α ί γ ε ν ικ ά νά τού παρέχουν κάθε τόσο κ ά π ο ια σ η μ α ν τικ ή

«εκδούλευση», α φ ού δλοι τους ήταν « π α ιδ ιά του» κι αυτός περνούσε γ ιά «πατέ­

ρας» . . . Κ ι δλα β έ β α ια «μπετχαβά» ( = δω ρ εά ν). « Έ γ ώ κάνω τόσα γ ιά σ ά ς ...» ,

σ υ ν ή θ ιζε νά λέη καί νά γρά φ η . Ε ίν α ι ευνόητο π ώ ς λ ίγ ο ι τολμούσαν νά ζητούν

ε κ κ α θ ά ρ ισ η καί π ο λ ύ - 'π ο λ ύ λ ίγ ο ι εξόφληση τώ ν λ ο γ α ρ ια σ μ ώ ν . . . Ό προεστός

τής π ο λ ιτε ία ς Σ τα ύρος Ίω ά ν ν ο υ , πού δ ια χ ε ιρ ίζ ε τα ι τ ε ρ ά σ τια ποσά καί συναλλάσ­

 Άβ«ν4οιο{ Ψβλίδβς 873

σεται σ υχνά με τον Ά λ ή , σ η μ ε ιώ ν ε ι στά « δ ε φ τέ ρ ια » του, α νά μ εσ α στ* ά λ λ α κι ενα

σεβαστό ποσό, που δ ά ν ε ισ ε στο Β εζύρη (Σ επ τ. 1 8 0 1 ), καί προσθέτει χ α ρ α κ τη ρ ι­

ανω&εν δλα είναι άγνριστα, ας ενρίσκωνται δμως γραμμένα * ένδε-

σ τικ ά ! « Γ ά

χόμενον νά μου τά πληρώση, πλην είναι περιττόν, δτι δσοι δδωκαν

τότε τ ά έχάριοαν . . . » . 4Τ
Τ ό π ο λ ύ τιμ ο αυτό α ρ χ ε ίο μας δ ε ίχ ν ε ι ότι ποτέ δεν έβγαζε ό Ά λ ή ς ρευστό

χρήμα από τά θ η σ α υ ρ ο φ υ λ ά κ ιά του γ ια νά πληρώ ση. 'Ό τ α ν κ α μ μ ιά φ ορά α π ο φ ά ­

σ ιζε νά πληρώ ση κ ά ιι, παραχω ρούσε στον εν δ ια φ ερ ό μ εν ο τό δ ικ α ίω μ α νά ε ίσ π ρ ά -

ξη τους φόρους από κ ά π ο ια π ε ρ ιο χ ή ή α πό ώ ρ ισ μ έ ν α ε ίδ η (ό Σ τα ύρ ος Ίω ά ν ν ο υ

π .χ . δέχετα ι νά πλη ρω θή από τή φ ο ρ ο λ ο γ ία τω ν εξαγομένω ν δερμ ά τω ν κ τλ ). 49

Π ρος ιο ύ ς γ ρ α μ μ α τικ ο ύ ς της αυλής του κι άλλους «εύνοουμένους» Γ ρ α ι­

κ ο ύ ς σ υ ν ε ίθ ιζ ε συχνά νά δ ε ίχ ν η την « ε ύ ν ο ιά » του δ Β εζΰρης, π α ρ α χ ω ρ ώ ν τ α ς τό

«α λτιζόμι», τό δ ικ α ίω μ α δηλ. νά ε ίσ π ρ ά ξ ο υ ν ώ ρ ισ μ έ ν ο υ ς φ όρους. Σ τη ν π ρ α γ μ α τ ι­

κότητα ή « ε ύ ν ο ια » αυτή δεν ήταν παρά μ ιά εύσχημη α π α ίτ η σ η νά του π ρ ό κ α -

τ α β ά λ ο υ ν τά ποσά πού δ ίδ ιο ς α υ θ α ίρ ετα κ α θ ώ ρ ιζ ε . Ο ι « π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ις»

αυτές εξυπηρετούσαν σ υνήθω ς μονάχα τό τα μ είο το ύ Β ε ζ ύ ρ η , έ ν ώ ο ί « ε υ ν ο ο ύ μ ε ν ο ι»

κατέληγαν συχνά καί στή φ υλακή, γ ια τί δεν κα τώ ρ θω να ν νά ικ α ν ο π ο ιή σ ο υ ν τ 'ις

υπέρογκες α π α ιτ ή σ ε ις τού « Υ ψ η λό τα το υ» . Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ε ίν α ι έ 'ν α σ χ ε τικ ό

ι σ η μ ε ίω μ α τού Κ ώ σ τα Γ ρ α μ μ α τικ ο ύ , πού άναφ έρεται σε μ ιά τέ τ ο ια υ π ό θ εσ η , στήν

ι ο π ο ία σ υ μ μ ετείχ α ν κι δ Ά λέξη ς Ν ούτσος, ό Γ ε ώ ρ γ ιο ς Τ ουρτούρης, δ Μ ά νθος

I Ο Ικ ο νό μ ο υ, ό Σ πύρος Κ ολοβός κι δ Ν ικ ο λ ο γ ιά γ κ ο ς, πού κατέληξε στή φ υλακή,

ι « ε π ε ιδ ή δεν ε ίχ ε ξεπληρώ σει τον σ υ μ φ ω ν η τ ι κ ό ν ή λ τ ι ζ ά μ ι τ ή ς δ ε υ τ έ ρ α ς χ ρ ο ν ι ά ς » 49. . .

Τ ή ν « ε ύ ν ο ια » αυτή τού Β εζΰρη δέν ή ταν δυνατόν νά τήν α π ο φ υ γ ή κι δ Ψ α λ ί-

Ιδα ς. Έ ν α έγγραφ ο τής εποχής, έ ξ ο φ λ η τικ ή α π ό δ ε ιξ η τού Ά λ ή πασά (1 Σ επτ.

11 8 0 1 ) , γράφει :
«Με την προσταγή τον ιψηλοτατον βεζνρη αληπαοια εφεντη μας * επλεροσε
ο κηρ αϋανασης δάσκαλος ψαληδας το ηλτηζαμη της κρητζοννηστας τρης
χηλιαδες πεντακόσια γροσια ητη γροσια 3500 για τον ερχουμενον
μαρτη. . . » κ τ λ . 60
Α σ φ α λ ώ ς , ή π ε ρ ί π τ ω σ η α υ τ ή , πού έ ι υ χ ε νά μάς ε ίν α ι γ ν ω σ τή , δέν θ ά

>θά ή τ α ν ή μόνη. Α υτές ίσ ω ς ε ίν α ι οί « ε μ π ο ρ ικ έ ς» υ π ο θ έ σ ε ις τού Ψ α λ ίδ α , για

τ ις ό π ο ιε ς μ ιλ ο ύ ν οΐ έπ ικ ρ ιτα ί του. 61 Τ ό φ ο ρ ο τ ε χ ν ικ ό σύστημα δμ ω ς τής Ιπ ο χή ς

:έφ ερ ν ε σέ πολύ δύσκολη θέσ η άσφ αλώ ς τον « Ά ο χ ιδ ιδ ά σ κ α λ ο ν » , δ ό π ο ιο ς, α φ ού

προκατέβαλλε στο Β εζύρη τό ποσό πού α π α ιτ ο ύ σ ε , π α ρ α χ ω ρ ο ύ σ ε ύσ τερα κι αυτός

ιμ έ τ ή σ ε ι ρ ά του σέ τρ ίτ ο υ ς τά δ ικ α ιώ μ α τ ά του.

’Έ π ε σ ε στά χ έ ρ ια μου ένας « δ ε σ κ ε ρ έ ς » , 6* μ ιά α π ό δ ε ιξ η δηλαδή, ίδ ιο -

:γρ α φ η τού Ψ α λ ίδ α , πού μάς δ ε ίχ ν ε ι δτι δ Β εζύρης α ντί νά τού πληρώ σ η 2 .5 0 0

|γ ρ ό σ ια , τού παραχω ρεί τό «ίλτιζάμι», δηλαδή τό γ ε ω ρ γ ικ ό φ όρο τής π ε ρ ιο χ ή ς

ιτ ρ ιώ ν μ ι κ ρ ο σ υ ν ο ι κ ισ μ ώ ν πού β ρ ίσ κ ο ν τα ι έξω από τά Γ ιά ν ν ε ν α . * 0 δάσκαλός μας

[δέν μ π ο ρ ο ύ σ ε , φ υ σ ικ ά , νά γ ίν η και φ ο ρ ο ε ισ π ρ ά κ το ρ α ς — άλλος στή θέση του θα

) κ α τ ώ ρ θ θ ) ν ε ’ί σ ω ς νά ε ΐσ π ρ ά ξ η π ε ρ ισ σ ό τε ρ α . . . — και παρα χω ρεί σέ τ ρ ίιο υ ς τήν

Ιέπ ικ ερ δ ή α υ τ ή έ π ιχ ε ίρ η σ η , πού δέν τού τα ίρ ια ζ ε , άρκούμενος \ά ε ΐσ π ρ ά ξ η μονάχα

 874 A, I. Βρανούση

[ft*. »3> > χ& »ιί3ίΒ «4|^.

τό ποσό πού τοΰ Α νήκε· Μ έ τήν Α π ό δ ε ιξ η αυτή, 6 Ψ α λ ίδ α ς παραχω ρεί τό μ ισ ό

« ίλ τιζ ά μ ι> . Α σ φ α λ ώ ς σέ κ ά π ο ιο ν Α λλον θ ά παραχώ ρησε κ α ίσ ιό Αλλο μ ισ ό .

Ό «δεσκερές», γραμμένος μέ τό χέρι τού Ψ α λ ίδ α (δ ια σ τ . 187X 129 χ ιλ .) γ ρ ά φ ει: ;j

%Εγώ δ υπογεγραμμένος i
βεβαιώνω δη τό Ιλτιζάμι του
δίσπερ, βάνιστας κ(αΐ) λεπε· ί
νον, όπου μοί δδωκεν δ βε - :j
ζύμης διά δύω χιλιάδες κ(αϊ) i
πεντακόσια γρόσσια, εδωκα ί
τό μισό άπό αυτό τον παπα· ί
χριστόδονλου ζιτζαίου ουντρο·$
%. ·· ^ ' &/ φικόν, κ(αΐ) ίλαβον τά μισάί
ασπρα, ήτοι χίλια διακόσια πε·\ι
I ' p h '*
νήντα, κ(αΐ) νά λογίζεται είς*\
$*· ’ λ -’% ' ty y ·;
κέρδος κ(α\) ζημίαν δπουϊ
*’ · Ip l·^ ^ ρ Λ (
ήθελε ρίξη τό αυτό Ιλτιζάμι
‘ ' ’ S p i;<> t)
'Ό θεν κ(αΐ) τον εδωκα τό*$
% ν * . J. · ^ J ' a
παρόν δεσκερέν μου είς εν^
δειξιν τής άληθείας.
. - ·, ·J*. C j y, / 9 y f . ■<’| .* h v f %
1804 Μαρτίου 9, Ίωάννινο
V ? - : r * S V S r '}'
Α θ α ν ά σ ι ο ς Ψαλίδας
,*:· ■· ■. - ·■ ,v · ' :· * 4HDI.
f. , />·.■.«, *v. ·
• - ί ν Γ
"Α ν ή .φ ρ ά σ η «οπού μο
Λ -· ν·: · ■ . -:ih W :r εδωκεν δ Βεζύρτ(ς διά δ ύ
Η- . . Ϊ / Μ & . Ψ ' " · $· · ' ■ χιλιάδες καί πεντακόσια γρά
σ ια » σ η μ α ίν η ίσ ω ς — π ρ ά γμ ι

Ε Ν Α Α ΪΤ Ο Γ Γ Α Φ Ο Τ Ο ϊ ΨΑΛΙΔΑ α μ φ ίβ ο λ ο — δ τ ι ό Β ε ζ ύ ρ η ς πο

ρ α χ ω ρ ε ΐ σ τ ο ν Ψ α λ ί δ α τ ό « ίλ τι

ζ ά μ ι» , α ντί νά τοΰ πλήρω σή 2 .5 0 0 γ ρ ό σ ια , τότε θ ά πρέπει νά υποθέσουμε δ

μ 9 α υτό τον τρόπ ο έξοφλεϊ ό 3Α λ ή ς κ ά π ο ιο χρέος του Α πέναντι τοΰ Ψ α λ ίδ ι

Τ ό ποσό αυτό, πού α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ύ ε ι μ ό λ ις το ν ε τή σ ιο μ ισ θ ό ενός δασκάλί

τ ή ς ε π ο χ ή ς 60, ίσ ω ς νά ε ιν α ιή π ε ν ιχ ρ ή α π ο ζη μ ίω σ η τοΰ Ψ α λ ίδ α γ ια τά έξοδα π(

έκανε σ τίς μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ιε ς δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις πού δ ιε ξ ή γ α γ ε μέ τ 'ις Α ρχές κατ

χής τής Ε π τά ν η σ ο υ καί μέ τήν Ί ό ν ιο Γ ε ρ ο υ σ ία γ ιά λ ο γ α ρ ια σ μ ό τής α υ λ ή ς τι

9Α λ ή πασά, δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις π ο ύ Α ρ χ ισ α ν π ρ ίν Α π3 τό 1799 καί κατέληξαν

κ ά π ο ια σ υ νθή κ η στά 1803, καί σ τίς ό π ο ιε ς έλαβαν μ έρ ο ς σ η μ α ίν ο ν τα πρόσω πα τ

εποχής, δ π ω ς ό ’Ά ρ τ η ς (κ α ί έ π ε ιτα Ο ύ γ γ ρ ο β λ α χ ία ς) “Ι γ ν ά ν τ ι ο ς , ό Κ απσί

σ τρ ια ς κ -π .Α .Μ

"Ε κα να τή ν παρέκβαση αυτή, γ ιά νά π α ρ ο υ σ ιά σ ω καί νά τοποθετήσω »

έ ρ μ η ν ε ύ ο ν τά ς το σω στά, υ π ο θ έ τ ω — τό Α νέκδοτο σ η μ ε ίω μ α το υ Ψ α λ ίδ α π ο ύ έπι

 'Αθανάσιος Ψαλίδβς 375

στά χ έρ ια μου. Ε ίν α ι ίσ ω ς χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό δτι μετά τή ν έποχή αυτή (1 8 0 1 -1 8 0 4 )

δέν β ρ ίσ κ ο υ μ ε κ α μ μ ιά ν άλλη π λ η ρ ο φ ο ρ ία γιά « ε μ π ο ρ ικ έ ς» υ π ο θ έ σ ε ις το υ Ψ α λ ίδ α ,

άν καί γρα φ ο υ ν τόσα γ ι’ α υτόν καί τή ζω ή του οΐ ξένοι π ε ρ ιη γ η τ α ί.

Γ ιά τήν Ανιδιοτέλεια τοϋ Ψ αλίδα δμως καί γιά τή ν 8ντιμη φ τώ χεια

του έχουμε ρητές μ α ρ τυ ρ ίες. *0 μ α θη τή ς του Χ ρ ισ τό φ ο ρ ο ς Φ ιλ η τ ά ς γρ ά φ ει :

« Ό μ α κ α ρ ίτ η ς Ψ α λ ίδ α ς ήτο τό επάγγελμα δ ιδ ά σ κ α λ ο ς καί I ζ η

μ έ μ ό ν ο ν τ ο ν μ ι σ θ ό ν , τον ό π ο ιο ν έλάμβανεν εκ το υ α φ ιε ρ ώ ­

ματος του α ε ιμ ν ή σ τ ο υ Κ απλάνη, α π ό δ έ τ ο ν 9Α λ ή Π α σ ά ν δ έ ν

ά π ε λ ά μ β α ν ε τ ί π ο τ ε , ε ιμ ή μόνον εάν τον ε ίχ ε χ ρ ε ία ν κ α μ μ ία ν φ ο ρ ά ν ,

καθώ ς έ 'τ υ χ ε ό τ α ν έκράτουν τήν Ε π τ ά ν η σ ο ν οι Ρ ώ σ σ ο ι, προς τούς ο π ο ίο υ ς

τον έστελνε δ ι* υ π ο θ έ σ ε ις το υ , ώ ς γ ν ω ρ ίζ ο ν τα τήν γλώ σ σ α ν’ τό πολύ— πολύ

ήκουσε κανέν φ ιλ ο φ ρ ο ν η τ ικ ό ν « μ π ίρ ο » (υ ιέ) καί τίπ ο τε πλέον. Έ κ ιν δ υ -

νευσεν δ μ ω ς σ η μ α ν τικ ά . . .» κ τ λ . 66

*0 μ ισ θ ό ς το ύ δ α σ κ ά λ ο υ από τό Κ α π λ ά ν ε ιο κληροδότημα έπρεπε νά τού

έξ α σ φ α λ ίζη μ ια ν άνετη οπω σ δήποτε ζω ή. Έ ν το ΰ το ις, δταν ά ρ χ ισ α ν ο! π ο λ ε μ ικ έ ς

I ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις καί ή π ο λ ιο ρ κ ία τού Ά λ ή , κάηκαν τά Γ ιά ν ν ε ν α (Α ύ γ ο υ σ τ ο ς 1820) καί

ι σ κ ό ρ π ισ α ν οΐ Γ ια ν ν ιώ τ ε ς α ν έ σ τ ιο ι καί γυμ νοί στά χ ω ρ ι ά δβ, ό Ψ α λ ίδ α ς βρέθηκε

ι σέ ε ξ α ιρ ε τ ικ ά δύσκολη θέση. *Η α κ ίν η τη π ε ρ ιο υ σ ία του (τό σ π ίτι, τά β ιβ λ ία καί

ι τά χ α ρ τ ιά του) άποτεφ ρώ θηκαν, άλλ’ ή κ ιν η τή π ε ρ ιο υ σ ία , άν υπήρχε, μπορούσε

ι νά δ ια σ ω θ ή . Φ α ίν ε τα ι δμω ς πώ ς δέν υπήρχε . . .

Ό γη ρ α ιό ς σοφός, πού θ υ σ ία σ ε δλη του τή ζω ή καί τή ζ ω τικ ό τη τα γ ιά

ι τό Γ ένος, α ν τ ιμ ε τ ώ π ιζ ε τώ ρα φ οβερή δ υ σ τυ χ ία . Κ α ί τό χ ε ιρ ό τε ρ ο ε ίν α ι π ώ ς δέν

\ε ίχ ε φ ρ ο ν τ ίσ ε ι νά ε ίσ π ρ α ξ η ούτε τούς μ ισ θ ο ύ ς πού τού καθυσ τερούσαν οί δ ια χ ε ι-

j ρ ισ τα ί τω ν «Λ άσσω ν» τοϋ Κ α π λ ά ν η . . .

| ’Α φ ο ύ π ε ρ ιπ λ α ν ή θ η κ ε α ρ κ ε τ ο ύ ς μ ή νες στά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια , τό λμ η σ ε νά κατεβή

:κ α ί πάλι στά Γ ιά ν ν ε ν α μ έ σταθερή α πόφ ασ η νά δ ιε κ δ ικ ή σ η τά καθυσ τεροΰμενα

Iπού τού χρω στούσαν ο! ε π ίτρ ο π ο ι το ύ Κ ληροδοτήματος.

Ό προεστός Δ η μ ή τρ ιο ς ’Α θ α ν α σ ί ο υ (νά να ι άραγε ό ’ί δ ι ο ς πού δ η μ ο σ ίευ σ ε

|τ ό 1817 στο « Λ ό γ ιο Ε ρ μ ή » τις ε π ικ ρ ίσ ε ις γ ιά τήν πολυπραγμ οσύνη τοϋ Ψ α λ ίδ α ;)

Iγρ ά φ ει σ τις 7 Μ α ΐο υ τοϋ 1821 προς τον Σ ταύρον Ί ω ά ν ν ο υ :

«*0 Ψ α λ ί δ α ς τ υ ρ α ν ν ε ί τ α ι α π ό τ ή ν δ υ σ τ υ χ ί α ν ,

έχει κ α ί δ ίκ α ιο ν . "Ο λοι οί εδώ σ υ μ π α τ ρ ιώ τ α ι θ έλ ο υ ν δ ιά να π λ η ρ ω θ ή . Ή αύ-

θ ε ν τε ία της [δηλ. ό Σ ταύρου] έχει ά σ πρα τοϋ σ χο λ είο υ τά π ε ρ ισ σ ε ύ μ α τα τής

j β ιβ λ ιο θ ή κ η ς , οπού δέν επ ρ ο φ θ ά σ θ η δ ιά νά γ ίν η . ’Α π ό αυτά νά π λη ρ ω θ ή

1 δ Ψ α λ ίδ α ς . . . »

Ο ί προεστοί κάτι τού Ιξ ο ικ ο ν ό μ η σ α ν « δ ιά π ρ ό φ θα σ μ α » . ’Α λ λ ά ό έ ν τιμ ό -

ιτ α τ ο ς Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς τ ή ς Σ χολής εννοεί νά πληρώ ση π ρ ώ τα τον ε π ισ τά τη κ α ί θ υ ρ ω ρ ό

,το ϋ σ χο λ είο υ κι έ π ε ιτα νά λάβη αυτός τά δ ικ ά του καθυστερούμενα . . .

, « Δ ιά τό π ρ ό φ θα σ μ α , τού εκάμαμε' αυτά δέν ήτον Ιδ ικ ά του, ήτον τοϋ

376 Λ. I. Βρανοόση

πορτάρη όπ ου ε ίχ ε ν ν ά τά λαμβάνη, κ α ί π ίς α υ τ ό ν δεν έμ ειν ε τίπ ο τες* , γράφουν

στήν ίδ ια ε π ισ το λ ή οϊ προεστοί τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν /7

Ν ο μ ίζ ω πώ ς δ ια φ ω τ ισ θ ή κ α μ ε άρκετά πάνω σ* α ύ τ ό τό ζή τη μ α άπό τά κεί

μένα καί τά σ το ιχ ε ία τής εποχής, πού μ ιλ ο ύ ν άρκετά εύγλω ττα.

Π ολυάσχολος συχνά γ ια ν ’ ά ν τ α π υ κ ρ ίν ε τα ι σ τ ις ανάγκες του, άλλα πάντοτ

π ερ ή φ α νο; στήν ά ξ ιο π ρ έ π ε ιά του ό σοφός τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν , έζησε 25 όλε

κλήρα χ ρ ό ν ια κάτω ά π 9 τήν τ υ ρ α ν ν ία του 9Α λ ή πασά, μόχθησ ε οπού κι όπω

μπορούσε γ ια νά ω φ ελήση τό υπόδουλο Γ έν ο ς, θ υ σ ία σ ε τήν άκάματη ζ ω τ ικ ό τ η τ

του σ 9 έναν π ολυ μ έτω π ο αγώ να, ανάμεσα άπό φ ο β ε ρ ο ύ ς κ α θ η μ ε ρ ιν ο ύ ς κ ίν δ υ ν ο υ

πού ούτε ή φ α ν τ α σ ία μ α ς δεν μ πορεί νά τούς π λ η σ ιά σ η , καί δεν έ δ ε ίλ ια σ ε πο*

μπροστά σέ τίπ ο τα , ώ στε ν* ά ποσ υρθή άπ* τήν ενεργό δράση καί νά π ε ρ ιι

ρ ισ τή στήν ά φ ά ν ε ια .

« Ό φΰόνος, ή χαμέρπεια καί ή δεισιδαιμονία εϊναι τρία τρομακτικά ΰηρίο

έχει γράψ ει ό ί δ ι ο ς δ9. Φ θόνος, χ α μ έ ρ π ε ια , δ ε ισ ιδ α ιμ ο ν ία , β δ ελ υ ρ ές σ κ ευ ω ρ ίες κ

ποταπότητες κά θε ε ίδ ο υ ς τον κυκλώ νουν κ α θ η μ ε ρ ιν ά , ενώ ό κ ίν δ υ ν ο ς τής άγχόν

ε ίν α ι συνεχώ ς πάνω ά π 9 τό κ εφ ά λ ι του . .. Κ ι όμ ω ς ε π ιμ έ ν ε ι ο λ ό κ λ η ρ η τή ζω ή τ

νά οτέκη άκλόνητος σ τίς ε π ά λ ξ ε ις ! c

Ε ίν * α π ο φ α σ ισ μ έ ν ο ς νά μ ο ιά σ η «τ

αληθείς Σοφούς, οι όποιοι καίουν, ώς άλλοι λύχνοι λάμποντες, καϊ φ&εΐ(

μενοι διά την ωφέλειαν των φωτιζομένων , καί άπό τους όποιους έξήρτη
ή καϋ ’ εαυτό Ευτυχία τού κοινού » . . . δ<\ Ό φ ί λ ο ς τ ο υ ό Β η λ α ρ ά ς , σ υ ν ο δ ο ι π ό ι
στον κ ο ιν ό ν ε θ ν ο δ ια φ ω τ ισ τ ικ ό ν ά γώ να , έγραφε, τήν ίδ ια εποχή, π ιο χαρακττ;

σ τικ ά φωτισμός τού Γένους είναι ιερό καί

: « Ό άπαραίτητο χρέος δ)
των προκομμένων !»β0.
Μ ένει λ ο ιπ ό ν άκλόνητος σ τ ίς ε π ά λ ξ ε ις ό Ψ α λ ίδ α ς, φ ρ ο ν τ ίζ ε ι νά κρα

πάντοτε καί κ ά π ο ια ν ε π ίκ α ιρ η θέσ η κοντά στήν αυλή τού Β εζΰρη, ελ π ίζο ^

κάπου κάποτε ν* ά ξ ιο π ο ιή σ η κ ά π ο ια ε υ κ α ιρ ία , ενώ μέσα του έβραζε

μ ίσ ο ς κατά τής τ υ ρ α ν ν ία ς.

Π ό σ α καί πόσ α δεν ε ίδ α ν τά μ ά τια του, πόσα καί πόσα δεν ύπές

ή κ α ρ δ ιά τοφ . . . Τ 9 ά να θυμ ά τα ι κάποτε μέ φ ρ ίκ η καί γ ρ ά φ ε ι:

« Π α ρ ά ξ εν ο ν π ρ ά γ μ α ή τα ν σ τά Γ ιά ν ν ιν α σέ μ ερ ικ ο ύ ς, ό π ο υ ά τιμ ά ζ ο

ή τά π α ιδ ιά τους ή τά ά δ έ ρ φ ια το υ ς ή αί άδερφ ές τους ά πό τούς π α σ ιά δ

Ο ί ό π ο ιο ι, αν ε ις τή ν άρχήν έλ υ π ιο ΰ ν τα ν καί έ φ α ίν ο ν τα ν πώ ς βάνοτ

κεφ άλι τους νά ά ποθά νουν, ύστερον δμ ω ς τήν ά τ ιμ ία ν τήν εστοχάζο

τιμ ή ν , τή ν κ α κ ία ν άρετήν, ετεντώ νονταν, ΰπερηφ ανεύονταν στήν ά τ ιμ ία ν

ίδ ικ ώ ν τους καί έ φ ο β έ ρ ιζ α ν καί τον κόσμον . . . Κ α ί ήθελαν νά συμ

λεύουν τούς άλλους καί νά δ ε ίχ ν ω ν τ α ι στον κόσμον φ ρ ό ν ιμ ο ι καί έμπ

σ9 δλα, οί ν ή π ιο ι καί ά ν ό η τ ο ι. . . Κ α ί α γ ω ν ίζο ν τα ν νά π λ ο υ τίσ ο υ ν μι

ά τ ιμ ία ν τώ ν έ δ ικ ώ ν το υ ς οί τ ε ρ λ ο ί! . .
 ’Αθανάσιος ΨαΧίίχς 377

Κ α 'ι οι τίμ ιο ι, βλέποντες τά π α ρ ό μ ο ια , ή έ 'π ρ ε π ε , δ ιά νά μή κ ιν δ υ ν ε ύ ­

σουν, νά δαγκάνουν την γλώ σσαν τους, ή νά τούς λεν καν δτι έχουν δ ίκ ιο

σ ’ ε κ ε ίν α όπου λεν . . .

Τ α λ α ίπ ω ρ η α νθρω πότητα, σέ πόσα άτοπα κ α τα ν τα ίν ε ις , α πό κάτω σέ

μ ιά τ υ ρ α ν ν ικ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ! . . » . 01

Ά π ό τή μ ιά μ ερ ιά , οί μ ικ ρ ό ψ υ χ ο ι ρ α γ ιά δ ε ς , τά «άνδρά ποδα », δπω ς

ιτ* ά π ο κ α λ ο ύ σ ε ό Ψ α λ ί δ α ς , οί εθ ελ ό δ ο υ λ ο ι, πού άφ ηναν τήν εθ ελ ο δ ο υ λ ία ή τή φ θο -

ιν ε ρ ή μ ισ α λ λ ο δ ο ξ ία τους ν* ά γ γ ίζη τά δ ρ ια της π ρ ο δ ο σ ία ς — « ταλαίπωρη ανθρω­

πότητα, oh πόσα ατοπα κατανταίνεις» / . .— Κ ι από τήν άλλη, ό Τ ύραννος, ώ μος, -

Ιά χό ρ τα γο ς, πανούργος, δ ιέ ψ ε υ δ ε κ ά θε μέρα τις απώ τερες ε λ π ίδ ε ς κ α ί τις α ό ρ ισ τες

ιπ ρ ο σ δ ο κ ίε ς τ ω ν Ε λ λ ή νω ν πού τον π ε ρ ιτρ ιγ ύ ρ ιζ α ν , έθρεφ ε τό μ ίσ ο ς καί προκα-

λούσε τήν εξέγερση . . .

Κ α ρ τε ρ ικ ό ς ό Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους κρατούσε τό πόστο του. Ό ίδ ιο ς

έγραψ ε τά δημοκρατικοί ανδρες, στοχάζομαι,

χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά τούτα λ ό γ ια : «Ο ί

πρέπει ν ά είναι και γενναίοι και υπομονητικοί, διά ν ά κατορθώσουν έργα

πελώρια, δ τι λογής Ιλπίζονται άπό τους γνησίους °Ελληνας καί άληθι-
νους άνθρώπονς . . , » β#.
Κ ά τ ι'ξ έ ρ ε ι ό Π ε ρ ρ α ιβ ό ς , δταν τού σ υ ν ισ τά νά σ τα θή κ α ρ τερ ικ ά σ τίς επάλ­

ξεις,*δκμων σιγηρδς κατά των λυπηρών γινόμενος » καί « λαμπρύνων τό Ισκοτι-

ψένον γένος . . . » · · .
Σ τή δ ιά κ ρ ισ η τού θ η ρ ίο υ κάθε σ τιγ μ ή , έζησε μ ιά δλόκληρη ζω ή μέσα

ττή σ π η λ ιά τού λύκου, π ρ ό μ α χ ο ς τ ο ύ ά γ ω ν ι ζ ό μ ε ν ο υ ’' Ε θ ν ο υ ς ,

:ι έ δ ι ν ε κάθε μέρα, σέ κάθε τομέα, καί μ ιά μάχη.

Δ ιη γ ο ύ ν τα ι Ιν α χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό έ π ε ισ ό δ ιο , εν’ ά π ’ τά πολλά κ α θ η μ ε ρ ιν ά

ιε ρ ισ τ α τ ικ ά τής πολυτάραχης ζω ής του :

"Ο ταν κάποτε ό Ά λ ή ς ήθελε ν* α π α λ λ α γ ή α π ’ τον ε ν ο χ λ η τικ ό Π ρόξενο τής

Γ α λ λ ία ς στήν * Ή π ε ιρ ο , τό γνω στό σ υγγραφ έα P o u q u e v ille , α μ ε ίλ ικ το ε π ικ ρ ιτή

ίαί δ υ σ φ η μ ι σ τ ή του, π ρ ό τε ιν ε στον Ψ α λ ίδ α ν* ά ν α λ ά β η νά δ η λ η τ η ρ ιά σ η τό «σκυ-

όφραγκο* σ ’ ενα φ ιλ ικ ό γ ε ύ μ α . Ύ π ο σ χ έ θ η κ ε τά π ά ν τ α σ τ ο ν Ψ α λ ίδ α γ Γ α μ ο ιβ ή του,

^νερώ νοντας συνάμα τίς φοβερές σ υ ν έ π ε ιε ς πού θά χε ή άρνησή του. Κ άτω -

ρος α κ ο ύ σ ε τίς π ρ ο τά σ εις το ύ Τ υράννου δ Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους. Μ έ β δ ε λ υ γ μ ία

,έχτη κ ε τ ί ς δ ε λ ε α σ τ ι κ έ ς υ π ο σ χ έσ εις κι α π τ ό η τ ο ς α ν τ ιμ ε τ ώ π ισ ε τίς α π ειλ ές. Χ ω ρ ίς

ανένα δ ισ τα γ μ ό , άντέταξε τήν περήφ ανη άρνησή του, άν καί ήξερε καλά π ώ ς

ύτό μπορούσε νά τόν δ δ η γ ή σ η άμέσω ς στήν αγχόνη . . .

. — « Γ κ ρ ε μ ίσ ο υ άπό μπροστά μ ο υ !», ήταν ή απάντηση τού Τ υράννου.

|) Ά λ ή ς έ π ν ιξ ε , φ α ίν ε τ α ι, τήν οργή του, γ ια τί ε ίχ ε έγγυ η θ ή προηγουμ ένω ς

$δ ρ κ ο στο Κ οράνι του π ώ ς δέ θ ά βλάψ η τόν Ψ α λ ίδ α , Κ υ ρ ίω ς δ μ ω ς έ π ε ιδ ή ε ίχ ε

Ιίπ ισ τ ο σ ύ ν η στήν έ χ ε μ ΰ θ ε ια τού δασκάλου, π ο ύ ήξερε, φ α ίν ε τ α ι, νά σ ιω π ά καί νά

ρέφη μες στήν έγκ α ρ τέρη σ η τό μ ίσ ο ς και τή ν έκ δ ίκ η σ η . . , 04

I Ό φλογερός π α τρ ιώ τη ς, δπω ς γρά φ ει χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά δ Σ π . Λ άμ προς,

Κ ν έ π α υ ε ν ε γ κ λ ε ίω ν ε ίς τά β ά θη τής ψ υχής δλην τήν ά π έ χ θ ε ια ν , ήν ήσθάνετο

8*8 A. t« ϋρανόίβή
—mu -. u tr.ja L im i.n rrtn >r ro rn »i . V ! ifa . . . ----- ,_ i_ .---...-..r* >

<· W *?f
κατά του *Αλή, ή τ ις καί εξέσπασε τέλος μετά τήν τ ρ α γ ικ ή ν καταστροφ ήν του If

τυράννου . . .»
66
.€
ι $
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΟ Γ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ I

1, Ά ς σημειωθή δτι κ α ί γ ια τον Κυρίτση Κ αραγιάννη (πρβλ, πιο πάνω σημ. Β' 18), ·{
τόν π α λ ιό συσπουδαστή τοδ Ψ α λ ίδ α στή Β ιέννη, που τήν ίδ ια Εποχή Ε γκαταλείπει τή Βιέννη ίί
κ α ί κ α τεβ α ίνει στα Γ ιάννενα, Ενώ ή αρ χοντική οίκ ογένειά του ε ίχ ε προ πολλοδ Εκπατρισθή, ί
διερωτήθηκαν οΐ σύγχρονοί του, όπως γράφ ει ό Κ ο υ τ σ α λ έ ξ η ς (Ε.ά. σ. 5 ): «Μέ ποιον .5
σκ οπόν ή λ θ ε ν ό πλούσιος αυτός ά νθ ρ ω π ος είς τήν δούλην πατρίδα, τήν τυραννουμένην άπό |
τόν Ά λ ή ν ; . . *0 ιατρός αυτός κατά τό φ α ινό μ ενο ν έλάτρευε τον Ά λ ή ν , άλλα τί έκρύπτετο ί
είς τήν ψ υχή ν τ ο υ ; *Ητο δημοκρατικός 1 έσ ύχνα ζεν είς των πατριωτών του τάς οικίας . . . » κτλ·

2 . Πρβλ. πιο πάνω, σημ. Β' 18, — *0 Ιδιος ό Ψαλίδας διηγήθηκε στον Περραιβό τήν !
κίνηση τών Ελλήνων πατριωτών, που Επηρέαζαν τόν Άλή για τή σωτηρία του Ρήγα.
[Χρίστο φ. Περραι βό δ], Σύντομος βιογραφία του άοιδίμου Ρήγα Φεραίου τού θεττα- *
λοδ ... Άθ. 1860, σ. 42 : «Συνομιλων έν Κερκύρφ μετά τού αοιδίμου Ά. Ψαλίδα, διδασκάλου ί
τών *Ιωαννίνων, περί τών συμβάντων του Ρήγα, ήκουσα παρ’ αυτού οτι ό Άλή Πασάς, ;
μαθών τήν άποστολήν τού Ρήγα εις τόν έν Βελιγραδίψ Πασάν, έγραψε μ* επίτηδες ταχύ’ j
δρόαον πρός αυτόν, παρακαλών νά τω κάμη τήν χάριν πέμπων αυτόν είς Ιωάννινα...» κτλ* ί<
Καί προσθέτει δ Περραιβός (σ. 43): «Τήν ύπόθεσιν ταύτην ενθυμείται άκούσας έν Ίωαννί- ί
νοις καί ό άξιοσέβαστος καί παλαιός φίλος μου Κ. Άσώπιος. . καθώς καί άλλοι. Πρδλ· |
τοδ ίδιου Χρ. Π ε ρ ρ α ι β ό δ, Απομνημονεύματα πολεμικά ... τόμ. Δ', Άθ. 1836, σ. ιγΥ j
—Πριν άπό τόν Περραιβό, αναφέρει σχετικές είδήσεις ό Ί ω. Φ ι λ ή μ ω ν, Δοκίμων Ιστό- I
ρικόν περί τής Φιλικής Εταιρίας, Ναύπλιον 1834, σ. 94, καθώς κιό Ήπειρώτης γραμματικός ι
του Καραίσκάκη Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Γ α ζ ή ς ό Δελβινακιώτης στό άνέκδοτό του «Λεξικόν τής|
Έπαναστάσεως τών Ελλήνων»· (βλ. Δ. Γ ο ύ δ α, Βίοι παράλληλοι, Β' σ.*143-144 καί
πρβλ. Δ. I. Β ρ α ν ο ύ σ η, Συμβολή στήν ερευνά για τά τραγούδια τοδ Ρήγα καί τών-
μιμητών του, Άθ. 1948, σ. δ - 6 καί Ν. A. Β έ η, Δυό κείμενα σχετικά μέ τόν Ρήγα Βελε-
στινλή - Φεραΐο, στή «Φιλολογ. Πρωτοχρονιά* ΣΤ' 1949, σ. 57 - 62).—Γύρω στό θέμα αύτό τών
θρυλουμένων σχέσεων τοδ Άλή μέ τόν Ρήγα, βλ. Επίσης Σπ. Λάμπρου, Αποκαλύψεις
περί τοδ μαρτυρίου του Ρήγα, Άθ. 1892, σ. 48, 92 και 116, 144, Φ. Μι χ α λ ο π ο ύ λ ο υ ,
Τά Γιάννενα ... Άθ. 1930, σ. δ - 6 , Γ. Κ ο ρ δ ά τ ο υ, Ρήγας Φεραΐος καί ή Βαλκανική Όμο·j
σπονδία, Άθ. 194δ, σ. 6 8 - δ9, A ρ. D a s c a l a k i s , Rhigas Velestinlis... Paris 19 3 7 1
σ. 186, όπου καί άλλη σχετική βιβλιογραφία. — Ή παράδοση που διέσωσε ό Κ. Σ ά 0 α <1
(Νεοελλ. Φιλολογία... Άθ. 1867, σ. 633 σημ.), ότι τάχα υπήρχε καί είχε διασωθή μυστικί*
άλληλογραφία τοδ Ρήγα μέ τους τουρκαλβανους Άγο Μουχουρτάρη καί Μουχουρτάρ Πότα]
πρωτοπαλλήκαρα τοδ Άλή πασά, θά μάς Εφερνε σέ παρακινδυνευμένες προεκτάσεις του θέμα]
τος (πρβλ. Λά μ π ρ ο υ , Ε.ά. σ. 48, 115. —Ε δ λ ο γ ί ο υ Κ ο υ ρ ί λ α, Ρήγας ό Φεραίοί
καί τά άνέκδοτα ποιήματά του Εξ άθωνίκου χειρογράφου, περ. «θεσσαλικά Χρονικά*, τόμ. ΙΙ
1933, σ. 56 - 57,—Da s c a l a k i s , Ε.ά. σ. 125).—Παρακινδυνευμένο Επίσης θά ήταν νά συσχβ|
τισθοδν τά παραπάνω μέ τό σχέδιο που είχε καταστρώσει, όπως ξέρουμε, ό Ρήγας, κατεβαι]
νοντας άπό τήν Τεργέστη, ν’άποβιβασθή στήν Πρέβεζα, γιά τήν όποία ήταν προωρισμένα κβ[
τά κιβώτια μέ τό Επαναστατικό Εντυπο υλικό, πού κατασχέθηκαν άπ’ τήν Αδστριακή Άστιί
νομία (Κ. Ά μ ά ν τ ο υ, Άνέκδοτα Εγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Άθ. 1930, σ. ιγ' καί 7]
Έ Π ρέβ εζα ήταν τότε στά χέρια τών Γάλλων (άπό 17 Όκτ. 1797) καί ήταν γιά τό Ρήγα '|
πρώτο φυσικό καί άσφαλέστερο λιμάνι γιά νά άποβιβασθή στήν ήπειρωτική Ελλάδα. Χαρ»
κτηριστικές είναι οι πληροφορίες τής Εποχής ότι είχε πολλούς «ποπολάρους » μεται
τών κατοίκων της, κι άπ’ αδτούς 200 περίπου κατέσφαξε μαζί μέ τή Γαλλική φρουρά τ ;
πόλης, «να χρόνο άργότερα, ό Άλή πασάς. Ό στιχουργός τής «Άληπασιάδος» Χατζή Σεχ^
της μάς παρουσιάζει τήν Πρέβεζα ώς Επικίνδυνη φωλιά Επαναστατών πριν άπό τήν κατ(
λήψή της άπό. τόν Ά λή ·
 ‘Αθανάσιος Φαλίδας 879

«Ή κλεφτουριά τής Ρούμελης έδώ 'ναι μαζεμένη*

μερόνυχτα για πόλεμον αύτοί ’ναι λυσσασμένοι».
(Πρβλ. Α. Βρ έ κ ο ση ν , Ήπειρ. Χρον. Γ' 1928 σ. 292 κ.ά.)
*0 Ρήγας βστελνε τά κιβώτιά ταυ στήν Πρέβεζα σέ κάποιον Laurentio Aliandro, δπως τόν
γράφουν τά αυστριακά έγραφα (Legrand - Λάμπρου, ε.ά. σ. 756'), Λαυρέντιον ’Αλεξάνδρου ή
Βαλεντίνη, κατά τόν καθηγ. Ν. Β έ η (Ό Ρήγας και ό Άργέντης καί ό Πρεβεζαΐος Λαυρέν­
τιος ’Αλεξάνδρου, έφημ. «Ελευθερία» 28 Νοεμ. 1918).
Δέν άντέχω στόν πειρασμό και Οά διατυπώσω έδώ τή σειρά των πιό πέρα συλλογι­
σμών μου και υποθέσεων, άν καί ξέρω πώς ή πολλή φαντασία 9έν εχει τή Θέση της στήν
έπιστημονική Ιστορική έρευνα... 'Γποστηρίχθηκε ότι ό Ρήγας, άφοϋ έξασφάλιζε δ,τι είχε
ελπίσει άπό μέρους τών Γάλλων, σχεδίαζε από τήν Πρέβεζα ν’ άνέβη στο Σούλι κι έκεΐ
ν’ άνάψη τή φωτιά τοϋ μεγάλου ξεσηκωμού, άπό τήν Πίνδο ως τή Μάνη. .. Προσεκτικώτερη
μελέτη δείχνει διαφορετικά κάπως τά πράγματα: «Τά κατασχεθέντα ταξιδιωτικά πράγματα
του Ρήγα μέ τόν άκακον καί ειρηνικόν των χαρακτήρα δείχνουν καί αυτά δτι ό μεγάλος
*Έλλην πατριώτης δέν έπήγαινεν είς την Ελλάδα διά νά κίνηση α μ έ σ ω ς τήν έπανά-
στασιν, αλλά δ ιά νά σ υ ν έ χ ι σ η έ κ ε ΐ τό δ ι α φ ω τ ι σ τ ι κ ό ν έ ρ,γ ον του,
ι προπαγανδίζουν τήν ιδέαν τής ελευθερίας καί αφυπνίζουν είς τάς ψυχάς τών Ελλήνων τόν
ι πόθον διά τήν εθνικήν άποκατάστασιν» (Σ ω κ p. Κ ο υ γ έ α ς, π, «Νέα Εστία» τόμ. ΜΓ'
11948 σ. 402). Τό προπαρασκευαστικό στάδιο τού έθνεγερτικού του προγράμματος δεν είχε
Ιόλοκληρωθή. Καί, άσφαλώς, όλόκληρα κιβώτια μέ τήν «Περιήγησιν τού Νέου Άναχάρσιδος»,
iτή μεγάλη Χάρτα, τις χαλκογραφίες τού Μεγάλου ’Αλεξάνδρου καί τις χιλιάδες τών προκη-
tρήξεων, δέν προωριζόταν γιά τά κατσάβραχα τού Σουλιού ή τής Μάνης, άλλά γιά τά μεγάλα
Ιάστικά κέντρα, δπου ή σπουδάζουσα νεολαία τού "Εθνους διψούσε και περίμενε ήδη τά έθνε-
•γερτικά κηρύγματα. Άλλα κιβώτια μέ παρόμοιο υλικό είχαν σταλή στή Σμύρνη (Legrand -
ΐΛάμπρου, ε.ά. σ. 75α'). Καί, φυσικά, άπ’ δλα τά μεγάλα αστικά κέντρα τής κυρίως 'Ελλάδος
τήν έποχή έκείνη Ιδιαίτερη σημασία είχαν τά Γ ιάννενα , θέλω νά πιστεύω δτι άπό τήν Πρέ­
βεζα πρ ώτ ο μ έ λ η μ α τού Ρ ή γ α θά ή τ α ν νά έ π ι κ ο ι ν ω ν ή σ η μέ
τούς γ ν ω σ τ ο ύ ς του πατ ρι ωτι κούς κ ύ κ λ ο υ ς τών Γ ι α ν ν ί ν ω ν και
:Ικβΐ νά διοχετεύση τά «άκακα καί ειρηνικά» βιβλία και τούς χάρτες του καί μαζί μ’ αύτά
προφυλακτικά καί μέ τρόπο— καί τις επαναστατικές προκηρύξεις, τά θούρια καί τή «Νέα
Ήολιτική Διοίκηση».—Άπό τούς πιό στενούς καί ένθουσιώδεις συνεργάτες τοϋ Ρήγα, άφωσιω-
ιμένος φίλος καί «εύπαρρησίαστος» άγωνιστής, πού έμαρτύρησε μαζί μέ τόν Πρωτομάρτυρα στό
•Βελιγράδι, είναι καί ό Ή π ε ι ρ ώ τ η ς (άπ’ τά Γιάννενα ή άπ’ τή Ζίτσα) γιατρός Δ η μ ή-
τ ρι ος Νι κ ο λ ί δ η ς , συσπουδαστής άσφαλώς στή Βιέννη καί στενός φίλος τών άλλων
συμπατριωτών του Κυρίτση Καραγιάννη, Γ. Σακελλάριου, Ψαλίδα κλπ. ( Λάμπρου, ’Απο­
καλύψεις ... σ. 128-4 κ.ά. —πρβλ. Ν. Β έ η ν στή «Νέα Εστία» Λ' 1941 σ. 663 καί 6646'), -
οί όποιοι μάλιστα έδειξαν Ιδιαίτερο ένδιαφέρον γιά νά έπιτύχουν τή διάσωσή του (Π ε ρ-
ρ α ι 6 ο ύ, Σύντ. βιογρ.... σ. 43). Πιθανώτατα, κι ό Δημ. Νικολίδης θά κατέβαινε μαζί μέ
χό Ρήγα στήν Ελλάδα. Μπορούσε ν’ άγνοήση τά Γιάννενα καί τούς έκεΐ στενούς του φίλους,
ενσπουδαστές καί συμπατριώτες του ; —Πάντως τά Γιάννενα είχαν στενή έπικοινωνία μέ τή
Βιέννη. Ή Ανάκριση τών αύστριακών άρχών άνεκάλυψε τέσσερα ονόματα έμπόρων, πού βρί­
σκονταν στά Γιάννενα καί είχαν μυστική συνεννόηση μέ τόν Ρήγα (Legrand - Λάμπρου, ε.ά,
σ. 73), Ανώ σ’ όλόκληρη τήν άλλη Ελλάδα ένας μονάχα κληρικός στήν Πάτρα άναφέρεται
πώς γνώριζε τά σχέδιά του. 01 Ήπειρώτες έμποροι έφερναν άπό τή Δύση καί τήν κεντρική
Εδρώπη τά νέα κηρύγματα.στήν πατρίδα τους, άλλά καί στις άλλες χώρες, δπου ταξίδευαν
,ιαΐ έθεωρούντο ύποπτοι γιά τά «άνατρεπτικά» γιά τήν έποχή έκείνη δημοκρ ατικά τους φροβ
ρήματα: «Presque tous ies n^gociants de Janitia et d’Albanie, 6tablis ici, sont tous des
lane cul ot t es, ils ont traduits les Droits de l’Homme et lee savent par coeur»»
μας λέει ένας σύγχρονος παρατηρητής άπό τή Μολδοβλαχία ( Hur i nuzaki , Documente
fyrmtoare la istoria RpmAailor. ,, swppl, II, o. 98, — Μ ι χ α λ ό it ό ό λ ο ύ, Ρήγας σ, 45)*

ι
I,
 m A. t. 6ρανδ4σή

Γαλλικά Επαναστατικά τραγούδια τής Εποχής τραγουδιούνται στην Ήπειρο ως τά άπόμακρα

χωριά τής Πίνδου : «le voyageur ne s’etonnera pas moins un jour ... d’entendre, comme
nationale parmi les Valaques du Pinde, la chanson triviale de la C a r m a g n ο l e, qui
signala les premiers embrasement de la revolution» (Pouqueville, Voyage de la GrEce,
έκδ. β', τόμ. 3, Paris 18 2 6 , a. 283). *0 γιος τού Άλή, ό Mooχτάρ πασάς, παρατηρεί καί σημειώ­
νει στά 1798 πώς ot ύπήκοοί τοο τραγουδούσαν τή Μα σ σ α λ ι ώ τ ι δ α μεταφρασμένη
ελληνικά άπ’ τά Ρήγα (Mendelssohn — Bartholdy, Ιστορία τής 'Ελλάδος... μετάφρ.
Α. Βλάχου, τ. λ', Άθ. 1873, σ. 128—πρβλ. Γ. Κορδάτου, Ρήγας. .. σ. 105, σημ. 2 ). —Υπήρχε
λοιπόν γόνιμο Εδαφος στην Ήπειρο τήν Εποχή Εκείνη γιά νά θεμελιώση Εκεί τή μεγάλη του
Εξόρμηση ό Ρήγας καί δΕν στηριζόταν μόνον στά καριοφίλια τών Σουλιωτών. ’Ιδιαίτερα, άσφα-
λώς, τόν άπασχολοϋσαν τά Γιάννενα. Εκεί βρισκόταν οί φίλοι καί γνωστοί του άπό τή
Βιέννη Εμποροι, Εκεί ό γιατρός Κυρίτσης Καραγιάννης, 6 σύντροφός τοο Γεώργιος Σακελλά- 1
ριος, ό Ψαλίδας καί πολλοί άλλοι, που δΕν μπορούμε δυστυχώς νά τούς ξέρουμε. Είναι δια­
πιστωμένο δμως οτι οΐ πατριωτικοί αύτοί κύκλοι των Γιαννίνων τόν περίμεναν, είναι Ενή­
μεροι των σχεδίων του, πληροφορούνται άμέσως τή σύλληψή του, παρακολουθούν τήν πορεία
των άνακρίσεων, μαθαίνουν άμέσως τή μεταγωγή του άπό τή Βιέννη στό Βελιγράδι και σπεύ­
δουν νά κινητοποιηθούν κι Επιχειρούν —άκόμα καί μΕ τή μεσολάβηση τού Άλή πασά 1—νά
τόν σώσουν, έστω καί τήν τελευταία στιγμή ... (6 λ. πιό πάνω σημ. Β' 18). ΔΕν μπορώ νά φαν-
τασθώ, φυσικά, ούτε θέλω νά πω πώς άπ’ τήν Πρέβεζα ό Ρήγας θά κατευθυνόταν ... στό
σαράί τού Άλή, όσο κι άν οί θρύλοι προσπαθούν νά μάς πείσουν πώς υπήρχε μυστική συνεν­
νόηση Ρήγα—Πασβάντογλου καί Άλή ... (« ... άνεδέχΟη ό Ρήγας τον κόπον ώς άντιπρό-
σωπος του Πασβάντογλου πληρεξούσιος νά μεταβή διά του Αυστριακού Κράτους καί Τερ­
γέστης είς τήν Ήπειρον πρός τόν Άλή πασάν...», γράφει ό Γ. Γαζής* 6λ. Γούδα, έ.ά.
σ. 144). Τολμώ όμως νά ύποθέσω ότι θά Ερ χ ό τ α ν ά μ έ σ ως σ’ Επαφή μΕ τόν
κ ύ κ λ ο τ ών φ ί λ ω ν τ ου στ ά Γ ι ά ν ν ε ν α κι Εκεί θά διωχέτευε τό Εντυπο
Ολικό τών κιβωτίων του. ΕΙκάζω μάλιστα ότι για τόν Ψ αλίδα είδικά Εφερνε μαζί του καί
ένα μικρό προσωπικό δώρο : ήταν ή άπάντηση τού Εύγένιου Βούλγαρη στά «Καλοκινήματα* !..
Πραγματικά, πώς άλλιώς νά Εξηγηθή τό γεγονός ότι, άνάμεσα στ’ άλλα άπαραίτητα γιά τό
σκοπό του έντυπα, έφερνε μαζίτου ό Ρήγας και Ενα άντίτυπο τού φυλλαδίου αύτού; *0 κατά­
λογος «τών κατασχεθέντων άντικειμένων» τού Ρήγα, πού συνέταξε ή αύστριακή άστυνομία
(Κ. Άμάντου, Ε.ά, σ. 145-149) άναφέρει καί «*Έν βιβλίον: Ε π ισ τ ο λ ή το ν *Α ρ χιεπ ισ κ ό π ο υ
Ε ύ γε ν ίο υ , τυπωμένον ελληνικά Εν Τεργέστη 1797» (έ.ά. σ. 45). "Οσο τούλάχιστον ξέρω,
ή έρευνα δεν έχει μέχρι σήμερα ταυτίσει τό έντυπο αδτό μΕ τό γνωστό μας σπανιώτατο
βιβλιαράκι τού Βούλγαρη πού προανέφερα (βλ. πιό πάνω σημ. Α' 34), τήν ’Επιστολή του
δηλαδή πρός τόν Παγκράτιον, πού τυπώθηκε Εκείνη τή χρονιά (1797) στήν Τεργέστη. ΣΕ τί
θά τού χρησίμευε τού Ρήγα Ενας άνούσιος λίβελλος, άφοδ είναι διαπιστωμένο ότι στά κιβώτιά
του είχε κλείσει μόνο δικά του έντυπα, τά χρειώδη άτομικά του πράγματα (πρβλ. Σ. Κον-
γέα, ΤΙ Επήρε μαζί του ό Ρήγας Ερχόμενος είς Ελλάδα, περ. «Νέα Εστία* ΜΓ’ 1948, σ. 401
-402) καί Ελάχι στα ξένα βιβλία, άπολύτως άπαραίτητα γιά τό έργο του (τή Νεωτερική
Γεωγραφία τού Φιλιππίδη καί Κωσταντά, ένα γερμανικό σχέδιο πολιτικών μεταρρυθμίσεων, ^
Ιστορικά βιβλία καί πίνακες κτλ.) ; Νά ύποθέσουμε ότι, κατεβαίνοντας στήν Τεργέστη, άγό- $
ρασε Εκεί άπό άπλή περιέργεια τό νεοτόπωτο ελληνικό φυλλάδιο καί βρέθηκε τυχαία άνά­
μεσα στά πράγματά του ; Αλλά ξέρουμε ότι ό Ρήγας «συνελήφθη μ ό λ ι ς έφθασεν είς
Τεργέστην* (Άμαντος. έ.ά. σ. θ’). Άρα τό είχε προμηθευθή άπό τή Βιέννη καί τδφερνε
μαζί του γιά ώρισμένο σκοπό, Τβφερνε άραγε νά τό προσφέρη στόν παλιό του γνώριμο τόν
Ψαλίδα ; —Είπα καί πιό πάνω ότι ή πολλή φαντασία είναι άπαράδεκτη στήν Επιστημονική
Ιστορική έρευνα . , .
3, Σ π. Π. Ά ρ α β α ν τ ι ν ο ύ, Ίστορ. Άλή πασά.,.ΆΘ, 1895 (όπου καί προγενέστερη
βιβλιογραφία). Ιδίως σ. ιδ '· ιστ\ 90 κέξ, 202 κέξ, κ.ά. — Τ ρ» Ε δ α γ γ ε λ ί δ ο υ , Ίστορ.1
ΆΜ] fiert · , , Ά 9. 1191* 0,298 608 κ6{. 641 «*{, 686 κ6{, μ.*, - 'Λ<ρβ·ν*ί «λΐ|ρ«φ»ρ(Η
 ‘Αθανάσιος Φαλί&ας ΙΒ1

κ α ί σ χετικ ό υλικό άπό έπίσημα ά ρ χ ε ΐα τής ξένης δ ιπ λ ω μ α τία ς τού χα ιρ οδ έκ είνο υ στα μ ε τ α ­
γενέστερα β ιβ λ ία : Ε . R o d o c a n a c h i , B o n a p a rte e t les lie s Io n ie n n e s , P a ris 1999,
' (έλλην. μετάφρ. Ν οεμ. Ζωηρού Πασσά μέ πρ ολεγόμ . Σπ. Π α π π α , Κ έρκυρα 1937, σ τίς έκ δό σ εις
τής Ε τ α ιρ ε ία ς Ε π τα ν η σ ια κ ώ ν Μ ελετών, άρ. 5 ).— E d . D r i a u 1 t, L a p o litiq u e o r i e n t a le de
N a p o te o n . . . P a r is 1904. — Σ π . Π α π π α , Ή Γ α λ λ ία κ α ί ή Ρ ούμ ελη . . . Ά θ . 1904 (ά ν α χ ,
άπό τό Δ ΙΕ Ε , τόμ. Σ Τ '). — A. Β ο ρ ρ e, L ’A lb a n ie e t N a p o le o n . . . P a r is 1 9 1 4 . — κ α ί
τε λ ε υ τα ία τού G . R e i n 0 r a n d , A li d e T e b e lin , p a c h a d c J a n in a , P a r is 1 9 2 8 . — Ε π ίσ η ς
Κ λ . Ν ι κ ο λ α Ι δ ο υ , *0 ά ντα γω νίσ μ ός Γ α λ λ ία ς κ α ί ’Α γ γ λ ία ς έν Ή π ε ίρ ψ κ α ί Ά λ β α ν ίφ
πρό τής Έ λ λ η ν . Έ π α ν α σ τ. τού 1821 (έ κ τού α ρ χείο υ τού Β ρ εττα νικ ο ύ Μουσείου), στο περ·
« Ή π ειρ ω τ. Χρονικά* Δ ' 1926, σ. 4 1 - 5 2 __ Ε λ π ίζ ω σύντομα νά δημοσιεύσω π ε ρ ί τ ίς 100 κ α ί
πλέον ά νέκ δ ο τες έπισ τολές κ α ί έκΟέσεις τού Η . P o u q u e v ille (τών έτών 1816, 1816, 1817),
που βρέθηκαν στά Γ ιάννενα, κ α ί συμπληρώνουν σέ π ο λ λ ά τ ίς πληροφ ορίες μ ας γ ι ’αύτή την π ερ ίο δο .
4 . Δυό έπισ τολές τού Ψ α λ ίδ α μέ τέτοιο π ερ ιεχό μ εν ο (πρός την ’lovto Γερουσία ;) δήμο­
ι σίευσε ό Δ η μ . Σ ά ρ ρ ο ς , Γ ρ ά μ μ α τα άνα φ ερόμ ενα ε ίς τους ά γώ να ς τού Σουλίου κ α ί τή ς
Π άργης, στά « Ή π ε ιρ . Χ ρονικά» Β ’ 1927, σ. *275 - 2 7 7 .— Παρόμοιο π ερ ιεχό μ εν ο θ&χη, φ α ν τ ά ­
ζ ο μ α ι, κ α ί μ ιά άνέκδοτη έπιστολή τού Ψ α λ ίδ α (27 Ίο υ ν . 1811) πρός τόν 'Α γ γ λ ο σ τρ α τιω τικ ό
1διοικητή Μ άλτας κ α ί 'Ε πτανήσω ν Η . L o w e , ή ο π ο ία σώ ζετα ι στά χε ιρ ό γ ρ α φ α τού Β ρ ετα ν-
,νικού Μουσείου (A d d . M ss. 2 0 1 7 7 » L 2 2 4 )» σ’ έναν πολυσέλιδο κ ώ δ ικ α πού τά π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ά του,
;0πω ς τούλάχιστον δείχνουν οί κ α τ ά λ ο γ ο ι, φ α ίν ο ν τα ι ά ξιο λ ο γώ τα τα γ ια τήν περίοδο αύτή κ α ί
ιε ίδ ικ ά γ ια τούς Έ λ λ η ν ε ς ο π λ α ρ χη γο ύ ς πού κ α τ έφ ε υ γ α ν ά πό τήν Ή π ε ιρ ο κ α ί τή Ρ ούμ ελ η
ιστά Ε π τά ν η σ α . Πρβλ. κ α ί σ χ ετικ ό σημείωμα τού Σ π . Λ ά μ π ρ ο υ στο «Νέον Έ λ λ η ν ο μ ν ή -
ιμονα* 10 (1 9 1 8 ) σ. 484 (όπου κ α τά λάθος ό κ ώ δ ικ α ς ση μ ειώ νεται μέ άριθ. 20176, ά ν τ ί τοδ όρθού
-!A dd. 2 0 1 7 7 )·“ Γ ιά τόν H u d s o n L ow e κ α ί τ ίς έ ν έ ρ γ ε ιέ ς του στήν Ή π ε ιρ ο , βλ. Ή π ε ιρ . Χρον.
ιΔ ' 1926 σ. 42 κ α ί 51 κ έξ.— Γ ιά τ ίς δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς ά ποσ τολές του Ψ . βλ. έπίσ η ς Σ . Κ ρ ί ν ο υ ,
,έ.ά. σ. 147, Σ. Β λ α ν τ ή, έ.ά . σ, 90 - 91 κ α ί Σ . ’Δ ρ α β α ν τ ι ν ο ύ , έ.ά . σ. 209.
5 . Έ ξ η γρ ά μ μ α τα τού Π ερραιβού πρός τόν Ψ α λ ίδα , γρ α μ μ ένα γύρω στά 1799 ά πό τήν
)Πάργα, δημοσίευσε 6 Δ η μ. Σ ά ρ ρ ο ς , ένθ’ ά ν ω τ . σ. 280 - 283.
! 6 . Γ ιά τήν άποκρυπτογράφησή τους βλ. Σ τ . Μ α κ ρ υ μ ί χ α λ ο ο,Β ιβ λ ιο γ ρ α -
ίφ ικές κ α ί ιστορικές έρευνες γύρω άπό τόν Π ερραιβό, Ά θ . 1950, σ. 8.
! 7 . *0 Π ερραιβός ά γω νίστη κε υπεράνθρω πα μ ιά ζω ή όλόκληρη κ α ί φ ύλαξε μ έ συνέπεια
Ιτίς υποθήκες τοδ Ρ ή γ α , δουλεύοντας γ ιά τό Έ θ ν ο ς ά σ τα μ ά τη τα , ά π ’ τήν έ π ο χ ή τού Ρ ή γ α δ>ς
Ιτήν ήμέρα τού θανάτου του (4 Μ αίου 1863). Μ άς ε ίν α ι ά π α ρ α ίτη τη μ ιά κ α ιν ο ύ ρ γ ια ώ λ ο κ λ η -
ιρωμένη βιο γρ αφ ία του, γ ια τ ί έμείωσαν κ ά π ω ς τό κύρος του τ ε λ ε υ τ α ία οί αύστηροί έ λ ε γ χ ο ι
ινεωτέρων έρευνητών (Ζ ερλέντης, Ά μ α ν τ ο ς , Μ α κ ρ υμ ίχα λος κ .ά .). Ά λ λ ’ όπω ς γ ρ ά φ ε ι ό σεβα­
στός καθη γητή ς κ. Σ ω κ ρ . Κ ο υ γ έ α ς , ό Π ερραιβός « π α ρ ’ δ λ α ς τ ά ς ε π ικ ρ ίσ ε ις π α λ α ιο -
ίέρων κ α ί νεω τέρω ν ερευνητώ ν, α π ο τελ εί αναντίρρητους μ ία ν α π ό τ ά ς σ π ο υ δ α . ι ο -
ι τ έ ρ α ς φ υ σ ι ο γ ν ω μ ί α ς τού ελλη νικ ού α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ο ύ Ά γ ώ ν ο ς » (Ν. Ε σ τ ία ΜΘ'
7 .4 2 8 ).— ’Ε κτός άπό τά γνω στά έ ρ γ α του, πού ε ίν α ι γ ε μ ά τ α άπό α ύ το β ιο γρ α φ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία ,
ιδίως τά «Α πομ νημ ονεύμ ατα», έχουμε τή σύντομη β ιο γρ α φ ία τού Γούδα (Β ίο ι π α ρ ά λ λ η λ ο ι.,·
|Ε0μ. Ε ', ’Δθ. 1872, σ. 2 8 5 -3 2 8 ) κ α ί ά ρκ ετή νεώ τερη β ιβ λ ιο γρ α φ ία . ’Δ ρ κ ούμ αι νά σ η μ ειώ σ ω :
1 ά μ π ρ ο υ, ’Α π ο κ α λ ύψ εις . . . σ. 67, 70, 100 - 102, 122 κ .ά .— τ ο δ ί δ ι ο υ , Μ ικ τ α ί Σ ε λ ί­
δες, Ά θ . 1906, σ. 6 2 3 -6 6 8 — Κ. Ά μ ά ν τ ο υ, Ά ν έ κ δ , έ γ γ ρ α φ α . . . σ. θ', ι γ ' κ έξ., κ σ τ' κ .ά .
“ τ ο ύ Ι δ ι ο υ , στό περ . « Ε λ λ η ν ικ ά * Η ' 1936 σ. 210 — Σ π . θ ε ο τ ό κ η, Ό Χ ριστό­
φορος Περραιβός κ α τ ά τό 1806, στό « Ή μ ερ ο λ ό γιο ν τή ς Μ εγ. Ε λ λ ά δ ο ς » τού 1926, σ. 187 -1 4 9
- Γ . Κ ο ρ δ ά τ ο υ , Ρ ή γ α ς Φ ερα ΐος κ α ί ή Β α λ κ α ν ικ ή ’Ομοσπονδία, Ά θ , 1946, σ. 67 - 8 8
οτίζ σ. 7 8 -8 2 άναδημοσιεύονται Ικ τε ν ή ά ποσ πάσ μ ατα άπό τόν γνωστό άνώνυμο λ ίβ ελ λ ο κ α τ ά
*ού Περραιβού).— Ν. Β έ η, Κ α λβ ικά μ ελ ετή μ α τα , στή «Νέα Ε σ τ ία * M B' 1917, σ, 1 8 8 0 - 1884
- τ ο ύ Ι δ ι ο υ , στήν « Ε λ λ η ν ικ ή Ν ομαρχία» έκδ. Γ . Β α λ έ τα , Ά θ , 1949, σ. 47 κ έξ.
’ι - Σ τ ε φ , Μ α κ ρ υ μ ί χ α λ ο υ , Β ιβ λ ιο γ ρ α φ ικ ές κ α ί Ισ τορικές έρευνες γύρω άπό τόν
δ·Ν*ίβό» Άθ, I960, — 2 « κ ρ. Κ ο υ γ 4 α, Ή έπαναστατίκή προκήρρξις %ής Καλαμάτας
 L· I. Βρανδύση

κ α ί ό συντάκ τη ς α δτή ς, στό περ. « Έ λ λ η γ . Δ ημιουργία», τ ό μ .Ζ ' 1951, σ, 437 - 4 3 9 — τ ο υ Ι δ ι ο υ ,

*0 Π ερραιβός ε ίς την Μ άνην, στό π ερ . «Νέα Ε σ τ ία » , τόμ . Μ θ ' 1951, σ. 4 2 8 - 4 3 8 .
8 . Τό γρ ά μ μ α αύτό, καθώ ς κ α ί ά λ λ α ά νά λ ο γα τη ς έπ ο χή ς, τά π α ρ α θ έτει αυτούσια
δ Χ ρ ι σ τ . Π ε ρ ρ α ι β ό ς στην 'Ισ το ρ ία του Χουλίου (στήν τε λ ε υ τα ία έκδοση [ = e ' ? 1
Δ ημητράκου, Ά θ . 1933, σ. 69 - 70), 6 Π. Α. X [ α λ α π ά ν τ α ς], Ή ΙΙά ρ γα . . . Ά θ . 1861,
σ. 137 - 1 3 8 κ α ί τ ’ άναδημοσι εύουν π ο λ λ ο ί μ ε τ α γ ε ν έ σ τ ε ρ ο ι: Τ ρ ό φ . Ε ό α γ γ ε λ ί δ ο υ ,
Ί σ τ . ’Α λή Π α σ ά .. . Ά θ . 1896, σ. 391 - 392, κ .π .ά .— 'Γ π έ ρ ο χ η ε ίν α ι ή άπάντηση τών Π αργινώ ν
στό γρ ά μ μ α αυτό του 'Ιερ ο θ έο υ ! ’Α ντιγρ ά φ ω μ ια π ε ρ ικ ο π ή : « . . . όπόταν ό Ιδ ιο ς Ιη σ ο ύ ς Χρι­
στός μ ά ς διδά σ κη τρ α ν ό τα τα λ έγω ν « Μ ά χ ο υ υ π έ ρ Π ί σ τ ε ω ς κ α Ι Π α τ ρ ί δ ο ς » ,
τ ίς άρα φ ιλ ό χρ ισ το ς κ α ί φ ιλ ό π α τ ρ ις τολμ φ έ π ε ιτ α νά κ α τα δ ικ ά σ η του 'Ρ ή γ α κ α ι τών συνε­
τα ίρ ω ν αύτού τ ά ς π ρ ά ξ ε ις ; Ούτε τή ς παρούσης έπ ο χή ς, ούτε τ ή ς Ιδ ικ ή ς μ α ς δυνάμ εω ς εργον
ε ίν α ι, Π α νιερ ώ τα τε, νά δ ια κ ρ ίνω μ εν τα εμβριθή αύτών α ίσθήμ α τα . . . Ή ά μ ε ρ ό λ η π τ ο ς
Ι σ τ ο ρ ί α μ έ λ λ ε ι β έβ α ια νά έξιχν ιά σ η κ α ί ευκρινίση τ ά ς π ρ ά ξ ε ις αύτών κ α ι τά ά π ο τελ έ-
σματα . . .» (έν θ ’ ά νω τ., Περρ. 71 - 72, Χ α λα π . 139 - 141, Ε ύ α γ γ . 393 - 4). — Ή «άμερόλη­
π το ς ιστορία» δέν μ πόρεσε νά δώση κ α μ μ ιά ήθικ ή δικα ίω σ η στον 'Ιερόθεο κ α ί στους όμοιους του·
Χρέος τη ς όμω ς ε ίν α ι νά προσπαθή π ά ν τ α νά κ α τ α ν ο ή την Ιστορική π ρ α γ μ α τικ ό τη τα
κ α ί νά έ ξ η γ ή τά Ισ τορ ικ ά φ α ινόμ ενα . Κ α ι στήν περ ίπτω σ ή μ ας, μόνο τόν άνιστόρητο ξενί­
ζουν τά κ ε ίμ εν α α υ τά κ α ι οί π ρ ά ξ εις τού 'Ιεροθέου, πού δέν ε ίν α ι π α ρ ά φ υσικές συνέπειες κ α ί
γν ή σ ιες έκ δη λ ώ σ εις τού π νεύμ α τος κ α ί τή ς π ο λ ιτ ικ ή ς πού άκολουθούσε τότε τό ρωσσόφιλο
Φ α νά ρ ι κ α ί ή επ ίσ η μ η Ε κ κ λ η σ ία ά π έ ν α ν τι τών Γ άλλω ν κ α ι τών νέων Ιδεών. ( Α ρ κ ε ί νά
θυμηθούμε ένα ά π ρ ο κ ά λ υ π το κ ή ρ υ γμ α εθελοδουλίας, την «Π α τρικ ή Δ ιδασ καλία», την π ο λε­
μ ικ ή τού Π α τρ ια ρ χ ε ίο υ κ α τ ά τού Ρ ή γ α , τού Κοραή κ .ά ., κ α τ ά τών νεω τεριστικώ ν μαθημά­
τω ν κ λ π .). Γ ι ’ αυτό, ά δ ικ α έ π ιχ ε ίρ η σ ε π α λ α ιό τερ α ν ’ άμφισβητήση τά κ είμ εν α αύτά τού Ί ε ρ ο - .
θέου ώ ς π λ α σ τά ό Π ε ρ . Ζ ε ρ λ έ ν τ η ς (Ιε ρ ό θ ε ο ς ό άπό Ευρίπου Ίω α ννίνω ν κ α ί ή άνα-
σύστασις τή ς μ η τρ ο π ό λ εω ς Κ ερκύρας, στό περ. «Νέος Ποιμήν» Κ ω ν)πόλεω ς, Γ ' 1921 σ. 409-416),
9 . 01 «λογιώτατοι» αυτοί, πού γύριζαν άπό την Ευρώπη διαποτισμένοι άπό τό φιλελεύ­
θερο πνεύμα της καί Ιδίως άπό τά κηρύγματα τής Γαλλικής Έπαναστάσεως, χαρακτηρίζονται )
άπό τούς συντηρητικούς χωρίς διάκριση «άθεοι» καί είναι γνωστά τά κείμενα καί οί άγω* ;
νες πού έφεραν την πνευματική ηγεσία τής εποχής εκείνης σ* έναν άγεφύρωτο διχασμό καί -
εξοντωτικό συχνά πόλεμο. Ό Κλήρος καί τά συντηρητικά στοιχεία βρέθηκαν, όπως ήταν
φυσικό, άντιμέτωποι στις καινούργιες άνατρεπτικές ιδέες. Μ* επικεφαλής τό Πατριαρχείο—
καί γενικά τό ρωσσόφιλο Φανάρι —οργανώνεται ή άμυνα, πού συστηματοποιεί τόν άγώνα
καί οδηγεί, όπως ήταν επίσης φυσικό, σε όξύτατες άντιθέσεις. Τό συντηρητικό στρατόπεδο
υποστηρίζει, όπως όλη ή άντιναπολεοντική Ευρώπη τής εποχής, την «καθεστηκυΐα τάξη».
Φυσική συνέπεια τό κήρηγμα έθελοδουλίας τής «Πατρικής Διδασκαλίας» τού Πατριαρχείου»
τήν οποία στιγμάτισε ό Κοραής (1798), καί άλλες γνωστές εκδηλώσεις. Ό 'Ελληνισμός
ξαναζεί, θαρρείς, τίς παλιές όξύτατες άντιθέσεις τών «ενωτικών» καί «ανθενωτικών*.
Τά τόσο ευεξήγητα αύτά πράγματα δέν επιτρέπουν, νομίζω, καμμιά δικολαβική ερμηνεία.
Άλλωστε είναι άναμφισβήτητο καί κανείς δέν μπορεί άπό ώρισμένες μεμονωμένες περιπτώ­
σεις ν' άρνηθή πώς ή Εκκλησία φύλαξε στοργικά στόν κόρφο της τόν 'Ελληνισμό κατά
τούς σκοτεινούς αίώνες τής σκλαβιάς καί δέν έχει άνάγκη βέβα^ άπό Ιστορικές παραχα*
ράξεις γιά τήν Ιστορική της δικαίωση (άρκούμαι εδώ νά παραπέμψω στις' σχετικές εργα­
σίες τού άκαδημαϊκοΰ Δη μ. Μπ α λ ά ν ο υ : Αί θυσίαι τού κλήρου υπέρ τής Εθνικής
άποκαταστάσεως μέχρι τού 1821, καί : Αί υπέρ τού "Εθνους θυσίαι τού κλήρου κατά τήν
Έπανάστασιν τού 1821, «στό 'Ημερολόγιο τής Μεγ. Ελλάδος» 1922 σ. 253^263 καί 1923
σ. 185-194). —"Εκανα δλη αυτή τήν παρέκβαση εδώ, γιά νά φανή πόσο σαφής είναι
γενικώτερα 6 διαχωρισμός τών δυό παρατάξεων, τίς όποιες συναντούμε καί στά Γιάννενα τήν
ίποχή τού Ψαλίδα και ποιά έννοια έχουν οί χαρακτηρισμοί: άθεοι, βόλταιρισταί, γαλλόφρο·
νες,καρμπονάροι, φαρμασσόνοι, γιακωβίνοι» λιμπερτίνοι, ποπολάροι, στασιώδεις καί φιλοτά* ά
ραχοι κτλ,— Άλλωστε τά δυό Αντίμαχα στρατόπεδα έξακολουθούν νά ύπάρχονν κι
 ‘Αθανάσιος Φαλίδάς m
Χ ΐίΐίΜ ΐι^ ϊ· ι Λ>·-^

τέρα, α ν κ α ι είχε π ερ ά σ ει ό σάλος τη ς Γ α λ λ ικ ή ς Έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς κ α ί τω ν Ν α π ο λ εό ντειω ν

πολέμω ν. Σ τα γνω στά ήδη σχετικ ά κ είμ ενα ά ς μ ου έ π ιτρ α π ή νά π ρ ο σ θ έσ ω μέ τ η ν ε υ κ α ιρ ία
αυτή κ α ί μ ιά π ρ ό σ θ ετη μ α ρ τυ ρ ία ά π ό τό ά νεκ δοτο «Λ εξικόν τή ς Έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς τω ν
Ε λλή νω ν» του Γ . Γ α ζ ή (γιά τό έργο α υτό βλέπε δσα σ η μ είω σ α στη μελέτη μ ου « Σ υ μ β ο ­
λή στήν έρευνα γ ιά τά τρ α γο ύ δ ια του Ρ ή γα », σ. 5 - 6). Σ τά ά ρ θ ρ α τοΰ Λ εξικ ού το υ ό Γ α ζ ή ς ,
άνάμεσα στά ονό μ α τα τω ν α γω νιστώ ν πού β ιο γ ρ α φ ε ί, τω ν μ α χώ ν π ο ύ π ε ρ ιγ ρ ά φ ε ι κτλ., έ χ ε ι
και ένα π ερ ίερ γο λήμ μ α : «Θ η ρ ι ά ν θ ρ ω π ο ι» I Σ τό ά ρ θ ρ ο σύτό (σ. 1 2 8 - 130) δ ια β ά ζ ο υ μ ε
« Θ η ρ ια ν θ ρ ώ π ο υ ς εδώ έννοούμεν ό χι μόνον τούς κακ ούρ γους κ α ί λησ τά ς, ά λ λ ’ α ν θ ρ ώ π ο υ ς
χ ε ίρ ο ν α ς τω ν ληστώ ν, ό π ο ιο ι ε ίν α ι οί λ ι μ π ε ρ τ ί ν ο ι κ α ί ό ν τ ΐ τ α ι κ α ί π ο λλο ί
ά πό το ύ ς κ α κ ώ ς π επ α ιδ ευ μ έν ο υ ς ή ά ν α θ ρ ε μ μ έ ν ο υ ς ά ν δ ρ α ς π ο λ ιτικ ο ύ ς κ α ί διπλώ μ α τος*
ο ιτινες μέ τό όνομα μόνον λ έγο ντα ι χ ρ ισ τια ν ο ί, μέ την δ ια γ ω γ ή ν ό μ ω ς ε ίν α ι χ ε ίρ ο ν ε ς τώ ν
θ η ρ ίω ν. Δ ιό τι ά ν θ ρ ω π ο ς όστις δ έν π ισ τ ε ύ ει . . .» κ τλ. —κ α ί κ α τ α λ ή γ ε ι: « Ε ις το ν κ α ιρ ό ν
τής Έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς ή λ θ ο ν κ α ί ή σ α ν π λ ή θ ο ς τοιο ύ τω ν ά νθρ ω πομ όρ ςκ υν θ η ρ ίω ν κ α ί δ ιά
τούτο ά να φ έρ ο μ εν π ε ρ ί α υτώ ν εν τα ύ θ α » . Σ έ μ ιά υποσ η μ είω σ η μ ά ς έξη γεΐ ό τι «Ο ί μέν
λ ι β ε ρ τ ΐ ν ο ι (ήγουν ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι) λ έγο ν τα ι δ ιό τι ε ίν α ι ελ εύ θ ερ ο ι νά π ισ τε ύ ο υ ν τη ν θ ρ η ­
σ κεία ν τω ν όπω ς θ έλ ο υ ν κ α ί ό χι ό π ω ς ε ίν α ι, ή γο υν νά π ισ τεύ ο υ ν κ α ί ν ά μ η π ισ τεύ ο υ ν .
Οί δέ Ό ν τ ϊ τ α ι πισ τεύουν ό χι α γ ία ν Τ ρ ιά δ α , ά λ λ ’ έν "Ο ν... κ α ί τ ο ι ο ύ τ ο ι ε ί ν α ι
οί π λ ε ί σ τ ο ι τ ώ ν φ ι λ ο σ ό φ ω ν καί π ο λ ι τ ι κ ώ ν ά ν δ ρ ώ ν ε ίς όλα
τά έθ νη , ά πό τούς ό π οιους δ ια δ ίδ ε τ α ι είς τόν ά πλ οΰν λα όν τό μ ία σ μ α τή ς ά θ ε ΐα ς » .
1 0 . Σ π . Λ ά μ π ρ ο υ , Μ ικ τα ί Σ ελ ίδ ε ς, Ά θ . 1905, σ. 647.
11. Βλ. τη ν π ρ ό σ φ α τη σ χετικ ή μ ελέτη —π ερ ίλ η ψ η ευ ρ ύ τερ η ς ε ρ γ α σ ία ς, τή ν ο π ο ία π ε ρ ι­
μένουμε — τού κ. Σ τ α ύ ρ ο υ Σ κ ο π ε τ έ α , Ο ί π ρ ό δ ρ ο μ ο ι τή ς Φ ιλ ικ ή ς Ε τ α ιρ ε ία ς , στό
περ. « Ε λ λ η ν ικ ή Δ η μ ιο υ ρ γία » , τόμ. Θ ', τεύχ. 99 (15 Μ αρτ. 1952) σ. 3 7 2 -3 7 7 . — Έ ν ώ ό Ψ α λ ί-
δας βρισ κ ό τα ν α κό μ α στήν ΙΙο λ τά β α τή ς Ρ ω σ σ ία ς, έφ τα σ ε ε κ εί τό 1786 π ρ ό σ φ υ γ α ς ό ήγε-
ι μόνας τής Μ ο λ δ α β ία ς ’Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς ό « Φ ι ρ α ρ ή ς » , λ ό γιο ς
I μέ π ρ ο ο δευ τικό π νεύ μ α , μ α ικ ή ν α ς τώ ν γ ρ α μ μ ά τω ν κ α ί π ο ιη τ ή ς , μ υη μ ένος σέ φ ιλ ε λ ε ύ θ ερ ε ς
! καί ε π α ν α σ τ α τ ικ έ ς τεκτονικές ο ρ γα νώ σ εις τής Ε υ ρ ώ π η ς κ α ί ιδ ρ υ τή ς, κ α θ ώ ς λέγετα ι, μ ια ς
I μυστικής π α τ ρ ιω τ ικ ή ς Ε τ α ιρ ε ία ς . Τ ό ν π ε ρ ισ το ιχ ίζ ε ι έν α ς κύκ λος «φ ω τισ μ ένω ν» Ε λ λ ή ν ω ν
ι καί ξένω ν, άκόμ η κ α ί Γ άλλω ν ε π α ν α σ τα τώ ν . Μ α ζί του β ρ ίσ κ ε τ α ι π ιθ α ν ώ τ α τ α κ ι ό Ρ ή γ α ς
! γιά λίγο δ ιά σ τη μ α . "Α ν ό Ψ α λ ίδ α ς ε ίν α ι π ρ ά γ μ α τι, ό π ω ς π ισ τε ύ ετα ι, ό σ υ γ γ ρ α φ έ α ς το ΰ
1 βιβλίου «"Ε ρω τος Α π ο τελ έσ μ α τα » (πρβλ. π ιο π ά ν ω σημ. Α ' 14), τότε μ ά ς λέει π ο λ λ ά ή ά κ ό -
> λουθη π ερ ικ ο π ή τοΰ β ιβ λ ίο υ : «Α ύτη ούν ή Π ο υ λ τά β α έ σ τ ά θ η κ α τ α φ ύ γ ιο ν κ α ί ε ίς τό ν
I Μ ολδαβίας α ύ θ έν τη ν τόν Μ α υ ροκ ορ δά τον, λέγω , εκείνον, ό ό π ο ιο ς π ρ ο ϊδ ώ ν τό σ κ λη ρό ν τε
, καί β ά ρ β α ρ ο ν, ού χ ή ττον δέ κ α ί τό ά δ ικ ο ν τή ς κ α τ ’ α ύ το ΰ ψ ή φ ο υ υ π ό τοΰ Σ ο υ λ τά ν ο υ ,
ί έφυγε νυκτός μέ ο λ ίγο υ ς τ ιν ά ς δούλους του, ά φ ε ίς τόν θ ρ ό ν ο ν . Μ εταξύ δέ α υ τώ ν ή τον κ α ι
: τ ις γ ρ α μ μ α τ ι κ ό ς το ΰ Κ α μ α ρ ά σ η ’Α ν τ ώ ν ι ο ς κ α λούμ ενος Ζ α γ ω ρ α ΐ ο ς ,
ί όχι τόσον ω ρ α ίο ς, όσον ά γχίν ο υ ς κ α ί σ π ο υ δ α ίο ς κ α ί ε ίδ ή μ ω ν πολλώ ν γλω σσώ ν». Τ ή ν π ερ ί-
! κοπή αυτή έπρόσεξε ό φ ίλο ς Κ. Π α π α χ ρ ΐ σ τ ο ς (έ.ά.σ. 394), ό ό π ο ιο ς π ε ισ τ ικ ά ύπο-
ι στηρίζει ό τι ό « γρ α μ μ α τικ ός Α ν τ ώ ν ιο ς Ζ α γο ρ α ίο ς» δέν ε ίν α ι άλλος ά π ό τόν Π ρ ω τ ο μ ά ρ ­
τυρα Ρ ή γα . Σ ’ αυτό τόν κύκλο λο ιπ ό ν τοΰ Φ ιρ α ρ ή στήν Π ο λ τ ά β α κ α λ λ ιερ γε ί τ ις νέες του
γνω ριμίες ό Ψ α λ ίδ α ς κ ι έδ ώ ίσιος μ υ ή θ η κ ε μ α ζ ί μέ τό Ρ ή γ α σέ κ ά π ο ια μ υ σ τικ ή (τεκτο­
νική) π α τ ρ ιω τικ ή οργάνωση. "Ισ ω ς έδώ έ χ ε ι τή ν ά ρχη τη ς η « Ε τα ιρ ε ία » κ α ί ο ί μ ετα γενέ-
ί στερες δ ια κ λ α δώ σ εις τή ς σ υ ν ω μ ο σ ία ς τοΰ Ρ ή γ α . Κ ι ό Ψ α λ ίδ α ς , α σ φ α λ ώ ς, κ ά π ο υ ή τ α ν
| «μεμυημένος», γ ιά νά c συνδεθή » τόσο εύκολα μέ τόν ά γνω σ τό του Π ε ρ ρ α ιβ ό τό 1799.
(Γ ιά τό Φ ιραρή βλ. D a sc a la k is , έ.ά .σ . 35, όπου κ α ί άλλη β ιβ λ ιο γ ρ α φ ία σ χετικ ή ).
1 2 . Ο Ι δυό π α τ ρ ιώ τε ς σ υ ν α ν τή θ η κ α ν α ρ γό τερ α στήν Κ έρ κ υ ρ α κ α ί γ ν ω ρ ίσ τ η κ α ν ά π ό
κοντά. «Συνομιλώ ν έν Κ ερκύρφ μ ετά το ΰ ά ο ιδ ίμ ο υ *Α· Ψ α λ ι δ α . . .» , γ ρ ά φ ε ι ό Π ε ρ ρ α ιβ ό ς
(Σύντ. βιογρ. Ρ ή γα , σ. 41). Ή σ υνά ντη σ η έ γ ιν ε μετά τά 1799, όπότε γ ρ ά φ ο ν τα ν τά γράμ­
ματα πού άναψέραμε* κ α ί π ρ ιν ά π ό τό 1817, όπότε ό Γ Ιερ ρ α ιβ ός εφ υ γε γ ια τή Ρ ω σ σ ία καί
:Μν ξαναγυρισβ, όσο τουλάχιστον ξέρω, στήν Κέρκυρα, ϊ έ κάποιο λοιπόν άπό τά ταξίδια
384 A. I. Βρανοόση

πού έκανε (Ιδίως έπί Ρώσσων) στα Επτάνησα ό Ψαλίδας ώς «Απεσταλμένος» του Άλή
πασά, συναντήθηκε μέ τον Περραιβό και γνωρίστηκαν από κοντά. Ή συνομιλία τους περί*
στράφηκε πάλι γύρο) ά π ό τ ό Ρ ή γ α : «Συνομιλών έν Κερκύρςι μετά τού Αοιδίμου
Ά. Ψαλίδα, διδασκάλου των Ίωαννίνων, περί των συμβάντων τού Ρήγα, ήκουσα παρ'αύτού
δτι 6 Άλή πασάς κτλ...» (πρβλ. σημ. Γ' 2).
13. Κρίνος, έ.ά.σ. 147β.
14. Henry Holland, Travels in the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedonia
etc. during the years 1812 and 1813. London 1815, σ. 161 κέξ.Ή περικοπή πού παραθέτω
είναι Απ' την παλιά μετάφραση τού Κ ρ ί ν ο υ (έ.ά.σ. 149α) καί Σ. Άρ αβαν τ ι ν ού (ε.ά.
σ. 475 σημ ).
15. Η. Holland, ε.ά.
16. J. C. Hobhouse, A journey through Albania and other provinces of Turkey in
Europe and Asia to Constantinople during the years 1809 and 1810, London 1813, σ.347 -
348 (σημ.).
1 7 . T. Smart Hughes, Travels in Sicily, Greece and Albania... London 1820,
τομ. A' σ. 441 κέξ. καί 462 κέξ.—Τ' Αποσπάσματα πού παραθέτω είναι Από τη μετάφραση
των σχετικών κεφαλαίων τού "Αγγλου περιηγητού πού έδημοσίευσε ό φίλος Γ ι ά ν ν η ς
Α ν α σ τ α σ ί ο υ στην έφημ. «Ήπειρωτ. Αγών» (Ίωαννίνων), 1 καί 9 Σεπτεμβρ. 1951.
18. 'Αλεξίου Πάλλη, Μελέται επί της Αρχαίας χωρογραφίας καί Ιστορίας τής 'Ηπεί­
ρου, στο περ. «Πανδώρα» τόμ. Θ' (1858-9), σ. 185α καί σημ. 1 . — καί στό ημερολόγιο
«Ή "Ηπειρος» τής Έλπ. Μαυρογορδάτου, έτος Γ', έν Κων)πόλει 1912, σ. 54.
19. Gabriel Remerand, Ali de Tebelen, pacha de Janina, Paris 1928, σ. 214-215.—
Εύρ Σούρλα, Ό Ψαλίδας καί τό Συνέδριον τής Βιέννης. Μιά ματαιωθείσα διπλωματική
Αποστολή, στά «Ήπειρ. Χρονικά» ΙΒ' 1937, σ. 157 -159.
2 0 . G. R0m6 rand, ε.ά.—Πρβλ καί X. Σοΰλην, Ήπειρ. Χρον. ΣΤ' 1931 σ. 185 καί
Εύρ. Σούρλαν, αύτ. ΙΒ' 1937 σ. 294-299.
21. Κ. Άμάντου, 01 προνομιακοί 'Ορισμοί τού Μουσουλμανισμού υπέρ των Χριστια­
νών, περ. «Ελληνικά» Θ' 1936, σ. 103 -166. Πρβλ. Ν. Πανταζοπούλου, Τινά περί τής έννοίας
των «προνομίων» επί Τουρκοκρατίας, περ. «Άρχεϊον Ίδιωτ. Δικαίου», τόμ. 10, 1943, σ.
449-471.— Ιδιαίτερα γιά τά Γιάννενα, βλ. Κ. "Αμαντον, έ.ά.σ. 119-120 καί τού ίδιου,
Ή άναγνώρισις υπό των Μωαμεθανών θρησκευτικών δικαιωμάτων τών Χριστιανών καί
ό 'Ορισμός τού Σινάν πασά, στά «Ήπειρ. Χρον.» Ε' 1930 σ. 208 κέξ.
2 2 . Ν. Πανταζοπούλου, ένθ* άνωτ. σ. 463 - 4 καί τού ίδιου, Άπό τής <λόγιας» παρα·
δόσεως είς τον Αστικόν Κώδικα, Άθ. 1947, σ. 84 καί 90-93.
2 3 . Ν. Πανταζοπούλου, Άπό τής «λογίας» παραδόσεως είς τόν ’Αστικόν Κώδικα,
Άθ. 1947, σ. 105.
2 4 . Δημ. Αθανασίου, Προς τούς Ίωαννίτας, τούς φίλους μου συμπολίτας, περ.
«Ερμής ό Λόγιος» (Βιέννης), έτ. 1817, σ. 87.
2 5 . Maurer, Ό 'Ελληνικός Λαός, έλλ. μετάφρ. X. Πράτσικα καί Ε. Καραστάθη, τόμ.
Α', Άθ. 1943, σ. 85.
2 6 . Παντζόπ. έ.ά.σ. 105. 2 7 . αυτόθι, σ. 107.
2 8 . Ίω. Ααμπρίδου, Ηπειρωτικά Μελετήματα, τεύχ. 9 (Ζαγοριακά β#), Άθ. 1889,
σ. 34.— Πανταζόπ. έ.ά.σ. 108.— πρβλ. Δ. Σάρρου, Ζαγοριακών θεσμίων έρευνα, στά «Ήπ,
Χρον.» Β' 1927, σ. 286 κέξ.
2 9 . Πανταζόπ. έ.ά.σ. 104, 30 . Maurer, έ.ά.σ. 96 §38.
31. ·Βλ. πρόχειρα στού Τρ. Εύαγγελίδου, Ίστορ« Άλή πασά, Άθ. 1896 σ. 6 8 1 ,
32 . Γ, Μαριδάκη, Ή Ελληνική Έπανάστασις ώς έκφρασις τού Εύρωπαϊκού πνεύ*
ματος, περ. «Νέα Εστία» ΜΘ\ τ. 571 (16 Άπρ. 1951) σ. 50Ga.
33 . *1 . Βισβίζη, Ή πολιτική δικαιοσύνη κατά τήν Έλλην. Έπανάστασιν μέχρι τού
Καηοβιστρίόύ, Μετ' Ανεκδότων έγγραφων, Άθ, 1941, σ. 183 (πρβλ, αύτόθι καί σ. 13)·
 ’Αθανάσιος Φβλίίας 386

3 4 . "Οτι ό Ψαλίδας προμηθευόταν καί διάβαζε τό «Λόγιο Έρμη» της Βιέννης

φαίνεται άπό τό άρχεϊο Σταύρου, πού μελέτησε ό καθηγ. κ. Σωκρ. Κουγέας (βλ. Ήπειρ.
Χρον. ΙΔ' 1939 σ. 4) καί άπό τη γνωστή επιστολή του Ψαλίδα προς τόν Ί. Ζαμπέλιο (βλ.
πιο πάνω σημ. Β' 16).
3 5 . Κ. Κούμα, Ίστορίαι των Άνθρωπ. Πράξεων... τόμ. ΙΒ', έν Βιέννηΐ832, σ.576.
3 6 . Πρβλ. Φ. Μιχαλοπούλου, Τά Γιάννενα κι ή Νεοελλ. ’Αναγέννηση, Άθ. 1930, σ.65.
3 7 . Τήν έπιστολή αυτή, γραμμένη άπό τόν Χριστόδουλο Ευθυμίου, δημοσιεύει
ό Π. Ζερλέντης, στό περ. «Παρνασσός», Θ' 1885 σ. 3ί7.
3 8 . Γούδας. έ.ά.σ. 293.— Κρίνος, έ.ά.σ. 148β.
3 9 . "Ας σημειωθή ότι καί ό συντηρητικός κατά τά άλλα Νεόφυτος Δούκας (1760*
1345) μίλησε μέ δριμύτητα για τόν ανώτερο κλήρο καί τούς μοναχούς της εποχής του.
Βλ. Σοφ. Λώλη. Αί θρησκευτικοί ίδέαι .τού Νεοφύτου Δούκα, Νέα Ύόρκη 1949, Ιδίως σ. 89.
4 0 . Τό κείμενο τού Φιλητά δημοσιεύει ό Σπ. Άραβαντινός (Ίστορ. Άλή πασά
σ. 475 σημ.) άπό άνέκδοτα χειρόγραφα πού κατείχε (πρβλ. αυτόθι, σ. μβ'). Για τις σχέσεις
τού Άλή μέ τό Λουκά καί Θανάση Βάγια, βλ. Ε. Π. Φωτιάδου, Συμβολή εις τήν περί τού
Θανάση Βάγια έρευναν, «Ήπειρ. Χρον.» Α' 1926, σ. 304 - 312 (ιδίως σ. 305. όπου καί
προγενέστερη βιβλιογραφία).
41. «Έλληνικη Νομαρχία, ήτοι λόγος περί Ελευθερίας... παρά Ανωνύμου τού
"Ελληνος. Έν Ίταλίφ 1806», σ. 44.— Οί παραπομπές μου γίνονται στις σελίδες τού πρω­
τοτύπου, τις οποίες βρίσκει ό αναγνώστης καί στις δυό μεταγενέστερες έπανεκδόσεις
Ν. Τωμαδάκη (Άθ. 1949) καί Γ. Βαλέτα (Άθ. 1949).
4 2 . Παίρνω τήν περικοπή αυτή τής «Έφημερίδος» (τού 1791) άπό τή γνωστή
μελέτη τού Δημοσθ. Ρούσσου, Αί πρώται ελληνικοί εφημερίδες, πρωτοδημοσιευμένη στήν
έφημ. «Ελεύθερον Βήμα» 25 -30 Νοεμβρ. 1928 καί άργότερα στό περ. «Νέον Κράτος»
Δ' 1940, σ. 557 κέξ. (ή πιο πάνω, περικοπή στή σ. 668 ). Βλ. καί D. Russo, Studii istorice
Creco -Romane. Opere postume, publicate supt ingrijirea lui C. Giurescu de A. si
N. Camariano, Bucuresti 1939, τόμ. Β' σ. 351 - 398.
4 3 . Πρβλ. πιό πάνω σημ. Γ' 3. 4 4 . Έλλην. Νομαρχία. σ· 198, 199, 216.
4 5 . Πρβλ. π.χ. Ν. Λ. Βέη, Ό διδάσκαλος Δημήτριος Βόντας ό Ίωαννίτης καί
περιουσιακοί παρακαταΟήκαι αυτού, στον τόμο «Έπιστημον. Μνημόσυνον Γεωργίου Κ. Γα-
ρδίκα», Άθ. 1939 σ. 65-75.
4 6 . Πρβλ. Σ. Κουγέα, Τό ήπειρωτικόν άρχεΐον Σταύρου Ίωάννου. «Ήπειρωτ.
Χρονικά» ΙΔ' 1939, σ. 24.— Οί ανέκδοτες επιστολές τού Pouqueville, πού ετοιμάζω γιά
έκδοση (βλ. πιό πάνω, σημ. Γ' 3), περιέχουν πολλά χαρακτηριστικά τέτοια στοιχεία.
4 7 . Σ. Κουγέας, έ.ά.σ. 34. 4 8 . αυτόθι, σ. 11, 4 9 . Ήπειρ. Χρον. ΙΓ' 1938
σ. 5 καί 43 - 44.
5 0 . Κουγέας, έ. ά. σ. 137 - 138. Δημοσιεύω τήν περικοπή μέ τήν ορθογραφία τού
πρωτοτύπου, όπως τό Αντέγραψα άπό τό Ίστορ. ’Αρχείο τής Έθν. Βιβλιοθήκης (άρ. 10446).
. Σημειώνω ότι στόν προτελευταίο στίχο διαβάζω καθαρά «ημορατα» (το Τμορο—τά ίμό
ί ρατα), άντί τού «ίμράτια» πού υπάρχει στό δημοσίευμα.
51. Πρβλ. καί Κουγέαν, έ.ά.σ. 138 (άρ. έγγρ. 10447).
5 2 . Βρίσκεται στα Γιάννενα, στό οικογενειακό αρχείο τού κ. Πουτέτση (οδός Βηλα-
j ρα 87), τόν όποιο κι άπό δώ ευχαριστώ,
5 3 . Πρβλ. Κρί νον, έ. ά. σ. 147.
5 4 . Κ. Ρ άδ ο υ, Οί Σουλιώται καί οί Άρματωλοί έν Έπτανήσφ, στήν «Έπετ,
I Φιλολ. Συλλ, Παρνασσού» ΙΒ' 1916 σ, 31 -108,— Π, Ζ ε ρ λ έ ν τ η , Συνθήκη Έπτανη-
! σίων καί Άλή πασσά έτει 1803, Ά θ. 1921,— Β α σ, Σ τ εφ α ν ί δ ο υ, Ό Ούγγροβλαχίας
I Ίγνάντιος ό Λέσβιος, Άθ. Ιρ34—Ν. Σ β ο ρ ών ο υ , "Εγγραφα άναφερόμενα είς τούς έν
| Αευκάδι κλέφτας καί Αρματολούς, στήν «Έπετ. τού Μεσαίων. Αρχείου» τής Ακαδημίας
! ’Αθηνών, Α' 1939, σ. 105-123.
 886 A. C. Βρανοόοη

55. Βλ. πιό κάτω σημ. Γ' 40. ·

55. <01 δυστυχείς Τωαννΐται, ευτυχείς δντες ποτέ, τονυν κατήντησαν νά περιφέ­
ρονται είς τά χωρία, ζητούντες -ψωμί ελεημοσύνην διά νά τραφούν αυτοί και τά παι- ΐ
διά των . . γράφει ένας σύγχρονος Φιλικός (Έ μ μ. S ά ν 0 ο υ, Άπομνημ. έκδ. β' Άθ. *
1939, σ. 104). Χαρακτηριστικές ενθυμήσεις και στό τΣημειωματάρι τού Γεροκαλαμένιου»
τού Κ. Κ ρ υ σ τ ά λ λ η (Πεζογραφήματα, Άθ. 1894, σ. 44). πού όΔ . Λο υ κ ό π ο υ - ;
λ ο ς τό ξανατύπωσε ώς ανέκδοτο χειρόγραφο χρονικό%στό <Ήμερολ. Μεγ. Ελλάδος», τού
1933, σ. 129-144. ,.{
57. Κ ο υ γ έ α ς, έ.ά. σ. 284 - 285 (άρ. έγγρ. 142).- 6 8 . Καλοκινήματα, σ. 3.
6 9 . Καλοκινήματα σ. 24. ;V
6 0 . Ί ω. Β η λ α ρ ά, "Άπαντα, επιμελείς Γ. Βαβαρέτου, Άθ. [1935], σ. 245.
6 1 . Άπό άνέκδοτο χειρόγραφο τού Ψαλίδα. πού δημοσιεύει ό Σ. Κρ ί ν ο ς , έ.ά.
σ. 147β,° και αναδημοσιεύει κι ό Σ. Ά ρ α β α ν τ ι ν ό ς, έ.ά. σ. 438, σημ. 1.
6 2 . Βλ. πιο κάτω την ανέκδοτη επιστολή τού Ψαλίδα της 18 Ίανουαρ. 1824 προς
τον Άλέξ. Μαυροκορδάτο. 6 3 . Ήπειρ. Χρον. Β' 1927, σ. 282.
6 4 . Τό επεισόδιο αυτό μάς τό διέσωσε ό Γ ο ύ δ α ς, έ.ά. σ. 297 - 298, δπως Μ;
τό δκουσε «σχεδόν αυτολεξεί παρά τής σεβάσμιας Βασιλικής Ψαλίδα».—Γιά τούς κινδύνους
πού διέτρεξε νά δολοφονηθή στά Γιάννενα ό Pouqueville γράφει ό ίδιος, Histoire de la :j
r£g0n0ration de la Gr0ce, έλλην. μετάφρ. Ξ. Ζύγουρα, τόμ. Α' Άθ. 1890, σ. 251.—Σχετικοί
θρύλοι καί σε μιά επιστολή τού Ν. Σ π. [ = ?] στο περ. «Έβδομάς» Α', άρ. 6 (8 Άπρ. 1884),
στό «Δελτίον τής Έβδομάδος», σ. 3.
55. Σ π. Λ ά π ρ ο υ, Περί τής παιδείας έν Τωαννίνοις επί Τουρκοκρατίας, στήν
«Έπετ. Φιλολ. Συλλ. Παρνασσού* ΙΒ' 1916, σ. 152.

Δ ' — Ο ΨΑΛΙΔΑΣ, Η ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗ Σ ΗΠΕΙΡΟΥ

Φ Ω Τ ΙΣ Μ Ε Ν Ο Σ Σ Ο Φ Ο Σ , πού έταξε τον εαυτό του κι δλες του τις δυνά ­

Ο μ ε ις σ τή ν υ π η ρ ε σ ία

δσο λ ίγ ο ι

στάση του Γ ένο υς, ό στενός

στά
τή ;

χ ρ ό ν ια
Π α τ ρ ίδ ο ς , ό φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς

του

συνεργάτης
γ ιά τήν

τω ν
α φ ύ π ν ισ η ,

κύκλω ν τού
τό
π α τρ ιώ τη ς, π ο ύ μόχθησε

φ ω τ ισ μ ό

Ρ ή γα ,
καί

ό φ ίλ ο ς,
την άνά*

σ υ ν α γ ω ν ι·
j

στής καί σ υ ν ο δ ο ιπ ό ρ ο ς το ύ Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ , τού Κ ο ρ α ή , τού Β ηλαρά, τ ο ύ Σ α κ ελ λ ά ρ ιο υ ,

τού Κ υ ρ ίτσ η Κ α ρ α γ ιά ν ν η , τού Κ ω λέττη, τού Ζ α μ π έ λ ιο υ κι δλω ν τω ν άνήσυχω ν

σ το ιχ ε ίω ν τής επ ο χή ς του, σ υ μ μ ετείχ ε π ά ν το τε — κ α ί μ ετα ξύ τω ν πρώ τω ν μ ά λ ισ τα —

σέ κάθε π α τ ρ ιω τ ικ ή κ ίν η σ η πού απόβλεπε στήν π ρ ο ε το ιμ α σ ία τής μελλούμενης

άνάστασης τού Γ ένους, σέ κάθε μ υ σ τικ ό σ χ έ δ ιο καί σέ κάθε π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ α σ τ ικ ή

— γ ιά έμμεση ή άμεση δ ρ ά σ η — ε ν έ ρ γ ε ια .

Ή Φ ιλ ικ ή Ε τ α ιρ ε ία υ π ο λ ο γ ίζ ε ι πολύ καί προσδοκά πάμπολλα άπό τούς

π α τ ρ ιω τ ικ ο ύ ς κύκλους τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν . Σ τή ν αυλή τού *Α λή πασά καί γύρω της

ε ίν α ι συγκεντρω μένες πολλές ε θ ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , πού θ ά δώ σουν χ ρ ή σ ιμ ο υ ς παρά* ί

γοντες στό σ χ ε δ ια ζ ό μ ε ν ο αγώ να. Ο ί Ή π ε ιρ ώ τ ε ς αρχηγοί κι οί άλλοι π ρ ω τ ε ρ γ ά τ ε ς,.

τής Φ ιλ ικ ή ς Ε τ α ιρ ε ία ς γ ν ω ρ ίζ ο υ ν καλά πρόσ ω πα καί πράγματα \

Σ τά 1818 έχουν ήδη κατηχηθή στό μεγάλο μ υ σ τικ ό δλοι οί π α τ ρ ιω τικ ο ί

κύκλοι τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν καί ή κατήχηση προχω ρεί τολμηρά κι ώ ς τό στενό π ε ρ ι·ι

ί
 ’Αθανάσιος Φαλίδας 887

βςχλλον τ ο υ Ά λ ή π α σ ά . Κ ά π ο ιο ι τολμηρότεροι Α π ο φ α σ ίζ ο υ ν νά π ρ ο σ η λ υ τίσ ο υ ν κ α ί

τον ίδ ιο ιό Β εζύρη, Α λλά ή φ ρόνηση τω ν συνετώ ν Ή π ε ιρ ω τ ώ ν τούς Α π ο τρ έπ ει \

€*Η *Εταιρεία έπολλάπλάσιάσΰη είς τ α *1ωάννινά χάί τ α πέριξ μέρη προς

δλους τους π ο λ ε μ ι κ ο ύ ς και π ο λ ί τ ι κ ο υ ς τ ω ν » · . * 0 φ λ ο γ ε ρ ό ς κ ι Α ν ή ­
συχος Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς του Γ ένους π α ίζει Α σφαλώ ς σ η μ α ν τικ ό ρόλο σ* δ λ η ν αυτή τήν

κ ίν η σ η . ” Α λ λ ω σ τ ε καί κ ά π ο ιο ι στενοί σ υ γ γ εν είς του, πού ζούσαν στη Ρ ω σ σ ία καί

σ τις Π α ρ α δ ο υ ν α β ε ιε ς χώ ρες, κ ιν ο ύ ν τα ι τώ ρα πυρετω δώ ς γιά τή ν π ρ ο ε το ιμ α σ ία τώ ν

εξορμήσεω ν τού Ύ ψ ηλάντη*.

Σ έ λ ίγ ο , ή π ο λ ιο ρ κ ία τού Α ποστάτη Β εζυρη τώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν Απ* τά σουλ-

τα ν ικ ά στρατεύματα Α πασχολεί ζω η ρ ά τούς Φ ιλ ικ ο ύ ς, π ο ύ Ε π ιδ ιώ κ ο υ ν νά επω φ ε-

ληθούν Από τήν Α προσδόκητη αυτή ε υ κ α ι ρ ί α 5. Ο ι " Ε λ λ η ν ε ς ο π λ α ρ χ η γ ο ί, και Ιδ ια ί­

τερα ο ί Σ ο υ λ ιώ τες, π α ίζο υ ν ήδη τό δ ιπ λ ό π α ιγ ν ίδ ι τους σ τις π ο λ ε μ ικ έ ς ε π ιχ ε ι­

ρ ή σ εις, γ ια νά π α ρ α τ ε ίν ο υ ν τ ή ν Α π α σ χ ό λ η σ η τώ ν ε χ θ ρ ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν σ τή ν "Η π ε ιρ ο .

Έ κ τα κ το ι απεσταλμένοι τής Φ ιλ ικ ή ς ε το ιμ ά ζο ν τα ι Γ Ε χεϊ ε ί ν α ι

γ ια τά Γ ιά ν ν ε ν α :

συναγμένοι δλοι οι γενναίοι ανδρες του Γένους μας άπό τό μέρος τής *Ελλάδος*,
γ ρ ά φ ο υ ν ο ί σ χ ε τ ι κ έ ς ε π ι σ τ ο λ έ ς τ ώ ν ο ρ γ α ν ω τ ώ ν τ ή ς Έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς . <εΕκεί είναι

συναγμένοι δλοι οί χαπιτάνοι τής Θεσσαλίας, Λεβαδείας, *Ηπείρου και Μακεδο­

νίας, άπό τους όποιους προσμένει τινάς τ α ς μεγαλυτέρας δουλεύαεις... Έ χει τους
ευρίσκει δλους μαζί και τους καταπείϋει βέβαια με μεγάλην ευκολίαν...»*.
Ο ί ίδ ιο ι μας πληροφορούν ό 'τ ΐ ζω ηρές ζυ μ ώ σ εις γ ίν ο ν τ α ι στα στρατό­

πεδα τής Η π ε ίρ ο υ :

« Ό Πενϋερός [έτσ ι ά π ο κ α λ ε ΐτα ι κ ρ υ π τ ο γ ρ α φ ικ ά 6 Ά λ ή πασάς κατά τον

μ υ σ τικ ό κ ώ δ ικ α τής Φ ιλ ικ ή ς άντιστέκεται γενναίως · δεν ήταν άχαμνή

Ε τα ιρ ε ία ς]

αυτή ή σκηνή, ν α εσυντροφεύετο με γνώμας και έργα τών Κυρίων, καί άναμφι-
βόλως ή&έλαμεν ώφελη&ή μεγάλως, δταν ή Ά&ηνά συντροφενη τον *Αρην...».
Κ α ι σ* ά λ λ η ε π ι σ τ ο λ ή Α ν α φ έ ρ ε τ α ι δ τ ι : « Ό Πενΰερός είσέτι δέν έξέπνευσε καί
έ λ π ί ζ ο ν τ α ι κ α ί Α π ’ α υ τ ό ν κ α λ ά π ρ ά γ μ α τ α * διότι, ώς έβε-
, βαιώ&η άπό εναν 9Αρχιερέα, ε ί ν α ι δ λ ο ς δ λ ω ς ε ι ς τ ή ν υ π ό & ε σ ι ν .
, Δεν πρέπει ν α άμεληΰώσι τ α δσα γράφουσιν οί 9Επίτροποι προς τους έδώ...» 1.

Ό γαμπρός τού Ψ α λ ίδ α , δ για τρ ό ς Λ ουκάς Β ά γ ια ς, έ μ π ισ τ ο ς τού Ά λ ή ,

ι είβγήκεν άπό μέσά μέ Α ρ κ ε τ ή ν ποσότητα χρημάτων καί εγινεν αφάντος, μην

i ήξεύροντας κανείς που επήγεν», π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί σ τ ι ς 9 ’ Ι α ν ο υ ά ρ ι ο υ 1 8 2 1 ό φ ι λ ι κ ό ς
! Μ άνθος Ρ ιζά ρ η ς τ ο ν Ξ ά ν θ ο 8. Θ ά τον βρούμε Α ργότερα στήν έπαναστατημένη

Ε λ λ ά δ α , στο π λευ ρ ό το ύ Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο υ ·.

*0 προεστός τού Ζ α γ ο ρ ιο ύ , δ κύρ*Ά λέξης Ν ούτσος, σ υ ν α π ο κ ο μ ίζει κι αύ-

■ τός ο σ ο υ ς θ η σ α υ ρ ο ύ ς μ π ο ρ ε ί κ α ί κ α τεβ α ίν ει στήν Α γ ω ν ιζό μ εν η Ε λ λ ά δ α 10. Τ ό ϊδ ιο

| Ε π ιχειρ εί δ τρ α γ ικ ό ς κ ύ ρ -Μ ά ν θ ο ς Ο ί κ ο ν ό μ ο υ 11, γρ α μ μ α τικ ο ί καί σύμβουλοι τού

t Ά λ ή , καί π λή θο ς π α λ λ η κ ά ρ ια κι ο π λ α ρ χ η γ ο ί, Έ λ λ η νες καί Τ ο υ ρ κ α λ β α ν ο ί la .

Ή Φ ιλ ικ ή Ε τα ιρ ε ία έχει κάνει π λ ο ύ σ ια σ υ γ κ ο μ ιδ ή στελεχώ ν, παλληκα-

ρ ιώ ν κ α ί χ ρ η μ ά τ ω ν στά Γ ιά ν ν ε ν α .
888 A. I. Βράνούση

Ό Ύ ψ η λ ά ν τη ς δ ιο ρ ίζ ε ι « ’Α ρ χ η γ ό τω ν ’Η π ε ιρ ω τ ικ ώ ν "Ο πλω ν» τό X ρ ι-

σ τ ό φ ο ρ ο / Π ε ρ ρ α ι β ό , τό γνω σ τό α γ ω ν ισ τή της Π ά ργα ς, π α λ ιό σύντροφ ο

^ _
του Ρ ή γ α κ α ι σ τενό φ ίλ ο του Ψ α λ ίδ α , Σας στελλω — γ ρ ά φ ε ι
δπω ς ε ίδ α μ ε . «

ή σ χ ε τ ι κ ή π ρ ο κ ή ρ υ ξ η τ ο υ Ύ ψ η λ ά ν τ η ( 7 Ό κ τ . 1 8 2 0 ) — τον άνδρεΐόν καί γενναιον

Περραιβόν , τον παλαιόν συναγωνιστήν σας, με τον οποίον πολλάκις σννηγωνί-

σΰητε κατά των έχ&ρών τής Πατρίδος καί εμοιράσατε ευτυχίας κα\ ταλαιπωρίας, , . » 15.
Ό Π ε ρ ρ α ιβ ό ς , ύσ τερ 9από μ εγ ά λ ο τ α ξ ίδ ι (Β ε σ σ α ρ α β ία — Κ ω ν /π ο λ η — "Υ δ ρ α

— Μ ά νη ), κ α θυσ τέρη σ ε αρκετά στή Μ ά ν η 14, ά λ λ α κατά τον ’Α π ρ ί λ ι ο του 1 8 2 1 15

εφ τασε στο Σ ο ύ λ ι. Ε ίν α ι δυνατόν νά μήν ε π ικ ο ιν ώ ν η σ ε στήν "Η π ε ιρ ο μέ τον

Ψ α λ ίδ α , τον π α λ ιό γ ν ώ ρ ιμ ο κ α 'ι συνεργάτη του σ τις π α λ ιέ ς σ υ ν ο μ ω τικ ές

τους ε ν έ ρ γ ε ιε ς ; 16

"Α λλος απεσταλμένος τής Φ ιλ ικ ή ς στήν "Η π ε ιρ ο , δ Μ ε τ σ ο β ίτη ς Δ η μ ή·

τ ρ ι ο ς " Υ π α τ ρ ο ς , δεν εφ τασε δ υ σ τ υ χ ώ ς σ τ ο ν π ρ ο ο ρ ι σ μ ό τ ο υ 17. " Ε φ τ α σ ε δμω ς

σέ λ ίγ ο δ Ή π ε ιρ ω το μ α κ ε δ ό ν α ς (α π ό τή Μ η λ ιά του Μ ετσόβου) α γ ω ν ισ τή ς Ά ν α·

σ τ ά σ ι ο ς Κ α ρ α μ ΐ χ ο ς , γ ν ώ ρ ισ ε α πό κοντά στά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια τήν το π ικ ή

(ε π α ν α σ τα τ ικ ή οργάνω ση, συνδέθηκε μαζί της και μάς άφησε, ευτυχώ ς, σημαν­

τικ ές π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς σέ μ ιά "Ε κθεσ η πού συνέταξε αργότερα (2 4 Ιο υ ν ίο υ 1822)

π ρ ος τήν Π ρ ο σ ω ρ ιν ή Δ ιο ίκ η σ η τής Έ π α να σ τα τη μ ένη ς Ε λλά δος.

Σ τά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια έχει καταφ ΰγει δ Ψ α λ ίδ α ς, δ στενός το υ φ ίλ ο ς Βηλαρας

καί π λή θος άλλοι Γ ια ν ν ιώ τ ε ς, από τον Α ύγουσ το τού 1820, πού ά ρ χ ισ α ν οί

Ιχ θ ρ ο π ρ α ξ ίε ς κατά τού Ά λ ή καί καταστράφ ηκαν τά Γ ιά ν ν ε ν α .

Έ δ ώ ε ίν α ι, φ α ίν ετα ι, ή κ ε ν τ ρ ι κ ή ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή ο ρ γ ά ­

ν ω σ η , πού κ α θ ο δη γεί τον α γώ να στήν "Η π ειρ ο τις π α ρ α μ ο ν έ ς καί τά πρώ τα

χ ρ ό ν ια τού Μ εγάλου Ε ικ ο σ ιέ ν α . ’Α π ό δώ κατευθΰνονται οί μ υ σ τικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς για

τή ν κατηχηση καί τον π ρ ο σ η λ υ τισ μ ό στά σ χ έ δ ια τής Φ ιλ ικ ή ς δλω ν τώ ν σημαν­

τικ ώ ν π α ρ α γόντω ν πού β ρ ίσ κ ο ν τα ι συγκεντρω μένοι στά Γ ιά ν ν ε ν α καί στά δυο

α ν τ ίμ α χ α στρατόπεδα τ ή ς ’Η π ε ίρ ο υ . Ά π ό δώ φ υγαδεύονται υστέρα γ ιά τήν επα-

ναστατημένη Ε λ λ ά δ α δλοι οί π α τρ ιώ τες καί οί δ π λ α ρ χ η γ ο ί. Έ δ ώ συγκεντρώ νεται

τό ά φ θ ο νο η π ειρ ω τικ ό χρήμα καί δ ιο χ ετεύ ετα ι στούς ά γ ω ν ιζό μ ε ν ο υ ς αδελφ ούς.

Τ ή ν οργάνω ση αυτή καί τή ν π ε ρ ίφ η μ η «ΑΓάσσα τών Γιάννίνων» δ ιε υ θ ύ ν ε ι *

στο Τ σεπέλοβο τού Ζ α γ ο ρ ιο ΰ , δ γ ια τρ ό ς καί π ο ιη τή ς ’Ι ω ά ν ν η ς Β η λ α ρ α ς

(1771 — 1 8 2 3 ), δ γνω σ τός π α λ ιό ς επαναστάτης τής Β ε ν ε τία ς, πού κ ιν δ υ ν έυ σ ε

σ ο β α ρ ά γ ιά τις το λ μ η ρ έ ς ε π α ν α σ τ α τ ικ έ ς το υ ε ν έ ρ γ ε ιε ς σ τά φ ο ιτ η τ ικ ά το υ χ ρ ό ν ια , καί

ά ν κ ά π ο ια καλή τύχη δεν τον βοηθούσε, θάχε ύποστή τότε (1 7 9 7 ) τό μ α ρ τύ ρ ιο του

Ρ ή γ α , ένα χρόνο π ε ρ ίπ ο υ π ρ ίν άπό τ ό Θ ε σ σ α λ ό Π ρ ω τ ο μ ά ρ τ υ ρ α 19. Σ τ ο πλευρό του

Β ηλα ρά β ρ ίσ κ ε τα ι δ Ψ α λ ί δ α ς καί οί δυο μ α ζί — σ υ ν ο δ ο ιπ ό ρ ο ι στον εθ νο δια -

φ ω τ ισ τικ ό ν ά γώ να πάντα, σ υ ν ο δ ο ιπ ό ρ ο ι καί στον α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ό — ε π ε κ τ ε ίν ο υ ν

τή δράση, σ υ ν το ν ίζ ο υ ν τις ε ν έ ρ γ ε ιε ς , σ υ σ π ε ιρ ώ ν ο υ ν γύρω τους δλα τά χ ρ ή σ ιμ α π

σ το ιχ ε ία καί καταστρώ νουν τά σ χ έ δ ια γ ι ά ν ά ξ ε σ η κ ώ σ ο υ ν ο λ ό κ λ η ρ η

τ ή ν νΗ π ε ί ρ ο .
 (

’Αθανάσιος Ψαλ(8ας 889

*Η έκθεση του Ά ν α σ τ . Κ α ρ σ μ ίχ ο υ (2 4 Ίο υ ν . 1 8 2 2 ), πού προανέφ ερα,

μας π λη ρ ο φ ο ρ εί άρκετά πράγματα γ ια δλην α υτή τήν κ ίν η σ η . Π α ρ α θ έτω μ ερ ικ ές

π ε ρ ικ ο π έ ς από το υ π ό μ νη μ α του Κ α ι. α μ ίχ ο υ , γ ια τί μ ε τ α φ έ ρ ε ι, δ π ω ς θ ά Ιδούμ ε,

τις σ κ έψ εις καί τά σ χ έ δ ια τω ν π α τ ρ ιω τ ι­

κώ ν κύκλω ν του Β ηλαρά καί του Ψ α λ ίδ α

καί έκθέτει τΙς Ιπ α ν α σ τα τ ικ έ ς τους ένερ-

γειες :

« . . . Δ εκαοκτώ ήδη μήνας δ ια τρ ίψ α ς

ε ίς τήν "Η π ε ιρ ο ν κ α 'ι Θ εσ σ α λ ία ν , Ιπ ρ ο -

δ ιά θ ε σ α τά πνεύματα τω ν κ α το ίκ ω ν καί

έβαλα σ υ σ τη μ α τικ ώ ς τάς β ά σ ε ις μ ια ς γε­

ν ικ ή ς έ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς κ α τά τω ν τυράννω ν,

ευθύς δτα ν ήθελε δοθή ή καλή π ε ρ ίσ τα -

σ ις. Σ υνεννοήθη ν μέ πολλούς φ ιλ ο γ ε ν ε ΐς

ανδρας, ο ιτ ιν ε ς μ έ ιε ρ ο ύ ς δρκους ύπεσχέ-

θησ α ν π ίσ τιν καί π ρ ο θ υ μ ία ν , καί ε ίν α ι

έτο ιμ ο ι να σ υ ν ε ισ φ ε ρ ω σ ιν έκαστος ο ,τ ι

δΰναται υπέρ τής κ ο ιν ή ς καί ιδ ία ς τω ν

ε λ ε υ θ ε ρ ία ς.

Ά π ε λ θ ώ ν δ έ κ α ί ε ίς τό Ζ α γ ό ρ ι,

σ υ ν ω μ ίλ η σ α μετά τ ο ύ έ ξ ο χ ω τ ά τ ο υ *1 ω ά ν -

ν ο υ Β η λ α ρ ά , άνδρός ε π ισ ή μ ο υ δ ιά

τήν π α ιδ εία ν καί φ ρ ό ν η σ ίν το υ , δ σ τις μέ

ύπεσ χέθη ω σ α ύτω ς τήν π ρ ο ς τό έθνο ς π ί-

Ο Χ Ρ ΙΣ Τ Ο Φ Ο Ρ Ο Σ Π Ε Ρ Ρ Α ΙΒ Ο Σ
σ τ ιν καί π ρ ο θ υ μ ία ν . Τ ον καλόν τούτον
(Α π ό π α λ ιά ξ υ λ ο γ ρ α φ ία )
π α τ ρ ιώ τ η ν ε κ ρ ίν α μ εν μ ετά το ύ κ υ ρ ίο υ Δη-

μ η τρ ιο ύ Κ ω ν σ τ α ν τ ί ν ο υ ’ Α θ α ν α σ ί ο υ 1* ά ξ ι ο ν νά ε ίν α ι έ π ισ τά τη ς κ α ί φ ύ λ α ξ τω ν

δσω ν χ ρ η μ ά τ ω ν ή θ ε λ ε 'δ υ ν η θ ή νά συνάξη α π ό φ ιλ ο γ ε ν ε ΐς καί έλευθερόφρονας

π ο λ ίτα ς* κ α ί ε ΐμ ε θ α ε ύ έ λ π ιδ ε ς δτι ή ε θ ν ικ ή αύτη Κ ά σ σ α τ ω ν Ί ω α ν -

ν ί ν ω ν Ιμ π ο ρ εΙ νά σταθή μ ία ν ήμέραν ω φ ε λ ιμ ω τά τ η ε ίς τήν έ ξ ό π λ ίσ ιν

εκ ε ίν ω ν τω ν μερώ ν.

Π όσον μέγα συμφέρον ε ίν α ι ε!ς το ν σ κ ο π ό ν τή ς ε θ ν ικ ή ς μ α ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς

τό νά έ ιε ρ γ η θ ή τ α κ τ ικ ώ ς ή έ π α ν ά σ τα σ ις τώ ν είς Ικ ε ΐν α τά μέρη ε υ ρ ισ κ ο ­

μένω ν α ν δ ρ ε ίω ν όμογε' ώ ν, κ α ν ε ίς δεν ά μ φ ιβ ά λ λ ε ι. . .

. . . ’Ε άν ήσαν είς τά όπλα τό Μ έτσοβον, τά Χ ά σ ια , τό Ζ α γ ό ρ ι, τά

’Ι ω ά ν ν ι ν α , τά Γρεβενά, πού ήθελεν εύρει κ α ιρ ό ν δ Χ ο υ ρ σ ίτη ς νά συνάξη

τόσας χ ιλ ιά δ α ς καί νά α π ε ιλ ή ε ισ β ο λ ή ν ε ίς τά α ν α το λ ικ ά τής Ε λ λ ά δ ο ς ;

Ε ίν α ι όμω ς κ α ιρ ό ς καί τό νέφος τούτο νά δ ια λ ΰ σ ω μ ε ν καί παν άλλο είς τό

Iι
εξής νά έ μ π ο δ ίσ ω μ ε ν , εάν δ ε ίξ ω μ ε ν θερμότητα καί ζήλον ε θ ν ικ ό ν , ό π ο ιο ν
-l·
ά π α ιτ ε ι μ ία το ια ύ τη έ θ ν ικ ή έπ α ν ά σ τα σ ις.

Π ροβάλλω λ ο ιπ ό ν μέ σέβα; βαθύτατον προς τήν Ύ π ερ τά τη ν τού

Έ δ ν ο υ ς Β ουλήν:

A
390 Α» I. Βρανβύοη

α ') 'Ό τ ι συμφ έρει νά γρά ψ η προς τον π ρ ο ε ιρ η μ έ ν ο ν έξοχω τατον

Ί ω d ν ν η ν Β η λ α ρ ά ν , ' ε π ικ υ ρ ο ύ σ α αυτόν ε ίς τήν ε π ισ τα σ ία ν και

φ ΰ λ α ξ ιν τ ω ν γ ιν ο μ έν ω ν συνδρομώ ν, ένθαρρύνουσα το ν ζ ή λ ο ν το υ κ α ί δ ιδ ο ΰ σ α

ε ις αυτόν τάς ά π α ιτ ο υ μ έ ν α ς κατά κ α ιρ ό ν δ*αταγάς.

β ') Ν ά ε μ π ισ τ ε υ θ ή καί ε ίς εμέ ί^ χ ΰ ν τιν α και κύρος, δ ιά \ά π α ρ ευ ρ ί*

σκω μαι ε ις τά σύνορα τής Η π ε ίρ ο υ κ α 'ι ν ά ενεργώ πάντα τά α ν α γ κ α ία μέσα

δ ιά νά σ υνάψ ω ε ίς έν τάς Ιδέα ς τω ν π ρ ο ε ιδ ο π ο ιη μ έ ν ω ν ομογενώ ν κ α 'ι δ ι ά τ ή ς

μ υ σ τικ ή ς σ υ γ κ ο ιν ω ν ία ς νά τούς καταστήσω εν σώ μα.

γ ') Ν ά σταλθή ε ίς τήν ’Ή π ε ι ρ ο ν εντεύθεν κ α 'ι εκ τω ν νήσω ν τής

. Ε λ λ ά δ ο ς αρκετή σ τρ α τιω τικ ή δ ΰ ν α μ ις , ή τ ις έ π κ ρ α ν ε ισ α , νά συνταράξη τούς

εχθρούς, και έμψ υχώ σασα τούς ο μ ο γ ε ν ε ίς, νά δώ ση ε ίς αυτούς κ α ιρ ό ν νά

έγερθώ σ ι και νά συγκροτήσω σι σ τρ α τιω τικ ά σ ώ μ α τ α . . . » 20.

Ο ί π ρ ο τά σ εις αυτές, τιςό π ^ Τ . ς υποβάλλει στή Β ουλή τής επαναστάτη- ?

μένης Ε λ λ ά δ ο ς δ Ά ν α σ τ. Κ α ρ α μ ιχ ο ς, ε ίν α ι α κ ρ ιβ ώ ς τά σ χ έ δ ια πού ε ίχ α ν κ α τα ν ί

στρώ σει στα Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια τήν εποχή αυτή οι π α τρ ιώ τε ς τής Η π ε ίρ ο υ μ ’ έ π ικ ε -,ρ

φ αλής τό Β η λ α ρ ά κ α ί τον Ψ α λ ί δ α. Ά λ λ 9 ας ακούσουμε καλύτερα τον ΐδ ιο |

.1
τον Ψ α λ ίδ α π ώ ς εκ θέτει δλες α ύ τίς τις ε π α ν α σ τα τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς . 11
r
Τ ό κ α λ ο κ α ίρ ι τού 1822 δ Ψ α λ ίδ α :, αφήνοντας τά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια , π ε ρ ν ά ε ι!

στήν Κ έ ρ κ υ ρ α 21, γ ιά νά έ π ικ ο ιν ω ν ή σ η άπό κει μέ τήν π ρ ο σ ω ρ ιν ή Ε π α ν α σ τα τικ ή :.

Δ ιο ίκ η σ η . Ε κ ε ί συντάσσει Προς τη γενναίο· f

αμέσω ς καί στέλνει ένα υπόμνη μα «

τατη Βουλή και τον εκλαμπρότατο ΪΙοίγκηπα του Ελληνικού Γένους» , τ ο ν Ά λ έ - ^

ξανδρο Μ αυροκορδάτο, οπού, ανάμεσα στ’ άλλα, γ ρ ά φ ε ι: Jt

I
.« 'Ό σ ο ξακολουθονσε ή π ο λ ιο ρ κ ία τού Ά λ ή πασά άπό τό Σ ο υ λ τ ά ν ο ,ϊ1

σ κ ο ρ π ισ μ έ ν ο ι καί καταστρεμμένοι άπό τήν π υ ρ κ α γ ιά τώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν , κ ά τιί

ε λ π ίζα μ ε. ’Α φ ο ύ δμ ω ς έπεσε [ = τελ ε ίω σ ε ] δ πόλεμος τού Ά λ ή , α ρ χ ίσ α μ ε ^

ν ά γ υ ρ ε ύ ο υ μ ε τ ρ ό π ο ν ά σ η κ ώ σ ο υ μ ε τ ή ν ’Ή π ε ι ρ ο .

Μ έ τό μέσον τού Λ α π π ά, π α λ α ιο ύ γ ρ α μ μ α τικ ο ύ τού Ά λ ή π α σ ά ” ,

κ α ί τού Ά θ. Κ α ρ α μ ί χ α, έκάναμεν ένα σ χ έ δ ιο ν γ ε ν ικ ό ν π ο λ ε μ ικ ό ν , μέ

τήν χ ω ρ ο γ ρ α φ ία ν τ ή ς ’Η π ε ί ρ ο υ καί γ ιά τον π ο λ ε μ ικ ό ν χαρακτήρα τών>

Α ρ β α ν ιτ ώ ν , τής μόνης π ιθ α ν ά β ο η θ η τικ ή ς μας δύναμης στήν Ή π ε ιρ ο ,

κατά τό παρόν.

Δ εν έ λ ε ιψ ε μέ τό ίδ ιο μέσον κι άλλος φ ιλ ο γ ε ν ή ς Ή π ε ιρ ώ τ η ς , ’Ι ω ά ν

ν η ς δ Β η λ α ρ ά ς, νά σ τε ίλ η άναφ οράν προς τον Έ κλα μπρότα τον Π ρ ίγ·

κ η π α δ ιά μ ία ν κ ο ιν ή ν κάσσαν τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν . Α υτή κατά δ υ σ τ υ χ ί α ν Ικάτ]

καί δεν ήξεύρομεν τί α π ο γ ί ν ε . . · 28.

Ά γ ρ ο ικ η θ ή κ α μ ε ν [ = συνεννοηθήκαμε] μέ τον ίδ ιο ν Β η λ α ρ α ν

δ ό π ο ιο ς ε ΰ ρ ίσ κ ε τ α ι ε ίς τά χ ω ρ ιά τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν Ζ α γ ό ρ ια , κατά τήν άπ<Η

φ α σ ιν ο π ο ύ έκάμ αμ εν νά ενεργή αυτός έκει καί εγώ ά π ’ε δ ώ ά π ό τούς Κ ορφούς

Τ ό σ χ έ δ ι ο ε ί ν α ι ν ά σ η κ ώ σ ο υ ν τ’ ά ρ μ α τ α δλ'#

ή δ υ τ ι κ ή π λ ε υ ρ ά τ ή ς Ή π ε ί ρ ο υ , ονομαζόμενοι Π α ρ α κ α λ α μ ϊτδ δ χ
 'Αθανάσιος ΦαλίδΛζ 891

νά ενω θούν μέ τούς Σ ο υ λ ιώ τες, χ ω ρ ιά τη ς Κ ό ν ιτσ α ς και νά φ θά σ ουν εω ς

τό Ά ργυρόκα σ τρον, αφ ού ενω θούν μέ ε κ ε ίν ο της Π α λ ιά ς Π ο γ ω ν ια ν η ς, κ α 'ι

νά σύρουν στο μέρος τους τούς εκεί χαύνους ’Α ρ β α ν ί τ ε ς . . .» Μ.

Τ ά υπομνήματα αυτά τού Κ α ρ α μ ίχ ο υ και τού Ψ α λ ίδ α , κ α θ ώ ς κ α 'ι άλλα

ακόμα τού δευτέρου προς τον Ά λ έξ. Μ αυροκορδάτο, πού ακολούθησαν, ε ίν α ι

μ ο ν α δ ικ ά ισ το ρ ικ ά ντοκουμέντα κι αποκαλύπτουν άγνω στες πτυχές τω ν α γώ νω ν

τού Ε Ικ ο σ ιέ ν α στην ’Ή π ε ι ρ ο . Έ δ ώ ζω γ ρ α φ ίζ ε τα ι ανάγλυφ ος ό Ψ α λ ίδ α ς, οί α σ τ α ­

μάτητες π α τ ρ ιω τικ έ ς του έ ν έ ρ γ ε ιε ς , τά μεγάλα του σ χ έ δ ια και ή έπανα-

• σ τα τικ ή του δράση. Δ υστυχώ ς, δέν έχουμε ολόκληρο τό ‘ κ ε ίμ ε ν ο τής αναφ οράς

ιαυτής τού Ψ α λ ίδ α , πού παρέθεσ α π ιο πάνω . Ό Β λ α χ ο γ ιά ν ν η ς, π ού την παρου-

ισ ία σ ε, σ η μ ε ιώ ν ε ι δτι ακολουθούν π ιο κάτω λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς γιά π ο λ ε μ ο φ ό δ ια καί

,χρ ή μ α τα κι ό Ψ α λ ίδ α ς ζη τά ει ά π ’ τό Μ αυροκορδάτο *ά τούς έφ ο δ ιά σ η μέ σ χ ε τ ικ ή

Ιέ ξ ο υ σ ιο δ ό τη σ η , γ ιά να μπορούν νά ενεργούν σάν ε π ίσ η μ ο ι εκπρόσω ποι τής Ε π α ­

ν α σ τ α τ ι κ ή ς Κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ς σ τ ή ν ’Ή π ε ι ρ ο * ζ η τ ά ε ι: «δυο αποδείξεις πληρεξονσιότητος,

\εις εμένα και τον Βηλαράν» .
Δ υστυχώ ς, ό Μ αυροκορδάτος δεν μπόρεσε ή δέ θέλησε νά ε π ε κ τ ε ίν η τις

•.π ο λ ε μ ικ έ ς ε Λ ιχ ε ιρ ή σ ε ι ς προς τήν * Ή π ε ιρ ο . Τ ά σ χ έ δ ια τού Ψ α λ ίδ α καί τού Β ηλα ρά

•γιά τ ή ν εξέγερση τω ν μ α χ η τικ ό οτατων ε π α ρ χ ιώ ν τής ’Η π ε ίρ ο υ , από τό * Σ ο ύ λι

ιώ ς τ ο ν Κ αλαμά, τήν Π ω γ ω ν ια ν ή καί τή ν Κ ό ν ιτσ α κι ώ ς τ’ ’Α ρ γ υ ρ ό κ α σ τρ ο καί

τή Χ ιμ ά ρ α , έμ ειν α ν χ ω ρ ίς κ α μ μ ιά σχεδόν ε π ίσ η μ η υ π ο σ τή ρ ιξ η α π ’ τό κέντρο.

‘Ε ί ν α ι β έ β α ιο όμω ς ότι ό Μ αυροκορδάτος έλαβε σοβαρά ύπ* όψ η του τίς υ π ο δ ε ί­

ξ ε ις καί τά σ χ έ δ ια τού Ψ α λ ίδ α καί τού Β ηλαρά. Ή π α τ ρ ιω τικ ή οργάνω ση τώ ν

,’ Η π ε ι ρ ω τ ώ ν δέν άρκέσθηκε μόνον στά δυο υπομνήματα πού ά ν α φ έρ α μ ε— τού

Κ α ρ α μ ίχ ο υ κ α ί το ύ Ψ α λ ίδ α — αλλά βρήκε τρόπο νά σ τε ίλ η καί ε ιδ ικ ό ν απεσταλ­

μένο στο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι, γ ιά νά συνάντηση τό Μ αυροκορδάτο κα ί νά τού εκθέση τήν

Γ /.α τά σ τα σ η τής ’Η π ε ίρ ο υ κ α ί τά ε π α ν α σ τα τ ικ ά σ χ έ δ ια γ ιά τον ξεσηκω μό της.

*0 απεσταλμένος αυτός ήταν ό γ ιο : τού Β ηΧ χχρά ό Σ τέφ ανος, πού μαζί μέ τον

πρω τότοκο γιο τού Ψ α λ ίδ α τον Π έτρ ο κατέβηκαν ν ’ ά γ ω ν ισ θ ο ύ ν στη μαχο-

μ ε ν η Ε λ λ ά δ α 25.

Ή απάντηση τού Μ αυροκορδάτου στο υπόμνη μα τού Ψ α λ ίδ α δέν σώ ζεται

δυστυχώ ς, ξέρουμε δμω ς μ ιά σύντομη π ε ρ ίλ η ψ ή της από τό πρω τόκολλο πού κρα­

τούσε ό Μ αυροκορδάτος καί όπου, μέ η μ ερ ο μ η ν ία 29 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1822,

σ η μ ειώ ν ει τά εξής :

«Π ρος Ψ α λ ί δ α ν ε ίς Κ ορφ ούς. Ά π ό κ ρ ισ ις ε ις τό γ ρ ά μ μ α του* — δ τ ι

\ έπληροφορήθην κ α ί εξ α υ το ύ καί εκ στόματος τού Ίω ά ν ν ο υ Β η λ α ρ ά 90 περί

τού σκοπού τω ν καί δσα ζητούν’ — οτι κατά τό παρόν, δ ιά τάς μεγάλας

άνάγκας καί τούς κ ιν δ ύ ν ο υ ς ε ις τούς ο π ο ίο υ ς ε ύ ρ ισ κ ό μ ε θ α , δέν ήμπορούμεν

νά τούς συνδράμω μεν* θέλω δέ τούς Ιδεά σ η περί τώ ν πρακτέω ν εν κ α ιρ φ ,

ά φ ’ ού έλευθερω θώ μεν από τά π α ρ ό ν τα δ ε ι ν ά κ τ λ . » 27.

Ά λ λ ’ άν ό Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το ς β ρ ισ κ ό τα ν σέ· α δ υ ν α μ ί α νά σ τε ίλ η στρατεύματα

ι ϊ τ ή ν ’Ή π ε ι ρ ο , έν το ΰ το ις δέν π α ρ έ λ ε ιψ ε νά έφ ο δ ιά σ η μ ’ ε π ίσ η μ η Ιξ ο υ σ ιο δ ό τη σ η
392 A* t. Βρανούαη

to Β η λ α ρ α — ίσ ω ς κ α ί τόν Ψ α λ ίδ α — κ α ί νά υ ιο θ έ τη σ η τά σ χ έ δ ια και τήν έπανα

σ τα τικ ή δργάνω σ η τω ν π α τ ρ ιω τώ ν τής Η π ε ίρ ο υ , την ο π ο ία , δπω ς ε ίδ α μ ε , καθο

δηγοΰσε ό Β ηλαράς κι ό Ψ α λ ίδ α ς.

Σ το α ρ χ ε ίο του Μ αυροκορδάτον, πού φ υλάσσεται σήμερα στα Γ ε ν ικ ά ί

9Α ρ χ ε ι α τού Κ ρά τους, β ρ ίσ κ ε τα ι ενα χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο σ χ έ δ ιο προκηρύξεω ς «Ζ7ρός τούς ί \
κατοίκους τής 'Ηπείρου » (φ ά κ . 2, ά ρ ιθ . 2 0 δ), αχρονολόγητο δυστυχώ ς, άλλά ;

γρα μ μ ένο ασφ αλώ ς στα τέλη τού 1822 ή μάλλον σ τίς α ρ χ έ ς τού 1823 καί π ρ ο ο ρ ι­

σμένο νά σταλή στον Ψ α λ ίδ α καί στο Β ηλαρα.

Ε π ε ιδ ή π ρ ό κ ε ιτα ι γ ια άγνω στο εντελώ ς ντοκουμέντο, άς μου ε π ιτρ α π ή νά

τό π α ρ α θ έσ ω α υ το ύ σ ιο :

φ 1α Π ρ ό ς τ ο ύ ς κ α τ ο ί κ ο υ ς τ ή ς Η π ε ί ρ ο υ .

Δ ύο σχεδόν χρόνοι επέρασαν, α φ ού ή Ε λ λ ά ς έβαλεν ε ίς π ρ α ξ ιν τό

ό π ο ιο ν προπολλοΰ εμελέτησε σ χ έ δ ιο ν , τήν ελ ευ θ έρ ω σ ίν της από τούς σκλη­

ρούς τή ς Τ υ ρ α ν ν ία ς όνυχας. Ε ίς την Π ελοπόννη σ ον πρώ τον ήχησεν ή μ α γ ικ ή %ι

τής Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς σ ά λ π ιγ ξ , και ευθύς ή φ ω νή της δ ιε δ ό θ η ε ίς ό λ α τά γ ε ιτν ιά - :!

ζοντα μέρη. Ή Α ιτω λ ία και "Α κ α ρ ν α ν ία , π ρ ο δ ια τεθ ειμ έν α ι ήδη, ε ί σ ή λ θ ο ν ;ί ,

και α ύτα ί μετά χαράς είς τον "Ιερ ό ν ’Α γ ώ ν α καί ή γ ω ν ίσ θ η σ α ν ά ξίω ς τής }!

π α λ α ιά ς τ ω ν δόξης* μολονότι δε εσχάτω ς αί ρ α δ ιο υ ρ γ ία ι κ α ι ε π ι β ο υ λ α ί τ ι ν ώ ν Λ*

κ α π ιτ ά ν ω ν συνήργησαν ε ίς τήν ά μ α ύ ρ ω σ ιν τής δόξης καί τώ ν λαμπρώ ν r

κ α το ρ θ ω μ ά τω ν έ κ ά σ ιη ς, αύταί μολοντούτο, σταθεραί ε ίς τ ή ν πρώ την άπόφα· *j

σ ίν τ ω ν καί γ ε ν ν α ία φ ρ ο ν ο ΰ σ α ι, εξακολουθούν ν ’ α γ ω ν ίζω ν τα ι καί δ ιπ λ ά σ ιά - '

ζουν τώ ρ α τάς δ υ ν ά μ ε ις τω ν , ό χ ι μόνον νά εξαναλάβουν τά πρώ τα δ ρ ιά τω ν, ,

αλλά νά τά στήσω σι καί π ε ρ α ιτέ ρ ω .

Ή π α τρ ίς σας ‘Ή π ε ι ρ ο ς βλέπουσα ταΰτα π ά ν τα , ό χι μ α κ ρ ά ν αυτής

ένεργούμενα, με ά γ α ν ά κ τ η σ ιν β έβ α ια υποφ έρει τ ά ς ά λ ύ σ σ εις τής Τ υ ρ α ν ν ία ς,;

αί ό π ο ια ι τήν κ ρ α τ ο ν σ ιν ε ίσ έ τι α κ ίνη το ν . Τ ή ν ε υ κ α ιρ ία ν ίσ ω ς επρόσμενε κ α ι4

προσμένει δ ιά νά τάς δ ια ρ ρ ή ξ η καί πράττει κατά τούτο φ ρ ο ν ιμ ώ τα τα , μή

θέλουσ α νά δ ια κ ιν δ υ ν ε ύ σ η προ τής α ρ μ ό δ ια ς σ τιγ μ ή ς. ‘Α λ λ * αυτή τελοσπάν-

τω ν π λ η σ ιά ζ ε ι, Γ ε ν ν α ίο ι Ή π ε ιρ ώ τ α ι, καί ώ ς ροδοδάκτυλος αυγή έ 'ρ χ ε -

φ Ρ ται νά | π ρ ο α ν α γ γ ε ίλ η τής μελλούσης Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς σας τήν ανατολήν.

‘Ή δ η , οπότε δ υ ν ά μ ε ις ίκ α ν α ί π ε λ ο π ο ν ν η σ ίω ν καί ε ν το π ίω ν έτο ιμ ά ζο ν

ται νά κτυπήσουν πανταχόθεν τον εχθρόν, τον ό π ο ιο ν ο ί π ρ ο δ ό τα ι ώ δήγησω

μέχρι τώ ν τειχ ώ ν τού Μ ε σ ο λ ο γ γ ίο υ , ά ν α μ φ ιβ ό λ ω ς κ α ί Σ ε ίς δέν θέλετε μείνει

πλέον α δ ιά φ ο ρ ο ι. Π ρ ιν δμ ω ς κ ιν η θ ή τε , π ρ ιν έτι ϊδ η τ ε τά Ιλ λ η ν ικ ά στρατεύ

μα τα προχω ρημ ένα καί π λ η σ ιά ζ ο ν τα είς τά σ ύ ν ο ρ ά σας, πρέπει νά προπαρ®

σκευασθήτε, νά συστήσετε εν κέντρον συναλλήλου ά ν τα π ο κ ρ ίσ εω ς. Τ έ λ ο ς ν<

π ρ ο μ η θευ θή τε τ ά ν α γ κ α ία εφ ό δ ια , άνευ τώ ν ο π ο ίω ν ή ε π ιτ υ χ ία τού κ ιν ή

ματος ε ίν α ι αδύνατος.

Ό κ ύ ρ ι ο ς ............ Β ε λ λ α ρ ά ς 28, ά ν θ ρ ω π ο ς μέ φ ρ ό ν η σ ιν ι κ α ν ή ν , κ α ί άγο*

θ ό ς Π α τ ρ ιώ τ η ς, θέλει γενή οδηγός σας. Ε ις αυτόν ε π ίτη δ ε ς άποστελλόμενο;

θέλητε δώ σει πλήρη π ίσ τιν κ α ί ήνω μένοι μ α ζύτου θέλετε π ρ ο ε τ ο ι μ ά σ ε ι τή*

δ ό ξ α ν τ ή ς ’Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς Γ ή ς ,ά ξ ιο ι α π ό γ ο ν ο ι το ύ π ε ρ ιφ ή μ ο υ Π ύ ρ γ ο υ φ α ινό μ εν ο f
 'Αθανάσιος Φαλίδας 393

*Η Ε λ λ η ν ικ ή Δ ιο ίκ η σ ις βλέπουσα υμάς το ιο υ το τρ ό π ω ς δ ια τ ε θ ε ιμ έ ν ο υ ς ,

θέλει σάς ΰ π ο σ τη ρ ίξ ει x aram x v ra, καί υυτω ς ευκόλω ς θέλετε ε π ιτύ χ ε ι του

σκοπού σας, ά π ο δ ε ικ ν ΰ ο ν τε ς τήν Π α τρ ίδ α σας μ^λος ά χ ώ ρ ισ το ν τής λ ο ιπ ή ς

'Α ν ε ξ α ρ τ ή τ ο υ Ε λλά δος».

ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ ΣΤΟ Δ' ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1. Ε κ τ ό ς Από τό Γ ια ν ν ιώ τ η Τ σ α κ ά λ ω φ, τόν Ά ρ τ ιν ό Σ κ ο υ φ ά κ α ί το υ ς λ ο ι-
ι π ο ύ ς ά λ λ ο υ ς Ή π ε ιρ ώ τ ε ς , κ α ί ό Π ά τμ ιο ς Ξ ά ν θ ο ς β χ ε ι ά π ό π ο λ ύ ν ω ρ ίς (1812 - 1 8 1 4 ) σ χ ε -
ιτισ θ ή μέ το ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς τώ ν π α τ ρ ιω τώ ν πού ζο ύν στά Γ ιάννενα* 6λ. Έ μ μ . Ξάν θο υ, ’Α π ο ­
μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α π ε ρ ί τή ς Φ ιλ ικ ή ς Ε τ α ι ρ ί α ς , βκδ. 6 ', Ά θ . 1939, σ. 2 9 .
2 . Ί ω. Φ ι λ ή μ ο ν ο ς, Δ ο κ ίμ ιο ν π ε ρ ί Φ ιλ . Έ τ α ιρ ., Ν α ύ π λ ιο ν 1834, σ. 206 - 2 0 7 .
3 . Φ ι λ ή μ « ν, β. ά. σ. 2 0 8 . — Π ρ β λ. Τ . Κ α ν δ η λ ώ ρ ο υ , Ή Φ ιλ ικ ή Έ τ α ι -
ιρία, Ά θ . 1926, σ. 336.
4 . Ξ ά ν θ ο ς , ε .ά . σ. 44, 125, 164. — Σ α κ ε λ λ . Γ. Σ α κ ε λ λ α ρ ί ο υ , Φ ιλ ικ ή
Ρ Ε τα ιρ εία , έν Ό δη σ σ ψ 1909, σ. 71. — Κ α ν δ η λ ώ ρ ο ς, δ. ά . σ. 408, 4 2 9 . — Ε σ φ α λ μ έ ν α
6 Χ ρ υσόστο μος Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς ('Ισ τ ο ρ ία τ ή ς Ρ ιζ α ρ ε ίο υ Έ κκλη σ . Σ χολής,
/Α θ . 1919, σ. 12) κ α ί όσοι τόν Α κολουθούν Α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ α , τα ύ τισ α ν τόν μ νη μ ο νευ ό μ ενο ν κ ά π ο υ
(Ξάνθου σ. 1 2 6 ) Ψ α λ ίδ α μδ τό γ ια ν ν ιώ τ η σοφό. Οί ά λ λ ε ς παρα πομ πές π ο ύ δ ίνω π ιο π ά ν ω
δ ιευ κ ρ ιν ίζο υ ν .ό τ ι π ρ ό κ ε ιτ α ι γ ια ά λ λ ο ν ή άλλους μέ τ ’ όνομ α α ύ τό γ ια ν ν ιώ τ ε ς , σ υ γ γ ε ν ε ίς
Ασφαλώς του δ α σ κ ά λο υ μ α ς , έ γ κ α τ ε σ τ η μ έ ν ο υ ς στή ν ό τια Ρ ω σ σ ία κ α ί Μ ο λ δ ο β λ α χ ία .
5. Κ αί ό Κ ο ρ α ή ς έ γ ρ α φ ε σ χ ε τ ικ ά (1 5 Σ ε π τ . 1820, π ρ ό ς Ά . Κ ο ν τό σ τα β λ ο ν, π ε ρ .
ΙιΠανδώρα* ΙΖ ' 1866 σ. 476)*. « Σ τ ο χ ά ζ ο μ α ι ό τι μ έ χ ε ιρ ό τε ρ ό ν του δ ιά β ο λ ο ν έ μ π λ έ χ θ η τοΰ
Β υζαντίου ό δ ιά β ο λ ο ς. Ό , τ ι μ έ λ υ π ε ί ε ίν α ι ό τ ι δέν ε ίμ ε θ α ε ίς κ α τ ά σ τ α σ ιν ν ά ώ φ ε λ η θ ώ μ ε ν
ή μ είς ά π ό τα ύ τη ν τήν π α ρ ά ξενο ν π ε ρ ί σ τ α σ ι ν . . — Ό Ά λ έ ξ . 'Γ ψ η λ ά ν τ η ς (2 9 Ί α ν ο υ α ρ . 1 8 2 1 )
ουνιστοΰσε στόν Κ ο λο κ ο τρ ώ νη κ α ί το υ ς ά λ λ ο υ ς κ α π ε τ α ν έ ο υ ς I « Π α σ χ ίσ ε τ ε ν ά φ υ λ ά τ τ ε τ ε συμ-
ια χ ία ν μ ε τ ά του Ά λ ή π α σ ά , το ια ύ τη ν όμω ς ώ σ τε, ά φ α ν ίζ ο ν τ ε ς το υ ς σ ο υ λ τ α ν ικ ο ύ ς , ν ά τόν
Ιχετ» π ά ν τ ο τε ε ίς τό χ έ ρ ι σας μ έ ό λ α του τ ά π λούτη. . . Σ υ ν τρ ίψ α τ ε κ α ί δ ιώ ξ α τ ε τ ά β α σ ι­
λικά σ τρ α τεύ μ α τα έξ Ή π είίρ ο υ, π ρ ο σ π ο ιο ύ μ ενο ι π ίσ τ ιν π ρ ό ς τόν Ά λ ή π α σ ώ ν . . . » (Κ α ν δ η λ ώ -
>ου, ε.ά. σ. 4 2 6 ).— Γ ιά τή στάση κ α ί το ύ ς ά γ ώ ν ε ς τω ν Σ ο υ λ ιω τώ ν τή ν έ π ο χ ή α ύ τή , 6λ. X ρ.
Ι ε ρ ρ α ι β ο ό , Α π ο μ ν η μ ο ν ε ύ μ α τ α π ο λ ε μ ικ ά . . . Α \ Ά θ . 1836, σ. 5 κ έ ξ . (ό λ ό κ λ η ρ ο ς σ χ εδ ό ν
. Α ' τόμος σ’ α ύ τό ά ν α φ έ ρ ε τ α ι).
6 . Ξ άνθος, έ .ά . σ. 106. 7 . Ξ άνθος, δ.ά. σ. 100 κ α ι 116. 8 . Ξ ά νθος, δ.ά, σ. 126.
Q. Β λ. π ιό κ ά τ ω τήν έ π ισ τ ο λ ή τ ή ς 12 Μ αρτ. 1823 του Μ α υ ροκ ορ δά του π ρ ό ς τόν Ψ α λ ίδ α .
10, 2 . Κ ο υ γ έ α ς, « Ή π ε ιρ . Χ ρ ο νικ ά » ΙΔ ' 1939, σ. 36 κ έ ξ ., 4 8 α κ έ ξ , — Π ρ β λ .
u I. Β ρ α ν ο ύ σ η, Μ ιά έμ μ ετρ η Ισ το ρ ία το ύ Ζ α γο ρ ιο ύ , Ά θ . 1946, σ. 14.
11, Δ. 2 ά ρ ρ ο υ, ’Η π ε ιρ ω τ ς κ α Ι ’Ε ν θ υ μ ή σ εις ή χ ρ ο ν ικ ά σ η μ ε ιώ μ α τ α κ α ί έ π ιγ ρ α φ α ί,
ltd « Ή π ε ιρ . Χ ρον.» 1Β ' 1937, σ. 120 - 1 2 1 , ό π ο υ ένθυ μ ή σ εις τ ή ς έ π ο χ ή ς κ α ί σ χ ε τ ικ ή β ιβ λ ιο -
ιραφία. — Γ . Κ ρ έ μ ο υ, Ι σ τ ο ρ ικ ά έπανορθώ μ ατα, π ε ρ ιο δ . «Π αρνασσός» τό μ . Ζ' 1888,
. 971 - 972, όπ ο υ σ υ γ κ ιν η τ ικ ή Α φήγηση Α πό χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο τή ς έ π ο χ ή ς . — Π ρ β λ. Ή π ε ιρ .
ίρον. Ι Γ ' 1 988, σελ. 21.
12, Π ρβλ. Κ ο υ γ έ α ν, δ .ά . σ. 4 8 γ κ έ ξ .
13, Φ ι λ ή μ ω ν, δ.Α. σ. 2 8 3 . - X ρ. Π ε ρ ρ α ι β ο ύ , Ά π ο μ ν η μ ο ν . Α ’, σ. 18.
14, 2 . Κ ο υ γ έ α , Ό Π ερ ρ α ιβ ό ς ε ίς τή ν Μ άνην, π ε ρ . «Ν. Ε σ τ ία * Μ θ ' 1961, σ. 4 2 8 -4 8 8 .
15, Ή ή μ ερ ο μ η νία τή ς Α να χω ρήσ εω ς το ύ Π ιρ ρ α ιβ ο ύ ά π ό τή Μ άνή 16 Μ αρ τίου 1821, ποί>
δίνει ό Φ ιλή μ ω ν (έ,ά . σ, 184), δέν φ α ίν ε τ α ι Α π ολύτω ς ά κ ρ ιβ ή ς, μ ετά τ ά σ τ ο ιχ ε ία π ο ύ
Ας δβωσεν 6 κ α θ η γ . κ , Κ ο υ γ έ α ς (ό π ο υ ή π ιό π ά ν ω σημ. 1 4 ).— Γ ιά τή ν ά φ ιξ η τού Π ερ ρ α ιβ ο ύ
«έ ίο ύ λ ι, βλ, τ β ύ Ι δ ι ο υ . Ά π ο μ ν η μ ο ν . Α ’ σ. 14, 18 κ έ ξ .

Α
 m A. ί. βρανδύσή

1Θ. Άπό την άναφορά του Ψαλίδα προς τον Μαυροκορδάτο, την οποία- παραθέτω,
σ’ αύτδ τό κεφάλαιο (σ. 66 - 67), πληροφορούμαστε τά έπαναστατικά σχέδια που κατέστρωναν
στά Ζαγοροχώρια δ ψαλίδας, ό Βηλαράς, ό ’Αθανασίου, ό Καραμίχος και ό Νι κ ό λ α ο ς
Δ α σ π ά ς ή Α α π π ά ς. Ό Περραιβός μάς διέσωσε την πληροφορία δτι είχε συνάψει
μυστική άνταπόκριση μέ τό Λασπά και ότι, στό Σούλι ευρισκόμενος, «έλάμβανε τάς πλέον
βεβαίας ειδήσεις έγκαίρως άπό τον γραμματέα τού Χουρσίτ πασά Νικόλαον Αασπάν»
(Άπομν. Α', σ. 117* πρβλ. αυτόθι και σ. 86 , σημ. 2 ).—Βλ. καί πιό κάτω τη σημ. 22 .
1 7 . Φ ι λ ή μ ω ν, έ.ά. σ. 316 - 318.
1 8 . Σ π. Α άμπ ρ ο υ , Ό ’Ιωάννης Βηλαράς καί ό ’Ιωάννης Κρασσάς έν Βενετίφ,
περ. «Νέος Έλληνομνήμων» Η' 1911, σ. 315- 352 (στις σ. 337 - 352 τά έγγραφα των ανακρί­
σεων τής αστυνομίας άπό τά άρχεΐα τής Βενετίας). — τού ί δι ου, Ό ’Ιωάννης Βηλαράς
έν Βενετίφ, στό «Ηπειρωτ. Ήμερολόγιον» τού Μ. Οίκονομίδου, έτος Β' 1914, σ. 171-204
(στις σ. 194 - 204 τά Ιταλικά έγγραφα). — τού ί δι ου, Ρήγας, Βηλαράς, Χριστόπουλος,
στις «Διαλέξεις περί Έλλ. ποιητών τού 1Θ' αίώνος» τού Φιλολ. Συλλ. Παρνασσού, έκδ. β' Άθ.
1925, τόμ. Α', σ. 67 - 72. — Ί ω ά ν ν ο ο Β η λ α ρ ά "Απαντα, έπιμελ. Γ. Βαβαρέτου, Άθ.
[1935], σ. 337 - 345, όπου τά έγγραφα τών ανακρίσεων σ’ ελληνική μετάφραση.—Πρβλ. καί
2 π. Άρδαβάνη-^-Αυμπεράτου, Ό Βηλαράς* ιατρός, ποιητής καί πατριώτης, περ
«Νεοελλην. Γράμματα» Α', άρ. 23 (15 Σεπτ. 1935) σ. 2.
1 9 . Συναντήσαμε καί πιό πάνω τ’ονομα αυτό (σ. 41, 43,46, δ ί καί σημ.Γ' 24). Μαθητή*
ίσως τού Ψαλίδα, έμπορος άργότερα στή Βέννη καί συνεργάτης στό «Αόγιο Ερμή», πρόκρι
τος καί προεστός έπειτα στά Γιάννενα (πρβλ. Κ ο υ γ έ α ν, Ήπ. Χρον. ΙΔ' 1939 σ. 13
285 κ.ά.), συμμετέχει στά έπαναστατικά σχέδια τού Βηλαρά, τού Ψαλίδα, τού Καραμίχου
τού Αασπά κτλ. καί καταφεύγει κι αύτός άργότερα στήν έπαναστατημένη Ελλάδα. Στ<
Γεν. Αρχεία τού Κράτους, στό 'Αρχείο Μαυροκορδάτου (φάκ. 8 . άρ. 2069), σονήντησα μι»
έπιστολή του (άπό Μεσολόγγι 11 Σεπτεμβρ. 1824) πρός.τόν Άλέξ. Μαυροκορδάτο-«εις Αιγο
βίτζι». Συστηματικώτερη έρευνα θά μάς έδινε ίσως περισσότερα στοιχεία γιά τήν. άγνωστ
αύτή φυσιογνωμία.
2 0 . Τό υπόμνημα αυτό τού Καραμίχου δημοσιευμένο στά ’Α ρ χ ε ί α Έ λ λ η '
Π α λ ι γ γ ε ν ε σ ί α ς . . . τόμ. Α', Άθ. 1857, σ. 228 - 229. ■— Βλ. Νί κ ο υ Ά. Β έ '
'Ιωάννης Βηλαράς καί Αναστάσιος Ίω. Καραμίχος, περ. «Ελληνική Έπιθεώρησις», *srt
30, άρ. 349 (Νοέμβρ. 1936) σ. 7-8. Πρβλ. τού ίδιου, Δύο διαλογικά ποιήματα σχετιν
προς τήν Χίον, περ. «Ελληνικά» θ' 1936 σ. 257-260. — "Αν καί τά κείμενα αυτά ήτί
προ πολλού γνωστά, διέφυγαν τήν προσοχή τού κ. Γ. Β α λ έ τ α, όταν έγραφε τό άρθ|
«Ποιητικός γενιτσαρισμός» στή «Νέα Εστία», τόμ. ΑΕ', τεύχ. 406 (1 Μαΐου 1944) σ. 455-45
όπου άδικήθηκε φοβερά ή μνήμη τού Βηλαρά. Έ πατριωτική σκοπιμότητα τού · άρθρου στ
κρισιμώτατες γιά τό Έθνος μας μέρες τού 1944 -δείχνει· πώς δέν πρόκειται γιά Ιστορι:
έρευνα, άλλά άλλη ήταν ή πρόθεση τού συγγραφέα, πού έγραψε μ-’ αυτό τόν τρόπο μιά το
μηρή σελίδα Εθνικής Αντιστάσεως. Έ άπάντηση τού Γ. Β λ α χ ο γ ι ά ν ν η, Αυό ποιητ
άνήσυχοι στους τάφους τους, στό ίδιο · περιοδικό ΑΣΤ' (1944) σ. 803-812 καί 882 -.8ί
φοβούμαι πώς πιό πολλή σύγχυση έφερε στό θέμα, άν καί ύπέμνησε· χρήσιμες μαρτυρίες, *
όποιες όμως άγνοεί έντελώς άργότερα ό Μ. Μ. Π α π α ί ω ά ν ν ο υ στή μελέτη του «Ό π
τριωτισμός τού Βηλαρά καί ή συμμετοχή τών ΟΜΑΔΩΝ του (μήπως ΟΠΑΔΩΝ του ?] σι
’Επανάσταση τού 1821», στό περ. «Μετέωρα» (Τρικάλων), έτ, Β' (1948), σ. 7.- 9 καί 26-!
Δισταγμοί, άδικαιολόγητοι νομίζω, έμπόδισαν κι άργότερα τό Γ , Β α λ έ τ α (Τό προί
μένο ΕΙκοσιένα, Άθ, 1946, σ. 123) ν’ άναγνωρίση τήν πατριωτική δράση; τού Βηλαι
Π ισ τε ύ ω πώς τ ά κ ε ίμ ε ν α πού. π α ρ α θ έ τ ω γιά τή δράση τού .Ψαλίδα ά π ο κ α θισ το ύ ν ;>κ α ί
μ ν ή μ η το ύ Β η λ α ρ ά . Σ τό θ έμ α α ύ τό έλπίζω νά έ π α ν έ λ θ ω .κ ά π ο τ ε ε ίδ ικ ώ τ ε ρ α ,,
21* Ο ί Έ λ λ η ν ε ς π α τ ρ ιώ τ ε ς π ο ύ είχαν β γ ή ά π ό τ ά Γ ιά ν ν ε ν α στά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια ,/)
V1 Αποφύγοον τήν πολιορκία τής πόλης καί τις πολεμικές έπιχειρήσεις, βρήκαν τρόπο δ<
 *Αθανάσιος Ψαλίδας 896

Jj φογής πρός τά Ε π τά ν η σ α κ α ι διαπερ αιώ θη κ αν α ρκ ετοί «άπό Ζ α γόρι ε ις Κορφούς»* βλ. « Ή π ε ιρ .

> Χρον.» ΙΑ' (1939), σ. 13, 14, 48 κ α ί 132 (άρ. 1GG).
? 2 2 . Ό Ν ι κ ό λ α ο ς Λ α π π ά ς ή Α α σ π ά ς ή «’Αναγνώστης*' άπό τή Σ ιά τ ισ τ α ,
Γ) μυημένος στή Φ ιλ ικ ή Ε τ α ιρ ε ία , έδρασε π ο ικ ιλ ό τρ ο π α ώς « γρ α μ μ α τικ ό ς» των πασάδω ν που
[ πολιορκούσαν τον Ά λ ή . Παρέθεσα π ιο πά νω (σημ. 16) όσα γ ρ ά φ ε ι γ ι ’ αύτόν ό Π ερ ρ α ιβ ό ς.
> Β λ. έπίσης Π. Ά ρ α β α ν τ ι ν ο ϋ , Χ ρονογραφ ία τής Η π ε ίρ ο υ . . . Α ', Ά θ . 1856, σ. 324 κ α ί
ί! 340, Σ π. Ά ρ α β α ν τ ι ν ο ϋ , Ίσ τορ. Ά λ ή πασά . . . Ά θ . 1895, σ. 282 κ α ί Σ. Κ ο υ γ έ α ,
5 Τό Ή π ε ιρ ω τ . Ά ρ χ ε ίο ν Σταύρου Ίω ά ννου, στα « Ή π ε ιρ . Χρον.» ΙΑ' 1939 σ. 48, κ .ά .
·| 2 3 . Ε ίν α ι αξιοπρόσεκτη ή πληροφ ορία ό τι κ α ί ό ίδ ιο ς ό π ο ιη τή ς Β η λ α ρ ά ς
; Ιγρα ψ ε κ ι έστειλε στον Ά λ έ ξ . Μ αυροκορδάτο, πριν ά π ’ τόν Ψ α λίδα μ ά λ ισ τα , σ χ ε τ ικ ή ά να -
j φορά κ α ί υπόμνημα γ ιά τά επ α ν α σ τα τικ ά σ χέδια κ ά ί τ ις ε ν έ ρ γ ε ιε ς τώ ν π α τρ ιω τώ ν τή ς ’Η π ε ί­
ρου. Π ιθα νώ τα τα τό υπόμνημα αυτό τού Βη λαρά ε ίχ ε δοθή στον Ά ν α σ τ . Κ α ρ α μ ιχ ο , όταν
έφευγε ά π ’ τά Ζ αγοροχώ ρια γ ιά νά κ α τεβ ή στή μαχόμ ενη Ε λ λ ά δ α . Αύτό, πιστεύω , θέλ ει νά
πή ή φράση τοϋ Ψ αλίδα : «δέν έλειψ ε μ έ τ ό ί δ ι ο , μ έ σ ο ν κ ι ά λ λ ο ς φ ιλ ο γ ε ν ή ς . . .
! νά στείλη α ν α φ ο ρ ά ν ...» . Έ τε λ ε υ τα ία φ ρ ά σ η : «αύτή κ α τ ά δυστυχίαν έ κ ά η κ α ί δέν ήξεύρο-
|μ ε ν τί ά π όγινε» , άνα φ έρετα ι ά ρ α γε στήν «αναφοράν» ή στήν «κοινήν κάσσαν τών Ί ω α ν ν ί-
|νω ν» ; Π οιά άπό τ ις δυο «έκάη» *, Ί σ ω ς , άν άποκτήσουμε ολόκληρο τό κ είμ ενο τοϋ Ψ α λ ίδ α ,
^νά διαφωτισθούμε κα λύ τερα . Π άντω ς ό Κ α ρ α μ ιχ ο ς, όπω ς είδ α μ ε, φ τά νο ντα ς στό Ά ρ γ ο ς , συν­
τ ά σ σ ε ι κ α ί υπ οβ άλλει (24 Ίο υ ν . 1822) δ ικ ή του σ χ ε τικ ή α να φ ο ρ ά ."Υ π έβ α λ ε ά ρ α γ ε συγχρ όνω ς
|κ α ί 'Υπόμνημα του Β η λ α ρ ά ; Α γ ν ο ο ύ μ ε , όπω ς α γ ν ο ε ί, φ α ίν ετα ι, κ ι 6 Ψ α λ ίδ α ς τήν τύ χ η τοϋ
,1υπομνήματος του Β ηλαρά κ α ί τήν έκθεση τού Κ α ρ α μ ίχου . Ί Ι έ π ικ ο ιν ω ν ία μ έ τήν κ ε ν τ ρ ικ ή
|Έ λ λ ά δ α ή τα ν πάρα πολύ δύσκολη ά π ’ τ ά Ζ α γοροχώ ρια, γ ι ’ αύτό ό Ψ α λ ίδ α ς έ ρ χ ε τ α ι στήν
|Κ έρκυρα, όπου συντάσσει τά έκ τενή υπομνήματα του. —Ί Ι «κοινή κ ά σ σ α τ ώ ν Ί ω α ν ν ί ν ω ν »
:|συστήθηκε ασφαλώ ς κ α τά τ ις υποδείξεις κ α ί τ ις συστάσεις τή ς Φ ι λ ι κ ή ς ' Ε τ α ι ρ ε ί α ς ,
4γιατί παρόμοια π ρ ά γ μ α τα ώ ργανώθηκαν κ α ί σ’ ά λ λ α μέρη άπό τούς ά π εσ τα λ μ έν ο υ ς τή ς Φ ιλ ί-
Ικής. Ί σ ω ς ό Π ερραιβός, μ όλις ήρθε στήν "Η πειρο ( Ά π ρ ίλ . 1821), συνέστησε στους κ ύ κ λο υ ς τών
|«μεμυημένων» πα τρ ιω τώ ν νά συγκροτήσουν στά Γ ιά ννενα τήν « κ ο ι ν ή ν κ ά σ σ α ν». Τ ά
ίδ ια συνιστοϋσε άλλω στε τήν Ιδ ια έ π ο χ ή ό Π ερραιβός κ α ί στους Φ ιλ ικ ο ύ ς τή ς Λ ευ κ ά δ α ς :
.«Στήσατε μ ίαν χ ρ η μ α τ ι κ ή ν τ ρ ά π ε ζ α ν , κ α τα β ά λ λ ο ν τες σ ε ίς πρώ τοι προς κ αλόν
ίτών άλλων π α ρ ά δ ειγ μ α κ α ί συνάξατε όσα χ ρ ή μ α τα δυνηθήτε, ϊν α μ* α υτά κ α ί μέ όσα ά λ λ α
ίσδς πεμφθώσιν έξωθεν, δυνηθήτε ν’ ά πα ντή σ ετε τά έξοδα πάσ ης ά ν α γ κ α ία ς βοηθείας δ ιά τήν
ίΕπανάστασιν» (βλ. Κ . Μ α χ α ι ρ ά, Λ εύκά ς κ χ ί Λ ευκά διοι έ π ί Α γ γ λ ι κ ή ς Π ροστασίας,
4810 - 1864, Κ έρκυρα 1940, σ. 64).
2 4 . Τό σημαντικώ τατο αύτό κ είμ εν ο τού Ψ α λ ίδα δημοσίευσε δ Γ ι ά ν ν η ς Β λ α χ ο -
γ ι ά ν ν η ς στή «Νέα Ε σ τ ία » τόμ. 36, τ ε υ χ . 4 1 9 - 420 (Α εκέμβρ. 1944) σ. 8 8 3 - 884 κ α ί
Αναδημοσίευσε έ π ειτα ό Ά γ γ . Π α π ·α κ ώ σ τ α ς , Α γ ώ ν ε ς κ α ί θυσίες Β ορ ειοη πειρω τώ ν
στό Ε ίκοσιένα, Ά θ . 1945, σ. 13 - 14. Δυστυχώς ούτε δ πρ ώ το ς ούτε δ δεύτερος μ ά ς έδωσε
πλήρες κ α ί αυτούσιο τό πολύτιμο αύτό ντοκουμέντο. Μ άταια τό ά να ζή τη σ α στό « Α ρ χ ε ίο
Μαυροκορδάτου». Ί σ ω ς υπ ά ρ χει κ α ί σ ώ ζετα ι στή « Σ υλλογή Β λ α χ ο γιά ν ν η » , τήν δ π ο ία όμω ς
■ίέν έρεύνησα, μ ιά κ ι έ χ ε ι ά να λά βει δ φ ίλ ο ς κ. Ά γ γ . Π α π α κ ώ σ τα ς τήν έκδοση τών Ψ α λ ιδ ικ ώ ν
ςβιρογράφων τής συλλογής.
25. Στήν πρώ τη μ ετα θα νά τια έκδοση τών έργω ν του Ίω ά ννου Β η λα ρ ά (Κ έρκυρα 1827)
i βιογράφος του Π. Π ετρίδης μάς πλη ρ οφ ορ εί ό τι δ π ο ιη τή ς «τόν πρώ τον του υιόν, άφοϋ τόν
^πρόκοψεν α ρκ ετά ε ις τόν δρόμον τής σπουδής κ α ί τή ς άρετής, ζών άκόμη, τόν έσ τειλ εν έ ίς
(ίίαύπλιον νά συναγωνισθή μέ τούς άλλους δμογενεΤς του» (π ρ δ λ , κ α ί Ά π α ν τ α , έ π ιμ . Γ .Β α β α -
ρέτου, σ, κ ζ ') , Ά π ό τά κ είμ ενα πού πα ρ α θέτω μαθαίνουμε .περ ισ σ ό τερ ες λ ε π το μ έ ρ ειες?
ιΓό Σ τέφ α ν ο Β η λ α ρ ά τόν πήρε ά π ’ τά Ζ α γοροχώ ρ ια μ α ζί του στά 'Ε π τά ν η σ α ό Ψ α λίδα ς (κ α τ ά
;ά μέσα τού 18 2 2 * στις 22 Σ επ τ. 1822 δ π ο ιη τή ς ά π ’ τά Ζ α γοροχώ ρια γ ρ ά φ ε ι κ α ί σ τέλνει δνα
ίπέροχο γράμμα στό γ ιό του ατά 'Ε πτάνησ α*—βλ, ‘'Α π α ν τα , σ, ι σ τ '- ι η 1). Ά π ό τά Ε πτά νησ ά
ιόν στέλνει δ Ψ α λίδα ς στό Μ εσολόγγι) γ ιά νά συναντήση τόν Ά λέξ* Μ αυροκορδάτοι νά τοδ
 λ . ί. Βρανοόση

Εκθέση τήν κατάσταση τής Ήπείρου καί \6l Επαναστατικά σχέδια τών Εκεί πατριωτικών
κύκλων» νά του Επιδώση τά σχετικά υπομνήματα και νά βρίσκεται αντιπρόσωπος καί σύνδε­
σμός τους κοντά στην κεντρική Επαναστατική Διοίκηση. Τό Δεκέμβρη τού 1822 βρισκόταν στό
Μεσολόγγι (6λ. καί επομένη σημ. 26). *0 Ψαλίδας γράφει (12 Φεβρ. 1823) στό Μαυροκορ-
δάτο : «ήμπορεί νά σάς πληροφόρηση ό Σ τ έ φ α ν ό ς μου, ό π ο ύ σ ά ς Εστ ε ι λα*4
καί πιο κάτω : «ό Σ τ έ φ α ν ο ς νά κάμη τόν τρόπον οπού τόν έχω είπή, διά νά μου
έλθουν εις χειρας., .*. Τό 1824 Εξακολουθεί νά βρίσκεται στό Μεσολόγγι. *0 Ψαλίδας γρά­
φει πάλι στό Μαυροκορδάτο (18 Ίαν. 1824): «Σάς παρακαλώ ακόμη νά παρηγορήσετε ώς
φιλόστοργος πατήρ τόν Σ τ έ φ α ν ο ν Βη λ α ρ ά ν , όπου έστερήθηκε τόν πατέρα του .. ·
Τού νέου δέν τού έγραψα, μή βαρυλυπηθή.. .* κτλ. Αργότερα, φαίνεται, κατέβηκε στό Ναύ­
πλιο ό Στέφανος, «νά συναγωνισθή με τούς άλλους' ομογενείς του*. Μετά τήν απελευθέρωση
κατέληξε τυπογράφος στό Ναύπλιο και στήν ’Αθήνα. Στα 1835 τόν βρίσκω στόν κατάλογο
των συνδρομητών τού «Λεξικού τής καθ’ ήμάς ελληνικής διαλέκτου* τού Σκαρλ. Βυζαντίου.
Μερικά βιβλία αργότερα (γύρω στα 1860) άναγράφουν τυπογραφείο «Λαζάρου Βιλαρά».
είναι άραγε γιός τού Στέφανου ; — Στήν Έπαναστατημένη Ελλάδα κατέβηκε καί πολέμησε
καί τού Ψαλίδα ό πρωτότοκος γιός, 6 Π έτρο ς Ψ αλίδας. Ό Άν. Γούδας (έ. ά. σ. 294) στα
1870 μάς τόν περιγράφει γέροντα, παλαίμαχον άγωνιστή, φτωχό περιβολάρη ή φύλακα στόν J
«Κήπο τής ’Αμαλίας* (σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος) στήν ’Αθήνα: «άπόμαχον φαλαγγίτην, έπι- j
τηρούντα ήδη τόν ένώπιον τού Υπουργείου των Οικονομικών κήπον, ινα προσθέτη μισθάριόντι j
είς τάς τού βαθμού του άποδοχάς καί άποζή.. .*. Φαίνεται πώς ό Ψαλίδας έστειλε τό γιό του ί
στό Μεσολόγγι λίγο άργότερα άπό τό Στέφανο Βηλαρά, ίσως κατά τά τέλη τού 1823. Στό |
γράμμα τού Ψαλίδα τής 22 Νοεμβρ. 1823 ό Μαυροκορδάτος σημειώνει στό περιθώριο τήν ήμε- Jj
ρομηνία τής άπαντήσεως: «Άπάντησις 17 Ίαν. δ ο θ ε ΐ σ α ε ί ς τόν υΙ όν του* καί f
στίς 18 Ίαν. 1824 ό Ψ. γράφει: «Ό υΙ ός μου σάς έ φε ρ ε γ ρ ά μ μ α τ α καί
έδικά μου καί τού Γκιλφόρδ*. — Είναι κάπως περίεργο τό γεγονός ότι ό Ψαλίδας άνέθεσε
τήν πρώτη καί σοδαρώτερη άποστολή πρός τό Μαυροκορδάτο όχι στό γιό του, άλλα στό γιό
τού Βηλαρά, πού κρίθηκε καταλληλότερος. Φαίνεται πώς ό Πέτρος Ψαλίδας δέν έμοιαζε καί
πολύ στό μεγάλο πατέρα του καί δέν «Επρόκοψεν άρκετά είς τόν δρόμον τής σπουδής», όπως
είχε προκόψει ό γιός τού Βηλαρά. Λέγεται ότι πολύτιμα χειρόγραφα τού Διδασκάλου τούί
Γένους «περιήλθον είς χειρας του υΐοΰ αύτου, δς,μή είδώς τήν αξίαν τοιούτων έργων, έπώλει
άντί εντελούς τιμήματος ή εδιδεν ό ατυχής είς χειρας αδέξιων ανθρώπων,..*. Μιά χειρό­
γραφη « Ι σ τ ο ρ ί α τ ής ’Ηπ ε ί ρ ο υ » τού Ψαλίδα άπό τά χέρια τού γιού του «περί
ήλθεν είς χείρας τού ήμετέρου κ. Ζώτου Μολοσσού» γιά λίγο διάστημα, άλλα· «ό π ε ν ό*,ι
μ έ ν ο ς και ε π ί τ ή ς ψ ά θ η ς θ α ν ώ ν αγωνιστής υίός τού άειμνήστου Ψαλίδα
Πέτρος, λοχαγός τής φάλαγγος, έπώλησεν είς Άγγλον τινά άντί δέκα λιρών αγγλικών.. ,
Τίνα νά καταρασθή τις διά τήν απώλειαν ταύτην; ...* (Ν. Τ σ ι γαρ ά, ’Ηπειρωτικά, Άθ
1885, σ, 9 - 10 —άνατύπ. άπ’ τό «’Αττικόν Έμερολόγιον»).
2 6 , *0 Μαυροκορδάτος, μέσα στό φόρτο τής δουλειάς καί στήν παραζάλη τών πολε|
μικών Επιχειρήσεων, είναι άξιοθαύμαστο πώς κατόρθωνε νά κρατάη τήν όγκώδη άλληλογρα;
φία πού βλέπουμε στό σωζόμενο άρχείο του. Κρατώντας βιαστικά σημείωση στό μυστικό το
πρωτόκολλο γιά τό γράμμα πού έστειλε στόν Ψαλίδα, δέν είναι καθόλου παράξενο, άν έκαν.
σύγχυση τών όνομάτων καί γράφει τήν άνακρίβεια «έκ σ τ ό μ α τ ο ς τού Ί ω ά ν ν ο
Βη λ α ρ ά*, ένώ οί πληροφορίες πού είχε λάβει ήταν «έκ στόματος» τού Στεφάνου Βηλαρ
(πρβλ. καί τήν προηγούμενη σημ, 25). Διάβασε όμως ύπομνήματα καί άναφορές τού Ψαλίδ
—ίσως καί τού Ίω. Βηλαρά—καί έμαθε πολλά άπό τά γράμματα αύτά, καθώς κι άπό τ
ύπόμνημα τού Καραμίχου, γιά τόν Ί ω ά ν ν η Β η λ α ρ ά κι αύτόν είχε στό νού του. Eivc
φυσικό, μέσα στις τόσες καί τόσες καθημερινές γνωριμίες του, νά μή συγκρατή άκριβώς <
μικρό όνομα τού Βηλαρά πού βρισκόταν κοντά του στό Μεσολόγγι καί τού Βηλαρά πβ
ζητούσε έπίσημη Εξουσιοδότηση γιά ν’ άναλάβη τήν άρχηγία τής Επαναστατικής όργανώσεο |
βτά Ζαγοροχώρια, Ή «έγχυση αύτή φαίνεται καθαρά στήν Προκήρυξή «Πρός τούς κατοίκσι
 ‘Αθανάσιος Φαλίέοι^

τή ς Ή πβίρου», τήν όποια παραθέτω (ο. 68) κ α ί όπου άφησε κ ενή μ έ τρ ία - τέσσερα Αποσιω­
π η τικ ά τή θέση τοϋ δα πτισ τικ οϋ όνόματος τού Βηλαρά, γρ ά φ ο ντα ς : « Ό κ ύ ρ ιο ς .. . Β ελλα ρ ά ς,
άνθρωπος μέ φρόνησιν Ικανήν κ α ί Αγαθός π α τρ ιώ τη ς, θέλει γενή όδηγός σας*.—Έ κ α ν ε λάθος
λοιπόν ό Γ . Β λ α χο γιά ννη ς που έγραψ ε, έχο ντα ς ύ π ’ δψη του τά κ ε ίμ εν α αυτά, ό τι ό π ο ιη ­
τής ’Ιω άννης Β ηλαρδς κα τέβ η κ ε τό 1822 ά πό τά Ζ α γοροχώ ρ ια στό Μ εσ ολόγγι (έφ ημ . «Π ρω ία»
22 Νοεμβρ. 1931, σ. 1, στήλ. ε'). Κ ά τι τέτο ιο Οά τδ γρ α φ ε βέβα ια κ ι ό Ψ α λ ίδ α ς σ τίς έπ ισ το -
λές του κ ι ό πρώ τος βιογράφος τοϋ π οιητή, αν συνέβαινε. Ό λ α δμω ς δείχνουν πώ ς μόνο
ό Σ τ έ φ α ν ο ς Β η λ α ρ ά ς, ό γ ιο ς τοϋ ποιητή, κ α τέβ η κ ε στό Μ εσ ολόγγι.
2 7 . ’Α πό τό «Μυστικόν Πρωτόκολλον του Προέδρου τοΰ Ε κ τ ε λ ε σ τ ικ ο ύ Ά. Μαυρο-
κορδάτου (1822 *1823)», πού βρίσκεται στά χειρ ό γρ α φ α τοϋ Α ρ χ ε ίο υ του, στά Γεν. ’Α ρ χ ε ία
' τοϋ Κ ράτους (φ ά κ . 2), σελ. 35.
2 8 . Β λ. π ιό πάνω τή σημ. 26.

Ε'—Ο ΨΑΛΙ ΔΑΣ Σ Τ Α Ε Π Τ Α Ν Η Σ Α <1822-1829)

σ '—-ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΑ ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ

Ψ Α Λ ΙΔ Α Σ , δ π ω ς ε ίδ α μ ε , κατά τα μέσα τοΰ 1822 (το ν * Ιο ΰ λ ιο τοΰ 1822,

Ο
Ρούμελη, α π'
γράψ ει

!Κ έ ρ κ υ ρ α ,
ό Κ ρ ίν ο ς,

τήν άλλη,
α π ’ δπου

ήταν
ε. ά .

ή
σ. 148α)

ε π ικ ο ιν ω ν ία

οπω σδήποτε
άφ ησε

μέ τήν

εύκολη.
τά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια

Ή π ε ίρ ο ,

Τ ον
α π '

πρω τότοκο
τή
καί πέρασε

μ ιά

γιό
μ ερ ιά ,

του
στην

καί

τον
μέ τή

Π έτρο τον έ σ τε ιλ ε ν ’ α γ ω ν ισ τή στή μαχόμενη Ε λ λ ά δ α , δπω ς ε ίχ ε σ τε ίλ ε ι κ α ί τό

> γιό τοΰ Β ηλαρά τό Σ τέφ α νο (π ρ β λ . π ιό πάνω σημ. Δ ' 2 ό ). Κ οντά στό Μ α ύ ρ ο -

κορδάτο στό Μ εσολόγγι β ρ ίσ κ ετα ι ε π ίσ η ς ό γα μ πρός τοΰ Ψ α λ ίδ α , δ γ ια τρ ό ς

Λ ουκάς Β ά γ ια ς.

Ό ίδ ιο ς δ Ψ α λ ίδ α ς παραμένει στην Κ έρκυρα καί π ε ρ ιμ έ ν ε ι μ ά τα ια τήν

β ΰ κ α ιρ ία νά χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ή κάπου καί νά προσφ έρη τις υ π η ρ ε σ ίες του στή μαχό*

μενη Π α τ ρ ίδ α . Τ ις τε λ ε υ τ α ίε ς μέρες τοΰ 1 8 2 3 1 π εθ α ίν ει στό Τ σ επ έλ ο β ο το ΰ Ζ α γο

ρ ιο ΰ ό φ ίλ ο ς κ α ί σ υ ν α γ ω ν ισ τ ή ς του Β ηλαράς, ό σ υ ν το ν ισ τ ή ς τ ω ν κ ο ιν ώ ν επαναστα­

τικ ώ ν ε ν ε ρ γ ε ιώ ν στά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια . Μ ά ό Ψ α λ ίδ α ς δέν α π ε λ π ίζ ε τ α ι. Ε ξα κ ο λο υ θ εί

νά γ ρ ά φ η πάντα στον Ά λ έξ. Μ αυροκορδάτο — ίσ ω ς ε ίχ ε γ ν ω ρ ισ τή καί προσ ω ­

π ικ ά μαζί του, δταν περνούσε ά π 9 τ ή Μ ο λ δ ο β λ α χ ία (1 7 8 7 )— νά τον πληροφ ορή

για τ ή ν κατάσταση στήν Ή π ε ιρ ο , νά συγκεντρώ νη και νά τοΰ μ ε τ α β ιβ ά ζ η πολύ­

τιμ ες ε ιδ ή σ ε ις γ ι ά τούς τοΰ ρκ ου; καί τουρκαλβανούς πασάδες καί μπέηδες τής 'Α λ ­

β α ν ία ς κ α ί τ ή ς ’Η π ε ίρ ο υ , γ ιά τις μ ε τ α κ ιν ή σ ε ις Ιχ θ ρ ικ ώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν κ τ λ ., καί

ya ύποβά λλη π ρ ο τά σ εις καί σ χ έ δ ια , υ π ο δ ε ικ ν ύ ο ν τα ς πάντα πόσο θ ά ήταν εύκολο

:<αί π ό σ ο χ ρ ή σ ι μ ο νά ξεσ ηκω θή ή ’Ή π ε ι ρ ο ς . Χ ιμ α ρ ιώ τε ς καί Σ ο υ λ ιώ τες δπλαρχη-

μ>ύς, πού καταφ εύγουν στήν Κ έρκυρα, τούς συναντά, τούς σ υ γκ εν τρ ώ ν ει, τούς

τείθ ει νά περάσουν στά ε λ λ η ν ικ ά στρατόπεδα τής Ρ ο ύ μ ελ η ς καί ξοδεύει τά λ ίγ α

{ρήματα πού τοΰ β ρ ίσ κ ο ν τα ι, γ ιά νά τούς μπαρκάρη ό ίδ ιο ς γ ιά τό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι·

Σ υγχρόνω ς δμω ς έ π ικ ο ιν ω ν ε ί μέ φ ιλ ε λ λ η ν ικ ά κ ο μ ιτ ά τ α τής Ε ύ ρ ώ π η ς καί

Ιδ ια ίτε ρ α μέ τΙς φ ιλ ε λ λ η ν ιν έ ς δ ρ γ α ν ώ σ ε ις τοΰ Λ ο ν δ ίν ο υ . «ΕΙς χην Λόνδραν-~
{ηάφ ει μέ π ε ρ η φ ά ν ε ια , αλλά καί μέ βα θύ παράπονο— γνωρίζουν οΐ Φιλέλλψ
w όλο» καί καλύττρα άπό χονς *ΕΜ ηνας , , ,», Γράφει, γράφει άκούραίτος παν*
 m A. 1. Βρ&νόύσϊ)

τού, δ π ο υ ν ο μ ίζει π ώ ς ε ίν α ι χ ρ ή σ ιμ ο ν9 ακουστή ή φ ω νή του. Ε κ θ έ τ ε ι, φ α ίν ετα ι,

σέ μακρά υπομ νή μ α τα τήν κατάσταση τής Ε λ λ ά δο ς, τ' α νδρα γαθή μα τα τω ν

τ έ κ ν ω ν 'τ η ς , τή ν π ο ρ ε ία και τήν πρόοδο τω ν σκληρώ ν αγώ νω ν και ξεσηκώ νει τον

ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό τω ν φ ιλ ε λ λ η ν ικ ώ ν κύκλω ν πού τον δ ια β ά ζ ο υ ν .

Ά φ ω σ ιω μ έ ν ο ς πάντοτε στήν υπ όθεσ η τής Ε λ λ ά δ ο ς καί στον απελευθερω ­

τικ ό της α γώ να, εργάζεται ακαταπόνητος, άλλοι μ ά τ α ια π ε ρ ιμ έ ν ε ι α π ’ τό Μ αύρο-

κορδάτο νά τον χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η κάπου, ώ στε ν ’ άναπτύξη δλη του τή δ ρ α σ τ η ρ ιό ­

τητα, δλο τον ν εα ν ικ ό ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό το υ ό σ ε β ά σ μ ιο ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γέλους . . .

<Μή βαρεϋήτε, παρακαλώ, νά μου γράψετε δύο στίγους άποκριτικους είςάνάπαν -

οίν μου , προστάζοντάς με εις δ,τι με κρίνετε ικανόν » , γ ρ ά φ ε ι . . . Σ υ χ ν ά δ ε ν
π α ίρ ν ει ούτε απάντηση καν στα γρά μ μ ατά του. Κ ι όμω ς, χ ω ρ ίς μ ικ ρ ο εγ ω ϊσ μ ο ύ ς

καί ανάρμοστες στήν π ε ρ ίσ τ α σ η τούτη ε υ θ ιξ ίε ς, εξακολουθεί νά γράφ η, γ ια τί συμ­

πάσχει καί σ υ μ μ ο χθεΐ καί συμμετέχει μ ’ δλη τή σκέψ η του καί τήν κ α ρ δ ιά το υ στον

τιτα ν ικ ό α γώ να τής Π α τρ ίδ ο ς, στον α γώ να γ ια τήν ανάσταση τού Γ ένους ! . .

— πόσ α ό ν ε ιρ α , πόσες θ υ σ ίε ς καί πόσους μόχθους, πόσες δ ο κ ιμ α σ ίες καί πόσους

κ ιν δ ύ ν ο υ ς δέν έδ ο κ ίμ α σ ε ό περήφ ανος σοφός μ ια ολόκληρη ζω ή σ τις επ ά λ ξ ε ις , μέ

τή λαχτάρα καί τήν π ρ ο σ δ ο κ ία τή ς α ν α σ τ ά σ ιμ η ς αυτής ήμέρας, π ούγλυκ οχά ρα ζε

τώ ρα στον ε λ λ η ν ικ ό ν ο ρ ίζ ο ν τα . . .
χ

Τά άνέκδοτα γράμματα τον Ψ αλίδα προς τό Μανροκορδάτο μας απο­

καλύπτουν εναν υπέροχο π α τρ ιώ τη κ ι ά κ α ιτα π ό ν η το ν α γ ω ν ισ τή καί μάς δ ια φ ω τ ί­

ζουν κατά τον καλύτερο τρόπο γ ια τή ζω ή καί τήν πολύμορφ η δράση τού σοφού

Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ τού Γ ένους κατά τήν Ε π α νά σ τα σ η . Ή τ ε λ ε υ τ α ία π ε ρ ίο δ ο ς τής ζω ής

τού Ψ α λ ίδ α , από τήν καταστροφ ή τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν ω ς τό θ ά ν α τό του (1 8 2 0 - 1 829),

*μ ι α π ε ρ ίο δ ο ς π ο ύ μάς ή τα ν εντελώ ς ά γνω σ τη σχεδόν, ά π ο δ ε ικ ν ύ ε τα ι τώ ρα δτι ήταν

τό α π ο κ ο ρ ύφ ω μ α τώ ν ε θ ν ικ ώ ν του π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν καί τό λ α μ π ρ ό ε π ισ τέ γ α σ μ α της

πολυκύμαντης ζω ής, τώ ν αγώ νω ν, τώ ν μ ό χθ ω ν καί τώ ν θ υ σ ιώ ν τού Μ εγάλου

Σ ο φ ο ύ κι ακαταπόνητου Π α τρ ιώ τη , πού α φ ιέρ ω σ ε δ λ ες το υ τις δ υ ν ά μ ε ις , σαράντα

ολόκληρα χ ρ ό ν ια , γ ιά τό φ ω τ ισ μ ό , τή ν α φ ύ π ν ισ η καί τήν άνάσταση τού Γ έ ν ο υ ς..i

Τ ά κ ε ίμ ε ν α πού παρα θέτω π ιο κάτω μ ιλ ο ύ ν μόνα τους κατά τον π ιο εύ·

λω ττο τρόπο, ώ στε νά π ε ρ ιττε ύ η κάθε ανάλυση καί λεπτομερέστερος ύπο*

μ ν η μ α τισ μ ό ς. Δ έν έχουμε β έβ α ια δ λ α τά υ π ο μ ν ή μ α τ α κ α ί τά γ ρ ά μ μ α τ α πού έγραφε

καί λ ά β α ιν ε τήν π ε ρ ίο δ ο αυτή ό Ψ α λ ίό α ς '. Μ ά κ α ίτ ά λ ίγ α π ο ύ ]κ α τ ώ ρ θ ω σ α ν ά συγ·

κεντρώ σω καί π α ρ α θέτω π ιο κάτω , είν α ι α ρκ ετά γ ιά νά δ ια φ ω τισ θ ο ύ μ ε .

Μ ό λ ις έφ τασ ε στήν Κ έρκυρα δ Ψ α λ ίδ α ς (σ τά μέσα τού 1 8 2 2 ), γ ρ ά ψ ε ι κ α ίιί

στέλνει, «Προς τή Γενναιότατη Βουλή και τον 9Εκλαμπρότατο Πρίγ·

δ π ω ς ε ίδ α μ ε ,

κιπα του Ελληνικού Γένους # , τ ο ν ’Αλέξανδρο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο , τό πρώτο8 υπόμνη- ί

μ ά του, δπου εκθέτει τήν κατάσταση, πού δ ια μ ο ρ φ ώ θ η κ ε στήν 'Ή π ε ιρ ο μετά .τήν?

πτώση τού Αλή, κ α ί τ ά ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά σ χ έ δ ι α τ ώ ν ε κ ε ί π α τ ρ ι ω τ ι κ ώ ν κ ύ κ λ ω ν . Δυσ·^

τυχώ ς, από τό υπόμνημα αυτό μόνον ενα μέρος γνωρίζουμε, δημοσιευμένο
 ‘Αθανάσιος ψαλίδας 399

τό Γ ιά ν ν η Β λ α χ ο γ ιά ν ν η (τό π α ρ έ θ ε σ α π ιο π ά ν ω σ. 66*67* βλ. κ α ι σ η μ . Δ ' 2 4 ). Σ το

πρώ το αυτό υπόμνημα του ψ α λ ί δα α π ά ντη σ ε δ Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το ς σ τις 2 9 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ

1822 (βλ. π ιο πάνω σ. 67 καί σημ. Δ ' 27 ). Ό Ψ α λ ίδ α ς δέν ελαβε, φ α ίν ε τα ι, τη ν

απάντηση του Μ αυροκορδάτου και τ* ά λ λ α έγγραφ α (τις « α π ο δ ε ίξ ε ις π λ η ρ ε ξ ο υ σ ιό ­

τητας» π ο ύ ζ η τ ο ύ σ ε , τ ι ς π ρ ο κ η ρ ύ ξ ε ι ς κ τ λ .).

Ο ι δ υ σ κ ο λ ίε ς της ε π ικ ο ιν ω ν ία ς , ό αυστη­

ρός έλεγχος τω ν α γ γ λ ικ ώ ν αρχώ ν τής Ε ­

πτάνησου κι άλλες Υσως α ν ω μ α λ ίε ς τις

ο π ο ίε ς δέν ξέρουμε, ε μ π ό δ ισ α ν τον κ ο μ ι­

στή τώ ν εγγρά φ ω ν \ά τά π ρ ο ώ θ η σ η , στον

π ρ ο ο ρ ισ μ ό τους.

Σ τ ις 12 Φ εβρ. 1823 συντάσσει καί

στέλνει έ>α δεύτερο μακρότατο υπόμνημα

ι (βλ. π ιο κάτω στα δ η μ ο σ ιευ ό μ εν α γράμ-

| ματα, 1 ) : « Καί χωρίς νά λάβω

ά ρ ι# .

τά γράμματά σας (επειδή δεν μου έδό·

\ΰηκαν), και χωρίς νά πληροφοοη&ώ διά
ι τ ά γενναϊά’σας και ευνοϊκά τζρός με φρο-

ι νήματα, έπρόκρινα νά σάς γράψω τους

.στοχασμούς μου... » . Κ α ί ε κ θ έ τ ε ι μ ε κ ά θ ε
.λ ε π το μ έ ρ ε ια τή γ ε ν ικ ή κατάσταση τ ή ς 9Η ·

ιπ ε ίρ ο υ καί τής Θ εσ σ α λ ία ς, προτρέποντας Α Λ Ε Ξ Α Ν Δ Ρ Ο Σ Μ Α Υ ΡΟ Κ Ο ΡΔ Α Τ Ο Σ

-τή ν Π ρ ο σ ω ρ ιν ή Δ ιο ίκ η σ η τής Έ π α να *

στατημένης Ε λ λ ά δ ο ς νά ε π ε κ τ ε ίν η τήν επανάσταση καί σ τις δυο αυτές ε π α ρ χ ίε ς,

πού ε ίν α ι τά α σ φ α λ έσ τερ α π ρ ο π ύ ρ γ ια τής κ ε ν τ ρ ικ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς καί οί π λ ο υ σ ιώ τε ρ ε ς

π ερ ιο χ ές . Τ ή χώ ρα καί τούς ανθρώ πους της ε ίν α ι σέ θέσ η νά τά γ ν ω ρ ίζ η 'κ α λ ύ ­

τερα α πό κ ά θε άλλον. Π ρ ιν κ α τα φ ύ γη στήν Κ έρκυρα όμω ς, περπάτησε τή ν ’Ή π ε ι ρ ο

καί συνεννοήθηκε μ ' όλους τούς α ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ο υ ς τώ ν ε π α ρ χ ιώ ν γ ια τή γ ε ν ικ ή

κ ιν η το π ο ίη σ η τώ ν ε θ ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν υ ς ε ϊ ν α ι ώ μ ι λη μ έ-
τού τόπου : «τ ο

ν ο ν καί καρτερούν μέ προϋυμίαν , καί γίνονται αυτοί πρόμαχοι τού ‘Ελλη­

νικού>> . . . « ώ ς αγνοί νΕλληνες καί πέρυσι πρόσμεναν'. . . μόνον μπαρούτην καί
ν,ολύβι, διά νά πολεμήσουν διά τήν Έλευΰερίαν τους. . . Τούτο δέν τό εμαϋα
Ε<3ώ, α λ λ ά τ ό ή κ ο ν σ α πέρυσι α π ό τ ο υ ς Ι δ ι ο υ ς . . ' . , όταν έπερνοϋσα
$ ι ά Ιδώ, μ ϊ τούς όποιους ώ μ ί λ η σ α α ρ κ ε τ ά καί μού ύποσχέϋηκαν ήρωϊ-

ιμόντ> , . Ή π ε ρ ι γ ρ α φ ή τ ώ ν Ι π α ρ χ ι ώ ν κ α ί ή α π α ρ ί θ μ η σ η τ ώ ν π ο λ ε μ ι σ τ ώ ν π ο ύ
Α πορεί ν ά δώ ση ή κ α θ εμ ιά τους, μάς δ ε ίχ ν ε ι πόσο μελετημένα ήταν τά επανα σ τα ­

τικά σ χ έ δ ι α τού Β ηλαρά κ α ί τού Ψ α λ ίδ α , καί τώ ν άλλων π α τρ ιω τώ ν , πού ε ίχ α ν

'.α τ α φ ΰ γ ε ι ά π ό τά Γ ιά ν ν ε ν α στα Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια (π ρ β λ. π ιο πάνω σ. 6 4 κ έ ξ .).

Συνάμα όμως είναι πολύ μελετημένη κ α ί ή ’ κατάσταση τ ώ ν γ ε ι τ ο ν ι κ ώ ν

;αών τής Β α λ κ α ν ι κ ή ς . Κ α ί τ ό ν π α ρ ά γ ο ν τ α α ύ τ ό ν , σ τ ο ν ο π ο ί ο δ ί ν ε ι μεγάλη σήμα*
(Ια ό Ψαλίδας, τόν εχει σταθμίσει μέ γνώση καί ρεαλισμό καί δέν παύει σ 9 0λ«
iod A. t. 6petvoi<H)

τά γρ ά μ μ α τά του νά Ιπ ιμ έ ν η γ ια την άνάγκη τής Ιξα π λ ώ σ εω ς του ξεσηκω μού

σ ' δλες τις άναρχοΰμενες καί π ά ντα φ ιλ ο π ό λ εμ ες π ε ρ ιο χ ές της 'Α λ β α ν ία ς , του

Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ιο υ καί τής Σ ε ρ β ία ς.

Θ ε τ ικ έ ς κ α ι κ α λ ο ζ υ γ ισ μ έ ν ε ς ε ίν α ι ο ί υ π ο δ ε ίξ ε ις του κ α ί γ ια την ε σ ω τε ρ ικ ή

κατάσταση. Μ ισ ε ί -θ α ν ά σ ιμ α τούς τ ο ν ρ κ ο λ ά τ ρ ε ς , «όπου χ ρ ε ιά ζο ν τα ι κα θά ­

ρ ισ μ α μ έ τον ώφελιμώτερον καί ήανχώχερον τρ ό π ο ν » ! . . . Ε ίν α ι ε κ ε ίν ο ι τους

ό π ο ιο υ ς δέν ε δ ίσ τα ζ ε νά σ τιγ μ α τίζ η κι δταν ακόμα ζοΰσε κάτω από την τ υ ρ α ν ν ία

τού Ά λ ή πασ α στα Γ ιά ν ν ε ν α καί τούς ώ νόμαζε π ε ρ ιφ ρ ο ν η τικ ά « α ν δ ρ ά π ο δ α »

(βλ. π ιο πάνω σ. 37 ). Σ το Θ έμα αυτό επανέρχεται συχνά σ τ ις ε π ισ το λ έ ς του καί

σ υ ν ισ τ ά μέ κάθε μίαν αύστηράν προσταγήν, ή μέ μίαν χρήσιμον

τρόπο — «ή μ έ

έξόντωσιν» . . . — τ η ν « τ απείνωσιν μερικών καπιταναρέων καί Ισχνρογνωμόνων νπε-

ρηφάνων προεστώτων, υπεροπτικών τής άνθρωπότητος [ = π ε ρ ι φ ρ ο ν η τ έ α ν τ ο ύ
λ α ο ύ ] , ώς τ ο υ ρ κ ο μ α θ η μ έ ν ω ν καί τ ο ν ρ κ ο λ α τ ρ ώ ν > . . , « Ε π ε ι δ ή καί
ήξεύρω δτι οι π ρ ο ε σ τ ο ί τ ο ν Μ ω ρ £ ω ς Ισυνήθισαν άπδ τους βαρβάρους
Τούρκους καί αγαπούν τά παρόμοια , καί στοχάζονται τους άλλους όπου έθυσιά·
σθηκαν δτι είχαν χρέος, και αυτοί εις Ανταμοιβήν δ έ ν έχουν χρέος νά τους
δώσουν τίποτε» . . .
Έ δ ώ μ ιλ ά ει ό επαναστάτης Ψ α λ ίδ α ς, δ φλογερός π α τρ ιώ τη ς κι α π ο φ α σ ι­

σ τ ικ ό ς α γ ω ν ισ τ ή ς , πού χ ρ ό ν ια ολόκληρα έ π ν ιγ ε στά σ τήθη του τό άσπονδο μ ίσ ο ς

κατά τής τ υ ρ α ν ν ία ς, την οργή καί τήν α κ ο ίμ η τη λαχτάρα τής ανάστασης, τήν άκα­

τα ν ίκ η τ η ορμή γ ια τον α γώ να τής Ε λ ε υ θ ε ρ ία ς , γ ιά τή σ υ ν τρ ιβ ή τ ω ν τυράννω ν καί

τή ν εκ δ ίκ η σ η ! . · .

Ά λλ* ό επ α ν α σ τά τη ς Ψ α λ ίδ α ς, δ τα ν γ ρ ά φ η , δέν ξεχνάει καί τον π α ιδ α γ ω γ ό

Ψ α λ ίδ α , τό Δ ιδ ά σ κ α λ ο τού Γ ένους. ’Α ν ά μ ε σ α σ’ δλα τ’ άλλα, πρώ το μέλημα θεω ­

ρεί καί τήν ίδ ρ υ σ η σ χ ο λ είω ν , κ ο ιν ώ ν σ χ ο λ είω ν γ ιά δλα τά 'Ε λ λ η ν ό π ο υ λ α . Υ π έ ­

ροχη σ ε λ ίδ α α ν α μ ο ρ φ ω τικ ο ύ έ κ π α ιδ ε υ τικ ο ΰ προγράμματος αποτελούν o t λ ίγ ες υ π ο ­

δ ε ίξ ε ις , πού παρεμβάλλει στο γρ ά μ μ α του, γ ιά τήν ανατροφ ή, τή μόρφ ω ση καί

τή σ π α ρ τια τ ικ ή ά γω γή τής ν ε ο λ α ία ς τού μαχόμενου "Ε θνους :

«Στοχάζομαι δτι ή Βουλή τού Γένους Θ ά Θ έ σ π ι σ ή είς τήν Πελοπόννη­

σον καί διά τήν άνατροφήν τών παιδιών καί Θ ά διορίση σχολεία κανονικά κ α τ ώ ­
τ ε ρ α , είς τά όποια νά παιδεύωνται τά 'Ελληνόπουλα, &πό τά πέντε χρόνια ώς τό

δώδεκα, γ ε ν ι κ ώ ς δ λ α , τήν Ίεράν Κατήχησιν, τήν Ίεράν 'Ιστορίαν, τήΐ\

' Ι σ τ ο ρ ί α ν τ ο ύ Γ έ ν ο υ ς , τήν 9Αριθμητικήν, τήν Γεωγραφίαν τού Έλλη*
νικού Κράτους διεξοδικό καί τών άλλων τόπων σύντομα, τήν τελειοποίησιν τή*
μ η τ ρ ι κ ή ς τ ο υ ς γ λ ώ σ σ η ς, τήν ηθικήν . Καί δλα τούτα νά τά μαθαίνουν
στή μ η τ ρ ι κ ή τ ο υ ς γ λ ώ σ σ α , καί ή παλαιά 'Ελληνική νά μείνη ώς γλώσσ
καί νά διδάσκεται είς τά ανώτερο σχολειά τα έπιστημονικά%όταν γένουν* Ιπειδ^
διά τέτοια σχολεία δέν εχει κ α ι ρ ό ν άκόμη τό Γένος, καθώς καί ή λατινική .
Ή μάθησις δμως αυτή τών παιδιών νά γίνεται τρεις ώρες π ρ ο τ ο ύ γ ε ί
ματος καί δύο μετά τό γεύμα· καί κάθε ήμέραν τό δείλινόν μίαν ώ ρ α ν ν
χ ο ρ ε ύ ο υ ν τ ά π α ι δ ι ά μ έ π α τ ρ ι ω τ ι κ ά τ ρ α γ ο ύ δ ι α , καί τό^
χορόν νά τόν σέρ[ν]η (νας νέος πατριώτης ά ρ μ α χ ω μ ί ν ο ς ' κ α ί i χορός ι
 'Αθανάσιος Φαλίδβς 401

κοπιαστικός, ώς ε ί δ ο ς π α λ α ί σ τ ρ α ς , όπου ν ά χρησιμεύη

β ίν α ι και διά
την υγείαν καί διά την εύρν&μίαν τον σώματος των πάιδιών . . . »
Σ το μακρότατο αυτό γράμμ α (11 σ ε λ ίδ ε ς Ε ξ α ιρ ε τ ικ ά πυκνογραμμένες) του

Ψ α λ ίδ α απάντησε δ Μ αυροκορδάτος (π α ρ α θέτω π ιο κάτω δλόκληρο τό γράμμ α,

ά ρ ι# . 1 ), αμέσω ς μ ό λ ις τό 'λ α β ε (1 2 Μ αρτ. 1 8 2 3 ). Μ έ σεβασμό καί β α θ ε ιά

Ε κ τίμ η σ η α π ο τ ε ίν ε τ α ι στο σοφ ό Δ ιδ ά σ κ α λ ο του Γ ένους. "Α ρ χ ισ ε τό γρ ά μ μ α του

με τήν προσ φ ώ νησ η: «Σοφολογιότατε /» ... ‘Α μ έ σ ω ς όμω ς κατάλαβε π ώ ς δεν του

π ο λ υ τα ίρ ια ζε του Ψ α λ ίδ α ό π α γ ε ρ ό ς α υ τό ς τίτλ ο ς και τον δ ιο ρ θ ώ ν ε ι σέ θερμότερο

«Σ ο φ έ Π α τ ρ ι & τ a !*... « Ευχαρίστως Ανέγνωσα τους σοφούς τωόντι

, τ ό ν ο *.

ι καί άξιολόγονς στοχασμούς σας*... Τ ό γ ρ ά μ μ α α υ τ ό , ά ν έ φ τ α σ ε σ τ α χ έ ρ ι α τ ο υ

! Ψ α λ ίδ α , ήταν ή πρώ τη η θ ικ ή τόνω ση και ή πρώ τη ε π ίσ η μ η α ν α γ ν ώ ρ ισ η του πα-

* τρ ιω τικ ο ύ του «*Αγκαλά και μακρό&εν δέν παύετε ωφελούντες την Πατρί­
ζήλου.

δα— τ ο υ γ ρ ά φ ε ι ό Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς — ήτον εύκταΐον μολοντούτο νά εύρίσκουσΰαν

ι παρών είς τά πράγματα, έπειδή Ιξεύρω δτι ή&έλατε χρησιμεύσει δχι ολίγον, καί
<διά τήν περί ταύτα Ιμπειρίαν σας, καί διά τήν παιδείαν τήν δποίαν εχετε*...
Κ α ί τ ό γ ρ ά μ μ α Τ ε λ ε ι ώ ν ε ι μ έ τ ή ν τ ι μ η τ ι κ ή π α ρ ά κ λ η σ η κ α ί δ ι α β ε β α ί ω σ η : «Γράφε-

a ιέ με συνεχώς, και ας είσΰε βέβαιος, δτι Μλω δέχεσϋαι καί άκούει άομένως τά
1 δοα μέ γράφετε, ώς υπαγορευόμενα άπό τό φιλόπατρι καί τήν περί τά καλά

\χλίσιν σας*...
‘Α σ φ α λ ώ ς δεν έπαυσε νά του γ ρ ά φ η ό Ψ α λ ίδ α ς τα κ τ ικ ά . Σ τα σ ο )ζό μ ενα

Ιδμ ω ς γ ρ ά μ μ α τα του Ά ρ χ ε ίι.υ Μ αυροκορδάτου μετά άπό 9 π ε ρ ίπ ο υ μήνες συναν­

τού μ ε καί πάλι γράμμ α του Ψ α λ ίδ α , μέ η μ ερ ο μ η ν ία 22 Ν υεμβρ. 1823 (β λ. π ιο

ικ ά τω άρι&. 2 ). Σ το δ ιά σ τ η μ α αυτό ά λλω σ τε ό Μ αυροκορδάτος έ λ ε ιπ ε ά π 9 τό Μ ε-

ισ ο λ ό γ γ ι. Ο ί συμβουλές κ α ί υ π ο δ ε ίξ ε ις εξακολουθούν, καθώ ς καί οΐ π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς

<γ ι ά τις κ ιν ή σ ε ις τ ω ν εχθρώ ν. Π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς κάπω ς ε ίν α ι τώ ρα ο ί ε ίδ ή σ ε ις ά π ό τήν

:Ε υ ρ ώ π η : « Ολη ή Ευρώπη τά μάτια της τά εχει είς τήν fΕλλάδα* ! . . . Σ υ ν ισ τα

ιπ ο λ ιτικ ό τ η τα απέναντι τώ ν Μ εγάλω ν Δ υνάμεω ν καί ιδ ια ίτ ε ρ α άπέναντι τής

/Α γ γ λ ία ς .

Σ τήν Κ έρκυρα, δπου β ρ ίσ κ ε τα ι, παρακολουθεί άπό κοντά τή δυσμενή

ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α τ ώ ν ‘Α γ γ λ ι κ ώ ν ' Α ρ χ ώ ν τ ή ς Ε π τ ά ν η σ ο υ , κ α ί ε ί δ ι κ ώ τ ε ρ α τ ο υ Μ α ίτ λ α ν τ»

ικ α ί σ π ε ύ δ ε ι (16 Δ εκεμβρ. 1823 ά ρ ιθ . 3) νά κ α τα τό π ισ η τό Μ αυροκορδάτο γ ιά τίς

π ρ ο σ τ ρ ιβ έ ς πού άναφ ΰονται καί νά τού συστήση καί πάλι π ο λ ιτικ ό τη τα στούς δ ι­

π λ ω μ α τικ ο ύ ς χ ε ιρ ισ μ ο ύ ς ήταν δμως κακόν ν ά έγγράφετε

τώ ν ε π ε ισ ο δ ίω ν : « δ έ ν

ι καί Ιδό) τά δέοντα πολιτικώτερα τού πρέποντος, διά νά μή ακολου&ήση δυσαρέ­

σκεια. Τά λόγια δϊν πειράζουν*... «*Επειδή οί "Αγγλοι είναι πολλά υπερήφανοι,

ι κ α ί τόσον οπού υπερέχουν όλους»... Τ ο ύ ς ξ έ ρ ε ι κ α λ ά ό Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους

:ά π ό τ ά Γ ιά ν ν εν α , δπου ε ίχ ε αρκετές π ρ ο σ τ ρ ιβ έ ς μ α ζ ί το υ ς (π ρ β λ . π ιο πάνω σ. 3 6 ).

Ο ί γ ν ώ μ ες κ α ί υ π ο δ ε ίξ ε ις το υ γ ιά τ ή ν κ α τ ά λ η ψ η τ ή ς 'Η π ε ίρ ο υ κ α ί Θ ε σ σ α λ ία ς

καί γιά το ν π ρ ο σ ε τ α ιρ ισ μ ό τ ώ ν γ ε ιτ ο ν ικ ώ ν λ α ώ ν τή ς Β α λ κ α ν ικ ή ς κ α ί τ ώ ν δ υ σ ά ρ ε σ τ η -

ίμ έν ω ν κ α τ ά τού Σουλτάνου τοπαρχώ ν καί φ υλάρχω ν, Ε π α ν α λ α μ β ά ν ο ν τα ι, στερεό­

τυ π α σχεδόν, δπω ς «Πρέπει ν ά εφεύρετε κά&ε μέσον διά

σέ κ ά θ ε γρ ά μ μ α του :

\νά Ανάψη ή φωτιά στήν Γκεγκαριά καί είς τήν Σερβίαν... Είναι Ανάγκη ν ά στα-
402 Α. I. Βρανούστ)

λονν εις τόν Δεσπότην του Μαυροβούνιου γράμματα , καί είς τόν Πρενκλέσην
των Μερεντίτηδων) καϊ είς ϊους Ντοϋρσήδες ότό Παρασιάμιί καί είς τους~ Σέρ·
βους είς το Μπελιγράδι , και είς τους 9Ερτζεγοβινέζους τής Μπόσνας, και καϋε-
ξής είς κά&ε μέρος όπου είναι δυνατόν, με κά'&ε μέσον , και με διάφορα είδη
υποσχέσεων και διερεΰισμών . . . 9Ακόμη και τους *Αγάδες- τής Τζαμουριάς νά
ερεϋίσετε είς αποστασίαν κατά του Σουλτάνου . . . ήθελαν όμως βεβαίωσιν ότι δέν
πειράζονται ούτε είς την θρησκείαν τους, ούτε είς τό εχειν τ ο υ ς » . . . Τ ό κ ή ρ υ γ μ α
καί τά σ χ έ δ ια του Ρ ή γα γ ια μ ια π α μ β α λ κ α ν ικ ή εξέγερσ η ηχούσαν ακόμα στο νού

τού Ψ α λ ίδ α . Δ εν παρα σ ΰρετα ι όμω ς σέ ο υ το π ίες. Β λ έ π ε ι ρ ε α λ ισ τ ικ ά την κατάσταση

— «τά βά ρβα ρα γένη ε ίν α ι ε υ ε ρ έ θ ισ τ α ...» — κ α ί ε κ τιμ ά σω στά την ανάγκη καί την

α ξ ία ενός γ ε ν ικ ώ τε ρ ο υ π ε ρ ισ π α σ μ ο ύ κα τά τής Τ ο υ ρ κ ία ς.

Ο ι γ ν ω ρ ιμ ίε ς καί ή στε^ή επ α φ ή του με τις φ ιλ ε λ λ η ν ικ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ις τής

Ε υ ρ ώ π η ς τού π α ρ έχο υν τη δυνατότητα νά εργασ θή θ ε τ ικ ά καί σ’ αυτόν τόν τομέα |

γ ιά την υπόθεσ η τής Ε λ λ ά δο ς. Μ έ δυο σύντομα γρ ά μ μ α τά του (4 Ία νο υ α ρ . 1824, I

άρι#· 4 — 5 ) σ υ ν ισ τ ά στο Μ α υ ρ ο /ο ρ δ ά το τρ ε ις ξένους φ ιλ έ λ λ η ν ε ς , έναν ’Ά γ γ λ ο , f

έναν Σ ουη δό καί εναν Γ ερμ α νό, . πού κ α τέβ α ιν α ν ν ’ ά γ ω ν ισ θ ο ΰ ν στη μαχό- jj
μενη Ε λ λ ά δ α I

Σ τη ν π ε ρ ίο δ ο α υ τ ή — τέλ ι} τού 1823 καί αρχές τού 1 8 2 4 — α νή κ ο υ ν τά π ε ρ ισ ­

σότερα α π ’ τά σ ο ιζ ό μ ε ν α γρ ά μ μ α τα τού Ψ α λ ίδ α προς τό Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο .. Γ ρ ά φ ε ι

σ τις 22 Ν οεμ βρ. 1823 (άρι3. 2), σ τ ις 19 Δ εκεμβρ. (άριϋ. 3) , σ τις 4 Ί α ν . 1824

(άρι&. 5), όπως ε ί δ α μ ε , κ α ί σ υ ν ε χ ί ζ ε ι τ α κ τ ι κ ά :

4, σ τις 18 Ία νο υ α ρ . καί 4 Φ ε β ρ .ι

1 8 2 4 {άριϋ, 6) λ σ τ ι ς 1 6 Φ ε β ρ . (άριϋ. Γ ) , σ τ ι ς 2 4 Φ εβρ. (ά ρ. δ), σ τις 2 4 Μ α ρ τίο υ

(άρ. 9) κ ι υ σ τ έ ρ α χ ά ν ο υ μ ε τ ά ί χ ν η τ ο υ ε π ί δ έ κ α ολόκληρους μήνες, ως τις

Ί α ν ο υ α ρ . 1 8 2 5 . (άριϋ. 10). ■ .

Τ ά γρ ά μ μ α του της 18ης Ια ν ο υ ά ρ ιο υ 1 8 2 4 ’, συμπληρω μένο καί μέ ύστε

ρ ό γρ α φ α κ α ί προσθήκες σ τις 4 Φ ε β ρ ο υ ρ ίο υ ( ά ρ ι 6), ε ίν α ι ά π ’ τά π ιο χαρακττ

ρ ισ τ ικ ά κ α ί· β α ρ υ σ ή μ α ν τ α . Έ δ ώ προβάλλει πάλι ανάγλυφ ος δ Ψ α λ ίδ α ς, ή ά κ ο ίμ η τ

έ γ ν ο ια του γ ιά την ά γ ο )ν ιζ ό μ ε ν η Π α τ ρ ίδ α , οί γνώ μες καί υ π ο δ ε ίξ ε ις του, άλλ

συνάμα αποκαλύπτεται μπροστά μας κι ό α γ ω ν ι σ τ ή ς Ψ α λ ίδ α ς, δ ά φ α ν ή

τ ρ ο φ ο δ ό τ η ς τ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς τ ο ύ Μ ε σ ο λ ο γ γ ι ο ύ. Ό έθνεγέρττ

Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους, πού ολόκληρη τή ζω ή του έ σ ά λ π ιζ ε τόν ά ν α σ τά σ ιμ

συναγερμό τω ν ψ υχώ ν, τώ ρα, τοδρα πού έσήμανε ή Μ εγάλη 'Ώ ρ α , ό 'χ ι μονά*

δ ίν ε ι τό «παρώ ν» στο ε θ ν ικ ό π ρ ο σ κ λ η τή ρ ιο , ά λλα γ ίν ετα ι στρατολόγος καί τροφ ι

δότης τω ν π ο λ ε μ ικ ώ ν δυνάμ εω ν τού Έ θ ν ο υ ς.

Σ τή ν Κ έρκυρα καί σ τ9 άλλα Ί ό ν ια ν η σ ιά β ρ ίσ κ ο ν τα ι τήν επ ο χή αυτή πο

λοί πρόσ φ υγες από τό Σ ούλι κ α ί τή Χ ιμ ά ρ α . Π ά μ π ο λ λ ε ς ο ίκ ο γ έ ν ε ιε ς , π λ ή θ ο ς γυ νε

κ ό π α ιδ α , αλλά καί πλή θος ά ν τ ρ ε ιω μ έ ν ο ι, μ π α ρ ο υ το κ α π ν ισ μ έ ν α π α λ λ η κ ά ρ ια κ,

κ α π ε τ α ν έ ο ι, πού α δρανούσ αν α φ ο π λ ισ μ έ ν ο ι από τις α γ γ λ ικ έ ς αρχές τής Ε πτανι

σου κ α ί κ ιν δ ύ ν ε υ α ν ν9 α π ο χα υ νω θο ύν στήν τρυφ ηλή ζω ή τω ν α σ τ ικ ώ ν κεντρί

καί νά εξουθενω θούν κ άτω α π ’ τήν π ε ρ ιφ ρ ό ν η σ η τής «ανώ τερης» κ ο ιν ω ν ία ς >

τω ν κ α χύ π ο π τω ν οργά νω ν τού Μ α ίτ λ α ν τ.
 ’Αθανάσιος Φαλίδας 403

Μ α ζ 'ι μ έ τούς Σ ο υ λ ιώ τε ς πρόσφ υγες ε ίχ ε καταφ ύγει στα Ε π τά νη σ ά κι

ό X ρ ι σ τ ό φ . Π ε ρ ρ α ι β ός, ό ό π ο ιο ς όμω ς φ ρ ό ν τ ισ ε γρήγορα νά ξεμπλέξη

κι έφυγε γ ια τό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι. Π ρ οτού να φ υγή όμω ς γ ια τό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι, έγραψ ε

(18 Ία νο υ α ρ . 1823) από τούς ΙΙα ξο ύ ς, όπου β ρ ισ κ ό τα ν , ένα αυστηρό π α τ ρ ιω τικ ό

γράμμ α στούς Κ απετανέους τω ν Σ ο υ λ ιω τώ ν καί τους καλούσε να ε γ κ α τ α λ ε ιψ ο υ ν

τά 'Ε π τ ά ν η σ α καί νά κατέβουν στην καφεπωλέΐά,

ά γ ω ν ιζό μ ε ν η Ε λ λ ά δ α : « ... τα

πνευματοπωλεϊα καί περιδιαβάσεις τών άγνιών καί προαστείων τής Κερκνρας

δεν είναι συγχωρημένα και πρέποντα εις τους ήρωας, άλλ9 εις άνάνδρονς και
χρυφηλούς . . . 9Εγώ μετά τρεις ημέρας αναχωρώ έντεϋ&εν και υπάγω εις Μέσο-
, λόγγιον. . . » ( Χ ρ . Π ε ρ ρ α ι β ο ύ , Ά π ο μ ν η μ . A ' σ . 2 0 7 - 8 ) .
Μ έ τον ίδ ιο πόνο έβλεπε κι ό Ψ α λ ίδ α ς ν ’ αδρανούν κ α 'ι ν ά μένουν μακρυά

; ά π 9 τον υ π έρ πάντω ν αγώ να τού ’Έ θ ν ο υ ς , καθηλω μένες ά δ ικ α στα Ε π τά ν η σ α ,

i οί εκλεκτές π ο λ ε μ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις τώ ν ε μ π ε ιρ ο π ό λ ε μ ω ν και γ ε ν ν α ίω ν Σ ο υ λ ιω τ ώ ν κα ι

| Χ ιμ α ρ ιω τώ ν . Π α ρ ά τις α υ σ τη ρ ές α π α γ ο ρ ε ύ σ ε ις και την ά γρυπ νη παρακολούθηση

ι τώ ν Α ρ χ ώ ν Κ ατοχής, άφ οβος ό Ψ α λ ίδ α ς π λ η σ ιά ζ ε ι τούς π ρόσ φ υγες καπετανέους,

ί τούς σ υ γ κ εν τρ ώ ν ει, τούς μ ιλ ά ε ι, τούς κατηχεί κ α 'ι τ ο ύ ς κ α τα π ε ίθ ε ι νά έκπληρώ -

1σουν και τό τε λ ε υ τ α ίο χρέος τους προς την ά γ ω ν ιζό μ εν η κ ο ιν ή Μ η τέρ α - Π α τ ρ ίδ α ,

ιΚ α τα λ α β α ίν ε ι εύκολα ό καθένας μας πόσους κ ιν δ ύ ν ο υ ς και πόσες δ υ σ κ ο λ ίε ς ά ν τ ι-

I μ ετώ π ιζε σ το ε γ χ ε ίρ η μ ά του αυτό ό σ ε β ά σ μ ιο ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους. Ξ ερ ρ ιζω -

Ιμ ένο ι π ια ά π 9 ιά χώ ματά τους κ α ι ξ εκ λ η ρ ισ μ έν ο ι οί σ κλη ροτράχηλο», ε κ ε ίν ο ι πολέ­

μ α ρ χ ο ι, κ α τα τσ α κ ισ μ έν ο ι κι εξουθενω μ ένοι τό ίρ α , χ ω ρ ίς ά ρμ ατα καί χ ω ρ ίς ελ π ίδ α

iνά ξ α ν α γυ ρ ίσ ο υ ν σ τ’ ά γ ρ ια λ η μ έρ ια τ« υ ς , ήταν πολύ - πολύ δύσκολο νά π ε ισ θ ο ύ ν

rπ ώ ς ήταν έν α :, κ ο ιν ό ς κι ε ν ια ίο ς ό αγώ νας ά π 9 τό Μ ό ρ ιά ώ ς τή Χ ιμ ά ρ α καί νά

ιπ ι σ τ έ ψ ο υ ν ότι πολεμώ ντας γ ια τό Μ εσολόγγι πολεμούσαν κ α ι γ ιά τή δ ικ ή τους

ϊά π ό μ α κ ρ η π α τ ρ ίδ α . . . Μ όχθησε πολύ καί σ’ αυτόν τον τομέα ό Ψ α λ ίδ α ς . . .

’Α λλά κι ό κ ίν δ υ ν ο ς δέν ή τ α ν μ ικ ρ ό ς. Ο ί α γ γ λ ικ έ ς αρχές μέ τή «δυσμενή

ιο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α » καί ή ε χ θ ρ ικ ή στάση τού Μ α ίτ λ α ν τ καί τώ ν οργά νω ν του απέναντι

ιτ ώ ν έ π α ν α σ τ α τ η μ έ ν ω ν Ε λ λ ή νω ν επεφύλασσαν αυστηρότατες κ υ ρ ώ σ ε ις γ ιά κ ά θε

π α τ ρ ιω τικ ή ε ν έ ρ γ ε ια καί γ ιά κάθε εκδήλω ση σ υ μ π ά θ ε ια ς προς τήν ’Ε π α ν ά σ τα σ η .

;* Ό τα ν ό Π ε ρ ρ α ιβ ό ς έγ ρ α ψ ε κι έ σ τε ιλ ε προς τού; Σ ο υ λ ιώ τες πρόσφ υγες τής Κ έρ­

κυρας τήν επ ισ το λ ή πού άνέφερα π ιο π ά ν ω (1 8 Ί α ν . 1 8 2 3 ), έλαβε όλα τά π ρο­

φ υ λ α χ τικ ά μέτρα, αλλά, γ ιά κ ά θ ε ενδεχόμενο, έσπευσε νά έξ α φ α ν ισ θ ή καί νά φ ύγη

;άπ τ ο ύ ς Π α ξ ο ύ ς : «Μολονότι ή ρηϋεϊσα επιστολή — γ ρ ά φ ε ι ό ί δ ι ο ς — εστάλη

ιάαφαλώς καί έκ τών προς τονς οποίους διευ&ύνΰη καί άνεγνώσΰη τιμίων πατρι~
, ω τ ώ ν δεν ήλπίζετό τις προδοσία προς τήν Κυβέρνησιν, ό Περραιβός όμως άνεχώ-

*ρησε πριν τό πράγμα κοινολογηΰή ή τυχόν φ§άση εις τά ώτα τής Κυβερνή-
ίσ ε ιυ ς ...» (Χ ρ . Π ε ρ ρ α ιβ ο ύ , Ά π ο μ ν . A ' σ. 20 8 ). Ό Ψ α λ ίδ α ς έν τ ο ύ τ ο ις , άφ οβος

ίο π ω ς σ ’ όλη του τή ζω ή καί παράτολμος, δ ιε ξ ά γ ε ι τ ό έργο αυτό ε ξ α κ ο λ ο υ θ η τ ικ ά

Ι π ι 2 — 3 χ ρ ό ν ια , πσραμένοντας μέσα στήν Κ έρκυρα καί α ψ ηφ ώ ντας, όπ ω ς πάντα,

ίκ ά θ ε κ ίν δ υ ν ο

j Τ ά δ η μ ο σ ιευ ό μ εν α γράμματά του μάς αποκαλύπτουν λ ίγ ε ς πτυχές α πό τήν

Α καταπόνητη κ α ί τόσο ε π ικ ίν δ υ ν η ε θ ν ικ ή τού τη π ρ ο σ π ά θ ε ιά του : ’Ή δ η σ τις 12

404 A. I. Βρανούση

Φ εβρ. 1823, Α μέσω ς υστέρα δηλ. από τήν Α ναχώ ρηση του Π ε ρ ρ α ιβ ο ΰ , γράφ ει

προς τό «Διά συνέργειας μου στέλνεται μία μικρή βοήθεια είς το

Μ αυροκορδατο :

Γένος , δ καπετάν Ζώης μέ τά παιδιά Τζαβέλα , ώ ς τριάντα στρατιώτες διαλε[γ\μέ*

νοι καϊ τίμιοι καί άξιοι καί πιστοί καϊ πολεμικοί κάϊ ξμπειροι των τόπων.,.*
(Α ρ ιθ . 1). Λ ίγ ο Α ργότερα (2 2 Ν οεμβρ. 1823) σ η μ ε ιώ ν ε ι καί πάλι λ α κ ω νικ ά ,

χ ω ρ ίς θ ρ ια μ β ο λ ο γ ίε ς , όπ ω ς θ ά 'κ α ν ε άλλος ίσ ω ς στή θέση του, κ α ί Α π έ ρ ιτ τα , δπω ς

μ ιλ ο ύ ν οι σ υ ν ε ιδ η τ ο ί π α τρ ιώ τες, δταν εκπληρώ νουν Νότηντό χρέος τ ο υ ς ... «Τ ον

Μπότζαρην τέλος πάντων τον έξεκίνησα δι* αυτόν, καϊ αυτός θέλει σάς συντρέξει
είς τους σκοπούς σας ώς παλαιός καπετάνος καϊ έπιχειρηματίας μέ γνώσιν.
Είναι Ακόμη ολίγοι Σουλιώτες έδώ, οΐ όποιοι τούτες τές ήμέρες κινούν δι9 αυ­
τόν...* ( Α ρ ι θ . 2 ) . Κ ο ν τ ά σ ’ α υ τ ο ύ ς τ ο υ έ ρ χ ο ν τ α ι σ υ σ τ η μ έ ν ο ι Α π ό τ ά Φ ι λ ε λ λ η ν ι κ ά
Κ ο μ ιτά τα τής Ε υ ρ ώ π η ς κ α 'ι ξ έ ν ο ι φ ιλ έ λ λ η ν ε ς, το ύ ς ο π ο ίο υ ς υ π ο δ έ χ ε τ α ι, π ε ρ ιπ ο ι­

ε ίτ α ι κ α 'ι δ ι α π ε ρ α ι ώ ν ε ι στο Μ εσολόγγι μέ ε ιδ ικ ά σ υ σ τα τικ ά γράμμ ατα προς τό

Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ α τ ο .' έπιφέροντα την παρονσάν μου "Αγγλον φιλέλληνα κύριον

« ...τ ο ν

Έδουάρδον Φούοκ%τον όποιον φίλος μου μου τόν συσταίνει καϊ Ιγώ τον συσταί­
νω εις την εύνοιάν σας καϊ γενναιότητά σας, ώ ς πρόθυμον να δονλενση υπέρ
τής *Ελευθερίας τον Γένους μας...* ( α ρ . 4 ) « . . . Καϊ οι ίπιφέροντες τό παρόν
μου με τό αυτό πλοΐον κατέφθασαν από Λόνδραν . . . » ( α ρ . 5 ) . Κ α ι σ η μ ε ι ώ ν ε ι
π ά λ ι (4 Ί α ν ο υ α ρ . 1 824), απλά καί σε υ σ τ ε ρ ό γ ρ α φ ο , γ ι ά τ ο ύ ς Σ ο υ λ ι ώ τ ε ς :
« Τ ό ν Νάστον τού Μπότζαρη τόν ξεκινώ δγλήγορα . . . » ( α ρ . 5 ) .

Α λ λ ά τούς μ ό χθ ο υ ς καί τις θ υ σ ίε ς πού κ α τ α β ά λ λ ε ιν δ Ψ α λ ίδ α ς, σ υ ν ε χ ί­

ζοντας τό δύσκολο κι ε π ικ ίν δ υ ν ο αυτό έργο τής σ τρ α το λ ο γ ία ς κ α ι Α ποσ τολής πολε­

μ ισ τώ ν γ ιά τή μαχόμενη Ε λ λ ά δ α , τ’ αποκαλύπτει π α ρ α σ τα τ ικ ώ τ α τ α τό γράμμα

του τής 18ης Ία ν ο υ ρ . 1824 {άριθ. Θ) μέ τά υστερόγραφ α και τις χ α ρ α κ τη ρ ισ τι­

κές μ ετα γενέσ τερ ες προσθήκες.

"Ο ταν, π ρ ιν ένα χρό νο (12 Φ εβρ. 1 8 2 3 ), έγραφε (α ρ. 1) στο Μ αυροκορ-

δάτο, δτι ε ίχ ε συνεννοηθή μέ τούς κ υ ρ ιώ τ ε ρ ο υ ς καπετανέους τής Η π ε ίρ ο υ καί

ε ίχ ε π ρ ο ε τ ο ιμ ά σ ε ι <καθώς τους είναι ώμιλημένον και καρτερούν

τά πνεύματα —

μέ προθυμίαν* , ώ σ τ ε ν ά μ η χ ρ ε ι ά ζ ω ν τ α ι π α ρ ά < μόνον μπαρούτην καϊ μολύβι,

διά νά πολεμήσουν διά τήν *Ελευθερίαν τους» — ασφαλώς ο ύ τ ε 6 ί δ ι ο ς δ έ ν θ ά
τό π ίσ τ ε υ ε δτι θ ά κ α τώ ρ θω νε ποτέ, μέ τά συνεχή δ ια β ή μ α τ α το υ , νά τούς ξεση-

κώ ση κ α 'ι ν ά τ ο ύ ς π ε ίσ η ν* ά φ ή σ ο υ ν τ α π ρ ό σ ιτ α βουνά τους και νά κατεβοΰν στην

κ ε ν τ ρ ικ ή Ε λ λ ά δ α , εκεί πού κ ρ ιν ό τα ν τώ ρα ή τύχη δλω ν τω ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν καί

τω ν α γώ νω ν. Κ ι δμ ω ς, νά πού τό κ α τώ ρ θ ω σ ε, καθώ ς φ α ίν ετα ι.

’Α π ό π ο λ ύ ν κ α ιρ ό β ρ ισ κ ό τα ν σ ’ επα φ ή μέ τούς καπετανέους τής Χ ιμ ά ρ α ς·

*Α λ λ η λ ο γ ρ α φ ο ύ σ ε τα κ τ ικ ά μαζί τους κι έστελνε μ ά λ ισ τα ά π ’ τήν Κ έρκυρα καί

μ υ σ τ ικ ά γρ ά μ μ α τα γ ιά νά τά δ ια β ιβ ά σ ο υ ν στον «Π ρένκα τώ ν Μ ερ εν τίτη δ ω ν » .

Σ υ χνά μ ε τ α β ιβ ά ζ ε ι κ α ί σ το Μ αυροκορδατο ε ιδ ή σ ε ις από τή Χ ιμ ά ρ α : «Ο ί φίλοι

άπό Χειμάρραν μέ είδοποιούν...* κτλ. (ά ρ ιθ . 2). Δ υο χ ιλ ιά δ ε ς π ε ρ ίπ ο υ «ντουφ έ­

κ ια καλάν υ π ο λ ο γ ίζ ε ι δ τ ι μπορούν ν ’ Α ποδώ σουν τ ’ Α νυπότακτα χ ω ρ ιά Παλάσα,

Δ ρυμάδες, Β οΰνο κ α 'ι Χ ι μ ά ρ α . Γ ι’ α υ τ ό σ υ ν έ χ ιζ ε Α σ τα μ ά τη τα τά δ ια β η μ α τ ά του,

 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 405

' ώ σπου κ α τ ώ ρ θ ω σ ε ν ά π ε ίσ η τ ό Κ α π ε τ ά ν · Π ΰ λ ιο , τό γνω στό δηλ. Χ ιμ α ρ ιώ τ η πολέ­

μαρχο Σ π υ ρ ο μ ί λ ι ο 4, ν ά κατέβη μέ τά π α λ λ η κ ά ρ ια του στήν Κ έρκυρα κι ά πό κεί

νά πέραση στο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι. Έ ξ η ολόκληρους μήνες, μας λέει ό ίδ ιο ς ό Ψ α λ ίδ α ς,

π ά σ χ ιζ ε και μοχθούσε γ ιά νά τό

πετΰχη αυτό καί ξόδεψε δσα τό π ε­

ν ιχ ρ ό του β α λ ά ν τιο του ε π ίτρ ε π ε

νά ξοδέψ η .. .

Ά λλ* άς ακούσουμε τό γρά μ μ α

•του π ρος τό Μ α υροκ ορδά το (ά ρ. 6 ) :

« ... Σάς παρακαλώ νά μη βαρε-

. Οήτε άπό τά ονχνά γράμματά μου,

καί άς μη λαβαίνω καϊ άπόκριοίν

σ α ς , <5ιά τες πολλές φροντίδες οας.

Κατά τό παρόν δμως σάς βα-

: ραίνω με την παρούσαν μου , ή &-

ποια θ ά σάς έγχειρισ&η άπό τον

\Καπετάν Πήλιον Βουνιώτην , άπό
την γενεάν των Κοκάτων, όπου
ι σ ά ς τ ό κ σ τ έ λ ν ω κάι σάς τον σνσταί-

· ν ω με καμπάσα παλληκάρια τον κα\

,μέ τον γαμβρόν του, χωρίς δμως

ιάρματα’— όιατί δμως χωρίς άρμα-
τ α , 6 ίδιος θ έ λ ε ι σάς είπή.

Elya εξ μήνας όπου ώργάνιζα

‘.αυτήν την νπό&εσιν και τέλος πάν·
ι τ ω ν την κατάήφερα και με τά πτω­

χικά μου έξοδα σάς τον έστειλα, διά

ΕΝΑΣ ΣΟΤΑΙΩΤΟΧΙΜΑΡΙΩΤΗΣ
■νά τον μεταχειοισϋήτε και αυτόν
ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΟΪ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ
μέ τους άνϋρώπους τον, δίνον-
(Άπό παλιά χαλκογραφία τής έποχής)
τάς τους άρματα δανεικά, δ σ ο ν ά
•λάβουν τά έδικά τους Και εις τά καράβια νά τους βάλετε, δταν άποφασίσετε
\τήν έκστρατείαν τής *Ηπείρου, διά νά σάς παραδώσονν τά δύο κάστρα του τόπου
.τους, όπου τά φυλάττουν οι εδικοί τους, τό Παλέρμο τής Χειμάρρας καί την
Αυλώνα, διά νά τά έ'χετε ορμητήρια κατά τής Χ α ο ν ι α ς , και μαζί μέ τά κάστρα
ι [ α υ τ ά ] , άποκτα τό Γένος και 2000 ντουφέκια καλά Παλασοδρυμαδιωτοβοννοχει-
•μαρριώτικα, και τόπον, όπου νά τρέμη ή Χαονία καί Μολοσοία. Καί έίτζι ή δύ-
.ναμις τής *Ελλάδος διά στεριάς νά προχωρή άφοβα
( Έ ξ η μήνες « ώ ρ γ ά ν ιζε. α υ τή ν την ύ π ό θ ε σ ιν » ό Ψ α λ ίδ α ς μέ κ ίν δ υ ν ο υ ς καί

" ά γ ω ν ίε ς κ α ι ξ ό δ ε ψ ε ασφαλώ ς κι αρκετά χρήματα, γ ιά νά τήν φ έρη σέ πέρας. Κ ά ­

π ο ια κ α κ ο τυ χ ία δμω ς παρά λ ίγ ο νά μ α τ α ιώ σ η τό ε γ χ ε ίρ η μ α . Ό Κ απετάν Π ΰ·

ιλ ιο ς μ ε τ ά π α λ λ η κ ά ρ ια του, καθώ ς Ιρ χό τα ν ν’ ά π ο β ιβ α σ θ ο υ ν — νύχτα ασφ αλώ ς

 i
406 A. I. Βρανούση

μέ κ α μ μ ιά π α λ ιό β α ρ κ α — ά πό τήν ά ν τ ικ ρ υ ν ή Χ ιμ ά ρ α σ τις ακτές της Κ έρκυρας, (

π α ρ ' δλες τις π ρ ο φ υ λ ά ξ ε ις, έγινα ν » φ α ίν ετα ι, α ν τ ιλ η π το ί, π ιά σ τη κ α ν από τήν |

ά σ τυ ν ο μ ία του Μ α ίτ λ α ν τ και ά φ ω π λ ίσ τη κ α ν . . . Π ολλά δ ια β ή μ α τ α θ α γ ιν α ν άσφα* \

λώ ς γ ια τή ν α πελευθέρω σ ή τ ο υ ς ... Χ ω ρ ίς χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή δ Ψ α λ ίδ α ς σπεύδει νά τούς ]

μπα ρκά ρη γ ιά τ ό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι, έστω κ α ί χ ω ρ ίς «Διατ2 δμως χωρίς άρμα-

ά ρ μ α τ α ... j

τα — γ ρ ά φ ε ι στο Μ αυροκορδατο — ό ίδιος θέλει σάς είπή*..,

Μ έ α ν α κ ο ύ φ ισ η γρ ά φ ει τό γρά μ μ α στο Μ αυροκορδατο (18 ’Ια ν ο υ ά ρ ιο υ ),

γ ια τί π ίσ τε υ ε π ώ ς έξη μ η νώ ν βάσανα έλος τχάντων την χατάη-

τε ? ν ε ίω ν α ν π ιά ... « Γ

φερα και μέ τά πτωχικά μου έξοδα σάς τόν έ σ τ ε ι λ α , δ ι ά ν ά τόν μεταχειρισθήτε

και αυτού*μέ τους ανθρώπους του, δίνοντας τους άρματα δανεικά , §αο νά λάβουν τ ά ;
Ιδικά τ ο υ ς » . . . " Α λ λ ά ή ε π ι τ ή ρ η σ η κ ι ό έ λ ε γ χ ο ς τ ω ν * Α ρ χ ώ ν ή τ α ν , φ α ί ν ε τ α ι , ά γ ρ υ ­
π νο ; πάντα κι αυστηρός. Τ ή ν τε λ ε υ τ α ία σ τιγ μ ή , π ρ ο το ύ μπαρκάρουν γ ιά τό Μ ισ ο -^

λ ό γγι οί Χ ιμ α ρ ιώ τε ς τού Κ απετάν ΙΙυ λ ιο υ καί οί Σ ο υ λ ιώ τ ε ς τ ο ύ Ν ά σ τ ο υ Ν τ α γ κ λ ή ,ί

νέα ε μ π ό δ ια ξ ε φ ύ τ ρ ω σ α ν ... Μ προσ τά στ ς σ υ ν ε χ ε ίς α υ τέ ς ά ν τ ιξ ο ό τη τε ς, τ 'ι ς Α τυ χίες,

καί τον; κ ιν δ ύ ν ο υ ς, α π ο κ α ρ δ ιω μ έ ν ο ς σχεδόν δ Ψ α λ ίδ α ς σ η μ ε ιώ ν ε ι μετά άπό δυό

βδομ ά δες στο γρ ά μ μ α <1824 Φεβρουάριου 4 . — *

του τής 18ης Ια ν ο υ ά ρ ιο υ :

Ή παρούσα εμεινεν εως σήμερον * επειδή ό Καπετάν Πύλιος καί Νάστος Νταγ<
κλής εμποδίσθηκαν^ καί κρίμα είς τά 6 τάλληρα τά φτωχικά μου , όπου ΐκαμσ{
έξοδα δι* αυτούς...*.5 ?
>

Α λ λ ά κ α ί πάλι δ εν α π ε λ π ίζ ε τ α ι εντελώ ς καί δεν εννοεί νά π α ρ α ιτη θ ή άπ#

τήν π ρ ο σ π ά θ ε ια του. Θ ά έ π ιμ ε ίν η καί πάλι νά τούς μπαρκάρη μέ πρώ τη εύκαεί

«Με δεύτερον δμως

ρ ία : [π λ ό ΐο ν ] ίσ ω ς έλθουν... °Ομως χρειάζονται τάλληρ^
καί έγώ δεν ε χ ω I

■ "Α ν καί ε ίχ ε ε ξ α ν τ λ ή σ ε ι, δπω ς λ έ ε ι, τις π ε ν ιχ ρ έ ς του ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς δυνατό

τητες, ε ν τ ο ύ τ ο ις βρήκε τρόπο ν* ά π ο τε λ ε ιώ σ η τό έργο πού ε ίχ ε ά ν α λ ά β ε ι. Σ

λ ίγ ε ς μέρες ό Κ α π ετά ν Π ύ λ ιο ς κι οί άλλοι Χ ιμ α ρ ιώ τε ς, δ Ν άστος Σ ο υ λ ιώ τη ς κο

τά π α λ ? .η κ ά ρ ια του, ε ίχ α ν δ ια π ε ρ α ιω θ ή στά Μ ε σ ο λ ό γ γ ι...

Τ ις άοκνες π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς τού Ψ α λ ίδ α κ α ί τήν ά π ο φ α σ ισ τικ ή συμβολή tc

γ ιά τή σ τρατολόγησ η τώ ν Χ ιμ α ρ ιω τ ώ ν ιο ύ Σ π υ ρ ο μ ίλ ιο υ καί τή δ ια π ε ρ α ίω σ ή τοι

στο Μ εσολόγγι τις α ν α γ ν ω ρ ίζ ε ι Α ν ε π ιφ ύ λ α κ τ α καί τις ε π ιβ ε β α ιώ ν ε ι δ ΐδ ΐι

δ Κ α π ε τ ά ν - Π ύ λ ι ο ς Β ο υ ν ι ώ τ η ς , δ γνω στός Σ π ΰ ρ ο ς Μ ί λ ι ο ι

σέ μ ιά α να φ ορά του πού έγραψ ε αργότερα προς τό Μ αυροκορδατο. Ε ύ ρ ισ κ ό μ ε ν

στήν Τ ρ ιπ ο λ ιτσ ά ε π ικ ε φ α λ ή ς 100 π α λ λ η κ α ρ ιώ ν , έλαβε δ ια τα γ ή νά μ ε τ α κ ιν η ί

προς τό Μ α κ ρυ νό ρ ο ς, νά π ιά σ η τις δ ια β ά σ ε ις σ τά δ ε ξ ιά τού Ά μ β ρ α κ ικ ο ΰ . Τολμά

λ ο ιπ ό ν , προτού ξ εκ ιν ή σ η , ν ά ζητήση μ ιά τό σ ώ |1
μ ικ ρ ή χ ρ η μ α τικ ή ε ν ίσ χ υ σ η γ ιά

τ ο υ , («εν άκόντο διό μηνών μυσθών τουλάχιστον εϊς τούς 100 οτρατιόταις ύ
της όδιγίασμου*, δ π ω ς γ ρ ά φ ε ι ) , κ α ί θ ε ω ρ ε ί α π α ρ α ί τ η τ ο ν ά ύ π ε ν θ υ μ ί σ η ο
Δ ι ο ί κ η σ η τό π α ρ ε λ θ ό ν κ α ί τ ή δ ρ ά σ η τ ο υ . Π α ρ α θ έ τ ω έ ν α μ έ ρ ο ς ά π ό τ ή ν άνέκδε

α υτή α να φ ορά ( ’Α ρ χ ε ί ο Μ αυροκορδάτου, φάκ. 10, άρ. 2 7 2 9 ), Ιδ ιό γ ρ α φ η , καθ;

 ’Αθανάσιος Ψβλίδας 407

φαίνεται, του Σπόρου Μίλιον χαΐ γραμμένη άπ* τήν Τριπολιτσά στίς 28
Μαρτίου 1825 :
Έκλαμπρώτατε Κύριε.
Ζητώ θερμώς τήν συμπάθιαν τής Έχλαμ: διά τήν πολιλόγίαν τής παρούσησμου
έπειδή οΐ διάφοροι ύποθέσις μοί τό χαλούν.
Έκλαμπρώτατε πατριοτισμού ενθουσιασμένος xoi άπό διαφόρους φίλους παρακι­
νούμενος, έ ξ ό χ ω ς απ ό τ ό ν κ ύ ρ ι ο ν ' Α θ α ν ά σ ι ο ν Ψ β λ ί δ α (όστις και
«ρήν τού έρχομούμου με ήχε συστίση εϊς τήν Έκλαμπρα>τιτάνσου) ήλθον μέ τριάκοντα
στρατιότας συμπατριότασμου νά δουλέψφ καί μεθ' όπλων τήν πατρίδαν.
*Έν ώ δέ έυρισκόμουν εις τήν πατρίδανμου δεν ελιψα ποτέ ά π ό τό νά δουλέυω και
μακρόθεν τό έθνοσμου, έξόχως στέλνοντας όχι μέ ολίγον κίνδυνον καί μέ έξοδάμου διαφό­
ρους πεζούς μέ γραφάς προς τόν Πρενκλέσην των Μιριντίτιδων καπ: Ντόντα, τα όποια
μ ο ι έ σ τ έ λ ο ν τ ο ά π ό τ όν ά ν ω κ ύ ρ ι ο ν Ψ α λ ί δ α όστις μοί έγραφεν νά
ήτον γράμματα αυτά διά ύπόθεσες τού έθνους. Ερχόμενος δέ είς Χρυσοβίτζα έδέχθην παρά
τής Έκλαμπροτιτόσου καί άζιόθην άρχιγός τού σώματος στρατιοτών υπό τής όδιγίασμου...

Ή αναφ ορά αυτή τού Σ π υ ρ ο μ ίλ ιο υ μας πληροφ ορεί π ώ ς ό Ψ α λ ίδ α ς δχι

! μονάχα σέ Χ ιμ α ρ ιώ τε ς οπλαρχηγούς έγρα φ ε γ ια νά τούς ξεσηκώ ση καί νά τούς

: κατεβάση στή μαχόμενη Ε λ λ ά δ α , άλλα και ειδ ικ ά γρά μ μ ατα έστελνε γιά νά τα

ι δ ια β ιβ ά σ ο υ ν στον Π ρένκα τω ν Μ ε ρ ε ν τίτη δ ω ν , τόν ό π ο ιο π ροσ πα θούσ ε νά ξεση-

! κώ ση κατά τού Σ ουλτάνου καί νά τόν π ε ίσ η νά πολεμήση στό πλευρό τω ν Έ λ λ η -

ι νω ν. Ε ίδ α μ ε στά γρά μ μ α τά του πόσο α π α ρ α ίτη τ ο θεω ρούσ ε ν ’ άνάψ η μ ιά π α μ -

; β α λ κ α ν ικ ή εξέγερση. ’Α π ’ δ λ α τά « ε υ ε ρ έ θ ισ τα βάρβαρα γένη» π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο φ α ί-

ι νεται νά έλ π ίζη στού; Μ ερ εν τίτη δ ες τού Π ρένκα. Ή ανυπότακτη αυτή φ υλή τής

β ό ρ εια ς ’Α λ β α ν ία ς , οί Μ ε ρ ε ν τ ί τ η δ ε ς ή Μ ι ρ δ ΐ τ ε ς , χ ρ ισ τια ν ο ί στή

; θ ρ η σ κ ε ία κ α ί ρ ο ίμ α ιο κ α θ ο λ ικ ο ι στό δόγμα (« π α π ο λ ά τ ρ α ι» , δπω ς τούς λέει στή

Γ ε ω γ ρ α φ ία του ό Ψ . § 4 9 ), αποτελούσαν μ ιά χ ρ ισ τια ν ικ ή ν η σ ίδ α ανάμεσα στούς

τουρκαλβανούς («μ ω α μ ετά νους») τ ή ς π ε ρ ι ο χ ή ς κ α 'ι ζ ο ύ σ α ν πάντα αυτόνομοι σε μ ιά

ιμ ικ ρ ή ο μ ο σ π ο ν δ ία ά π ό φ άρες, π ισ το ί στό φ ύλαρχό τους τόν Π ρ έ ν κ α (ά λβ α ν.

;p r e n k = ά ρ χ ιιγ ό ς) ή ΪΙ ρ ε ν κ λ έ σ η, φ ιλ ο π ό λ ε μ ο ι κ α ι πάντα δυσαρεστημενοι

κατά τω ν τ ο ύ ρ κ ω ν 9. Α υτούς λ ο ιπ ό ν τούς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς τής ’Α λ β α ν ία ς π ρ ο σ π α θ ε ί,

•απ’ τή ν α ρ χ ή τής Έ πα να σ τά σ εω ς, νά π ρ ο σ ε τ α ιρ ια θ ή ό Ψ α λ ίδ α ς κ α 'ι ν ά τ ο ύ ς ξεση­

κώση νά πολεμήσουν στό π λ ευ ρ ό τω ν Ε λ λ ή νω ν . ’Ή δ η στό πρώ το γράμμ α του

!π ρ ό ς τό Μ αυροκορδάτο άρ. 1) έ φ ι σ τ ά τ ή ν π ρ ο σ ο χ ή *εΙς τόν

(12 Φ εβρ. 1023,

I δεοπότην του Μαυροβούνιου καί είς τόν Πρένκα των Μερεντίτηδων, ο ι όποιοι,
j<5v τ ό στράτευμα τής δυτικής *Ελλάδος φτάσουν εις τάς πύλας τής ' Ηπείρου,
[ α υ τ ο ί είναι α ρ κ ε τ ο ί νά καταρουφήσουν τήν Γκεγκαριά » . Δ ε ν έ γ ι ν ε δ μ ω ς κ α μ μ ι ά
^ Ιν έρ γεια κ α ι ό Π ρένκας μέ τρ ε ις χ ιλ ιά δ ε ς Μ ερ εν τίτη δ ες κ α τέβ α ιν ε σέ λ ίγ ο π ο λ ιο ρ ­

κ η τ ή ς στό Μ εσολόγγι μαζί μέ τούς τουρκα λβανούς τού Σ κ ό δ ρ α . Ό Ψ α λ ίδ α ς στε·

[ν ο χ ω ρ ε ιτ α ι πού δέν και ε ΐ,σ α κ ο ύ σ θ η κ ε

σ η μ ε ιώ ν ε ι (22 Ν οεμβρ. 1823, ά ρ . 2):

U "Α ν Μάϊον έ'στελνεν ή Βουλή , ώς έγράφσ, προς τόν Πρενκλέ-

τόν π α ρ ελ θ ό ν τα

\σιν, δέν θ ά έλάμβανεν ή πατρίδα αυτήν τήν ζημίαν κατά τήν δυτικήν Ελλάδα,
• ο υ δ έ δ Πρενκλέσης αυτου πολιορκητής θ ά ή τ α ν , ά λ λ ά θ ά ήταν είς τήν πατρίδα
408 A. I. Βρ&νούση

τ ου. Μ 9 δλον τούτο καλόν ήταν νά πραγματεύοσϋαν μέ αύτόν καί αύτον όπου
είναι αιμά...ν>. Σ τ ο θ έ μ α α υ τ ό ε π α ν έ ρ χ ε τ α ι σ υ χ ν ά κ ι ε π ί μ ο ν α ό Ψ α λ ί δ α ς στα
γ ρ ά μ μ α τ ά τ ο υ ( ά ρ . 1 , 2 , 3 , 6 , 7 , 8) : « Είναι χρεία νά σταλ&ουν γράμματα στόν
Πρένκα>1... Ά π ό τ η ν α ν α φ ο ρ ά δ μ ω ς τ ο υ Σ π υ ρ ο μ ί λ ι ο υ μ α θ α ί ν ο υ μ ε πώς ε π α ν ε ι ­
λ η μ μ έν α ό ίδ ιο ς δ Ψ α λ ίδ α ς, μ έ δ ικ ή τ ο υ ’ί σ ω ς π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α , έ γ ρ α φ ε κ ι έ σ τ ε λ ν ε άπ’ τήν
Κ έρκυρα μέση) Χ ιμ ά ρ α ς γ ρ ά μ μ α τ α σ τό νΠ ρ ένκ α « δ ιά υ π ό θ ε σ ε ς του Έ θ ν ο υ ς * , όπως

σ η μ ε ιώ ν ε ι δ Χ ιμ α ρ ιώ τη ς α γ ω ν ισ τή ς.

Π ο ιο ς μ π ο ρ εί νά ξέρη σέ πόσους άλλους έγραφ ε δ Ψ α ? ίδ α ς τήν π ε ρ ίο δ ο

αυτή. eH δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα πού α ν α π τύ σ σ ε ι ε ίν α α ξιο θ α ύ μ α σ τη . Γ ρ ά φ ει στο Μ αυρο-

κορδατο, γρ ά φ ει στους Σ ο υ λ ιώ τες, στους Χ ιμ α ρ ιώ τε ς, στους Μ ερ εν τίτη δ ες κ α 'ι

ο9 ο λ ο υ ς σχεδόν τούς καπετανέους και π ρ ο κ ρ ίτ ο υ ς τή ς Η π ε ίρ ο υ καί τής 'Α ρ β α ­

ν ιτιά ς. ’Ί σ ω ς καί σ 3άλλους γνω στούς φ υλάρχους τής Β α λ κ α ν ικ ή ς. Συγκεντρώ νει

από παντού π λ η ρ ο φ ο ρ ίες, « ε ΐδ η σ ε ς β έβ α ιες» , παρα κολουθεί δλες τις μ ε τ α κ ιν ή σ ε ις

σ τρα τευμ άτω ν, α κόμ α κ α ί τις ε σ ω τε ρ ικ έ ς δ ιχ ό ν ο ιε ς τω ν εχθρ ώ ν καί ενημερώ νει

τ α κ τ ικ ά κι α κούρα σ τα κάθε τόσο τό Μ αυροκορδατο.

’Α λ λ ά ή δ ρ α σ τη ρ ιό τη τά του έ κ τε ίν ε τα ι και πολύ π ιο π έρ α α π ό τήν Ε λλά δα

κ α 'ι τ ό γ ε ιτο ν ικ ό χώ ρο τής Β α λ κ α ν ικ ή ς. ’Ε π ικ ο ιν ω ν ε ί μέ τις φ ι λ ε λ λ η ν ι κ έ ς

ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς τ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς καί αλληλογραφ εί μέ ξένους κ α ί μ* Έ λ λ η ­

νες τού Ε ξ ω τερ ικ ο ύ . 9Α π ό τήν άγγλοκρατούμενη Κ έρκυρα ε ίν * εύκολώ τερη ή ε π ι­

κ ο ιν ω ν ία μέ τό *ΕΙς τήν Λόνδραν — γ ρ ά φ ε ι ( 4 Φ ε β ρ . 1 8 2 4 ) μ έ π ε ρ η -

Λ ο ν δ ίν ο .

φ ά ν ε ι α , α λ λ ά κ α ί μ έ κ ά π ο ι ο π α ρ ά π ο ν ο — με γνωρίζουν οι Φιλέλληνες δλοι καί

καλύτερα από τούς 'Έλληνας . . . » ( ά ρ . 6) .

Σ το Λ ο ν δ ίν ο β ρ ισ κ ό τα ν τήν εποχή ε κ ε ίν η έ ν α ς π α λ ιό ς μ α θ η τή ς του, δ Παρ-

γ ιν ό ς Ν ι κ ό λ α ο ς Μ α ν ι ά κ η ς ( 1 7 8 9 * 1 8 5 4 ) 7, π ο ύ σ π ο ύ δ α ζε εκ εί (1 8 1 9 -1 8 2 5 )

μέ υ π ο τ ρ ο φ ία τού Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ καί ε ίχ ε αναπτύξει μεγάλη δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα ανάμεσα

ατούς φ ιλ ε λ λ ,η ν ικ ο ύ ς κύκλους. *Η ταν ή ψ υχή τού « G re e k C o m ity » , τού Φ ιλ ελ λ η -

ν ικ ο ΰ Κ ο μ ιτά το υ τής ’Α γ γ λ ί α ς , έκανε δ ια β ή μ α τ α ακόμα καί στήν Ο ύ ά σ ιγ κ τ ο ν ,

αλληλογραφ ούσε μέ τον Κ οραή, τον Κ ο δ ρ ικ ά , τό Β ο γ ο ρ ίδ η , τον Κ λ ω ν ά ρ η , τον

Π ο λ υ χ ρ ο ν ιά δ η , τό Μ ιχ . Σ χ ιν ά κι άλλους ’Έ λ λ η ν ε ς τού Ε ξ ω τερ ικ ο ύ , ζητώ ντας

ν’ ά να ζω π υρ ώ σ η μεταξύ τους τήν π α λ ιά έ τ α ιρ ισ τ ικ ή κ ίν η σ η , ε ίχ ε σ χ ε τ ισ θ ή μ έ τό

Φ ώ σκολο, έγρα φ ε π α τ ρ ιω τ ικ ο ύ ς σ τίχ ο υ ς (τύ π ω σ ε μ ά λ ισ τ α καί μ ιά ω δή του γ ι α τον

Κ α νά ρη τό 1824 σ το Κ α ΐμ π ρ ιτζ ), μετέφραζε καί δ η μ ο σ ίευ ε α γ γ λ ικ ο ύ ς π α ι ά ν ε ς στα .

ε λ λ η ν ικ ά κ α ί ε λ λ η ν ικ ά π ο ιή μ α τ α στά α γ γ λ ικ ά κ « ί ε ίν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ώ τα το δ τ ι στο

α ρ χ ε ίο του βρέθηκε τό μόνο α ν τ ίγ ρ α φ ο πού σώ θηκε άπ* τό ε π α ν α σ τα τ ικ ό «Σύντα

γμ ά » «Ρήγα τού Φιλοπάτριδος : Νέα Πολιτική Διοίκηοις των xaxol· ι

τον Ρ ή γα ,

κων τής Ρούμελης κτλ.»β,

Μ ’ αυτόν τον α νή σ υχο Π α ρ γ ιν ό σπουδαστή, γ ν ή σ ιο π ν ε υ μ α τικ ό του τέκνο, >

α λληλογρα φ εί τώ ρ α ά π ’ τήν Κ έρκυρα δ Ψ α λ ίδ α ς, ενημερώ νεται κι ενημερώ νει και ι

τό Μ α υροκορδα το (ά ρ . 1, 2 ,) κι ε π ισ τρ α τε ύ ε ι δλες του τις δ υ ν ά μ ε ις γ ιά νά βοη·

θ ή σ η κι α υ τό ς ,ά π ό τήν Κ έρκυρα τας ε θ ν ι κ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς τ ο ύ μ α θητοΰ του. Γρά

 ‘Α&ανάβιβς Φαλί&*$ 409'

φ ε ι, γ ρ ά φ ε ι ακούραστος παντού, όπου ν ο μ ίζει πώ ς ε ίν α ι χ ρ ή σ ιμ ο Vs α κ ο υ σ τ ή

ή φ ω νή του. Ε κ θ έ τε ι, φ α ίν ε τ α ι, σέ μακρά υπομνήματα T 7] v κ α τ ά σ τ α σ η τής Ε λ ­

λάδος, τ* α ν δ ρ α γ α θ ή μ α τ α τω ν τέκνω ν της, την π ο ρ ε ία και την πρόοδο τω ν σκλη-

ιρώ ν α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ικ ώ ν αγώ νω ν και ξεσηκώ νει τον ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό τω ν φ ιλ ελ λ η ν ικ ώ ν

κύκλω ν πού τον δ ια β ά ζ ο υ ν : «.'Η Καταγραφή τής Καταστάσεως τής Ελλάδος, όπου
1έστειλα, έζωντάνενσε τήν 'Εταιρείαν και ένήργησε [ = σ υ ν ε τ έ λ ε σ ε ] ν ά γένη και
άλλη», γρά φ ει στο Μ αυροκορδάτο (ά ρ. 6) . Τ ά ύπομνήματά του αυτά μ ετα φ ρ ά ­

ζοντα ι στ* α γ γ λ ικ ά και δ η μ ο σ ιεύ ο ν τα ι ά π ’ τό Ν . Μ α ν ιά κ η σ τ 'ις μεγάλες έφ ημε-

,ρ ίδ ε ς το ύ «Αυτήν τήν γραφήν — τ ο ύ γ ρ ά φ ε ι δ μ α θ η τ ή ς τ ο υ α π ό τ ο

Λ ο ν δ ίν ο υ :

Λ ο ν δ ί ν ο σ τ ι ς 1 3 Δ ε κ ε μ β ρ . 1 8 2 3 ( ά ρ . 6 )—αμέσως τήν μετέφρασα εις τό αγγλικόν

ι κ α ί έτυπώθη άνωννμως είς τάς έφημερίδας... καί, ώς μανθάνω , ε κ α μ ε μ ε·

γ ί ο τ η ν ε ντ ύ π ωσ ι ν ε ί ς δ λ ο ν τ ό γ έ ν ο ς τ ων Β ρ ε τ τ α ν ώ ν » ! . . .

Ή Αλληλογραφία τοϋ Ψ αλίδα μό τδν μ α θ η τή του Ν . Μ ανιάκη καί

τό Φιλελληνικδ Κομιτάτο τον Λ ονδίνου, άν ποτέ β ρ ε θ ή , θ ά μ ά ς δ ώ σ η α π ο κ α ­
λ υ π τικ ά καί ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα σ το ιχ ε ία . Ί σ ω ς σ ’ ε ν έ ρ γ ε ιε ς καί υ π ο δ ε ίξ ε ις τού Ψ α λ ίδ α

3 φ ε ίλ ο ν τ α ι ο ί χ ρ η σ ιμ ώ τ α τ ε ς δω ρεές τω ν φ ιλ ε λ λ η ν ικ ώ ν οργανώ σεω ν τής 9Α γ γ λ ία ς,

Ιδ ίω ς ή αποστολή του τυ π ο γ ρ α φ ε ίο υ (βλ. άρ. 2). Ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία αυτή ά ρ χ ισ ε

ίμ έ σ ω ς μ ό λ ις έφ τασε στήν Κ έρκυρα ό Ψ α λ ίδ α ς (μ έσ α τού 1 8 2 2 ), α φ ού σ τις 24

δεκεμβρ. 1822 ε ίχ ε λάβει κ ιό λ α ς γράμμ ατα ά π ’ τό Μ α ν ιά κ η : «'Ο φιλέλλτ\ν Rav-

ηγχιος — γ ρ ά φ ε ι π ρ ο ς τ ό Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο σ τ ι ς 12 Φ ε β ρ . 1 8 2 3 ( ά ρ . 1 ) δ Ψ α λ ί δ α ς —
ϊγινεν υπουργός των εξω πραγμάτων , καθώς μέ βεβαιώνουν ο ί φ ί λ ο ι μ ο υ
\ π ό Α ό ν δ ρ α ν α π ό τ α ι ς 24 π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ . . . » .
C al δ ια τ η ρ ή θ η κ ε , φ α ίν ετα ι, τ α κ τ ικ ή ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία αυτή . Σ τ ις 22 Ν οεμβρ. 1823

άρ. 2) έ /ρ α φ ε πάλι δ «Σάς στέλνω και μερικά

Ψ α λ ίδ α ς στο Μ α υρ ο κ ο ρ δά το :

ιοιημάτια, όπου μου εστειλεν ό π ο ύ μαθητής μου καί νυν νομικός Νικόλαος
\Ιανιάκης από Αόνδραν...». Ά π ό τ ό Μ α ν ι ά κ η κ α ί τ ό Φ ι λ ε λ λ η ν ι κ δ Κ ο μ ι τ ά τ ο τ ο ύ
Ιο ν δ ίν ο υ τού έρχονται συστημένοι ο ί Ε υ ρ ω π α ίο ι φ ιλ έ λ ? .η ν ε ς , τούς ο π ο ίο υ ς ύποδέ-

ita i στήν Κ έρκυρα κ α ί φ ρ ο ν τ ίζ ε ι νά τούς δ ια π ε ρ α ιώ ν η μέ δ ικ ά το υ σ υ σ τα τικ ά

ρ ά μ μ α τ α (βλ. ά ρ . 4- 5) προς τό Μ αυροκορδάτο στο Μ ε σ ο λ ό γ γ ι.

*Έ να γράμμα τού Ν , Μ α ν ιά κ η προς τον Ψ α λ ίδ α , πού ευτύχησα νά άνακα-

ύψ ω καί καταχω ρώ π ιο κάτω (σ το ν άριθ» 6 ), γραμμένο άπό τό Λ ο ν δ ίν ο σ τις

3 Δ εκεμβρ. 1823, ε ίν α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ώ τα το γ ιά τό σ ιβ α σ μ ό πού τρέφ ουν δλοι

ιρ ό ς τ ή μεγάλη ε θ ν ικ ή φ υ σ ιο γ ν ω μ ία τού Ψ α λ ίδ α καί μάς αποκαλύπτει κ ά τι άπό

ήν ά γ ν ω σ τ η ώ ς τώ ρα δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ α x u i ά κ τιν ο β ο λ ία τού σοφ ού Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ τού

'έ ν ο υ ς σ τ ό Ε ξ ω τ ερ ικ ό .
*#■

Τά γράμματα τοϋ Ψ αλίδα πρός τό Μαυροκορδάτο σ υ ν ε χ ίζ ο ν τα ν τα κ τ ικ ά

Λ τή ν ά ν ο ιξ η το ύ 1 8 2 4 . Μ ε τ ά τά πρώ τα (ά ρ ι# « 1 - 6 ), πού άνέλυσα κάπω ς

κτενέστερα, τ* ά λ λ α ε ίν α ι σ υ ν τ ο μ ώ τ ε ρ α καί μέ π α ρ ό μ ο ιο σχεδόν π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο :

Σ τ ις 16 Φ εβρ. 1824 (άριθ· 7 ) γρά φ ει γ ιά τήν αποστολή Σ ο υ λ ιω τώ ν , καί

τιμ α ρ ιω τώ ν, γ ιά τις κ ιν ή σ ε ις , τις δ χ υ ρ ώ σ ε ις καί τίς έ σ ω τ ε ρ ικ έ ς δ ιχ ό ν ο ιε ς τω ν

410 λ . I. Βρανόύο*)

Ιχθ ρ ώ ν , δ ια β ιβ ά ζ ε ι ε Ιδ ή σ ε ις α π ό τη ν Κ ω ν σ τα ν τ ιν ο ύ π ο λ η κι από τον πόλεμο τής

Μ εγ. Β ρ ετα ν ν ία ς κατά του 'Α λ γ ε ρ ι ο ύ και σ υ ν ισ τά έναν νεαρό Χ ιώ τη , πού κατέ­

β α ιν ε «α πό Β ιέ ν ν α ν πυρπολούμενος α πό φ ιλ ο γ έ ν ε ια ν » , γ ιά τό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι.

Σ τ ις 2 4 Φ εβρ. 1824 (ά ρ ι# . 8) του γρ ά φ ει πάλι γ ιά νά του συστήση

κ ά π ο ιο ν π α τρ ιώ τη πού κ α τέβ α ιν ε γ ιά τό Μ εσολόγγι κ α 'ι π α ρ ε μ β ά λ λ ε ι λ ίγ ε ς πληρο­

φ ο ρ ίε ς γ ιά σ υ γ κ ε ν τρ ώ σ ε ις ε χ θ ρ ικ ώ ν στρατευμάτω ν στά Γ ιά ν ν ε ν α .

Τ ό γρ ά μ μ α τής 24ης Μ α ρ τίο υ 1824 (ά ρ ι# . 9) άναφ έρεται σε μ ιά Ιδ ιω ­

τικ ή υ π ό θ εσ η του Ψ α λ ίδ α , γ ιά τήν ό π ο ια ζητάει την παρέμβαση τού Μ αυροκορ-

δάτου. 'Α κ ο λ ο υ θ ο ύ ν « ε ΐδ η σ ε ς β έβ α ιες» γ ιά τ 'ις ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς ά ν ω μ α λ ίε ς καί δ ια ιιά χ ε ς

τω ν εχθρ ώ ν.
CH ερευνά μου στο ’Α ρ χ ε ί ο Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο υ , πού β ρ ίσ κ ε τα ι,

ό π ω ς ε ίπ α , στά Γ ε ν ικ ά 'Α ρ χ ε ία τού Κ ράτους, τα ξ ι\ο μ η μ έ ν ο κατά χ ρ ο ν ο λ ο γικ ή

σ ε ιρ ά , ά ρ χ ισ ε ά π ’ τούς π ρ ώ τους φακέλους τού 1822 κι έφ τασε ώ ς τό καλο­

κ α ίρ ι του 1 8 2 5 0. Τ ά γρ ά μ μ α τα τού Ψ α λ ίδ α , γ ιά τά ό π ο ια έγ ιν ε π ιο πάνω

λόγος, ανήκουν όλα στά έτη 1 823— 1824. ’Α π ό τ ή ν ά ν ο ιξ η όμω ς τού 1824 ώ ς τό

κ α λ ο κ α ίρ ι τού 1825 δεν συναντούμε παρά ένα μονάχα σύντομο γρ ά μ μ α τού Ψ α·

λ ίδ α (ά ρ ι# . 1 0 ) , γραμμ ένο σ τ ις 29 Ία νο υ α ρ . 1825. Δ εν δ ε ίχ ν ε ι ν ’ άποτελή συ­

ν έ χ ε ια άλλω ν ε π ισ το λ ώ ν , ο ύ τε τό π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ε ίν α ι π α ρ ό μ ο ιο μέ τω ν π α λ ιώ ν ε π ι­

στολώ ν, π ο ύ ξέραμε. Ό Ψ α λ ίδ α ς γρά φ ει απλώ ς λ ίγ ε ς σ ε ιρ έ ς γ ιά νά συστήση στο

Μ α υροκορδάτο κ ά π ο ιο ν σ υ μ π α τ ρ ιώ τ η του, «οπού έδούλευσε τό Γένος ε ις τούτες

τές π ε ρ ισ τά σ ε ις» κ α ί κ α τέβ α ιν ε τώ ρα στήν έπαναστατημένη Ε λ λ ά δ α νά βρή κά­

π ο ιο υ ς χ ρ ε ω φ ε ιλ έ τ ε ς το υ . Ζ η τά ε ι λ ο ιπ ό ν και πάλι ό Ψ α λ ίδ α ς τήν παρέμβαση τού

Μ α υροκορδά του, « ε π ε ιδ ή πολλοί α ρπά ζουν χρήματα τω ν π α τρ ιω τώ ν καί κατα­

φ εύγουν αύτόσε, ν ο μ ίζο ν τε ς τήν Ε λ λ ά δ α άσυλον τώ ν κακοτρόπω ν καί ληστώ ν

κ α ί τ ό π ο ν ά ν α ρ χ ία ς κ α ί ά ν ο μ ία ς > ...

Τ ό γρ ά μ μ α αυτό ε ίν α ι τό μ ό νο π ο ύ δ ιε υ θ ύ ν ε τα ι «εΙς ΝαύπΧιον» , Ινώ όλα

τά προη γού μ ενα δ ιε υ θ ύ ν ο ν τα ι « ε ίς Μεαολόγγι» . Ί σ ω ς ό Ψ α λ ίδ α ς δεν έγραφ ε όταν

ήξερε π ώ ς ό Μ αυροκορδάτος έ λ ε ιπ ε άπ* τ ό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι, ε ϊτ ε άπασχολημένο: axle

π ο λ ε μ ικ έ ς ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις τής Ρούμελης, ε ϊτ ε σ τίς Ιρ γ α σ ίε ς τής Β ουλής καί τΙ <

άλλες κ υ β ε ρ ν η τ ικ έ ς άποστολές του στήν Π ελ ο π ό ννη σ ο . Φ α ίν ε τα ι όμω ς καθαρά

π ώ ς τά γρ ά μ μ α τα , πού συχνά - πυκνά Ιγρ ο φ ε άλλοτε, έχουν τώ ρα π ο λ ύ α ρ α ιώ σ ε ι

Ε ίν α ι φ α ν ε ρ ό β έβ α ια ότι κι άπό τήν προηγούμενη π ε ρ ίο δ ο δ έ ν μ ά ς δ ι α σ ώ

θ η κ α ν ό λ α τ ά γ ρ ά μ μ α τ α τ ο ύ Ψ α λ ί δ α π ρ ο ς τ ό Μ α ύ ρ ο

κ ο ρ δ ά τ ο. Α υ τά τά ίδ ια πού σώ ζον^μι μάς δ ε ίχ ν ο υ ν ότι άνάμεσά τους ύπάρ

χουν κενά καί ότι μεσολαβούσαν κ α ί άλλα πού χάθηκα ν. Σ το μακρό δ ιά σ τ η μ ι

όμ ω ς τώ ν 15— 16 μηνώ ν, ά πό τήν ά νο ιξ η τού 1824 ώ ς τό θέρος τού 182

κ ά π ο ιο γρ ά μ μ α το ύ Ψ α λ ίδ α έπ ρ επ ε ν ά σ ω θ ή μέσα στο ά ρ χ ε ΐο τού Μ αυροκορδάτοι

ά ν ό Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς το ύ Γ έ ν ο υ ς εξακολουθούσε νά γρά φ η τα κ τ ικ ά , ό π ω ς άλλοτε, τ

π ο λ υ σ έ λ ιδ α κ α ί β α ρ υ σ ή μ α ν τα Ικ ε ϊν α υπομ νή μ α τα πού σ υ ν ή θ ιζε. " Ισ ω ς , είπ α , αΰτ

ν ά ο φ ε ίλ ε τα ι σ το γ ε γ ο ν ό ς ό τι ό Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά το ς α π ο ύ σ ια ζ ε άπ* τό Μ ε σ ο λ ό γ γ ι. "Ισ α

8μ ω ς$ ν ά ε ίχ ε κ α μ φ θ ή κάπω ς καί ό α ρ χ ικ ό ς ζή λος το ύ Ψ α λ ίδ α , έ π ε ιδ ή ό Μ α υροκ ο(

ίά το ς σ υ νή θ ω ς δέν τού άπαντούσε..,

\
 'Α θ α ν ά σ ι έ Φ α λ ίδ α ς 411

Σ τα γράμμ ατά τον ε ίν α ι σ υ ν ε ιθ ισ μ έ ν η έπφ δός ή παράκληση: « 'Α ξ ιώ σ α τ ε

με προσταγώ ν σας καί θέλετε μέ ενρει π ρ ο θ υ μ ό τ α τ ο ν ε ίς τή ν έ κ π λ ή ο ω σ ίν τ ο υ ς ...»

(ά ρ. 1) ... «Π αρακαλώ νά μέ α ξ ιώ σ ετε καί προσταγώ ν σας και ά π ο κ ρ ίσ ε ώ ς σας

δ ιά ή σ υ χ ία ν μ ο υ ...* (ά ρ. 3 )... «Π αρακαλώ νά μέ α ξιώ σ ετε ά π ο κ ρ ίσ ε ώ ς σας δ ιά

ά ν ά π α υ σ ίν μ ο υ ...» (άρ. 5 )... «Μ ή βαρεθήτε, παρακαλώ , νά μου γράψ ετε δυο σ τί­

χους ά π ο κ ρ ιτικ ο ύ ς ε ις ά ν ά π α υ σ ίν μου, προστάζοντές με κα ί ε ίς ο ,τ ι μέ κ ρ ίν ετε

ικ α ν ό ν ...» (ά ρ. 6) . — Έ χ ε ι ε ν το ύ τ ο ις δλη τη δ ιά θ ε σ η ν’ α ν α γ ν ώ ρ ισ η π ώ ς ό τόσο

πολυάσχολος « Π ρ ίγ κ ιπ α ς» δέν δ ιέ θ ε τ ε τον ά π α ιτ ο ΰ μ ε ν ο κ α ιρ ό γ ια νά του ά πα ντά

πάντοτε : «Σ ά ς παρακαλώ νά μ ή βαρεθήτε άπό τά συχνά γρ ά μ μ α τά μου, καί άς

μή λαμβάνω καί ά π ό κ ρ ισ ίν σ α ς, δ ιά τές πολλές φ ρ ο ν τ ίδ ε ς σ α ς ...» (ά ρ. 6) . . . « Έ γ ώ

σ ά ς β α ρ α ί ν ω * ά λ λ α κ α ί μ* δ λ ο ν ό π ο υ γ ρ ά μ μ α τ α δέν λ α μ β ά νω , σ ά ς γ ρ ά φ ω ...» (ά ρ. 8) .
— Τ ό συγκρατημένο δμω ς αυτό παράπονο τον π ν ίγ ε ι κάποτε : « ’Α π ό 15 ’Ι ο υ ν ίο υ

γράμμα σας δέν έλαβον καί απορώ πώ ς μ έ ά λ η σ μ ο ν ή σ α τ ε ...» (ά ρ. 2). Σ τ ις α νώ μ α ­

λες σ υ ν θ ή κ ε ς τώ ν τότε π ε ρ ισ τά σ ε ω ν το υ ε ίν α ι ά π α ρ α ίτη το ά λλω στε νά ξέρη άν τά

γράμμ ατά του έφ ταναν στον π ρ ο ο ρ ισ μ ό το υ ς: « ’Έ χ ω πολλά νά γρά ψ ω , αλλά

; Χ ω ρ ίς γ ρ ά μ μ α σας δέν γρ ά φ ω τ ίπ ο τ ε » !... (ά ρ. 2 ).— "Ο τα ν όμω ς βλέπη άλλοι γνω ·

ι στοί το υ σ τή ν Κ έρκυρα νά π α ίρ ν ο υ ν τα κ τικ ά γράμμ ατα ά π ’ τό Μ αυροκορδάτο καί

ι νά λ α β α ίν ο υ ν καί τά « Ε λ λ η ν ικ ά Χ ρ ο ν ιν ά » του Μ ε σ ο λ ο γ γ ίο υ , τότε π ικ ρ α ίν ε τ α ι

βαθύτατα ό σ ε β ά σ μ ιο ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς του Γ ένους : «Ο Ι εδώ φ αγάδες έλαβαν τά

I X ρ ο ν ι κ ά καί εγώ ό χ ι ; Ά π ό κ ρ ισ ίν σας δέν έλαβα άπό τόν παρελθόντα Ί ο υ -

,ν ιο ν ... Δ ια τ ί; Έ γ ώ δέν σ ά ς έ φ τ α ιξ α ...» (ά ρ. 6) . Τ ολμάει νά δ ια μ α ρ τ υ ρ η θ ή καί

ι νά ζη τη σ η ε π ιτέ λ ο υ ς μ ια ν Ε ξή γη σ η , γ ιά νά κ α ν ο ν ίσ η τή στάση το υ : « 'Ό λ ο ι εδώ

, λαμβάνουν γράμματά σας καί X ρ ο ν ι κ ά , καί έγώ όχι ! Δ ια τί ; Π α ρακα λώ ,

, λ ΰ σ α τ έ μ ο υ τ ή ν α π ο ρ ί α ν , δ ι ά ν ά π α υ σ ω ε ί ς τ ό έ ξ ή ς ά π ό τ ό

ν ά σ ά ς έ ν ο χ λ ώ . . . » (ά ρ. 7).

Δ υσ τυχώ ς, ούτε κι ε μ είς σήμερα ε ίμ α σ τ ε άπόλυτα σε θέση νά λύσουμε τή

δ ικ α ιο λ ο γ η μ έ ν η αυτή α π ο ρ ία . Φ α ίν ετα ι δμω ς πω ς ο Ψ α λ ίδ α ς ά ρ χ ισ ε να γ ίν ετα ι

,κ α ί κ ά π ω ς ... έ ν ο χ λ η τ ικ ό ς σ τον « Π ρ ίγ κ ιπ α » μ έ τις σ υ ν ε χ ε ίς σ υ σ τά σ ε ις καί συμβου-

ιλ έ ς π ο ύ Ε ξα κολουθούσ ε νά δ ίν η μ έ τά γράμμ ατά του καί ot ό π ο ιε ς σ υχνά, σέ τελευ­

τα ία άνάλυση, δέν ήταν παρά ένας εύσχημος έλεγχος γ ιά τήν συνεχή άναβλη-

.τικ ό τη τ α κ α ί τήν μή έφ αρμογή τώ ν ύ π ο δ ε ίξ ε ω ν ... Ε !δ ικ ο > τερ α άλλω στε γ ιά τά

1« Έ λ λ η ν ι κ ά Χ ρ ο ν ι κ ά » ό Ψ α λ ίδ α ς ε ίχ ε μ ιλ ή σ ει σχεδόν μέ π ε ρ ιφ ρ ό ν η σ η !

ιΤ ά γ ρ α φ ό μ ε ν ά του ε ίν α ι κάτι π α ρ α πά νω ά πό μ ιά σ υ ν ε ιθ ισ μ έ ν η ε π ίκ ρ ισ η : «Ν ά

;προστάζετε καί τόν εκδότην τώ ν Χ ρ ο ν ι κ ώ ν μας νά μ ε τ α χ ε ιρ ισ θ ή τό ύφ ος

ιτού Γ έ ν ο υ ς κ α ί όχι τού Κ οραή* Ε π ειδ ή άνέγνω σα τό πρώ τον φύλλον καί ε ίν α ι

ά χ ρ ε ΐο ν» L . (ά ρ. 6) .
Ό σ ο φ ό ς π α τ ρ ιώ τ η ς ο υ ν β ίθ ιζ ε ν ά μ ιλ ά η ά π ρ ο κ ά λ υ π τα κ α ί δέν έκ α νε π ο τέ το υ

ισ υ μ β ιβ α σ μ ο ύ ς .f Η τ α ν δυνατόν νά μ ή θ ιγ η ό Φ α ν α ρ ιά κ η ς « Π ρ ίγ κ ιπ α ς » ά π ό μ ιά τ έ τ ο ια

ιΕ π ίκ ρ ισ η , ή μάλλον έ π ίθ ε σ η ; Ό π ρ ω τ ο π ό ρ ο ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένο υ ς θ εω ρ ο ύ σ ε λυ-

ψ έν ο π ια τό γλ ω σ σ ικ ό ζήτημα άπό τήν Εποχή πού ε ίχ α ν Ε π ικ ρ α τή σ ει άπόλυτα στά

Γ ιά ν ν ε ν α ο ί Ιδ έ ε ς του καί οί Ιδέες τού Β ηλαρά. Θ εω ρούσε φ υ σ ικ ή πλέον κι αύτο·

 412 λ . t. fepav64<ti)

ν ό η τη τ ή ν ε π ικ ρ ά τη σ η τη ς δ η μ ο τικ ή ς σ τη ν ά π ελ ευ θ ερ ο υ μ έν η τώ ρα Ε λ λ ά δ α . Γ Γ α ύτό

πολύ ξ α φ ν ιά σ τ η κ ε με τήν εντελώ ς α προσ δόκητη γ ι’ αυτόν ... υποτροπή τού κα·

κοΰ κ α 'ι ξ ε σ π ά θ ω σ ε δ ρ ιμ ύ τ α τ ο ς ! Β λέπει τώ ρα στήν έπαναστατημένη Ε λ λ ά δ α β ι­

β λ ία και εφ η μ ερ ίδ ες « ε ις κ ο ρ α κ ισ τ ικ ή ν γλώ σσαν, τή ς ο π ο ία ς τό ύ φ ο ; α ν α γ ο υ λ ιά ­

ζει τιν ά ς [= κ α ν ε ίς] άκουοντάς τ ο ...» (ά ρ. 6) . Γ ρ ά φ ει λ ο ιπ ό ν μέ αγανάκτηση στο

Μ αυροκορδάτο : « Ό κόσμος θέλει τό κ ο ιν ό ν ύφ ος τού Ρ ή γ α , τού X ρ ι σ τ ό-

π ο υ λ ο υ καί άλλω ν π α ρ ο μ ο ίω ν και δχι τό μ ι ξ ο σ ό λ ο ι κ ο ν , τό α ν ό η ­

τ ο ν καί τ ρ α γ ε λ α φ ι κ ό ν !... Τ ό ύφ ος τό ε θ ν ικ ό ν μαγεύει τά α φ τιά τού

Γ ένους, δ ιό τι τ ό κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι... Τ ά Χ ρ ο ν ι κ ά νά γένουν α π λ ο ε λ λ η ν ικ ά καί

γα λ λ ικ ά και δχι μ ιξ ο σ ό λ ο ικ α καί ιτ α λ ικ ά . Τ ά α π λ ο ε λ λ η ν ικ ά φ ω τ ίζ ο υ ν δλο τό

Γ ένος μ α ς ... Σ τοχα σ θή τε το και δ ιο ρ θ ώ σ α τ ε το, ά ν τό ε γ κ ρ ίν ε τε , κ α ί τό ενα καί

τό άλλο . . . » (ά ρ. 6).
*Η ταν φ υ σ ικ ό δλ’ αυτά — καί άλλα πού ασφ αλώ ς μάς δ ια φ ε ύ γ ο υ ν — νά

δ η μ ιο υ ρ γ ή σ ο υ ν κ ά π ο ια ψ υχρότητα. Ό Ψ α λ ίδ α ς μ ά τα ια π ε ρ ίμ ε ν ε νά τού σταλούν

τά « Έ λ λ η ν . Χ ρ ο ν ικ ά * καί νά λάβη κι α πά ντη σ η α π ’ τό Μ αυροκορδάτο. Μ ά τα ια

ε π ικ α λ έ σ θ η κ ε καί τή γνώ μ η τού Σ π . Τ ρ ικ ο ύ π η : «Τ ούτο μού τό π α ρ ά γ γ ειλ ε νά

σάς τό γρ ά ψ ω καί ό κ ο ιν ό ς φ ίλ ο ς μας Τ ρ ικ ο ύ π η ς, οπού ε ίν α ι ε ις τον Κ όμητα

Γ κ ιλ φ ό ρ δ κ α ί τρώ γετα ι εδώ άκα τά πα υσ τα μέ μ ερ ικ ο ύ ς ψ ω ρ ο λ ο γ ιω τά το υ ς. Α υτός

μού ε ίπ ε ν δτι έχετε ο μ ιλ ή σ ε ι δΓ αυτήν τήν ύ π ό θ ε σ ιν . . . » (άρ. 6) .

Κ α τα λ ά β α ιν ε π ιά ό Ψ α λ ίδ α ς π ώ ς ό Μ ρυροκορδάτος άλλαξε κάπω στάση

ά πέναντί του. Σ ’ ενα α πό τά τε λ ε υ τ α ία γρ ά μ μ α τά του (2 4 Φ εβρ. 1824) παραπο-

ν ε ίτα ι καί δ ιε ρ ω τά τ α ι: «*Ό λοι οι αυτού δεν μού γρά φ ουν, ουδέ κ α ί μ ιξ ο σ ό λ ο ικ α

Χ ρ ο ν ικ ά μού έσ τε ιλ α ν . Τ ί νά κάμ ω , δεν ήξεύρω » ! .. (ά ρ. 8) . Ε λ π ίζ ε ι δμω ς

π ώ ς ό Τ ρ ικ ο ύ π η ς, πού κ α τέ β α ιν ε τότε στο Μ ε σ ο λ ό γ δ ι, θ ά δ ιε υ θ έ τη σ η τή δ ια ­

φ ορά καί θ ά δ ια λ ύ σ η τις π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ις . Τ ό γράμμ α τε λ ε ιώ ν ε ι μέ τή φ ράσ η:

« Έ ρ χ ετα ι καί ό κ ο ιν ό ς μ α ς φ ίλ ο ς αυτού Τ ρ ικ ο ύ π η ς. Θ έλει σάς ό μ ιλ ή σ η δ ιά το

Χ ρ ο ν ικ ά . . . » (ά ρ. 8) .
Ο Ι π α ρ ε ξ η γ ή σ ε ις δμ ω ς δέν δ ια λ ύ θ η κ α ν , φ α ίν ετα ι, κ α ί ή δ ια φ ο ρ ά δέν δ ιε υ

θ ετή θη κ ε . . . Ό Ψ α λ ίδ α ς , χ ω ρ ίς νά λάβη β έ β α ια κ α μ μ ιά άπάντηση, γράφ ει έν(

ακόμ α γρ ά μ μ α σ τις 2 4 Μ α ρ τ ίο υ 1824 (ά ρ. 9) κι ύστερα σταματά . . . Έ ντο ύ το ι

κ α μ μ ιά ψ υχρότητα δ έν δ ια φ α ίν ε τα ι πουθενά στά γρ α φ ό μ εν ά του, ούτε κ α ί στο συν

ιο μ ο σ υ σ τα τικ ό τής 25ης Ία ν ο υ α ρ . 1825 (ά ρ. 10).

"Αν δ Ψαλίδας Ιξα κ ο λο ύθη σ ε κι άργότερα ν' άλληλογραφ ή μέ τό Μ αυρ(

κορδάτο, δέν ε ίμ α ι, δυσ τυχώ ς, σε θέση νά τό ξ έ ρ ω 10. Ε ίν α ι β έβ α ιο πάντω ς δ*

ό σ οφ ός π α τ ρ ιώ τη ς, αν καί π α ρ α γ ν ω ρ ισ μ έν ο ς ά ρ κ ε τά , δ ν κ α ί π α ρ α μ ε ρ ισ μ έ ν ο ς σ τ ί

Κ έρκυρα, δέν έπαυσε π ο τ έ ,, παρά τις α ν τ ιξ ο ό τη τε ς καί τις π ικ ρ ίε ς πού δ ο κ ίμ α ζ

ούτε κουράστηκε ποτέ νά π ροσ φ έρη τις ύ π η ρ εσ ίες του, δπου κι δπ ω ς μπορούσε ,)
γρ ά φ η δπου ν ό μ ιζε χ ρ ή σ ιμ ο ν* άκουστή ή φ ω νή του καί ν ’ ά φ ιερ ώ ν η δλες του τ

δννάμεις γιά τή μεγάλη ήπόθεση τής Ε λ λ ά δ ο ς ., · , . » -.·

 i t a v d o i t > { ' F i t X i 6s { ill
— -

Ν εώ τερες έρευνες θ ά μάς προσφ έρουν ίσ ω ς α π ο κ α λ υ π τ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία γ ιά τή

δράση του. Μ ένουν ακόμα ανεξερεύνητες π ε ρ ιο χ έ ς , δ η μ ό σ ια καί ιδ ιω τικ ά α ρ χ ε ία ,

άλλα π ρ ο σ ιτά ή σχεδόν π ρ ο σ ιτά καί άλλα α π ρ ό σ ιτ α α κ ό μ α , (Γ ε ν . Α ρ χ ε ία του Κ ρ ά ­

τους, ’Α ρ χ ε ί ο Μ αυροκορδάτου, Σ υ λλογή Β λ α χ ο γ ι ά ν ν η , ’Α ρ χ ε ί α Φ ιλ ε λ λ . Κ ο μ ιτά το υ

τοΰ Λ ο ν δ ίν ο υ , Κ α π ο δ ισ τρ ια κ ά ’Α ρ χ ε ί α , ’Α ρ χ ε ί α Ίο ν ίο υ Γ ε ρ ο υ σ ία ς, τό ’Α ρ χ ε ίο

Ψ α λ ίδ α κ .π .ά .), πού δεν ξέρουμε τί μ ά ς ε π ιφ υ λ ά σ σ ο υ ν .

*Έ χουμε π λ η ρ ο φ ο ρ ίες ε π ίσ η ς δτι αλληλογραφεί τήν π ε ρ ίο δ ο αυτή μέ τον

Σ π· Τ ρ ικ ο υ π η καί μέ τον Ί ω . Κ ω λέττη.

Ή άλληλογραφία του Ψ αλίδα μέ τό Σ π . Τ ρικουπη ά ρ χ ισ ε ασφ α λώ ς μετά

τήν α να χώ ρη σ η τοΰ Τ ρ ικ ο υ π η από τήν Κ έρκυρα (Μ ά ρ τιο τοΰ 1824. πρβλ. ε π ισ τ ο ­

λή Ψ αλ. άρ. 8 καί ανέκδοτη ε π ισ το λ ή Τ ρ ικ ο υ π η προς Μ αυροκορδάτο, Ά ρ χ · Μ α υ ­

ροκορδάτου άρ. 976 καί 9 7 4 ). Ό Τ ρ ικ ο ΰ π η ς καθυστέρησε λ ίγ ο υ ς μήνες στη Ζ ά-

κυνθο κι ύ σ τερ α πέρασε στήν έπαναστατημένη Ε λ λ ά δ α , όπου μέ τήν υ π ο σ τή ρ ιξ η

τοΰ Μ αυροκορδάτου, άνέλαβε σ η μ α ίν ο υ σ ες θ έ σ ε ις. Σ ’ αυτή τήν π ε ρ ίο δ ο ασφ αλώ ς

ανήκει μ ιά ε π ισ τ ο λ ή τοΰ Ψ α λ ίδ α προς τον Τ ρ ικ ο υ π η , ά π ’ τήν ό π ο ια , δυστυχώ ς,

δέν γ ν ω ρ ίζ ο υ μ ε παρά <rTov κάκον πασχίζετε νά φτιάξετε

μ ιά μονάχα π ε ρ ικ ο π ή :

Κράτος ! τοΰ κάκον> άν δεν σπάσετε τά κεφάλια των λογιωτάτων κι άν δέν άπο-
δεχΰήτε την κοινή γλώσσα, ώς γλώσσα ε&νική»!... 12
9Αλληλογραφία του Ψ αλίδα μέ τόν Ί ω . Κ ω λέττη , σ ω ζ ό μ ε ν η σ τ ’ α ν έ κ δ ο ­
τα χ ε ιρ ό γ ρ α φ α τής Σ υλλογής Β λ α χ ο γ ιά ν ν η , α ν ή γγειλ ε π ώ ς θ ά δ η μ ο σ ίευ σ η ό φ ί­

λος σ υ ν ά δ ε λ φ ο ς κ α ί συνερευνητής κ. *Ά γγ. Π α π α κ ώ σ τα ς (π ρβλ. καί π ιο πάνω ,

σελ. 28 , σημ. Β ' 1 0 ) 18.

Σ τή δράση δμω ς κ α ί στο έργο τοΰ Ψ α λ ίδ α αυτής τής π ε ρ ιό δ ο υ έχουμε νά

προσθέσουμε, έκτος α π ’ τήν α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία μέ τό Μ αυροκορδάτο, μέ τό Μ α ν ιά κ η ,

μέ τόν Τ ρ ικ ο υ π η , μέ τόν Κ ω λέττη κ λ π ., καί μ ερ ικ ά σ η μ α ν τικ ά ακόμα σ το ιχ ε ία .

Δ έν ε ίμ α σ τε σήμερα σε θέση νά παρακολουθήσουμε τόν Ψ α λ ίδ α κατά τά

- τέλη τοΰ 1825, τό 1826 καί τό 1827. Π ρ ο σ ω π ικ ά π ισ τ ε ύ ω πώ ς σ υ ν ε χ ίζ ε ι άκουρο­

ι στος κ α ί εν τε ίν ε ι τις Ιθ ν ικ έ ς του ε ν έ ρ γ ε ιε ς καί τήν π α τ ρ ιω τικ ή δράση στο πλευρό

ι τοΰ μαχόμενου Έ θ ν ο υ ς του, όπω ς έκανε από τήν πρώ τη σ τιγ μ ή πού ή ρ θε στήν

I Κ έρκυρα, μέ τήν ίδ ια π ίσ τ η κι α φ ο σ ίω σ η δπω ς σ ’ δλη του τή ζω ή. Σ τα 1828 τόν

: β ρ ίσ κ ο υ μ ε καί π ά λ ι σ τις έπ ά λ ξ ε ις. Ε ί ν α ι ή κ ρ ισ ιμ ώ τ ε ρ η καμ πή τή ς π ε ρ ιό δ ο υ αυτής

• καί κ ρ ίν ετα ι ή τύχη τώ ν αγώ νω ν καί τώ ν θ υ σ ιώ ν τής Έ π α ν α σ τά σ ε ω ς. Σ τ ις δ ιπ λ ω -

. μ α τικ ές δ ια π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ις τοΰ 1828 ό Ψ α λ ίδ α ς ε π ισ τρ α τε ύ ε ι δλες του τις δ υ ν ά μ ε ις

ι καί π ρ ο σ φ έ ρ ε ι θ ε τικ ή καί π ο λ ύ τ ιμ η τή συμβολή τ ο υ : Σ υ να ντά τόν Κ ά ν ν ιγ γ , άνα-

ι πτύσσει σ το υ ς ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ο υ ς τώ ν τρ ιώ ν Μ ε γ ά λ ω ν Δ υ ν ά μ εω ν τά δ ίκ α ια τή ς Π α τρ ί-

• δος το υ , συντάσσει καί υποβάλλει μακρά υπομνήματα» γρά φ ει στόν Κ υβερνήτη

i Κ α π ο δ ίσ τρ ια καί βοηθάει θ ε τικ ά κι ά π ο τελ εσ μ α τικ ά τήν Ε λ λ η ν ικ ή ’Α ν τ ιπ ρ ο σ ω π ε ία

■ σ τις δ ιπ λ ω μ α τ ικ έ ς δ ια π ρ α γ μ α τε ύ σ ε ις γ ιά τήν ανακήρυξη τής ‘Α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς , γιά

i τόν κ α θ ο ρ ισ μ ό τώ ν συνόρω ν κτλ,
Mr
Τά t i t ομνήματα toti Ψαλίάα πρό$ τδν K d W tyy Hal τδν KattoSldtQia
' Ικισφραγ(ζουν τή μακρά καί πολυκύμαντη ζωή καί τήν άσταμάτητη έθνική δράση
414 A. f. Bpftveioq

του σ οφ ού Π α τ ρ ιώ τ η . Ε ίν α ι ή τ ε λ ε υ τ α ία προσφ ορά πρός τό Έ θ ν ο ς , ή τε λ ε υ τ α ία

υ π η ρ ε σ ία προς τη ν Π α τ ρ ίδ α ενός μεγάλου τέκνου της, πού δεν πρόλαβε νά πατήση

και ν* ά σ π α σ θή τά ελεύθερα χώ μ α τά της, γ ια τ ί σέ λ ίγ ο έκ λ εισ ε τά μ ά τια

του γ ια πάντα . . .

" Ο ,τ ι μας π ε ρ ισ ώ θ η κ ε α πό τις ε π ισ το λ έ ς καί τά υπομ νή μ α τα αυτά δημο­

σ ιε ύ ε τ α ι π ιο κάτω . ’Α ν ά γ κ η δμ ω ς νά κάνουμε μ ια μ ικ ρ ή ισ το ρ ικ ή αναδρομή καί

νά γ ίν ο υ ν οί α π α ρ α ίτη τες σ υ σ χ ε τίσ ε ις μέ τά γεγονότα κ α ί τά π ε ρ ισ τα τικ ά πού έδω ­

σαν ά φ ο ρ μ ή γ ιά τή σύνταξη τω ν υπομ νη μ ά τω ν αυτώ ν του Ψ α λ ίδ α .

*
Μ έ τή σ υνθή κ η πού υ π έγρ α ψ α ν στο Λ ο ν δ ίν ο οί τ ρ ε ις έν δ ια φ ερ ό μ εν ες

Μ εγάλες Δ υ ν ά μ ε ις (’Α γ γ λ ία , Γ α λ λ ία , Ρ ω σ σ ία ) σ τ ις 6 Ιο υ λ ίο υ (ν. ή .) τού 1827,

α π ο φ ά σ ιζ α ν ε π ιτέ λ ο υ ς νά τεθή ένα τέρμα στήν π ο λ υ α ίμ α χ τη θ υ σ ία του Ε λ λ η ν ικ ο ύ

λαού. Ή α ν έ λ π ισ τη επέμβαση τω ν σ υ μ μ α χ ικ ώ ν στόλω ν στο Ν α υ α ρ ΐν ο (Ό κ τώ β ρ .

1827) έ δ ε ιχ ν ε κ α θα ρά τή σ τα θερή α πόφ ασ η τω ν Δ υνάμεω ν νά προχω ρήσουν στήν

εφ α ρ μ ογή τής Σ υ νθ ή κ η ς τής 6η ς Ιο υ λ ίο υ , παρά τή δ υ σ τρ ο π ία τής Π ύ λη ς.

Ο ί πρεσβευτα ί τ ω ν τρ ιώ ν Δ υνάμ εω ν λ ο ιπ ό ν α ποχω ρούν άπ* τή ν Κ ω νσταν­

τιν ο ύ π ο λ η καί άποσ ύροντα ι στήν Κ έρκυρα, γ ιά νά επεξεργαστούν τις λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς

τού δ ια κ α ν ο ν ισ μ ο ύ πού πρόβλεπε ή Σ υ νθ ή κ η (ο ρ ο θ ε σ ία , ε π ικ υ ρ ια ρ χ ία Π ύλης,

φ ό ρ ο ι, α π ο ζη μ ιώ σ εις το υ ρ κ ικ ώ ν κ τ η μ ά τ ω ν κ τ λ . ) 14.

Σ ’ αυτό τό δ ιά σ τ η μ α α κ ρ ιβ ώ ς (ά ρχές Α ύγούσ του 1828) δ Ψ α λ ίδ α ς κ ιν ε ίτ α ι

δ ρ α σ τ ή ρ ια στήν Κ έρκυρα, κ α θ ώ ς φ α ίν ετα ι, κι ενεργεί παντού καί μέ κάθε τρόπο

γ ιά τήν υ π ό θ εσ η τής Ε λ λ ά δ ο ς. Κ άτοχος μ ο ν α δ ικ ό ς τ ω ν σ χ ε τ ικ ώ ν ζητημάτω ν, ανα­

πτύσ σ ει τή ν έγκυρη γνώ μ η του καί μέ τή δ ιπ λ ω μ α τ ικ ή το υ π ε ίρ α , τή μ ό ρ φ ω σ η καί

τή γ λ ω σ σ ο μ ά θ ε ιά του επηρεάζει τό στενό π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τώ ν συμμάχω ν πρεσβευτώ ν.

Τ ο ν θεω ρο ύ ν δλοι στήν Κ έρκυρα μ ο ν α δ ικ ό ν ε μ π ε ιρ ο γ ν ώ μ ο ν α καί ό Κ ά ν ν ιγ γ ,

δ πρεσβευτής τής ’Α γ γ λ ί α ς , πού έχει τήν π ρ ω τ ο β ο υ λ ία τώ ν δ ια σ κ έ ψ ε ω ν , το ν καλεΐ

ν ’ άκούση τή γνώ μ η του καί τίς π ο λ ύ τιμ ε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίες του γ ιά κάθε λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια

π ού θ ά π ρ επ ε νά λ η φ θή ύ π ’ ό ψ ιν σ τις δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ εις. Τ ού ζητάει καί γραπτό

υ π ό μ νη μ α πά νω σ ’ ώ ρ ισ μ έ ν α έρω τήματά του κι δ ακάματος π α τρ ιώ τη ς σπεύδει νά

τό συντάξη* σ υγχρόνω ς δμ ω ς βγάζει κι έν α α ν τ ίγ ρ α φ ο , γ ιά ν ά τό κ ο ιν ο π ο ιή σ η στον

Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια , νά ενημερώ ση καί τον Κ υ β ερ ν ή τη του σ ’ δλα :

Έξοχώταιος Πρέσβυς τής ’Αγγλίας κύριος Κάννιγκ —γράφει στόν

« Ό

Καποδίστρια— μ έ έκραξεν είς τό παλάτι καί μ έ έ ρ ώ τ η σ ε π ο λ λ ά, καί

μέ έπαρακάλεσε νά τού δώσω Ιγγράφως ταΐς άπόκρισες είς γλώσσαν λατίνι*
κήν . . , Τό άντίγραφον δλων τούτων τών ερωτήσεων καί αποκρίσεων Ιστό*
χάσθηκα νά τά γράψω καί είς τήν γλώσσα μας καί νά σας τά στείλω, κρίνωι
αύτά έπωφελή . . . Παρακαλώ, δεχθήτε εύμενώς τόνκόπον μου ...»

Τό ύπόμνημα πρέπει νά ήταν μακρόταίο, άλλά δυστυχώς ένα άπόσπασμι

γνωρίζουμε μονάχα, τό σχετικό μέ τήν Έ πείρο καί τή Θεσσαλία*
 *Α6«νάσιο< Φβλί&ας 416

Δ έν ξέρουμε α κ ρ ιβ ώ ς π ο ια ερω τήματα έθεσε 6 Κ ά ν ν ιγ γ στον Ψ α λ ίδ α .

Ε ίν α ι γνω στό όμω ς και φ α ίν ετα ι κι α π ’ τό απόσ πασμ α του ‘Υ π ο μ ν ή μ α τ ο ς πού

έχουμε μπροστά μας, δτι τά β α σ ικ ά θέμ α τα πού ε ίχ α ν νά μελετήσουν οι πληρε­

ξ ο ύ σ ιο ι τ ω ν Δ υνάμεω ν ή τ α ν : πρώ τα - π ρώ τα ή σ υ ν ο ρ ια κ ή γρα μ μ ή πού θά π ρ επ ε

νά κ α θ ο ρ ίσ ο υ ν γ ιά νά δ ια θ ω ρ ή σ η τις έ π α ν α σ τα τη μ έν ες ε π α ρ χ ίε ς από τήν ’Ο θ ω ­

μ α ν ικ ή ε π ικ ρ ά τε ια . Ν ά βρ εθο ύ/ κα­

τάλληλα φυσκκά δ ρ ια , πού νά έγ-

γυώ νται τήν α σ φ ά λ εια , αλλά νά πε·

ρ ικ λ ε ίν ο υ ν κ α ί ε π α ρ χ ίε ς φ α ν ε ρ ά έ π α -

ναστατημένες καί μέ ά δ ια φ ιλ ο ν ε ί-

κητη π λ ε ιο ψ η φ ία τώ ν ε λ λ η ν ικ ώ ν

π λη θυσ μ ώ ν. *Ύ σ τερα — δεύτερο β α ­

σ ικ ό ζ ή τ η μ α — ν ά ύ π ο λ ο γ ισ θ ο ύ ν καί

νά έ κ τ ιμ η θ ο υ ν τά το υ ρ κ ικ ά κτήματα

(σ ο υ λ ια ν ικ ή γη, β α κ ο ύ φ ια , τσ ιφ ? * ί·

κ ια , α το μ ικ ή ιδ ιο κ τη σ ία κ λ π .), οσα

θ ά π ε ρ ιλ α μ β ά ν ο ν τα ι τ ώ ρ α μέσα στά

σύνορα του νέου Ε λ λ η ν ικ ο ύ κρά­

τους, κτλ.

Σ τα 1828 οί έπαναστατημένοι

Έ λληνες ούτε τή Σ τερεά Ε λ λ ά δ α

ολόκληρη δέν κ α τείχ α ν , Ό Ψ α λ ί-

δας ε ν το ύ τ ο ις στο *Υ π ό μ ν η μ ά του

έ π ε κ τ ε ίν ε τα ι κ α ί π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε ι δλες

τις ε λ λ η ν ικ έ ς ε π α ρ χ ίε ς, πού ε ίχ α ν
ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΠΟΛΙΣΤΡΙΑΣ
κατά κ α ιρ ο ύ ς πολεμήσει από τό

,1 8 2 1 ώ ς τό 1 8 2 7 καί θέλει μέσα στά σύνορα τού νέου κράτους κα ί τή Θ εσσα­

λ ία μ έ τήν "Η π ειρ ο . "Ε μ π ε ιρ ο ς δ ιπ λ ω μ ά τ η ς καί ρ εα λ ισ τή ς, ξέρει πώ ς δέν μπορεί

ιν ά ε π ε κ τ α θ ή ώ ς τ ά β ο ρ ε ιό τ α τ α έ κ ε ιν α σ η μ ε ία τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , πού ε ίχ α ν κάποτε

ικ ι α υ τ ά επαναστατήσει (Ν ά ο υ σ α , Χ α λ κ ιδ ικ ή κ λ π .) αλλά β ρ ισ κ ό τα ν τώ ρα κατα-

,π λ η μ μ υ ρ ισ μ έ ν α από Τ ούρκους. Ε π ιμ έ ν ε ι δμω ς γ ιά τή Θ εσ σ α λ ία καί τή ν "Η π ε ιρ ο

ικ α ίή σ υ ν ο ρ ια κ ή γραμμή πού π ρ ο τε ίν ε ι ε ίν α ι : " Ολυμπος— Χάσιa — Μέτσοβο —

'Άχροκεραννια' Β ο ρ ε ιό τ α το σ η μ ε ίο ή Χ ιμ ά ρ α , ή αδούλω τη Χ ιμ ά ρ α π ού τά παλ·

ιλ η κ ά ρ ια τ η ς δοξάστηκαν στο Μ εσσολόγι κι έφ τά χ ρ ό ν ια τώ ρα πολεμούσαν στόν

;κ ο ινό ν ά γ ώ ν α , φ τάνοντας κι ώ ς τήν Κ ρή τη . . ,

*0 πληθυσμός τώ ν Ιπ α ρ χ ιώ ν αύτώ ν, γ ιά τις ό π ο ιε ς υ π ε ρ α μ ύ ν ε τ α ι ό Ψ α λ ί-

ιδα ς, ε ί ν α ι σέ σ υ ν τρ ιπ τικ ή π λ ε ιο ψ η φ ία Ιλ λ η ν ικ ό ς. «Τ ούτους τούς τόπους Έ ξ ο χ ώ ·

la te , τούς ά π έρ α σ α . . . όχι ώς άπλούς θεω ρη τή ς, άλλ' ώ ς δ ιω ρ ισ μ έ ν ο ς π α ρα τη ­

ρητής», Ξ έρει καλά αυτά πού Υ π ο σ τη ρ ίζει καί ή γνώ μη του ε ίν α ι άπαρα-

Ά ντα έγκυρη,
41(5 Α. ί.Β ρανδύση
■ .... · . ... · ι»-η γ·ι*«'·γγ.» *

0 1 τρ ε ις Π ρ εσ β ευ τα ί, ά φ ο ΰ τε λ ε ίω σ α ν τή σ χ ε τ ικ ή π ρ ο ερ γ α σ ία , άφ ηναν τήν

Κ έρκυρα, στα τέλη Α ύ γουσ του 1828, γ ια νά κατέβουν στον Π όρο καί νά προχω ­

ρ ή σ ουν— π α ρ ά τή ν α π ο υ σ ία α ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ω ν τής Π ύ λ η ς — σ τίς τε λ ικ έ ς δ ια π ρ α γ μ α ­

τε ύ σ ε ις μέ τον Κ υβερνήτη τής Ε λ λ ά δ ο ς καί νά κ α θ ο ρ ίσ ο υ ν δλες τ ις λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς

τώ ν δ ια κ α ν ο ν ισ μ ώ ν πού προέβλεπε ή Σ υ νθ ή κ η τής 6η ς ’ Ι ο υ λ ί ο υ 15.

Σ τ ις 1 3 /2 5 Α ύγούσ του ε ίδ ο π ο ιο ΰ ν α πό τήν Κ έρκυρα τον Κ υβερνήτη και

ζητούν « ϊν α φ ρ ο ν τ ίσ η καί π ρ ο ε το ιμ ά σ η τά π ο λ ιτε ιο γ ρ α φ ικ ά σ το ιχ ε ία και άλλα δσα

χ ρ εια σ θ ή σ ο ν τα ι προς ο δ η γ ία ν ε ις τήν κ ο ιν ή ν ημ ώ ν σ ύ σ κ εψ ιν περί τε τώ ν ο ρ ίω ν

καί τού φ όρου κ α ί τής ά π ο ζ η μ ιώ σ ε ω ς ...» 16 κτλ.

Τ ό έργο ή τα ν βαρύτατο γ ιά τις νεοσύστατες υ π η ρ εσ ίες τού σχεδόν α νύ­

παρκτου ακόμα Ε λ λ η ν ικ ο ύ Κ ράτους. Σ* Ιλ ά χ ισ το χ ρ ο ν ικ ό δ ιά σ τ η μ α έπρεπε νά

σ υντα χθοΰν ένα π λή θος σ τα τισ τικ ο ί π ίν α κ ε ς, νά συγκεντρω θούν ένα σω ρό σ το ι­

χ ε ία (γ ε ω γ ρ α φ ικ ά , ισ το ρ ικ ά , δ η μ ο γ ρ α φ ικ ά , ο ικ ο ν ο μ ικ ά , ά π ο γ ρ α φ ικ ά , δ ιο ικ η τ ικ ά ,

φ ο ρ ο λ ο γ ικ ά , φ ο ρ ο τ ε χ ν ικ ά , σ τα τισ τικ ά κ τ λ .) καί νά σ υνταχθοΰν ε μ π ε ρ ισ τ α τ ω μ έ ν α

ύ π ο μ νή μ α τα γ ιά κ ά θε ε π α ρ χ ία καί γ ιά κ ά θε θέμ α πού θ ά ζη το ύ σ α ν ο ί α π α ιτ η τικ ο ί

π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ιο ι τώ ν Δ υνάμεω ν.

Ό Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια ς άπαντά στον Κ ά ν ν ιγ γ (1 4 /2 6 Α ύ γ .) δτι ή Έ λ λ . Κ υβέρ­

νηση «θέλει βάλει ύπ* ό 'ψ ιν τ ή ς ύμετέρας Έ ξο χό τη το ς καί τώ ν συμπρέσβεω ν δσας

π ο λ ιτ ε ιο γ ρ α φ ικ ά ς ισ το ρ ή σ ε ις ήδυνή θη νά συλλέξη έν μ έσ φ τώ ν ε ρ ε ι π ί ω ν . . . » tT.

Σ υ γχρ ό νω ς δμω ς, τήν ίδ ια μέρα (1 4 /2 6 Α ύ γ .) δ Κ υβερνήτας απευθύνει Ε γ κ ύ ­

κ λ ιο 18 προς τό « Π α ν ελ λ ή ν ιο ν » καί π ρος τούς « Έ κ τά κ ο υ ς Ε π ιτρ ό π ο υ ς» , καί

κάνει έκκληση νά ε π ισ π ε ύ σ ο υ ν «τάς κ α τα σ τα σ ιγ ρ α φ ία ς (d o n n 0e s sta tisti-

q u e s)» . Κ α ί π ρ ο σ θ έ τ ε ι:

«Άλλ* έπειδή ό καιρός καί μάλλον ήδη έ^πείγει, καί πάλιν προσκαλοΰμεν, κύριοι,
έκαστον υμών Ιδί$, νά πορίση είς την Κυβέρνησιν τό συντομώτερον παν ο,τι γνωρίζει περί
τών άκολούθων ζητημάτων:
α') Είς τά μέρη της Ελλάδος, δπου 6 πόλεμος ετρεξε, ποια ήτον ποτέ καί ποια
είναι τώρα ή αναλογία τών Ελλήνων κατοίκων προς τούς ’Οθωμανούς;
β') Ποία δέ καί ή αναλογία τών υποστατικών τών Τούρκων πρός τά τών Έλλήναη
έν ταΐς έπαρχίαις έκείναις ;
γ') Μεταξύ τών τουρκικών κτημάτων, ποία ή αναλογία τών δημοσίων καί ίερατ
πρός τά Ιδιωτικά ; [ . . . κτλ.). Κ α ί ή έ κ κ λ η σ η κ α τ α λ ή γ ε ι : «Άνυπομόνως προσμί
νομεν κατά τό μέρος δ έκαστος ίξ ύμών γνωρίζει* καί δύναται ίκ τούτον άξιο
όλγως νά ώφελήσγ] τήν Πολιτείαν έν άκμαίφ κσιρψ τφ παρόντι» 18.

'Α σ φ α λ ώ ς , α ύτή τήν έκκληση τού Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια ε ίδ ε καί δ ιά β α σ ε ο Ψ αλ(

8α ς στήν Κ έρκυρα, *Α ν καί έφ θα σ ε κάπω ς αργά στα χ έρ ια του, έν το ύ τ ο ις σπευδι

νά προσ φ έρη κι αύτός τή συνδρομή του στή μεγάλη ε θ ν ικ ή π ρ ο σ π ά θ ε ια , να δω σ

τό «πα ρώ ν» στήν κ ρ ίσ ιμ η κι α π ο φ α σ ισ τ ικ ή σ τιγ μ ή πού περνάει ή τύχη τής Ε ί

 ’Αθανάσιος Φαλίδας 417

λάδος. Χ ω ρ ίς κ α μ μ ιά αναβολή, μέσα σέ δ ιά σ τ η μ ά μ ια ς μ ό λ ις ήμέρας, συντάσσει

καί υποβάλλει στον Κ υβερνήτη τό Υ π ό μ ν η μ ά του (2 4 Σ ε π τ ε μ β ρ ίο υ 1828) :

1 'Εξοχώτατε Κνβερνήτα τής 'Ελλάδος,

·: προσκυνώ.
ί Μίαν προκήρυξίν σας έχ&ές άνέγνωσα, είς την οποίαν διορίζετε Επιτρό­
πους νά σάς καταγράψουν δλα τά πολέμησαν τα μέρη, πόσοι Τούρκοι είναι καί
πόσοι Χριστιανοί, πόσα υποστατικά έχουν οί Τούρκοι, πάσας ζημίας έκαμαν οι
> πασάδες μετά την 6ης ’Ιουλίου Συν&ήκην καί πόσα βακούφια είναι.

\ *Εγώ λοιπόν, *Εξοχώτατε, ώς έμπειρος καί ώς πατριώτης, Ιδού οπού σάς

; καταγράφω διά την "Ηπειρον...
Κ α ί γράφ ει μέ πόνο π ρ α γ μ α τ ικ ό γ ια την ιδ ια ίτ ε ρ η του π α τρ ίδ α ό μ εγά ­

λος α υ τό ς Ή π ε ιρ ώ τ η ς. 'Υ π ο σ τ η ρ ίζ ε ι μέ π ά θος τά δ ίκ α ιά της, δπ ω ς και στο πα-

λ α ιό τερ ο υπόμνημά του, και λαχταρά νά Ιδη κ α 'ι τ ή ν νΗ π ε ίρ ο μέσα στά σύνορα

! του νέου Ε λ λ η ν ικ ο ύ Κ ράτους. Ο ι πολύχρονοι α γώ νες της κι o t θ υ σ ίε ς τής δ ίν ο υ ν

i δλα τά δ ικ α ιώ μ α τ α :

*Κα\ πρώτον ή *Ηπειρος είναι μέρος καί πολέμησαν καί πολεμούν δως
ταύτης τής ώρας...».
! ’Α ν α λ υ τ ι κ ά εκθέτει τά ζητήματα πού ζητούσε ή έκκληση τού Κ υβερνήτη.

I Ε Ιν' δλα θέματα πού τάχει α πό κοντά μελετήσει κι έχει έμβαθύνει δσο κ ά ν ε ις

; α π ’ τούς συγχρόνους του πάνω στά ισ το ρ ικ ά , γ ε ω γ ρ α φ ικ ά , ε θ ν ο λ ο γ ικ ά , δ η μ ο γ )α ·

[ φ ικ ά , ο ικ ο ν ο μ ικ ά , δ ιο ικ η τ ικ ά , ε κ π α ιδ ε υ τικ ά , κ ο ιν ω ν ικ ά , π ο λ ιτ ικ ά κ α ί ε θ ν ικ ά προ-

‘, βλήματα τού κ α ιρ ο ύ το υ κ α 'ι τ ο ύ τόπου του.

ψ .
Π λά ϊ στη « Γ ε ω γ ρ α φ ία »30 καί τήν « ’Α ρ χ α ιο λ ο γ ία Α ρ β α ν ι τ ώ ν » * 1, τά γνω ·

ι στά, ά ξ ιο λ ο γ ώ τ α τ α γ ιά τήν ε π ο χ ή ε κ ε ίν η καί σ π ο υ δ α ία γ ιά τή μελέτη της, έργα

ί τού γ ια ν ν ιώ τ ή σοφού, πλάϊ στά μακρά υπ ο μ νή μ α τα του προς τον Μ αυροκορδάτο,

; έρχεται τώ ρα νά προστεθή κι ένα ακόμα π ο λ ύ τιμ ο ντοκουμέντο, σ η μ α ν τικ ώ τα το .

j γιά τή ν κ α τ ά σ τ α σ η τή ς ’Η π ε ίρ ο υ σ τά χ ρ ό ν ια τή ς Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ία ς κ α ί τού Ε Ικ ο σ ιέ ν α ,

Π α ρά τήν κ ά π ο ια καθυστέρηση, τό Υ π ό μ ν η μ α τού Ψ α λ ίδ α δεν έφ τασε

έκπρόθεσμα στά χ έρ ια το ύ Κ υβερνήτη. Ο ί δ ια π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ις εξακολουθούσαν καί

σ υ ν ε χ ίσ τη κ α ν στον Π όρο ώ ς τις 3 /1 5 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ τού 1 8 2 8 . 23

Σ τ ις 9 ’Ο κ τ ω β ρ ίο υ οί π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ιο ι τώ ν τ ρ ιώ ν Δ υνάμεω ν κ α θ ο ρ ίζ ο υ ν ά κ ρ ι·

I βέστερα τά α π α ρ α ίτη τα γ ιά τούς δ ια κ α ν ο ν ισ μ ο ύ ς σ το ιχ ε ία , πού ζητούν, καί δ ια τυ -

: πώνουν στον Κ υβερνήτη 28 σ υ γ κ εκ ρ ιμ έν α ε ρ ω τ ή μ α τ α . 2Β

Ε ίν α ι ενα άπ* τά π ιο α ξιό λ ο γ α καί π ιο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τα ισ τ ο ρ ικ ά κ ε ίμ ε ν α τής

: π α λ ιγ γ ε ν ε σ ία ς μας τό ε μ π ε ρ ισ τ α τ ω μ έ ν ο υπόμνημα πού υπέβαλε τότε (1 8 /3 0

Γ Ο κ τ ω β ρ . |1 8 2 8 ) ό Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια ς 54 στούς ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ο υ ς τώ ν τ ρ ιώ ν Δ υνάμεω ν,

Α παντώ ντας στά 28 ζητήματα πού τού έθεσαν. Σ υ ν ο ψ ίζ ε ι, μέ ά ρ ιθ μ ο ύ ς κ α ί σ τα τι-

ι σ τικ ές, δ λ ο τό ε λ λ η ν ικ ό πρόβλημα καί τήν κατάσταση τής Ε λ λ ά δ ο ς στά χ ρ ό ν ια τής

Τ ο υ ρ κ ο κ ρ α τ ία ς κ α ί τού Ε ΐκ ο σ ιέ ν α .
418 A. t. Βρανούση

Τ ά δυο υπ ομ νή μ α τα , πού ε ίχ ε ι σ τε ίλ ε ι στον Κ α π ο δ ίσ τρ ια δ Ψ α λ ίδ α ς,

ά σ φ α λώ ς χ ρ η σ ιμ έ υ σ α ν πολύ στη σύνταξη τού τε λ ικ ο ύ αυτού υπομνήματος, χ ρ η σ ι­

μ ο π ο ιή θ η κ α ν ευρύτατα σέ πολλά κ ε φ α λ α ία και επηρέασαν ϊσ ω ς τον Κ υβερνήτη

σέ ώ ρ ισ μ έ ν ε ς α π ό ψ ε ις.

Ή "Η π ειρ ο ς π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε τ α ι σ τις ε π ίσ η μ ε ς δ ιε κ δ ικ ή σ ε ις τής Ε λλά δος.

Ή σ υ ν ο ρ ια κ ή γ ρ α μ μ ή : "Ολυμπος— Χάοια — Μέτοοβο — Άχροχεραννια, τήν

ό π ο ια βλέπουμε νά ύ π ο σ τη ρ ίζη δ Ψ α λ ίδ α ς στο πρώ το υπόμνημά του προς τον

Κ ά ν ν ιγ γ , πού τό κ ο ιν ο π ο ίη σ ε καί στον Κ α π ο δ ίσ τρ ια , β ρ ίσ κ ετα ι κα θα ρά δ ια τυ π ω ­

μένη κ α ί σ τις ε π ίσ η μ ε ς α π ό ψ εις τού Κ υβερνήτη :

...«Ή φυσικωτάτη οροθεσία, εξ ής μόνης ήθελεν άπολάβει ή νέα επικράτεια τόν

προσήκοντα σχηματισμόν... ήθελεν εΐσθοα, κατά γην μέν, γραμμή προϊοΰσα άπό των βά­
σεων τσΰ ορούς Όλυμπου κατά τόν Θερμαϊκόν κόλπον, διά του όρους Χάσια και Μετσό­
βου καί Χορμόβου καί Σαμαρίνας καί Γαρδικίου, εις τό Παλέρμον [=Πάνορμον] κατά την
Άδριατικήν θάλασσαν...»26.
...«"Αν άποβλέψωμεν είς τήν ιστορίαν καί είς τά έτι σωζόμενα μνημεία καί εις τά<
γνώμας των περιηγητών καί των γεωγράφων, ή εκτασις τής γης ταύτης όρίξεται πρό<
βορράν άπό των εκβολών τής Βοϊουσης, άνατρεχούσης τής γραμμής μέχρι των πηγάτ
αυτής καί διά τών όφρΰων τών τε όρέων Ζαγορίου καί Μετσόβου καί του Όλυμπου, φθα
νούσης είς τόν Θερμαϊκόν κόλπον...»20.
*

‘Α π λ ώ θ η κ α κά πω ς στήν ισ το ρ ικ ή α υτή άναδρομή, γ ια τί έπρεπ* νά γ ίνο υ

οί α π α ρ α ίτη τε ς σ υ σ χ ε τίσ ε ις τώ ν υ π ο μ ν η μ ά τω ν το ύ Ψ α λ ίδ α μ έ τά πρόσω πα, τ ά προ'

γμ α τα καί τά π ε ρ ισ τα τικ ά , πού έδω σαν α φ ο ρ μ ή στή σ ύντα ξή τους.

*Η αημασία τώ ν ύπομνημάτω ν αύτώ ν καί ή συμβολή τους στήν έ θ ν ιν

π ρ ο σ π ά θ ε ια τού Κ υβερνήτη Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια , κατά τήν κ ρ ισ ιμ ώ τ ε ρ η καί άποφ ασ

σ τικ ή γ ια τήν τύχη τής Ε λ λ ά δ ο ς ισ το ρ ικ ή καμ πή τού 1828, έχει κ α τα δ ε ιχ θ

π ισ τ ε ύ ω , μ* ό σ α εξέθεσα π ιο πάνω .

Σ το γνω σ τό μέχρι σήμερα έργο το ύ Ψ α λ ίδ α , τά κ ε ίμ ε ν α αυτά, όπω ς καί

γρ ά μ μ α τα καί υ π ο μ νή μ α τα του προς τό Μ αυροκορδάτο, έρχονται νά προσθέσο

μ ερ ικ ές α πό τις π ιο χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ έ ς καί π ιο π ο λ ύ τιμ ε ς ϊσ ω ς σ ε λ ίδ ε ς πού μ

ά φ η σ ε δ σ οφ ός Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς τού Γ ένους.

Σ τή γνω σ τή καί πολύμορφ η ε θ ν ικ ή δράση του, τά κ ε ίμ ε ν α αυτά, έρχον

νά προσθέσ ουν έναν ακόμα τίτλ ο τιμ ή ς γ ια τό μεγάλο τέκνο τής Η π ε ίρ ο υ , 1

μ α ς ά ποκαλύπτουν μ ια ακόμα π ο λ ύ τιμ η — καί α ν ιδ ιο τελ ή , δπω ς πάντα — προσφί

του στή μεγάλη υπ όθεσ η τού Γ ένους.

*

Δ ια β ά ζο ν τα ς κ α ν ε ίς τά κ ε ίμ ε ν α τού Ψ α λ ίδ α , δσα κατώ ρθω σα νά συγ:

τρ ώ σ ω καί π α ρ α θέτω π ιο κάτω , θ ά γ ν ω ρ ίσ η ά πό κοντά τόν α γ ω ν ι σ τ ή Ί

λ ί δ α, τις λ ε π τ ο μ έ ρ ε ιε ς τώ ν ε θ ν ικ ώ ν π ρ ο σ π α θ ε ιώ ν του κατά τήν π ε ρ ίο δ ο

Ε λ λ η ν ικ ή ς Έ π α να σ τά σ εω ς καί θ ά έ κ τιμ ή σ η τή συμβολή του στον ιε ρ ό άπελε 1

ρ ω τ ικ ό α γώ να τού "Έ θνους.
 ΆΙανάβιος Ψαλίδας 419

Π ρ ιν δμω ς παραθέσω τά χ ε ίμ ιν α αυτά, ν ο μ ίζω ά π α ρ α ίτη το νά Ιδ ο ύ μ ε λ ίγ ο

ά π ό κοντά καί τον ά ν θ ρ ω π ο Ψ α λ ί δ α , πού α γ ω ν ίζ ε τα ι σ κ λ η ρά γ ιά νά ζήση,

πρόσφ υγας στα Ε π τά ν η σ α δλην αυτή τήν π ε ρ ίο δ ο (1822 -1 8 2 9 ).

β '~ Π Ρ Ο Χ Δ Ο Κ Ι Ε Σ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΡΔΙΟΣΕΙΣ

Σ Α Ε Κ Θ Ε Σ Α Μ Ε π ιο πάνω μάς δ ε ίχ ν ο υ ν μόνον τις ε θ ν ικ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς

Ο
άγώ να
καί τήν

κληρη

τής
π α τ ρ ιω τ ικ ή

(1 8 2 1 -1 8 2 8 )

Π α τ ρ ίδ ο ς καί γ ιά
δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα

γεμ άτη

τήν
ά π ’ τήν

τύχη καί
τού

τό
Ψ α λ ίδ α .

ά σ ίγα σ τη

μέλλον
Ε ίν α ι

έ γ ν ο ια

τής
μ ιά

γ ιά
ο κ τ α ε τ ία

τον

Ε λ λ ά δ ο ς.
ολό­

ά π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ό ν

*Η άλλη

πλευρά τής ζω ής του, τό ε σ ω τε ρ ικ ό δράμ α τού α νθρ ώ π ου, ε λ ά χ ισ τ α μάς έγ ιν ε

γνω στό, αν καί τά γρ ά μ μ α τά του κάτι αποκαλύπτουν — ή μάλλον κάτι φ α ίν ετα ι

πώ ς κρύβουν, κάτι άπ* τά βάσανα, τις δ υ σ κ ο λ ίε ς τής ζω ής καί τις ά π ο κ α ρ δ ιώ σ ε ις .

9Η Ιδιωτική ζωή τοϋ Ψ αλίδα ατήν Κέρκυρα ε ίν α ι μ ιά β α σ α ν ισ μ έ ν η ζω ή,

πού κυλάει α νά μ εσ α σ τή ν έ ν τ ι μ η π ε ν ί α καί τήν π ε ρ ή φ α ν η α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α .

Π ά μ π τω χος έχει καταφ ύγει στήν Κ έρκυρα. *Η καταστροφ ή τω ν Γ ια ν -

ν ίν ω ν (1820) τού στέρησε τά πάντα. Ο ί κ α κ ο υ χ ίε ς καί οί π ε ρ ιπ λ α ν ή σ ε ις σ τα Ζ α γ ο -

ρ ο χ ώ ρ ια επ ί δυο σχεδόν ολόκληρα χ ρ ό ν ια (Α ύ γ. 1 8 2 0 — Ίο υ λ . 1822) τού στέρησαν

καί δυο αγαπημένα του π α ιδ ιά : τήν κόρη του Έ λ ισ σ ά β ε τ (π ο ύ τήν ε ίχ ε παντρέ­

ψ ει μέ τό γ ια τρ ό Λ ο υ κ ά Β ά γ ια ), καί τό γ ιό το υ Ν ικ ό λ α ο .37 Π ρ ό σ φ υ γα ς τώ ρα στήν

Κ έρκυρα, α γω ν ίζετα ι μέ Ι δ ι ω τ ι κ έ ς π α ρ α δ ό σ ε ι ς νά βγάλη τό ψ ω μ ί του

καί τό ψ ω μ ί τής ο ικ ο γ έ ν ε ια ς του . . . Τ ά λ ίγ α χρή μ α τα , πού ε ίσ έ π ρ α ξ ε ίσ ω ς

(β λ . σ . ό ΐ ) άπό τούς καθυστερούμενους μ ισ θ ο ύ ς του στά Γ ιά ν ν ε ν α (1 8 2 1 ), ε ίχ α ν

ι άσφαλώ ς έ ξ α ν ε μ ισ θ ή ή ε ίχ α ν κατατεθή στήν π ε ρ ίφ η μ η «Κ άσσα τω ν Γ ια ν ν ίν ω ν » ,

\ πού είχ ε , δ π ω ς ε ίδ α μ ε , ο ρ γ α ν ώ σ ει μαζί μ έ τό Β ηλαρά στά Ζ α γ ο ρ ο χ ώ ρ ια .

Π α ρά τά β α ρ ιά πλήγματα τής ο ικ ο γ έ ν ε ια ς του, παρά τον βαρύτατο άπορ-

j φ α ν ισ μ ό πού έ ν ιω σ ε μέ τό θάνατο τού ε π ισ τ ή θ ιο υ φ ίλ ο υ καί συνεργάτη του

| Βηλαρά, παρά τήν ά π ο κ α ρ δ ίω σ η π ο ύ δ ο κ ιμ ά ζει γ ια τί ζή σχεδόν π α ρ α γ ν ω ρ ισ μ έν ο ς

\ κι ά χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη το ς στήν Κ έρκυρα, π α ρ ’ ολ* αυτά, έχει τό σ θ ένο ς νά δουλεύη μέ

I ν εα ν ικ ό ν ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό καί α μ ε ίω το ζήλο γ ιά τον ά γώ να τ ο ύ ’Έ θ ν ο υ ς ,

ι Κ αί δέν είν α ι μόνο τά υπομνή μα τα πού γ ρ ά φ ε ι, τά π ο λ ε μ ικ ά σ χ έ δ ια πού

κ α τα σ τρ ώ ν ε ι, οί π α τ ρ ιω τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς καί τά δ ια β ή μ α τ ά του, πού φ θά νο υ ν ω ς τό

Μ εσολόγγι καί τό Ν α ύ π λ ιο , ώ ς τή β ό ρ εια ’Α λ β α ν ία κι ώ ς τό Λ ο ν δ ίν ο . Ξ ο δ ε ύ ε ι

κ ιό λ α ς ά π ’ τ ό φ τω χό του β α λ ά ν τιο , γ ιά νά συντηρή πρόσφ υγες Ή π ε ιρ ώ τ ε ς πού

Εχει ά ν α λ ά β ε ι υ π ό τήν π ρ ο σ τα σ ία του, δπω ς τό γιό τού Β η λ α ρ ά 3® κ ι ά λ λ ο υ ς ίσ ω ς,

ξ ο δ ε ύ ε ι νά συγκέντρω ση, νά συντηρήση καί νά δ ια π ε ρ α ιώ σ η μ έ δ ικ ά του έξοδα

σ ιή μ α χ ό μ ε ν η Ε λ λ ά δ α πρόσφ υγες οπλαρχηγούς άπό τό Σ ούλι καί τή Χ ιμ ά ρ α ,..

Μ ιά π ρ ο σ π ά θ ε ια π ρ α γ μ α τ ικ ά ύπεράνθρω πη !

Ο ί π α τ ρ ιω τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς δμω ς τού Ψ α λ ίδ α στήν Κ έρκυρα δέν ή τα ν δυνα ­

τόν νσ δ ι α φ ύ γ ο υ ν τήν προσοχή τω ν ’Α γ γ λ ι κ ώ ν ’Α ρ χ ώ ν πού κ α τείχ α ν τά Ε π τ ά ­

420 A. I* Βρανούση

νη σ α κι ε ίχ α ν κ η ρ τ 'ξ ε ι αυσ τηρή ουδετερότητα, τήν ό π ο ια ό 'Ύ π α τ ο ς 'Α ρ μ ο σ τ ή ς

T h . M a itla n d , ό φ οβερός «Σ ο υ λτά ν— Θ ω μάς», όπω ς τον ε ίπ α ν οί Έ π τα ν ή σ ιο ι,

ε ίχ ε μετατρέψ ει σέ κ α θ α ρ ά εχ θ ρ ικ ή στάση άπέναντι τω ν έπαναστατημένω ν Ε λ λ ή ­

νω ν, ε π ιθ υ μ ώ ν τα ς νά βοη θή σ η τή γ ε ιτο ν ικ ή φ ιλ ικ ή του α υ το κ ρ α το ρ ία του Σ ουλ­

τάνου νά κ α τα σ τείλ η τήν . . . α ν τ α ρ σ ία « μ ερ ικ ώ ν φ ιλ ο τα ρ ά χ ω ν υ π ο κ ε ιμ έ ν ω ν » . . .

Κ α ί ή π α ρ α μ ικ ρ ή α ν ά μ ιξ η σ τις Ιπ α ν α σ τα τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς ε ίχ ε αυστηρότατες κυρώ ­

σ ε ις γ ια τούς Έ λ λ η ν ες τής Έ π τα νή σ ο υ (α φ α ίρ ε σ η π ο λ ιτικ ώ ν δ ικ α ιω μ ά τω ν , δή­

μευσ η π ε ρ ιο υ σ ιώ ν κ τ λ . ) a&.

Κ ά τω α π ’ αυτές τις συνθήκες ε ίν α ι π ε ρ ίε ρ γ ο πώ ς εξακολουθούσε νά ζή

στήν Κ έρκυρα ό Ψ α λ ίδ α ς. ’Α σ φ α λ ώ ς όμω ς δεν έμ ειν ε ανενόχλητος καί πολλές

φ ορές θ ά χ ρ ε ιά σ θ η κ ε νά χ ρ η σ ιμ ο π ο ιή σ η τις υψ ηλές του γ ν ω ρ ιμ ίε ς, γ ιά V α π ο φ υ ­

γή τ 'ις β α ρ ε ίε ς σ υ ν έ π ε ιε ς τώ ν τολμη ρώ ν ε ν ε ρ γ ε ιώ ν του.

Π α ρ ’ όλα όμω ς αυτά, ό Ψ α λ ίδ α ς πλήρω σε α κ ρ ιβ ά τή δ υ σ μ έ ν ε ια τώ ν ’Α ρ ­

χώ ν α πένα ντι του . . .

*

*Ό ταν κατέφ υγε στήν Κ έρκυρα ό Ψ α λ ίδ α ς (σ τα μέσα τού 182 2 ), «έτυχε

— μ ά ς λέει μ ιά π λ η ρ ο φ ο ρ ία — καλής υ π ο δ ο χή ς ύ π σ τ ο ύ λ ό ρ δ ο υ 'Α ρ μ ο σ τ ο ΰ * Ά δ α μ » 80,

τού υ π ο δ ιο ικ η τ ο ύ καί ά να π λη ρω τού τού Μ α ίτ λ α ν τ . Σ τ ή ν π ν ε υ μ α τικ ή ζ ω ή το ύ τόπον

κ υ ρ ια ρ χ ο ύ σ ε ή μ ορφ ή και ή δράση ενός μεγάλου φ ιλ λ έ λ η ν α , τού λόρδου Γκυίλ·

φορντ (G u ilfo rd , 176 6 — 1 8 2 7 ), πού ήταν τώ ρα «"Α ρχώ ν τής Π α ιδ ε ία ς» τού Ί ο

ν ίο υ Κ ράτους καί μοχθούσ ε νά όργανώ ση τήν ε κ π α ίδ ε υ σ η καί νά π ρ ο ικ ίσ η τή*

Κ έρκυρα μ ’ ένα Ε λ λ η ν ικ ό Π α ν ε π ισ τή μ ιο . Χ ρ ό ν ια τώ ρα σπούδαζαν μ ’ έξοδά το'

σ ’ ευ ρ ω π α ϊκ ά π α ν ε π ισ τ ή μ ια μ ε ρ ικ ο ί 'Έ λ λ η ν ε ς , πού θ ’ αποτελούσαν τον πρώ τ

π υρ ή να τώ ν κ α θ η γη τώ ν, καί ή σ χ ε τ ικ ή π ρ ο ερ γ α σ ία φ α ιν ό τα ν πώ ς ε ίχ ε πι

συντελεσθή.

Π α λ ιά φ ιλ ία συνέδεε τον Ψ α λ ίδ α μέ τον ’Α γγλο 'φ ιλ έ λ λ η ν α , πού θαύμαζ

κ α θό )ς φ α ίν ετα ι, το Γ ια ν ν ιώ τ η σ οφ ό καί ζητούσε κάτοτε ν ’ ά π ο κ τή σ η τά έρ γα το*

Σ τά 1813 ό Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ , ε ν θ ο υ σ ια σ μ έ ν ο ς γ ιά κ ά π ο ιο β ιβ λ ίο το ύ Ψ α λ ίδ α , έσπευ

νά τον παρακαλέση νά τού τό σ τε ίλ η καί τού έγραφ ε ανάμεσα σ τ’ άλλα : « . · .

m ih i ta n tu m le g e n d i d e sid e riu m in c u p it, u t te so llic ita re n o n d c sin a

p riu s q u a m a jte lib ru m accep ero . O b secro te ig itu r, m i P s a 1 i d

u t e x e m d b a r a liq u o d m ih i h u e tra sm ita j. . .> [ = . καί τίσ η ε π ιθ υ μ ία v \.

δ ια β ά σ ω μοΰ έβαλε, ώ στε δεν θά σ ’ άφ ήσω νά ήσυχάσης, προτού λάβω από σέ

β ιβ λ ίο . Σ έ ικ ε τ ε ύ ω λ ο ιπ ό ν , Ψ α λ ί δ α μ ο υ , νά μού σ τε ίλ η ς έ ν α ά ν τ ίτ υ π ο ...]

Κ ά π ο ια μεταγενέστερη π λ η ρ ο φ ο ρ ία ισ χ υ ρ ίζ ε τ α ι ό τι, τώ ρα, πού ό Ί

λ ίδ α ς β ρ ισ κ ό τα ν στήν Κ έρκυρα, «ό αρχώ ν Γ υ ΐλ φ ο ρ δ δεν ε ίχ ε περί αυτού ού

μ ία ν ΰ π ό λ η ψ ιν , μ ά λ ισ τ α τον άπεστρέφ ετο, ένεκα τή ς έλ ευ θ ερ ο σ το μ ία ς του, ί

έ δ ικ α ίω ν ε , κατά τήν π α ρ α τή ρ η σ ιν τώ ν εχθρώ ν του, τήν ε π ω ν υ μ ία ν Ψαλίδας

Ε ίν α ι μάλλον π ιθ α ν ώ τε ρ ο π ώ ς τά α ισ θ ή μ α τα τού Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ δεν άλλαξαν, <

μ ειώ θ η κ ε ή π α λ ιά ε κ τίμ η σ η πού έτρεφ ε προς τό Γ ια ν ν ιώ τ η σοφό. Ο ί π α τρ ιω τ

ε ν έ ρ γ ε ιε ς όμω ς τού Ψ α λ ίδ α στήν Κ έρκ υρα καί ή δράση του, δράση καθαρά πι
 'Αθανάσιος Φαλίδας 421

I νομή γιά τό καθεστώ ς πού έ π ικ ρ α το ύ σ ε στα Ε π τά ν η σ ά , δ η μ ιο υ ρ γ ο ύ σ ε άσφ αλώ ς

: ζητήματα κι έφ ερνε συχνά σέ δύσκολη θέση κι αυτούς ακόμα τούς φ ίλ ο υ ς του.

Ό Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ εξακολουθούσε νά κρατάη μέ σ υ ν έ π ε ια πάντα τό β α θ ύ φ ιλ ε λ λ η ν ι-

: σμό του κι έβλεπε μέ σ υ μ π ά θ ε ια τον α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τικ ό α γώ να τω ν Ε λ λ ή νω ν.

, Ή ε π ίσ η μ η π ο λ ιτικ ή τής Κ υβερνήοεώ ς του δμ ω ς ήταν α ν τ ίθ ε τη — μέχρι τού 1826

. το υ λ ά χ ισ το ν — κι ό αγώ νας τω ν Ε λ λ ή νω ν προκαλούσε πολλή δ υ σ π ισ τία σ το ύ ς κ υ ρ ι­

άρχους τής Ε υρώ πης, πού έκαναν τόσους και τόσους αγώ νες, γ ια νά κ α τ α π ν ί­

ξουν κάθε ε π ικ ίν δ υ ν η γ ια τήν « κ α θ εσ τη κ υ ΐα τάξη» αναταραχή. Σ ’ ένα γρ ά μ μ α

' του προς τον Ά λέξ. Μ αυροκορδάτο, γραμμένο α πό τή Ζ άκυνθο σ τ ις 1 /1 3 Μ αρ-

ϊ τίο υ 1823, ό Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ τού σ υ ν ισ τά προπάντω ν : «νά ά ν α ιρ έ σ η κ α 'ι τήν ε π ι-

ι κρατούσαν εις πολλούς ιδ έ α ν ότι ό αγώ ν, τον ό π ο ιο ν άνεδέχθη, έ π ισ τη ρ ίζ ε τα ι ε ις

β ά σ ε ις ε π ι κ ι ν δ ύ ν ο υ ς κ α ι φ ι λ ο τ α ρ ά χ ο υ ς , β ά σ ε ι ς π ο λ λ ά

" θ α ν ά σ ι μ ο υ ς . . . » 88.

; Ό Μ α ίτ λ α ν τ σέ μ ιά α π ε ιλ η τικ ή καί υ β ρ ισ τικ ή προκήρυξή του (20 Δ εκ.

11823) κατά τω ν έπαναστατημένω ν Ε λ λ ή νω ν μ ιλ ά ει μ έ τή μεγαλύτερη π ε ρ ιφ ρ ό ν η σ η

ι π ε ρ ι *έ ν ό ς υ π ο κ ε ι μ έ ν ο υ καλουμένου Π ρ ίγ κ η ψ Μ αυροκορδάτος», γ ια τί

ίό Μ αυροκορδάτος, δπω ς μάς λέει ό Π α παδόπουλος - Β ρετός, « ε θ ε ω ρ ε ΐτο τότε

34
ώς γ α λ λ ό φ ρ ω ν»

Μ έσα σέ τέ τ ο ια α τ μ ό σ φ α ιρ α , κ α τα λ α β α ίν ει εύκολα κ α ν ε ίς μέ πόση δ υ σ π ι­

σ τία κ α ί κ α χ υ π ο ψ ία θάβλεπαν οί ’Α ρ χ έ ς τής Έ π τα νή σ ο υ τον Ψ α λ ίδ α , πού ήταν

-γνω σ τός ά λλο τε ώ ς ρ ω σ σ ό φ ι λ ο ς 56 κ α ι φ α ιν ό τα ν ανέκαθεν γ α λ λ ό φ ρ ω ν 80,

.μέ ι δ έ ε ς δηλαδή φανερά « ε π ικ ιν δ ύ ν ο υ ς και φ ιλ ο τ α ρ ά χ ο υ ς» κ α 'ι « β ά σ ε ις πολλά

θ α ν ά σ ιμ ο υ ς » ...

; Τ ό φ θ ιν ό π ω ρ ο τού 1823 ά ρ χ ισ ε νά λ ε ιτ ο υ ρ γ ή στήν Κ έρκυρα ή Ί ό ν ιο ς

\*Ακαδημία, τό πρώ το ε λ λ η ν ικ ό Π α ν ε π ισ τή μ ιο , π α λ ιό ε υ γ ε ν ικ ό ό ν ε ιρ ό πού π ρ α ­

γ μ α το π ο ιο ύ σ ε τώ ρα ό λόρδος Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ ώς «"Α ρχώ ν τής Π α ιδ ε ία ς» . Κ οντά του

β ρ ίσ κ ο ντα ι α π ’ τούς πρώ τους οι Ή π ε ιρ ώ τ ε ς Κ ω ν σ τ . Ά σ ώ π ι ο ς (1 7 9 0 -1 8 7 2 )

κ*»ι Χ ρ ι σ τ ό φ ο ρ ο ς Φ ι λ η τ ά ς (1 7 8 7 - 186 7 ), π α λ ιο ί μ α θ η τα ι τού

Φ ο λ ίδ α , πού ε ίχ α ν μ ε τ ε κ π α ιδ ε υ θ ή στήν Ε υρ ώ π η ώ ς υπότροφ οι τού Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ

HU γύ ρ ισ α ν τώ ρα νά καταλάβουν τΙς π α ν ε π ισ τ η μ ια κ έ ς το υ ς έδρες. Σ τΙς 1 7 /2 9

Μ α ΐο υ 1 8 2 4 έγ ιν α ν π α ν η γ υ ρ ικ ά κ α ι μέ θ ε α μ α τ ικ έ ς δ η μ ό σ ιε ς ε κ δ η λ ώ σ ε ις τά ε π ίσ η μ α

ίγ κ α ίν ια τ ή ς ’ Α κ α δ η μ ί α ς κι άναγορεύθηκαν οί πρώ τοι δ ιδ ά κ το ρ ε ς, στεφ ανω μένοι

χ ρ χ α ιό π ρ ε π α κ α 'ι ν τ υ μ έ ν ο ι α ρ χ α ίε ς ελ λ η ν ικ έ ς ε ν δ υ μ α σ ίε ς, ίμ ά τ ια και χ ιτώ ν ε ς κ α 'ι

(λα μ ύδες, τό ε π ίσ η μ ο δηλαδή ένδυμα τής ’ Α κ α δ η μ ί α ς 97. "Ο π ω ς ήταν φ υ σ ικ ό ,

κοινόν απόρησε μη βλέπον είς τον χορόν των καθηγητών και τόν διδάσκαλον
ιτ ό

Ψαλίδάν» ...88
Ό π α ρ α γ κ ω ν ισ μ ό ς τού Ψ α λ ίδ α α π ο δ ό θ η κ ε τότε στήν α ν τ ιζ η λ ία τώ ν π α λ ιώ ν

ί< χ θη τώ ν τ ο υ , πού ήθελαν τάχα ν ά υ π ο σ κ ελ ίσ ο υ ν τό δάσκαλό τους. Ή ’Α κ α δ η μ ί α

422 A. I. Βρανούση

εξακολούθησε ν* άναγορεύη δ ιδ ά κ το ρ ε ς και νά σ υ μ π λ η ρ ώ νει τΙς έδρες της. Σ τ ις

15 Ιο υ ν ίο υ του 1825 κάλεσαν κ α ί τον Ψ α λ ίδ α κι άπονεμήθηκε κ α ί σ ’α ύ τ ό ν τό

ε π ίσ η μ ο δ ιδ α κ το ρ ικ ό δ ί π λ ω μ α 89:

ΆγαΘη Τύχη
I Ο Ν I Ο Ν Κ Ρ Α Τ Ο Σ
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΝΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ
Γ Ε Ω Ρ Γ ΙΟ Υ Δ'
Έ π Ι Β ασιλικού Ά ρμοστοϋ Προέδρου της Βουλής
Φριδερίκου *Άδαμ Μαρίνου Βέγια
"Αρχοντος τής Ί ονίου ’Α καδημίας
Φριδερίκου Κόμητος Γυιλφόρδου
η
Δέ&οκτάι τφ ”Αρχοντι και τω Συνεδρίφ τής 9Ιονίον 9Ακαδημίας
τον 9Α $ α ν ά σ ι ο ν Ψα λ ί δ α ν, επειδή κτλ. . . . . .

οτεφανώοαι αυτόν τω τής Φιλοσοφίας στεφάνω κατά τον Νόμον,

δούναι δ9 αντφ τό δίπλωμα τάδε τη σφραγΐδι τής 9Ακαδημίας
έσφραγισμένον .
Κερκύρ^, *Ετοος Σωτηρίου A 2 R E ' Ιου νίου te'

Γυίλφορδ 9Ιάκωβος Αουσινιανός

Ά ρχω ν Ά ρ χ ιγρ α μ μ α τεο ς

Ά λ λ α δ τίτλ ο ς του δ ιδ ά κ το ρ ο ; έμ ειν ε μόνον τίτλ ο ς, χ ω ρ ίς νά δοθή στον

.Ψ α λ ίδ α καί ανάλογη έδρα σ τή ; Α κ α δ η μ ία , ενώ όλοι δσοι αναγορεύονται δ ιδ ά κ τ ο ­

ρες π α ίρ ν ο υ ν αμέσω ς καί την π α ν ε π ι σ τη μ ΐ ' ΐ κ ή τους έδ ρ α α π ό τό Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ. Δ ιδ ά ­

σκουν ήδη στην Α κ α δ η μ ία , δπ ω ς ε ίπ α μ ε , οί π α λ ιο ί μ α θη τα ί του Ψ α λ ίδ α Κ ω ν­

σ τα ν τίν ο ς Ά σ ώ π ιο ς καί Χ ρ ισ τ ό φ ο ρ ο ς Φ ιλ η τά ς κι έχουν προστεθή τώ ρα κι δ Ν ι

κόλαος Μ α ν ιά κ η ς, δ Θ . Μ ανούσης (1 7 9 5 - 1 858), ίσ ω ς κι άλλοι ακόμα, ένα

δ σ οφ ός τους δάσκαλος εξακολουθούσε νά β ρ ίσ κ ετα ι άπ έξω . . .

Τ ό π ρ ά γμ α σ χ ο λ ιά ζετα ι ε υ ρ ύ τ α τ α κ α ί φ α ίν ε τ α ι α νεξή γη το . Έ λ λ η ν ε ς της Τ ερ

γέστης π ο λ ιο ρ κ ο ύ ν τον καθηγητή τη ; Τ ο ν ίο υ Α κ α δ η μ ία ς Ν . Π ίκ κ ο λ ο , πού περ

νονσε ά π 9 την πόλη τους π η γ α ίν ο ν τ α ς στήν Ε υ ρ ώ π η , καί ζητούν νά μ ά θουν τή

α ιτία τού σ υ ν ε χ ιζ ό μ ε ν ο υ π α ρ α γ κ ω ν ισ μ ο υ τού Ψ α λ ίδ α . Μ άς δ ια σ ώ θ η κ α ν λ ίγ ε

φ ρ ά σ ε ις α π ό την απάντησ η τού Ν . Ν ικ κ ό λ ο υ , πού ε ίχ ε πολύ καλά γ ν ω ρ ίσ ι

τον Ψ α λ ίδ α :

Ή αληθής και βεβαία παιδεία πάντοτε έφ&ονή&η . . . Ή αρετή εΐνι

«

βαϋιά ριζωμένη εις την ψυχήν του . Σωκρατίζει . . . Τον ανδρα τον εγνώρα
και παντελώς δεν άπατώμαι. Τά χαρακτηριστικά του είναι τά έξης: παιδε>
βεβαία} αρετή απροσωπόληπτος και άπλότης αληθέστατης / . . 40.
Τ ό σ ύντομ ο αυτό ε γ κ ώ μ ιο τού Ψ α λ ίδ α μας δ ε ίχ ν ε ι π α ρ α σ τ α τ ικ ώ τ α τ α

β α θ ε ιά έ κ τίμ ισ η πού έτρ εφ α ν δλοι οι σύγχρονοί του γ ιά τον σ ε β ά σ μ ιο Δ ιδ ά σ κ α

τού Γ ένους, συνάμα δμ ω ς δ ε ίχ ν ε ι πώ ς κανένας τους δεν υ π ο ψ ια ζ ό τα ν τά β α θύτε

καί π ρ α γ μ α τ ικ ά α ίτια , γ ιά τά ό π ο ια οί Α ρ χ έ ς της Ε π τά ν η σ ο υ έπέμεναν νά κρ

τοΰν σέ α πόσ τα σ η τον ανήσυχο καί συχνά παράτολμο π α τρ ιώ τη . Φ α ίν ε τα ι π

 Αθανάσιος Φαλίδας 428

ούτε ό ίδ ιο ς δ Ψ α λ ίδ α ς δεν μπορούσε ή δεν ή θ ελ ε νά το καταλάβη αυτό καί βαυ·

! κ α λ ιζ ό τ α ν ε π ί χ ρ ό ν ια μέ τήν μ ά τα ια π ρ ο σ δ ο κ ία και π ικ ρ α ιν ό τ α ν ά δ ικ α γ ια τον

ανεξήγητο π α ρ α γ κ ω ν ιρ μ ό του. Έ ν α σύντομο κ ε ίμ ε ν ό του αυτής τής π ε ρ ιό δ ο υ , πού

μάς είν α ι γνω στό, α π ε ικ ο ν ίζ ε ι δλη του τήν π ικ ρ ία και τό παράπονο, άλλα κι δλο

j τον α ν δ ρ ισ μ ό καί τήν περήφ ανη α ξ ιο π ρ έ π ε ια * το ύ αγέρω χου σ ο φ ο ύ :

«νΑρχισεν §δώ ή *Ακαδημία — ε ξ ο μ ο λ ο γ ε ί τ α ι δ Ψ α λ ί δ α ς — και τδν πρώ­

τον χρόνον δεν μου είπώϋη τίποτε ... Τδν δεύτερον χρόνον μου δίδει τήν εΐδησιν
\ [6 Γ κ υ ί λ φ ο ρ ν τ ] διά τον κυρίου Λονσινιανον, εξ απορρήτων τον , νά ετοιμάσω τά
ι φορέματα τά άκαδημιακά και ν ά πηγαίνω εις τήν ’Ακαδημίαν νά με κόμη Διδά-

; κτορα τής Φιλοσοφίας. Έξόδενσα τριάντα τάλληρα εις τά φορέματα*1, Ιπήγα εΐς
τήν ’ Ακαδημίαν, με εκήρυξε Διδάκτορα τής Φιλοσοφίας, καί κανένα τόπον
[ = θ έ σ η , έ δ ρ α ] δεν μου εδωκε. Διατί ; δεν ήξεύρω . . .

*Ισως χρειάζονταν νά κολακεύσω κανέναν διά νά τ ό ε π ι τ ύ χ ω * Α λ λ * αύ~

ι τ ό δεν το έκαμα νέος και τώρα γέροντας δέν μου πρέπει / . . Είναι ποταπότης είς

I εμένα ν ά κολακεύσω εναν άπδ τους διδασκάλους διά νά μεσιτεύση είς τδν Κόμητα,

\ό όποιος μ ' έγνώρισε και μ ’ εκήρυξε διά διδάσκαλον τής 9Ιονίας ’ Ακαδημίας...»*7,
Α σ φ α λ ώ ς δέν ήταν, όπω ς σ κ ό π ιμ α ’ί σ ω ς είχ ε δ ια δ ο θ ή , ή α ν τ ιζ η λ ία τω ν

>μαθητον του α ίτια το ύ π α ρ α γ κ ω ν ισ μ ο ύ το ύ Ψ α λ ίδ α . Κ ά π ο ιο ς, σ ύ γχ ρ ο ν ό ς του Υ σω ς,

;π ο ύ ήξερε καλά τά πράγμ ατα, μάς έδω σε αργότερα τήν π ιθ α ν ώ τ ε ρ η εξήγηση :

«Τό δεύτερον τής ήμετέρας Έ π α να σ τά σ εω ς έτος ή λ θ ε ν ό Ψ α λ ίδ α ς ε ίς Κ έρ ­

κυραν, οτε ή κατά τού Ε λ λ η ν ικ ο ύ Ά γ ώ ν ο ς α ν τ ιπ ά θ ε ια τής ’Α γ γ λ ί α ς ήτο κεκορυ-

φω μένη. *0 Ψ α λ ίδ α ς δέν ήτο μόνον ε λ ε υ θ ε ρ ό φ ρ ω ν, αλλά και λ ί α ν

1 λ ε υ θ ε ρ ό σ τ ο μ ο ς. 'Ο λ ό κ λ η ρ ο ς τότε ή Ε π τ ά ν η σ ο ς ήτο φ ι λ ο ρ ρ ω σ σ ι κ ή ·

Καί δ ιά τούτο καί δ ιό τι εκ μόνω ν τω ν έν Ρ ω σ σ ίρ π λ ο υ τ ισ ά ν τ ω ν ομ ογενώ ν ύ π ε-

ρ τη ο ίζετο και έ β ο η θ ε ΐτο ή Ε λ λ η ν ικ ή .π α ίδ ε υ σ ις έν κ α ιρ ώ τ ή ς δ ο υ λ ε ία ς, δ Ψ α λ ίδ α ς

ρ ,ά λ ε ι δ η μ ο σ ί α κ α τ ά τ ή ς ’Α γ γ λ ί α ς καί υπέρ τής Ρ ω σ σ ία ς, τά λεγόμε-

ί'ά τ ο υ δε έ λ ο γ ίζ ο ν τ ο έν Κ ερκυρρ ώ ς χ ρ η σ μ ο ί. Σ υγχρ όνω ς δέ είχ ε φ ιλ ία ν στε*

|nrjv, έ ν ε κ α τ ή ς ταυτότητος τώ ν φ ρονη μά τω ν, μετά πάντω ν τώ ν έ κ ε ΐσ ε σφ οδρά

!ρ ιλ ο ρ ρ ό )σ σ ω ν , καί Ιδ ίω ς μετά τού γ η ρ α ιο ύ τής Ρ ω σ σ ία ς Γ ε ν ικ ο ύ Π ροξένου Π α π -

ια δ ο π ο ν λ ο υ , π ε λ ο π ο ν ν η σ ίο υ , άνδρός δ ια κ ε κ ρ ιμ έ ν ο υ επί π α ιδ είρ , τά μ έ γ ισ τα δέ

ιπ ο β λ επ ο μ έν ο υ υ π ό τού Ά ρ μ ο σ το ύ Ά δ α μ . "Ε νεκα τώ ν λόγω ν τούτω ν, ό Ψ α λ ίδ α ς

έχρι τού 1827, ότε ή ά γ γ λ ικ ή π ο λ ιτικ ή έκά μ φ θη κάπω ς υπέρ τού Ε λ λ η ν ικ ο ύ

Α .γώ ν ο ς, ύ π έ κ ε ι τ ο ε ί ς ε ι δ ό ς τ ι ε ύ γ ε ν ο ύ ς κ α τ α σ κ ο π ε ί α ς

αί α σ τ υ ν ο μ ι κ ή ς ε π ι τ ή ρ η σ ε 0) ς .— Α υτή λ ο ιπ ό ν ήτον ή α ίτ ια δ ιά

ήν ο π ο ία ν δ Ά ρ μ ο σ ι ή ς ε κ ε ίν ο ς δέν ένέδω κ εν ε ίς τά ς ε π α ν ε ιλ η μ μ έ ν ο ς τού ά ε ιμ ν ή -

του Γ υ ι λ φ ό ρ δ π α ρ α σ τά σ εις κ α ί π α ρ α κ λ ή σ εις περί τού δ ιο ρ ισ μ ο ύ αυτού ώ ς καθη-

Πτού ε ν τ ή Ά κ α δ η μ ίρ ...» — Κ α ί προσθέτει : « Ά λ λ ω σ τε, καί δ Ά σ ώ π ιο ς καί

Φ ίλ η τ ά ς δέν ή σ α ν κακότροποι δ ιά νά φ θο νή σ ω σ ι κ α ί ύ π ο σ κ ε λ ίσ ω σ ι το ν εαυτώ ν

ιδ ά σ κ α λ ο ν κ α ί ε υ ε ρ γ έ τ η ν . Ή ξεύ ρ ω μ ά λ ισ τα δτι π ο λ λ ά κ ις παρεκλήθη παρ* αυτώ ν

Ψ α λ ίδ α ς ό π ο )ς μή δ μ ιλ ή δ η μ ο σ ίρ κατά τής Α γ γ λ ία ς καί υπ έρ τής Ρ ω σ σ ία ς*

Α· δ Ψ α λ ί δ α ς δ έ ν ή τ ο ν δ ά νθρ ω π ο ς δ δυνάμενος νά κ ρ υ φ θ ή κ α ί π ρ ο σ π ο ν η θ ή » 4* .

ι
424 A. I. Βρανούση

9Α λ λ ά καί νέαν ά π ο κ α ρ δ ίω σ η ήταν, φ α ίν ετα ι, γραφ τό νά δ ο κ ιμ ά σ η τήν

π ε ρ ίο δ ο αυτή δ Ψ α λ ίδ α ς.

Σ τα 1826 ή π λ ο ύ σ ια Ε λ λ η ν ικ ή Κ ο ιν ό τα τα τής Τ εργέστης α π ο φ α σ ίζει νά

καλέση τον Ψ α λ ίδ α δ ιε υ θ υ ν τ ή τή ς εκεί Ε λ λ η ν ικ ή ς Σ χολής. Π ροτού τον καλέσουν

όμω ς, ζητούν π λ η ρ ο φ ο ρ ίες γι* αυτόν από τούς μ α θη τά ς του Κ ω ν. * Α σ ώ π ιο και

Χ ρ ισ τό φ . Φ ιλ η τα . Ε ίν α ι ε ν δ ια φ έ ρ ο υ σ α ή σ χ ε τ ικ ή ε π ισ το λ ή πού εγραψ ε (σ τις 6

Μ α ρ τίο υ 1826) Ικ μέρους τω ν προεστώ ν τής Κ ο ιν ό τη το ς δ Ι ά κ ω β ο ς

Ρ ώ τ α ς κ α 'ι μ ε τ α φ έ ρ ω εδώ τό μεγαλύτερο μέρος της (Έ θ ν . Β ιβ λ ιο θ .— Τ μ ή μ α

Χ ειρ ο γ ρ ά φ ω ν — Ά ρ χ ε ΐο ν 'Α σ ω π ίο υ , ά ρ ιθ . %
Αο. 153) :
Φίλοι Άσώπιε και Φιλητα,
Too ένταύθα Ελληνικού Σχολείου τήν κατάστασιν, άφ’ δτου συ καί δ Φιλητάς τό
παραιτήσατε, είναι δύσκολον νά αάς περιγράφω ...
. , .Πρώτον λοιπόν εργον τής ’Επιτροπείας ήτον νά σκεφθή διά τήν εύρεσιν ενός σοφού
καί έ ν αρέ τ ου ομογενούς δι δασκάλου, δστις μέ τήν σοφίαν καί άρετήν του ήθελε
μεταρρυθμίσει τά πάντα κατ’ εύχήν.
Πολλοί δ ι δάσκαλοι έπροβλήθησαν άπό τήν πενταμελή ’Επιτροπείαν*
άλλ' έ κ τούτων δλων έκρί θη έ πι τ ηδει ότ ερος και προσφυέστερος εις
τόν σκοπόν μας ό κύριος ’Αθανάσι ος Ψαλί δας, προβληθείς άπό έν τών πέντε μελών
τής ’Επιτροπείας. "Ολοι οί πέντε έστάθημεν προσκολλημένοι μέ έπιμονήν εις αύτόν τόν διδά­
σκαλον, τόν όποιον είναι έλπιζόμενον νά άπολαύσωμεν, διότι άκούομεν δτι έκ των περιστά­
σεων άνεχώρησεν άπό τά ’Ιωάννινα, και ευρίσκεται εις τήν αυτού ’Ακαδημίαν, διδάσκαλος
τής θεολογίας. Λέγω δτι είναι έλπιζόμενον, διότι ό προβαλών αύτόν όμογενής έλπίζει, ώς
είπεν, νά τόν καταπείση τόν Ψαλίδαν νά ελθη.
Τώρα δλα τά πέντε μέλη τής ’Επιτροπείας Ιχοντες καί είς τούς δύο σας μεγάλη*
ύπόληψιν διά τό άδέκαστον, τό φιλαληθές και τό ένάρετόν σας φέρσιμον τοιαύτην υπόληψή
έχοντες διά τούς δύο σας καί δλοι οί ενταύθα ομογενείς, ή δέ πενταμελής έπιτροπεία γνω
ρίζουσα πόσον σείς ο; δύο μέ αγαπάτε, μέ παρεκάλεσαν νά σάς γράψω ταύτην τήν ύπόθεσι
καί νά σάς παρακαλέσω θερμώς νά μέ γράψετε πληροφορίαν άληθή, άδέκαστον καί δικαία>
διά τόν κύριον Ψαλίδαν* όχι μόνον διά τήν σοφίαν του, διά τήν οποί αν όλο
η με ί ς ε ι με θα πεπει σμένοι , αλλά κατ’ έξοχήν διά τήν ήθικήν του διαγωγήν άπ’ df
χής μέχρι σήμερον. Ό κυριώτερος ήμών σκοπός είναι νά μορφωθώσι τά ήθη των όμογενο
νέων διά τής παιδείας καί τών καλών τής διαγωγής παραδειγμάτων τού Άρχιδιδασκάλο
Εις τών συνείδησίν σας ενώπιον θεού σάς ορκίζω νά μέ γράψετε τήν άλήθειαν, έάν ό Ψαλ
δας ήναι τοιούτος, όποιον τόν έπιθυμούμεν κατά τά ήθη.
’’Αν ήναι τοιούτος τψ όντι, όποιος νά μορφώση είς τήν άρετήν τούς νέους μας, τό
σάς παρακαλώ θερμώς νά μέ γράψετε έκαστος ξεχωριστήν έπιστολήν οποίαν κρίνετε άξί
νά άναγνωσθή πρώτον είς τήν πενταμελή ήμών έπιτροπείαν, καί δεύτερον είς τό γνωσι
σας Καπίτωλον.
Άλλ’ έάν κατ’ ατυχίαν δέν ήναι τοιούτος, τότε γράψατέ με ένα δ χ ι, καί τούτο φ*
νει. Καί σάς υπόσχομαι νά κρύψω τό δ χ ι τούτο μέσα είς τά καταχθόνια. Προ πάντων
σάς παρακαλώ νά μέ στείλετε όσον τάχιστα τήν άπόκρισίν σας, ή διά θαλάσσης, ή διά
Ότράντου. Τήν προσμένω λοιπόν άνυπομόνως.......................................................·
δ φίλος σας Ι ά κ ωβ ο ς 'Ρωτάς
*Α λλά ή απάντησ η του Ά σ ω π ίο υ και του Φ ιλ η τα ά ργουσ ε. .. Ό Ρ ώ τ

ξα να γρά φ οντα ς δυο μήνες α ρ γ ό τερ α . (6 Μ α ΐο υ 1826) στον * Α σ ώ π ιο , σ η μ ε ιώ ι

 ‘Αθανάσιος Φαλίδας 425

€7lQ O O JLlivO ) O T tO X Q lO lV OOV £ 1 ζ TTjV E T U O TokfJV JUOV 6 M O O T IO V 0.710 OS \x C t\ 0 7 1 0 TO v \

Φιλϊμάν...» (Ά ρ χ ε ίο ν 9Α σ ω π. άρ. 1 5 4 ). Γ ια τ ί ά ραγε καθυστερούσε, δυο μήνες

τώ ρα, ή α π ά ν τη σ η ; Δ υστυχώ ς, δεν ε ίμ α σ τε σε θέσ η να ςερουμε τίπ ο τε παραπέρα.

Τ ό επόμενο γράμμ α του α ρ χ ε ίο υ του Ά σ ω π ίο υ ε ίν α ι τής 10ης Φ εβρ. 1 8 2 7 , χ ω ρ ίς

τ ίπ ο τ α τό σ χ ε τικ ό α π ό κεΐ καί κάτω . Ό Ά σ ώ π ιο ς ά λλω σ τε στο σ ω ζό μ ενο α ρ χ ε ίο του

δεν, έχει παρά μονάχα τα γράμμ ατα πού λ ά β α ινε καί δεν κρατούσε α ν τ ίγ ρ α φ ο τω ν

δσω ν έστελνε, ώ στε νά δ ια φ ω τισ θ ο ύ μ ε .

Ό κ α θ η γ η τ ή ς κ. Σ ω κ ρ . Κ ουγέας, πού μ ελέτη σ ε ο λ ό κ λ η ρ ο τό π λ ο ύ σ ιο α ρ χ ε ίο

τού ’Α σ ω π ί ο υ καί δ η μ ο σ ίευ σ ε κι ένα μέρος τής επ ισ το λ ή ς τού 9Ι α κ . Ρ ώ τα πού

παρέθεσ α (Σ . Κ ο υ γ έ α, Ό Κ οραής ε ις την α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία ν τού Ά σ ω π ιο υ , περ.

« Ε λ λ η ν ικ ά » Σ Τ ' 1938, σελ. 7 1 -7 2 ), έχει τη γνώ μ η ότι ό Ί ά κ . Ρ ώ τα ς, θ α υ μ α ­

στής καί λάτρης τού Κ οραή καί πρώ τος εκδότης τώ ν ε π ισ το λ ώ ν του, γρά φ οντα ς

τό παραπάνω γρ ά μ μ ά του «θέλει νά μ ά θη καί με πολλάς ε π ιφ υ λ ά ξ ε ις έρω τφ τον

Ά σ ώ π ιο ν α ν ό Ψ α λ ίδ α ς καταλέγεται μεταξύ τώ ν κ ο ρ α ϊ σ τ ώ ν ή τών 9Α ν τ ι·

κ ο ρ α ϊ σ τ ώ ν » (α ύτ. σ. 71).

Δ εν ξέρω οίν αυτό καί μόνον ζητάη νά μ ά θη ά π 9τ ο ν Ά σ ώ π ιο καί τό

Φ ιλ η τα δ 9Ι ά κ . Ρο>τας μέ τό γράμμα του γ ιά τον Ψ α λ ίδ α , ε ίν α ι όμω ς β έβ α ιο δτι

ό π ισ τ ό ς 'θ α σ ιώ τ η ς τού Κ οραή έθετε ώ ς β α σ ι κ ή καί α π α ρ α ίτη τη προϋπόθεσ η

δ νέος δ ιε υ θ υ ν τ ή ς τής Σχολής νά ε ίν α ι Κ ο ρ α ϊσ τή ς. Σ ' αυτό τό ζήτημ α α σ φ α λώ ς

δεν εννοούσε νά κάνη κ α μ μ ιά υποχώ ρηση. Κ α ί δ Ψ α λ ίδ α ς ήταν ανέκαθεν «δεδη ­

λω μένος» ά ν τ ι κ ο ρ α ϊ σ τ ή ς.

Οΐ ό χ έό εις το ΰ Ψ α λ ίδ α μ έ τόν Κ ο ρα ή ποτέ δεν ήταν ε γ κ ά ρ δ ιε ς . Κ ά π ο ια

κρυφή α ν τ ιζ η λ ία , θ α ρ ρ ε ί, χ ω ρ ίζει α πό π α λ ιά τούς δυο κ ο ρ υ φ α ίο υ ς Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ς

το ΰ Γ έ ν ο υ ς . ’Α λ λ η λ ο γ ρ α φ ο ύ ν μ έ κ ά π ο ι α π ρ ο σ π ο ιη τή ε υ γ έ ν ε ια κ α ί δ ε ίχ ν ο υ ν μ ιά σ υ μ ­

β α τικ ή ά λ λ η λ ο ε κ τίμ η σ η , ενώ ε ίν α ι φ ανερή ή α μ ο ιβ α ία ψ υχρότητα (π ρ β λ . π ιο πάνω ,

ε ισ α γ ω γ ή σημ. 2, κεφ. Β ' σημ. 13). Ή α ν τ ίθ ε σ ή τους στο γ λ ω σ σ ικ ό ζήτημα έπέ-

φερε τή ρήξη. ’Α σ φ α λ ώ ς δμω ς ήταν πολύ ε ν ο χ λ η τικ ή γ ιά τόν ε γ ω ισ μ ό το ύ Ψ α λ ίδ α

ή κ η δ ε μ ο ν ία πού άσκούσε δ Κ οραής στά π ν ε υ μ α τικ ά ζητήμ ατα τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ

κ α ί Ιδ ια ίτε ρ α στούς Ή π ε ιρ ώ τ ε ς ευεργέτες Κ α πλά νη, Ζ ω σ ιμ ά δ ες κ λ π ., τούς δ π ο ίο υ ς

Ιπ η ρέα ζε μέ τά γρ ά μ μ α τά του κ α ί τούς έ π ε ιθ ε συχνά νά Ιπ ιβ ά λ ο υ ν στον « Ά ρ χ ιδ ι-

δάσκαλον τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν » τις υ π ο δ ε ίξ ε ις τ ο υ . . . Ό Ψ α λ ίδ α ς, δ πω ς ε ίδ α μ ε ,

έγραφε τα κ τ ικ ά , φ α ίν ετα ι, στον Κ οραή, τά πρώ τα χ ρ ό ν ια το υ λ ά χ ισ το ν . Ζ ώ ντας

κάτω άπό τήν τ υ ρ α ν ν ία τού Ά λ ή πασά, δυσκολευόταν β έβ α ια νά γρ ά φ η α ν ο ιχ τά

καί κ α θ α ρ ά στον Κ οραή γ ιά τά μεγάλα ε θ ν ικ ά ζητήματα. ’Α π ο τ ο λ μ ο ύ σ ε έ ν το ΰ τ ο ις

V* ά ν α κ ο ι ν ώ ν η στο σοφό φ ίλ ο το υ καί νά εκθέτη συγκεκαλυμμένα καί ά λ λ η γ ο ρ ικ ά

τά το λμ η ρ ά του ΐσ ω ς ε π α ν α σ τα τ ικ ά σ χ έ δ ια ή τούς απώ τερους σκοπούς, τις μ ά τα ιε ς

ίσ ω ς Ε λ π ίδ ες καί τίς π α τ ρ ιω τικ έ ς του Ε π ιδ ιώ ξ εις, γιά τόν π ρ ο σ ε τ α ιρ ισ μ ό Ϊσ ω ς τού

*Αλή π α σ ά , γ ιά τήν Ε κμετάλλευση τώ ν π ε ρ ισ τά σ ε ω ν κτλ. *0 Κ οραής τόν μ έ μ φ ε τ α ι,

ά δ ικ α ν ο μ ίζω . Σ* ένα γρά μ μ α του προς τόν ά φ ω σ ιω μ έ ν ο φ ίλ ο του, τόν Ή π ε ιρ ώ τ η

‘Α λ έ ξ α ν δ ρ ο Β α σ ιλ ε ίο υ , στις 27 Μ αρτ. 1804, γρ ά φ ει άνάμεσα σ τ 9ά λ λ α : « ϋΟ λ αι

toG ψαλίδα at προς Ιμέ imoxokal είναι, καθώ ς καί αί προς αέ, πεοικυκλω/^έναι
420 Λ. I. SpavaioV)
------- ---------- ---- -- ----------·.■■,.·. X---/.-■ ■

μέ εμβλήματα, με άλληλογορίας, με πολλά και μεγάλα θαύματα’ q u e v o u le z -v o u s

fa ire a c e la ? .> . Κ ι ε π ε ιδ ή ό Ψ α λ ίδ α ς, π ιο κοντά πάντοτε προς τή ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή

π ρ α γ μ α τ ικ ό τη τ α , δεν έπαυε, φ α ίν ε τα ι, νά εκθέτη και τ 'ις γ λ ω σ σ ικ ές του π ε π ο ιθ ή ­

σ ε ις καί νά π ρ ο σ π α θή νά π ε ίσ η μέ τά γρά μ μ ατά του κι αυτόν ακόμα τον Κ οραή

και τούς ο π α δ ο ύ ς του, ό Κ ο ρ α ή ς. . . ο ικ τε ίρ ε ι τό γ ια ν ν ιώ τ η σοφό γ ια τ η ν . . .

«ελαφ ρότητά» του καί « Α ν ήναι πολλά νέος την ηλι­

προσθέτει στο ίδ ιο γ ρ ά μ μ α :

κίαν, τ ά λησμονεί και α υ τ ό ς * α ν από δυστυχίαν [ = κ α τ ά δ υ σ τ υ χ ί α ν ] όμως ήναι

καθιστάμενης ηλικίας, είναι σημεία πολλής έλαφρίας, μάλιστα πεμπόμενα προς
ok και εμέ, τους οποίους είναι πιθανόν δτι δεν στοχάζεται ώς ελαφρούς. . . » ( Έ π ι -
στολαί Ά δ . Κ ορα ή, έκδ. Ν . Δ αμαλα, Ά θ . 1885, τόμ. Α ' σ. 45 0 ). Π α ρ ’ ολ 9α υ τ ά
δμ ω ς εξακολουθεί νά τού γρ ά φ η (πρβλ. έν θ 9ά ν ω τ. σ. 4 53 και τόμ. Γ ' σ. 5 6 2 ).

Ζ η λω τή ς κι α ν τ ίζ η λ ο ς ϊσ ω ς τή ς δόξας τού Κ οραή ό Ψ α λ ίδ α ς, δεν επαυε

ε ν το ύ τ ο ις ν ’ ά ν α γ ν ω ρ ίζ η τήν ά ξ ια τού « α ν τ ιπ ά λ ο υ » το υ καί νά μ ιλ ά η α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ά ,

δταν ε π ίμ ο ν α ζητούσαν τή γνώ μ η του οι ο π α δο ί τού σοφού Γ ρ α ικ ο ύ της Γ α λ λ ία ς :

«Μήτε τόν κ λ ε ι ν ό ν καί ά ξ ι έ π α ι ν ο ν Κ ο ρ α ή ν νά κατηγορήσω σκο­

πόν εχω, μήτε πάλιν , διότι τ ό Γ έ ν ο ς χ ρ ε ω σ τ ε ΐ ε ι ς α υ τ ό ν μ έ γ α τ ι ,
πρέπει εις έμε διά τούτο νά κρύψω τήν αλήθειαν . . . eO Κοραής κάμνει δ,τι εΐι
τήν eΕλλάδα νομίζει ωφέλιμον», ά λ λ 9 δ μ ω ς «οι 9Ιωαννΐται και προ των σνγγραμ
μάτων του Κοραή εϊχον τήν φιλομάθειαν και φιλεπιστημοσύνην. . . » κ ι δ ι δ ι ό
δ Ψ α λ ίδ α ς δέν π ε ρ ίμ ε ν ε — αυτό θέλει μέ π λ ά γ ιο τρόπο νά π ή — νά φ ω τ ισ θ ή άπ<

τόν Κ ορ α ή , γ ιά ν 9ά ν α λ ά β η τή μεγάλη αποστολή το ύ Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ τού Γ έ ν ο υ ς .. “

Α υτά έγραφ ε δ Ψ α λ ίδ α ς τό 1812. ’Α ρ γ ό τ ε ρ α δμω ς, δσο έβλεπε νά πληθαί

νουν οί οπαδοί τω ν γ λ ω σ σ ικ ώ ν α ν τ ι λ ή ψ ε ω ν τ ο ύ Κ ο ρ α ή , ά 'ρ χ ισ ε νά κηρΰττη φανερ

τήν α ν τ ίθ ε σ ή του καί νά πολεμάη τή ν δ ιά δ ο σ η καί τή εξάπλω ση τω ν «κοράκι

σ τικ ώ ν » . Χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ά σ το ιχ ε ία π ε ρ ιε ίχ ε α σ φ α λ ώ ς ή α λ λ η λ ο γ ρ α φ ία μ έτόΒ η λα ρ ι

τό Χ ρ ισ τό π ο υ λ ο 45 κ α ί άλλους δμόγνω μαυς ή ά ν τ ίγ ν ω μ ο υ ς. Ό Κ . Κ οΰμ α ς, άργότερι

θ ε ρ μ ό ς θ ια σ ιώ τ η ς το ύ Κ ο ρ α ή , ενώ κ α τ α δ ικ ά ζ ε ι το ύ ς α ν τ ιπ ά λ ο υ ς το ύ Ψ α λ ίδ α σ τ ά Γ ιά

νενα κ α ί ο υ σ ια σ τικ ά μάς δ ε ίχ ν ε ι τήν ά ν α γ ε ν ν η τ ικ ή πνοή τού Ψ α λ ίδ α , εντούτο

δέν βρήκε έναν καλό λόγο νά γρά ψ η γ Γ α υ τ ό ν κ α ί μ ιλ ά ει αρκετά φ ιλ ό ψ ο γ α , π ά ρ ε

β α ίν ο ν τα ς μ ά λ ισ τα ά π 9τ ό κ ύ ρ ιο θέμ α του (π ρ β λ. π ιο πάνω , σ η μ . Α ' 13).

Μ ετά ά π 9αυτά, δ ρ ιμ ύ τα τ ο ς εκδηλώ νεται κι δ Ψ α λ ίδ α ς. Ο ί σ χ ε τ ικ έ ς πε(

κ ο π ές τ ω ν ε π ισ το λ ώ ν το υ προς τό Μ αυροκορδατο (βλ. επ ισ το λ ή 18 Ί α ν . κ α ί 4 Φ εβ

1 8 2 4 — άρ, 6) μ α ς τό ν δ ε ίχ ν ο υ ν φ α ν α τικ ό ν ά ν τ ι κ ο ρ α ϊ σ τ ή σ το γ λ ω σ σ ικ ό ζή τημ

Σ τα 1825 γ ν ώ ρ ισ ε τόν Ψ α λ ίδ α στήν Κ έρ κ υρ α δ ’Ά γ γ λ ο ς π ε ρ ι η γ η τ ή ς J a m

E m e rs o n κι ακούσε τά ίδ ια π ρ ά γμ α τα ά π ’ τό σ τό μ α του κ α τά τού Κ ορα ή : «Πολ3

"Ε λ λ η ν ε ς λ ό γ ιο ι — γρ ά φ ει δ E m e rs o n — β ρ ίσ κ ο ν τα ι εγκατεστημένοι σ’ αυτό

νησί (σ τή ν Κ έρκ υρα ]. Κ ο ρ υ φ α ί ο ς ά ν ά μ ε σ ά τ ο υ ς [ή «επί κεφα)

afaa> v » e= at th e h e a d of th e se ] ε ίν α ι δ ’Αθανάσιος Ψαλίδας> τόν ό π ο ιο ν

σ υ μ π α τ ρ ιώ τ ε ς του θεω ρού ν [riv a l = ά ν τ ίζ η λ ο , ισ ά ξ ιο ά ν τ α γ ω ν ισ τ ή ,] e φ ά μ ι

λ ο ν τ ο ύ γ η ρ α ι ο ύ Κ ο ρ α ή » . / Η σ υ ν ο μ ι λ ί α τ ο υ , 8τ α ν τ ό ν Ι π ε σ κ έ φ ΐ
Κα* ήταν ζωηρή καί πνευματώδης. Τ ό μόνο πράγμα πού δέ μου άρεσε ά π 8 αύτ
 ΆΟανάσι&ς Φαλίδαζ 427

ήταν [ an a ffe c te d c o n te m p t] δ φ θ ό ν ο ς τ ο υ γ ι α τ η ν ά ξ ί α τ ο ύ

Κ ο ρ α ή. . . » . 4β

’Έ χ ο ν τ α ς ό λ ’ αυτά ύ π ’ ό 'ψ η μας, κ α τα λ α β α ίν ο υ μ ε ό τι. ο σ ο κι α ν ή τα ν ε υ ν ο ϊ­

κά ή ε ν θ ο υ σ ιώ δ η τά σ υ σ τα τικ ά γράμματα ιο ύ Ά σ ω π ίο υ και του Φ ιλ η τά γ ια τό

γ η ρ α ιό δάσκαλό τους, δεν ήταν δυνατόν νά π α ρ ο υ σ ιά σ ο υ ν και ώ ς κ ο ρ α ϊσ τ ή τον

Ψ α λ ίδ α . Α υτή την εποχή εξ ά λλου φ α ίν ε τα ι πώ ς ζήτησαν οι “Έ λ λ η ν ε ς τής Τ εργέ­

στης π λ η ρ ο φ ο ρ ίες για τον Ψ α λ ίδ α κι από τον π ερ α σ τικ ό α π ’ την πόλη τους κ α θ η ­

γητή τής T o v ia c ’Α κ α δ η μ ί α ς Ν ικ . Π ίκ κ ο λ ο καί τότε δόθη κ ε/ φ α ίν ε τα ι, ή α π ά ν ­

τηση του τε λ ε υ τ α ίο υ , πού κ α τα χ ω ρ ή σ α μ ε π ιο πάνω , μέ τον ε γ κ ω μ ια σ τικ ό χ α ρ α κ τ η ­

ρ ισ μ ό του «'Η αρετή είναι βαϋιά ριζωμένη εις την xpvyrjv του * σωκρα·
Ψ α λ ίδ α :

τίζει . . . Τά χαρακτηριστικά του είναι τ ά έξης ; παιδεία βέβαια, αρετή άπροσωπό-

ληπτος και άπλότης άληΰεστάτη»!... ’ Α λ λ ά γ ι α τ ο ν Ί ά κ . Ρ ώ τ α , τ ο ν π ι σ τ ό κ α ί
ά φ ω σ ιω μ έ ν ο λάτρη καί οπαδό του Κ ορα ή , όλ’ αυτά άσφα?νώ ς ε ίχ α ν δευτερεΰουσα

σ η μ α σ ία καί τά ε π ίσ κ ια ζ ε τό . . . θ α ν ά σ ιμ ο ελάττω μα του Ψ α λ ίδ α : δ ά ν τ ι-

κ ο ρ α ϊσ μ ό ς του . . .

Π ληροφ ορήθηκε ά σ φ α λα τ δλες α υτές τις π α ρ α σ κ η ν ια κ έ ς κ ιν ή σ ε ις δ σεβά­

σ μ ιο ς Γ ια ν ν ιώ τ η ς σοφός καί π°λλή π ικ ρ ία θ ά δ ο κ ίμ α σ ε καί μόνο μέ τή σκέψ η οτι

έφ τασε νά ζη το ύ ν σ υ σ τα τικ ά γρ ά μ μ α τα καί π λ η ρ ο φ ο ρ ίες γ ι’ αυτόν α πό τούς μα θη-

! τάς το υ . . . Ά λ λ ο τ ε ζητούσαν α π ’ αυτόν οί Έ λ λ η ν ες σ υ σ τα τικ ά γρά μ μ ατα κι ήταν

ι ένθερμος κι α προσ ω πόληπτο; ύ π ο σ τη ρ ικ τή ; όλω ν τω ν νέω ν πού ήθελαν νά

ί π ρ ο κ ό ψ ο υ ν 47.

Θ εω ρώ π ιθ α ν ώ τα το δμω ς ότι κι 6 Ψ α λ ίδ α ς— οσο κι άν ήταν α π ο κ α ρ δ ιω -

ι μένος γιά τον π α ρ α γ κ ω ν ισ μ ό του από τήν Ί ό ν ια ’Α κ α δ η μ ί α , όσο κι άν οί β ιο π ο -

| ρ ισ τικ έ ς τ ο υ α ν ά γ κ ε ς ή τ α ν μεγάλες— δεν θ ά δεχόταν ν’ ά πομ α κ ρυνθή α π ’ τήν

I Κ έρκυρα καί νά φ υγή στήν Τ εργέστη. Τ ις π α τ ρ ιω τ ικ έ ς το υ ε ν έ ρ γ ε ιε ς δ έν μ π ο ρ ο ύ σ ε

ι νά τις ε γ κ α τ ά λ ε ιψ η κι έτρεφ ε πάντα τή μεγάλη π ρ ο σ δ ο κ ία π ώ ς θ ά κληθή νά προσ-

ΐφ έ ρ η τις υ π η ρ ε σ ίε ς το υ στήν Ιπ ανα σ τατημ ένη Ε λ λ ά δ α . . .

Α λ λ ά δ μεγαλύτερος καημός του ήταν νά ίδ ή τά Ε λ λ η ν ικ ά στρατεύματα

ιν ά π ρ ο χ ω ρ ο ύ ν στήν Ή π ε ιρ ο , νά τρέξη νά τήν ξεσηκώ ση κ α ί ν ’ ά ν α λ ά β η ’ί σ ω ς τ ή ν

‘ή γ ε σ ί α τ ω ν ε π α ρ χ ιώ ν αυτώ ν τής π α λ ιά ς ε π ικ ρ ά τε ια ς τού Ά λ ή πασά, πού τόσο

ικ α λά τ ις ή ξ ε ρ ε καί τόσο μελετημένα ε ίχ ε σ χ ε δ ιά σ ε ι τήν ά πελευθέρω σ ή τους. Σ ’δ λ α

!τά γ ρ ά μ μ α τ ά του προς τό Μ αυροκορδάτο γ ι' αύτό μ ιλ ο ύ σ ε κι αυτό επαναλάμβανε:

V A /U ’ οί "Ελληνες, οί δρμητικοϊ "Ελληνες, τϊ άργονν ; δταν δλοι οί Ήπειρώται

Αδελφοί τους τούς κ α ρ τ ε ρ ο ύ ν , . » ( ά ρ . 8) . ’ Α κ ο ί μ η τ η έ γ ν ο ι α τ ο ν β α σ ά ν ι ζ ε γ ι ά τ ή
ίβ ό ρ εια γ ε ν ι κ ά Ε λ λ ά δ α : « Έ ί *
’ΓΙ π ε ί ρ ο ς καί ή Θ ε σ a α λ ( α οΰδέ κ ά σ τ ρ α έχει
\ούδέ Τούρκους, ούδε ή κάτω Μ α κ ε δ ο ν ί α * καί οί τρεις τούτοι τόποι κ α ρ -
β ρ ον ν χά ς δ υ ν ά μ ε ι ς σ α ς , διά νά ένωϋουν μέ αυτές, καϊ μ ό ν ο ν
μηαρούτην ζ η τ οΰ ν ( ά ρ . 3 ) . Γ ι ά τ ή ν “Ή π ε ι ρ ο κ α ί τ ή Θ ε σ σ α λ ία μ^·

λοΰα* πιίντα μέ πάθο; «οί καημό 1 Καί μέ ιόν ’ίδιον ίτρά τον ζήλο Αγωνίζεται
 428 Λ. ί. Βρανούσΐ)
f- , ■-. - r .arif viiW*

α ργότερα , στα 1828, να π ε ίσ η τον Κ ά ν ν ιγ γ καί τον Κ α π ο δ ίσ τρ ια γ ια την ε λ λ η ν ι­

κότητα τω ν ε π α ρ χ ιώ ν αυτώ ν, γ ια τ ’ α π α ρ ά γρ α π τα ε θ ν ικ ά τους δ ίκ α ια , γ ια την

α νά γκη νά π ε ρ ιλ η φ θ ο ύ ν κι αυτές μέσα στα σύνορα τού νέου Ε λ λ η ν ικ ο ύ Κ ρ ά το υς.

Ή τ α ν γρα φ τό μέ το ν ά γ ιά τρ ε υ το ν αυτόν κ α η μ ό ν ά π ά η σ τ ο ν ά λλ ο κ ό σ μ ο ...

Ε ίν α ι τ ρ α γ ικ ό ν ’ ά ν α λ ο γ ίζ ε τ α ι κ α ν ε ίς τό ψ υ χ ικ ό δράμα τού μεγάλου αυτού

π α τ ρ ιώ τ η ... "Ο λες σχεδόν οί π ρ ο σ δ ο κ ίε ς του δ ια ψ ε ύ σ θ η κ α ν . Ό κατατρεγμός καί

οι α τυ χ ίε ς το ν σ υ ν ώ δ ε υ α ν σέ κ ά θε του βήμα κμί τον π ό τιζ ε κ α θ η μ ε ρ ιν ά τό φ α ρ ­

μάκι της ή π ικ ρ ία . . . Ή α υ τ ο π ε π ο ίθ η σ η , β έβ α ια , καί ή γ ε ν ν α ιο ψ υ χ ία ποτέ δέν

τον έγκ α τέλ ειψ α ν , γ ια τί ποτέ δέν τού έ λ ε ιψ ε ή ακλόνητη π ίσ τ η στη μεγάλη α πο­

στολή του. "Ο σο κι άν δ ε ίχ ν ε τ α ι όμ ω ς αγέρω χος κι ακαταπόνητος, αυτή ά κ ρ ιβ α κ

ή ε ν τ α τ ικ ή δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ά του τά τε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια τής ζω ή ς του, ή α σ ίγ α σ τη α ν η ­

σ υ χ ία του, ή ολόψ υχη συμμετοχή του, π α ρ ’ δλους τούς κ ιν δ ύ ν ο υ ς, στήν Έ π α ν ά

στάση καί γ ε ν ικ ώ τε ρ α στήν υπόθεσ η τής Ε λ λ ά δ ο ς, δ ε ίχ ν ε ι — από μ ιά πλευρί

το υ λ ά χισ το ν — τήν ε σ ω τε ρ ικ ή του α ν τ ίδ ρ α σ η νά κ α τα ν ικ ή σ η τις α π ο κ α ρ δ ιω θ ε ίς

νά ξεπεράσ η τον εαυτό του καί νά ξεσπάση σέ κάτι μεγάλο καί σέ κάτι γ εν ν α ίο

δπ ω ζ τού τ α ίρ ια ζ ε ... ’Α π ' αυτό τό ξέσπασμα πηγάζει ή α ν ο ιχ τή π ο λ ε μ ικ ή το

κατά τού Κ οραή τά τε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια , ή ασυμμάζευτη καί παράτολμη συχν

« έλ ευ θ ερ ο σ το μ ία » του, ή ε ιρ ω ν ε ία κι δ σαρκασμός, γιά τό ό π ο ια μ ιλ ο ύ ν ο ί σύ<

χρονοί του.
Σ έ ώ ρες ά πομ ονώ σ εω ς όμω ς καί σέ σ τιγ μ έ ς π ε ρ ισ υ λ λ ο γ ή ς , ξ ε χ ε ίλ ιζε ή π

κ ρ ία , πού χ ρ ό ν ια α π ο τ α μ ίε υ ε κι έ π ν ιγ ε στή μεγάλη του κ α ρ δ ιά , κ ι α νέβ α ιν ε ω

χ ε ίλ η του συγκρατημένο τό κρυφ ό του παράπονο. Σ ' ένα γράμμα του προς

μ α θ η τή του Φ ιλ η τ ά , τό τε λ ε υ τ α ίο γνω στό μας κ ε ίμ ε ν ο τού Ψ α λ ίδ α , γραμμέ

(9 Μ αρτ. 1829) λ ίγ ο υ ς μήνες π ρ ιν α π ό τό θάνα τό του, γ ρ ά φ ε ι:

1 Φίλτατε Φιλητά,
χαίροις καϊ εύτνχοίης I
"Ελαβα τό γράμμα σον καϊ έχάρηκα, αφού είδα οτι υγιαίνεις . . .
Ό Μανάρης υγιαίνει, έπάχυνε καϊ κάνει τό εργον του καλά. 9Εγώ &*
ύινά γ έ ρ ω ν κ α ϊ ά μ α χ η ς η δ λ ι γ ο μ α ϋ ή ς Ha l ά γ ρ ο ΐ κ ι
δμως ίστά&ηκα τυχηρός νά ευτυχήσουν άλλοι— δχι άπό εμένα, άλλά διά μέσου μοι
καϊ τούτο μέ ευχαριστεί...».
Τ ό γρ ά μ μ α ε ίν α ι γραμμένο σ τις 9 Μ α ρ τίο υ 1829 άπό τή Λ ευκάδα, 8$
δ Ψ α λ ίδ α ς ε ίχ ε άναλάβει τή δ ιε ύ θ υ ν σ η τού έκει Ε λ λ η ν ικ ο ύ Λ υ κ ε ίο υ . Μ ετάτό 4
νατό τού Γ κ υ ίλ φ ο ρ ν τ (Ό κ τώ β ρ . 1 8 2 7 ), ε ίχ ε σχεδόν δ ια λ υ θ ή ή Τ ό ν ιο ς Ά κ α δ η ι

ε ίχ ε μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ισ θ ή τό ε κ π α ιδ ε υ τικ ό σύστημα τώ ν Ε π τα ν ή σ ω ν καί πολλοί

τούς π α λ ιο ύ ς καθηγητά ς τής *Α κ α δ η μ ί α ς ε ίχ α ν τοπ οθετη θή στά Λ ύ κ ε ια (μ ι

σ χο λές), πού ε ίχ α ν ίδ ρ υ θ ή χ ω ρ ισ τά σέ κάθε νησί Ό Κ . * Α σ ώ π ιο ς ε ίχ ε με

στήν Κ έρκυρα, δ X . Φ ιλ η τά ς ε ίχ ε πάει στή Ζ άκυνθο, δ Κ . Σακελλαρόποί

στήν Κ ε φ α λ λ ο ν ι ά , δ Ν ι κ ό λ α ο ς Μ α ν ι ά κ η ς σ τ ή ν ’ Ι θ ά κ η , κ α ί σ τ ή Λ ε υ κ ά δ α ,
διορίσθή — έπιτέλους I— κ* δ Ψ α λ ί δ α ς διευθυντής» Έ κ εΐ βρισκόταν λοιπόν
 ‘Αθανάσιός Ί'αλίδΛ^ 420

τό φ θ ιν ό π ω ρ ο του 1828 ό γη ρ α ιό ς Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς του Γ ένους και φ ρ ό ν τ ιζ ε π α τρ ικ ά

τον ύ π ο δ ιδ ά σ κ α λ ο και μαθητή του Μ ανάρη κι εξακολουθούσε — ά ν εξ ίκ α κ ο ς πάντα ,

μακρυά από κάθε μ ικ ρ ό -ψ υ χ ή α ν τ ιζ η λ ία — ν ’ά λ λ η λ ο γ ρ α φ ή καί μέ τους π α λ ιο ύ ς το υ

μαθητάς . . . Κ α τα λ α β α ίν ο υ μ ε πολλά από μ ερ ικ ές φ ρ ά σ ε ις τής επ ισ το λ ή ς του

π ρ ο ς τον π α λ ιό μ α θ η τ ή το υ Μανάρης υγιαίνει, επάχυνε και κάνει

Φ ιλ η τ ά I « Ό

τό εργον τον καλά. ’Εγώ αληθινά γέρων και αμαθής ή ολιγομαθής και ά π ρ ο ι κ ο ς ,
όμως εστάθηκα τνχηρός νά ευτυχήσουν άλλοι—δχι από έμενα, αλλά διά μέσου
μου— και τούτο μέ ευχαριστεί»... Δ έ ν ξ έ ρ ο υ μ ε ό μ ω ς σε π ο ι ά π ε ρ ι σ τ α τ ι κ ά ά ν α φ έ -
ρ ετα ι κ α ι μ ιά ά λλ η π ικ ρ α μ έ ν η φ ρ ά σ η α π ό τό ίδ ιο γράμμ α : «.'Ίσως ζήσω καί
γυρίσω εις την πατρίδα μου και έκει φανερωθούν του καθενός τά χωρίς λόγον
άγνώμονα καί πειρακτικά λόγια. . . » 4 9 .
κ'Ίσως ζήσω καί γυρίσω εις την πατρίδα μου...». Μ * αυτόν τον καημό

στήν κ α ρ δ ιά τον βρήκε ό θάνατος λ ίγ ο υ ς μ ή νες α ρ γ ό τε ρ α , ξ α φ ν ικ ά , σ τις 20 ’Ι ο υ ­

λ ίο υ του 1 8 2 9 60, σ έ ή λ ι κ ί α 62 μονάχα χ ρ ό ν ω ν ...

,1 Τ ό θ λ ιβ ε ρ ό άγγελμα δ ια δ ό θ η κ ε αμέσω ς παντού καί σ υ γ κ ίν η σ ε βα θύτα τα

-ι τήν ε π τα ν η σ ια κ ή κ ο ιν ω ν ία , πού έλάτρευε κ υ ρ ιο λ ε κ τ ικ ά καί θαύμ α ζε τό σ ο φ ό Δ ιδ ά ­

σκαλο τού Γ έ ν ο υ ς κ α 'ι ο υ μ μ ε ρ ι ζ ό τ α ν πάντα τήν π ικ ρ ία γ ια το ν ά δ ικ ο π α ρ α γ κ ω ν ι-

σμό του, ’Ι δ ι α ί τ ε ρ α σ υ γ κ ιν ή θ η κ α ν σ ιή ν Κ έρκυρα οί κύκλοι τω ν γνω σ τώ ν και

j φ ίλ ω ν του, τω ν α νθρ ώ π ω ν τω ν γρα μ μ ά τω ν κ α 'ι τ ω ν π α τρ ιω τώ ν , τώ ν καθηγητώ ν

j και τώ ν μ α θ η τώ ν του. Κ ά π ο ια σ υ ν α ίσ θ η σ η ενοχής, θ α ρ ρ ε ίς , εβ ά ρ α ιν ε όλους καί

I · σ υ ν α γ ω ν ίζο ν τα ι τ ώ ρ α σέ τ ιμ η τ ικ έ ς εκ δ η λ ώ σ ε ις προς τον π α λ α ίμ α χ ο π α τρ ιώ τη και

| σ ε β ά σ μ ιο σ ο φ ό , πού πέθανε έτσι ά νεπ ά ντεχα κ α ι π α ρ α γ ν ω ρ ισ μ έν ο ς ακόμα, π ικ ρ α ­

μένος και π α ρ α μ ε ρ ισ μ έ ν ο ς στο μ ικ ρ ό σ χο λ είο τής Λ ευκάδας, ά π ’ όπου άγνάντευε

| αχόρταγα μέ βουρκω μένα μ ά τια τά σκλαβω μένα χώ μ α τα τής ’Η π ε ίρ ο υ τ ο υ ...

I Σ τή Λ ευκάδα κηδεύτηκε μ έ κ ά θ ε τ ι μ ή δ1. Σ τή ν Κ έρκυρα τού έκαμαν, φ α ί-

ί ν ε τα ι, μνημόσυνο κι έξ εφ ώ ν η σ ε σ υ γ κ ιν η τικ ό ν ε π ιμ ν η μ ό σ υ ν ο λόγο δ κ α θη γη τή ς τής

ί Τ ό ν ι α ς ’Α κ α δ η μ ί α ς Γαετάνος Γ ρασσέττης. Ή Ί ό ν ιο ς Γ ε ρ ο υ σ ία .ψ ή φ ισ ε τ ιμ η τ ικ ή

j σ ύντα ξη γ ιά τήν α π ο ρ φ α ν ισ μ έ ν η ο ικ ο γ έ ν ε ια τού μεγάλου ν ε κ ρ ο ύ ...

*Η νεκρολογία τοϋ Γραασέττη ε ίν α ι ένα θ ε ρ μ ό τα το ε γ κ ώ μ ιο , γεμάτο

Ικ δ η λ ώ σ ε ις θ α υ μ α σ μ ο ύ κ α ι λ α τρ εία ς π ρ ο ς τον ακάματο Π α τ ρ ιώ τ η , τον υπέροχο

’Ά ν θ ρ ω π ο , τον έμπνευσμένο Δ ιδ ά σ κ α λ ο , τό σ ε β ά σ μ ιο Σ ο φ ό , τό φ ω τ ισ μ έ ν ο Π ρ ω ­

τοπόρο κι * Α \α μ ο ρ φ ω τή . Δ έν ε ίμ α ι σέ θέσ η νά ξέρω άν εκφ ω νήθηκε πράγματι

σέ μ ν η μ ό σ υ ν ο , όπω ς υ π ο θ έ τ ω 6’ , τ υ π ώ θ η κ ε όμω ς στήν Κ έρκυρα κ α 'ι κ υ κ λ ο φ ό ρ η σ ε

σ’ έ ν α μ ικ ρ ό φ υ λ λ ά δ ιο (σ χ. 16°, σελ. 1 [τίτλ ο ς] + 1 λευκή χ. ά. 1 10 ) καί

γλώ σ σα Ιτα λ ικ ή , μέ τον τίτλ ο : « In m o rte di A T A N A S IO P S A U D A S . G«

G r a s s e t t i , p, p ro f, di L ,e tte re L a tin e e Ita lia n e , sc riv e v a in C o rc ira

; li 3 A g o s to del M D C C C X X IX .-C o rfu 1829 » ,

« Ύ η ή ρ ξ Β π ικ ρ ό ς δ θ ά να τό ς Τ ο ν ...» (fu atnafa la m ofte di Lui)» έξο·
| (λολογείται δ ’Ιταλός φιλέλληνας κα'ι θρηνεί * τ ψ ά π ώ λ εια το ν *Ανθρώ πον> η ο ν

1
1
480 A . t . Β ρανδόαή
Τ»ΛΧ, >Y V

ήταν ο σίγουρος οδηγός τής νεολαίας στο δρόμο τής Αρετής καί τής Γ ν ω σ ε ο ο ς . . *
(la perdita d9 Uomo ch9 era scorta sicura a9 giovinetti per lo cammino
della Virtu e del Sapere...).
Στον ίδιο εγκωμιαστικό τόνο σκιαγραφεί, ό Grassetti το μεγάλο νεκρό και
διαγράφει μ9αδρές γραμμές τΙς ευ­
εργεσίες του προς τό "Έθνος και
τήν ιδιαίτερη του πατρίδα: «Στά·
I N M o n T i:
ϋηκε ένας πραγματικός ευεργέτης
Λ '> I
τής χώρας του επί τριάντα ολόκληρα
χρόνια! και δεν υπάρχει σήμερα
;Γ; ATANASIO' PSAL1DAS Ήπειρώτης που νά μη τον άναϋν-
μάται και νά μή δ α κ ρ ν ζ η (...fu
^ .//G- ■ G R A S S l£f T I ; Egli un vera benefattore del
#5? suo paese per lo intervallo di f;
. t>VPROI% JE>I. LKTT^RE LATINE E ITALU^E trent’ann ; e non e ora cittadino [
; *;=4: ■Λ* ; SCMVEV A \ j N : C O R C i n A ..-/ ;/
d9 Epiro che nol ricordi collet
lagrime in sugli occhiL— σελ. 4).
P p i · ’ Μ Z d^Oito 'del M D C C C X X I X . Μέ πικρία άναφέρεται στόνί
"· ; Y - '**’·'’■·· ' . ' - άδικο παραγκωνισμό του σεβάσμιου!
■; . ' ;■ * ' ■
...•V'V Διδασκάλου του Γένους από τήν |
9Ιόνιο 9Ακαδημία (...ma non gli
consent! benigna la Fortune
d9 essere messo nel numero des
Professori dello Stato Jonio.f
„ < ' νV. c o r f υ ·,'ν —σελ. 4) και εξαιρεί επίγραμμα^
τικά τον ανώτερο Χαρακτήρα του?
]\. · -· 1I °8 2 9 .\ν ,Ά*? ■-fI
|· % : ·* - * · ' * -, · * .
τα ευγενικά του αισθήματα, τί
μεγάλη του καρδιά, την άδέκαστ*
άμεροληψία του, τήν ανοιχτή
καρδη πάντα καλωσυνη ίου, τη βαθειά ανθρωπιστική του μόρφωση: «Fu da nif
tura inchinevole a quegli saffetti piu gentili, che piu fanno Tuomo a!|
uomo fratello : Ne9 desiderj modesto, come colui che lietamente soppoj
tava la poverta; di costumi piacevolissimi; mottegiatore festevole, assi
faceto sempre nel conversare. Non vano; non iroso; non invido dell* artr*
fama, se meritata, ma piu presto lodator generoso; acre sferza a9Letters!
impostori, Ebbe ingegno perspicace, sano giudizio, memoria facile e fern*
erudizione sensa pedanteria, grande rinomanza come Ellenista...» (σελ, 4
$
’Αλλά τό μitfo περίπου μέρος τοΰ λόγου του (τελ. 7 -10) τό dtps
ρώνει δ Grassetti για ν’ άναλυση καί νά έξάοη τις φωτεινές γλωασιν.ές άντιν
ψεις τοΰ Ψαλίδα καί μεταφέρει ολόκληρες περικοπές από τήν ένθουαιώδΐ] διί*
σκαλία τοΰ μεγάλον ’Αναμορφωτή, λόγια σοφά, πού είχαν χαραχθή βαθιά σ*ν

ι
i
 Ά δϊνάσιοί Ψαλί8α{ 431
■ 1 I ..V» rnii.rn'ti/lM.m.

φ υχή ιώ ν ακροατώ ν τ ο υ 53. Έ δ ώ άναφ έρονται καί οί γνώ μ ες του Ψ α λ ιδ α γ ια τή

σΰγχοονή του λ ο γ ο τε χ ν ία , δπω ς τις ακούσε ό G ra ss e tti α πό το στόμα του (π ρ β λ .

π ιο πάνω , σηα Β ' 10) κ α ί εξ α ίρ ο ντα ι σαν πρότυπα τα πεζά του Κ ανέλλου, τ' α να ­

κ ρ ε ό ν τ ε ια τον Χ ρ ισ τό π ο υ λ ο υ , τά π ο ιή μ α τ α του Β ηλα ρά καί τά ε ξ α ί σ ι α λ υ ­

ρ ι κ ά τ ο υ Σ ολ ω μ ο ύ ...(σ ε λ . 8 ) 54.
*Ο G a e ta n o G ra sse tti (1 7 8 5 -1 8 3 6 ), ό θερμ ός αυτός φ ιλ έ λ λ η ν α ς καί φ ω

τισ μ έν ο ς κ α θ η γ η τ ή ς τής Ί ό ν ια ς 'Α κ α δ η μ ία ς , θέλησε μέ τή ν εκ ρ ο λ ο γία του νά εξό­

φληση κάτι ά π ’ τό βαρύ χρέος που α ισ θ ά ν ο ν τα ν δλοι οί ά 'ν θ ρ ω π ο ι τώ ν γρ α μ μ ά ­

τω ν απέναντι στο μεγάλο νεκρό, τό σ οφ ό άναγεννητή, τον α δ ικ η μ έ ν ο π α τρ ιώ τη .

Ή ν εκ ρ ο λ ο γ ία του τε λ ε ιώ ν ε ι μέ τά .σ υ γ κ ιν η μ έ ν α καί σ υ γ κ ιν η τικ ά αυτά λ ό γ ια :

...Ε q u e sti sie n o i p o ch i fio ri, c h e n o i s p a rg ia m o su lla p ie tra se p o l-

c ra le d e ll5 a m a tis s im o n o stro c o m p a g n o di s t u d j !

Alle O ssa
D e l C it t a d in o , D e l F il o s o f o
D e l l * A m ic o
A T A N A S IO P S A L ID A S

P a c e ...
ι-

Ο ί ε κ δ η λ ώ σ ε ις αυτές ή τα ν ή πάνδημ η α ν α γ ν ώ ρ ισ η μ ια ς κ ο ρ υ φ α ία ς φ υ σ ιο ­

γ ν ω μ ία ς, πού ή α κ τιν ο β ο λ ία της έφ θα νε μακρυά κι επηρέαζα β α θ ιά , α λλά σ υνάμα

ήταν καί μ ιά α π ο δ ο κ ιμ α σ ία τώ ν σ κ ο τ ε ιν ώ ν δυνάμ εω ν πού π α ρ α γ κ ώ ν ιζα ν το ν Ψ α -

λ ίδ α τά τ ε λ ε υ τ α ία χ ρ ό ν ια στά Ε π τά ν η σ α κι ή θ ελ α ν νά ιό ν κρα τούν σ τή ν ά φ ά ν ε ια *

ήταν ή π α ν η γ υ ρ ικ ή ε π ικ ρ ά τη σ η κι ε π ιδ ο κ ιμ α σ ία τού μεγάλου ε θ ν ικ ο ύ του έργου

| καί τώ ν ή ρ ω ϊκ ώ ν του π α τ ρ ιω τ ικ ώ ν ε ν ε ρ γ ε ιώ ν .

Α υτόν τον άκοΰραστο καί παράτολμο Π α τ ρ ιώ τ η , πού σ τάθηκε πάντα α γέ­

ρω χος στήν π ίσ τ η του, άφ οβος κ α ί α σ υ μ β ίβ α σ το ς μ προσ τά σέ κάθε ε ίδ ο υ ς τυραν­

ν ία , α υ τό ν τό φ ω τ ε ιν ό Π ρω τοπ όρο, τον περήφ ανο Α γ ω ν ισ τ ή , αυτόν βρήκε ν ' άνε-

βάση τώ ρα σέ σύμβολο καί ν' ανακήρυξή ά )ξ ι ο ν τ ή ς Π α τ ρ ί δ ο ς ό δ έ σ μ ιο ς

λαός τής Έ π τ α ν ή σ ο υ ... Μ έσα στήν ε π ίσ η μ η σ υ ν εδ ρ ία σ η τής Ί ό ν ια ς Γ ε ρ ο υ σ ία ς

δ Λ ε υ κ ά δ ιο ς γ ερ ο υ σ ια σ τή ς Π ε τρ ιτσ ό π ο υ λ ο ς, ό γνω στός α π ' τούς α γώ νες του γ ιά

τήν ά ν ε ξ α ρ τ η σ ία κ α ί τήν ένω ση τής Έ π τα νή σ ο υ , πλέκει τό ε γ κ ώ μ ιο τού Ψ α λ ιδ α

χαί σ υ γ κ ιν ε ΐ τ ο ύ ς α ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ο υ ς τού Ε π τ α ν η σ ια κ ο ύ λαού νά μ ε ρ ιμ ν ή σ ο υ ν γ ιά

τήν ά π ο ρ φ α ν ι σ μ έ ν η ο ί κ ο γ έ ν ε ι α τού μεγάλου Π α τρ ιώ τη :

« Ή δέ Ίό ν ιο ς Γ ε ρ ο υ σ ία , κατά π ρ ό τα σ ιν τού Λ ε υ κ α δ ίο υ γ ε ρ ο υ σ ια σ το ύ

Π ετρ ιτζο π ο ΰ λ ο υ , έ ψ ή φ ισ ε , μ έ θ α υ μ α σ μ ό ν π ά ν τ ω ν , ε ίς τήν χήραν Ψ α*

|λ (δ α μ η ν ια ία ν σ η μ α ν τ ι κ ή ν σ ύ ν τα ξ ιν , ήν άπόλαυσε — κατά δευτέραν χάριν

της Ί ο ν ί ο υ Γ ε ρ ο υ σ ία ; — έν Ά θ ή ν α ις , δπο υ μετέβη μ ε τ ά π α ρ έ λ ε υ σ ιν Ιτ ώ ν τ ιν ω ν .ο »

(Β ρετού, Ν εοελλ. Φ ιλ ο λ . Β ' σ. 3 5 1)*

Ή γ ε ν ν α ί α άπόφαΟη τής Ίονίου Γερουσίας ήταν ή Ιπίσημη άναγνώμαη

ή πανεθνική ευγνωμοσύνη τού Ελληνισμού προς τον κορυφαίο Διδάσκαλο
m A . t . Βραν&ύοη

του Γ ένους κ α ί τον ακά μ α το Π α τ ρ ιώ τ η . "Ο ταν, α ργότερα, ή χήρα του Ψ α λ ίδ α ,

ά ποκατεσ τημ ένη ήδη στην ’Α θ ή ν α , θέλησε να π α ρ α ιτ η θ ή από τή σύνταξή της,

ή Ί ό ν ιο ς Γ ε ρ ο υ σ ία βρήκε ε υ κ α ιρ ία νά δ ια τ ρ ά ν ω σ η καί πάλι την ε θ ν ικ ή ευγνω μο­

σύνη της προς τη μ νή μ η τού Ψ α λ ίδ α : «ή σ ύ ν τα ξ ις — απάντησε — ώ ρ ίσ θ η ούχΐ

μόνον ενεκα π ε ρ ιθ ά λ ψ ε ω ς, άλλα και ενεκα ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ς . Κ α ί αν ήδη εξέ-

λ ιπ ε ν ή ανάγκη τής π ε ρ ιθ ά λ ψ ε ω ς, ή σ ύ ν τα ξ ις δ μ ω ς π ρ έ π ε ι ν ά δ ια τ η ρ η θ ή , έ φ ’ δ σ ο ν

ζή ή σύζυγος του Ψ α λ ίδ α , χ ά ρ ι ν ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η ς τ ή ς Ί ο ν ί ο υ Π ο-

τ ε ί α ς ε ί ς τ ά ς έ ξ ο χ ο υ ς υ π η ρ ε σ ί α ς τ ο υ Ψ α λ ί δ α » ... (Γ ο ύ δ α ς έ .ά .σ .3 0 0 ).

Σ το εκκλησάκι του 'Α γ ίο υ Μ ήνα στη Λ ευκάδα, δπου θάφ τηκε μέ πάνδημη

κ η δ ε ία καί μέ κ ά θε τιμ ή - δ μεγάλος Δ ιδ ά σ κ α λ ο ς του Γ ένους καί Π α τρ ιώ τη ς, οί

φ ίλ ο ι καί θα υ μ α σ τα ί του του έστησαν μ ια μεγάλη ε π ιτύ μ β ια πλάκα μέ μ ια άρκετύ

εύγλω ττη ε π ιγ ρ α φ ή , γ ια νά δ ια ιω ν ίζ η την ευγνω μοσύνη τ ο υ ς : δ8

Α Θ Α Ν Α Σ Ι0 Ψ Α Α ΙΔ 4
Τ φ ίκ Κασσιόπης τής 'Ηπείρου , άνδρΐ έν Βιέννη τής Αυστρίας ού μόνον
εν φιλοσοφώ ϋεωρία τεϋραμμένω, άλλα καί τή άλλη παιδεία, και δή τή των
γλωσσών Έλληνίδος, Αατινίδος, Τευτονίδος και eΡωσσίδος κεκοσμημένφ ,
τ ω τ ρ ι ά κ ο ν τ α τριών δεόντων ετη εν Ίωαννίνοις έπϊ του πρώτου των

διδασκάλων βήματος εϋκλεώς διδάξαντι, καί [ . . . . ] τούς σοφίας ύστερον

&αυμαζομένους ά π ο [ . . . . ] , τ ω έν τή Αευκαδίων πόλει τού Λυκείου
τούς οϊακας συνετώς διευϋύναντι, και ίπι τούτφ ύπδ του Ίονίου
Κράτους κομιδή τιμη&έντι, ών τιμών ενεκα, ού μήν, άλλα και
μυρίων δσων ευεργεσιών ή περιλειφϋεΊσα γαμέτη τή Ίο νίφ 9Αρχή
διά μου ευγνώμων διατελέσει ούσα. Τ φ φιλοστόργώ πατρί, τφ περί
πάντας διά το τού ή&ους χαρίεν ευ φρονοϋντι φίλφι
έν ετει ,Α Ω Κ Θ ' τελευτήσαντι
είς αΐωνίαν μνήμην
ήδε ή λί&ος
άνεγήγερται.

"Ισ ω ς τά κόκκαλά Τ ο υ δ ε ν θ ’ά ρ γ ή σ ο υ ν ν ά μ ε τ α φ ε ρ θ ο ΰ ν τ ι μ η τ ι κ ά μ ι ά μέρα

ν* ά π οτεθοΰ ν σέ κ ά π ο ιο λαμπρό μ ν η μ ε ίο στά Γ ιά ν ν ε ν α , γ ιά ν ά τά κ λ είσ η στορ^

ατά σ πλάχνα της ή γή τής Η π ε ίρ ο υ πού τον Ιβλά σ τησ ε καί ν* ά ν α π α ύ ω ν τ α ι

πά ντα στ* ά γ ι α χώ μ α τά της, πού τά π ό τ ισ ε , μ ιά δλόκληρη ζω ή, μέ ίδ ρ ω τα

a t μ α . . . Ά λ λ α ή άνήσυχη ψ υχή Τ ου θ ’ άργήση ίσ ω ς πολύ νά βρή γαλήνη κι <

παύση, ώ σ που νά Ιδη τό « τετα λ α ιπ ω ρ η μ έν ο ν Γ ένος» του στο δρόμο τής Προ<1

καί τού Π ο λ ιτ ισ μ ο ί^ δπ ω ς τ* ώ ν ε ι ρ ε υ ό τ α ν . . .
 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 488

Σ Η Μ Ε 1 9 Ζ Β Ι Σ ΣΤΟ Ε' Κ Ε Φ Α ΛΑ Ι Ο

1. Στήν πρώ τη έκδοση τών βργων τού Β ηλαρα (Κ έρκυρα 1827) ή προτασσόμενη σύν­
τομη βιογραφ ία ά ναφ έρει πώ ς ό π ο ιη τή ς πέθανε στις 2 8 Δ ε κ ε μ β ρ ί ο υ 1 8 2 3 . *0 Ψ α λ ί­
δας, ά ν α γ γ έ λ λ ο ν τα ς τό θάνατο τού Β ηλαρα ατό Μ αυροκορδάτο, γρ ά φ ει στις 18 Ία ν ο υ α ρ . 1824
δ τι « έ χ ε ι 16 ή μ έ ρ ε ς ύ π ο ύ ά π έ θ α ν ε » (6λ. π ιο κ ά τω τ ις δημοσιευόμενες έ π ι-
στολές, άρ. 6). Σ τηριζόμ ενος ο* αύτό ό Β λ α χ ο γ ιά ν ν η ς, πού πρωτοδημοσίευσε τήν έπ ισ το λ ή
(έφ η μ . «Π ρωία» 22 Νοεμβρ. 1931), έ π έμ ε ιν ε δ τι π ρ έ π ε ι νά διορθωθή ή χρ ο ν ο λ ο γ ία τού θανά­
του τού Β ηλαρα 3 Ί α ν ο ν α ρ . 1 8 2 4 , α ν τί 28 Δεκεμβρ. 1823 πού λ έ ε ι ή π α λ ιά β ιο γρ α φ ία .
Στήν άποψη α ύτή έπιμ ένουν κ ι ά λ λ ο ι α ργότερ α (6λ. π . χ . Ά γ γ . Π α π α κ ώ σ τα , Γνω στά κ α ί
άγνω στα χ ε ιρ ό γ ρ α φ α τού Β ηλαρδ, στή « Φ ιλ ο λ ο γ. Π ρω τοχρονιά» Σ Τ ' 1949, σ. 229 σημ. 2). Δέν
βλέπω όμως κανένα λόγο ν’ αμφισβητήσουμε τά ακριβή χ ρ ο ν ο λ ο γ ικ ά σ τ ο ιχ ε ία τή ς πρ ώ τη ς
βιογραφ ίας, πού π ρ ο έρχοντα ι άπό άμεσ ες κ α ί έξα κ ρ ιβω μ ένες πληροφ ορίες τή ς ο ικ ο γ έ ν ε ια ς τού
ποιη τή , ή οποία μπορούσε νά θυμάται μέ α κ ρ ίβ εια τήν ήμερομηνία τού θα νά του. ’Α ν τίθετα
δ Ψ α λ ίδ α ς γ ρ ά φ ει έντελώ ς άόριστα ( « Ι χ ε ι 15 ημέρες οπού ά πέθα νε . . . » ) , ε ίτ ε έ π ε ιδ ή δέν τού
ε ίχ α ν γρ ά ψ ει τήν α κριβ ή ήμερομηνία, ε ίτ ε έ π ειδ ή δέν ένόμ ιζε ά π α ρ α ίτη το νά υπο λο γίσ η κ α ί
νά σημειώση δ τι, δταν έγρ α φ ε στις 18 Ί α ν . 1824, δ Β ηλα ράς ε ίχ ε ήδη 19 — 20 μ έρ ες π ε θ α ­
μ έν ο ς κ ι δ χ ι 1 5 . — Π ολύς θόρυβος δηλαδή γ ιά τό τ ί π ο τ ε . . . ’Α λλά θέλω νά έπιστήσω τήν
προσοχή στο δτι δ Ψ α λ ίδ α ς μ ιλ ά ε ι ά ό ρ ι σ τ α κ α ί κ α θ ο ρ ίζει « χ ο ν δ ρ ι κ ά » τό δ ιά ­
στημα σέ 15 μέρες, κ ι αύτό δέ μ α ς έ π ιτ ρ έ π ε ι νά διορθώσουμε τόν κ α λ ά πληροφ ορη-
. μένο βιογράφ ο τού 1827.
2. "Ο π ω ς ε ίπ α κ α ι π ιο πάνω (σημ. Δ' 24), δέν τό συνήντησα μέσα στά έ γ γ ρ α φ α τού
1 ’Α ρχείου Μ αυροκορδάτου. Τό ξέρουμε μόνον άπό τή α πο σ π α σ μ α τικ ή δημοσίευσή του ά πό τό
I Γ. Β λα χο γιά ννη (6λ. σημ. Δ* 24).
3 . *0 Ψ α λ ίδα ς ά γ α ν α κ τ ε ί γ ιά τά « π ο τα π ά κ α ί χα μ ερ π ή φ ερ σ ίμ α τα τώ ν τουρ κ ολα -
• τρων προεστώτων κ α ι κ α πετα να ρ έω ν» κ α ί δέν δ ισ τά ζει νά π ρ οτείνη . . . «καθάρισμ α μ έ τόν
: ώ φελιμώ τερον κ α ί ήσυχώτερον τρόπον» (όλες οι σ χ ε τ ικ έ ς π ε ρ ικ ο π έ ς ά πό τήν έπ ισ τ. ά ρ. 1)·
I Τ έτο ιες προτάσεις άκούστηκαν συχνά κ α τά τήν ’Ε πα νά σ τα σ η . Χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά μ ιλ ά ε ι π . χ .
ένας π ε λοποννήσισς ά γ ω ν ισ τ ή ς : « . . . Δέν ω φ ελ εί ό όρθός λόγος κ α ί τό δ ίκ ιο . "Αν οί τ ο υ ρ-
, κ ο γ έ ρ ο ν τ ε ς δέν λείψουν άπό τή μέση, ή π α τρ ίδ α θά χα θ ή . Ε ίπ α στο θ ε ο δ ω ρ ά κ η (τόν
ίΚολοκο τρώνη) νά στείλη μ π ισ τικ ούς νά τούς ξεκάμουν κ α ί δταν θά μ αθα ίνουμ ε τά μ α ν τά τα
νά λέμε : ώ, τί κ ρ ίμ α στόν άνθρωπο I κ α ί νά π ικ ρ α ιν ό μ α σ τε τ ά χ α γ ιά τό χα μ ό ! . . Μά ό θ ε ο -
δωράκης δέ μ* άκουσε ! ..» (Βλ. πρ ό χειρ α στού Γ. Β α λ έτα , Τό προδομένο Ε ίκ ο σ ιέν α , Ά θ . 1946,
,σ, 64 - 65, δπου κ α ί ή πα ρ α π ά νω π ερ ικ ο π ή , άπό τ ’ ’Α πομνημονεύματα τοΰ Σ πηλιά δη ).
4 . Ό Γ. Β λ α χ ο γιά ν ν η ς, πού πρωτοδημοσίευσε τήν έπ ισ το λ ή αυτή (έφ ημ. «Π ρω ία» 22
Νοεμβρ. 1931), όρθά υπέθεσε δ τι ό Κ α π ετά ν - Π ύλιος ό Β ουνιώ της ( = ά πό τό Βούνο τή ς Χ ιμ ά -
μάρας) δέν ήταν ά λλος ά πό τό γνωστό Σ πυρομ ίλιο. Ή άνέκδοτη άναφορά τού Σπύρου Μ ίλιου,
πού παραθέτω π ιό πάνω (σ. 83), τό έπ ιβ εβ α ιώ ν ει ά π ό λ υ τα . ’’Α λλω στε, κ α τ ά τόν Π, Ά ρ α β α ν -
τίνό (Ή π ε ιρ . Γλωσσάριον, Ά θ . 1909, σ. 100), σέ ώρισμένα ή π ε ιρ ω τικ ά ιδ ιώ μ α τα Π ύ λ ι ο ς
λέγετα ι ό Σ π ό ρ ο ς , δ π ω ς U C λ ι ο ς = 6 Μ ιχα ή λ. — Γ ιά τό Σ πυρομ ίλιο βλ. π ρ ό χ ε ιρ α
Ά γ γ . Π α π α κ ώ σ τ α , Α γ ώ ν ε ς κ α ί θυσίες Β ορειοηπειρω τώ ν στό Ε ίκ ο σ ιέ ν α , Ά θ . 1946,
σ, 23, δπου κ α ί σ χ ετικ ή β ιβ λ ιο γρ α φ ία .
5 . Τί άξία άντιπροσώ πευαν περ ίπου «τά 6 τά λ λ η ρ α τ ά -φ τ ω χ ικ ά » τοΰ Ψ α λ ίδ α θά τό
ιχαταλάβουμε, άν λάβουμε ύπ’ όψη μ ας δ τι τήν ίδ ια έ π ο χ ή δ Γ κ υίλφ ο ρντ θεωρούσε ά ρ κ ετά 8
τάλληρα τό μήνα γ ιά Ινα ν υπότροφό του (π ρ β λ . Γ. κ α ί Β . Σ α λ β ά ν ο υ , Ή Ί ό ν ιο ς
Α κ α δη μ ία . . . Ά θ . 1949, σ. 47, σημ. 52).
6. Β λ. Κ . Ά μ ά ν τ ο υ, Οί βόρειοι γ ε ίτο ν ε ς τή ς Ε λ λ ά δ ο ς , Ά θ . 1923, σ. 1 8 3 - 1 8 4 .
Διεξοδικά μ ιλ ά ει κ α ί μέ Ιδ ια ίτερ η συμπάθεια γ ιά τούς ρω μ αιοκ α θολικ ούς αύτούς χρ ισ τια νο ύς
τής Α λ β α νία ς ό P o u q u e v ille στά έρ γα του.
434 Λ· I. Βρανούση

7. Ό λ ε ς o t σ χ ε τ ικ έ ς πλη ρ ο φ ο ρ ίες μου α π ό την έρ γα σ ία τού Π. X ι ώ τ η, Ν ικ ο ­

λάου Μ α ν ιά κ η βίος κ α ί σφ ζόμ ενα σ υ γγρ ά μ μ α τα , στο περ ιο δικ ό «Παρθένων» Α ' 1871,
σ. 4 1 6 - 4 2 7 κ α ί 4 4 5 - 4 5 2 .

8 . Ά π ό τ ά κ α τ ά λ ο ιπ α του Ν . Μ ανιάκ η τό δημοσίευσε ό Π. X ι ώ τ η ς στό περιοδ.

«Π αρθενών» Α ' 1871, σ. 506 - 5 1 2 κ α ί 5 4 5 -5 5 6 . ’Α να τυπώ θηκε ά ργότερα άπό τό θ . Β ο λ ί δ η
(Τ ό π ο λ ίτ ε υ μ α του Ρ ή γ α , Ά θ . 1924). *0 κ α θ η γ . Κ . Ά μ α ν τ ο ς εύτύχησε νά βρή γ ε ρ μ α ­
ν ικ ή μ ετά φ ρ α σ η του π ρ ω τοτύπου στά α ύ σ τρ ια κ ά ά ρ χ ε ΐα , πού π ισ τ ο π ο ιε ί τή γνησ ιότητα τού'
μ ο ναδικ ού ά ντιγρ ά φ ο υ του Ν. Μ α νιά κ η (Κ . Ά μ ά ν τ ο υ, Α ν έ κ δ ο τ α έγγρ α φ α π ερ ί Ρ ή γα
Β ελ εσ τιν λ ή , Ά θ . 1930, σ. 44 - 83, κ β '- κ γ ' κ α ί λ '- λ β ').

9 . Ε ίχ α έργασθή κ ά μ π ο σ ες εβδομάδες κ ι ε ίχ α έρευνήσει τούς πρώ τους δέκα φ α κ έ ­

λο υς του ’Α ρ χείο υ Μ αυροκορδάτου, φ υλλομ ετρ ώ ντα ς ά ρ κ ε τέ ς χ ιλ ιά δ ε ς χε ιρ ό γ ρ α φ ε ς σ ελίδες
κ ι ά ν τ ιγ ρ ά φ ο ν τα ς όλα τ ά γ ρ ά μ μ α τα του Ψ α λ ίδ α πού συναντούσα, καθώ ς κ α ι κ ά θε ά λλο σ χε“
τ ικ ό , όταν μου δηλώ θηκε ό τι ό Δ ιευθυντής των Γ ενικώ ν ’Α ρ χείω ν τού Κ ράτους κ. Έ μ μ . Πρω­
το ψ ά λ τη ς ά σ χ ο λ ε ΐτ α ι μ έ τό ίδιο θέμα κ ι έ χ ε ι συγκεντρώ σ ει άφθονο ύλικό γ ια τή δράση κ α ί
τή συμβολή τού Ψ α λ ίδ α στην Ε π α ν ά σ τ α σ η τού Ε ίκ οσ ιένα . ’Α να γκά σθη κα λοιπόν νά σταμα­
τήσω σ’ αυτό τό σ η μ είο τη ν ερευνά μου κ α ί νά περ ιμ ένω την έξα ν τλ η τικ ή ερευνά πού μ άς
υ π ό σ χ ε τα ι ό κ. Π ρ ω το ψ ά λτη ς. Δέν μού ήταν δυνατόν όμω ς νά μην άξιοποιήσω τόν καρπό τών
κ ό π ω ν μου κ α ι χρ η σ ιμ ο π ο ίη σ α τή συγκομ ιδή τών έρευνών μου αύτών, μ ιά κ α ί τυπω νόταν
ή μ ε λ έ τ η μου τούτη κ α ί μού ή τα ν ά π α ρ α ίτ η τ α τ ά σ τ ο ιχ ε ία αύτά γ ιά τήν πληρέστερη εικόνα
τού Ψ α λ ίδ α . θ έ λ ω νά π ισ τεύω π ώ ς τά λ ίγ α κ ε ίμ εν α , πού Ισπευσα νά φέρω στό φώ ς, δέν
έλα ττώ νουν καθόλου τή σημασία τή ς έκ τενέσ τερ η ς έ ρ γ α σ ία ς τού κ . Π ρωτοψάλτη, ά λ λ ’ ά ντι-,
θέτω ς έπαυξά νουν τό ένδια φ έρον μ α ς γ ιά τό πλούσιο υ λ ικ ό πού μ ά ς υπόσ χετα ι, υλικό συγ­
κ εντρω μ ένο —ό π ω ς ε ί χ ε τήν καλω σύνη νά μού α νακοίνω ση— ό χ ι μ ονά χα ά π ’ τό ’Α ρ χείο
Μ αυροκορδάτου, α λ λ ά κ ι ά πό τή Σ υ λ λ ο γή Β λ α χ ο γ ιά ν ν η κ α ί π ο λ λ ές ά λ λ ε ς π η γ έ ς.

1 0 , Π ρβλ. τήν πρ οη γούμ ενη σημ. 9.

11, Τό π ο λ ύ τιμ ο αυτό Ιθ ν ικ ό κ ε ιμ ή λ ιο , τό προσ ω πικ ό α ρ χ ε ίο τ ο υ Ψ α λ ίδ α , ε ίχ ε
π ε ρ ά σ ε ι στά χ έ ρ ια τού Σ . Κ ρίνου. « Ό φ ιλολόγω ν κ α θ η γη τή ς τή ς φ α ρ μ α κ ευ τικ ή ς Ιν τώ Π ανε-
π ισ τη μ ίω ’Αθηνών» Σ τ α μ ά τ ι ο ς Δ. Κ ρ ί ν ο ς (1815 - 1886) τό χρησιμοποίησε ευρύτατα
γ ρ ά φ ο ν τα ς τήν έμ π ερ ισ τα τω μ έν η β ιο γρ α φ ία τού ΨΓα λ ίδ α στό περ ιοδ. « Ε σ τ ία » τού 1879 (πρβλ.
π ιό πά νω , ε ισ α γ ω γ ή , σημ. 4) κ α ί μ ά ς έδωσε α ρκ ετό ά νέκδοτο υλικό (στην « Ε σ τ ία » έ,ά . καί
στην έφ η μ . « Ώ ρ α * 21 Α ύγ. 1878 κ α ί 18 Ία ν ο υ α ρ . 1879 — βλ. π ιό κ ά τω τά δημοσιευόμενα
Υ π ο μ ν ή μ α τα τού Ψ. π ρ ος τόν Κ α π ο δίσ τρ ια κ α ί πρβλ. πιό πάνω τ ις σημ. Β ' 16, Γ '6 1 , π ιι
κ ά τω τή σημ. Ε ' 42 κ τ λ .) Ά π ό τόν Σ. Κ ρίνο τό πολύτιμ ο αύτό α ρ χ είο πέρασε στους α π ο γό ­
νους του κ α ί διασ ώ θηκε μ έ χ ρ ι σήμερα (πρβλ. Ν. Β έ η ν, έφημ. « Ιίρ ω ια » 22 Μ αρτ. 1942)
Α ν τ ιλ α μ β ά ν ε τ α ι εύ κ ο λ α κ α ν ε ίς τί εθνικό ά πό κ τη μ α θά ήταν μ ιά (ολοκληρωμένη κ ι επ ισ τη
μ ο ν ικ ά φ ροντισμένη έκδοσή του. Τό πρόσφατο άρθρο τού κ. Κ. θ . Δ η μ α ρ ά («Τό άρχει*
Ψ α λ ίδ α » , έφ η μ . «Βήμα» 14 Μ αρτ. 1952) κ α ί ή θερμή έκκλησή του £γιά τή διάσωση αυτοί
τού θησαυρού, ευ χό μ α σ τε νά βρή απήχηση- στους αρμοδίους — Ιδ ια ίτερ α όμως στόν π α τρ ιω τισ μ
τώ ν Ή π ε ιρ ω τ ώ ν , πού κ ά π ο ιο ς ίσως θά μπορούσε νά συμβάλη θ ετικ ά στή διάσωση τού Α ρ χείο :
Ψ α λ ίδ α , φ ιλοδοξώ ντα ς νά συνδέση τ ’ όνομά του μέ τή μνήμη τοδ μ εγά λου Σοφού κ α ί κορυ
φ α ίου Δ ιδασ κάλου τού Γ ένους.

12, Ή π ε ρ ικ ο π ή α υτή δη μ οσ ιεύετα ι στό βιβλίο «Τά Γ ιά ννενα κ ι ή Ν εοελλ. Ά ν α γ έ ΐ

νηση» Ά θ . 1930, σ. 22) τού κ . Φ ά ν η Μ ι χ α λ ο π ο ύ λ ο υ , ό ό π ο ιο ς κ α τ έ χ ε ι κ α ί τχ
α νέκ δ ο τη έπ ισ το λ ή (α ύ τ. σ. 22, σημ. 3).

13, Σ τά Γ ε ν ικ ά Ά ρ χ ε ΐ α τού Κ ράτους τά σ χ ε τ ικ ά εύρετηρια κά δ ελ τία σημειώνουν έπι

σ το λές τού ψ α λ ίδ α προς τόν Δημήτριο Π οστολάκα (Σ υλλογή Β λ α χο γιά ννη , φ ά κ . Α ' 4 2° κ«
42β ), τ ις ό π ο ιε ς όμω ς δέν μπόρεσα νά Ιδώ.
ί
I

Αθανάσιος Ψαλίδας 435

\

14. Β λ. π ρ ό χειρ α Σ π . Τ ρ t κ ο ύ π η, 'Ισ τορία τή ς Έ λ λ η ν . Έ π α ν α σ τά σ εω ς (Ικ δ ,

έκατονταετη ρίδος), Ά θ . 1926, τόμ. Δ', σ. 135, 214 έξ.
’ 1 5 . Τ ρ t χ ο ύ π ί] ζ, ενθ’ άνω τ. Δ ' σ. 214 κ έξ. — E d . D r i a u 1 1 - M . L h 6 r i t i e r,
: H is to ir e d ip lo m a tiq u e d e la G r£ce, d e iS 2 i k n o s jo u r s , τόμ. A ', P a r i s 1 9 2 5 , σ. 4 1 9 - 4 3 2 ,
r' — Σ. θ . A i o x a p i , Δ ιπ λ ω μ α τικ ή 'Ισ τορ ία τή ς Ε λ λ ά δ ο ς , 1821 - 1914, Ά θ . 1947, σ. 37 - 38,
1 6 . Τά σ χβ τικ ά κ είμ εν α κ α ί υπομνήματα «έκ τών Πράξεων τοδ έν Πόρψ Συνεδρίου».
!ί βρίσκονται συγκεντρω μένα στον τ ε λ ε υ τα ίο τόμο τή ς γνω σ τής σ υλλογής « C o rre s p o n d a n c e d e
'! C a p o d is tr ia . . . » . Π α ρ απέμ πω στήν ελ λ η ν ικ ή έκδοση : Έ π ι σ τ ο λ α Ι I. A. Κ α π ο δ ί·
; σ τ ρ ι α, Κυβερνήτου τή ς Ε λ λ ά δ ο ς . . . σ υ λ λ ε γ ε ίσ α ι. . . έκ δ ο θ είσ α ι δέ π α ρ ά Ε . Α. Β ετά ν . . ,
, μεταφρασθείσαι έ κ του γ α λ λ ικ ο ύ π α ρ ά Μ ιχα ή λ Γ . Σ χ ιν ά , τόμ. Α ' - Δ', Ά θ . 1841 - 1843.
I — *Η έπ ισ το λή του Κ ά ν ν ιγ γ πρ ός τόν Κ υβερνήτη, τόμ. Δ' σ. 331 - 3 3 2 .
1 7 . "Ενθ 1 άνω τ., τόμ. Δ' σ. 333. 1 8 . Α δτ., τόμ. Β ', σ. 207-210.
( 1 9 . Α δτ., τόμ. Β ', σ. 2 0 8 - 2 0 9 . 2 0 κ α ί 2 1 . Πρβλ. π ιό πάνω , ε ίσ α γ ω γ ή , σημ. 6 .
2 2 . Έ π ισ τ . Κ α π ο δίσ τρ ια , τόμ. Δ' σ. 425. 2 3 . Α δτόθι, σ. 342.
1 2 4 . Αυτόθι, σ. 342*406 2 5 . Υ π ό μ νη μ α 11/23 Σ ε π τ . 1828 (ε .ά ., Δ ’ σ. 339-340)·
2 6 . Τ ελικ ό υπόμνημα 18/30 Ό κ τ . 1828 (ε .ά . Δ' σ. 344).
2 7 . Κ ρ ί ν ο ς , ενθ’ άνω τ. σ. 148.
2 8 . Β λ. τή γνω στή έπ ισ το λ ή του Β ηλαρά πρός τό γ ιό του ( Ά π α ν τ α σ. ι ζ ') . Π ρβλ. κα^
in to πάνω τή σημ. Δ' 25.
2 9 . Β λ. π ρ ό χειρ α Κ ω ν . Δ ι α μ α ν τ ή , Ή Ί ό ν ιο ς Α κ α δ η μ ία του κ ό μ ιτο ς Γ κ ίλ >
ΐφορδ, Ά θ . 1949 (ά ν α τ. ά π ’ τό περιοδ. « Ε λ λ η ν ικ ή Δημιουργία* Β ’, τ ε ΰ χ . 31), σ. 7, σημ. 25-
ΐδπου κ α ί σ χ ετικ ή β ιβ λ ιο γρ α φ ία . —Κ . Κ α ι ρ ο φ ύ λ α , Μ έτηλας ό έχθρ ό ς τή ς Έ λ λ η ν . Έ π α -
. (ναστάσεως, περ. «Νέα Ε σ τ ία » , έτος Δ', τε ΰ χ . 96 - 96 (1 — 15 Δ εκ. 1930) σ. 1261 - 1265.
3 0 . Ά ν δ ρ . Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ — Β ρ ε τ ο δ , Ν εο ελ λ . Φ ιλ ο λ ο γ ία . . . Β'*
,ΆΘ. 1857, σελ, 351.
3 1 . Π ρόκ ειτα ι γ ιά τό β ιβλίο «"Ερωτος α π ο τέλ εσ μ α » , γ ιά τό ό π ο ιο βλ. π ιό π ά ν ω , σημ.
,Δ' 14.— Τ ίς π ε ρ ικ ο π έ ς τή ς έπ ισ το λή ς δημοσιεύει ό Σ . Κ ρ ί ν ο ς , ενθ’ άνω τ. σ. 1466 , σημ. 1·
3 2 . Β ρ ε τ ό ς. ενθ’ άνω τ. σ. 351;
3 3 . Τό γράμμα β ρ ίσ κ ετα ι, ανέκδοτο, στά Γ εν. Α ρ χ ε ί α του Κ ράτους ( Ά ρ χ . Μαυρ. άρ. 340),
3 4 . Πρβλ. Δ t α μ ά ν τ η ν, ενθ’ άνωτ. σ. 7, σημ. 25,
3 5 . Βλ. π ιό πάνω . σελ. 13 - 15, 30, 45 κ α ί πρ β λ . π ιό κ ά τ ω .
3 6 . Β λ. π ιό πάνω , σελ. 16, σημ. Α ' 13, σημ. Β ' 18, σελ. 33, σημ. Γ '9 κ .ά .
3 7 . Γ ιά τήν Ί ό ν ια Α κ α δ η μ ία κ α ί κάθε τ ι ^σχετικό μου χρησίμευσε π ο λΰ ή μ ε λ έ τη
<οδ φίλου κ . Κ . Δ ι α μ ά ν τ η, που πρ ο α νέφ ερ α (σημ. 29), κ α ί τό β ιβλίο Γ ε ρ . & Β ά σ ω ς
β α λ β ά ν ο υ , Ή Ί ό ν ιο ς Α κ α δ η μ ία , ό ιδρυτής α υτής κ ό μ ις Γύλφορδ, οί κ α θ η γ η τα ί κ α ί σπου-
ίασταί αυτής, Ά θ . 1949. — Γ ιά τ ις ά ρ χ α ίε ς ε λ λ η ν ικ έ ς ένδυμ ασίες των κ α θη γη τώ ν κ α ί σπου-
)αετών πρβλ. Δ ι α μ ά ν τ η ν , ένθ’ άνω τ. σ. 9 κ α ί σημ. 38.
3 8 . Β ρ ε τ ό ς, ενθ’ ά νω τ. σ. 351.
3 9 . Δεν ε ίδ α τό δ ίπ λ ω μ α του Ψ α λίδα . Αυτό που π α ρ α θέτω δέν ε ίν α ι π α ρ ά τ ό ο ι e*
>ε ό τ υ π ο κ ε ί μ ε ν ο όλων τω ν διπ λω μ ά τω ν τή ς Ί ό ν ια ς Α κ α δ η μ ία ς , στό ο π ο ίο ά λ λ α ζ ε
•.όνον τό όνομα τοδ διδάκτορος, τό α ίτ ιο λ ο γ ικ ό τή ς απονομ ής κ α ί ή ημ ερομ ηνία . Βασίσθηκα^
ίτά γνωστά μ ας δ ιπ λώ μ α τα τοδ Ά . Ίδρω μ ένου (« Ε σ τ ία » Ζ ' 1879 σ. 238) κ α ί τοδ Ά . Π α π α -
•οπούλου Βρετοδ (Δ ιαμ ά ντης, Ι .ά . σ. 12, όπου φ ω το τυ π ία ). Τό δ ίπ λ ω μ α τοδ Ψ α λ ίδ α ε ίχ ε
ίεριέλθει στά χ έ ρ ια τοδ Σ. Κ ρίνου, ό ό π ο ιο ς μ ά ς δ ίνει κ α ί τήν ά κ ρ ιβ ή η μ ερομ ηνία τή ς ά π ο -
ρμής του ( Κ ρ ί ν ο ς, ε. ά. σ. 150, σημ. 1). θ ά σ ώ ζετα ι ά σφ αλώ ς στό Α ρ χ ε ίο Ψ α λ ίδ α
πρβλ. πιό πάνω σημ. 1 1 ).
4 0 . Τήν π ερ ικ ο π ή π α ρ α θ έ τε ι ό Σ . Κ ρ ί ν ο ς (ε.ά. σ. 150α), ό ό π ο ιο ς α ν τ λ ε ί, φ α ίν ε -
χι, άπό άνέκδοτα χειρ ό γρ α φ α του Ψ α λ ίδ α (π ρ β λ . π ιό π ά νω σημ. Ε ' 9 ). *
4 1 . Τί ά ξία άντιπροσώ πευαν 30 τά λλη ρ α κ α τα λ α β α ίν ο υ μ ε, άν λάβουμε ύ π ’ όψη μ α ς
η 60 τάλληρα τό μήνα ήταν ό γε ν ν α ίο ς μισθός ενός καθη γητοδ τή ς Ί ό ν ια ς Α κ α δ η μ ία ς
ίαλβάνος, ε.ά. σελ. 47, σημ. 52).
 436 A. I. Βρανούση

4 2 . Τό Α πόσπασμα αύτό δημοσιεύει 6 2 . Κ ρ ί ν ο ς (έ .ά . σελ. 150), άπό Ανέκδοτο

κ ε ίμ εν ο του ψ α λ ίδ α πού κ α τ ε ί χ ε (π ρ β λ. π ιο πάνω , σημ. Ε ' 11) κ α ι τό όποιο , όπω ς σημειώ ­
ν ε ι (σελ. 150α), «δ ίδ ιο ς [ό ψ α λ ίδ α ς ] μ α ς άφ ή κεν έν μορφή διαλόγου π ε ρ ί του ζη τή ­
μ α το ς τή ς κ α θ η γ εσ ία ς» .
4 3 . ’Α πό την έ π ισ τ ο λ ιμ α ία δ ια τρ ιβ ή «Π ερί ’Α θανασίου Ψ α λίδα » , πού δημοσιεύθηκε
σ υ μ π λ η ρ ω μ α τικ ά στην « Έ σ τ ( α» (Ζ ' 1879, σελ. 203-204) έξ άφορμής τή ς β ιο γρ α φ ία ς του
Σ. Κ ρίνου (αύτόθι, σελ. 145-150), μ έ τήν υπ ο γρ α φ ή Α .Β . [== ? ].— Πρβλ. κ α ί π ιο πάνω σ η μ .Β '8 .
— Ί σ ω ς γ ια π α ρ ό μ ο ια α Ιτ ία 6 Α ρ μ ο σ τή ς Ά δ α μ δέν έπεκύρω σε κ α ι τήν πρόταση τού Γ κ υ ίλ -
φ ορντ γ ια τό διορισμό τού έθνικ ο ύ μ α ς βάρδου Ά . Κ ά λ 6 ο ο, στήν ’Α κ α δη μ ία (πρβλ. Γ.
Ζ ώ ρ α, Ά ν δ ρ έ α ς Κ ά λβ ος, π ερ ιο δ . «Ν έα Ε σ τ ία » τόμ. Μ ', τ ε ύ χ . 467, Χ ριστούγ. 1946, σελ. 39)·
4 4 . Οι π ε ρ ικ ο π έ ς τού Ψ α λ ίδ α ε ίν α ι ά π ’ τή γνω στή έπ ισ τολή του πρός τον Ί ω · ·
Ζ α μ π έ λ ιο , γρ α μ μ έν η ώ ς ά πά ντη σ η σ’ ώ ρισμ ένα έρ ω τή μ α τα τού Α ευκαδίου κοραίστού στις 13
Φ εβρ. 1812 κ α ί πρ ω τοδημ οσιευμ ένη ά πό τον 2 . Κ ρ ί ν ο , έ.ά. σελ. 149 - 150. Πρβλ. κ α ι
π ιό π ά νω σημ. Β ' 16.
4 5 . Ό Ά θ α ν . Χ ριστόπουλος στή γνω σ τή έπ ισ το λή του (10 Νοεμβρ. 1811) πρός τόν
Ψ α λ ίδ α (βλ. π ιό π ά ν ω , σημ. Β ' 1δ) μ ά ς δ ε ίχ ν ε ι ό τι στήν α λ λ η λ ο γρ α φ ία τους γινό τα ν πολύς
λ ό γ ο ς γ ιά τΙς γ λ ω σ σ ικ έ ς Α ν τιλ ή ψ εις τού Κ οραή κ α ι των κ ο ρ α ’ίστών, πού τ ις διέδιδαν κ α ι τ ις
υ π οσ τή ρ ιζα ν μ έ τό « Α ό γιο Ε ρ μ ή » τή ς Β ιέννη ς. Ό Ψ α λ ίδ α ς γ ν ω ρ ίζ ε ι τή γνω στή σάτιρα τού
φ α ν α ρ ιώ τη Ί α κ ω β ά κ η Ρ ίζο υ Νερουλού, τά « Κ ο ρ α κ ί σ τ ι κ ά » , δυό χρ όνια τουλάχιστον
π ρ ιν ά π ό τήν έκδοσή τους. Ό Χ ριστόπουλος τού γ ρ ά φ ε ι : « . . . ε κ ε ίν α δέ οπού φλυαρούν
κ ά π ο ιο ι τ ε ρ α τ ο λ ό γ ο ι ε ις τόν Α όγιόν τους Έ ρ μ ή ν ε ίν α ι γ ρ α ιά ς μ αντεύ μ α τα κ α ί γέρου π α ρ α ­
μ ύθια , κ α ί δεν τ ά δ έ χ ο ν τ α ι ούτε οί ε ύ γ ε ν ε ίς κ α ί σπουδαίοι τού Γένους μας, ούτε τό πλήθος;
μ ά λ ισ τα έδώ ένα ς ά ρ χ ο ν τα ς τούς έκ α μ ε κ α ί μ ιά ν κω μω δίαν άξιόλογον, τήν ο π ο ία ν θά τήν
τυπώ σουν κ α ί τυ π ώ ν ο ν τά ς την, θέλω σέ τήν σ τε ίλ ε ι νά π εθά νη ς ά πό τά γ έ λ ια . . .».
46. A p i c t u r e of G r e e c e in 1825,* as e x h ib ite d in th e p e rs o n a l n a r ­
ra tiv e s of J a m e s E m e r s o n , E s q ., Count P e c c h i o, and W. H. H u m-
p h r e y s, E sq. C o m p ris in g a d e ta ile d a c c o u n t o f e v e n ts o f t h e L a t e C a m p a ig n , and
s k e tc h e s o f th e p rin c ip a l M ilita ry , N a v a l a n d P o l i t i c a l c h ie p s , in tw o v o lu m e s . V ol I
— L o n d o n . . . 1 8 2 6 , σ ελ. 9. — Κ α ί γ α λ λ ικ ή μ ε τά φ ρ α σ η : T a b l e a u de la G r e c i
e n 1825 o u r e c i t d e s v o y a g e s d e M . J . E m e r s o n e t d u C te P e c c io , t r a d , d e P a n g la is .,
P a r i s I 8 2 6 . — Κ α ι ε λ λ η ν ικ ή μ ετά φ ρα σ η : Κ όμητος G iu s e p p e P e c c h i o , Ή ' Ε λ λ ά
κ α τ ά τό έαρ τ ο ύ 1825, μ ετά φ ρ . Σ τα μ . Ά . Ά ντω νοπούλ ου . . . Ά θ . 1885 (έκ ί
π ε ρ ιο δ . «’Α τ τ ικ ό ς Ό ρ ίζω ν » ).
4 7 . θ ε ρ μ ά σ υ σ τα τικ ά γ ρ ά μ μ α τα έ γρ α φ ε ό ψ α λ ίδ α ς γ ιά τόν Κ ω ν σ τ. Ά σ ώ π ι
πρός τό Ζώη Κ α π λ ά ν η (β λ. « Α τ τ ικ ό ν Ίίμ ε ρ ο λ ό γ ιο ν » τού 1873, σελ. ), γ ιά τόν Γ ρ 1
γ ό ρ ι ο Π α λ ι ο υ ρ ί τ η πρός τό Μ ιχα ή λ Ζωσιμά κ α ί τ ή ν Έ λ λ η ν . Κ οινότητα τού Λιβό|
νοο (23 Σ ε π τ . 1 8 0 4 — βλ. περ ιοδ. «Παρνασσός» θ ' 1885 σελ. 328), γ ιά τόν θεσ σ α λ ό Δ ι ο ν
α ι ο Π ύ ρ ρ ο (σ τά 1 806— πρ β λ . Ν. Β έην, περ . « Π ε ιρ α ϊκ ά Γ ρ ά μ μ α τα » Β ', τε ύ χ . 6, Δεκέμβ
1942, σελ. 291) κ α ί π ο λ λ ά ά λ λ α πού μ ά ς διαφ εύγουν.
4 8 . Π ρβλ. Σ α λ β ά ν ο υ, ενθ’ άνω τ. σελ. 51 - 52.
4 9 . Ή έπ ισ το λ ή αύτή τού ψ α λ ίδ α —τό τε λ ε υ τα ίο γνω στό μ α ς γρ α π τό τ ο υ — γραμμέ
ά πό τή Λ ευ κ ά δα σ τις 9 Μ αρτ. 1829 πρός τό μαθητή του Χριστόφορο Φ ιλ η τά , στή Ζάκυν1
δημοσιεύθηκε μ α ζ ί μ ’ ά λ λ α κ α τ ά λ ο ιπ α τού Φ ιλ η τά στήν έφημ. « Φ ω ν ή τ ή ς Ή π ε ί ρ ο
(Α θ η ν ώ ν ), έτο ς Α ', άρ. 36 (21 Μ αίου 1893), σελ. 3, στήλ. β '.— Γ ιά ά λ λ α κ α τ ά λ ο ιπ α τού 1
Φ ιλ η τ ά βλ. Σ π . ’Α ρ α β α ν τ ι ν ο ύ, Ίσ τσ ρ . ’Α λή π ασ ά, Ά θ . 1895, σελ. μ β ' κ α ί πρ
π ιό π ά ν ω τ ις σ η μ ειώ σ εις μου Γ ' 40 κ α ί Γ ' 5 5 .—Γ ιά τό Φ ιλ η τά , βλ. Σ π. Δ ε Β ι ά ζ η, X
στόφορος Φ ιλ η τ ά ς , στό ήμερολ. « Ή Ή π ε ιρ ο ς » (Κ ω ν/π όλεω ς), έτος 1911, σελ. 73 - 81. —
γ ρ ά μ μ α αύτό τού Ψ α λ ίδ α πρός τό Φ ιλ η τ ά μ ά ς ά π ο κ α λ ύ π τε ι κ α ί μ ιά ά λλη άγνω στη ένασ
ληση τού γ ια ν ν ιώ τ η σοφού, τή χ α ρ τ ο γ ρ α φ ί α . Ό Ψ α λ ίδ α ς σ χ ε δ ιά ζε ι μόνος του γ
γ;:ρ κ τ ί ισ το ρ ικ ο ύ ς χ ά ρ τ ε ς , γ ιά νά συμπλήρω σή ίσ ω ς τά γ ε ω γ ρ α φ ικ ά κ α ί ιστορικά
 'Αθανάσιος Ψαλίδας 487

ι| συγγράμματα μέ τούς άπαραίτητους πίνακες, ή ξεσηκώνει ξένους γεωγραφικούς χάρτες γιά

) νά επιφέρη ίσως τις παρατηρήσεις του στό ζήτημα του λεπτομερειακού καθορισμού τών συνό-
| ρων του αρτισύστατου Ελληνικού Κράτους. Στό γράμμα προς Φιλητά λέει: «Παρακαλώ,
ί γράφε μου τήν επιγραφήν τοΰ πίνακος τοϋ Άμβρακικοΰ κόλπου, τόν όποιον μοΰ είχες δώσει
\ καί αντέγραφα καί έλησμόνησα νά αντιγράφω τήν επιγραφήν όπου λέγει ότι έσχεδιάσθη
ί ό παρών πίνακας εις τούς χρόνους τόσους, όταν οί πληρεξούσιοι από τήν Πόλιν δύο Τοΰρ-
I κοι καί δύο Βενετοί έδιωρίσθησαν νά διορίσουν τά σύνορα Βόνιτσας (ή οποία προχθές παρε-
I δόθη μέ συνθήκας εις τούς "Ελληνας) καί Πρεβέξης* κάποια τέτοια έχει επιγραφή Ιταλικά*
( αντίγραφό τα καί στείλε μού τα νάτ ά προσθέ σω ε ι ς τόν ί δ ι κ ό ν μ ο υ πίνακα*.
r —Φαίνεται όμως ότι ό φτωχός Διδάσκαλος τού Γένους υπολόγιζε τώρα, παρά τά γερά-
ί ματά του, νά τού προσπορίση καί κάποιο πενιχρό έσοδο ή παλιά δεξιοτεχνία του στη χαρτο­
γραφία. Σχεδιάζει χάρτες (γιά σχολική άραγε χρήση;) μέ τό σκοπό νά τούς διαθέση στό
-Ιέμπόριο: «Έγραφα είς Κορφούς τοΰ Σκουμπουρδή —σημειώνει στό ίδιο γράμμα του προς
ϊχδ Φιλητά—νά σταλθοΰν καί αύτοΰ από τούς γεωγραφικούς μου πίνακας μερικοί νά
,·π ο υ λ η θ ο ΰ ν». — ’"Ας σημειωθή ότι ό Β. Δ. Ζ ώ τ ο ς - Μ ο λ ο σ σ ό ς (Ήπειρ.
^Μελέται, τόμ. Δ', τεύχ. α ': Δρομολόγιον τής Έλλην. Χερσονήσου... Άθ. 1878, σελ. ιγ’ καί
ρικη') αναφέρει ότι κατείχε «Ινα π ί ν α κ α τ ής ’Ηπ ε ί ρ ο υ , άκριβέστατον, έργον τού
,μ.. ’Αθανασίου Ψαλίδα, όστις δαπάναις τού Άλή πασά έπεριηγεΐτο μαζί μέ τόν Πουκεβίλ
.’κτ?..... » (Πρβλ. καί πιο πάνω, σημ. Δ' 25). "Ίσως αύτόν τό Χάρτη τής ’Ηπείρου τού Ψαλίδα
(τύπωσε ό Ζώτος Μολοσσός ώς δικό του έργο ατά 1898 (πρβλ. Χ[ρηστοβασίλην], στην εφημ.
(«Φωνή τής ’Ηπείρου* ΣΤ' ώρ. 272, 13 Μαρτ. 1898, σελ. 4 βγ). Ό πολύτιμος φίλος κ. Φάνης
Ιίίιχαλόπουλος, πού κατέχει αντίτυπο του Χάρτη αύτοΰ, θεωρεί άδικαιολόγητες γιά τό 1898
Ιΐιίς άτέλειές του και πιστεύει ότι είναι τό έργο' τού Ψαλίδα.— Πρόσφυγας στην Κέρκυρα
ν$ ψαλίδας ζητάει καί προμηθεύεται γεωγραφικούς Άτλαντες άπό τό Λονδίνο. Ό μαθη-
|*ιής του Ν. Μανιάκης στις 13 Δεκ. 1823 (βλ. έπιστολές, άρ. 6) τού γράφει: «θέλει σοί στείλω
ιόν "Άτλαντα μέ άλλην ευκαιρίαν».—Ό Ψαλίδας ήταν μ ε λ ε τη τή ς τή ς χώρας τον χα ΐ γεω ­
γράφος με τήν ευρύτερη σημασία. Δέν φαίνεται απίθανη ή πιο πάνω πληροφορία τού Ζώτου—
Κολοσσού ότι δ Ψ. «δαπάναις τού Άλή πασά έπεριηγεΐτο μαζί μέ τόν Πουκεβίλ...* κτλ.
ιΟ ίδιος δ Ψαλίδας έγραφε στόν Καπόδίστρια : «Τούτους τούς τόπους, Έξοχώτατε, τούς απέ­
λασα ... δχι ώς απλούς θεωρητής, άλλ’ ώς δ ι ω ρ ι σ μ έ ν ο ς π α ρ α τ η ρ η τ ή ς . . . » ,
jiai αλλού σημειώνει: «Ή Θεσσαλία καί ή Ήπειρος π α ρ ό ν τ ο ς μου έμετρήθη άπό
,ιόν Άλή πασάν .. . είς τούς 1815 . . .». Σ’ έναν χειρόγραφο κώδικα, πού ευτύχησα νά βρώ
Ιίιρίν άπό χρόνια σέ κάποιο ιδιωτικό αρχείο στα Γιάννενα, κώδικα γραμμένον τήν έποχή τού
ψαλίδα, βρίσκω ανάμεσα στ' άλλα σημαντικά κείμενα καί μιά σειρά άπό σ τ α τισ τιχ ο υ ς
'εζναχες των πληϋ'νσμώ ν τής ’Η π ε ίρ ο υ κατά «ναχιγέδες» καί «καζάδες», όπου άπαρι-
,μοΰνται όλα τά χωριά καί οί συνοικισμοί, μέ τόν αριθμό των «σπιτιών» (οικογενειών =
^χάνέδων») πού τά άπαρτίζουν καί χωριστά κατά θρησκεύματα κτλ. Θεωρώ πιθανό ότι πρό­
κειται γιά στοιχεία τής άπογραφής πού ένήργησε στά 1815 ό Άλή πασάς μέ τήν έποπτεία
ίου Ψαλίδα καί θά τούς δημοσιεύσω αργότερα, γιατί πολλά μάς διδάσκουν καί μάς διαφωτί-
Ιουν γιά τήν εθνολογική σύνθεση των πληθυσμών τής ’Ηπείρου —καί Ιδιαίτερα τής Βορείου—
ρίν άπό 150 χρόνια.
5 0 . Τήν ακριβή ήμερομηνία τού θανάτου του (20 Ίουλ. 1829) μάς δίνει δ G. G r a s-
etti, ένθα κατωτ., σελ. 1. Σωστά άναφέρουν τό έτος 1829 οί παλιές βιογραφίες τοΰ Γούδα
αΐ Κρίνου. ’Εντούτοις μερικούς νεώτερους παρέσυρε δ Ά. Π α π α δ ό π ο υ λ ο ς - Β ρ ε -
|ός (Νεοελλ. Φιλολ... . Β', σελ. 351), πού γράφει ότι δ Ψ. «άπεβίωσε κατά τό 1833».
51. Grassetti, i. ά. σελ. 5.
5 2 . Μιά έρευνα στις επτανησιακές έφημερίδες τής έποχής Οά μπορούσε ασφαλώς νά μάς
^αφωτίση καί γΓ αυτό καί γι’ άλλα ισ<ος περιστατικά σχετικά μέ τή ζωή τού Ψαλίδα,
5 3 . Τό τμήμα αυτό παραθέτει σέ μετάφραση δ Σ. Β λ α ν τ ή ς, έ.ά.—Πρβλ. καί σημ. ΒΊΟ.
5 4 . «... le sublimi liriclie del Conte Solom0s», λέει ό Grassetti (σελ, 8). Ό Ψαλί-

$
438 Λ· I. Βρανούση

δας θάχε γνωρίσει ένωρίτατα τό δνομα καί τό Ιργο τού Σολωμού μέσψ τού κοινού φίλου τους
Σπ. Τρικούπη, δ όποιος συνδέθηκε μέ τόν έθνικό ποιητή μας τό 182 2, περνώντας άπ’ τή
Ζάκυνθο, όταν έρχόταν άπό την Ελλάδα στην Κέρκυρα καλεσμένος άπό τό Γκυίλφορντ
(πρβλ. Ί α κ , Π ο λ υ λ ά, Προλεγόμενα § V). 'Όταν πάλι ξανάφευγε άπ’ την Κέρκυρα
6 Τρικούπης γιά νά κατεβή στη μαχόμενη Ελλάδα, πέρασε κι έμεινε κάμποσον καιρό στή
Ζάκυνθο τό 1824 (πρβλ. πιό πάνω, σελ. 89). Λίγο άργότερα έγραψε δ Σολωμός τόν περίφημο
« Δ ιά λ ο γ ο » (πρβλ. Κ. θ. Δ η μ α ρ ά, Σημειώσεις γύρω στον Διάλογο, περ, «Άγγλοελλην.
Έπιθεώρ.», τόμ. Γ’ άρ. 9, Μάρτ.—Άπρ. 1948, σελ. 273-274, δπου χρονολογική τοποθέτηση).
Ό Τρικούπης είχε πρόσφατες άκόμα και άσψαλώ’ς μετέδωσε στόν έθνικό ποιητή μας τίς ριζο­
σπαστικές γλωσσικές άντιλήψεις τού Ψαλίδα. Ό «Διάλογος» τού Σολωμού άπηχεΐ, άνάμεσα
στ’ άλλα, κάποιους στερεότυπους άφοριτμούς τού Βηλαρά καί τού Φαλίδα: «"Οσο δέ λεί-
ψουν οί πρόληψες των λογιωτάτων, τό Γένος δέ γλέπει ποτέ του ημέραν», έγραφε ό Βηλα-
ράς (βλ. "Απαντα σελ. 250). Ό Φαλίδας γράφει άργότερα στόν Τρικούπη: «Τού κάκου
πασχίζετε νά φτιάξετε Κράτος! τού κάκου, άν δεν σπάσετε τά κεφάλια των λογιωτάτων
κι άν δεν άποδεχθητε την κοινή γλώσσα ως γλώσσα εθνική» (πρβλ. πιό πάνω, σελ. 89 καί
σημ. Ε' 12). Ό Τρικούπης έπαναλαμβάνει: «*\Υν δεν έλευθερωθη τό *Έθνος άπό τις μωρο­
λογίες της σοφολογιωτάτικης γλώσσας, είναι των αδυνάτων νά προκόψη...» (πρβλ. Γ. Β α-
λέτα, Τό προδομ, Εικοσιένα, Άθ. 1946, σ. 107). Κι ό Σολωμός έχει ήδη άναφωνήσει:
«Ώ σοφολογιότατοι!... έτελείωσε τό βασίλειόν σας είς την Ελλάδα μέ τών Τούρκων τό
βασίλειο»!...— "Ισως, έπαναλαμβάνω, ό Τρικούπης μετέφερε και μετεβίβασε στο Σολωμέ
πολλά άπό τίς συζητήσεις του μέ τόν Ψαλίδα στην Κέρκυρα.— Δέν ξέρουμε άν, στα 182$
πού ήρθε στην Κέρκυρα ό Σολωμός, πρόλαβε νά γνωρίση καί προσωπικά ό Διδάσκαλος τοϊ
Γένους τόν ’Εθνικό μας Ποιητή, τόν όποιο βαθύτατα εκτιμούσε (πρβλ καί πιό πάνω
σημ Β' 10).
55. Μεταφέρω την έπιτύμβια έπιγραφή άπό τό δημοσίευμα τού A ε ων. X. Ζ ώ %
’Επιφανής διδάσκαλος [—Άθαν. Φαλίδας], πΕριοδ. «Παντογνώστης», έτος Ε', άρ. 12-1
(15 Ίουλ.—1 Αύγ. 1928) σελ. 170-171— Ή έπιγραφή δημοσιεύεται στή σελ. 171 «μέ δλα
τάς έλλείψεις καί τούς σολοικισμούς». Διόρθωσα μερικά ολοφάνερα, τυπογραφικά ίσως, λάθ
καί σέ 2 - 3 σημεία τή στίξη.
 ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ
, ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΛΕΞ. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟ

Ο
λ υ π τικ έ ς
Σ Α

σ ία ς
Ε Ξ Ε Θ Ε Σ Α

μου,

π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς πού
π ιο

β α σ ίζ ο ν τα ι,

μάς
πάνω ,

κατά
ιδ ίω ς

τό

προσφ έρουν
στα

μεγαλύτερο

τά
δυο τε λ ε υ τ α ία

μέρος,

ανέκδοτα
κ ε φ ά λ α ια

δπ ω ς ε ίπ α ,

γρ ά μ μ α τα
τής εργα ­

σ τ 'ις α π ο κ α ­

τού Ψ α λ ίδ α

προς τον Ά λ έξ. Μ αυοοκορδάτο. Έ γ ιν ε έκεΐ δ ιε ξ ο δ ικ ά λόγος, ώ στε δεν α π ο μ έ ν ε ι,

παρά νά πα ρα θέσ ω τώ ρα και α υ το ύ σ ια τά κ ε ίμ ε ν α αυτά τού Ψ α λ ίδ α , π ο ύ μ ιλ ο ύ ν

άλλω στε μόνα τους τόσο εύγλω ττα.

’’Ε δ ω σ α α ν α λ υ τικ ά , ν ο μ ίζω , π ιο πάνω δ ,τ ι σ χ ε τ ιζ ό τ α ν μέ τον Ψ α λ ίδ α

| κ α ί τή δράση του. ’Α σ φ α λ ώ ς δμω ς τά κ ε ίμ ε ν α αυτά ε ίν α ι ισ τ ο ρ ικ ά ντοκουμέντα,

ι πού προσφ έρονται από πολλές πλευρές γ ιά παρα πέρα έ ρ ε υ ν α . ’Έ κ ρ ι ν α σ κ ό π ιμ η

I τή δ η μ ο σ ίευ σ ή τους, αλλά θεώ ρησ α π ε ρ ιττό νά έπεκταθώ σέ δ ιε ξ ο δ ικ ο ύ ς ύπο*

! μ ν η μ α τισ μ ο ύ ς καί ισ το ρ ικ έ ς σ υ σ χ ε τίσ ε ις, πού θ ά μάς ώ δη γούσ α ν ά 'σ κ ο π α πολύ

I μ α ^ρ υ ά . Ν ο μ ίζ ω άλλω στε πώ ς τά κ ε ίμ ε ν α αυτά, δχι μόνο γ ιά τον ε ιδ ικ ε υ μ έ ν ο

1 μελετητή δεν π α ρ ο υ σ ιά ζο υ ν δ υ σ κ ο λ ίε ς , ά λλ9 ούτε καν γ ιά τον απλώ ς έξ ο ικ ε ιω -

‘ΐ ' μ έ ν ο κάπω ς αναγνώ στη, αφ ού μ ά λ ισ τα ε ιπ ώ θ η κ α ν τόσα σ τις προηγούμενες σ ελ ί-

i δες (σ ελ. 6 6 -6 9 , σημ. Δ ' 24, Δ ' 27, σελ. 73 -8 9 καί σημ. Ε ' 9 ).

Τ ά α ν έ κ δ ο τα γ ρ ά μ μ α τ α τ ο ν Ψ α λ ίδ α κ α ι τ ’ ά λ λ α που δημοσιεύονται έδώ π ρ ο έ ρ χ ο ν τα ι

>ολα άπό τό ’Α ρ χ ε ί ο τού Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο υ , πού β ρ ίσ κ ετα ι φ υ λ α γμ ένο σή-
Ιμ ΐρ α στά Γ ενικά Α ρ χ ε ία τού Κ ράτους. Σημειώ νω στό καθένα τον αύξ. αριθμό πού β χ ε ι
ίπ ά ρ ει κ α τά την ταξινόμηση τού α ρχείου, Ειν* όλα γρ α μ μ ένα στο συνειΟισμένο έ π ισ τ ο λ ικ ό
|χ α ρ τ ί της έπ ο χή ς (διαστάσεω ν συνήθως 23X18,5 έ κ α τ.), σε δ ίφ υλλ α (τετρ α σ έλ ιδ α ), πού έχουν
I συνήθως λευκή τήν τε λ ε υ τα ία σελίδα , στό μέσον τή ς ο π ο ία ς, μ ε τ ά τή δίπλω ση τή ς έ π ισ τ ο -
|λή ζ, γραφόταν ή διεύθυνση: <Τφ Γ εννα ιοτά τω Π ρ ίγ κ η π ι κυρ ίφ Ά λεξά νδρ ιρ τφ Μ αυροκορ-
δάτη>— ΕΙς Μ εσολόγκι» ή <Τω Ε κ λ α μ π ρ ό τα το ) κυρίω Ά λεξάνδριυ τφ Μ αυροκορδάτψ α Ισ ίω ς
—Ε ις Μ εσολόγκι» κ.τ.ό. Σ έ μ ιά άκρη, άνω δεξιά συνήθως, τή ς τ ε λ ε υ τ α ία ς λευ κ ή ς α υτής
Λελίδος ό Μ αυροκορδάτος συνηθίζει νά σημειώνη τά σ τ ο ιχ ε ία πρω τοκόλλου, ό π ω ς Οά λ έ γ α μ ε ,
τόν αποστολέα, τή χρ ονολογία αποστολής, λήψ εω ς κ α ί ά πα ντή σ εω ς κ λ π . Στό υ π ’ άριΟ. 1
γράμμα π .χ . υπάρχουν τ ά εξής *.
1823 — Κ έρκυρα — ’Α θανάσιος Ψ α λ ίδ α ς
Σ ημ(ειω μένον) : 12 Φ εβρ.
Α ήψ(ις] · 11 Μ αρτ.
Ά π [ά ν τη σ ις] : 12 Μαρτ.
’Α πάντηση τού Μ αυροκορδάτου ση μ ειώ νεται μόνον I στό υ π ’ ά ρ. 1 γρ ά μ μ α τού Ψ α λ ίδ α
12 Μαρτ. 1823), στό 2 κ α ι 3 μ ιά κοινή άπάντηση (17 Ί α ν . 1824 «δοθεΤσα ε ϊς τον υΙόν του)
Καί στό ύ π ’ άρ. 7 (28 Φεβρ. 1824).
Σ τά περισσότερα όμως γρ ά μ μ α τα α κολουθεί μ ε τά τό σημείω μα α ύ ιό τή ς α π ρ ω το κ ο λ -
λήσεως» κ α ί σύντομη περίληψ η τού περιεχ^ομένώυ τή ς έπ ισ τολή ς. Ε ίν α ι σ υγκ ινη τικ ό νά δ ια -
440 A . I. Βρανούση

βάζη κ α ν ε ίς μ έ πόση προσοχή σ τ α χ υ ο λ ο γ ε ϊ κ α ί συνοψ ίζει 6 Μ αυροκορδάτος τΙς ύποδείξεις,

τ ις π λ η ρ ο φ ο ρ ίες κ α ι τ ’ ά λ λ α χρ ή σ ιμ α σ τ ο χ ε ΐα που π ε ρ ιε ίχ α ν ot έπ ισ το λ ές του Ψ α λίδα .
*Η ε'χδοσιj τ ώ ν π ε ι μ έ ν ω ν Α κολουθεί π ισ τά την Ορθογραφία των χειρ ογρ ά φ ω ν του Φ α-
λ ίδ α . Σ ' έ λ ά χ ισ τ α σ η μ εία έκ εφ α λ α ιο γ ρ ά φ η σ α το α ρ χ ικ ό γρ ά μ μ α κ α μ μ ιά ς λέξεω ς ή χώρισα
σέ π α ρ α γ ρ ά φ ο υ ς τό πολύ π υ κ νο γρ α μ μ ένο ε κ τ ε ν έ ς κ είμ ενο κ α μ μ ιά ς σελίδος. Κ ράτησα πιστά
δ λ ες τ ις Ιδ ιο τυ π ίε ς τή ς Ο ρθογραφίας, έστω κ α ι Α δ ικ α ιο λ ό γη τες συχνά, (ά μ ά θ ια , Ά ρ β α ν η τιά ,
Μπέέ’δες, Γ κ έ γ κ ιδ ε ς , κ α λ ύ τε ρ ο ν , μ ε γ α λ η τε ρ ο ν , έ ν εμ π ισ τεύ θ η κ α , λ ιπ ο τ ά κ τ η ς , Φ εβρουάριος,
δ ευ τέρ ι, Λ εφ το κ α ρ υά , ε ύ γ ά ζ ε ι, Κ έρ κ υρα ν κ .π .ά .), δ ια λ ε κ τικ ο ύ ς τύπους (Σ τ α ο ύ ς = Σταχούς,
δ ια λ ε μ ε ν ο ι= δ ια λ εγμ έν ο ι, νά σέρη = νά σέρνη. έσκρόπισε, Θεσσαλονίκη — πρβλ. τό Σ αλονίκι),
δ ιπ λ ο τ υ π ίε ς (φ α μ η λ ιά κ α ι φ α μ ιλ ιά , νά προστάξητε κ α ι νά προστάζετε, Β ίλ α ρ ά ς κ α ι Β η-
λ α ρ ά ς) κ .τ .λ .
1 .

ΓΡΑΜ Μ Α ΤΟΥ Ψ ΑΛΙΔΑ Π ΡΟΣ ΤΟΝ Μ α Υ Ρ Ο Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο -12 ΦΕΒΡ. 1823.

[Γ ε ν ικ ά ’Α ρ χ ε ία του Κ ρ ά το υ ς—Ά ρ χ ε ΐο ν Μ αυροκοροάτου, φ ά κ . 2, άρ. 317].

[Φ 1α ] Υ ψ η λ ό τ α τ ε Ή γ ε μ ό ν , Γ ε ν ν α ιο τ ά τ η Ε λ λ η ν ικ ή Ψ υ χ ή !

Κ α ί χ ω ρ ίς ν ά λ ά β ω τ ά γ ρ ά μ μ α τ ά σ α ς (έ π ε ιδ ή δ έν μοΟ έδ ό θ η κ α ν)

κ α ί χ ω ρ ίς ν ά π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ώ δ ιά τ ά γ ε ν ν α ΐά σ α ς κ α ί ε ύ ν ο ϊκ ά π ρ ό ς με φ ρο

ν ή μ α τ α , έ π ρ ό κ ρ ιν α ν ά σ ά ς γ ρ ά ψ ω το ύ ς σ τ ο χ α σ μ ο ύ ς μ ου , το ύ ς ο π ο ίο υ ς

ο ύ δ έ π ρ έ π ο ν ε ίν α ι, ο υ δ έ ά ρ μ ό δ ιο ν ά λ λ ο ς ν α τ ο ύ ς ά κ ο ύ σ η , έξ ω ά π ό τή ν

μ ε γ α λ ό ν ο ια ν κ α ί γ ε ν ν α ιο τ ά τ η ν κ α ρ τε ρ ία ν σ α ς , ή ό π ο ία έ ν ίκ η σ ε κ α ί τοΟ

γ έ ν ο υ ς τή ν ά μ ά θ ια ν κ α ί ά ν α ισ θ η σ ία ν , κ α ί τ ώ ν σ τ ρ α τ η γ ώ ν το υ τή ν ά π ε ί-

θ ε ια ν κ α ί υ π ε ρ ο ψ ία ν , κ α τ ε π ά τ η σ ε κ α ί τ ά π ο τ α π ά κ α ί χ α μ ε ρ π ή φ ε ρ σ ίμ α τα

τ ώ ν τ ο υ ρ κ ο λ α τ ρ ώ ν π ρ ο ε σ τ ώ τ ω ν κ α ί κ α π ε τ α ν α ρ έ ω ν , κ α ί τ έ λ ο ς π ά ν τω ν

έ θ ρ ιά μ β ε υ σ ε κ α ί έ ν α ν τ ίο ν ε ις τή ν έ φ ό ρ μ η σ ιν τ ω ν β α ρ β ά ρ ω ν " Α ρ β α ν ιτ ώ ν

ο ΐτ ιν ε ς ή σ α ν τό ά ν θ ο ς δ λ η ς τή ς Ά ρ β α ν η τ ιά ς κ α ί κ α τ ά τή ν ά ν δ ρ ε ία ν κ

π ο λ ε μ ικ ή ν γ ύ μ ν α σ ιν , κ α ί κ α τ ά τή ν έ μ π ε ιρ ία ν κ α ί β ο υ λ ή ν , κ α ί κ α τά τ<|

π λ ο ύ τ η , ό π ο υ έ σ ύ ν α ξ α ν ά π ό δ?σ ]ν τή ν Φ ο ύ μ ε λ η ν χ ρ ό ν ο υ ς 33 μέ τό ν π ο τ

Τ ε π ε λ ε ν λ ή "Α λή π α σ σ ά ν * έ π ε ιδ ή δ λ ο υ ς σ χ ε δ ό ν α ύ τ ο ύ ς ό π ο υ ε ίς τή ν δ υ τ

κ ή ν Ε λ λ ά δ α έ ν α υ ά γ η σ α ν τ ο ύ ς έ γ ν ώ ρ ισ α π ρ ο σ ω π ικ ώ ς Α κ ρ ιβ έ σ τ α τα .

Έ π ιθ υ μ ο Ο σ α μ έν ά μ έ σ ω ς ν ά σ ά ς φ α ν ε ρ ώ σ ω το ύ ς σ τ ο χ α σ μ ο ύ ς μ ο ι|

δ χ ι δ τι τ ά γ ρ α φ ό μ ε ν α δ έ ν έ χ ο υ ν τή ν α ύ τή ν δ ύ ν α μ ιν μέ τ ά λ εγ ό μ εν

ά λ λ " δ τι τ ώ ν γ ρ α φ ό μ ε ν ω ν τ ά Α μ φ ιβ α λ λ ό μ ε ν α ή μή έ ν ν ο ο ύ μ εν α λ ε ίπ

ό γ ρ ά ψ α ς ν ά κ ά μ η τ ώ ν ά π ό δ ε ιξ ιν κ α ί]δ ια σ ά φ η σ ιν , τ ώ ν δ έ λ ε γ ο μ έ ν ω ν ώ ντε|

π α ρ ώ ν ό λ έ γ ω ν τ ά θ ε ρ α π ε ύ ε ι κ α ί τ ά δ ύ ω . Ά λ λ " α ί π ε ρ ισ τά σ ε ις μ ου δ

μοΟ τό σ υ γ χ ω ρ ο Ο ν , κ α θ ώ ς ε ύ κ ο λ α ή μ π ο ρ ε ΐ ν ά σ ά ς π λ η ρ ο φ ο ρ ή σ η ό Σ

φ α ν ό ς μ ο υ , ό π ο υ σ ά ς έ σ τ ε ιλ α . Κ α ί ά ν έ θ ε ρ α π ε ύ ο ν τ α ν , ευ θ ύ ς έρ χο μ ο

έ λ π ίζ ω δ μ ω ς ν ά θ ε ρ α π ε υ θ ο υ ν μέ τό μ έσ ο ν σ α ς . §

Ή Ε λ λ ά ς , Γ ε ν ν α ιό τ α τ ε ά ν ερ , ε ίς τή ν κ α τ ά σ τ α σ ιν , ό π ο υ εύ ρ (σ κ ετ|

τ ώ ρ α , έ χ ε ι μ π ρ ο σ θ ά τη ς δ ύ ω έ π α ρ χ ία ις π ο λ ύ ά ν ά γ κ α ία ις κ α ί ε ίς α υ ξ η ί?

τη ς, κ α ί ε ίς δ υ ν ά μ ω σ ίν τη ς, κ α ί ε ίς ά σ φ ά λ ε ιά ν τη ς : ή μ έν Α ν α το λ ή

Ε λ λ ά ς τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν , ή δ έ δ υ τικ ή τή ν "Ή π ε ιρ ο ν . Κ α ί ή μ π ο ρ ε ΐ τιν ά ς .jjj

τ α ΐς ν ο μ ίσ η δ ύ ω π ρ ο π ύ ρ γ ια κ α ί ό χ υ ρ ώ μ α τ α , κ α ί έ ν τ α υ τ φ κ α ί όρμητήμ*

ή "Ή π ε ιρ ο ς δ ιά τή ν Γ κ ε γ κ α ρ ιά ν (Ιλ λ υ ρ ικ ό ν ), κ α ί ή Θ ε σ σ α λ ία δ ιά
 ‘ Αθανάσιος Φαλίδας 441

Μ α κ ε δ ο ν ία ν . Κ α ί α ν δ έν π λ α κ ω θ ο ύ ν κ α ί α ί δ ύ ω π ρ ε π ό ν τ ω ς κ α ί π ρ ώ ιμ α ,

π ο τέ δ εν θ ά έχη τό γ έ ν ο ς μ α ς α σ φ ά λ ε ια ν , ο ύ δ έ π λ ο ύ τ η ύ π έ ρ ο γ κ α , όποΟ

έχει ή 'Ή π ε ιρ ο ς κ α ί ή Λ ά ρ ισ σ α ο ύ δ έ α κ έ ν ω τ ο υ ς θ η σ α υ ρ ο ύ ς , όπ οΟ έ χ ε ι
*
ή Θ ε σ σ α λ ία .

[Φ 1β ] Ή ’Ή π ε ι ρ ο ς έχ ει τ α ΐς ά κ ό λ ο υ θ α ις έ π α ρ χ ία ις : τή ν " Α ρ τ α ν , τή ν

Π ρ έβ εζα ν , τή ν Τ ζ α μ ο υ ρ ιά ν (ό π ο υ μ ο ιρ ά ζ ε τ α ι σ έ δ ύ ω , ε ίς Ν τ ά ϊ κ α ί Π α ρ α -

κ ά λ α μ ο ), τ ά Ιω ά ν ν ιν α , τή ν Κ ό ν ιτζα ν , τή ν Π α λ ιά Π ω γ ω γ ια ν ή ν , τό 'Α ρ γ υ ­

ρ ό κ α σ τρ ο , τό Δ έ λ β ιν ο ν (ύ φ ’ δ κ α ί ή μ ισ ή Λ ία π ο υ ρ ιά ), τή ν Δ ε σ ν ίτ ζ α ν , τή ν

Α ύ λ ώ ν α (ό π ο υ έχ ει τή ν ά λ λ η ν μ ισ ή ν Λ ια π ο υ ρ ιά ν κ α ί ,Μ α λ α κ ά σ τ ρ α ν ),

τό Μ π ε ρ ά τι, τή ν Τ ο τ ζ κ α ρ ιά ν , τή ν Τ ο μ ο ρ ίτ ζ α ν , τό Σ κ ρ α π ά ρ ι, τή ν Π ρ εμ ε-

τήν, τό Ν τ α γ κ λ ί, τή ν Γ κ ιό ρ τζ α ν κ α ί Κ ο λ ό ν ια ν .

Ή Θ ε σ σ α λ ία έχ ει τό Ζ η το ύ ν ι, τό ν Β ώ λ ο ν , τή ν Ζ α γ ο ρ ά ν , τή ν Λ ά ρ ισ -

σ α ν , ύ φ 5 ή ν κ α ί ό Τ ο ύ ρ ν α β ο ς, τή ν Ά λ α σ σ ό ν α , τ ά Τ ρ ίκ κ α λ α , ύ φ ’ ά κ α ί τ ά

| "Α γ ρ α φ α , κ α ί το ύ ς Σ τ α ο ύ ς (Κ α λ α μ π ά κ α ν ).

Τ ά β ο υ ν ά , ό π ο υ ξ ε χ ω ρ ίζ ο υ ν τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν ά π ό τή ν Μ α κ ε δ ο ν ία ν

ε ΐν α ι ό 'Ό λ υ μ π ο ς κ α ί τ ά Χ ά σ ια . Τ ά β ο υ ν ά , όπ οΟ ξ ε χ ω ρ ίζ ο υ ν τή ν Ή π ε ι-

I ρ ο ν ά π ό τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν , Μ α κ ε δ ο ν ία ν κ α ί Γ κ ε γ κ α ρ ιά ν , ε ίν α ι ό Π ίν δ ο ς

in a i τό Τ ο μ ό ρ ι.

j Ή Θ ε σ σ α λ ία ε ίς το ύ ς ε ύ φ ο ρ ω τ ά τ ο υ ς κ ά μ π ο υ ς τη ς έχ ε ι ώ ς 70 χ ιλ ιά -

}6ω ν ζ ε υ γ α ρ ιώ ν τό π ο ν , ό π ο υ τό κ ά θ ε ζ ε υ γ ά ρ ι ή μ π ο ρ ε ΐ ν ά δ ώ σ η το υ α ύ θ εν -

(τό το π ο υ 500 γ ρ ό σ ια , κ α ί 1000 τοΟ ζ ε υ γ ίτ η ά π ό γ έ ν ν η μ α μ ο ν α χ ά , έ ξ ω ά π ό

(κ ρ α σ ί, β α μ π ά κ ι, σ ο υ σ ά μ ι, μ ετά ξ ι κ α ί λ ά δ ι. Π λ ο ύ τ ο ν έ χ ε ι ά κ έν ω το ν * ά λ λ ά

(π ό σ ο ς τ ό π ο ς δ ο υ λ ε ύ ε τ α ι τ ώ ρ α ; ώ ς 10 χ ιλ ιά δ ω ν ζ ε υ γ α ρ ιώ ν ’ έ π ε ιδ ή ή Ά ρ *

(β α ν η τιά έ σ κ ρ ό π ισ ε τ ο ύ ς θ ε σ σ α λ ο ύ ς έπ ί Ά λ ή π α σ σ ά ά λ λ ο υ ς ε ίς Θ ε σ σ α ­

λ ο ν ίκ η κ α ί ά λ λ ο υ ς ε ίς Σ έ β β α ις* κ α ί μ ’ δ λ ο ν τ ο ύ τ ο ό τ ό π ο ς έ κ α ν ε τ ό σ α

(γεννή μ α τα , όποΟ ό Ά λ ή π α σ σ ά ς έφ ό ρ τω ν ε κ α ρ ά β ια δ ιά τή ν Ι σ π α ν ία ν
I
καί Ιτ α λ ία ν .

Ή " Η π ε ιρ ο ς δ έν έχ ει μ έν γ ε ν ν ή μ α τ α π ο λ λ ά , έ χ ε ι δ μ ω ς ά σ ή μ ι,

μ ά λ α μ α κ α ί χ ά λ κ ω μ α τό σ ο ν , ό π ο υ π ο υ θ ε ν ά ε ίς τή ν ‘Ρ ο ύ μ ε λ η ν δ έ ν ε ύ ρ ί-

.,σ κ ε τ α ι* έ π ε ιδ ή δ λ η ς τή ς ‘Ρ ο ύ μ ε λ η ς τ ά χ ρ ή μ α τ α ε ίς τή ν "Η π ε ιρ ο ν έ χ ώ ν ε υ -

*αν έ π ί τοΟ Ά λ ή π α σ σ ά κ α ί τοΟ Ά λ ή π α σ σ ά τοΟ ίδ ιο υ ε ίς τή ν Ά ρ β α ν η τ ιά ν

^ ω δ εύ θ η κ α ν κ α ί π ο λ λ ά ό λ ίγ α έκ ο υ β α λ ίσ θ η κ α ν ε ίς τή ν Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο ύ π ο λ ιν .

Τ ά γ έ ν η όποΟ κ α το ικ ο Ο ν σ τή Θ ε σ σ α λ ία ε ίν α ι " Ε λ λ η ν ε ς χ ρ ισ τ ια ν ο ί

(α ί Τ ο Ο ρ κ ο ι . Κ α ΙΤ ο Ο ρ κ ο ι μ ο ν α χ ά ε ΐν α ι ε ίς τή ν Α ά ρ ισ σ α ν , Τ ο ύ ρ ν α β ο ν ,

ρ ίκ κ α λ α κ α ί ε ίς ό λ ίγ α κ ο ν ια ρ ο χ ώ ρ ια . Ο ί έ π ίλ ο ιπ ο ι δ μ ω ς δ λ ο ι κ α ί ε ίς τ ά ς

ιό λ ε ις κ α ί ε ίς κ ω μ ο π ό λ ε ι ς κ α ί ε ίς τ ά χ ω ρ ιά , κ α ί τ ώ ν β ο υ ν ώ ν κ α ί τοΟ κ ά μ ·

ιου, ε ίν α ι δ λ ο ι "Ε λ λ η ν ε ς χ ρ ισ τ ια ν ο ί, κ α τ α β α ρ ε μ έ ν ο ι ά π ό τ ά δ ο σ ίμ α τ α κ α ί

(ϋ ρ α ν ν ία ις, κ α ί οί ό ρ ε ιν ο ί κ α ί π ο λ ε μ ικ ο ί κ α ί φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι, κ α ί μ ά λ ισ τ α σ τό ν

(Ολυμπον κ α ί Χ ά σ ι α .
Τής ’Ηπείρου δέ τά γένη εΐναι δύω, Έλληνες χριστιανοί, καί Άρ·
ί & ν ί τ ε ς χ ρ ι σ τ ι α ν ο ί κ α ί Α ρ β α ν ί τ ε ς ΐ ο Ο ρ κ ο ι . Ε ί ς τ ή ν [Φ 2α ] "Αρταν εΐναι
:ολλά όλίγοι μέσα ΤοΟρκοι, καί στά χωριά εΐναι δλοι "Ελληνες χριστια'
 442 L t. Βρανόέάή

ν ο ί, ε ις τ ό ν κ ά μ π ο ν δ ε ιλ ο ί κ α ί ε ις τ ά β ο υ ν ά π ο λ ε μ ικ ο ί. Σ τη ν Τ ζ α μ ο υ ρ ιά

δ λ η σ έ π έ ν τ ε ■έξη χ ω ρ ιά ε ίν α ι ά ρ β α ν ίτ α ις το ϋ ρ κ ο ι, κ α ί α τ ά έ π ίλ ο ιπ α ,

τ ά π ο λ λ ά , ε ίν α ι “Ε λ λ η ν ε ς κ α ι ’Α ρ β α ν ί τ α ι ς χ ρ ισ τ ια ν ο ί, φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι κ α ί

π ο λ ε μ ικ ο ί, έ ξ ω ά π ό τ έ σ σ α ρ α χ ω ρ ιά , ό π ο υ ε ίν α ι ά ν ά ξ ια δ ιά π ό λ ε μ ο ν , κ α ί

α υ τ ά ε ίν α ι ή Π λ ε σ σ ίβ ιτ ζ α , τό Γ ε ρ ο μ έ ρ ι, ή Φ α ν ε ρ ω μ έ ν η κ α ί τό Φ ο ιν ίκ ι,

τ ώ ν ό π ο ιω ν οί κ ά το ικ ο ι ε ίν α ι ξ ε ν ιτε υ μ έ ν ο ι κ α ί ά μ ά θ ε υ τ ο ι ά π ό ν τ ο υ ­

φ έ κ ι, σ ά ν οί Ζ α γ ο ρ ίσ ιο ι. Ε ίς τό Π α ρ α κ ά λ α μ ο ν δ μ ω ς τή ς Τ ζ α μ ο υ ρ ιά ς δ λ α

τ ά χ ω ρ ιά ε ίν α ι τ ιο λ ε μ ικ ώ τ α τ α , κ α θ ώ ς έ δ ε ίχ θ η κ α ν έπ ί το υ Ά λ ή π α σ σ ά ,

δ σ τ ις δ ιά ν ά έ ξ ο υ σ ιά σ η τη ν Τ ζ α μ ο υ ρ ιά ν έ π ρ ε π ε π ρ ώ τ α ν ά τρ α β ή σ η α υ τά

τ ά χ ρ ισ τ ια ν ικ ά χ ω ρ ιά σ τό μ έρ ο ς το υ μ έ τ α ξ ίμ α τ α ’ κ α ί α ύ τ ά ε ίν α ι ή Λ α μ -

π α ν ίτ ζ α , τοΟ Τ ζ α μ α ν τ ά , το υ Μ π α μ π ο ύ ρ η , το υ Λ ιά , ή Λ ε υ το κ α ρ υ ά , το υ

Κ ο ύ τζη , τ ο υ Λ ύ κ ο υ , ή Φ ε β ε ν ή , ή Λ ίσ τ α κ α ί κ α θ εξ ή ς ώ ς τη ν Κ α κ α β ιά ν το ϋ

Ά ρ γ υ ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ , οί ό π ο ιο ι ώ ς ά γ ν ο ί “Ε λ λ η ν ε ς κ α ί π έ ρ υ σ ι π ρ ό σ μ ε ν α ν ά π ό

τ ο ύ ς Σ ο υ λ ιώ τ α ις μ ό ν ο ν μ π α ρ ο ύ τ η ν κ α ί μ ο λ ύ β ι, δ ιά ν ά π ο λ ε μ ή σ ο υ ν δ ιά τή ν

Ε λ ε υ θ ε ρ ία ν τ ο υ ς , κ α ί δ έ ν τ ο ύ ς έ δ ω κ α ν ’ έ π ε ιδ ή οί π ρ ώ τ ο ι το υ ς Σ ο υ λ ιώ -

τ α ις ή τ α ν π ρ ο δ ό τ α ις , κ α ί ε ίχ α ν σ κ ο π ό ν ν ά κ ά μ ο υ ν α υ τό ό π ο υ έ κ α μ α ν

δ ιά ν ά δ ια λ ά μ ψ ο υ ν οί “Ε λ λ η ν ε ς κ α ί ύ π έ ρ π ά ν τ α ς ή γ ε ν ν α ιο ψ υ χ ία σ ου.

Τ ο Ο το δ έ ν τό έ μ α θ α έ δ ώ , ά λ λ ά τό ή κ ο υ σ α π έ ρ υ σ ι ά π ό το ύ ς ίδ ίο υ ς Π α ρ α -

κ α λ α μ ίτ α ς , ό π ο ϋ κ α ί Μ π α λ τ ιμ ο χ ω ρ ίτ α ις λ έ γ ο ν τ α ι, δ τ α ν έ π ε ρ ν ο ϋ σ α δ ιά

έ δ ώ , μ έ τ ο ύ ς ό π ο ίο υ ς ώ μ ίλ η σ α ά ρ κ ε τ ά κ α ί μοΟ ύ π ο σ χ έ θ η κ α ν ή ρ ω ϊσ μ ό ν .

Φ έ τ ο ς δ μ ω ς , α ν τ ο ύ ς ζ υ γ ώ σ η δ ύ ν α μ ις το ϋ γ έ ν ο υ ς κ α ί το ύ ς δ ώ σ η μ π α -

ρ ο ύ τη , ε ύ θ ύ ς έ ν ώ ν ο ν τ α ι μέ τή ν κ ο λ ώ ν α ν το ϋ γ έ ν ο υ ς , ό π ο ϋ ε ίν α ι ώ ς π έ ν τε

χ ιλ ιά δ ε ς ν το υ φ έκ ι κ α λ ό .

Τ ά Γ ιά ν ν ιν α έ χ ο υ ν Τ ο ύ ρ κ ο υ ς π ο λ λ ά ό λ ίγ ο υ ς μ ό ν ο ν μ έσ α στην{

π ο λ ιτ ε ία , κ α ί σ ’ δ λ α τ ά χ ω ρ ιά ε ίν α ι χ ρ ισ τ ια ν ο ί κ α ί τ ά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α χ ω ρ κ

κ α ί μ α θ η μ έ ν α σ τό ν τ ο υ φ έ κ ι, κ α θ ώ ς τ ά Τ ζ ο υ μ έ ρ ικ α , ή Γ ό τ ισ τ α μέ τό Κ ρ ά ψ ιΙ

κ α ί λ ο ιπ ά γ ε ιτ ο ν ικ ά , ή Λ ά κ κ α ή γ ια ν ν ιώ τ ικ η , ή σ εβ ο μ ένη τό ν σ τρ α τη γ ό ν !

. τ ή ς δ υ τικ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς Μ ά ρ κ ο ν , κ α ί τ ά Κ ο ύ ρ ρ εν τα , ό π ο ϋ ε ίν α ι χ ω ρ ιά το θ |

Μ ε γ ά λ ο υ Λ ό γ κ ο υ κ α ί σ υ ν ο ρ ε ύ ο υ ν μ έ τή ν Λ α μ π α ν ίτ ζ α ν κ α ί Μ π α λ τ ιμ ο ^

χ ώ ρ ια , ό π ο ϋ ά ν ω τ έ ρ ω ε ίπ α .

Ά π ό τ ά 4 4 χ ω ρ ία τ ο ϋ Ζ α γ ο ρ ιο ϋ , ό π ο ϋ δ λ α σ χ ε δ ό ν ε ίν α ι σ χά βουνά ;

μ ό ν ο ν δ ε κ α π έ ν τ ε ε ίν α ι ό π ο ϋ β α σ τ ο ϋ ν ν τ ο υ φ έ κ ι, κ α θ ώ ς ή Λ ά ϊσ τ α , ή Β ο α

β ο ϋ σ α , ή Λ ε σ ν ίτ ζ α , τό Ν τ ε μ π ρ ίν ο β ο , τό Γ ρ ε β ε ν ίτ ι, τό Φ λ α μ π ο υ ρ ά ρ ι κα^

κ α θ εξ ή ς* τ ά έ π ίλ ο ιπ α δ μ ω ς ε ίν α ι κ α λ ά ν ά κ ο υ β α λ ο ύ ν ζ ω ο τ ρ ο φ ία ις σ τ

σ τ ρ ά τ ε υ μ α το ϋ γ έ ν ο υ ς , έ π ε ιδ ή έ χ ο υ ν μ ο υ λ ά ρ ια κ α λά * κ α ί μ ε ρ ικ ο ί π λ ο ς #|

σ ιο ι νά σ υ ν τ ρ έ ξ ο υ ν μ έ ά σ π ρ α . |

[Φ 2$ ] 'Η Παλιά Πωγωνιανή δέν έχέι Τούρκους όλότελα καί εύγάζει

ντουφέκια καλά, δταν τούτα τά χωριά ένωθσϋν, όποϋ καί είναι ήνωμένχ|
μέ τά χωριά τής Ζαγοριδς Σιέπερη, Κότζκα, Χορμόβα καί έπίλοιπα, όπί|
ΐίναι πολεμικώτατα, 1
 Άβανάοιος Φαλίδας 443

Ή Κ ό ν ιτζα μ ό ν ο ν σ τή ν π ο λ ιτ ε ία έχ ει ό λ ίγ ο υ ς το ύ ρ κ ο υ ς, τ ά χ ω ρ ιά

j τη ς δ μ ω ς δ λ α ε ίν α ι χ ρ ισ τ ια ν ικ ά κ α ί γ ε ρ ά σ τά ά ρ μ α τ α , κ α ί δ λ α σ τ ά β ο υ ν ά ,

ι κ α θ ώ ς κ α ί τή ς Π α λ ιά ς Π ω γ ω γ ια ν ή ς κ α ί Ζ α γ ο ρ ιά ς ώ ς τή ν Π έσ τια ν η ν ,

ι όποΟ ε ίν α ι α ί π ύ λ α ις α ί μ ε σ ια ις τή ς ’Η π ε ί ρ ο υ .

| Ε ις το ϋ Ά ρ γ υ ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ τή ν έ π α ρ χ ία ν το υ ρ κ ο ι Ά ρ β α ν ίτ α ις ε ίν α ι

' μ ό νο ν ε ίς τό Ά ρ γ υ ρ ό κ α σ τ ρ ο ν , Λ ιμ π ό χ ο β ο ν κ α ί Α ια ζ α ρ ά τ ι* σ τ ά έ π ίλ ο ιπ α

I δ μ ω ς χ ω ρ ιά ε ίν α ι δ λ ο ι χ ρ ισ τια ν ο ί, γ ερ ο ί σ τά ά ρ μ α τ α , κ α ί μ ά λ ισ τ α ή 'Ρ ί ζ α

j ή π ο λ ε μ ικ ώ τ α τ η , δ π ο υ ε ίν α ι τό Χ ό ρ μ ο β ο , Α ά μ π ο β ο , Α έκ λ ι κ α ί ά λ λ α χ ω -

; ρ ιά δ υ ν α τ ά , όποΟ ή μ π ο ρ ο Ο ν ν ά β α σ τ ά ξ ο υ ν τ α ΐς π ρ ώ τ α ις π ύ λ α ις τ ή ς Ή π ε ί-

j ρου, ε ίς το υ Σ ιο υ μ π ά σ η τό γ ιο φ ύ ρ ι ε ίς τά σ τε ν ά υ π ο κ ά τ ω ά π ό τό Χ ό ρ μ ο β ο .

Τ ο υ Δ ελ β ίν ο υ ή έ π α ρ χ ία έχ ει το ύ ρ κ ο υ ς κ α ί σ τή ν π ο λ ιτ ε ία ν κ α ί σ τ ά

•χ ω ρ ιά τή ς Α ια π ο υ ρ ιά ς, ε ίν α ι δ μ ω ς κ α ί χ ρ ισ τ ια ν ικ ά χ ω ρ ιά κ α ί π ο λ λ ά κ α ί

; δ υ ν α τ ά , κ α θ ώ ς τό Α υ κ ο ό ρ σ ι, ή Ν ίβ ιτ ζ α , τό Α ο ύ κ ο β ο , ό 'Α ϊ β α σ ί λ η ς ,

ιή Χ ε ιμ ά ρ β α , τό Κ ια π ε ρ ό , τό Β ο υ ν ο , οί Δ ρ υ μ ά δ ε ς κ α ί ή Π α λ ά σ α , κ α ί ε ίς

ιτ ό λ ιμ ά ν ι Π ά ν ο ρ μ ο κ α ί κ ά σ τρ ο δ υ ν α τ ό 'σ τ ά χ έ ρ ια τώ ν Χ ειμ α β β ιώ τ ω ν .

'Η Α υ λ ώ ν α έχ ε ι το ύ ρ κ ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς κ α ί ό λ ίγ ο υ ς χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς* ά λ λ ά

ετο ύ τω ν τ ώ ν χ ω ρ ιώ ν ή το υ ρ κ ο σ ύ ν η τι ώ ψ ε λ ε ΐ; όποΟ υ π α ν δ ρ ε ύ ε τ α ι ό τ ο υ ρ κ ο ς

ικ α ί π α ί ρ ν ε ι χ ρ ι σ τ ι α ν ή ν κ α ί ό χ ρ ισ τ ια ν ό ς το ύ ρ κ α ν ;

Ή Τ ο τ ζ κ α ρ ιά δ έν έχ ε ι ό λ ό τ ε λ α χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς , κ α ί- α υ τ ο ί οί Τ ό τζκ η -

ίδ ες, όποΟ ε ϋ γ α ιν α ν ώ ς 40 0 0 , ε ίν α ι οί π ο λ ε μ ικ ώ τ ε ρ ο ι ’Α ρ β α ν ί τ α ι ς * έ π ε ιδ ή

έζοΟ σ α ν π ά ν τ ο τ ε μέ τ ά ά ρ μ α τ α .

Τ ό Μ π ε ρ ά τ ι έχ ει ό λ ίγ ο υ ς χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς , κ α ί το ύ ς π ο λ λ ο ύ ς το ύ ς έχ ε ι

•στόν π ε ρ ίφ η μ ο ν κ ά μ π ο ν τή ς Μ ο υ ζ α κ ίά ς . ‘Η Τ ο μ ο ρ ίτ ζ α έ χ ε ι κ α ί το ύ ρ κ ο υ ς

Ά ρ β α ν ίτ α ις κ α ί χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς , κ α ί χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς π ο λ λ ά δ υ ν α τ ο ύ ς ε ίς τή ν

π ε ρ ιο χ ή ν Γ ρ α μ π ό β α . 'Η Ν τ ε σ ν ίτζ α έχ ει π ο λ λ ά ό λ ίγ ο υ ς χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς ,

κ α θ ώ ς κ α ί τό Σ κ ρ α π ά ρ ι. Τ ό Π ρ εμ έτι κ α ί Ν τ α γ κ λ ί έ χ ε ι το ύ ρ κ ο υ ς π ο λ ε μ ι­

κούς, όποΟ ζ υ γ ώ ν ο υ ν το ύ ς Τ ό τζκ η δ ες, έχ ε ι κ α ί χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς κ α ί σ τή ν

Ιτο λ ιτ ε ία , κ α ί σ τά χ ω ρ ιά . *Η Κ ο λ ό ν ια έ χ ε ι κ α ί το ύ ρ κ ο υ ς κ α ί χ ρ ι­
σ τια ν ο ύ ς π ο λ λ ο ύ ς .
| " Ο λ α ις α ί ά ν ω ε ίρ η μ έ ν α ις έ π α ρ χ ία ις κ α ί τ ο π α ρ χ ία ις (β ιλ α έ τ ια ) τή ς

(Α ρ β α ν η τ ιά ς ε ίς τ ό ν κ α ιρ ό ν τοΟ Ά λ ή π α σ σ ά , όποΟ κ α ί τή ν έ ξ ο υ σ ία ζ ε ν

Ιλη ν, έ π ε ιδ ή τή ν ύ π ό τ α ξ ε κ α ί π ο λ ε μ ικ ώ ς κ α ί β α σ ιλ ικ ώ ς, κ α ί ε ίχ ε κ α ί

κ ο μ ιά κ α ί τή ς έ δ ιδ ε ν , δ τ α ν έσ τρ α το λ ο γ ο Ο σ ε, κ α ί ά ν έ σ κ ο /Φ 3α /τ ώ ν ο ν -

αν κ α ί κ α ν έ ν α ς μ π ο υ λ ο ύ μ π α σ σ η ς σ τή δ ο ύ λ ε υ σ ή το υ , έ δ ιν ε τό ψ ω μ ί τ ώ ν

π α ιδ ιώ ν το υ , δ έν εΟ γ α ζα ν π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο υ ς ά π ό 3 0 .0 0 0 ά ρ μ α τ ω μ έ ν ο υ ς , κ α ί

ούτους μέ μ ε γ ά λ η ν σ φ ίξ ιν , κ α ί σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ν σ ’ α ύ τ ό ν τό ν ά ρ ιθ μ ό ν

;αΙ γ έ ρ ο ν τ ε ς σ τ ρ α τ ιώ τ α ις κ α ί π α ιδ ιά 15 χ ρ ο ν ώ ν , όποΟ το ύ ς έ β λ έ π α μ ε ν

συχνά* σ υ γ κ α τ α λ έ γ ο ν τ α ν κ α ί π ο λ λ ο ί χ ρ ισ τ ια ν ο ί Ά ρ β α ν ίτ α ις . Ά π ό α ύ τ ό ν

ώ ρα τό ν ά ρ ιθ μ ό ν π ρ έ π ε ι ν ά ά φ α ιρ ε θ ο Ο ν δ σ ο ι έ χ ά θ η κ α ν ε ίς δ ιά σ τ η μ α

• ι /β χ ρ ό ν ω ν ά π ό τή ν α π ο σ τ α σ ία ν τοΟ π ο τ έ Ά λ ή π α σ σ ά έ ω ς τ ώ ρ α . Κ α ί

ιύ τ ο ί ε ίν α ι cl ά κ ό λ ο υ θ ο ι ι 800 έ χ ά θ η κ α ν ε ίς τή ν έκ δ ρ ο μ ή ν δ ιά ν ά χ α λ ά ­

σουν τ ό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο ν ’ 1200 μ έσ α σ τό κ ά σ τρ ο ν ά π ό έ π ιδ η μ ία ν σ κ ο ρ β ο υ τι*

ι
 444 A. t.

κ ή ν μ έ δ ε υ τέ ρ ι το υ Ια τρ ο ύ κ α ί οί δ ύ ω ά ρ ιθ μ ο ί* 500 ά ρ β α ν ίτ α ις έχ ά θ η κ α ν

έ ξ ω μ έ τ ο ύ ς β α σ ιλ ικ ο ύ ς σ τη ν π ο λ ιο ρ κ ία ν * 4 0 0 0 έ χ ά θ η κ α ν μ έ τό ν Ή μ έ ρ

π α σ σ ά ν κ ά ί Μ ε χ μ έ τ π α σ σ ά ν ε ίς τη ν Λ ε ιβ α δ ιώ ν * έ π ε ιδ ή έ κ ίν η σ α ν α π ό τά

'Ι ω ά ν ν ιν α μ έ 5000, κ α ί έ γ ύ ρ ισ α ν μ έ 1000* ε ίς τη ν Π ελ ο π ό ν ν η σ ο ν σ τ α ις

ά ρ χ α ΐς έ χ ά θ η κ α ν 400* ε ίς τό Ξ η ρ ό μ ερ ο ε ίς τή ν ά ρ χ ή ν μέ τό ν Ν ο ύ ρ κ α ν

έ χ ά θ η κ α ν 200* ε ίς τ α ΐς μ ικ ρ α ΐς έ κ σ τ ρ α τε ία ις σ τ ά " Α γ ρ α φ α κ α ί Π α τρ α -

τζ ίκ ι 600* σ τη ν μ ε γ ά λ η ν έ κ σ τ ρ α τ ε ία ν ε ίς τή ν Π ελ ο π ό ν ν η σ ο ν μέ Γ κ έγ κ η δ ες

κ α ί Μ α κ ε δ ο ν ίτ α ις κ α ί θ ε σ σ α λ ο ύ ς όποΟ ύ π ε ρ έ β α ιν α ν τ α ις 3 0 .0 0 0 , ή τα ν

ά ρ β α ν ίτ α ις ώ ς 3000* σ τη ν δ εύ τερ η ν έ κ σ τ ρ α τε ία ν το υ Μ ε χ μ έ τ π α σ σ α , ό π ο υ

έ φ θ α σ ε ν ώ ς τ ά Σ ά λ ω ν α κ α ί έγ ύ ρ ισ ε π ίσ ω σ τό Ζ η το ύ ν ι, έ χ α σ ε ν ά ρ β α ν ίτα ις

Κ ο λ ο ν ιά τ α ις κ α ί Σ κ ρ α π α λ ή δ ε ς υ π έ ρ το ύ ς 1 .5 0 0 * σ τό Κ α κ ο σ ο ύ λ ι σ υ μ π ε ­

ρ α ίν ω ν ά έ χ ά θ η κ α ν ώ ς 1000* τό ν π α ρ ε λ θ ό ν τ α Ια ν ο υ ά ρ ιο ν έ ν α υ ά γ η σ ε ν

ώ ς ε ίς μ ε γ ά λ η ν σ κ ό π ε λ ο ν ε ίς τή ν Α ιτ ω λ ία ν κ α τ ά τό Μ ε σ ο λ ό γ κ ι, Β ρα-

χ ώ ρ ι κ α ί 'Α χ ε λ ώ ο ν κ α ί 'Α κ α ρ ν α ν ία ν τό ά ν θ ο ς τή ς Ά ρ β α ν η τ ιά ς ώ ς 1 0 .0 0 0 *

π ό σ ο ι έ γ λ ύ τ ω σ α ν ά π ό α ύ τ ο ύ ς ε ίν α ι ά δ η λ ο ν . Ε ίν α ι κ α ί σ τή ν Α υ λ ώ ν α σ τα -

σ ιά ζ ο ν τ ε ς μ έ τ ό ν Ά χ μ έ τ μ π ε η ν Β λ ό ρ α ώ ς 2000* έ χ ε ι κ α ί ό Χ α σ ά ν μ π εη ς

Β ρ υ ό ν η ς ε ίς τό Μ π ε ρ ά τ ι, όποΟ ά ν τ ισ τ έ κ ε τ α ι ε ίς τή ν σ τ ά σ ιν τή ς Α υ λ ώ ν α ς

500. Π ο λ λ ά ό λ ίγ ο ι λ ο ιπ ό ν μ έν ο υ ν ν ά φ υ λ ά ξ ο υ ν τ ά σ π ή τ ια το υ ς ε ίς δ λ η ν

τή ν Ά ρ β α ν η τ ιά ν .

Ή Θ ε σ σ α λ ία έ π α θ ε τό ϊδ ιο μέ τή ν Ά ρ β α ν η τ ιά , όποΟ δ έν σ ά ς λ α ν ­

θ ά ν ε ι. Π ρ ό ς τ ο ύ τ ο ις έφ θ ε ιρ ε κ α ί ή π α ν ώ λ η π ο λ λ ο ύ ς* κ α ί τ ώ ρ α α ί π ό λ ε ις

τ ή ς Θ ε σ σ α λ ία ς έ ρ ή μ α ξ α ν [Φ 3& ] ά π ό ά ν δ ρ ες. Δ ιά τή ν Μ α κ ε δ ο ν ία ν δ έ\

λ έ γ ω ό λ ο τε λ ώ ς* έ π ε ιδ ή οί π ρ ώ τ ο ι ά γ ιά ν ιδ έ ς τ ο υ ς έ χ ά θ η κ α ν π α ν σ τ ρ α τ ις ΐ

ε ίς τή ν έ κ σ τ ρ α τ ε ία ν τή ς Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ο υ , κ α θ ώ ς κ α ί π ο λ λ ο ί Γ κ έγ κ ιδ ες ά π ό

τό Κ α ρ κ ά ν δ ε λ η κ α ί Π ισ τ ρ ιά ν ι. Ή Θ ρ ά κ η κ α ί ή Π α ρ ισ τ ρ ίδ α π ρ ο σ έ χ ε ι εί4

τ ό ν Π ρ ο υ τ ο ν κ α ί Δ ο ύ .ν α β ιν . Ή κ α θ ό λ ο υ Γ κ ε γ κ α ρ ιά δ ιχ ο σ τ α τ ε ι, δ ιά τ ή "

π ο λ υ α ρ χ ία ν , π ρ ο σ έ χ ε ι κ α ί ε ίς τό ν δ ε σ π ό τ η ν το υ Μ α υ ρ ο β ο ύ ν ιο υ , κ α ί εί

τ ό ν Π ρ έ ν κ α τ ώ ν Μ ε ρ ε ν τ ίτ ίδ ω ν , οί ό π ο ιο ι, ά ν τό σ τ ρ ά τ ε υ μ α τή ς δ υ τικ ή !

Ε λ λ ά δ ο ς φ θ ά σ ο υ ν ε ίς τ ά ς π ύ λ α ς τή ς 'Η π ε ίρ ο υ , α υ τ ο ί ε ίν α ι ά ρ κ ετο ί ν{\

κ α τ α ρ ο υ φ ή σ ο υ ν τή ν Γ κ ε γ κ α ρ ιά . βΗ Μ π ό σ ν α έ π α π ε ιλ ε ΐτ α ι ά π ό τή ν Σ ερ ­

β ία ν κ α ί Έ ρ τ ζ ε γ ο β ίν α ν . Ή 'Α σ ι α τ ι κ ή Τ ο υ ρ κ ιά , ά ν κ α ί κ α θ ' έα υ τή ν ά ν ς

ξ ία , μ ' δ λ ο ν το Ο το κ α τ α γ έ ν ε τ α ι ε ίς τό ν Π ε ρ σ ικ ό ν π ό λ ε μ ο ν κ α ί ε ίς τή

ά π ο σ τ α σ ία ν τοΟ Π α σ σ ιά ά π ό τό " Α κ ρ ι.

Κ α ί το ύ τη ε ίν α ι ή π ο λ ε μ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ ις τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν μας* ή ί

π ο λ ιτ ικ ή ό π ο ία ; Π ο λ ύ χ ε ιρ ό τ ε ρ η ά π ό τή ν π ο λ ε μ ικ ή ν * έ π ε ιδ ή τ ά νο υ νεχή

α τ ε ρ α β ιτ ζ ά λ ια , κ α ί μ ά λ ισ τ α ό Χ α λ έ τ έφ έντη ς, κ α θ ώ ς κ α ί οί π α λ α ιό χ ε ρ ο »

π ρ α κ τ ικ ώ τ ε ρ ο ι π α σ σ ά δ ε ς κ α ί π ισ τ ό τ ε ρ ο ι, σ ά ν ό Χ ο υ ρ σ ή τ π α σ σ ά ς , έφ ονε

θ η κ α ν ά π ό τ ό ν μ έ ν α ν Σ ο υ λ τ ά ν ο ν , όποΟ δ έ ν έ ν τρ έ π ο ν τ α ι οί Ε ύ ρ ω π α Τ ·;

ν ά τ ό ν ό ν ο μ ά ζ ο υ ν μ έ γ α ν α ύ θ έν τη ν .

' Τά πράγματα λοιπόν τής, Τουρκιάς είναι Ακριβέστατα είς τήν κατ*
aTCWiv ύποΟ € ίπ α . Τήν κατάστασιν # μ ω ς τοΟ γένο υ ς μ ας δέν τήν ήξεύρι'
 'Αθανάσιός Ψ α^βάς 446

J έ κ ε ΐν ο δ μ ω ς ό π ο υ ή μ π ο ρ ώ ν α σ υ μ π ε ρ ά ν ω ε ίν α ι τ ο ύ το , δ τι τό γ έ ν ο ς μ α ς

| ε ίν α ι ά μ α θ έ ς , ά τε χ ν ο ν κ α ι π τ ω χ ό ν . Ε ίν α ι δ μ ω ς ά γ χ ίν ο υ ν , ά ν δ ρ ε ΐο ν κ α ί

j ό ρ μ η τ ικ ό ν . "Έ χει κ α ι δ ιχ ό ν ο ια ις, ά λ λ * α ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α ις π ρ ο έ ρ χ ο ν τ α ι ά π ό

! το ύ ς Τ ο υ ρ κ ο λ ά τρ α ς, ό π ο υ σ ώ ζ ο ν τα ι, κ α ί ό π ο υ χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ι κ α θ ά ρ ισ μ α

μέ το ν ώ φ ε λ ιμ ώ τ ε ρ ο ν κ α ί ή σ υ χ ώ τε ρ ο ν τρ ό π ο ν , ό π ο υ οί φ ρ ό ν ιμ ο ι σ τ ο χ α -

σθοΟ ν. Κ α ί δ τ α ν οί Τ ο υ ρ κ ο λ ά τρ α ις κ α ί τρ υ φ ή λ ο ί κ α ί οί ύ π ε ρ η φ α ν ο ϊσ χ υ ·

ρ ο γ ν ώ μ ο ν ε 'ς μέ δ ια φ ό ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς λ ε ίψ ο υ ν , τ ό τ ε κ α ί α ί δ ιχ ό ν ο ια ις θ ά π α ύ *

σ ο υ ν ά ν α μ φ ιβ ό λ ω ς . Τ ά έ π ίλ ο ιπ α δ μ ω ς λ ά θ η τή ς ά μ α θ ία ς κ α ί ά ν α ισ θ η -

σ ία ς εύ κ ο λ α ή γ ε ν ν α ία φ ρ ό ν η σ ίς σ α ς τ ά έ ξ ο μ α λ ίζ ε ι, κ α θ ώ ς κ α ι έ ω ς τώ ρ α

τά έξ ω μ ά λ ισ ε. Κ α ί α ν οί "Η ρ ω ες το υ γ έ ν ο υ ς έ π ιθ υ μ ο υ ν τ ό π ο υ ς , ά ν έ π ι-

j θ υ μ ο υ ν χ ρ ή μ α τ α , ίδ ο ύ π ρ ό κ ε ιν τ α ι α ύ τ ά ε ίς τη ν Ά ρ β α ν η τ ιά ν κ α ί θ ε σ σ α ·

i λ ία ν τό σ α , δ σ α ο υ δ έ ν ά τ ά ίδ ε α σ θ ο υ ν ή μ π ο (Φ 4α J p o G v . Κ α ί τ ώ ρ α εύκο-

| λ ώ τ ε ρ α ή μ π ο ρ ο υ ν ν ά π η γ α ίν ο υ ν ν ά τ ά ά π ο κ τή σ ο υ ν , π α ρ ά όποΟ ή ξ ε ύ ρ ο υ ν

j ν ά τά λ ο γ α ρ ιά σ ο υ ν * δ ιό τι έ κ ε ΐν ο ι, ό π ο υ θ ά τ ά έ φ ύ λ α γ α ν , έ χ ά θ η κ α ν ε ίς

j τη ν Α ιτω λ ία ν κ α ί ε ίς τη ν Π ελ ο π ό ν ν η σ ο ν .

• Ή γ ν ώ μ η μ ο υ λ ο ιπ ό ν ε ίν α ι ή ά κ ό λ ο υ θ ο ς : Ά φ ’ ο δ ά π ο π α σ τ ρ ε υ θ ή

! τό ά ν θ ο ς ,τ ή ς Ά ρ β α ν η τ ιά ς , ό π ο ϋ α ύ τ ο υ έ ν α υ ά γ η σ ε , τ ά έ λ λ η ν ικ ά σ τρ α τε ύ -

; μ α τ α ν ά π ρ ο χ ω ρ ή σ ο υ ν ε ίς τή ν " Η π ε ιρ ο ν ά ξ ίω ς τή ς Ε λ λ ά δ ο ς , κ α ί ό λ ίγ α

I π ο λ ε μ ικ ά π λ ο ία ν ά ά π ο κ λ ε ίσ ο υ ν τή ν Π ρ έ β ε ζ α ν κ α ί Π ά ρ γ α ν δ ιά θ α λ ά σ σ η ς ,

■ κ α ί έν α μ έρ ο ς το υ σ τρ α το ύ ά π ό " Α ρ τ α ν δ ιά ξ η ρ ά ς ν ά π ρ ο χ ω ρ ή σ η ε ίς

i Π ρ έβ εζα ν , κ α ί τό ά λ λ ο τό π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ν ν ά φ θ ά σ η τ ά Π έ ν τε Π η γ ά δ ια ,

; δ π ο υ θ έλ ο υ ν εύρη τό σ ο υ ς σ υ ν τρ ό φ ο υ ς, ό π ο υ θ ά θ α υ μ ά ζ ο υ ν , φ θ ά ν ει δ μ ω ς

I νά ε ίν α ι ά ρ κ ετό τό σ ώ μ α κ α ί ν ά φ ερθή Έ λ λ η ν ικ ά π ρ ό ς τ ο ύ ς σ υ ν α δ ε λ φ ο ύ ς

>τ ο υ χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς. Ε ίπ α ά ρ κ ετό , δ ιά ν ά έ γ κ α ρ δ ιω θ ο Ο ν κ α ί Τ ζ ο υ μ ε ρ κ ιώ τ α ις

|κ α ί Λ α κ κ ιώ τ α ις κ α ί οί λ ο ιπ ο ί, όποΟ ε ίπ α ά ν ω τ έ ρ ω ' κ α ί δ χ ι 200 ή 30 0 ά ν-

•θ ρ ω π ο ι σ ά ν τό ά π ε ρ α σ μ έ ν ο ν κ α λ ο κ α ίρ ι, ά λ λ ά π έ ν τ ε κ α ί έξ χ ιλ ιά δ ε ς , κ α ί

νμ έ δ ε κ α π έ ν τ ε κ α ν ό ν ια κ α ί κ φ μ μ ιά 300 κ α β β α λ λ α ρ έ ο υ ς . Κ α ί έ λ λ η ν ικ ά ν ά

:φ ερθούν, ό π ο υ ν ά μ ή ν ά ρ π ά ζ ο υ ν τό β ιό τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν κ α ί ν ά τό π ο υ λ ο Ο ν ,

κ α θ ώ ς έ κ α μ α ν π έρ υ σ ι οί κ α π ιτ α ν α ρ έ ο ι Σ ό υ λ ιώ τ α ις κ α ί ό έ π ά ρ α τ ο ς * Β α ρ -

• ν α κ ιώ τ η ς. Κ α ί τό τ ε , ά ν ά κ ο λ ο υ θ ή σ ο υ ν , ώ ς ε ίπ α , θ ά α ύ ξ ή σ ο υ ν τό σ ο ν όπ οΟ

σέ δ έκ α ή μ έρ α ις φ θ ά ν ο υ ν σ χ α ις π ρ ώ τ α ις π ύ λ α ις τή ς 'Η π ε ίρ ο υ , όποΟ ε ίν α ι

στόν Π ίν δ ο ν , Ό σ τ α ν ίτ ζ α ν , Κ ό ν τζ α ν , Π έ σ τια ν η κ α ί Χ ό ρ μ ο β ο . Ε π ε ιδ ή οί

π α ρ α θ α λ ά σ σ ιο ι ά π ό τή ν Χ ε ιμ ά β β α ν π λ α κ ώ ν ο υ ν ε ύ θ ύ ς τό Δ έ λ β ιν ο ν κ α ί

ά ν α β α ίν ο υ ν σ τό Σ ο π ό τ ι, τοΟ 'Α ρ γ υ ρ ο κ ά σ τ ρ ο υ , σ τή ν Κ α λ ιά σ α ν κ α ί σ τό

βουνό τή ς Π α λ ά σ α ς* φ θ ά ν ει ν ά το ύ ς π η γ α ίν ο υ ν κ α ί 4 ή π έ ν τ ε κ α ρ ά β ια ν ά

Λ ιά σ ο υ ν τ ό κ ά σ τρ ο Π α λ έρ μ ο κ α ί ν ά το ύ ς δ ώ κ ο υ ν μ π α ρ ο ύ τη ν . Κ α ί τ ό τ ε έ κ ε ΐ-

WH ά π ό τό Σ ο π ό τ ι έ ν ώ ν ο ν τα ι μέ τ ά Μ π α λ τ ιμ ο χ ώ ρ ια κ α τ ά τή ν Χ ρ υ σ ο β ίτ ζ α ν

<cxl Κ α κ α β ι ά ν , έ χ ο ν τ ε ς ά ν τ ικ ρ ύ τή ν 'Ρ ί ζ α ν , Α ο υ ν τ ζ α ρ ιά , Ζ α γ ο ρ ιά , Δ ρ ό π ο *

λϊν, κ α ί π ί σ ω της τ ή ν Π α λ ι ά Π ω γ ω ν ι α ν ή ν κ α ί έ τ ζ ι έ ν ώ ν ο ν τ α ι δ λ ο ι , καθώ ς

ίούς είναι ώμιλημένον καί καρτεροΟν μέ προθυμίαν, καί γίνονται aOtol
*■!<...... . .. >1
1.. » < .. «
*■' * δι*γρ##ί1 ή U Σουλιώτης,
446 Α. ί. βρανβύοi) 1*. Λ. 41Μ14.
4

π ρ ό μ α χ ο ι τ ο ϋ Ε λ λ η ν ικ ο ύ , ό π ο υ θ ά ε ίν α ι α τ ά 'Ι ω ά ν ν ιν α ή ν ω μ έν ο ς μέ Τ ζο υ -

μ ε ρ κ ιώ τ α ις , Λ α κ κ ιώ τ α ις κ α ί έ π ίλ ο ιπ ο υ ς , ό π ο υ θ ά γ έ ν ο υ ν 1 5 .0 0 0 . Κ α ί έτζι

ώ ς ό π ισ θ ο φ υ λ α κ ή θ ά π ρ ο χ ω ρ ή σ η σ το Ά ρ γ υ ρ ό κ α σ τ ρ ο ν χ ω ρ ίς π ό λ ε μ ο ν , κ α ί

θ ά εύ ρ η έκ εΐ κ α ί τ ο ύ ς π ρ ο μ ά χ ο υ ς ώ ς 5000.

Τ ό [Φ 4 Ρ ] ϊδ ιο κ α ί τ α υ τ ο χ ρ ό ν ω ς π ρ έ π ε ι, σ τ ο χ ά ζ ο μ α ι, νά* ά κ ο λ ο υ -

θ ή σ η κ α ί ή ά ν α τ ο λ ικ ή Ε λ λ ά ς ε ίς τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν , δ ιά ν ά φ θ ά σ η τη ν έρχο-

μ έν η ν ά ν ο ιξ ιν ε ίς τ ά ς π ύ λ α ς τή ς Θ ε σ σ α λ ία ς , ό π ο υ ε ίν α ι το υ Μ π α μ π ά ,

τή ς Ά λ α σ σ ό ν α ς , τ ώ ν Γ ρ ε β ε ν ώ ν ώ ς τό Π ίσ ω ν τ έ ρ ι, όποΟ ν ά ά σ φ α λ ίσ η

τή ν ''Η π ε ιρ ο ν ά π ό τή ν Μ α κ ε δ ο ν ία ν .

Σ ά ς β ε β α ιώ ν ω δ τι α ύ τ α ις α ί δ ύ ω έ κ σ τ ρ α τε ία ις θ ά εύτυχή σ ουν*

έ π ε ιδ ή π ο υ θ ε ν ά σ τ ρ α τ ό π ε δ α δ ε ν θ ά ά π α ν τ ή σ ο υ ν . Α ί π υ λ α ις , ό π ο υ ε ίπ α ,

ε ίν α ι τό σ ο ν σ τ ε ν α ις , ό π ο υ 200 σ τ ρ α τ ιώ τ α ις ή μ π ο ρ ο ϋ ν ν ά ε μ π ο δ ίσ ο υ ν χ ιλ ιά ­

δες* ά λ λ ά κ α ί ποΟ ά π ό μ ε ιν α ν π λ έ ο ν χ ιλ ιά δ ε ς ν ά έ λ θ ο υ ν ; Α υ το ί οί φ όβοι

έ ν σ π ε ίρ ο ν τ α ι ά π ό το ύ ς Τ ο υ ρ κ ο λ ά τ ρ α ις σ ά ν φ ό β η τρ α οί έ π ά ρ α τ ο ι, κ α ­

θ ώ ς κ α ί τό π ρ ό β λ η μ α τ ώ ν χ ρ η μ ά τ ω ν τ ά χ α , ό π ο υ χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ι δ ι* α ύ ·

τ α ΐς , κ α ί δ έ ν έ χ ο υ ν . Α ύ τ ο ϋ δ μ ω ς , όποΟ σ τέ κ ο ν τα ι ά ρ μ α τ ω μ έ ν ο ι χ ρ ε ιά ­

ζ ο ν τ α ι π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α ά σ π ρ α κ α ί ζ ω ο τ ρ ο φ ία ις , κ α ί χ ω ρ ίς έ λ π ίδ α ν ά π ά ρ ο υ ν

ά π ό τ ο ύ ς έ χ θ ρ ο ύ ς. "Α ν δ μ ω ς οί ίδ ιο ι έφ ο ρ μ ή σ ο υ ν , ο ύ δ έ ζ ω ο τ ρ ο φ ία ις θ ά .

χ ρ ε ια σ θ ο ϋ ν * έ π ε ιδ ή θ ά ε ΰ ρ ο υ ν τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν , κ α ί έ χ ο υ ν κ α ί β ε β α ία ν έ λ π ίδ α \
κ α ί τ ο ύ ς λ ο ιπ ο ύ ς ά δ ε λ φ ο ύ ς τ ο υ ς ν ά έλ ευ θ ερ ώ σ ο υ ν , κ α ί ά σ π ρ α ά ν α ρ ί-

θ μ η τ α ν ά π ά ρ ο υ ν σ τή ν Ά ρ β α ν η τ ιά , κ α ί π ίσ ω ν ά μ είν η ό τ ό π ο ς το υ ς ή σ υ ­

χ ο ς , ό π ο υ ν ά δ ο υ λ ε ύ ε τ α ι ά π ό το ύ ς γ έ ρ ο ν τ α ς κ α ί ά ν α ξ ίο υ ς το ϋ π ο λ έ μ ο υ [
κ α ί ά π ό τ α ΐς γ υ ν α ίκ ε ς κ α ί ν ά κ α λ λ ιε ρ γ ή τ α ι κ α ί ν ά π λ ο υ τ ίσ η κ α ί ά π ό

λ ά φ υ ρ α ό π ο ϋ θ ά σ τ έ λ ν ο υ ν οί έ δ ικ ο ί το υ ς ά π ό τό ν π ό λ ε μ ο ν .

Ε ίν α ι χ ρ ε ία ά κ ό μ η ν ά κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ν π ο λ λ ά ό γ λ ίγ ω ρ α ώ ς δ έκ α

β ά ρ κ α ις κ α ν ο ν ιέ ρ α ις ε ίς τό Λ ο υ τρ ά κ ι, ό π ο υ ν ά δ ίδ ο υ ν π α ν τ ο ύ ε ίς τό ν

κ ό λ π ο ν τ ό ν Ά μ β ρ α κ ικ ό ν τό ν τρ ό μ ο ν , κ α ί ν ά σ υ ν ε ρ γ ή σ ο υ ν κ α ί ε ίς τ ή ν |

τ α χ ε ΐα ν π α ρ ά δ ο σ ιν τή ς Π ρ έ β ε ζ α ς , κ α ί ε ίς ά λ λ α π ο λ λ ά ν ά χ ρ η σ ιμ ε ύ σ ο υ ν *

δ ιά ά π ό β α σ ιν σ τ ρ α τ ο ϋ , ό π ο ϋ ή β α θ ύ ν ο ιά σ α ς κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι. Π ρ ό π ά ν τω ν *

ε ίν α ι χ ρ ε ία ν ά π ε ρ ιπ ο ιη θ ή ό σ τό λ ο ς το ϋ γ έ ν ο υ ς , κ α ί ν ά μή π ικ ρ α ίν ο υ ν !

τ ο ύ ς ν α υ τ ικ ο ύ ς Ύ δ ρ ιώ τ α ις , ό π ο ϋ έ κ α μ α ν τ ά ά δ ύ ν α τ α δ υ ν α τ ά ε ίς τή ν |

Σ ω τ η ρ ία ν το ϋ γ έ ν ο υ ς , οί ύ π ε ρ ή φ α ν ο ι κ α ί π λ ε ο ν έ κ τ α ις Μ ω ρ α ΐτ α ις , δ ιά vd |

μ ή ν ά κ ο λ ο υ θ ή σ η σ χ ίσ μ α ά π ό δ υ σ α ρ έ σ κ ε ια ν , κ α ί ά κ ο λ ο ύ θ ω ς β λ ά β η κα^<

κ ίν δ υ ν ο ς* έ π ε ιδ ή κ α ί ή ξ ε ύ ρ ω , δ τι οί π ρ ο ε σ τ ο ί το ϋ Μ ω ρ έ ω ς έ σ υ ν ή θ ισ α ν ά π ο |

τ ο ύ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς, κ α ί ά γ α π ο ϋ ν τ ά π α ρ ό μ ο ια , κ α ί σ τ ο χ ά ζ ο ν τ α ι

τ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς , ό π ο ϋ έ θ υ σ ιά σ θ η κ α ν , δ τι ε ίχ α ν χ ρ έ ο ς , κ α ί α ύ το ί [Φ 5 α ] e ij
ά ν τ α μ ο ιβ ή ν δ έ ν έ χ ο υ ν χ ρ έ ο ς ν ά το ύ ς δ ώ σ ο υ ν τίπ ο τ ε , |

Ή μ ε γ ά λ η σ ο υ κ α ί π ε ρ ίπ υ σ τ ο ς φ ρ ό ν η σ ις , π ισ τ ε ύ ω , δ τι θ ά θ ε ρ α π ε ύ ε ι

Κ αί α ύ τ ό τό π ά θ ο ς τ ο υ ς , κ α ί μ ά λ ισ τ α τώ ρ α , όποΟ τό π ρ ά γ μ α ζ υ γ ώ ν \'

σ τ ή ν ά κ μ ή ν , ά π ο δ ε ίχ ν ω ν τ ά ς το υ ς τό ν κ ίν δ υ ν ο ν , ό π ο ϋ ή μ π ο ρ ε ΐ ν ά π ρ ο έ λ θ 1

άπό παρόμοιαις δυσαρέσκειαις καί σχίσματα, τά όποια ήμποροϋν νά Τ {

I
l>
3
f
'Αθανάσιος Φαλ(6α£ U 1

α υ ξ ή σ ο υ ν ot σ ω ζό μ εν ο ι Τ ο υ ρ κ ο λ ά τρ α ις σ τό ν Μ ω ρ έ α ν , τ ο ύ ς ό π ο ίο υ ς ή θ ε ία

j δ ίκ η δ λ ο υ ς ό μ ο υ ν ά το ύ ς ά σ τ ρ α π ό κ α ιε , τι μ ε γ ά λ η ώ φ έ λ ε ια θ ά ή τ α ν !

i Ώ ς τό σ ο ν ή ν α υ τ ικ ή εΤ ναι ά ν α γ κ α ία ε ίς τή ν έ κ σ τ ρ α τ ε ία ν τή ς Ή π ε ί-

; ρ ου, κ α ι δ ιά τη ν Π ρ έβ εζ α ν , κ α ι δ ιά τό Π ά ν ο ρ μ ο τή ς Χ ε ιμ ά β ρ α ς , ό τιο Ο

| ά π ό έκει ν ά κ τυ π ή σ η κ α ί ν ά έ ξ ο υ σ ιά σ η τή ν Α υ λ ώ ν α (σ ά ν ό Ά λ ή π α σ σ α ς ),

j δ ιά νά π έσ η υ σ τέ ρ α μ όνη τη ς ή Λ ια π ο υ ρ ιά κ α ί Τ ο τ ζ κ α ρ ιά , κ α ί ε υ θ ύ ς ν ά

ϊ ά ρ χ ίσ η τό ντο υ φ έκ ι σ τη Γ ρ α μ π ό β α κ α τ ά τό Σ ιέ ν ε π ρ ίμ τ , δ π ο υ τ ά 'Α κ ρ ο *

j κ ε ρ α ύ ν ια κ α ί α ί π ύ λ α ις τή ς Ά ρ β α ν η τ ιά ς δ ιά τή ν Γ κ ε γ κ α ρ ιά α ί κ υ ρ ιώ τ ε ρ α ις

. κ α ί δ υ ν α τ ώ τ ε ρ α ις .
1 " Α χ ! α ν ε ΐχ ε τό γ έ ν ο ς μ α ς ώ ς δ έ κ α χ ιλ ιά δ ε ς σ τ ρ ά τ ε υ μ α ξ έ ν ο ν

; τα κ τ ικ ό ν , μ ισ θ ω τό ν , τί μ ε γ ά λ α θ α ύ μ α τ α θ ά κ α τ ώ ρ θ ω ν ε ! κ α ί μ ά λ ισ τ α τώ *

; ρ α , ό π ο υ ή 'Α γ γ λ ία , ά φ ' ο δ ό Μ ισ έλ λ η ν ύ π ο υ ρ γ ό ς τη ς Κ α σ τ λ ε α ρ ή ς ά π ό

\ θ ε ία ν δ ίκ η ν έφ ο νεύ θη κ ε, κ α ί ό φ ιλ έ λ λ η ν Κ α ν ν ίγ κ ιο ς έ γ ιν ε ν ύ π ο υ ρ γ ό ς τ ώ ν

. έξ ω π ρ α γ μ ά τ ω ν , κ α θ ώ ς μέ β ε β α ιώ ν ο υ ν οί φ ίλ ο ι μ ο υ ά π ό Λ ό ν δ ρ α ν ά π ό

' τ α ΐς 24 π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ , κ υ τ τ ά ζ ε ι τή ν Ε λ λ ά δ α μ έ Ιλ α ρ ό ν

j μ ά τι, τ ώ ρ α λ έ γ ω , ά ν έ σ τε λ ν ε 4 0 9 0 τ α κ τ ικ ά μ έ ά λ λ α ις τ ό σ α ις ά τ α κ τ α

:σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α σ τη ν "Η π ε ιρ ο ν * κ α ί 6 .0 0 0 τ α κ τ ικ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α μ έ ά λ λ α ις

ιτ ό σ α ις ά τ α κ τ α ε ίς τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν , τ ό τ ε τό γ έ ν ο ς θ ά έ λ α μ π ε ν ύπερ*

ίβ ο λ ικ ά , θ ά έ π λ ο ύ τ ιζ ε , κ α ί θ ά ε ΰ γ α ζ ε τ ά έ ξ ο δ α έ κ α τ ο ν τ ά δ ιπ λ α , κ α ί θ ά

ιτ ε λ ε ίω ν ε τό π α ν ' κ α ί ό γ λ ίγ ω ρ α θ ά ύ π ό τ α ζ ε τό π ά ν . Κ α ί τ ο ύ το τό τ α κ τ ι­

κ ό ν μ ισ θ ο ^ τό ν δ έν τό χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ν τό γ έ ν ο ς δ ιά π ά ν τ α , ά λ λ ά δ ιά έ ν α ν

{χρόνον, κ α ί υ σ τέρ α έ σ ύ σ τ α ιν ε ν έ δ ικ ό ν το υ κ α ί π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ ο ν κ α ί κ α λ ή -

τερ ο ν. Τ ο ύ το τό τα κ τ ικ ό ν θ ά χ ρ η σ ίμ ε υ α ν 6 χ ι δ ιά τ α χ ε ία ν π ρ ο χ ώ ρ η σ ιν ,

ά λ λ ά κ α ί δ ιά τ α π ε ίν ω σ ιν μ ε ρ ικ ώ ν κ α π ιτ α ν α ρ έ ω ν κ α ί ίσ χ υ ρ ο γ ν ω μ ό ν ω ν

ύ π ερ η φ ά ν ω ν π ρ ο ε σ τ ώ τ ω ν ύ π ε ρ ο π τ ικ ώ ν τή ς ά ν θ ρ ω π ό τ η τ ο ς , [Φ 5$ ] ώ ς

κ ο υ ρ κ ο μ α θ η μ ένω ν κ α ί το υ ρ κ ο λ α τ ρ ώ ν .

j.., ‘Η μ ε γ ά λ η σ ο υ φ ρ ό ν η σ ις, γ ε ν ν α ιό τ η ς , κ α ί κ α ρ τ ε ρ ο ψ υ χ ία , π ισ τ ε ύ ω ,

ό γ λ ίγ ω ρ α θ ά ύ π ε ρ ν ικ ή σ η δ λ α ις τ α ις δ υ σ κ ο λ ία ις , κ α ί θ ά κ α τ α σ τ ή σ η ς

!:ό γ έ ν ο ς δ χ ι μ ό νο ν ζ ώ ν , ά λ λ ά κ α ί λ α μ π ρ ό τ ε ρ ο ν ά π ό το ύ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς το υ .

{ Ε π ειδ ή τό π ά λ α ι ή το ν δ ιη ρ η μ έ ν ο ν , ώ ς γ ν ω σ τ ό ν σ α ς , τό έ θ ν ο ς ε ίς π ο λ λ ά

ί? ένη ά ν τ ιπ ο λ ιτ ε υ ό μ ε ν α , κ α ί έ π ά σ χ ισ α ν οί φ ρ ό ν ιμ ο ι ν ά τό έ ν ώ σ ο υ ν ε ίς έν

/ένο ς μέ τό ά μ φ ίκ τ υ ο ν ικ ό ν ,κ ρ ιτ ή ρ ιο ν ’ ά λ λ ά δ έν έ π ρ ό φ θ α σ α ν έξ α ιτ ία ς

ώ ν έ ξ ω τ ε ρ ικ ώ ν π ο λ έ μ ω ν , κ α ί τ ώ ν έ σ ω τε ρ ικ ώ ν . Τ οΟ το δ μ ω ς τ ώ ρ α κ α τω ρ *

•ώ θηκε μ έ τ ό ν χ ρ ισ τ ια ν ισ μ ό ν , κ α ί δ λ ο τ ό έθ ν ο ς ε ΐν α ι ή ν ω μ έ ν ο ν μ έ τ ό ν τ ίμ ιο ν

π α υ ρ ό ν, κ α ί τ ά σ χ ίσ μ α τ α , όποΟ έχ ει τ ώ ρ α , ή όποΟ ή μ π ο ρ ε ΐ ν ά έ χ η , ε ΐν α ι

π ρ ο σ ω π ικ ά ά π ό π ά θ η ίδ ια ίτ ε ρ α , κ α ί δ χ ι έ θ ν ικ ά * κ α ί τ ά Ιδ ια ίτ ε ρ α π ά θ η ,

μ ερ ικ ά τώ ν π ρ ο ε σ τ ώ ν , εύ κ ο λ α δ ιο ρ θ ώ ν ο ν τ α ι, ή μ έ μ ία ν α ύ σ τ η ρ ά ν π ρ ο σ ­

οχήν, ή μέ μ ία ν χ ρ ή σ ιμ ο ν έ ξ ό ν τ ω σ ιν τοΟ έ μ π α θ ο ϋ ς δ ιά τ ό κ ο ιν ό ν

μμφ έρον, ώ ς Ζ ιζ α ν ίο υ .

[ Σ τ ο χ ά ζ ο μ α ι, 6 τι ή β ο υ λ ή ΐο ΰ γ έ ν ο υ ς θ ά θ ε ο ’π ί σ ή ε ίς τή ν ΓΊεΧοττόν·
ί|ϋ θ ν κ α ί δ ιά τή ν ά ν α τρ ο φ ή ν τ ώ ν π α ιδ ιώ ν , κ α ί θ ά δ ιο ρ ίσ η σ χ ο λ ε ία κανό*

ίκά κατώ τερα, είς τά ό π ο ια νά π α ιδ εύ ω ντα ι τά Ε λ λ η ν ό π ο υ λ α ά π ό τά

448 Α. ί. δρανόύσί)

π έ ν τ ε χ ρ ό ν ια ώ ς τ ά δ ώ δ ε κ α γ ε ν ικ ώ ς δ λ α τη ν ίε ρ ά ν κ α τή χ η σ ιν , τή ν ίε ρ ά ν

Ισ το ρ ία ν , τή ν Ισ το ρ ία ν το υ γ έ ν ο υ ς , τή ν ά ρ ιθ μ η τικ ή ν , τή ν γ ε ω γ ρ α φ ία ν

τοΟ Έ λ λ η ν ικ ο Ο Κ ρ ά τ ο υ ς δ ιε ξ ο δ ικ ά , κ α ί τ ώ ν ά λ λ ω ν τ ό π ω ν σ ύ ν το μ α , τή ν

τ ε λ ε ιο π ο ίη σ ιν τή ς μ η τρ ικ ή ς τ ο υ ς γ λ ώ σ σ η ς , τή ν ή θ ικ ή ν . Κ α ί δ λ α τ ο ϋ τ α ν ά

τ ά μ α θ α ίν ο υ ν σ τή μ η τρ ικ ή τ ο υ ς γ λ ώ σ σ α , κ α ί ή π α λ α ιά Ε λ λ η ν ικ ή ν ά μ ε ίν η

ώ ς γ λ ώ σ σ α , κα\ ν ά δ ιδ ά σ κ ε τ α ι ε ις τ ά ά ν ώ τ ε ρ α σ χ ο λ ε ία τ ά έ π ισ τ η μ ο ν ικ ά ,

δ τ α ν γένο υ ν* έ π ε ιδ ή δ ιά τ έ τ ο ια σ χ ο λ ε ία δ εν έ χ ει κ α ιρ ό ν ά κ ό μ η τό γ έ ν ο ς,

κ α θ ώ ς κΓαί ή λ α τ ιν ικ ή . Ή μ ά θ η σ ις δ μ ω ς α υ τή τ ώ ν π α ιδ ιώ ν ν ά γ ίν ε τ α ι τ ρ ε ις

ώ ρ α ις π ρ ό τοΟ γ ε ύ μ α τ ο ς , κ α ί δ ύ ω μ ε τά τό γ εΟ μ α ' κ α ί κ ά θ ε ή μ έρ α ν τό

δ ε ιλ ιν ό ν μ ία ν ώ ρ α ν ν ά χ ο ρ ε ύ ο υ ν τ ά π α ιδ ιά μ έ π α τ ρ ιω τ ικ ά τ ρ α γ ο ύ δ ια , κ α ί

τ ό ν χ ο ρ ό ν ν ά τ ό ν σ έρ η έ ν α ς ν έ ο ς π α τ ρ ιώ τ η ς ά ρ μ α τω μ έν ο ς* κ α ί ό χ ο ρ ό ς

ν ά ε ίν α ι κ ο π ια σ τ ικ ό ς , ώ ς ε ίδ ο ς π α λ α ίσ τ ρ α ς , όποΟ ν ά χ ρ η σ ιμ ε ύ η κ α ί δ ιά

τ ή ν ύ γ ε ία ν , κ α ί δ ιά τή ν ε ύ ρ υ θ μ ία ν το ϋ σ ώ μ α τ ο ς τ ώ ν π α ιδ ιώ ν . Ά λ λ ’

\Φ 6α ] α υ τ ά ή τοΟ γ έ ν ο υ ς β ο υ λ ή τ ά γ ν ω ρ ίζ ε ι κ α λ ή τ ε ρ α ά π ό κ ά θ ε ά λ λ ο ν .

Τ έ τ ο ια ώ ς τ ό σ ο ν μ ικ ρ ά β ιβ λ ια ρ ά κ ια ε ίν α ι τ υ π ω μ έ ν α π ρ ό π ο λ λ ο ϋ ά π ό

τ ρ ε ις κ ό λ λ α ις κ α ί τ έ σ σ α ρ ε ς , κ α ί ή μ π ο ρ ο ϋ ν ν ά ξ α ν α τυ π ω θ ο Ο ν ά π ό τή ν

τ υ π ο γ ρ α φ ία ν τοΟ γ έ ν ο υ ς .

" Η κ ο υ σ α , δ τι ή λ θ ε ν α ύ τ ο ϋ ά π ό τή ν Γ ε ρ μ α ν ία ν έ ν α ς π α λ α ιό ς μ α θ η ­

τή ς μ ο υ θ ε ο χ ά ρ η ς Κ ε φ α λ ά ς Μ π α ρ ώ ν ο ς μ έ τα κ τ ικ ό ν σ τρ ά τ ε υ μ α , το ϋ

ό π ο ιο υ ά γ α π ο ϋ σ α ν ά έ σ τ έ λ ν ο ν τ α ν ά σ φ α λ ώ ς ή έ γ κ λ ε ισ τ ο ς , ε ίς τή ν ό π ο ια ν

τ ό ν ε ιδ ο π ο ιώ , δ τι ζ ώ , κ α ί δ τι ε ίμ α ι ε*ς Κ ερ κ ύ ρ α ν , κ α ί ά ς μοΟ ά π ο κ ρ ιθ η .

Δ ιά σ υ ν έ ρ γ ε ια ς μ ο υ σ τ έ λ ν ε τ α ι μ ία μ ικ ρ ή β ο ή θ ε ια ε ίς τό γ έ ν ο ς,

ό Κ α π ε τ ά ν Ζ ώ η ς μ έ τ ά π α ιδ ιά Τ ζ α β έ λ α ώ ς τ ρ ιά ν τ α σ τ ρ α τ ιώ τ α ις δ ια λ ε -

μ έν ο ι κ α ί τ ίμ ιο ι, κ α ί ά ξ ιο ι, κ α ί π ισ τ ο ί, κ α ί π ο λ ε μ ικ ο ί, κ α ί έ μ π ε ιρ ο ι τώ ν

τό π ω ν * έ π ε ιδ ή έ σ τ ά θ η κ α ν ε ίς δ λ ο υ ς τ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς τή ς Λ ά κ κ α ς κ α ί

’Ά ρ τ α ς ' κ α ί α ό το Ο τοΟ Κ α π ε τ ά ν Ζ ώ η έ ν ε μ π ισ τ ε ύ θ η κ α κ α ί τ ά π α ρ ό ν τ α

γ ρ ά μ μ α τ α δ ιά ν ά σ ά ς τ ά έ γ χ ε ιρ ίσ η * έ π ε ιδ ή έχ ει έδ ώ τή ν φ α μ η λ ιά ν του*

κ α ί π α ρ α κ α λ ώ ν ά ε ίν α ι ε ίς τή ν ε ύ ν ο ιά ν σ α ς.

'Έ μ α θ α δ τι ό γ α μ β ρ ό ς μ ο υ Λ ο υ κ ά ς έ π ε σ ε ν α ιχ μ ά λ ω τ ο ς αότοΟ * ή τα ι

Ια τ ρ ό ς τοΟ Ό μ έ ρ π α σ σ ά * ά ν ά λ η θ εύ η , ν ά ε ίν α ι, π α ρ α κ α λ ώ , ε ίς τή^

ε ύ ν ο ιά ν σ α ς , κ α ί ό Σ τ έ φ α ν ο ς Β ιλ α ρ ά ς σ ά ς π λ η ρ ο φ ο ρ ε ί δΓ α ύ τό ν .

Ά ξ ιώ σ α τ έ με, π α ρ α κ α λ ώ , π ρ ο σ τ α γ ώ ν σ α ς , κ α ί θ έ λ ε τε μέ εΰ ρ ]|

π ρ ο θ υ μ ό τ α τ ο ν ε ίς τή ν έ κ π λ ή ρ ω σ ίν το υ ς. Ό Σ τ έ φ α ν ο ς δ μ ω ς ν ά κ ά μ η τό ··

τρόπον, δπ ο Ο τό ν έ χ ω ε ίπ ή , δ ιά ν ά μοΟ έλ θ ο υ ν ε ίς χ ε ΐρ α ς * κ α ί δ χ ι σ ά |

τή ν ά λ λ η ν , όπ οΟ δ έ ν τή ν έ λ α β α ' έ π ε ιδ ή ό γ α μ β ρ ό ς Λ έλη , όποΟ μοΟ τ ή !

έφ ερ ε δ έ ν ή θ έλ η σ ε ν ά ύ π α κ ο ύ σ η ε ίς το ύ ς τ ρ ό π ο υ ς , όποΟ τ ό ν ' ε ίπ α . 9

Σ ά ς έ β ά ρ υ ν α μ έ τή ν π ο λ υ λ ο γ ία ν μ ο υ ' ή ξ ε ύ ρ ω δ μ ω ς δ τι μέ σ υ μ π ο ι

θάτε* έπειδή προέρχεται άπό τό ψιλόπατρι. 1

Τής ύμετ^ρσς γενναιοΐάτης .1
ιίψηλότηΐος [I
1023 φευρουρίοϋ 12 τιρόΘορσς tic τός προοταγός της |
Κερκόρ? Ά θανφοιοςψαλίδας |
 Αθανάσιος ψαλίδας 449

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ Μ ΑΥΡΟ ΚΟ ΡΔΑΤΟ Υ - 12 Μ ΑΡΤ. 1823.

Σ το ίδ ιο ά ρ χ εΐο π ιό κάτω (άρ. 373) βρίσκεται ή άπάντηση τοΰ Μ αυροκορδάτου προς
τον Ψ α λίδα . Ε ίν α ι §να δίφυλλο (γρ α μ μ ένες σελ.1-3) χω ρ ίς ε π ιγ ρ α φ ή κ α ί υπογρ αφ ή, ά λ λ ’ ε ίν α ι
|] φανερό π ώ ς α π ο τ ε λ ε ί απάντηση στό π α ρ α π ά νω γρ άμ μ α . Σ τά λθη κ ε ά ρ α γ ε στον Ψ α λ ίδα ; νΑ ρ χ ι-
i ζε «Σ οφ ολογιώ τατε!^, ά λλα μέ τό ίδ ιο χ έ ρ ι διωρΟώΟηκε «Σοφέ Π α τρ ιώ τα !». Ε ίν α ι, φ α ίν ε τα ι,
1 τό σχέδιο τή ς έπιστολής κ α ί γ ι ’ αδτό έμ εινε στο α ρ χ είο τοΰ Μ αυροκορδάτου. Τό π α ρ α -
θέτω ολόκληρο :
\ \ψ -*“ ] Σ ο φ έ Π α τρ ιώ τα I
j Έ λ α β ο ν τήν από ιβ ' τού παρελθόντος μηνός ε π ισ το λ ή ν σας, κ α ί εύ χ α ρ ί-
στω ς άνέγνω σα ε ις αυτήν τούς σοφούς Τ φόντι καί ά ξ ιο λ ό γ ο υ ς στοχασμούς σας,
ί τούς ο π ο ίο υ ς ή περί τά ε λ λ η ν ικ ά πράγμ ατα π ο λ υ χ ρ ό ν ιο ς ε μ π ε ιρ ία σας, καί τής
\ παροΰσης αυτώ ν καταστάσεω ς α κ ρ ιβ ή ς γ ν ώ σ ις σάς ώ δήγησαν νά εκθέσετε. Ε π ε ιδ ή
j δέ ή ξ ιώ σ α τε και νά τούς υποβά λετε ε ίς τήν έμήν κ ρ ίσ ιν , χ ρ ε ω σ τ ώ νά σάς κάμω τήν
! μόνην π α ρ ρ π ή ρ η σ ιν : δτι δσον οι σ το χ α σ μ ο ί σ α ς ε ίν α ι α ξιό λ ο γ ο ι (σ χεδόν σ ύμ φ ω -
\ νοι μέ ο σ ο υ ς κ* εγώ σ υνέλα β α ), άλλο τόσον δύσ κο λο ν ε ίν α ι νά β α λ θ ώ σ ιν ευθύς
ι ε ίς π ρ ά ξ ιν , δ ιά τούς εφεξής λόγους* και τά χ ρ η μ α τικ ά μέσα, τά ό π ο ια άναγ-
I κ α ίω ς ε ίς το ια ύ τα ς μεγάλας ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις χ ρ ειά ζο ν τα ι, λ ε ίπ ο υ σ ιν 'ή δ η όλοτελώ ς,
j. κ α ί πόθεν τα ύ ια ή ενεστώ σα Ε λ λ η ν ικ ή Δ ιο ίκ η σ ις νά π ο ρ ισ θ ή , μή ούσα ε ισ έ τι
\ καλώς ώ ρ γα ν ισ μ έν η , και ώ ς ε ίκ ό ς σεβαζομένη, ά μ η χ α ν ει. Μ ο λ ο ν το ύ το δέν πρέπει
ν ’ α π ε λ π ισ θ ώ μ ε ν ά μ φ ό τε ρ ο ι* εάν ή Δ ιο ίκ η σ ις λάβχι τήν ά π α ιτ ο υ μ έ ν η ν ΐσ χ ύ ν , κ α 'ι
] ε π ιρ ρ ο ή ν ε ις τά πράγματα, κ α θώ ς φ ρονώ , δτι θέλει τή ν λ ά β ε ι, τότε και οι ε ίρ η -
\ μ έν ο ι στ. χ α σ μ ο ι εύκόλθ)ς ε ν ε ρ γ ο ύ ν τα ι, καί άλλα πάμπολλα ε ις τή ν Π α τρ ίδ α ώ φ έ-
[λ ιμ α κ α τ ο ρ θ ο ύ ν τ α ι.
\ Έ γ ώ μ ετ’ δ λ ίγ α ς ημέρας μ ετα β α ίν ω ε ις Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο ν όμού μέ τούς έκλε-
; χΟ έντας Π α ρ α σ τά τα ς τής Δ υ τικ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς, κ α 'ι ά μ α φ θά σ ας έκει θέλω συνεργήση
|τ ό κ α τ ά δ ύ ν α μ ιν τόσον ε ίς τήν ε π ιθ υ μ η τή ν [Φ . Ρ ] μ ό ν ιμ ο ν σ ΰ σ τα σ ιν τής Δ ιο ι-
}κήσεω ς, καθώ ς κ α ι ε ις τήν Ικ τέλ επ ιν ιώ ν σκοπώ ν, ε ίς τούς ό π ο ιο υ ς α γ α θ ή τύχη
|ε ύ ρ έ θ η μ ε ν σ ύ μ φ ω ν ο ι. Τ ό έκ τής ε π ιτυ χ ία ς τούτω ν παρεπόμενον κέρδος, δπερ
Ι ε σ τ 'ιν ή ά σ φ ά λ ι σ ι ς τ ή ς Ε λ λ η ν ι κ ή ς ’Α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς , ε ί ν α ι β έ β α ι α μ έ γ α κ α 'ι α ν ε κ τ ίμ η τ ο υ .
Ε ίδ ο ν ευ χ α ρ ίσ τω ς, δτι δ ιά τή ς σ υ ν ε ρ γ ε ία ; σας έστάλησαν προς β ο ή θ ε ια ν
ίτή ς Έ λ ? ^ ίδ ο ς ό Κ α π ιτά ν Ζ ίύ η ς, όμού καί τά π α ιδ ιά τού Τζαβέλα. Ο ί Σ ο υ λ ιώ τα ι*
ισ υ γ κ ε [ν ]τ ρ ω μ έ ν ο ι π ά λ ιν ε ίς μ ία ν ε σ τ ία ν ά π ο κ α Ο ισ τώ σ ιν , ώ ς τό πρότερον, δ ύ ν α μ ιν
ιίσ χ υ ρ ά ν , ικ α ν ή ν νά άνθέξη ε ις π ά σ α ν ενδεχομένην προσβολήν καί δευτέραν α π ό ­
π ε ιρ α ν τώ ν ΙχΟ ρ ώ ν.
Ό γαμβρός σας κ ύ ρ ιο ς Λ ουκάς δέν έπεσεν α ιχ μ ά λ ιο το ς, κ α θ ώ ς έμάθατε,
Ιεις χ ε ί ρ ά ς μας, άλλ’ ώ ν καλός Π α τ ρ ιώ τ η ς π α ρ α ίτ η σ ε ν έ κ ο υ σ ίω ς τον Τ ύραννον, καί
ήλθε πρόσφ υξ ε ις τούς κόλπους τή ς κ ο ιν ή ς μητρός, τής Ε λλ ά δο ς. Τ ον α γα π ώ δ ιά
{ ιά ς άρετάς του, τον έχω , καί θέλω τον έχει πάντοτε μαζύ μου.
j Ά γ κ α λ ά καί μακρόθεν δέν παύετε ώ φ ελούντες τήν Π α τ ρ ίδ α , ή το ν ε ύ κ τ α ίο ν
αολοντούτο νά ε ύ ρ ίσ κ ο υ σ θ α ν παρώ ν ε ίς τά π ρ ά γ μ α τ α , ε π ε ιδ ή έξεύρω δτι ήθέλατε
χ ρ η σ ιμ εύ σ ε ι ό χ ι ο λ ίγ ο ν καί δ ιά τήν περί ταύτα ε μ π ε ιρ ία ν σας, καί δ ιά τή ν Π α ι­
δ εία ν , τήν ο π ο ία ν έχετε.
■'· Τ ήν έ γ κ λ ε ισ τό ν Σ α ς προς τον Β αρώ νον κ ύ ρ ιο ν Θ εοχάρην Κ εφ αλάν, δ σ τ ις
β ρ ίσ κ ετα ι κ α τά τό παρόν ε ίς Ν α ύ π λ ιο ν , επί κεφαλής ενός νεοσυστάτου τα κ τ ικ ο ύ
ϊώ μ α το ς , ή θέλω σ τε ίλ ε ι μέ πρώ την ε υ κ α ιρ ία ν ασφ αλώ ς, ή μόνος μου θέλω
ήν ε γ χ ε ιρ ίσ ε ι.
φ 2α] Γ ράφ ετέ με συνεχώ ς, καί άς ε ίσ θ ε β έβ α ιο ς, οτι θέλω δέχεσ θα ι κ α ί ακούει
ίσ μ έ ν ω ς τά δσα μέ γράφετε, ώ ς υπαγορευόμενα α πό τό φ ιλ ό π α τ ρ ι καί τήν περί
ίά κ α λ ά κ λ ί σ ι ν σ α ς . ’Έ ρ ρ ω σ θ ε .
Τήν ι β ' Μαρτίου 1823 [ Ά λ έ ξ . Μ α υ ρ ο κ ο ρ δ ά τ ο ς ]
Έκ Μεσολογγίου
460 A. I. Βρανοόση

ΓΡΑΜ Μ Α TOY Ψ ΑΛΙΔΑ Π ΡΟ Σ ΤΟΝ Μ Α ΥΡΟ Κ Ο ΡΔ Α Τ Ο -22 ΝΟΕΜΒΡ. 1823 ^

[Γεν. Ά ρχ. Κράτους — Άρχ. Μ αυ ρ ο κ ο ρ δά το ο , φάκ. 4. ά ρ. 707] |

\φ1α ] Γ ε ν ν α ιό τ α τ ε Ά ν ε ρ ! |
’Α π ό τό ν φ ίλ ο ν μου Κ όμ η τα Γ κυλφ όρ διον σ ά ς π ερ ικ λ είω γ ρ ά μ μ α τ α . \
Σ ά ς σ τ έ λ ν ω κ α ί μ ερικά π ο ιη μ ά τια ', όποΟ μοΟ έσ τειλ εν ό π ο τ έ μαθητής J
μ ου κα ί νΟν νομ ικός Ν ικ ό λ α ο ς Μ α νιά κ η ς ά π ό Λ όνδρα ν, δ ιά ν ά τ ά σ τεί- |
λ ω αύτοΟ . Ό α ύ τ ό ς Μ α ν ιά κ η ς μοΟ γ ρ ά φ ε ι κ α ί μερικά π ε ρ ί τοΟ γ έ ν ο υ ς
χ α ρ ο π ο ιό , ώ ς ά π ό τό μ έρ ο ς τώ ν " Α γ γ λ ω ν , τ ά ό π ο ια ή β α θύ νο ιά σου τ ά |
ή ξεύ ρ ει, κ α ί θ ά φερθή π ο λ ιτ ικ ώ τ α τ α π ρ ό ς α ύ τό τό μ έ γ α γέν ο ς· κ α ί τόσ ον j
ε ό ε π ιχ ε ίρ η τ ο ν θ ά γέν η τό π ρ ά γ μ α α ύ τό , δσον τ α χ ύ τ ε ρ α έλευθερω θή «,Ι
ή "Η π ε ιρ ο ς κ α ί ή Θ ε σ σ α λ ία , κα ί τό Ε λ λ η ν ικ ό ν κ ρ ά το ς αύξήσει κ α ί έκτά- I
σ ει κ α ί έ ν τ ά σ ε ι, ά ρ α κ α ί ύ π ο λ ή ψ ει, κ α ί έπ ο μ έν ω ς κα ί κ ο λ α κ ε ία έξω τερική. j
’Α π ό 15 ’Ιουνίου γ ρ ά μ μ α σ α ς δ έν έλ α β ο ν , κ α ί ά π ο ρ ώ ,π ώ ς μέ άλη-
σ μ ο ν ή σ α τε. Σ ά ς π α ρ α κ α λ ώ ν ά μέ ένθυ μ η θή τε, κα ί ν ά μέ γ ρ ά ψ ετε τά
δ σ α κ α τ α λ ά β ε τ ε . "Α ν τό ν π α ρ ε λ θ ό ν τ α Μ ά ίο ν έσ τελ ν εν ή Βουλή, ώς '}
έ γ ρ α φ α , π ρ ό ς τ ό ν Π ρ ενκλέσ η ν, δ έν 9 ά έλ ά μ β α ν εν ή π α τ ρ ίδ α α ύ τή ν τήν ?
ζ η μ ία ν κ α τ ά τή ν δυτική ν Ε λ λ ά δ α , ο ύ δέ ό Π ρενκλέσης αύτοΟ πολιορκητής |
θ ά ή τα ν , ά λ λ ά θ ά ή τα ν είς τή ν π α τ ρ ίδ α του. Μ ’ δ λ ο ν το ύ το κ α λό ν ήταν ;
ν ά π ρ α γ μ α τ ε ύ ο σ θ α ν μέ α ύ τό ν κ α ί αύτοΟ , όποΟ ε ίν α ι σιμ ά. Καί ή πρα- ij
γ μ α τ ε ία ν ά γ έ ν η μέ τή ν Ιτα λική ν γ λ ώ σ σ α ν , όποΟ ό π α π ά ς το υ όποΟ είνα ι
κ ο ν τά το υ τή ν ή ξεύ ρ ει. ΟΙ φ ίλ ο ι ά π ό Χ ειμ ά β β α ν μέ είδοποιοΟ ν, δ τι είνα ι ;
σ τό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο ν τοΟ Σ κ ό δ ρ α μέ τ ρ ε ις χ ιλ ιά δ ε ς . j ,
Τ ό Κ ο μ η τά το τή ς ’Α γ γ λ ία ς π ρ ό ήμερώ ν έσ τειλ εν έδώ μία ν τ ύ π ο - f
γ ρ α φ ία ν ά ξ ιό λ ο γ η ν δ ιά τό γ έ ν ο ς , κα ί ια τρ ικ ά , καί ό ρ γ α ν α χειρ ο υ ρ γ ικ ά , τά ·:
ό π ο ια έ σ τ ά λ θ η κ α ν αύτοΟ , κ α ί ά λ λ α π ο λ λ ά π ρ ο σ μ έν ο ν τα ι δ ι’ αύτοΟ. "Ολη ·>,
ή Ε ύ ρ ώ π η τ ά μ ά τ ια τη ς τ ά έ χ ε ι είς τή ν Ε λ λ ά δ α κα ί ξ ε χ ω ρ ιά τά είς τ ό :,
ύ π ο κ ε ίμ ε ν ό ν σ α ς . "Ο θεν τό είς "Η π ειρ ο ν έμ β α σ μ ά σ α ς, όποΟ σ α ς καρτε- [
ροΟν δ λ ο ι, κ α τ ά τ ά ς ειδή σ εις όποΟ έ χ ω , θ ά κ α τα π λ ή ξ η τό π ά ν , καί τούς*.
" Ε λ λ η ν α ς κ α ί θ ά κ α τ α π λ ο υ τίσ η κ α ί δυνα μ ώ σ η καί σ εβ α σ το ύ ς θ ά τούς ■;
κ ά μ η κ ο ν τ ά είς τ ά ά λ λ α γένη .
Τ ό ν Ν ότην Μ π ό τ ζ α ρ η ν τ έ λ ο ς π ά ν τ ω ν τό ν έξεκίνησα δ ι’ αύτοΟ, κα!->>
α ύ τ ό ς θ έ λ ε ι σ ά ς σ υ ν τ ρ έ ξ ε ι είς το ύ ς σ κ ο π ο ύ ς σ α ς ώ ς π ά λ ά ιό ς κ α π ετά ν ο ς,γ
κάί έ π ιχ ε ρ η μ α τ ία ς μέ γ ν ώ σ ιν . Ε ίν α ι άκόμη ό λ ίγ ο ι Σ ο υ λ ιώ τ ά ις έδώ, οίγ
ό π ο ιο ι τ ο ύ τ α ις τ α ΐς ή μ έ ρ ά ις κινοΟν δ ι’ αύτοΟ. ]:
" Ε χ ω π ο λ λ ά ν ά γ ρ ά ψ ω , ά λ λ ά χ ω ρ ίς γ ρ ά μ μ α σ α ς δέν γρ ά φ ω τ ίπ ο ΐε .|
1823 Τ ής Γ εν ν α ιό τη τό ς σ α ς ό δ λ ω ς δλος
ΝοΕμβρίου 22
Κερκόρα έξη ρ τη μ ένο ς ’Α θ α ν ά σ ι ο ς ό Ψ α λ ί δ α ς
ΟΙ ά π ε σ τ α λ μ έ ν ο ι σ α ς έ χ ο υ ν π έ ν τ ε ή μ έρα ις, όποΟ έκίνησαν διά
Λ ό νδ ρ α ν μέ τό Ά γ γ λ έ ζ ικ ο π α κ έ το .
 ’Αθανάσιος Ψαλίδας 451

3.
ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ Α Υ Ρ Ο Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο - 16 ΔΕΚΕΜ ΒΡ. 1823,
[Γ. A . Κ .— Ά ρ χ . Μ αυροκορδάτου. φ ά κ . 4, άρ. 769]

[Φ 1α ] Γ ε ν ν α ιό τ α τ ε !

*Ό τι δ Ά γ γ λ ο ς "Ε π α ρ χ ο ς τή ς Ιθ ά κ η ς δ έν ε ιδ ο π ο ίη σ ε τό ν έ δ ώ Μ ε-

τλ ά ν δ η ν π ερί τή ς Ν α υ μ α χ ία ς τή ς κ α τά τή ν Ιθ ά κ η ν γ ε ν ο μ έ ν η ς , κ α ί π ερ ί

το υ κ α τ α π α τ ή μ σ τ ο ς τώ ν ο υ δ ε τέ ρ ω ν τό π ω ν , ά π ό τό π ε ρ ικ λ ε ισ μ έ ν ο ν π ρ ο κ ή -

ρ υ γ μ ο δ ή λ ο ν γ ίν ε τ α ι, τό ό π ο ιο ν ο ύ δ έ ά ρ χ ή ν έ χ ε ι, ο υ δ έ τέλ ο ς, ο υ δ έ κ α τ ά -

λ η ψ ιν ’ έ π ε ιδ ή έπ ρ επ ε ν ά π α ρ α σ τή σ η τ α κ τ ικ ά τώ ν β α ρ β ά ρ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν τή ν

έ φ ό ρ μ η σ ιν ε ίς τ ή ν ’Ι θ ά κ η ν δ ιά ν ό δ ια φ ε ν τ ε υ θ ο υ ν , κ α ί δ τι ά π ό τή ν ά κ ρ ο γ ια -

λ ιά ν τή ς α ύ τή ς έ κ τυ π ο υ σ α ν το ύ ς Γ ρ α ικ ο ύ ς λ ε η λ α τ ο Ο ν τα ς τό π λ ο ΐο ν το υ ς,

τό ό π ο ιο ν ή ν ά γ κ α σ ε το ύ ς Γ ρ α ικ ο ύ ς νά κ α τ α π α τ ή σ ο υ ν τά δ ίκ α ια τή ς ο ύ -

δ ετερ ό τη το ς. eH Γ ε ν ν α ιό τ η ς σ α ς δ μ ω ς, σ τ ο χ ά ζ ο μ α ι, ν ά έ γ ρ ά ψ α τ ε ε ίς Λ όν·

δ ρ α ν, δέν ή τα ν δ μ ω ς κ α κ ό ν ν ά έ γ ρ ά φ ε τ ε κ α ί έδ ώ τά δ έ ο ν τ α π ο λ ιτ ικ ώ τ ε ρ α

roO π ρ έπ ο ν το ς, δ ίά ν ά μ ή ν ά κ ο λ ο υ θ ή ο η δ υ σ α ρ έ σ κ ε ια . Τ ά λ ό γ ια δ έν π ε ι­

ρ ά ζ ο υ ν , κ α ί τά γ ρ ά μ μ α τ α ν ά τά σ τ ε ίλ ε τ ε ά μ έ σ ω ς ε ίς τό ν Μ ε τ λ ά ν δ ή έ δ ώ

ά ν ε ίν α ι, ή ε ίς τή ν Μ ά λ τ α ν ό π ο υ θ ά π η γ α ίν η . Κ α ί ν ά το υ ύ π ό σ χ εσ θ ε π ο ι­

νή ν ε ίς έ κ ε ίν ο υ ς το ύ ς ν α ύ τ α ς ό π ο υ α ύ θ α δ ία σ α ν , κ α ί ά λ λ α π α ρ ό μ ο ια . Ε π ε ι­

δ ή οί Ά γ γ λ ο ι ε ΐν α ι π ο λ λ ά υ π ερ ή φ α ν ο ι, κ α ί τό σ ο ν ό π ο υ ύ π ερ έχ ο υ ν δ λ ο υ ς.

Ά λ λ ’ α ύ τ ά ή γ ε ν ν α ιό τ η ς σ α ς έ ν τ α υ τ ω κ α ί τ α π ε ιν ό τ η ς σ α ς τ ά δ ιο ρ θ ώ ν ε τ ε

μ έ δ ιά φ ο ρ α μ έσ α κ α ί τ ρ ό π ο υ ., κ α ί π α ύ ει ή δ υ σ α ρ έ σ κ ε ια , κ α ί ίκ α ν ο π ο ιε ΐ-
' τα ι τό κ α κ ό ν τή ς π α ρ α β ά σ ε ω ς .
Ά λ λ ’ ή ε ίρ ή ν η ό π ο υ έ γ ιν ε μ ε τ α ξ ύ Π ε ρ σ ία ς κ α ί Τ ο υ ρ κ ία ς μ έ π ε ιρ ά -

Ιζει π ο λύ , κ α ί δ ιά το ύ το δ σ ο ν ε ίν α ι χ ε ιμ ώ ν α ς π ρ έπ ει ν ά έ φ ε ύ ρ ε τε κ ά θ ε

;μ έ σ ο ν δ ιά νά ά ν ά ψ η ή φ ω τ ιά σ τή ν Γ κ ε γ κ α ρ ιά , κ α ί ε ίς τή ν Σ ε ρ β ία ν , κ α ί ν ά

π λ α κ ω θ ή ή " Η π ε ιρ ο ς κ α ί Θ ε σ σ α λ ία π ρ ιν τή ς ά ν ο ίξ ε ω ς , έ ω ς ο υ β α σ τ α

!ό π α ν ικ ό ς φ ό β ο ς. Ε π ε ιδ ή ώ ς τή ν ά ν ο ιξ ιν κ α ί ό π α ν ικ ό ς φ ό β ο ς π α ύ ε ι, κ α ί

.σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α ά π ό τή ν Α σ ία ν θ ά ά π ε ρ ά σ ο υ ν , κ α ί το Ο τα τή ς Ε ύ ρ ώ π η ς θ ά τά

ίέ ν θ α ρ ρ ύ ν ο υ ν , κ α ί π ά λ ιν κ α τ ά τοΟ γ έ ν ο υ ς θ ά έ φ ο ρ μ ή σ ο υ ν . Λ ο ιπ ό ν δ ιά ν ά

ιμ ή γ έ ν ο υ ν α ύ τ ά , ε ίν α ι ά ν ά γ κ η ν ά σ τα λ θ ο Ο ν ε ίς τό ν δ εσ π ό τη ν τοΟ Μ α υ ρ ο ­

β ο ύ ν ιο ύ γ ρ ά μ μ α τ α κ α ί ε ίς τό ν Π ρ εν κ λ έσ σ η ν τ ώ ν Μ ε ρ ε ν τ ίτ ιδ ω ν , κ α ί ε ίς

ιο ύ ς Ν το υ ρ σ έδ ες σ τό Π α ρ α σ ιά μ ι, κ α ί ε ίς το ύ ς Σ έ ρ β ο υ ς ε ίς τό Μ π ε λ ιγ ρ ά δ ι.

κ α ί ε ίς το ύ ς Έ ρ τ ζ ε γ ο β ιν έ ζ ο υ ς τή ς Μ π ό σ ν α ς, κ α ί κ α θ ε ξ ή ς ε ίς κ ά θ ε μ έ ρ ο ς

>πού ε ίν α ι δ υ ν α τό ν , μ έ κ ά θ ε μ έσ ο ν , κ α ί μ έ δ ιά φ ο ρ α ε ϊδ η υ π ο σ χ έ σ ε ω ν ,

kal δ ιε ρ ε θ ισ μ ώ ν , κ α ί τ ά μ ικ ρ ά π λ ο ία ν ά έν ο χ λ ο ύ ν ά κ α τ ά π α υ σ ια δ λ α τ ά

Α ν α τ ο λ ικ ά π α ρ ά λ ια . Τ ό τ ε ό έχ θ ρ ό ς θ ά π ρ ο σ έχ η ε ίς π ο λ λ ά μ έρ η , κ α ί ό π α ­

ν ικ ό ς φ ό β ο ς το υ δ έν π α ύ ε ι. Α κ ό μ η κ α ί το ύ ς Α γ ά δ ε ς τή ς Τ ζ α μ ο υ ρ ια ς ν ά

Ε ρ εθ ίσ ετε ε ίς ά π ο σ τ α σ ίσ ν κ α τ ά το υ Σ ο υ λ τ ά ν ο υ , γ ρ ά φ ο ν τ ε ς κ α ί β ε β α ιώ -

|:ο ν τ ε ς α ύ το ύ ς, δ τι ό Σ ο υ λ τ ά ν ο ς τ ο ύ ς έχει έ χ θ ρ ο ύ ς, κ α ί τό τ ε α ύ το ί έ ν ώ -

ϊο ν τ α ι κ α ί κτυπούν* κ α ί π ερ ί το ύ το υ έπ λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α [ν ], ή θ ε λ α ν δ μ ω ς

« β α ίω σ ιν δ τι δ£ν π ε ιρ ά ζ ο ν τ α ι ο ύ τε ε ίς τή ν[Φ 1Ρ ]θ ρ η σ κ ε ία ν το υ ς, ο ϋ τ ε

|1ς τό έ χ ε ιν το υ ς.
 452 A. I. Βρανούοη

Τ ο ύ τ α δ λ α £ ω ς τό ν φ ε υ ρ ο υ ά ρ ιο ν ε ίν α ι ά ν ά γ κ η ν ά έ ν ε ρ γ η θ ο ύ ν κ α ί

μ έ γ ρ ά μ μ α τ α , κ α ί μ έ δ ιά φ ο ρ α τ α ξ ίμ α τ α , κ α ί μ έ π ο ικ ίλ α ις έ ν έ ρ γ ε ια ις . Π ρ ό

π ά ν τ ω ν ε ΐν σ ι ά ν ά γ κ η ν ά π α ρ θ ή ή Π ά τ ρ α , Π ρ έ β ε ζ α κ α ί Ε ΰ ρ ιπ ο ς. Δ ιά ν ά μήν

έ χ ο υ ν οί έχ θ ρ ο ί κ α τ α φ ύ γ ιο ν , Κ αί έτζι π λ έο ν δ έν έφ ο ρ μ ο υ ν . Τ ρ ό π ο ι π ο λ λ ο ί

ε ίν α ι ν ά έν ερ γ η θ ο Ο ν α υ τ ά , κ α ί ά ν θ ρ ω π ο ι δ ιά φ ο ρ ο ι ε ίς τό γ έ ν ο ς δ ιά ν ά σ τα λ -

θ ο ύ ν , κ α ί μ ά λ ισ τ α β ο ύ λ γ α ρ ο ι. Ε π ε ιδ ή φ ο β ο Ο μ α ι, & ν ό Μ ά ϊο ς φ θ ά σ η , κ α ί

τ ά π ρ ά γ μ α τ α τ ά ε ύ ρ η ε ίς τή ν κ α τ ά σ τ α σ ιν ό π ο υ ε ίν α ι τώ ρ α , οί έχθ ρ ο ί θ ά

έ λ θ ο υ ν π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι, κ α ί κ α κ ό ν ή α π ο ρ ο Ο ν ν ά π ρ ο ξ εν ή σ ο υ ν μ ε γ α λ ή τ ε ρ ο ν ,

κ α ί μ ά λ ισ τ α έ ά ν τ ε λ ε ιώ σ η κ α ί ή ε ιρ ή ν η τή ς Φ ο υ σ σ ία ς , όποΟ π ρ α γ μ α τ ε ύ ε τ α ι,

τ ό τ ε ό έ χ θ ρ ό ς θ ά π έσ η κ α τ α κ έ φ α λ α έ π ά ν ω ε ίς τή ν Ε λ λ ά δ α . Ά ν δ μ ω ς ίδ ή

ε ίς κ ίν η σ ιν το ύ ς Μ α υ ρ ο β ο υ ν ιώ τ α ις , το ύ ς Μ ε ρ ε ν τ ίτ ιδ ε ς, το ύ ς Τ ζ ά μ ιδ ε ς,

τ ο ύ ς Χ ε ιμ σ β β α ίο υ ς, το ύ ς Ή π ε ιρ ώ τ α ς , το ύ ς Σ έ ρ β ο υ ς, τή ν Θ ε σ σ α λ ία ν καί

κ ά τ ω Μ α κ ε δ ο ν ία ν , τ ό τ ε δ λ η το υ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ία ν ε κ ρ ώ ν ε τ α ι, κ α ί μ ά λ ισ τ α

τ ο ύ ς Ν τ ο υ ρ σ ίδ ε ς , κ α ί τ ά π α ρ ά λ ια τή ς ’Α σ ί α ς λ ε η λ α τ ο ύ μ ε ν α . Τ ά β ά ρ β α ρ α

γ έ ν η ε ίν α ι ε υ ε ρ έ θ ισ τ α , κ α ί μ ά λ ισ τ α τή ν σ ή μ ερ ο ν , ό π ο υ ή Ε λ λ ά ς έ χ ά λ α σ ε

τοΟ έχθρ ο Ο τρεΤ ς έ κ σ τ ρ α τ ε ίσ ις κ α ί τή ς ξ η ρ ά ς κ α ί τή ς θ α λ ά σ σ η ς. Ή Ά ρ β σ -

ν η τ ιά ε ίν α ι ε ύ χ ε ίρ ω τ η κ α ί ώ ς π λ ο υ σ ίσ κ α ί ώ ς δ ε ιλ ή κ α ί ώ ς κ α τ α χ α λ α σ μ έ ­

νη κ α ί ε ίς το ύ ς έ ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ ς π ο λ έ μ ο υ ς κ α ί ε ίς τ α ις φ α τρ ία ις. Ό Μ π έη ς

τή ς Α υ λ ώ ν α ς ε ύ κ ο λ α ά π ο σ τ σ τ ε ί κ α ί έ ν ο ύ τα ι, ά ν τό ν ζ υ γ ώ σ ο υ ν κ α ρ ά β ια

τοΟ γ έ ν ο υ ς , κ α ί τ ε χ ν ικ ά τό ν ο μ ιλ ή σ ο υ ν έ π ε ιδ ή α ύ τ ό ς ε ίν α ι έχ θ ρ ό ς το υ

Ό μ έ ρ π α σ σ ά . *Α λ λ ά κ α ί ό β ά ρ β α ρ ο ς Ό μ έ ρ π α σ ο ά ς , όποΟ κ ά θ ε τ α ι σ τή ν

Π ρ έ β ε ζ α ν χ ω ρ ίς σ τ ρ ά τ ε υ μ α κ α ί ζ ω ο τ ρ ο φ ία ν κ α ί έ π α π ε ιλ ε ιτ α ι ά π ό τόν

Σ ο υ λ τ ά ν ο ν , π α ρ α δ ίδ ε ι ε ύ κ ο λ α κ σ ί Π ρ έ β ε ζ α ν κ α ί *Α ρ τα ν κ α ί Ιω ά ν ν ιν α ,

δ τ α ν τό ν ζ υ γ ώ σ η σ τό λ ο ς " Ε λ λ η ν ικ ό ς κ α ί τή ς γ ή ς κ α ί τού π ε λ ά γ ο υ μ έ ύπό·

α χ ε σ ιν ν ά το υ ό φ ή σ ο υ ν τό Μ π ε ρ ά τι κ α ί τή ν Τ ο τ ζ κ α ρ ιά ν κα! Σ κ ρ α π ά ρ ι, κ α

Λ ια π ο υ ρ ιά ν . Α ύ τό ς ε ίν α ι κ σ ί ύ δ ύ ν σ τ ο ς φ υ σ ικ ά , μ έ τό ν ά μ ή ν τό ν έχου^

ε ίς ύ π ό λ η ψ ιν οί Ά ρ β α ν ίτ σ ις .
Τ( δ έν κ α τ ο ρ θ ώ ν ε τ ε , ά ν ά π ο φ α σ ίσ ε τ ε ν ά έ ν β ρ γ ή ο ε τε . Τ ά σ τρ α τεύ

μ α τ α π ρ ο χ ω ρ ο υ ν τ α ε ίς ’Ή π ε ι ρ ο ν κ α ί Θ ε σ σ α λ ία ν γ ίν ο ν τ α ι π ο λ λ α π λ ά σ ια

κ α ί ή κ ά σ σ α το υ γ έ ν ο υ ς ύ π ερ τλ η ρ ο Ο τα ι.
Ή ’Α γ γ λ ί α κ α ί Γ α λ λ ία π ώ ς ε ίν α ι, σ ά ; ε ίν α ι γνω σ τή * κ α θ ώ ς κο

ή ά χ ρ ε ία Ά ο υ σ τ ρ ία , Π ρ ο υ σ σ ία κ α ί Φ ο υ σ σ ία .

“Ά λ λ ο δ έν έ μ π ο δ ίζ ε ι, σ τ ο χ ά ζ ε σ θ ε , ά λ λ α τά χρ ή μ α τα * κ α ί α υ τ ά δ μ ω

π ρ ό κ ε ιν τ α ι ε ίς τ ά ς ρ η θ ε ίσ α ς ’Ε π α ρ χ ί α ς π α μ π λ η θ ή . "Η Ή π ε ιρ ο ς [Φ 2 α ]κ(

ή Θ ε σ σ α λ ία ο υ δ έ κ ά σ τ ρ α έ χ ε ι, ο υ δ έ Τ ο ύ ρ κ ο υ ς, ο υ δ έ ή κ ά τω Μ α κ εδο νί

κ α ί ο ί τ ρ ε ις τ ο ύ τ ο ι τό π ο ι κ α ρ τ ε ρ ο ύ ν τά ς δ υ ν ά μ ε ις σ α ς δ ιά ν ά έν ω θ ο υ ν [
α ύ τ α ις , κ α ί μ ό ν ο ν μ π α ρ ο ύ τη ν ζη το ύ ν . Τ ( λ ο ιπ ό ν ; Δ έν ή ξ εύ ρ ω .

Π α ρ α κ α λ ώ ν ά μ έ ά ξ ιώ σ ε τ ε κ α ί π ρ ο σ τ α γ ώ ν σ α ς κ α ί ά π ο κ ρ ί σ ε ώ ς σ<
δ ιά ή σ υ χ ία ν μ ο υ . Τής Γενναιότητάς σας
1823 δ ε κ ε μ β ρ . 16 ^λος δλως υμέτερος
Κερκόρα ό Ψ α λ ( δ α ς
'Ό τ α ν ή Ε λ λ ά ς π λ α κ ώ σ η Ή π ε ιρ ο ν κ σ ί Θ ε σ σ α λ ία ν , ά λ λ έ ω ς ό μ ι?

μ έ Α γ γ λ ία ν κ α ί Γ α λ λ ία ν , κ α ί ά λ λ έ ω ς π ό λ εμ ε! μ έ τό ν έχ θ ρ ό ν της.

*
 ’Αθανάσιος Ψ αλίίας 453

4 - Κ .
’ ΔΥΟ Σ Υ Σ Τ Α Τ ΙΚ Α ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ ΑΥΡΟ ΚΟΡΔΑΤΟ
ΓΙΑ ΞΕΝ Ο ΥΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ - 4 ΙΑΝ Ο ΥΑ ΡΙΟ Υ 1824.
[Γ, A. Κ.—· Άρχ. Μαυροχ., φάχ. δ, άρ, 884]
Γ ε ν ν α ιό τ α τ ε *Ά νερ I

» Τ ό 'Α γ γ λ ικ ό ν π λ ο ΐο ν μ έ τ ά έ φ ό δ ια δ ιά τή ν Ε λ λ ά δ α τ ά π ο λ ε μ ικ ά ,

ό π ο υ το ύ τα ις τ α ΐς ή μ έ ρ α ις κ α τ έ φ θ α σ ε ν έδ ώ , κ α ί α ϋ ρ ιο ν μ ισ ε ύ ε ι δ ι* α ύ το Ο ,

ι έχει κ α ί τό ν έ π ιφ έ ρ ο ν τ α τή ν ττσ ρ ο υ σ ά ν μ ο υ " Α γ γ λ ο ν φ ιλ έ λ λ η ν α κ ύ ρ ιο ν

“Έ δ ο υ ά ρ δ ο ν Φ ο ύ ο κ , τό ν ό π ο ιο ν φ ίλ ο ς μ ο υ μοΟ τό ν σ υ σ τ α ίν ε ι, κ α ί έ γ ώ τό ν

σ υ σ τ α ίν ω ε ίς τή ν ε ύ ν ο ιά ν σ α ς κ α ί γ ε ν ν α ιό τ η τ ά σ α ς , ώ ς π ρ ό θ υ μ ο ν ν ά δ ο υ -

ϊλ ε ύ σ η ύ π έρ τή ς έ λ ε υ θ ε ρ ία ς τοΟ Γ έ ν ο υ ς μ α ς. Π ισ τε ύ ω , δ τι ό λ ίγ α ις ώ ρ α ις θ ά

.β α σ τ ά ξ ο υ ν ο( έχθρ ο ί ε ίς τά κ ά σ τ ρ α , ά ν ό ”Α γ γ λ ο ς , όποΟ έ ρ χ ε τ α ι μ έ τ α ΐς

,β α κ έ τ α ις το ύ ς κ τυ π ή σ η . 'Ε π ε ιδ ή σ ύ τ α ΐς ε ίν α ι τό σ ο ν δ υ ν α τ α ΐς κ α ί τρ ο μ ε -

;ρ α ΐς , όποΟ δ έν λ έ γ ο ν τ α ι. Ή π ε ίρ α θ ά σ α ς β ε β α ιώ σ η , κ α θ ώ ς μ έ έ β ε β α ίω σ ε

‘κ α ί έμ έν α τό ν κ α ιρ ό ν τοΟ Ά λ ή π α σ σ ά , όποΟ ε ίχ ε λ ά β η μ ε ρ ικ α ΐς χ ά ρ ισ μ α

ίά π ό το ύ ς " Α γ γ λ ο υ ς .

Ή ,π ε ρ ίπ ο ίη σ ις ε ίς το ύ ς ξ έ ν ο υ ς θ έλ ει ά π ο σ τ ε ρ ε ώ σ ε ι τ ή ν Ε λ λ ά δ α

Ιά ν α ν τ ιβ β ή τ ω ς , κ α ί το ύ ς π ρ ο σ τ ά τ α ς α ύ τ ή ς θ έλ ει το ύ ς ά π α θ α ν α τ ίσ ε ι.

Τής Γενναιότητός σας όλος δλως

| 1824 Ίσνουσρίου 4 όμέτερος
Κ ερκόρα. Α θ α ν ά σ ι ο ς ό Ψ α λ ί δ α ς
)
*

[Γ.Α.Κ. —Άρχ. Μαυροχ., φάχ. 5, άρ. 883]

Γ ε ν ν α ιό τ α τ ε "Α ν ερ I

Κ σΙ οί έ π ιφ έ ρ ο ν τ ε ς τό π α ρ ό ν μ ο υ μ έ τό α ύ τ ό π λ ο ΐο ν κ α χ έ φ θ α σ α ν

όπ ό Λ ό ν δ ρ α ν , μ έ τό ό π ο ιο ν ή λ θ α ν κ α τ ' α ύ τ ά ς τ ά ς ή μ έ ρ α ς τ ά π ο λ ε μ ικ ά

« έφ ό δ ια , ό έ ν α ς Σ β ε κ ό ς Ά δ ό λ φ ο ς Σ ά σ η ς , κ α ί ό ά λ λ ο ς Γ ε ρ μ α ν ό ς Ά δ ό λ φ ο ς

Λ ίο υ π τ ό , οί ό π ο ιο ι ή σ α ν κ α ί π έρ υ σ ι ε ίς τή ν δ ο ύ λ ε υ σ ιν τοΟ Γ έ ν ο υ ς μ α ς , κ α ί

τώ ρ α π ά λ ιν έ π ισ τ ρ έ φ ο υ ν έ π ιθ υ μ ο Ο ν τ ε ς ν ά δ ο υ λ ε ύ σ ο υ ν , κ α ί δ έ ν Α μ φ ιβ ά λ λ ω ,

δτι σ ά ς ε ίν α ι γ ν ω σ τ ο ί, κ α ί π α ρ α κ α λ ο Ο ν δ ιά μ έ σ ο υ μ ο υ ν ά τ ο ύ ς δ ιο ρ ίσ ε τ ε

δ εχό μ ενο ι α ύ τ ο ύ ς ε ίς τή ν δ ο ύ λ ε υ σ ιν , κ α ί θ έ λ ο υ ν δ ε ίξ ε ι δ λ η ν το υ ς κ α ί τή ν

έ μ π ε ιρ ία ν , κ α ί τή ν ά ν δ ρ ε ία ν κ α ί τή ν Ά φ ο β ία ν , κ α ί τή ν π ρ ο θ υ μ ία ν , κ α ί

θ έλετε ύ π ο χ ρ εώ σ ει κ α ί τ<*ν δ ο υ λ ό ν

1824 Ίανουαρίου 4*. Σας ψ α λ ί δ α ν

Κορχόρφ.
Π ό τε ν ά ά κ ο ύ σ ω τή ν ά λ ω σ ιν Π ά τ ρ α ς κ α ί Ν α υ π ά κ τ ο υ , κ α ί σ τρ α τό *

•πεδον Ε λ λ η ν ι κ ό ν ε ίς "Α ρ τ α ν ; κ α ί Λ ά ρ ισ σ α ν ;

Ό Λ ο υ κ ά ς τ ά χ α τί κ ά ν ει ; δ έ ν μοΟ έ γ ρ α ψ ε π ο λ ή ν κ α ιρ ό ν .

Π α ρ α κ α λ ώ ν ά μ έ Α ξ ιώ σ ε τε ά π ο κ ρ ίσ ε ώ ς σ α ς δ ιά ά ν ά π α υ σ ίν μ ο υ .

Τ 6 ν Ν ό σ το ν τοΟ Μ π ό τζα ρ η τό ν ξ ε κ ιν ώ ό γ λ ίγ ω ρ α . Α ύ τύ ς λ έ γ ε τ α ι

Α ά σ το ς Ν τ σ γ κ λ ή ς , κ α ί έχει τ ά Α δ έ λ φ ια το υ α ύτο Ο μ έ τό ν Κ ώ σ τ α Μ π ό τζ σ ρ η ν .
464 Λ. I. Βρανούαη

·' β.
ΓΡΑΜ Μ Α ΤΟΥ Ψ Α ΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟ Μ Α ΥΡΟ Κ Ο ΡΔΑΤΟ — 18 ΙΑΝ . & 4 ΦΕΒΡ. 1824.
[Γ.Α.Κ.— Ά ρ χ . Μ αυροκ. φ ά κ . 5, άρ. 9 2 8 .— Τό γρ ά μ μ α αυτό β χει δημοσιευθή άπό τό Γ. Β λα -
χ ο γ ιά ν ν η στήν έφημ. «Π ρω ΐα> 22 Ν οεμ. 1931. Ξαναδτ,μο ζ ε ύ ε τ α ι ϊδ ώ π ια τ ά 'ά π ό τό χειρ ό γρ α φ ο ].

\φ 1α ] Ε κ λ α μ π ρ ό τ α τ ε !

Τ ά τ ρ ιε τ ή β ά σ α ν α , όπ οΟ υ π ο φ έ ρ ε τ ε δ ιά τή ν ά ν ό ρ θ ω σ ιν τοΟ Γ έν ο υ ς

μ α ς , σ ά ς ά π έ δ ε ιξ α ν γ ε ν ν α ιό τ α τ ο ν π α τ ρ ιώ τ η ν κ α ί δ η μ ο κ ρ ά τη ν ά ρ ισ το ν * ,

— δ ιό τ ι ot δ η μ ο κ ρ α τ ικ ο ί ά ν δ ρ ε ς , σ τ ο χ ά ζ ο μ α ι, π ρ έ π ε ι ν ά ε ίν α ι κ α ί γ ε ν ν α ίο ι

κ α ί ύ π ο μ ο ν η τ ικ ο ί, δ ιά ν ά κ α τ ο ρ θ ώ σ ο υ ν έ ρ γ α π ε λ ώ ρ ια , δ τι λ ο γ ή ς έλ π ί-

ζ ο ν τ α ι ά π ό τ ο ύ ς γ ν η σ ίο υ ς " Ε λ λ η ν α ς κ α ί ά λ η θ ιν ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς* — κ α ί

τ ο ύ τ ο δ έ ν τό λ έ γ ω έ γ ώ μ ό ν ο ν δ ιά τό ύ π ο κ ε ίμ ε ν ό ν σ α ς , ά λ λ ά τό κ η ρ ύ τ­

τ ο υ ν δ λ ο ι οί ά λ η θ ιν ο ί " Ε λ λ η ν ε ς κ α ί οί ξ έν ο ι ε ύ γ ε ν ε ΐς , ό π ο υ ή λ θ α ν ά π ό

α ύ τ ο ϋ , τό β ε β α ιώ ν ο υ ν κ α ί α υ τ ά τ ά π ρ ά γ μ α τ α .

Γ ν ω ρ ίζ ο ν τ ά ς σ α ς λ ο ιπ ό ν τέ τ ο ιο ν , σ ά ς π α ρ α κ α λ ώ ν ά μή β α ρ εθ ή τε

ά π ό τ ά σ υ χ ν ά γ ρ ά μ μ α τ ά μ ο υ , κ α ί α ς μή λ α μ β ά ν ω κ α ί ά π ό κ ρ ισ ίν σ α ς δ ιό

τ α ΐς π ο λ λ α ΐς φ ρ ο ν τ ίδ ε ς σ α ς . ,

Κ α τ ά τό π α ρ ό ν δ μ ω ς σ ά ς β α ρ α ίν ω μέ τή ν π α ρ ο Ο σ ά ν μ ου , ή ό π ο ίο

θ ά σ ά ς έ γ χ ε ιρ ισ θ ή ά π ό τό ν Κ α π ε τ ά ν - Π ή λ ιο ν Β ο υ ν ιώ τ η ν ,. ά π ό τή ν γενεάν

τ ώ ν Κ ο κ ά τ ω ν , ό π ο υ σ ά ς τό ν σ τ έ λ ν ω κ α ί σ ά ς τό ν σ υ σ τ α ίν ω μέ κ α μ π ό σ ι

π α λ [λ ]η κ ά ρ ια τ ο υ κ α ί μ έ τ ό ν γ α μ β ρ ό ν το υ , χ ω ρ ίς δ μ ω ς ά ρ μ α τα * δ ια τ ί δ μ ω

χ ω ρ ίς ά ρ μ α τ α , ό ίδ ιο ς θ έλ ει σ ά ς ε ίπ ή .

Ε ίχ α έξ μ ή ν α ς ό π ο υ ώ ρ γ ά ν ιζ α α υ τή ν τή ν ύ π ό θ ε σ ιν κ α ί τ έ λ ο ς πά>

τ ω ν τή ν κ α τ ά ή φ ε ρ α κ α ί μ έ τ ά π τ ω χ ικ ά μ ο υ έ ξ ο δ α σ ά ς τό ν έ σ τ ε ιλ α , δ ιά ν
τ ό ν μ ε τ α χ ε ιρ ισ θ ή τ ε κ α ί α ύ τ ο ϋ μ έ τ ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς το υ , δ ίν ο ν τ ά ς του

ά ρ μ α τ α δ α ν ε ικ ά , δ σ ο ν ά λ ά β ο υ ν τ ά έ δ ικ ά το υ ς. Κ α ί ε ις τ ά κ α ρ ά β ια ν

τ ο ύ ς β ά λ ε τ ε , δ τ α ν ά π ο φ α σ ίσ ε τ ε τή ν έ κ σ τ ρ α τ ε ία ν τή ς Η π ε ίρ ο υ , δ ιά ν ά σδ

π σ ρ α δ ώ σ ο υ ν τ ά δ ύ ο κ ά σ τ ρ α το ϋ τ ό π ο υ τ ο υ ς, ό π ο ϋ τ ά φ υ λ ά τ τ ο υ ν οί έδ

κ ο ί τ ο υ ς , τό Π α λ έ ρ μ ο τή ς Χ ε ιμ ά β ρ α ς κ α ί τή ν Α ύ λ ώ ν α , δ ιά ν ά τ ά έχε*

ο ρ μ η τή ρ ια κ α τ ά τ ή ς Χ α ο ν ία ς , κ α ί μ α ζ ί μ έ τ ά κ ά σ τ ρ α ά π ο κ τ ά ι

Γ έ ν ο ς κ α ί 2000 ν τ ο υ φ έ κ ια κ α λ ά Π α λ α σ ο δ ρ υ μ α δ ιω τ ο β ο υ ν ό χ ε ιμ α ρ ρ ι<

τικ α , κ α ί' τό π ο ν * , ό π ο ϋ ν ά τρ έμ η ή Χ α ο ν ία κ α ί Μ ο λ ο σ σ ία . Κ α ί έτ

ή δ ύ ν α μ ις τ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς δ ιά σ τ ε ρ ιά ς ν ά π ρ ο χ ω ρ ή ά φ ο β α . Ε π ε ιδ ή τουτ

ε ίν α ι ά π ό τ α ΐς π ρ ώ τ α ις \φ Ρ ]φ α μ ιλ ια ΐς τ α ις έ κ ε ΐ, κ α ί ε ίν α ι κ α ί κ ο υ β ε ν τ ι

σ μ έ ν ο ι δ Γ α υ τ ή ν τή ν ύ π ό θ ε σ ιν . Π ερ ί τ ο ύ τ ο υ έχ ει κ ά π ο ια ν ίδ έ α ν κ α ί ό Κ α τ

τ ά ν Ν ό τ η ς, μ έ τ ό ν ό π ο ιο ν ε ίχ α ό μ ιλ ή σ ε ι, δ τ α ν ή τ α ν εδ ώ . ’Α κ ό μ η δΓ α ύτ

ή μ π ο ρ ε ΐτ ε ν ά σ τ ε ίλ ε τ ε κ α ί γ ρ ά μ μ α τ α ε ίς τό ν Π ρ έν κ α ν τ ώ ν Μ ε ρ ε ν τ ίτ ιδ ο

ό ό π ο ιο ς τ ώ ρ α έ γ ύ ρ ισ ε . Ζ η τ ε ίτ ε ά π ό τ ό ν Π ή λ ιο ν κ α ί τ ά γ ρ ά μ μ α τ α όπ

έ λ α β ε σ ή μ ε ρ α ά π ό τή ν π α τ ρ ίδ α το υ , ν ά δ ια β ά σ ε τ ε ν ά π λ η ρ ο φ ο ρ η θ ή τε.
Ε κ λ α μ π ρ ό τ α τ ε !
Τ ώ ρ α οί "Ε λ λ η ν ε ς ε ίν α ι ά ν ά γ κ η ν ά φ ιλ ο τ ιμ η θ ο Ο ν ν ά κ ά μ ο υ ν |

γ ά λ α π ρ ά γ μ α τ α κ α ί ά ξ ια κ α ί τή ς δ ό ξ α ς τ ω ν κ α ί τ ο υ έ π ιχ ε ιρ ή μ α τ ό ς τω ν ι

(*) Σ τη δημοσίευση του Βλαχογιάννη : τόσον.

 ’Αθανάσιος Φαλίδας 456

; το ϋ μ ε γ ά λ ο υ Β ρ ε τ τ α ν ικ ο Ο Γ έν ο υ ς, όπ οΟ έ λ α β ε κ α ίύ π ό λ η ψ ιν μ ε γ ά λ η ν δ ι9 α ύ -

το ύ ς κ α ί σ π λ ά γ χ ν α . Κ α ί οί δ υ ό -τ ρ ε ΐς « β ε ίτω σ α ν κ α τ ’ ο υ ρ ο ν » , ό π ο Ο φ ρ ο ν τ ί-

ίζ ο υ ν « μ ά μ ο υ κ α ί ν ά ν ι» ώ ς κ τ η ν ώ δ ε ις, π ο τ α π ο ί, χ ω ρ ιά τ α ις , κ ο υ το ί κ α ί ά ν ά -

‘ξ ι ο ι τ ο υ έ λ λ η ν ικ ο Ο ό ν ό μ α τ ο ς — κ α ί δ χ ι τ ύ ρ α ν ν ο ιζ ό π ο ΰ μ ε ρ ικ ο ί τ ο ύ ς ν ο μ ίζ ο υ ν

κ α ί μ α γ α ρ ίζ ο υ ν τό ν τ ύ ρ α ν ν ο ν μέ τ έ τ ο ια ο υ τ ιδ α ν ά κ α ί χ α μ ε ρ π ή ά ν δ ρ ά π ο δ α .

Δ έν ά κ ο ϋ ν οί ά ν α ίσ θ η τ ο ι τή ν δ ό ξ α ν τοΟ Μ ά ρ κ ο υ Μ π ό τ ζ α ρ η το ϋ

‘ή ρ ω ο ς , ό π ο υ δ χ ι μ ό ν ο ν έ γ ιν ε ξ α ϊκ ο υ σ τ ό ς ε ίς δ λ η ν τή ν Ε υ ρ ώ π η ν , ά λ λ ά

-κ α ί δ λ α ις οί ά ρ χ ό ν τ ισ σ α ις τή ς 'Α γ γ λ ία ς κ α ί Φ ρ ά ν σ α ς τό ν φ ο ρ ο υ ν κ ρ ε μ α -

:σ μ έν ο ν μέ χ ρ υ σ ό ν ά λ υ σ ο ν σ τα σ τή θ ια το υ ς ώ ς έ γ κ ό λ π ιο ν , π ρ ά γ μ α όπ οΟ

;κ ά ν έν α ς σ τ ρ α τ η γ ό ς ά κ ό μ η δ έν τό ά ξ ιώ θ η κ ε , κ α ί οί σ ο φ ο ί Γ ά λ λ ο ι κ α ί " Α γ -

.γ λ ο ι β α ψ ω δ ο ύ ν ; "Α μ π ο τε ή θ ε ία δ ίκ η ν ά ά σ τ ρ α π ο κ ά ψ η μ έν τ ο ύ ς κ α κ ό -

φ ρ ο ν α ς κ α ί έ χ θ ρ ο ύ ς τή ς ε υ τ υ χ ία ς κ α ί δ ό ξ η ς τή ς Ε λ λ ά δ ο ς κ α ί ν ά φ ώ τ ισ η

το ύ ς " Η ρ ω α ς , κ α ί π ο λ ιτ ικ ο ύ ς κ α ί π ο λ ε μ ικ ο ύ ς, ν ά έ μ π ο δ ίσ ο υ ν τ ο ύ ς κ α κ ε ν ­

τ ρ ε χ ε ίς κ α ί ο ίη μ α τ ία ς.

Ό Σ κ ό δ ρ α ς, έ π ισ τ ρ έ φ ω ν τ α ς ά τ ιμ α ε ίς τή ν π α τ ρ ίδ α τ ο υ , ά ρ χ ισ ε

π ό λ ε μ ο ν έ ν α ν τ ίο ν ε ίς δ ύ ω π α λ α ιο ύ ς έ χ θ ρ ο ύ ς το υ Μ π έ ϊδ ε ς , κ α ί οί Μ α ύ ρ ο -

β ο υ ν ιώ τ α ις. έ τ α ρ ά χ θ η κ α ν έ ν α ν ιίο ν τ ο υ κ α ί ό Σ ο υ λ τ ά ν ο ς τ ό ν ά φ ώ ρ ισ ε ν ώ ς

λ ε ιπ ο τ ά κ τ η ν . Ή κ ά τω δ μ ω ς Μ α κ ε δ ο ν ία κ α ί ή "Η π ε ιρ ο ς , μ ε τ ά τ ή ν φ υ γ ή ν

iro O Σ κ ό δ ρ α , ύ π έ π ε σ ε ν ε ίς μ έ γ α ν π α ν ικ ό ν φ όβον* έ π ε ιδ ή ή έ λ π ίδ α τ ο υ ς ή τ α ν

Ι-ίς τ ό ν Σ κ ό δ ρ α ν . *Η κ υ ρ ίω ς δ μ ω ς Ά ρ β α ν η τ ιά ε ύ ρ ίσ κ ε τ α ι ε ίς δ ιχ ό ν ο ια ις

kai ά π ο μ ώ ρ ια * ά π ε ρ ίγ ρ α π τ η , κ α τ ά τό φ υ σ ικ ό τ ο υ ς, ό π ο υ δ έ ν π ρ ο β λ έ π ο υ ν .

\φ 2 α] Σ ά ς π α ρ ίχ κ α λ ώ δ ύ ω π ρ ά γ μ α τ α ά κ ό μ η :

i Κ α ί π ρ ώ τ ο ν ε ίν α ι ν ά π ρ ο σ τ ά ξ η τ ε κ ά ν έ ν α ν α ύ τ ο υ ε ιδ ή μ ο ν α ν ά π α ·

|> α φ ρ ά σ η τό β ιβ λ ίο ν τ ο υ Π λ α κ ιέ ρ η , ό π ο υ σ ά ς ή λ θ ε μ έ τ ά έ φ ό δ ια τή ς ’Α γ ­

γ λ ία ς, ε ίς τή ν έ θ ν ικ ή ν γ λ ώ σ σ α ν * έ π ε ιδ ή ε ίν α ι ε ίς κ ο ρ α κ ισ τικ ή ν γ λ ώ σ σ α ν ,

*:ής ό π ο ι α ς τό ύ φ ο ς ά ν α γ ο υ λ ιά ζ ε ι τ ιν ά ς ά κ ο ύ ω ν τ ά ς το .

Κ α ί δ εύ τερ ο ν , ν ά π ρ ο σ τ ά ζ ε τ ε κ α ί τό ν έκ δ ό τη ν τ ώ ν « Χ ρ ο ν ικ ώ ν » μ α ς

/ά μ ε τ α χ ε ιρ ισ θ ή τό ύ φ ο ς τοΟ Γ έν ο υ ς κ α ί ό χ ι το ύ Κ οραή* έ π ε ιδ ή ά ν έ γ ν ω σ α

|c6 π ρ ώ τ ο ν φ ύ λ λ ο ν κ α ί ε ίν α ι ά χ ρ ε ΐο ν . Ό κ ό σ μ ο ς θ έλ ει τό κ ο ιν ό ν ύ φ ο ς

to p Ρ ή γα , το ύ Χ ρ η σ τ ό π ο υ λ ο υ κ α ί ά λ λ ω ν π α ρ ο μ ο ίω ν κ α ί δ χ ιτ ό μ ιξ ο σ ό λ ο ι-

:ο ν, τό ά ν ό η το ν κ α ί τ ρ α γ ε λ α φ ικ ό ν . Κ α ί το ύ το μ ο ΰ τό π α ρ ά γ γ ε ιλ ε ν ά σ ά ς

'6 γ ρ ά ψ ω κ α ί ό κ ο ιν ό ς φ ίλ ο ς μ α ς Τ ρ ικ ο ύ π η ς, ο π ο ύ ε ίν α ι ε ίς τ ό ν Κ ό μ η τα

'κ ιλ φ ό ρ δ κ α ί τ ρ ώ γ ε τ α ι έ δ ώ ά κ α τ ά π α υ σ τ α μ έ μ ε ρ ικ ο ύ ς ψ ω ρ ο λ ο γ ιώ τ α τ ο υ ς .

λύτός μ ού ε ίπ ε ν , δ τι έ χ ε τε ό μ ιλ ή σ ε ι δ Γ α υ τή ν τή ν ύ π ό θ ε σ ιν . Τ ό ύ φ ο ς τό.

θ ν ικ ό ν μ α γ ε ύ ε ι τ ά ά φ τιά το ύ Γ έν ο υ ς, δ ιό τι τό κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι.

*0 υ ιό ς μ ο υ σ ά ς έφ ερ ε γ ρ ά μ μ α τ α κ α ί έ δ ικ ά μ ο υ κ α ί το ύ Γ κ ιλ φ ό ρ δ

:α ί ά π ό κ ρ ι σ ί ν σ α ς δ έν έλ α β α * ο ύ δ έ ά π ό α ύ τό ν , ο ύ δ έ ά π ό τό ν ία τ ρ ό ν .

Γάχα τι κ ά ν ο υ ν ; Α π ο ρ ώ .

Σ ά ς π α ρ α κ α λ ώ ά κ ό μ η ν ά π α ρ η γ ο ρ ή σ ε τ ε ώ ς φ ιλ ό σ τ ο ρ γ ο ς π α τ ή ρ

ιό ν Σ τ έ φ α ν ο ν Β η λ α ρ ά ν , ό π ο ύ έσ τερ ή θ η κ ε τ ό ν π α τ έ ρ α τ ο υ τό ν ία τρ ό ν ,

(*) Στή δημοσίευση τοδ Βλαχογιάννη *. κακομοιριά, I

 456 Α. I. Βρανούση

ά ν δ ρ α ά ξ ιώ τ ά τ ο ν , ό π ο Ο τό ν θ ρ η ν ε ί δ λ η ή " Η π ε ιρ ο ς . " Ε χ ε ι 15 ή μ έρ α ις, όποΟ

ά π έ θ α ν ε ,'κ α ί ά φ η κ ε τή ν φ α μ ιλ ιά ν τ ο υ π τ ω χ ό τ α τ η ν . ΤοΟ ν έ ο υ δ έ ν τ ο ϋ έ γ ρ α ψ α ,

μ ή β α ρ υ λ υ π η θ ή . Ή Έ κ λ α μ π ρ ό τ η ς σ α ς δ μ ω ο , ά ν ά μ ε σ α ε ίς τ α ΐς π ο λ λ α ΐς έ θ ν ι·

κ α ις φ ρ ο ν τ ίδ ε ς , ά ν τό ε υ ρ ε τε ε ΰ λ ο γ ο ν , τό ν λ έ γ ε τ ε κ α ί τό ν π α ρ η γ ο ρ ά τ ε . Ε ίν α ι

ν έο ξ κ α λ ό ς , κ α ί α υ τ ό ς κ α ί ό Δ η μ ή τρ η ς, κ α ί ή μ π ο ρ ο Ο ν ν ά σ ά ς δ ο υ λ εύ σ ο υ ν

κ α ί π ισ τ ά κ α ί π ρ ό θ υ μ α , κ α ί δΓ α ύ τ ο ύ ς σ α ς γ ίν ο μ α ι κ α ί έ γ γ υ η τ ή ς.

Μ ή β α ρ ε θ ή τε , π α ρ α κ α λ ώ , ν ά μ ο υ γ ρ ά ψ ε τ ε δ ύ ω σ τ ίχ ο υ ς ά π ο κ ρ ιτ ι-

κ ο ύ ς ε ίς ά ν ά π α υ σ ίν μ ο υ , π ρ ο σ τ ά ζ ο ν τ ά ς μ ε κ α ί ε ίς δ ,τ ι μ έ κ ρ ίν ε τε Ικ α νό ν.

1 8 2 4 ’Ια νο υά ρ ιο υ 18 Γης Έκλσ^ πρόχητός σας δοΟΧος ταπεινός

Κ ερχύρς, καί πατριώτης θερμός
ό Ψ α λ ί δ α ς Α θ α ν ά σ ι ο ς

[Προσϋήκη ατό περιθώ ριο]: Μ ο υ κ α κ ο φ ά ν η κ εν όπ οΟ ά π έ θ α ν ε ν ό Μ α ιτ ·

, λ ά ν δ η ς τ α ις 17 Ί α ν ο υ α ρ ίο υ κ α τ ά τό ν έο ν , κ α ί δ έ ν ε ίδ ε τή ν ά π ο λ ο γ ία ν σ α ς,

Ό Γ κ ε ν ε ρ ά λ " Α δ α μ δ μ ω ς έ δ ώ ε ίπ ε , κ α λ ά ά π ο λ ο γ ο Ο ν τ α ι οί Γ ρ α ικ ο ί.

[φ 2$\ 1 8 2 4 ΦεβροναρΙον 4 . — Ή π α ρ ο Ο σ α έ μ ειν εν έ ω ς σ ή μ ερ ο ν

έ π ε ιδ ή ό Κ α π ε τ ά ν Π ή λ ιο ς κ α ί Ν ό σ τ ο ς Ν τ α γ κ λ ή ς έ μ π ο δ ίσ θ η κ α ν , κ α ί κ ρ ΐμ ε

ε ίς τ ά 6 τ ά λ η ρ α τ ά φ τ ω χ ικ ά μ ο υ , ό π ο υ έ κ α μ α έ ξ ο δ α δΓ α ύ το ύ ς* μέ δεύ

•τε ρ ο ν δ μ ω ς ϊσ ω ς έ λ θ ο υ ν . " Ο μ ω ς χ ρ ε ιά ζ ο ν τ α ι τ ά λ λ η ρ α κ α ί έ γ ώ δ έν έχω

Σ ά ς π ε ρ ικ λ ε ίω κ α ί τή ν γ ρ α φ ή ν ό π ο υ έ λ α β α ά π ό Λ ό ν δ ρ α ν , δ ιά νι

ίδ ή τ ε π ό σ α ώ μ ίλ ή σ α κ α ί π ό σ α έ γ ρ α ψ α έκ ει κ α ί ο ΐα ν έ ν έ ρ γ ε ια ν έκαμ ο

Α υ τ ή ν μ ο υ τή ν έφ ερ εν ό Ζ ερ β ό ς ό β ιτ ζ ικ ό ν σ ο υ λ α ς " Α γ γ λ ο ς , ό π ο

π ρ ο χ θ έ ς ή λ θ ε κ α ί μ ο υ εΤ πεν δ τι ή κ α τ α γ ρ α φ ή τή ς κ α τ α σ τ ά σ ε ω ς τ ί

Ε λ λ ά δ ο ς , ό π ο υ έ σ τ ε ιλ α , έ ζ ω ν τ ά ν ε υ σ ε τή ν Ε τ α ιρ ε ία ν κ α ί έν ή ρ γη σ ε ν

γ έ ν η κ α ί ά λ λ η . Ε ίς τή ν Λ ό ν δ ρ α ν μέ γ ν ω ρ ίζ ο υ ν οί φ ιλ έ λ λ η ν ε ς δ λ ο ι κ<

κ α λ ή τ ε ρ α ά π ό τ ο ύ ς " Ε λ λ η ν α ς ..........................................

Ο ί έ δ ώ φ α γ ά δ ε ς * έ λ α β α ν τ ά « Χ ρ ο ν ικ ά » κ α ί έ γ ώ δ χ ι ; ’Α π ό κ ρ ι σ

σ α ς δ έ ν έ λ α β α ά π ό τ ό ν π α ρ ε λ θ ό ν τ α Ιο ύ ν ιο ν * ο ύ δ έ ά π ό Λ ο υ κ ά ν , δ ια τ

Έ γ ώ δ έ ν σ ά ς έ φ τ α ιξ α . Ν
Τ ά « Χ ρ ο ν ικ ά » ν ά γ έ ν ο υ ν ά π λ ο ε λ λ η ν ικ ά κ α ί γ α λ λ ικ ά κ α ί δ χ ι μ ιί

σ ό λ ο ικ α κ α ί (τ α λ ικ ά . Τ ά ά π λ ο ε λ λ η ν ικ ά φ ω τ ίζ ο υ ν δ λ ο τό Γ έ ν ο ς μ α ς γ
τ ά γ α λ λ ικ ά τό δ ο ξ ά ζο υ ν * έ π ε ιδ ή τ ά ά ν σ γ ιν ώ σ κ ο υ ν κ α ί Γ ά λ λ ο ι, γ
" Α γ γ λ ο ι, κ α ί Γ ε ρ μ α ν ο ί. Σ τ ο χ α σ θ ή τ έ τ ο κ α ί δ ιο ρ θ ώ σ α τ έ τ ο , ά ν τό έ γ κ ρ ίν ε *

κ α ί τό έ ν α κ α ί τ ό ά λ λ ο .
ό ίδ ιο ς Ψ ά λ ί δ α ς

[ψ προσϋήκη στο περιϋώριο]: Ό Ί μ έ ρ π α σ σ ά ς κ λ ο ν ίζ ε τ α ι* έπ ε

έ κ ρ α ξ ε ν ε ίς " Α ρ τ α ν τ ο ύ ς κ α λ ή τ ε ρ ο υ ς Ί ω α ν ν ίτ α ις Τ ο ύ ρ κ ο υ ς κ α ί ‘Ρ ω μ α ί ο

δ ιά ν ά γ ρ ά ψ ο υ ν ά ρ τ ζ μ α ζ ά ν ια ό π έ ρ α ύτο Ο κ α ί κ α τ ά τοΟ Σ η λη χτ*

Π ό δ α ς , ό π ο υ ύ π ε ρ μ α χ ά ν ά γ έ \η Π α σ σ ά ς Ί ω α ν ν Ιν ω ν .

Τ ί ε υ κ α ιρ ία τ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς ν ά κ ά μ η έ κ σ τ ρ α τε ία ν κ α ί κ α τ ά τ ώ ν δ'

τ ώ ρ α ό π ο υ ε ίν α ι ά δ ύ ν α τ ο ι κ α ί μ α χ ό μ ε ν ο ι! . .

(*) δημοσίευση τοϋ Βλαχογιάνη: φαγάδες.—Ό Γ. Βαλέτας (Τό προδ. Eixotf

,ΑΟ. 1910 σ. 112) διορθώνει : φυγάδες.—2τό χγρ. διαβάζω καθαρά : φαγάδες
 ’ Α θ α ν ά σ ιο ς Φ α λ ί δ α ς 457

ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ Ν. ΜΑΝΙΑΚΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΨΑΛΙΔΑ - 1 3 ΔΕ Κ Ε Μ ΒΡ. 1823.

Τό π α ρ α π ά νω γράμ μ α τοδ Φ α λ ίδα πρός τό Μ αυροκορδάτο στα Υ στερόγραφά του τή ς
4 Φεβρ. 1824 ανα φ έρει : « Σ ά ς π ε ρ ικ λ είω κ α ί τή ν γ ρ α φ ή ν όπου έλ α β α α π ό Λ ό ν δ ρ α ν κ τλ ...» .
Αύτή ή «γραφ ή άπό Λόνδραν» ήταν ενα γρ ά μ μ α ά πό τόν π α λ ιό μ αθη τή του Ν ικ . Μ ανιάκη.
Τό βρίσκουμε στο ίδ ιο α ρ χ είο , ταξινομημένο χ ρ ο ν ο λ ο γικ ά πολΰ π ιο π ά νω (φ ά κ . 4. άρ. 763).
Ε ίν α ι ενα τετρα σέλιδο μέ τήν έξης έ π ιγ ρ α φ ή στήν τε λ ε υ τα ία ό ψ η : «Τ ω Σ ο φ ο λ ο γ ιω τά τ ω
Κ υ ρ ίφ Ά θ α ν α σ ίφ Ψ α λ ίδ ρ —Κ ορφ ούς». 2 τή ν έπάνω δεξιά ά κρη μέ δ ια φ ο ρ ετικ ή γ ρ α φ ή (τοϋ
Μ αυροκορδάτου ασφαλώ ς) ή σημ είω ση: « Έ γ κ λ ε ισ τ ο ν εις τό γ ρ ά μ μ α το υ Ψ α λ ίδ α » . Τό π α ρ α ­
θέτω ολόκληρο :
13 Δεκεμβρίου 1823 Ε. Ν. London
104 St Martin’s Lane

[φ l a ] Σ ο φ ο λ ο γ ιώ τα τε ,

Δ ιά του κ υ ρ ίο υ Ζ ερβού έλαβον τά πρός εμέ γρά μ μ ατά σου, δ ιά τω ν ο π ο ί­

ω ν μ ο ί ε σ ΰ σ τα ιν ε ς τόν άνω θεν άνδρα. Ε γ ώ και δ ιά τήν μέ α υ ^ ό ν π ρ ο τέρ α ν φ ιλ ία ν
μου δσον κ α ί δ ιά τά σ υ σ τα τικ ά σ ου, δεν έλ λ ειψ α νά ενεργήσω π α ν δ ,τ ι έδυνήθην
[ ΐν α ] του γένω ω φ έ λ ιμ ο ς, κακή τύχη δμω ς τά πράγμ ατά του δεν ελαβον τό πο-
θούμενον τέλος, καί μέ λυπεί δτι ανα χω ρεί έδώ θεν άπρακτος. Π α ρ ά του αύτοΰ
κ υ ρ ίο υ Ζ ερβού, δ ιά του ό π ο ιο υ σ ο 'ι έρχεται καί ή παρούσα, θέλει μ ά θη ς τά
^ περί εμού.
Σ ο 'ι φ ανερώ νω πρός το ΰ το ις δτι ελαβον καί τό γρά μ μ α σου, σ η μ ε ιω μ έ ν ο ν
ί 1 3 /2 6 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ παρελθόντος, καί εύφ ρά νθη ν ιδ ώ ν τό μ έγ α τω ν ομογενώ ν υπέρ
; έ λ ε ν θ ε ρ ία ς 'φ ρ ό ν η μ α , καθώ ς κ α ίτά α λ η θ ώ ς ή ρ ω ϊκ ά κ α τορ θώ μ α τα τω ν καί θ ρ ιά μ -
| βους. Α υτήν τήν γραφ ήν αμέσω ς μετέφρασα ε ις τό ’Α γ γ λ ι κ ό ν , καί έτυ π ώ θ η
ι άνω νΰμω ς ε ίς τάς εφ η μ ερ ίδ α ς, ώ ς ό κυρ Ζ ερβός θέλει σάς τό ε ίπ ή , κ α ί, ώ ς μαν-
ι θ ά ν ω , έκ α μ ε μ ε γ ίσ τη ν ε ν τΰ π ω σ ιν ε ις δ λ ο ν τό γένος [Φ Ρ ] τώ ν Β ρεττανώ ν.
Τ ό υπέρ τώ ν Ε λ λ ή νω ν α ίσ θ η μ α εδώ αυξάνει κ α θ ’ έκάστην, ε ίς ολας αχε­
ί δον τάς Ε π α ρ χ ία ς του κ ρ α τα ιο ύ καί π λ ο υ σ ιω τά το υ τούτου γένους, σ υ σ τα ίν ο υ σ ιν
’Ε π ιτ ρ ο π ε ία ς , ΐν α σ υ ν ά ξ ω σ ιν εξ υ π ο γ ρ α φ ώ ν χρή μ α τα πρός β ο ή θ ε ια ν τώ ν υπέρ
•π ίσ τεω ς καί π α τρ ίδ ο ς π ο λ εμ ο ύ ν τω ν Ε λλή νω ν* ή σ υ μ π ά θ ε ια δ ιά τό Ε λ λ η ν ικ ό ν
ίγένος έστι μεγάλη, καί ού μόνον άνδρες άλλά καί γ υ ν α ίκ ε ς θαυμ ά ζουσ ι τάς
Ιά ν δ ρ α γ α θ ία ς τώ ν ομογενώ ν. Έ λ π ίζ ε τ α ι δτι ε ίς ο λ ίγ ο ν θέλει άκούσω μεν κάτι μέγα
Iπ ρ ά γμ α υπέρ τη ς α νεξ α ρ τη σ ία ς του γένους μας. Α ί έφ η μ ερ ίδ ες καί τά π ε ρ ιο δ ικ ά
Iσ υγγρ ά μ μ α τα όλων τώ ν μερώ ν δέν παύουσι νά επ α ιν ώ σ ι τή ν αλκήν καί φ ιλ ό π α τρ ι
1τ ω ν Ε λλ ή νω ν, τοσούτον ώ στε κ α ί 'Ι σ τ ο ρ ία ι π ερ ί τού Ε λ λ η ν ικ ο ύ πολέμου
•Ιγ ρ ά φ θ η σ α ν.
"Η χούσες ίσ ω ς έ ω ς τώ ρα δτι ή εδώ τώ ν Φ ιλ ε λ λ ή ν ω ν Ε π ιτ ρ ο π ε ία έ σ τε ιλ ε ν
Ιέξ υ π ο γ ρ α φ ώ ν δ ια φ ό ρ ο υ ς π ο λ ε μ ικ ά ς προπαρασκευάς, μ ία ν τ υ π ο γ ρ α φ ία ν , μ ία ν
ιλ ιθ ο γ ρ α φ ία ν , κ α ί τε χ ν ίτα ς ΐν α χύνω σι κ α ν ό ν ια , κατασκευάζω σι ρ ο κ έτα ις, κ τ λ .,
ικ α θ ώ ς κ α ί κ α ν ο ν ιέ ρ ο υ ς ΐ ν α δ ρ γ α ν ίσ ω σ ιν Έ λ λ η να ς σ τρ α τιώ τα ς τ α κ τ ικ ο ύ ς ε ίς τούτο
ίτό ε ί δ ο ς τής σ τρ α τιω τικ ή ς.
Έ μ ά θ α μ ε ν μέ μ ε γ ίσ τη ν χαράν μας δ ιά τ ώ ν δ η μ ο σ ίω ν εφ η μ ερ ίδ ω ν καί τήν
ιπ α ρ ά δ ο σ ιν τ ή ς Ά κ ρ ο κ ο ρ ί ν θ ο υ * τούτο έσ τι ν ίκ η ά ξ ιό λ ο γ ο ς δ ιά τά Ε λ λ η ν ικ ά πρά·
,Υ μ α τα , κ α θ ώ ς κ α ί ε ίς τό Κ αρπενήσι τής Α ίτ ω λ ία ς ν ίκ η τ ο ύ 'Η ρ ω ϊκ ώ ς άποθανόντος
ΙΜ ά ρκου Β ότζαρη* δ κ ό σ μ ο ς δ λ ο ς Ιθ α ΰ μ α σ ε τή ν α ν δ ρ ε ία ν το υ κ α ί π α τ ρ ιω τ ισ μ ό ν το υ ,
[ού μ ή ν άλλά κ α ί τή ν π ο λ ιτικ ή ν του σ ύ ν ε σ ιν , δ ιό τ ι, ώ ς άκούομεν, αυτός μόνος τώ ν
•π ο λ εμ ικ ώ ν ά ν δ ρ ώ ν Ι ν ν ό η σ ε ν δ τ ι ή δ ιχ ό ν ο ια έστι θ α ν α τη φ ό ρ ο ς π ο λ ιτ ι[Φ 2α ] κ ή α σ θ έ­
ν εια , κ α ί o n φ θ ε ίρ ε ι ώς ή φ θ ίσ ις τά σ ώ ματα ώς κ α ί α υ τώ ν τώ ν κ ρ α τ α ιο τ ά τ ω ν π ο λ ι-
Λ ε ιώ ν .Τ ό ό ν ο μ ά τ ο υ έ μ ε ι ν ε ν ά θ ά ν α τ ο ν , ε ίς το ύ το ν ά π ε δ ε ίχ θ η δ τι ο ί Έ λ λ η ν ε ς έ χ ο υ σ ιν
ϊν δ ρ α ς ά ξιο υ ς τώ ν λαμπρώ ν προγόνω ν τω ν. Π ολλά έγρά φ θη σ α ν καί γράφ ονται
ί«θδς έ π α ι ν ο ν τού ά ξ ί ο υ τ ο ύ τ ο υ ά ν δ ρ ό ς * ή μ ε ϊ ς Ι δ ώ η χ ο ύ σ α μ ε ν μ ε τ ά χ α ρ ά ς , δτι τό
^ένος μελετώοι νά τού έγείρωσιν άνδριάντας πρός άποθανατισμόν τής μνήμης
 468 A. I. Βρανοΰση

του* τούτο ου*μόνον π ρ ο ξενεί τιμ ή ν ε ις τούς Έ λ λ η ν α ς, άλλα ενθαρρύνει κ α ι τούς

π ο λ ε μ ικ ο ύ ς, κ α θ ώ ς καί τούς άλλους φ ιλ ο π ά τρ ιδ α ς, ότι ή π α τρ ίς γ ν ω ρ ίζ ε ι και τιμ ά ψ
τούς ά ξιο υ ς υ ιο ύ ς της, ον μόνον ζώ ντας, άλλα κ α 'ι μετά θάνατον. §!
Ό μ ό ν ο ια , ε ν έ ρ γ ε ια καί ε υ σ τά θ ε ια ε ίσ 'ιν ά π ο λ ύ τ ο > ς α ν α γ κ α ία δ ιά την σ τε*Ι<
ρ έω σ ιν τή ς-Α υ το ν ο μ ία ς κ α ι Ε υ δ α ιμ ο ν ία ς τής Ε λ λ ά δ ο ς' εάν πάντες οί δ υ ν α τ ο ί If
"Έ λληνες π α ρ α ιτή σ ω σ ι τά ίδ ιά τω ν συμφέροντα και έχουσι κατά νουν μόνον τ ό |{
κ ο ιν ό ν ά γ α θ ό ν , ή ά ν α γ έ ν ν η σ ις τής Ε λ λ ά δ ο ς έ σ τ ιν άναπόφ ευκτος, καί ή φ θ ο ρ ά ||
τού Σ ο υ λ τ α ν ικ ο ύ θ ρ ό ν ο υ δεν ε ίν α ι μακράν. Ή ξ εύ ο εις ότι πάσα δ ε σ π ο τ ικ ή Π ο λ ι-Ι;
τε ία π ε ρ ικ λ ε ίε ι ε ις την Ιδ ία ν τη ς φ ύ σ ιν π λ ε ισ τα θανα τη φ όρα ελαττώ ματα, π ο λ ύ ||
π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ν ή Π ο λ ιτ ε ία τού Μ ω ά μ εθ, υπό την ο π ο ία ν , οί υπό αυτήν ζ ώ ν τ ε ς |ΐ
ν ο μ ίζο ν τα ι ω ς νά μήν ύπήρχον, καί μόνον μω ρός τις βάρβαρος καί άσελγές τ έ ρ α ς |}
κ α θή μ ενο ν επ ί χρυσού θρόνου ν ο μ ίζε τα ι ώ ς Θ εός. Ε ρ π ε ις ά ρ α ότι α ύ ιά ε ίσ ίθ α ν ά -^
σ ιμ ά ελαττώ ματα, καί τώ ρα φ α ίν ε τ α ι ό τ ι έ φ θ α σ α ν ε ις τ ο ια ύ τ η ν [ψ 2$ ] ά κ μ ή ν , ώ στε^ί
ή βαρύτης τω ν όλονένα σύρει ε ις τήν φ θο ρ ά ν τήν ύ π α ρ ξ ιν τού β α ρ β α ρ ικ ο ύ τούτου ?
γένους, έω ς ότου νά τό κ α τα κ ρ ή μ ν ισ ή δ ιά μ ια ς ε ις τήν άβυσσον τής λήθης. (
Ο ί φ ιλ έ λ λ η ν ε ς εδώ μελετώ σι νά σ τε ίλ ω σ ιν ε ις Ε λ λ ά δα καί έ κ π ο λ ιο ρ κ η τ ικ ά ]
ε ρ γ α λ εία . Έ ά ν οί Έ λ λ η ν ες έπεμ πον εδώ π ρ έ σ β ε ις ΐ ν α π ρ α γ μ α τ ε υ θ ώ σ ι π ε ρ ί δ α ν ε ίο υ ,)
ή θ ελ ε πράξω σ ι καλώ ς, δ ιό τι ε ίν α ι ά ν α μ φ ίβ ο λ ο ν ότι ή θ ελ ε ε ύ δ ο κ ιμ ή σ ω σ ι.
Ά σ π ά ζο μ α ι ά δ ε λ φ ικ ώ ς τούς φ ίλ ο υ ς υ ιο ύ ς σου.
’Α λ η σ μ ό ν η σ α νά σοί ε ϊπ ω αν ήτον τρόπος νά μοί έστελνες μ ερ ικ ά δοθέντο
π ερ ί τού μ α κ α ρ ίτ ο υ Β όζαρη, δ ιό τι ήθελε ενασχοληθώ νά γράψ ω τ ο ν β ίο ν τ ο υ , κ α !|
νά τυ π ω θ ή εδώ .
Τ ι μελετμς νά κάμης μέ τήν Ισ τ ο ρ ία ν σου ; Έ σ χ ισ ε ς νά τήν τυπώ νης
Έ ά ν ήξευρα τί θέλει ε ίν α ι τό μ έγεθος της, καί ώ ς πόσον ή τιμ ή της, ήθελε πα[
σ χ ίσ ω νά συνάξω ύ π ο γρ α φ ά ς δ ιά τή ν δ η μ ο σ ίε υ σ ίν της.
Έ ρ ρ ω σ ο .
Ό π ρ ό θυ μ ο ς κ α ί ε ιλ ικ ρ ιν έ σ τα το ς φ ίλ ο ς σου

Ν . Μ α ν ι ά κ η ς

Θ έλει σ οί σ τε ίλ ω τον 'Ά τ λ α ν τ α μέ ά λ λ η ν ε υ κ α ιρ ία ν .

Τ .

ΓΡΑΜ Μ Α ΤΟΥ Ψ ΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ Α Υ Ρ Ο Κ Ο Ρ Δ Α Τ Ο -16 ΦΕΒΡ. 1824.

[Γ εν. Άρχ. Κ ρ ά το υ ς — Άρχ. Μαυροκορδάτου, φάκ. 5, άρ. 1022]
[φ 1α ] Εκλαμπρότατε I
Μέ τόν Νάστον Σουλιώτην, όποΟ προχθές έμίσευσε, σάς έ'στειλ
γράμματα άρκετά, ό όποιος ήλθε μέ τρεις Σουλιώταις καί τρεις Χειμα
ριώταις, άπό τούς όποιους ό ένας είναι γαμβρός τοΟ Καπετάν Πήλι>
Βουνιώτη, όποΟ σάς άνέφερα. *Όθεν ήμπορεϊτε αύτόν νά τόν μεταχει*
σθήτε εις κάθε σκοπόν διά τήν Χειμάρραν, καί διά τόν Πρενκλέσην.
Ό Σιληχτάρης Μπότης εΐναι ε(ς έτοιμασίαν νά βαρέση τούς Νττ;
κλίταις έχθροός του, βοηθουμένους άπό τόν Όμέρ πασσάν, τών όποίν
τόν πρώτον πρό καιρού έφόνευσεν Ντελεχάμπεην [ δ ι ^ ρ ά φ η ή λ . έφόνευι)
ό Σεληχτάρης. Έφόνευσε καί τόν Τάκο Μπότη έδικόν του. *Όθεν ε£ύ
σκονται είς άλληλομαχίαν.
νΈ ξ ω τής "Α ρτης δ Ό μ έ ρ π α σ σ α ς φκιάνει δύω πύ ρ γου ς διά ά
φ υλάξ[| τό κάστρο, ΤΙ άνοησία 1 ο( π ύ ρ γο ι νά φ υλάξουν τό κάστρον.
 'Αθανάσιος Ψαλίδας 459

Ε ΐδ η σ ις β έ β α ια ά π ό Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο ύ π ο λ ιν ε ίν α ι δ τι ό Έ σ ρ ο ύ μ β ά λε-'

σ ή ς ά π ο σ τά τη σ ε , κ α ί ό. τ ύ ρ α ν ν ο ς Σ ο υ λ τ ά ν ο ς έ σ τ ε ιλ ε τ ρ ε ις π α σ σ ά δ ε ς έ ν α ν ­

τίο ν το υ . Τ ώ ν Π ερ σ ώ ν ό π ό λ ε μ ο ς ά ν α ψ ε π ά λ ιν . Κ α ί έ ν α ν τ ίο ν τή ς Ε λ λ ά ­

δ ο ς θ έ λ ε ι σ τ ε ίλ η 4 0 * χ ιλ ιά δ ε ς γ ε ν ιτ ζ ά ρ ο υ ς ώ ς π ισ τ ο ύ ς , κ α ί το ύ ς Σ κ ο δ ρ ιά ν ο υ ς

κ α ί Ά ρ β α ν ίτ α ις το ύ ς ά φ ώ ρ ισ ε ν ώ ς κ ιτ α π σ ίζ η δ ε ς .

, Κ α τά τοΟ Ά λ γ γ ε ρ ιο Ο ή Β ρ ε τ τ α ν ία έκ ή ρ υ ξε π ό λ ε μ ο ν κ α ί ό Ν α ύ α ρ ­

χ ό ς τη ς έβ ύ θ ισ ε κ α ί τ ρ ία π ο λ ε μ ικ ά π λ ο ία τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν . Σ ή μ ε ρ ο ν έ δ ώ ή δ ιο ί-

κ η σ ις ε ιδ ο π ο ίη σ ε τ ά ιω ν ικ ά π λ ο ία ν ά ά ρ μ α τ ω θ ο υ ν έ ν α ν τ ίο ν τ ώ ν

Ά λ γ γ ε ρ ίν ω ν .

t "Ο λ ο ι έδ ώ λ α μ β ά ν ο υ ν γ ρ ά μ μ α τ ά σ α ς κ α ί Χ ρ ο ν ικ ά , κ α ί έ γ ώ ό χ ι*

j δ ια τ ί; Π α ρ α κ α λ ώ , λ ύ σ α τ έ μ ρ υ τη ν ά π ο ρ ία ν , δ ιά ν ά π α ύ σ ω ε ις τ ό έ ξ η ς ά π ό

I τό ν ά σ α ς έ ν ο χ λ ώ .

■» Ό π α ρ ώ ν , ή γ ο υ ν ό έ π ιψ έ ρ ω ν τό π α ρ ό ν μ ο υ , ε ίν α ι ν έ ο ς Χ ίο ς κ α ί

, έ ρ χ ε τ α ι ά π ό Β ιέ ν ν α ν π υ ρ π ο λ ο ύ μ ε ν ο ς ά π ό φ ιλ ο γ έ ν ε ια ν , κ α ί π α ρ α κ α λ ώ ν ά

τό ν ίδ ή τ ε μ έ ιλ α ρ ό ν β λ έ μ μ α ώ ς π α τ ή ρ τή ς Π α τ ρ ίδ ο ς.

Τ ό κ α κ ό ε ίν α ι όποΟ δ έ ν έ χ ω ο ύ δ έ ά π ό τό ν ια τρ ό ν μ ο υ γ ρ ά μ μ α , κ α ί

διατί, άπορώ.
#
;
1824 Τής ύμετέρας έκλαμπρότητος *
Φεβρουάριου 16 δούλος ταπεινός
Κερκύρςι 6 πατριώτης Ψ α λ ί δ α ς

, ‘ ' ·■ « ·
ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ Ψ ΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ Μ ΑΥΡΟ ΚΟΡΔΑΤΟ - 24 ΦΕΒΡ 1824.
[Γεν. Ά ρ χ . Κ ράτους—Ά ρ χ . Μαυροκορδάτου, φάκ. 5, άρ. 1055]

[φ 1α ] Ε κ λ α μ π ρ ό τ α τ ε ! (

; ' Δ έν ά μ ψ ιβ ά λ λ ω , δ τι κ α ί'τ ό ν έ π ιφ έ ρ ο ν τ α τή ν π α ρ ο Ο σ ά ν μ ο υ θ έ λ ε ι

( τό ν κ υ ττά ξ η μέ ιλ α ρ ό ν κ α ί π α τ ρ ικ ό ν β λ έ μ μ α .

ίL Έ γ ώ σ ά ς β α ρ έ ν ω 1 ά λ λ ά κ α ί μ έ δ λ ο ν όπ οΟ γ ρ ά μ μ α τ α δ έ ν λ α μ β ά ν ω ,

( σ ά ς γ ρ ά φ ω . "Ό λ ο ι οι α ύτο Ο δ έ ν μοΟ γ ρ ά φ ο υ ν , ο ύ δ έ μ ιξ ο σ ό λ ο ικ α Χ ρ ο ν ικ ά

μοΟ έ σ τε ιλ α ν . Τ ί.ν ά κ ά μ ω , δ έν ή ξ εύ ρ ω .

Ό Ό μ έ ρ π α σ σ ά ς σ τ ά Γ ιά ν ν ιν α κ ρ ά ζε ι τ ο ύ ς ά γ ά δ ε ς τή ς Ά ρ β α ν η τ ιά ς

’ δ ιά ν ά σ υ ν ά ξ η π ά λ ιν σ τ ρ ά τ ε υ μ α , κ α ι δ ιά ά λ λ η ν δ ο κ ιμ ή ν . Ά λ λ ’ οί " Ε λ λ η ­

νες, οί ό ρ μ η τ ικ ο ί Έ λ λ η ν ε ς , τί ά ρ γ ο Ο ν ; δ τ α ν δ λ ο ι οί Ή π ε ιρ ώ τ α ι ά δ ε λ -

φοί το υ ς το ύ ς κ α ρ τερ ο ύ ν

Ε ίν α ι χ ρ ε ία ν ά σ τ α λ θ ο ύ ν γ ρ ά μ μ α τ α σ τ ό ν Π ρ έν κ α . Σ ά ς έ σ τ ε ιλ α τ ρ ε ις

Χ β ιμ α ρ ρ ιώ τ α ις ν ά ιο ύ ς μ ε τ α χ ε ιρ ισ θ ή τε ε ις α ύ τ ό τ ό έ ρ γ ο ν ’ ή λ θ α ν μ α ζ ύ μ έ

‘Τ όν Ν ά σ τ ο ν Ν τ α γ κ λ ή Σ ο υ λ ιώ τ η ν .

'Έ ρ χ ε τ α ι κ α ί ό κ ο ιν ό ς μ α ς φ ίλ ο ς α ύ το Ο Τ ρ ικ ο ύ π η ς .< θ έ λ ε ι σ ά ς ό μ ι-

r λήση διά τά Χρονικά.

» * * . ··

1824 φΕΡΡουαρ". 24 .. Τής Έκλαμπρότητός οας

lupirtp? ■ ■ ' 6 πατριώτης Ψ ώ λ I δ α ς
460 A. t. fepotvftiaK)

9 . fa

ΓΡΑΜ Μ Α TOY Ψ Α ΛΙΔΑ Π ΡΟ Σ TON Μ ΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟ - 24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1824. | ,

[Γ . Δ . K . — Ά ρ χ . M a u p o x ., φ ά κ . 6, d p . 1153] , '

[9? l a ] 'Ε κ λ α μ π ρ ό τ α τ ε !
Ό 'Α ν α γ ν ώ σ τ η ς ό Μ ό σ τ ρ α ς, π ε ρ ί τοΟ ό π ο ιο υ σ ά ς έγρ α ψ α προτή-
τ έ ρ α , κ α τ έ ψ ο γ ε ν αύτοΟ , κ α ί ε ίν α ι είς τ ό ν Ια τρόν γ α μ β ρ ό ν μου. Ό θ ε ν
π α ρ α κ α λ ώ ν ά τ ό ν π ρ ο σ τ ά ξ η τ ε ν ά σ δ ς μέτρηση τ ά 330 τά λ η ρ α , όποΟ
μοΟ χ ρ ε ω σ τ δ δ ιά ν ά π ρ ο ψ θ α σ θ ώ . ’Ε π ειδ ή μοΟ έκα μ ε μ έ γ α κακόν, μέ αψη-
σ ε χ ω ρ ίς ά σ π ρ α ' κ α ί ή έ κ λ α μ π ρ ό τ η ς σ α ς έ χ ε τ ε τό ν τρ ό π ο ν κα ί μοΟ τά
έ μ β ά ζ ε τ ε έδ ώ , κα ί δ ίδ ω τ α ΐς ό μ ο λ ο γ ία ις τ ο υ . Α ύ τό ς έπ ή ρ εν ά π ’ έδώ π ο λ - |
λ α ϊς χ ιλ ιά δ ε ς κ α ί έφ υ γ ε , κ α ί π ρ έ π ε ι ν ά έχη μ α ζύ το υ ά ρ κ ετά ά σ π ρ α .
Ε ίμ α ι εΟ ελπις είς τή ν ά γ α θ ό τ η τ ά σ α ς , δ τι θ έλ ετε μέ χα ρ ο π ο ιή σ η δ ι’ α υ ­
τή ν τή ν ύ π ό θ ε σ ιν .
Ε ϊδ η σ ε ς β έ β α ια ις .
Ό Π ρ ό νιο ς ά π ό τή ν Π α ρ α μ υ θ ιά ν έκρά χθη ά π ό τό ν Ό μ έ ρ π σ σ σ δ ν , '
κ α ί δ έ ν ύ π ή κ ο υ σ ε λ έ γ ο ν τ α ς , δ τι ε ίν α ι κ α ιρ ό ς κ ά θ ε έ ν α ς ν ά ψ υλάξη τό ?
σ π ή τ ι το υ . Τ ό ίδ ιο ν ά π ε κ ρ ίθ η σ α ν κ α ί οί έ π ίλ ο ιπ ο ι Τ ζά μ η δ ες. "Ο θεν ,
ό Ό μ έ ρ π α σ σ δ ς σ τ έ λ ν ο ν τ α ς τ ό ν ά ν εψ ιό ν το υ είς "Α ρ τα ν μέ 700, έμί- .
σ ευ σ εν δ ιά τ ό Μ π ε ρ ά τ ι, μ ή π ω ς ή μ π ορέσ η έκ εΐ ν ά ξεπ λ α νή σ η το ύ ς λ ε γ ο ­
μ έ ν ο υ ς Λ ιά π ιδ ε ς το ύ ς ά ν α ξ ιω τ ά τ ο υ ς . Π ριν δ μ ω ς κινήση, έγρ α ψ ε δ ιά τήν
Κ ω ν σ τ α ν τ ιν ο ύ π ο λ ή , δ τ ι ε ίν α ι ά ν ίκ α ν ο ς α ύ τό ς ν ά πο λεμ ή σ η μέ τήν 'Α γ ­
γ λ ία ν , ή ό π ο ια έ σ τ ε ιλ ε ν είς Ε λ λ ά δ α κα ί ά ν θ ρ ώ π ο υ ς, κ α ί π ο λ ε μ ικ ά έψό- :
δ ια , κ α ί χ α ζ ν έ δ ε ς π ο λ λ ο ύ ς .
" Α χ ! π ό σ ο ι θ η σ α υ ρ ο ί φ υ λ ά γ ο ν τ α ι είς τήν Ά ρ β α ν η τ ιά ν , καί οί "Ελ· Ί
λ η ν ες ά ν α β ά λ λ ο υ ν τ ό ν κ α ιρ ό ν ! Κ αί είς τι ά ν ά ξ ια χ έ ρ ια ε ίν α ι, κ α ί κεφά- !
λ ια ά π ε ρ ίσ κ ε π τ α κ α ί ά ν α ίσ θ η τ α ! Κ α ί ήμποροΟ ν οί Ά ρ β α ν Ιτ α ις ν ά παρα- >
βληθοΟ ν μέ τ ο ύ ς " Ε λ λ η ν α ς ; Ά ρ β α ν Ιτ α ις κ α ί ΤοΟρκοι ό λ ε τ ε λ ώ ς άναίσθη* :
τ ο ι, σ υ γ κ ρ ίν ο ν τ α ι μέ τ ο ύ ς π ν ε υ μ α τ ώ δ ε ις , π ρ ο κ ο μ μ ένο υ ς κα ί άνδρείους j
" Ε λ λ η ν α ς ; " Ε χ ε ι ό Ό μ έ ρ π α σ σ δ ς , ή ά λ λ ο ς π α σ σ δ ς κεφ ά λ ι ν ά όδηγήση ;
σ τ ρ α τ ό ν , ν ά κυβερνήσ η λ α ό ν , ν ά ένερ γή σ η σ τ ρ α τ η γ ή μ α τ α ; Π ρέπει νά t
έ ν τ ρ έ π ω ν τ α ι οί " Ε λ λ η ν ε ς ν ά λ έ γ ο υ ν δ τ ι ένίκη σ α ν τ έ τ ο ια άνθρω πόμ ορφ α £
ζ ώ α , τ ά ό π ο ια έκόντεψ ε ν ά ά π ο κ α τα σ τή σ ο υ ν κα ί το ύ ς "Ε λληνας *
δ μ ο ιο υ ς τ ο υ ς. Π ροσ κυνώ . %
1824 Μαρτίου 24 Τής Έκλαμπρότητός σας βοΟλος ταπεινός
Κορψοός. 6 πατριώτης ψ α λ ( δ α ς |
ΙΟ .
ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟ - 29 ΙΑΝΟΥΑΡ. 182ί.ί
[Γ.Α,Κ.—Άρχ. Μαοροκ*, φάκ, 10, dp. 2628]
[φ 1β 1 Εκλαμπρότατε I .I
Ό προσκομίσων τό παρόν μου τής έκλαμπρότητός σας είναι σϋ]Η
πατριώτης μου άνδρας, όποΟ έδούλευσε τό Γένος είς τούταις ταΤς περί' j
 'Α&ανάοιδς ΦαΧίδα$ 461

σ τα σ ε ς, ώ ς τ ά ά ν ά χ ε ΐρ α ς γ ρ ά μ μ α τ α τό ν ά π ο δ είχνο υ ν* ε ίν α ι έ μ π ο ρ ο ς
• καί φ σ μ η λ ίτη ς κ α ί έζή μ ιω σ ε π ο λ λ ά , κ α ί π ο λ λ ο ί όποΟ τό ν χρεω σ τοΟ ν εύρί-
σ κ ο ντα ι αύτοΟ , κ α ί έρ χ ε τα ι ν ά τ ο ύ ς ζητήση, κ α ί μέ τό μ έσ ον τή ς δ ικ α ιο ­
σ ύνης ν ά πλη ρ ω θή ά π ’ α ύ το ύ ς.
Ε ίμ α ι ε ύ ε λ π ις , δ τι θ έ λ ε τε τ ό ν π ρ ο σ τ α τε ύ σ ε ι κ α ί δ ιά τ ά ς π ρ ό ς τό
Γ έν ο ς έκ δ ο υλ εύσ εις το υ , κ α ί δ ιά χ ά ρ ιν μου. Ε π ε ιδ ή π ο λ λ ο ί ά ρ π ά ζ ο υ ν τ ά
χ ρ ή μ α τα τώ ν π α τρ ιω τώ ν , κ α ί κ α τ α φ ε ύ γ ο υ ν α ύ τό σ ε , ν ο μ ίζ ο ν τ ε ς τή ν Ε λ λ ά δ α
ά σ υ λ ο ν τώ ν κ α κ ο τρ ό π ω ν κ α ί λ η σ τώ ν , κ ά ί τ ό π ο ν ά ν α ρ χ ία ς κ α ί ά ν ο μ ία ς .
Δ έν π ισ τεύ ω δ μ ω ς ν ά τό έ π έ τ υ χ α ν . νΟ θεν σ ά ς π α ρ α κ α λ ώ κ α τ ’ έξ ο χ ή ν
δ ι’ α ύ τό ν τό ν κ α λ ό ν π α τ ρ ιώ τη ν ν ά τ ό ν σ υ ν τ ρ έ ξ ε τε , κ α ί θ έ λ ε τ ε ύ π ο -
χρ εώ σ ει τό ν δ ια π α ν τ ό ς ύ μ έτερ ο ν κ η ρ υ ττό μ ενο ν.
1825
Ίανουσρίου 29 Α θανάσιον τ ό ν Ψ α λ ίδ α ν
i Κερκόρςι

I
 Δ Υ Ο Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α Τ Α ΤΟΥ Ψ Α Λ Ι Δ Α
ΠΡΟΣ ΤΟΝ Κ Α ΠΟ Δ ΙΣ ΤΡ ΙΑ

Ι Α Φ Ο Ρ Μ Ε Σ κα ι τά π ε ρ ισ τα τικ ά , πού ώ δήγησαν τον Ψ α λ ίδ α νά σύνταξη

Ο
δπ ο υ
καί

έγ ιν α ν
νά σ τε ίλ η

καί οι
τά υ π ο μ ν ή μ α τα

α π α ρ α ίτη τ ε ς
αυτά

σ τ ρ ια , έ χ ο υ ν έ κ τ ε θ η δ ιε ξ ο δ ικ ά σ τ ο τε λ ε υ τ α ίο

ισ το ρ ικ έ ς
προς τον Κ υβερνήτη

κ ε φ ά λ α ιο

σ υ σ χ ε τίσ ε ις. "Ο πω ς

’Ι ω ά ν ν η Κ α π ο δ ί·

τ ή ς ε ρ γ α σ ία ς μ ο υ (σ ελ. 8 9 - 9 4 ) ,

στά δ η μ ο σ ιευ ό μ εν α

π ιο πάνω γρ ά μ μ α τα τού Ψ α λ ίδ α προς τό Μ αυροκορδάτο, έτσι κι εδώ , δεν έκ ρ ιν α

σ κ ό π ιμ ο νά φ ο ρτώ σ ω τά κ ε ίμ ε ν α αυτά μέ δ ιε ξ ο δ ικ ο ύ ς ΰ π ο μ ν η μ α τισ μ ο ΰ ς, αφού,

τόσο οί ε π ισ τ ο λ έ ς δσο κ α ί τά υ π ο μ ν ή μ α τα , α γ κ α λ ιά ζ ο υ ν μ ιά εποχή ολόκληρη καί

θ ίγ ο υ ν π ρ όσ ω π α , π ρ ά γμ α τα καί ζητήματα, πού θ ά μάς ω δηγούσαν σέ μακρυνές

π α ρ ε κ β ά σ ε ις — ισ το ρ ικ ά , ε θ ν ο λ ο γ ικ ά , ο ικ ο ν ο μ ικ ά , γλ ω σ σ ικ ά καί λ ο ιπ ά θ έ μ α τ α —r §

φ όρτο δυσανάλογο γ ιά ένα β ιο γ ρ α φ ικ ό σ χ ε δ ία σ μ α .

€Η αυτών Θά έκτεθή σύντομα στό εισαγωγικό αύτό
π ρ ο έλευ σ η τώ ν υπ ο μ νη μ ά τω ν
σημείωμα.—Τά κείμενα πού παραθέτω πιό κάτω πρωτοδημοσιεύθηκαν σέ μιά μικρή άθηναϊκή
έφημερίδα τού 1878 και 1879. Είναι ή εποχή πού όλος ο ελληνικός τύπος έχει πυκνώσει ;;
τά δημοσιεύματα του γύρω άπό τις υπόδουλες τότε βόρειες έπαρχίες καί "ιδιαίτερα τή θεσ-■*
σαλία και τήν "Ηπειρο. Άπό τή Συνθήκη τού Άγ. Στεφάνου ώς τό Βερολίνειο Συνέδριο* j
κι άργότερα στις μετέπειτα διαπραγματεύσεις, κρινόταν ή τύχη των έπαρχιών αύτών, ώσπου }
καταλήξαμε στή γνωστή συνοριακή γραμμή τού 1881. ’Εκείνο τό διάστημα λοιπόν και ή άθη-. j
να'ίκή έφημερίδα «*Ώ ρ α » είναι γεμάτη άπό σχετικά δημοσιεύματα, άρθρα Ιστορικά, γεωγρα- |
φικά, έθνολογικά, στατιστικές κτλ. Κι άνάμεσα σ’ όλα αύτά συναντούμε καί τά Υπομνήματα ΐ
τού Ψαλίδα, τό ένα στο φύλλο τής 21 Αύγούστου 1878, καί τό άλλο στό φύλλο |
τής 18 Ίανουαρίου 1879.
*0 κάτο χο ς τω ν χειρο γρά φ ω ν καί πρώτος έκδοτης τους μάς είναι γνωστός. Είναι
6 «ζηλωτής τών έθνικών κειμηλίων» Σ τ α μ ά τ ι ο ς Δ. Κ ρ ί ν ο ς (1815-1886), όπως i
ρητά άναφέρεται στό προλογικό σημείωμα πού συνοδεύει τό πρώτο Υπόμνημα, Άπό τή συλ- ·|
λογή τού ίδιου προέρχεται ασφαλώς, άν και δέν άναφέρεται, και τό δεύτερο Υπόμνημα. Τόν
ίδιο χρόνο άλλωστε, στό περιοδ. «Έ σ τ ί α» (τόμ. Ζ', άριθ. 167, τής 11 Μαρτ. 1879, σελ.
145- 160) 6 Στ. Κρίνος, «ό φιλολόγων καθηγητής τής φαρμακευτικής έν τφ Πανεπιστημίψ
Αθηνών», δημοσίευσε τή γνωστή και πολύτιμη μελέτη του γιά τόν Αθανάσιο Ψαλίδα, δπου
φανέρωνε πώς κατέχει ολόκληρο άρχεΐο μέ άγνωστα καί άνέκδοτα κατάλοιπα του
μεγάλου Ήπειρώτη (βλ. πιό πάνω, κεφ. Ε', σημ. 11).
*Η γνη σ ιό τη τα τώ ν κ ειμ ένω ν αύτών είναι άναμφισβήτητη. Δυστυχώς δμως
ή δημοσίευση δέν άποσκοπούσε νά φέρη στό φώς δυό άνέκδοτα κείμενα τού Ψαλίδα
α ύ τ ο ύ σ ι α καί μέ κάθε άκρίβεια, στήν αύθεντική μορφή τους, δπως θά θέλαμε σήμερα.:
Ερχόταν άπλώς νά προσθέση «εις τάς γενομένας ήδη μελέτας περί όρίων τής ’Ηπείρου καί
Θεσσαλίας» ένα μ έ ρ ο ς άπό τ’ άνέκδοτα Υπομνήματα τού Ψαλίδα, άμεσα σχετιζόμενο
μέ τά έθνικά προβλήματα τής έποχής καί μέ τήν άρθρογραφία τής έφημερίδος. Στό πρώτΟίΐί
Υπόμνημα άναγράφεται καθαρά : «Ά π ό σ π α σ μ α έκ τού Υπομν ήματ ος »;
κι είναι φανερό πώς 6 έκδότης παραλείπει τήν αρχή καί το τέλος, Τό δεύτερο όμως φαίνΐ
^αι πώς δημοσιεύεται όλόκληρο,

I
 ‘Αθανάσιος Ψαλίδας .· 463

*Η έκδοση τω ν κ ειμ ένω ν λοιπόν, στήν όποία προβαίνω σήμερα, δέν έγινε άπό χει­
ρόγραφα τοδ Ψαλίδα —πού, άν σώζονται, ευχής έργο θά ήταν νά γίνουν έπιτέλους προσιτά
στήν ερευνά— άλλά, άναγκαστικά, από τή δημοσίευσή τους στήν έφημ. «"Ω ρ α», όπου έμεναν
θαμμένα, άγνοημένα άπό τήν έρευνα και άνεκμετάλλευτα *.
Περιττό νά πώ πώς ή άναδημοσίευση είναι πι στ ή, μέ μικρές μόνο διορθώ­
σεις μου, κάπου-κάπου, στή στίξη καί στήν ορθογραφία. "Αν καί δέν είχα μπροστά μου χει­
ρόγραφα, γιά νά δεσμεύωμαι άπό τους κανόνες των φιλολογικών έκδόσεων, έντούτοις κρά­
τησα μερικές ορθογραφικές ιδιοτυπίες, που είναι φανερό πώς άνήκουν στο συγγραφέα
καί στήν έποχή του.
*
Παραθέτω μόνον έδώ, ξεχωριστά απ’ τά κείμενα τοδ Ψαλίδα, τά προλογικά σημειώ­
ματα τής έφημερίδος, που συνώδευαν τήν κάθε δημοσίευση.
Τ ο πρώ το ' Υ π ό μ ν η μ α δημοσιεύεται, όπως είπαμε, στήν αθηναϊκή έφημ. « 'Ώ ρ α »
(έτος Γ', άριθ. 28δ) τής 21 Αδγούστου 1878 (σελ. 1 - 2) μέ τον τίτλο « Ψα λ ί δ α ς π ε ρ ί
’Η π ε ί ρ ο υ κ α ί Θε σ σ α λ ί α ς » καί μέ τό εξής προλογικό σημείωμα :
ΨΑΛΙΔΑΣ Π ΕΡΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΚΑΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
«Εις τάς γενομένας ήδη μελέτας περί δρίων ’Ηπείρου καί Θεσσαλίας αξία λόγου
συμβολή εδρηται έν άνεκδότφ υπομνήματι τοδ διδασκάλου ’Αθανασίου Ψαλίδα υπό
χρονολογίαν 27 Αδγούστου 1828, λατινιστί παρ’ αδτοϋ συνταχθέντι καί έπιδοθέντι εις
τόν άγγλον πρεσβευτήν Στρατφόρδον Κάννιγκα, διερχόμενον έκ Κερκύρας. Ελληνικήν
μετάφρασιν τοδ υπομνήματος άπέστειλεν αυτός ό Ψαλίδας είς τόν Κυβερνήτην τής
Ελλάδος Καποδίστριαν, άγγείλας τήν άνακοίνωσιν εν έπιστολή, ής τό πρωτόγραφον
μετά του πρωτογράφου τής μεταφράσεως τοδ υπομνήματος περιήλθεν εις τήν συλλογήν
τοδ ζηλωτοδ των έθνικών κειμηλίων κ. Στ. Κρίνου. Τήν είρημένην έπιστολήν ώς καί τήν
έν τψ υπομνήματι παράγραφον περί όρίων ’Ηπείρου καί Θεσσαλίας δημοσιεύομεν φδε.»
Καί ακολουθεί ή έπιστολή τοδ Ψαλίδα προς τόν Καποδίστρια (σελ. 1, στήλ. β') καί ένα
μέρος άπό τό υπόμνημα, χωρίς τήν άρχή καί τό τέλος, μέ τό χαρακτηριστικό τίτλο
«Ά π ό σ π α σ μ α έκ τ οδ υ π ο μ ν ή μ α τ ο ς » (σελ. 1β - 2β).
* ‘
Τ δ δεύτερο *Υ π ό μ ν η μ α (έφημ. «"Ω ρ α», έτος Δ', άριθ. 73, τής 18 Ίανουαρίου 1879,
σελ. 2-4) δημοσιεύεται μέ τόν εξής τίτλο και πρόλογο (σελ. 2β):
ΑΝΕΚΔΟΤΟΝ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΨΑΛΙΔΑ Π Ε Ρ Ι ΗΠΕΙΡΟΥ
«Επίκαιρον θεωροδμεν τήν δημοσίευαιν έπιστολής, τέως άνεκδότου, ήν δ διδά­
σκαλος τοδ γένους ’Αθανάσιος Ψαλίδας έγραψε προς τόν Κυβερνήτην τής Ελλάδος
περί ’Ηπείρου έν έτει 1828, περιέχουσαν καταστατικάς περί αύτής πληροφορίας καί
διατρανοδσαν τόν καθαρώς ελληνικόν χαρακτήρα τής χώρας έκείνης, καί μάλιστα τών
^ Ίωαννίνων, καί τά, δικαιώματα αδτών εις άποκατάστασιν μετά τής άλλης Ελλάδος ώς
κράτους άνεξαρτήτου.»
Τό Υ π ό μ ν η μ α 4δ© φ α ίν ε τ α ι π ώ ς δ η μ ο σ ιε ύ ε τα ι ό λ ό κ λ η ρ ο (σ ελ . 26 - 4 6 ) ,

1. Πςβλ. δμίβς ώ. Μ ι χ α λ ό π ο υ λ ο ν » «‘Ηπείςωτικλ. Χρονικά* ©' 16S4 σ. Ιίθ καί ,Ι\ Β α«

λ έ τ ά» ’Ανθολογία τού Δημοτ. Πεζού Λόγον» τόμ« Α *ΑΘ. 1940, σβλ» 484—5 καί 605·
4β4 A, I. δράνούση

TO ΠΡΩΤΟ ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΤΟΥ ΨΑΛΙΔΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

(27 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1828)

5Εξοχότατε Κνβερνήτα τής Ελλάδος I

eΟ εξοχότατος πρέοβυς τής 9Αγγλίας κύριος Κάννιγκ με εκραξεν εις τδ
Παλάτι καί μέ ερωτηοε πολλά, και μέ επαρακάλεσε νά τον δώοω έγγράφως ταΐς
άπόκρισες είς γλώσσαν λατινικήν , δ όποιος έχ&ές εκίνησε δι9 αυτόν* το άντίγρα-
φον όλων τούτων των ερωτήσεων καί αποκρίσεων εστοχάσΰηκα νά τ α γράψω
και είς την γλώσσα μας και νά σάς τ α στείλω κρίνων αυτά επωφελή, τ α όποια
τ α λαμβάνετε διά τον πρέσβεως τής 'Ρωσσίάς δομένα διά τον εϋγενούς κυρίου
Κωνσταντίνον Γεροστάϋη, Παρακαλώ, δεχ&ήτε ενμενώς τον κόπον μου και άπο·
κρι&ήτέ μου οτι τον έλάβετε, και όχι ότι είναι καλός ή κακός. Τους αύταδελφούς
σας προσκυνώ και ας με αλησμόνησαν καί μάλιστα ό 9Αρβανίτης νά άλησμονήση
τον 9Η πειρό την έ μ έ ; δεν το έπίστευα. *Εγώ όμως είμαι ώς ήμουν κα\ &έλει
ε ίμ φ ώς είμαι.
1828 Τής ϋμετέρας εξοχότητος
Αυγούστον 15/27 ταπεινός δούλος
Κερκύρφ. 9Α & α ν ά σ ι ο ς ό Ψ α λ ί δ α ς
Διά την υπόΰεσιν, όπου γράφω τον .Κάννιγκ ήξεύρει και ό Δημήτριος
Μωραιτης γραμματικός τού Βελή πασσά, ό όποιος είναι είς Ζάκυνθον. Αυτός
εγραψε μίαν πραγματείαν προ χρόνων πώς έγιναν αΐ κατάχρησες τών τζιφτιλι-
κιών καί άλλων είς την Ελλάδα και προστάξατε εμμέσως διά του γαμβρού του,
όπού είναι αυτού χιλίαρχος , νά σάς ελΰη. 9Ηξεύρει και ό κυρ Κωνσταντίνος'.
Μαρίνος καί ό κυρ Τουρτούρης καί ό Κέντρο Γκιόνης καί άλλοι πολλοί.

( ’Α π ό σ π α σ μ α έκ του υπομνήματος)

. . .Ή "Ηπειρος προς τήν/Αρβανητιάν και ή Θεσσαλία προς τήν Μακε­

δονίαν έχουσι σύνορα επιτηδειότατα, ώσάν νά ήθελε τά κάμει ή φύσις επιταυτού.'
Το βουνόν "Όλυμπος, όπου συγκροτείται μέ τον Πίνδον από τό ένα μέρος, καί μέ
τόν Κίσσαβον από τό άλλο, τούτα είναι δύω βουνά άδιάβατα τής Θεσσαλίας καί
άφίνουν δύο πύλαις είς τού Μπαμπά καί "Αλασσόνα, και από αύτάς τάς δύο
πύλας πρέπει νά άπεράση στράτευμα διά τήν Θεσσαλίαν από τήν Μακεδονίαν.
Ό Πίνδος από τό Μέτζοβον συγκροτείται μέ τά Άκροκεραύνια βουνά τής Χεί­
μαρρος ώς τήν θάλασσαν, καί έχει δύο πύλας, τής Όστανίτζας είς τήν Παλιάν
Πογωγιανήν, καί τού Σουμπάσση τό γεφύρι εις τό Χόρμοβο. Είναι καί μία τρίτη
δπό τό μέρος τής Λιαποριάς είς τό Μπόρτζι, αυτή δμως είναι διά τζακάλια καί,
άγριόγιδα, καί όχι διά νά άπεράσουν στρατεύματα, καί είναι καλή νά άπερνφ
κανένα άγριόγιδο Λιάπης, νά κλέφτη κανένα γίδι εις τό Δέλβινον. Τούτους τούς!
τόπους, έξοχώτατε, τούς άπέρασα καί τών δύω Ιπαρχιών, "Ηπείρου καί Θεσσαλίας, |
δχι ώς απλούς θεωρητής, άλλ’ .ώς διωρισμένος παρατηρητής, καί μέ τήν εϊδησιν!
τής παλαίάς γεωργραφίας, καί μέ τήν γνώσιν τής νέας Ιλληνικής γλώσσης, ώς^
φυσικά "Ελληνας, καί μέ άλλα μέσα αναγκαία είς αυτήν τήν ΰπόθεσιν, διά τούτο I
στοχάζομαι, δτι άλλα σύνορα φυΟικώτερα, σνστατικώτερα καί προφυλακτικώτερο ΐ
 ’Αθανάσιος Φαλίδας 466

της Σ τερ εά ς Ε λ λ ά δ ο ς ουδέ γ ίν ο ν τα ι ουδέ έμποροΰν νά δ ιο ρ ισ θ ο ΰ ν άλλα, ά ν οι

μεγάλοι β α σ ιλ ε ίς θέλουν τήν ή σ υ χ ία ν τής Ε λ λ ά δ ο ς, τήν ο π ο ία ν τήν φ ανερόνουν

ε ίς τήν 6ης Ιο υ λ ίο υ συνθήκην, σύνορα όμω ς δεν δ ιο ρ ίζ ο υ ν , άλλ9 αυτά τά ά φ η κα ν

νά τα π ρ ο σ δ ιο ρ ίσ ο υ ν οί π λ η ρ ε ξ ο ύ σ ιο ι υ π ο υ ρ γ ο ί, ά φ οΰ σκεφ θοΰν τήν α σ φ ά λ εια ν

της ε ιρ ή ν η ς, καί τό δυνατόν.

Έ ξο χώ τα τε, ή Θ εσ σ α λ ία καί ή "Η π ειρ ο ς παρόντος μου έμ ετρήθη α πό τον

Ά λ ή πασσάν δ ιά τό μουκαντήμι μπόρτζι τω ν χ ω ρ ιώ ν κ α ί τ ζ ίφ τ ιλ ικ ιώ ν (κ ο ιν ό ν

χρέος τ ω ν χ ω ρ ιώ ν ) ε ίς τούς 1815, καί εύγήκεν δ α ρ ιθ μ ό ς τώ ν κ α το ίκ ω ν χ ρ ισ τια ν ώ ν

υπέρ τό ένα μ ιλ ιο ΰ ν ι, ενώ ή Π ελοπόννησος, α ν α το λ ικ ή καί δ υ τικ ή Ε λ λ ά ς δέν

φ θά νει ποτέ τό ένα μ ιλ ιο ΰ ν ι. 9Α π ό εδώ εύκολα καταλαμβάνετε, πόσοι ο λ ίγ ο ι

τοΰρκοι ε ίν α ι ε ίς τήν Ή π ε ιρ ο ν καί Θ ε σ σ α λ ία ν , καί οτι ή " Η π ε ιρ ο ς κακά λέγεται

' Ά ρ β α ν η τ ιά , ένώ κ α ν ε ίς ά ρ β α ν ίτ ικ α δέν ή ξ εΰ ρ ει* ε ίς ολα τά χ ω ρ ιά της, καί ε ίς

δλας τάς π ό λ εις της, έξω από εκ ε ίν α τά δ λ ίγα , όπου ε ίπ α , καί στοχασθήτε καί

Ιξετά ξατε, ή μητρόπολη τής Η π ε ίρ ο υ τά ‘Ι ω ά ν ν ι ν α μέ δλα της τά χ ω ρ ιά ώ ς 300,

ά ρ β α ν ίτικ α δέν ήξεΰρουν, καί κανένα τοΰρκον δέν έχουν τά χ ω ρ ιά , παρά τά ’Ι ω ά ν ­

ν ιν α ώ ς 5000 τοΰρκους* ή Π α λ ιά Π ω γ ω γ ια ν ή ά ρ β α ν ίτικ α όλοτελώ ς δέν ή ξ εΰ ρ ει,

ουδέ τοΰρκον έ χ ε ι, παρά ένα χ ω ρ ιό το ΰ ρ κ ικ ο , Β ο σ τίν α , ώ ς 50 σ π ή τια . Τ ό ίδ ιο ν

καί ε ίς τ ή ν Ε π ισ κ ο π ή ν τής Π α ρ α μ υ θ ία ς και Δ ελ β ίν ο υ πολλά δ λ ίγ α χ ω ρ ιά ε ίν α ι

το ΰ ρ κ ικ α , κ α ί ο μ ιλ ο ύ ν καί Ε λ λ η ν ικ ά κ α ί ά ρ β α ν ίτικ α . Ή ’Ά ρ τ α έχει ώ ς 100 σ π ή ­

τια τ ο ΰ ρ κ ικ α , καί ά ρ β α ν ίτικ α δέν ήξεΰρουν καί δλα της τά χ ω ρ ιά χ ρ ισ τια ν ικ ά ,

καί ε λ λ η ν ικ ά ο μ ιλ ο ύ ν . Π ώ ς λ ο ιπ ό ν ή ’Ή π ε ι ρ ο ς ήμ πορεί νά δνομ α σ θή Ά ρ β α ν η τ ιά ;

ή δ ιό τι συνορεΰει μέ τήν Ά ρ β α ν η τ ιά ν ή δ ιό τι ε ξ ο υ σ ιά ζ ε τα ι ά π ό Ά ρ β α ν ίτ α ις πασ-

σάδες' άτοπα καί τά δΰω , δ ιό τ ι ή Ά ρ β α ν η τ ιά α ρ χ ίζ ε ι ά πό τά Ά κ ρ ο κ ε υ ρ α ΰ ν ια δρη,

οπού άπερνα ό ποταμός Β ιώ σ σ α , όπου ό Σ κΰλαξ τον λέγει Α ΐα ν τα καί ό Σ τ ρ ά ­

βων ’Α ώ ο ν καί Α ώ ον* καί π η γ α ίν ε ι β ό ρ εια ώ ς τήν Σ κόδρα ν, καί ά ν α το λ ικ ά ώ ς

τήν ’Ό χ ρ η ν καί Π ολόκαν καί Ν ταγλή. " Ο λ α ις τ ο υ τ α ις τ α ίς έ π α ρ χ ία ις της Ά ρ β α -

: ν η τ ιά ς τα ίς έ π ε ρ ιπ ά τ η σ α , καί εδώ κ α ί χ ρ ισ τια ν ο ί Ά ρ β α ν ίτ α ις καί τοΰρκοι ο μ ιλ ο ύ ν

ι ά ρ β α ν ίτικ α και δ ια ιρ ε ίτ α ι ε ίς Τ ο τζ κ α ρ ιά ν καί Γ κ ε γ κ α ρ ιά ν . Ή Τ ο τ ζ κ α ρ ιά μ ικ ρ ο ­

ί τερη κ α ί ή Γ κ ε γ κ α ρ ιά μ ε γ α λ ή τ ε ρ η κ α ί π ο λ υ α ν θ ρ ω π ό τ ε ρ η καί έχει κ α ί π ο λ λ ο ύ ς χ ρ ισ τ ι-

ι ανούς Λ α τ ίν ο υ ς Μ ε ρ ε ν τίτιδ ε ς όνομαζομένους, μέ τον π ρ ίγ κ ιπ ά τους, όπου λέγεται

I Π ρένκας καί κάθεται ε ίς τό χ ω ρ ίο ν Δ ο υ κ α κ ίν γ η , κ α ί έχει ώ ς 12 χ ιλ ιά δ α ς ντου­

ί φ έκ ια χ ρ ισ τια ν ικ ά , τά ο π ο ία ο π ο ίο ς άπό τους δΰω πασσάδες τοΰ Μ π ε ρ α τ ιο ΰ ή τής

t Σκόδρας τά τραβήση ε ίς τό μέρος του, γ ίν ετα ι δυνατώ τερος.

Ή Θ εσ σ α λ ία έχει μ η τρ ό π ο λ ιν τήν Λ ά ρ ισ σ α ν καί ε π ισ κ ο π α ΐς Τ ρ ίκ κ α λ α ,

! Σταγούς (Κ α λαμ πά καν καί τό πάλαι Ί θ ώ μ η ν ), Ζ η το ΰ ν ι, Ν έαν Π ά τρα ν καί

I ά λ λ α ις* ε ίς τ ά ς π ό λ εις αΰτάς ε ίν α ι Τ ούρκοι ο λ ίγ ο ι, καί ε ίς τά χ ω ρ ιά κ α ν ε ίς , ε ίν α ι

, ολα χ ρ ισ τια ν ικ ά τά χ ω ρ ιά καί τά τζ ιφ τ ιλ ίκ ια , έξω μόνον ή π ε ρ ιο χ ή ε κ ε ίν η , όπου

ι π ε ρ ιλ α μ β ά ν ε ι μ ερ ικ ά χ ω ρ ιά τ ο ΰ ρ κ ι κ α , ? (.ε γ ό μ ε ν α Κεσαρλιά , τώ ν ο π ο ίω ν ο ί κ ά το ικ ο ι

είν α ι, χοντρότουρκοι Κ ο ν ιά ρ η δ ε ς καί Β α λ α ά δ ες, ά π ο ικ ο ι ά πό τήν Μ ικ ρ ά ν Α σ ία ν ,

4 ήγουν άπό τήν Κ α ρ ία ν , τούς ό π ο ιο υ ς τούς ήκουσα νά λέγουν, δτι ε π ιθ υ μ ο ύ σ α ν νά

* τούς έκ α νεν ό Θ εός β ό ϊδ ια δ ιά νά μή κ ρ ιμ α τίζ ω ν τα ι κ α ί π η γ α ίν ο υ ν ε ίς τήν κόλα-

ι σ ιν , τόσον ή λ ίθ ιο ι καί ά ν α ίσ θ η το ι ε ίν α ι! Ο ί κ ά το ικ ο ι χ ρ ισ τια ν ο ί τής Θ ε σ σ α λ ία ς

 466 A* L Bpavetei)

ο ί πολλοί ε ίν α ι ε ις μέν τά βουνά π ο λ ε μ ικ ώ τα τ ο ι, ε π ε ιδ ή δλόγυρα τή ν π ε ρ ι­

κυκλώ νουν βουνά, κ α ι δ μ έγα ς κ ά μ πος της ε ίν α ι ε ις τή ν μέσην κατάρ-

ρυτος ά πό π ο τ ά μ ια , και μ ά λ ισ τα ά πδ τον Π η ν ε ιό ν (Σ α λ α μ π ρ ιά ν ), καί ακο­

λ ο ύθω ς ενκα ρπότατος, καί e tc τον κ ά μ π ο ν γ ε ω ρ γ ο ί κ α ί τ ε χ ν ίτ α ις , εξ α ίρ ετο ι ΰφαν-

τα ί, μ ά λ ισ τα ε ις τ ή ν Μ α κ ρ ιν ίτ ζ α ν τής Ζ υγοράς, Τ ούρναβον, Τ ρ ίκ κ α λ α , Ά γ υ ιά ν ,

Τ ζερ ή τζα νη ν κ α ί Ά λ α σ σ ό να υ φ α ν τ ά δ ε ς κ ά λ λ ισ τ ο ι, ε ίν α ι κ α ί π ο λ λ ο ί π ε π α ιδ ε υ μ έ ν ο ι

σ κ ο ρ π ισ μ έ ν ο ι ε δ ώ καί εκεί δ ιά τ α ις ά ν ω μ α λ ία ις . Ό γ εω ρ γ ή σ ιμ ο ς τόπος τής Θ εσ­

σ α λ ία ς εμ ετρ ή θη καί εύγήκε 75 χ ιλ ιά δ ω ν ζ ε υ γ α ρ ιώ ν καί τιο ρ α μ ό λ ις 12 χ ιλ ιά δ ω ν

δ ο υ λ ε ύ ε τ α ι' εύ γ ά ζε ι πλή θος γεννήμ ατα, β α μ π ά κ ι, μ ετά ξ ι, κ ρ α σ ί, λ ά δ ι, σ ο υ σ ά μ ι,

κ α ί εύγενή π ω ρ ικ ά ε ις τά π α ρ α θ α λ ά σ σ ια ' ή κ τη ν ο τρ ο φ ία άκμάζει ε ις ά λ ο γ α ε ςα ί-

' ρετα, β ό ϊδ ια καί 5 0 0 .0 0 0 π ρ όβ α τα ' άλλη π λ ο υ σ ιω τ έ ρ α ε π α ρ χ ία τής Ε λ λ ά δ ο ς ε ις

π ρ ο ϊό ν τ α κ α ί τέχ ν α ις δεν ε ίν α ι. Έ δ ώ μεταξύ Ό λ υ μ π ο υ καί Κ ισ σ ά β ο υ ε ίν α ι καί

τά ά θ ά να τα Τ έμ π η , όπου π α ρ ό μ ο ια π εδ ιά ς π ουθενά δεν ε ύ ρ ίσ κ ε τα ι, ε ις τή ν μέσην

δ ποταμός, ολόγυρα δ ά φ ν α ις κ α ί λ ιγ α ρ ια ϊς καί ίτ ια ϊς , τό π ο ς κ α τά σ κ ιο ς, κ α ί κ α τά ρ -

ρυτος καί δροσερός . . .

Τ Ο Δ Ε Υ Τ Ε Ρ Ο Υ Π Ο Μ Ν Η Μ Α Τ Ο Υ Ψ Α Λ ΙΔ Α Π Ρ Ο Σ Τ Ο Ν Κ Α Π Ο Δ ΙΣ Τ Ρ ΙΑ
(2 4 Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 1828)

Έ ξ ο χ ώ τα τε Κ υβερνήτα τή ς Ε λ λ ά δ ο ς, ' \
προσκυνώ .

Μ ία ν π ρ ο κ ή ρ ν ξ ίν σας εχθές άνέγνω σα, ε ις τή ν ο π ο ία ν δ ιο ρ ίζ ε τ ε ε π ιτ ρ ό π ο υ ς

νά σ άς κ α τα γρ ά φ ο υ ν όλα τά πολεμήσαντα μέρη, πόσοι τσυρκοι ε ίν α ι καί πόσοι

χ ρ ισ τ ια ν ο ί, π ό σ α υ π ο σ τα τικ ά έχουν οί Τ ο ύ ρ κ ο ι, π όσ α ; ζ η μ ία ς έκαμαν οί πασάδες

μ ε τ ά τ ή ν β η ς 'Ι ο υ λ ίο υ σ υνθή κη ν κ α ί π ό σ α β α κ ο ύ φ ια ε ίν α ι.

Έ γ ώ λ ο ιπ ό ν , έξαχοηατε, ώ ς έ μ π ε ιρ ο ς καί ώ ς π α τρ ιώ τη ς, ιδ ο ύ οπού σάς

κ α τα γρ ά φ ω δ ιά τή ν Ή π ε ιρ ο ν , ο π ο ύ ε ίν α ι τό π ρ ο π ύ ρ γ ιο ν τη ; δ υ τικ ή ς Ε λ λ ά δ ο ς’

κατά τά ν ά γ ρ ιω ν ’Α λβανώ ν και τά φ υ σ ικ ά καί προφ υλακτ κά σύνορά τ η ;.

Κ α ί π ρ ώ το ν ή Ή π ε ιρ ο ς ε ίν α ι μέρος καί πόλεμήσαν καί πολεμούν εως

τα ύ τη ς τής ώ ρα ς.

Ή ’Ή π ε ι ρ ο ς εχει έ π α ρ χ ία ις πέντε, τά Ιω ά ν ν ιν α τή ν Μ η τρ ό π ο λ ιν , μέ τέσ-

σ α ρ ες π ε ρ ιο χ α ΐς , Ζ α γ ό ρ ι, Μ α λ α κ ά σ ι, Τ σ α ρ α κ ο β ίσ τα καί Κ ούρεντα, όλοι χ ρ ισ τια ­

ν ο ί' ε ις τά χ ο )ρ ιά , ώ ς 300, καί μέσα ε ις τήν π ό λ ιν τω ν Ί ω α ν ν ίν ω ν ε ΰ ρ ίσ κ ο ν τα ι

οί 5 .0 0 0 τούρκοι κ ά το ικ ο ι, τ ε χ ν ίτ α ις ,* κατηδες, σ π α ΐδ ες καί μ π έ ΐδ ε ς. Ή Π α λ ιά

Π ω γ ω γ ια ν ή , ή Π α ρ α μ υ θ ιά , ε π ισ κ ο π ή τή ς-Μ η τρ ο π ό λεώ ς μας, τό Δ έλ β ιν ο ν ο μ ο ίω ς

Ιπ ισ κ ο π ή μας κα ί τό Ά ρ γυ ρ ό κ α σ τρ ο ν' καί μόνον ε ις τάς π ό λ ε ις τω ν έπισκοπών

ε ύ ρ ίσ κ ο ν τ α ι κ α ί το ύ ρ κ ο ι, ε ις τά χ ω ρ ιά όμ ω ς όλυ>ν τ ω ν ε π ισ κ ο π ώ ν ' ε ίν α ι μονάτοι

χ ρ ισ τ ια ν ο ί. Ή μ η τρ ό π ο λ ις Ί ω α ν ν ίν ω ν μέ ό λ α ις τ α ϊς π ε ρ ιο χ α ΐς τη ς κ α ί έ π ισ κ ο π ή ν

Π α ρ α μ υ θ ία καί Δ έλ β ιν ο ν έ π ο λ έ μ η σ α ν ε ις τον υπέρ τής Ιλ ε υ θ ε ρ ία ς μας παρόντα

πόλεμον, καί μ ά λ ισ τα οί π ε ρ ιο χ α ΐς Ζ α γ ό ρ ι, Μ αλακάσι και Τ σ α ρ α κ ο β ίσ τα τόσον

ά ν δ ρ ε ΐα , δ π ο ύ εσ τενο χο ^ρ η σ α ν το ν β ε ζίρ η ν Χ ο υ ρ σ ή τ πασ ά ν τον π ο λ ιο ρ κ ο ύ ν τα τον-
Ά λ ή π α σ ά ν τόσ ον πολύ, ο π ο ί ήτον έτο ιμ ο ς ν ά φ ύγη καί εφ θα σ εν εω ς εξω από

τη ν π ό λ ιν τω ν Ί ω α ν ν ίν ω ν μ ία ν ώ ρ α ν , ε ις τό χ ω ρ ίο ν Κ οσ μ ηραν. Μ άρτυρας τούτου

·>
κ
s®
 ’Αθανάσιος* Ψαλίδας 407!’

ό α ο ίδ ιμ ο ς ήρω ς Μ άρκος δ Μ πότζαρης, οπού έπολέμήσεν ε ίς την Π λάκαν Κ ουρή-

τια ν η ν κ α ι ε ις το ύ ς Δ ράμι σσούς της Λ άκκας. Μ άρτυς ό μ α κ α ρ ίτ η ς *Α λ έ ξ ι ο ς Ν ού*

τζου δ προεστώ ς τού Ζ α γ ο ρ ιο ύ , ο π ο ύ εκ ίν η σ & κ α ι ε ν θ ο υ σ ία σ ε Ζ α γ ό ρ ι, Μ αλακάσι

κ α 'ι Λ ά κ κ α ν τής Τ σ α ρ α κ ο β ίσ τα ς με τούς Σ ο υ λ ιώ τα ς, μάρτυρες δλοι ο ι κ α π ιτ α ν α -

ρέοι οπού επολέμησαν και ακόμη π ο λ ε μ ο ύ ν ε ίς τό Ζ αγόρι τώ ρα, Μ έτζοβο και Γ ρε-

β ε ν ά ., Μ ά ρ τ υ ρ α ς ό ’Ι ω ά ν ν η ς Μ ελάς, οπού ε ίν α ι αυτού, ό ό π ο ιο ς μέ τούς κ α π ιτ α -

ναρέους ετραβήχθη από τά Γ ρ α μ μ ε ν ο χ ώ ρ ια , εξω από τά ’Ι ω ά ν ν ι ν α τ ρ ε ις ώ ρ α ις,

ή Λ άκκα οπού έφ αγε χ ιλ ιά δ ε ς χ α λ ν το ύ π ιδ ε ς και Λ ιά π ιδ ε ς ά ρ β α ν ίτα ις' τούτα όμω ς

τά έργα ε ίν α ι ύλη ισ το ρ ία ς κ α ι ό χ ι αναφ οράς. Κ α ί τώ ρα ε ίς ταΤς π ε ρ ιο χ α ΐς Ζ α γο ­

ρ ιο ύ κ α ί Μ α λ α κ α σ ιο ύ πολεμούν α ν δ ρ ε ίο ι κ α π ε τά ν ο ι, ό Ζ ιά κ α ς , ο ί Σ τ ο ρ ν α ρ έ ο ι, καί

ά λ λ ο ι* δεν έπ ια σ α ν τα ΐς π ρ ο ά λ λ α ις τον Μ πρά χο Ν ε π ρ ά β ισ τ α ε ίς τό Μ έτσοβον καί

τον Κ αλέμη Τ επελένην ε ίς την Γ ό τ ισ τ α ν ; Π ότε έπαυσαν, χρόνους τώ ρα 7 ;

Π ολλοί δμω ς κ α ί Λ α κ κ ιώ τ α ις καί Σ ο υ λ ιώ τα ις καί Ζ α γ ο ρ ίσ ιο ι καί Χ ε ιμ α ρ ρ α ΐο ι

ήλθαν καί αυτού κ α ί ή ν δ ρ α γ ά θ η σ α ν ε ίς δ ιά φ ο ρ α ις μ ά χ α ις. Ε ύ ρ ίσ κ ο ν τ α ι καί ε ίς

π ο λ ιτικ ά επαγγέλμ α τα τού γένους τω ν Τ ω α ν ν ίτα ις αυτού. Ο ί Κ α λ α ρ ρ ΰ τα ις καί τού

. Σ υρράκου, δπου έφ υλάττονταν ή τής Η π ε ίρ ο υ π ε ρ ιο υ σ ία καί έλεηλατήθη ύστερα

ιαπό το ύ ς Ά ρ β α ν ίτ α ις , τά Κ α τ σ α ν ο χ ώ ρ ια κ α ί Γ ρ α μ μ ε ν ο χ ώ ρ ια τό μ α ρ τυ ρ ο ύ ν, κ α θ ώ ς

;κ α ί οί Π α ρ γ η ν ο ί, οπού έφ ώ ςμ η σ α ν οί δύστυχοι να* Ε λευθερώ σουν την Π ά ρ γα ν

ικ α ί δεν ήμ τόρεσ αν εξ α ιτ ία ς οπού ήτον τό μέγα στρατόπεδον τω ν Τ ούρ κω ν ε ίς

!Ι ω ά ν ν ιν α καί έπ ρ όφ θα νε παντού τούς υπέρ τής ε λ ε υ θ ε ρ ία ς πολέμους κ α ί

Iτο ύ ς κ α τέπ α υ ε.
ί Τ Ι Μ η τρ ό π ο λ ις τής ’Η π ε ίρ ο υ Ιω ά ν ν ιν α έσ τά θη μετά τήν ά λ ω σ ιν τής

(Κ ω ν τα ν τιν ο υ π ό λ ε ω ς ή π ε ρ ιφ η μ ό τ ε ρ η τής Ε λ λ ά δ ο ς κ α ί μ ά λ ισ τ α ε ίς τή ν σπουδήν*

Ια ύτή κ α τά κ α ιρ ο ύ ς έβγαλε μεγάλους άνδρας, ε ίχ ε τ ρ ία σ χ ο λ εία , τού Κ α ρ α γ ιά ν ν η ,

(τού Μ α ο ο ύ τ ζ η καί τού Τ ρύ φ ω νο ς καί τά κ α τε π λ ο ύ τισ α ν τά δύω σ χ ο λ εία οί α ίω -

ν ία ς μ νή μ η ς Ζ ω σ ιμ ά τα ι, Τ ω α ν ν ίτα ις έμποροι ε ίς τή ν 'Ρ ω σ σ ία ν , καί δ Ζ ώ η ς Κα·

πλάνης καί μέ ά ξιο λ ό γο υ ς β ιβ λ ιο θ ή κ α ς κ α ί μέ χ ρ η μ α τικ ό ς καταβολάς ε ίς τό δρ φ α -

ν
ν ο τ ρ ο φ ε ΐο ν τής Μ όσκα; δ ιά μ ισ θ ο ύ ς δ ιδ α σ κ ά λ ω ν καί υπ οτρόφ ω ν πτω χώ ν μ α θη τώ ν

καί άλλοι πολλοί Τ ω α ν ν ίτα ις κατέβαλον ε ίς Β ιέ ν ν α ν καί Μ όσκαν δ ιά Ν ο σ ο κ ο μ εία

καί υ π α ν δ ρ ε ία ς πτω χώ ν καί προ ο λ ίγ ω ν μηνώ ν κατέβαλε μεγάλην ποσότητα ε ίς

Μ όσκαν δ ιά ένα ν ο σ ο κ ο μ ε ίο υ τώ ν Τ ω α ν ν ίν ω ν κ ά π ο ιο ς Μ άτζος, ό ο π ο ίο ς καί

ε γ ρ α ι|;ε νά αγοράσουν καί τον τόπον νά τό κ τίσ ο υ ν .

Ή Μ η τρ ό π ο λ ις τώ ν Τ ω α ν ν ίν ω ν ε ίχ ε ν ο ίκ ο υ ς μεγάλους μέ ύ π ο σ τα τικ ά -

καθώς εκ ε ίν ο ν τού Κ α ρ α γ ίά ν ν η , τού Μ π έ ρ ο υ , τού Γ κανού, τού Γλυκή, τού Μ α·

ρούτζη, τού Π άνοπλου, τού Ν τούσσα, τού Κ ερασάρη, τού Σ ουγδουρή καί άλλω ν.

“Ο λ ο ι τ ο ύ τ ο ι ο ί ο ίκ ο ι μ έ υ π ο σ τα τικ ά , τ ά ο π ο ία έπλακώ θηκαν από τον Σ ο υ λ ε ϊμ ά ν

ασάν πρό τού Ά λ ή π α σ ά , κ α ί, μ ερ ικ ά δπού ε ίχ α ν μ ε ίν ε ι, α π ό τον Ά λ ή πασάν ε ίς

Ε α ΐς ή μ έ ρ α ις μ ο υ ,

κωσεν ό Ά λ ή
καθώ ς

πασάς, τά
τό χ ω ρ ίο ν

ό π ο ια ήταν
Ζ έλ ο β α , Ρ ά ϊκ ο υ , Στς>ούνου,

κ α ρ α γ ια ν ν ίτ ικ α . Κ α ί τήν
Α επενού,

Μ π ρ ιά ν ισ τ α
τά έπλά-

τού

-Μ πέρκου, αφ ού άπέδανεν δ Μ π έ ρ κ ο ς ε ίς Β ε ν ε τ ία ν , τήν επλάκω σεν ό Β ελή πασάς

υ ίό ς του. Τ ά πολλά δμω ς χ ω ρ ιά τού τω ν τά επλάκω σεν ό Σ ο υ λ εϊμ ά ν πασάς πρό

50 χ ρ ό ν ω ν . ’Έ μ ε ι ν α ν μ’ δλον τούτο τρ ε ις - τέ σ σ α ρ ε ς ακόμη ο ίκ ο ι μέ υ π ο σ τα τικ ά

468 A. I. Βρανούση

ε ίς ‘Ι ω ά ν ν ιν α , τ ο υ Μ ή σ κ ο υ 1, τ ο υ Δ ρόσόυ, το ΰ Ά ν α σ τά σ η Π ά νο υ κ α ί του Κ ολοβού,

οπού ό Μ ή σ κος1 έχει τό χ ω ρ ίο ν τού Μ πά νη, δ Δ ρόσος τδ Μ πα ρκομ άδι καί Β αγε

ν ίτ η καί δ Ά ν α σ τά σ η ς Π ά νο υ τή ν Κ ο β ίλ ια ν η ν .
Τ ά ’Ι ω ά ν ν ι ν α έχουν 3 .0 0 0 σ π ή τια * τά 1 .9 0 0 ε λ λ η ν ικ ά χ ρ ισ τια ν ικ ά , τά 300

ε β ρ α ίικ α καί τά 8 00 το ύ ρ κ ικ α . Ο ί τούρκοι ε ίς τά Ιω ά ν ν ιν α ε ίν ε ώ ς 5 .0 0 0 , V

οί πολλοί τ ε χ ν ίτ α ις , ο λ ίγ ο ι κατήδες καί σ π α ίδ ες π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ι κ α ί ώ ς δέκα σ π ή τια ^

μ π ε η λ ίτικ α . Ο ί τ ε χ ν ίτα ις έχουν μόνον ά πό κανένα π α λ α ιό σ π ιτο κ α ί υ π ο σ τα τικ ά δεν

έχουν, οί κατήδες τό ίδ ιο ν , οί Σ π α ΐδ ε ς έχουν τήν δ ε κ α τιά ν καί οί Μ π έ ϊδ ε ς έχουν

τ ζ ιφ τ ιλ ίκ ια , κ α θώ ς δ Ά σ ή μ π εη ς, δ Μ π ιμ π ρ ίμ π ε η ς , δ Π α σ σ όμ πεης, καί δ Χ ατζή- ci

μ π εη ς’ άλλ’ αυτώ ν τά τ ζ ιφ τ ιλ ίκ ια ε ίν α ι του Σ ο υ λ ε ϊμ ά ν πασά, δποΰ τά ε ίχ ε κατα­ 'I
πλακώ σει ά πό τούς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς, δ π ο ύ ε ίπ α . Λ ο ιπ ό ν δ ικ α ίω ς κ α ν ε ίς μ π έη ς χ ω ρ ιό
:*τ
δεν έ χ ε ι. Τ ά λ ο ιπ ά δέ τ ζ ιφ τ ιλ ίκ ια ε ίν α ι τού Ά λ ή πασα καί τώ ρα τού Σουλτάνου ti­
ll·.
ά δ ικ η κ λ η ρ ο ν ο μ ιά . Ή π ε ρ ιο χ ή τω ν Τ ω α ν ν ίν ω ν Ζ α γόρ ι δεν έχει ένα τζ ιφ τ ιλ ίκ ι, Η
δπ ο ΰ ε ίν α ι χ ω ρ ιά 42 τό Μ αλακάσι δ εν έχει τζ ιφ τ ιλ ίκ ια , παρά τέσ σ α ρα -π έντε, δ π ο ΰ J
ίΐ
ά δ ικ α τά έκαμε καί αυτά δ Ά λ ή πασάς, κ α θ ώ ς ε ίπ α * ή π ε ρ ιο χ ή Τ ζ α ρ α κ ο β ίσ τα δεν

εχει τζ ιφ τ ιλ ίκ ια , π α ρ ά έ κ ε ΐν α ό π ον εκαμεν ό Σ σ υλεμ άν πασάς* τό ίδ ιο κα ί ή πε

. 0
ρ ιο χ ή Κ ούρρεντα. Γ ε ν ικ ώ ς , δ ιά νά μή σάς βαρύνω , κανένα τ ζ ιφ τ ιλ ίκ ι τ ο ύ ρ κ ικ ο

ε ίς τή ν ‘Ή π ε ι ρ ο ν δεν ε ύ ρ ίσ κ ε τα ι, ε ίμ ή καταπλακω μένον με τό ά γα λ ίκ ι κ α ί τυραν-

ν ία ν καί δχι μέ α γορά ν χ ρ η μ α τικ ή ν , καί δταν γένη έ ξ έ τα σ ις, θέλει ά π ο δ ε ιχ θ ή ώ ς

λέγω . Ε π ε ιδ ή τά ’Ι ω ά ν ν ι ν α δεν ύπ ετά χθη κα ν μέ πόλεμον, άλλ’ επροσκύνησαν μ έ |!

σ υνθή κ α ς καί ήταν καί σ π α ΐδ ες χ ρ ισ τια ν ο ί έω ς τάς άρχάς τοΰ άπερασμένου α ί ώ · j 1,

νος. Δ ίκ α ια δ μ ω ς τ ζ ιφ τ ιλ ίκ ια το ύ ρ κ ικ α ε ίν α ι ε κ ε ίν α , τά δ π ο ΐα τά ε ίχ α ν ώ ς χ ρ ι­

σ τια ν ο ί πρώ τον, κ α ί ύστερα ε το ύ ρ κ ισ α ν καί τά έκράτησαν, καθώ ς ε ις τ ά ‘Ιω ά ν - *

ν ιν α τοΰ Λ ιλ ιπ α ρ ά , τοΰ Π έτα καί άλλω ν τ ρ ιώ ν -τ ε σ σ ά ρ ω ν . Ά π ό τά τ ρ ία σ π ή τ ια ,/

δπ ο ΰ ε ίς τά ’Ι ω ά ν ν ιν α έχουν ακόμη υ π ο σ τα τικ ά , α π ο δ ε ίχ ν ε τ α ι δτι τώ ν άλλω ν, δποΰ

ε ίπ α , έπ λα κ ώ θ η κ α ν καί δέν αγοράσ θηκαν, ε π ε ιδ ή αυτά τά π λ ο ύ σ ια σ π ή τια δέν

ε ίχ α ν ανάγκην νά π ο υ λ η θ ο ύ ν ’ δ ια τί δμ ω ς καί τοΰτα τά τρ ία δέν έπλακώ θηκαν,

δ λόγος π ροφ α νής. Τ οΰ Κ ολοβού καί Δ ρόσου δέν έ π ε ιρ ά χ θ η κ α ν , ε π ε ιδ ή ήταν καί |

οί δύω α υ θ ε ν τικ ο ί γ ρ α μ μ α τικ ο ί τοΰ Ά λ ή πασά καί Μ ουχτάρ πασά* και τ ο ΰ |

Μ ή σ κ ο υ 1 ε π ε ιδ ή ήταν α ν εψ ιό ς τοΰ Σ π α θ ά ρ η , τον ό π ο ιο ν δ Ά λ ή πασάς τον ε ίχ ε ν

υ π ε ρ α σ π ισ τ ή ν ε ίς τήν Κ θ 3 ν σ τα ν τιν ο ύ π ο λ ιν καί δ δ π ο ίο ς συνήργησεν ε ις τό πρώ τον

πασαλήκι τοΰ Ά λ ή πασά* τοΰ Ά ν α σ τά σ η δμω ς Π ά νου τό έπλάκω σαν καί τώ ρα

κ α ί δύω χρόνους μέ ποσότητας χρ η μ ά τω ν τό ελευθέρω σε καί τό έ χ ε ι.

Ε ις τήν Π α ρ α μ υ θ ία ν (Θ ε σ π ρ ω τ ία ν ) καί Μ ο λ ο σ σ ία ν (Δ έλ β ιν ο ν ) ό Σ ο υ -Ι

λ ε ϊμ ά ν πασ ά ς δέν έφ θα νεν, οΐ εκεί δμ ω ς αγάδες εσκότω ναν τούς χ ρ ισ τια ν ο ύ ς^

κ υ ρ ίο υ ς3 τώ ν χ ω ρ ιώ ν καί τούς έπερναν τά χ ω ρ ιά , τάς ιδ ιο κ τ η σ ία ς τω ν* ζοΰν ακόμη

ά ν θ ρ ω π ο ι, δποΰ ενθυμ ούνται τά π α ρ ό μ ο ια α ν ο σ ιο υ ρ γ ή μ α τα .

Ά π ό δλα αυτά β εβ α ιό ν ε τα ι, δτι ε ίς τήν ’Ή π ε ι ρ ο ν δσα χ ω ρ ιά έγ ιν α ν τζι

φ τιλ ίκ ια έγ ιν α ν ά δ ικ α * καί δσα εκληρονόμησε ό Σουλτάνος τά έκληρονόμησε

ά δ ικ α ’ καί ό Σ ουλτάνος άλλο άπό τήν δ ε κ α τιά ν τώ ν σ π α ΐδ ω ν , χ α ρ ά τζι καί νοζυύλι

τίπ ο τε δέν ε ίχ ε ν ά πό τήν * Ή π ε ίρ ο ν. ^

(*) Ισως πρέπει νά διορθωθή: Μήσιος, Μήσιοο^—(2) Στο τυπωμένο ήταν: κυρίαχ
 'Αθανάσιος Ψαλίδας 409

, Β α κ ο ύ φ ια ε ίς τά Ιω ά ν ν ιν α δεν ε ίν α ι* ε π ε ιδ ή τά β α κ ο ύ φ ια ε ίς τήν * Ή π ε ι·

ον έγ ιν α ν ε ις τ ά τζα μ ιά δ ιά π ρ ο σ τα σ ία ν καί ύ π ε ρ ά σ π ισ ιν α δ ικ ιώ ν μεγαλητέρω ν*

α θώ ς ένας χ ρ ισ τ ια ν ό ς ά φ ιέ ρ ο ν ε τό σπήτι του ε ίς έν α τζα μ ί δ ιά νά μή τό π ε ιρ ά -

ουν οί Τ ούρκοι και έπλήρονε τον χρόνον τόσα. Ε ίς κ ά θε λ ο ιπ ό ν α δ ικ ία ν του

π η τιο υ ε κ ε ίν ο υ ετρεχεν δ Ή μ ά μ η ς του τζα μ ιο ύ καί άπαντούσε* ά ν δμ ω ς κανένας

π έ η ς ά φ ιέρ ο ν ε ε ίς τό τζαμί από ε ύ λ ά β ε ιά ν του κανένα χ ω ρ ιό ν , α φ ιέ ρ ω ν ε ξένο

ρ ά γ μ α ’ ε π ε ιδ ή ε κ ε ίν ο τό χ ω ρ ιό τό ε ίχ ε πλακω μένον. "Θ θεν β α κ ο ύ φ ια ε ίς τά

.ω ά ν ν ιν α δεν ε ίν α ι καί ακολούθω ς ούτε ε ίς τά χ ω ρ ιά , οΰτε ε ίς τ α ίς έ π ισ κ ο π α ις

Γ]ς Η π ε ίρ ο υ .

Τ ά χ ω ρ ιά τω ν Ί ω α ν ν ίν ω ν καί ξ ε χ ω ρ ισ τ ά τό Ζ α γ ό ρ ι, α φ ο ύ τά εστενοχώ -

ησαν τούτα τά άπερασμένα 7 χ ρ ό ν ια μέ δ ο σ ίμ α τ α ά δ ικ α αλλεπάλληλα, τά κατήν-

ίσ α ν νά πουλήσουν δλον τό χάλκω μά τους καί α σ η μ ικ ό τους ε ίς Κ ορφ οΰς, δ ιά

ι προφ θάσουν τ α ίς ά γ γ ά ρ ε ια ις κ α ί δ ο σ ίμ α τα * α πό τά π έ ρ υ σ ιν δ μ ω ς, μετά τήν 6 η ς

'ο υ λ ίο υ σ υ νθή κ η ν, τά εβ ά ρ υνα ν τόσον πολύ δ ιά νά κουβαλήσουν γεννήμ ατα του

μ π ρ α ή μ πασά ε ίς Ν αύπακτον, Μ εσολόγγι καί ’Α ν α τ ο λ ι κ ό ν καί α πό εκεί νά

ρ ερ να ε ίς Π ά τ ρ α ν , ο π ο ύ ε π λ ή ρ ω ν α ν ο ί δ ύ σ τ υ χ ο ι Ζ α γ ο ρ ί σ ιο ι α π ό 1 0 0 κ α ί 1 5 0 γ ρ ό σ ια

I φ όρτω μ α α γώ γι καί έχαναν καί τά ζώ α τω ν καί έπρεπε νά πληρόνουν κ α ί

?τά καί κατάντησαν νά δ α ν ε ίζ ω ν τα ι α πό τούς ά ρ β α ν ίτα ις μέ δ ιά φ ο ρ ο ν 2 0 ° /0, δ ι ά

1 π ρ ο φ θ α ίν ο υ ν τ α ίς ά γ γ ά ρ ε ια ις α ύ τ α ίς τα ίς ύ π έ ρ ο γ κ α ις κατά δύο χρόνους κ α ί εχρε-

|) η κ ε τό Ζ αγόρι π ο λ λ α ίς χ ιλ ιά δ ε ς π ο υ γ γ ε ία τώ ρα κατά τά δ ε υ τέ ρ ια τους δ ιά τ ο ν

|ιπ ρ α ή μ πασά, έξω από τό ξεγύμνω μα τό π ρ ο τη τε ρ ιν ό ν καί άλλα τόσα έχρεώ -

Ιρ ια ν α ί λ ο ιπ α ί τ ρ ε ις π ε ρ ιο χ α ΐς καί ή Π α λ ιά Π ω γ ω γ ια ν ή ξ ε χ ω ρ ισ τ ά , τό ό π ο ιο ν

jrai δ ί κ α ι ο ν νά π λη ρ ω θή α π ό τον Ί μ π ρ α ή μ πασ άν τον ά θετήσ α ντα τήν 6ης Ίου*

ξιυ σ υ ν θ ή κ η ν . Ο ί δύστυχοι Ί ω α ν ν ίτα ις , δ ιά νά π ρ ο φ θ ά νο υ ν αυτά τά υπέρογκα

μ ίμ α τα , έφερναν εδώ ε ίς Κ ορφ ούς τό χάλκω μ ά τους καί τό έπουλούσαν δύω

ό σ ια τήν όκάν, όπου τό ε ίχ α ν ά /ο ρ α σ μ έ ν ο ν 8 γ ρ ό σ ια .

J Ιδ ιο κ τ η σ ία ν λ ο ιπ ό ν κ α ί ιε ρ ο ύ ς τ ό π ο υ ς οί Τ ούρκοι ε ί ς ’Ή π ε ι ρ ο ν δέν έχουν,

Ιή τά σ π ή τια τους.

Ο ί κ ά το ικ ο ι χ ρ ισ τια ν ο ί, "Ε λ λ η ν ε ς τής Ή π ε ίρ >υ, οχι τή ς Χ α ο ν ία ς, ε ίν α ι

:ά τ ή ν καταγραφ ήν τήν γενομένην ε ίς τ ο ύ ς 1 8 1 9 α πό τον Ά λ ή πασάν 54 0 χ ιλ ιά *

•ψ υ χ α ΐς κ α ί Τ ο ύ ρ κ ο ι ε ίς Ιω ά ν ν ιν α , Π α ρ α μ υ θ ία ν , Δ έλ β ιν ο ν καί Ά ρ γ υ ρ ό κ α

)ον 2 5 χ ιλ ιά δ ε ς καί α υ τ ο ί ε ίς π ό λ εις* ε ίς τά κ ά τω θεν δμ ω ς χ ω ρ ί'α Ν ε π ρ ά β ισ τα ,

άπόχοβον, Λ ια ζ α ρ ά τι, Λ ιο υ ζ ά τ ε ς ,' Γ α ρ δ ίκ ι, Κ ο ν ίσ π ο λ ιν , Λ ιό ψ ι, Γ ρ α ικ ο χ ώ ρ ι,

|ίιά τ α ις , Μ α ρ γ α ρ ί τ ι , Κ α ρ β ο υ ν ά ρ ι, Φ ρά τα ρι καί άλλα π έν τε-έξ μ ικ ρ ά ε ίν α ι ώ ς

Κ ίντα χ ι λ ι ά δ ε ς “ψ υ χ α ΐ ς .
ι
! Τ ά ίδ ια π ρ έπ ει, εξοχώ τατε, νά εννοήσετε καί δ ιά τήν Θ ε σ σ α λ ία ν καί λ ο ι-

ν Ε λλά δα , οτι ούτε ιε ρ ο ί τ ό π ο ι το ύ ρ κ ικ ο ι ε ίν α ι, ε ΐμ ή δ ιά π ρ ο σ τα σ ία ν , ούτε

;ρ κ ικ α τ σ ι φ τ ι λ ί κ ι α ε ίν α ι, ε ίμ ή πλακώ ματα ή τ ο υ ρ κ ισ μ έ ν ω ν Ε λλή νω ν* ούτε τού

ϊυ λ τ ά ν ο υ ε ί ν α ι , ε ίμ ή ά δ ικ α ις κ λ η ρ ο ν ο μ ία ις τώ ν β εζιρ ά δ ο ο ν το υ τώ ν ληστώ ν, έ π ε ι-

δ Σουλτάνος κληρονομ εί τούς ληστάδες β εζιρ ά δ ες τους καί όχι οί υ ιο ί τώ ν

470 Λ. I. Βρανούση

Ε ίν α ι λ ο ιπ ό ν α τ ο π ο ν κ α ι ά δ ικ ο ν ε ις τούς τρ ε ις μεγάλους π ρ έ σ β ε ις τω ν φ ιλ ε ­

λευθέρ ω ν "Α γγλ ω ν κ α ι Γ ά λλω ν καί τής μεγαλοπρεπούς ‘Ρ ω σ σ ία ς νά ζητούν νί

καταστήσουν τήν Ε λ λ ά δ α ή μ ισ ή ν ή υποτελή φ όρου ε ΐς το ν π α λ α ιό ν της τύραννον

κ α τα φ ρ ο νο ΰ ντες τά α ίμ α τα ε κ ε ίν ω ν τ ω ν ήρώ ω ν "Α γγλω ν, οπού εφ ονεύθησαν ε ί ς τ<

Ν εόκαστρον, και τω ν Γ ά λλω ν καί Ρ ούσ σω ν (ε π ε ιδ ή με πόλεμ ον άπέκτησεν ό Τ ούρ

κος τήν δ ε κ α τιά ν , χαράτσι κ α 'ι ν ο ζ ο ύ λ ι ) καί νά καταφ ρονήσουν άκόμη καί τόσο

α ίμ α , οπού εχύθη. χ ρ ισ τια ν ικ ό ν ε λ λ η ν ικ ό ν χρόνους οκτώ κ α 'ι πόσον χύνεται όλο

ένα κ α ί ε ΐς τήν Ε λ λ ά δ α , ε ις τή ν Β ο υ λ γ α ρ ία ν , Θ ρά κη ν καί ’Α ρ μ ε ν ί α ν , ε ις τ ό Κ άς

Ά ν ά π η ν καί Π ό τι τού Φ ά σ ιδ ο ς ποτα μ ού καί οί κόποι τω ν Γ άλλω ν, όποΰ δλονέν

ε ις τήν Ε λ λ ά δ α υπ οφ έρου ν, δλα λέγω τούτα νά χ α ρ ισ θ ο ΰ ν τού βαρβάρου Σουλτι

νου καί όχι τω ν χ ρ ισ τ ια ν ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν , ε ις το ύ ς ο π ο ίο υ ς έχο υ ν π α λ α ιό ν χ ρ έο ς δ ιά ι

φ ώ τα καί τ ω ρ ιν ό ν δ ιά τό δ μ ό π ισ το ν ; Μ εγαλω τάτη β έβ α ια ά το π ία ! μ ή πω ς τά;

φ οβούντα ι μ ή π ω ς ά δ υ ν α τίσ η σ ω μ α τ ικ ώ ς ή χ ρ η μ α τικ ώ ς δ Σουλτάνος καί δεν ε ΐμ π

ρει νά βαστάση τον μέγαν κ ο λ ο σ σ ό ν τ ή ς 'Ρ ο υ σ σ ί α ς ; αλλά τούτο ε ίν α ι λάθος* έ π ε ι· 1

ή Ε λ λ ά ς ποτέ σώ ματα, ήτοι σ τρ α τιώ τα ς, του Σ ουλτάνου ε ίς πόλεμον δεν έ δ ι{

κ α ί χ ρ η μ α τικ ώ ς δεν ε λ α τ το ΰ τα ι, Ιπ ε ιδ ή τά δσα επερνεν α πό τήν Ε λ λ ά δ α δέν ι

έφ θ α ν α ν δ ιά δέκα ή μ έρ α ις έξοδα δ ιά τον πόλεμον τής Τ ω σ σ ία ς* καί αν έ δ ιί

πολλά οί ^Ε λληνες, τά έπερναν οί β ε ζιρ ά δ ες του οί λησται καί οί β ο ϊβ ο ν τά δ ες j

άλλοι α ρπ α γές Τ ο ύ ρ κ ο ι. "Ο θεν κατά π ά ντα ά δ ικ ο ν τό χ ά ρ ισ μ α . Δ έν π ισ τε ύ ω λ

πόν ποτέ νά φ θά σ ο υ ν ε ις π α ρ ο μ ο ία ν σ υ ν θ ή κ η ν ο ι Π ρ έσ β εις καί ακολούθω ς δέν

χ ρ ε ια σ θ ο ύ ν νά εξετά ζο υν ά δ ικ ία ις το ύ ρ κ ικ α ις καί δ ο σ ίμ α τ α ανήκουστα, ώ ς άγαλί

βά κφ ι κ α ί άλλα π α ρ ό μ ο ια , τά ό π ο ια α π έ δ ε ιξ α ε μ π ρ ά κ τ ω ς ότι ε ίν α ι ο ύδέν.

Τ ή ς ύμετέρας έξοχότητος ταπεινός δ ο ν

1828, Σεπτεμβρίου 24, Κερκύρςμ καί τω ν π ρ ο σ τα γώ ν της εκκρεμής
Α θ α ν ά σ ι ο ς ό Ψ α λ ί δ α ς
>'ΡΙΠΙΔΟΥ ΣΟΥΡΛΑ, Π αιδα γω γού

!θ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΨΑΛΙΔΑΣ ΩΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ*

ι

«Ό Ψαλίδας elvat άπό τούς πρώτους βίς τήν σημερινήν Παιδείαν τών Γραικών»
' , Λόγιος Ε ρ μ ή ς (Βιέννη 1820, σελ. 386)

Α Θ Α Ν Α Σ ΙΟ Σ Ψ Α Λ ΙΔ Α Σ ε ίν α ι Ε ίν α ι ή Μ ορ φ ή ε κ ε ίν η π ο ύ Ιπ έζη σ ε κ α ί
μ ία ε ξ α ιρ ε τ ικ ή φ υ σ ιο γ ν ω μ ία μέσα ε ίς τήν μ νήμην τού Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ και κατά

ε ις τ ή ν π λ ειά δ α τω ν Μ εγάλω ν Λ ι­ τάς μεταγενεστέρας π ε ρ ιό δ ο υ ς, ώ ς Μ εγάλου

όκαλων τού Γένους. Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ τού Γ ένους, δ ιό τι σ υ μ β ο λ ίζ ε ι

Τ ό δ εύ τερ ο ν ή μ ισ υ το ύ Ι Η ' α ΐώ ν ο ς ά π α - κάτι τι τό ξ ε χ ω ρ ισ τ ό μέ τόν ύπέροχον π α ­

' α τ ί ζ ε τ α ι κ α ί κ υ ρ ι α ρ χ ε ί τ α ι σ τ ή ν ’Ή π ε ι ρ ο τρ ιω τισ μ ό ν του, τήν α πλότη τα τού β ίο υ

ι τήν π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα τού Ψ α λ ίδ α .1 του, τό γ α λ ή ν ιο ν ψ υ χ ικ ό ν μ ε γ α λ ε ΐό ν του

κ α ι τή ν μ εγ ά λ η ν ά φ ο σ ίω σ ίν του σ τ ή ν *Ι δ έ α ν

1* Μικρόν απόσπασμα έκ της έναισίμου επί τ ω ν Γ ρ α μ μ ά τ ω ν κ α ι τ ή ς Π α ι δ ε ί α ς κ α θ ό ­

κκτορίςι διατριβής μας μέ τον τίτλον: «Ά- λ ο υ .
άσιος Ψαλίδας. Ό άνθρωπος —Ό φιλύ- Ό Ψ α λ ίδ α ς ή τα νε ό κ α τ ’ εξο χή ν α ν τ ι­
■ρς|[—Ό παιδαγωγός». Βάσει ταΰτης ό ύπο- π ρ ο σ ω π ε υ τ ι κ ό ς τ ύ π ο ς θ ε ρ μ ο υ ρ γ ο ύ κ α ι μ έ
'/όμενος άνεκηρύχθη παλαιότερον «άριστοΰ-
διδάκτωρ του Πανεπιστημίου ’Αθηνών. δ ιδ α σ κ α λ ικ ή ν ψ υ χ ή ν δ ια ισ ύ η τ ικ ώ ς ώ π λ ισ μ έ -
ΓΗ διατριβή μας άποτελουμένη από τρια- ν η ν κ α ί δ ι α π λ α σ μ έ ν η ν , ή τ α ν ε ό κ α τ ’ ε ξ ο χ ή ν
,ας καί πλέον σελίδας είναι αφιερωμένη * Έ λ λ η ν Π α ι δ α γ ω γ ό ς τ ο ύ Ι Η ' α ι ώ ν ο ς .
την θρυλικήν πόλιν των Γιαννίνων, ή ό-
κατά τον Άσιόπιον «τοιούτους ώς τον Τ ό εξ α ιρ ε τικ ό ν το υ π ν ε ύ μ α κ α τ ώ ρ θ ω σ ε
ίδαν γενναίους άνδρας λογίους έξέθρεψεν». ν ά σ υ ν δ υ ά σ η ε ι ς έ ν α ρ μ ο ν ι κ ό ν σ ύ ν ο λ ο ν τ ά ς
ΓΑπό τό κεςράλαιον της διατριβής μας ο ν ε ι ρ ο π ο λ ή σ ε ι ς τ ο ύ Μ ε τ α φ υ σ ι κ ο ύ μ έ τ ή ν
(Ψαλίδας ώς Παιδαγωγός* πού άποτελεϊται α γ ά π η ν κ α ί ά φ ο σ ί ω σ ί ν τ ο ύ δ ι δ α σ κ ά λ ο υ .
:εκατόν (100) καί πλέον σελίδας καί όπου *
όζονται έν πλάτε» ή είκών τής έκπαιδευ* ’ Η τα ν ε κ α ί άλλοι σ ύ γχρ ο νο ί του, δ π ω ς
; κινήσεως στά Γ ιάννινα κατά τήν ΙΖ' καί ό Σ ο υ γ δ ο υ ρ ή ς κ α ί ό Ε υ γ έ ν ι ο ς ό Β ο ύ λ γ α *
•,έκατονταετηρίδα, ή αλληλογραφία Ψαλίδα ρ ι ς π ο ύ ε ί χ α ν ε τ ή ν ί δ ι α φ ι λ ο σ ο φ ι κ ή κ α τ ά ρ -
ιΖώη Καπλανή γύρω άπό τήν ΐδρυσιν τής
διαρχικής Σχολής Καπλάνη τή Σχολής Ψα- τ ι σ ι ν , ά λ λ ’ ή δ ι δ α σ κ α λ ι κ ή ψ υ χ ή έ ' λ ε ι π ε ν
Lέν συνεχεία ή εξωτερική καί εσωτερική ά π ό ό λ ο υ ς τ ο ύ ς σ υ γ χ ρ ό ν ο υ ς τ ο υ .
[νωσις τής Σχολής Καπλάνη καί έν τέλει
ίίδρασις τοϋ Ψαλίδα καί τής Σχολής του Δ ικ α ίω ς λ ο ιπ ό ν δ Β η λ α ρ ά ς τό ν α π ο κ α -
Ιής πνευματικής καί πολιτιστικής καθό* λ ε ΐ « *Λρχιδάσκαλο».
ΐ άνυψώσειυς τού υποδούλου Γένους, άπο-
jiev μόνον περί τάς τριάκοντα (30) σελίδας Δ έν γ ε ν ν ά τα ι σ υ ν ε π ώ ς κ α μ μ ιά ά μ φ ιβ ο -
δηλαδή καταλαμβάνει τό t Κεφάλαιον λ ί α , ό π ω ς σ ω σ τ ά υ π ο σ τ η ρ ί ζ ε ι * κ α ί ό Σ π .
περιστρέφεται εις τήν έρευναν τής έσιοτε- Λ ά μ π ρ ο ς , π ώ ς ό τ α ν ά ρ θ ο ύ ν α ί π λ ά ν α ι κ α ί
ς όργανώσειος καί λειτουργίας τής Σχολής,
ρμεν δέ πάντοτε τήν ελπίδα ότι ή διατρι- α ΐ ά ν α κ ρ ί β ε ι α ΐ , θ ά ά ν α γ ν ω ρ ι σ θ ή ό ’ Α θ α ν ά ­
;ας αυτή, προϊόν κόπου καί μόχθου μα- σ ι ο ς Ψ α λ ί δ α ς «ώς ό κατ Ιξοχην χαρακτη-
1θά ίδη κάποτε τό φως τής δημοσιότητος,
'^διαιώνισιν τής δόξης τής θρυλικής πρω-
ιΐσης τής ’Ηπείρου, πού έξέθρεψεν καί έγα· 1. Σπ. Λάμπρου, Περί τής Παιδείας έν Ίω-
ησεν τέτοιους σαν τόν Ψαλίδαν άνδρας ωαννίνοις έπι Τουρκοκρατίας. Ν. Έλληνομνη-
Ιάους είς τήν παιδείαν καί τήν αρετήν. μων Τόμ. ΙΓ' σελ. 273-317.
 472 Εύριπίδου Σούρλα, Παιδαγωγόδ
S " —■■■■" ■■■■ ■' ■■■■ 1■ ι· ■ ■ ■■ ................ ■■

ριστικος τύπος τον νΕλληνος διδασκάλου Κ α ί δ π ω ς ε ίς τ ή ν Φ ιλ ο σ ο φ ι κ ή ν τ ο υ δ ρ δ |/,

τον 1Η ' αίώνος» . σ ιν δ ιε κ ρ ίν α μ ε ν τά κ ο ιν ω ν ικ ά ε λ α τ ή ρ ιο Γ
II τής βαθυτέρας π ρ ο ο π τ ικ ή ς τής πολυμεροΰί
Η Ε Σ Ω Τ Ε Ρ ΙΚ Η Ο ΡΓ Α Ν Ω Σ ΙΣ απασχολήσεώ ς του, έτσι καί ε ις τήν α τμ ό !.,
ΤΗ Σ Κ Α Π Λ Α Ν Α Ι Α Σ Σ Χ Ο Α Η Σ σ φ α ίρ α ν τή ς ώ ργανω μένης σ χο λ ικ ή ς Ζ ω ή ς ,
"Η Σ Χ Ο Λ Η Σ Ψ Α Λ Ι Δ Α 1 προβάλλει δ τ ύ π ο ς τ ο ύ Κ ο ι ν ω ν ι . {

«Των Κ απλανών καί Ζωσιμαδών ή χαλ· κ ο ύ κ α ί Ε θ ν ι κ ο ύ Π α ι δ α γ ώ

^ λιτόχος Π ατρίς διά τοσούτων έτών, ού γ ο ΰ, δ ό π ο ιο ς κ λ είο ντα ς β α θ ε ιά μέσ ,
. μόνον αύτήν άλλα και πάσαν την. πε-
ρίοιχον περιηύγασε καί λαμπρούς στήν ψ υχήν του τον ά πώ τερον σκοπόν τ ή '(
δείξε φωταγωγούς καί διδασκάλους καί
iv τοιούτοις καιροίς Μητρόπολιν πάσης Α γ ω γ ή ς καί τό μ ο ρ φ ω τικ ό ν Ιδεώ δες πο
μαύ-ήσεως τήν πόλιν των Ίω α γνίνω ν ύπηγορεύετο από τάς άπω τέρας ε θ ν ικ έ .
άνέδειξεν».
Π ατριάρχης Κων]πόλεφς Καλλίνικος8 α π α ιτ ή σ ε ις , εργάζεται δ ιά νά π ρ ο π α ρ ι.
σκευάση μ α ζ ύ μ έ τ ή ν π ν ε υ μ α τ ,.
Α,— Ή ε σ ω τε ρ ικ ή ό ρ γ ά ν ω σ ις τής Κ α-
κ ή ν ά φ ύ π ν ι σ ι ν κ α ί τ ή ν π ο λΓ r
π λ α ν α ία ς Σ χολής και ή ά ν ύ ψ ω σ ις τα ΰτη ;
τ ι κ ή ν τ ο ύ Γ έ ν ο υ ς ά ν ά σ τ α σ ι ’
ε ις π ε ρ ίβ λ ε π το ν κ α ί μ ο ν α δ ικ ό ν μ ο ρ φ ω τικ ό ν
ίδ ρ υ μ α τής Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς π ρω τευονσ η ς
Ό K e rsc h e n s te in e r π α ρ α τη ρ ε ί4 L·.
σης δ τι, δπου κατά τήν ισ το ρ ικ ή ν έξ έ λ ιξ ι
κατά τούς ζοφ ερούς ε κ ε ίν ο υ ς χρόνους τής
δ ο υ ? ςέία ς, ο φ ε ίλ ε τα ι ε ις τήν π ρ ο σ ω π ικ ό τη
συναντώ μεν μ εγά λα ς Μ ο ρ φ ά ς Π α ιδ α γ ω γ ι ν
υπ ά ρχει ε ίς τήν ψ υχήν τω ν ζω ντανόν
τα καί τήν δ ιδ α σ κ α λ ικ ή ν ψ υχήν τού Ψ α-
θ ρ η σ κ ε υ τικ ό ν α ίσ θ η μ α , τό ό π ο ιο ν μ ετο .
λ ίδ α , δ σ ιις προτρ έχω ν τής εποχής του και
σ ιο ύ μ ε ν ο ν ε ίς τήν ιδ έ α ν τής 9Α γ ά π η ς πς
ε γ κ λ ε ίο υ ν μέσα του τό ιε ρ ό ν πυρ τής α γ ά ­
τούς α ν θ ρ ώ π ο υ ς καί άποκορυφούμενον
π η ς και τού ε ν θ ο υ σ ια σ μ ο ύ άπέβη έν τή
τον έρω τα τον Π α ιδ α γ ω γ ικ ό ν ενός Pest
πράξει ώ ς Δ ι ε υ θ υ ν τ ή ς και ο ρ γ α ­
lo z z i, εξηγεί καλύτερον κ α ί τήν βα θύ
ν ω τ ή ς τ α ΰ τ η ς ό χ α ρ α κ τ η ρ ισ τ ικ ό ς τύ
ραν πηγή ν τής δράσεω ς καί τής πολύ .
πος Π α ιδ α γ ω γ ο ύ τού Ι Η ' α ιώ ν ο ς .
μάντου ενεργείας τώ ν περί ού ό λόγος
Έ ά ν δεχθώ μ εν δτι κάθε α ν θ ρ ώ π ιν η
γάλω ν α ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ω ν τής ε κ π α ιδ ε υ τή ■
τε λ ε ιό π ο ίη σ ις, δ π ω ς ό ρ θ ώ ς παρα τηρεί 3
κ ιν ή σ ε ω ς.
ό K e rs c h e n s te in e r, ε ίν α ι μόνον ή κατά
Τ ο ιο ύ τ ό ν τι συνέβη καί με τον Ψ (
τό δυνατόν τε λ ε ιο π ο ίη σ ις τής άνευ ό ρ ίο ίν
δαν καί εδώ πρέπει νά άναζητηθούν κ
ιδ έ α ς και δτι αυτή σ υ ν ίσ τα τα ι ε ις τήν δε­
τήν γνώ μη ν μας καί δλαι αί παρεξτ
λ εα σ τικ ή ν π ίσ τ ιν μας π ώ ς τή ν πλήρη π ρ α γ­
σ ε ις6 αί δ π ο ΐα ι έν ε φ ιλ ο χ ώ ρ η σ α ν ε ίς
μ α το π ο ίη σ ή τής ιδ έ α ς άνεΰρομεν ε ις τήν
ρος του, τόσον εκ μέρους τώ ν ά ν τ ιπ ά
σ χ ε τ ικ ή ν α το μ ικ ή ν τε λ ε ιο π ο ίη σ ίν μας, έν
του, δσον καί από μ ερ ίδ α τή ς κ ο ιν ή ς ^
το ια ύ τη π ε ρ ιπ τ ιό σ ε ι τό έργον, τήν ζω ήν
μης τής πόλεω ς τ ώ ν ’Ιω α ν ν ίν ω ν .
.κ α ι τήν δ ρ ά σ ιν τού Ψ α λ ίδ α θ ά ή δυ νά μ εθ α
νά έννοήσω μεν βαθΰτερον, εάν δεχθώ μ εν
Μ έσα όμω ς ε ίς τήν ψ υχήν τού Ψ
δα ώ ς Π α ιδ α γ ω γ ο ύ δεν ένεφώ λευε μ<
δτι τό έσχατον και μ ΰ χ ιο ν π α ιδ α γ ω γ ικ ό ν
του έ λ α τ ή ρ ιο ν σ υ ν ίσ τ α τ ο ούχΐ απλώ ς ε ίς
τή ν ά ν ΰ ψ ω σ ιν τού π ν ε υ μ α τικ ο ύ , ε π ιπ έ δ ο υ 4. Τού Αυτού, Αυτόθι σελ. 26.
τώ ν επ ί μέρους μ α θ η τώ ν του, αλλά καί 5. "Ολη ή περίφημος κατηγορία τών·
ε ις τήν βα θυτέρ α ν κ α τα ν ό η σ ιν νπ Α υτού λαναιων περί δήθεν αθεΐας του Ψαλίδα ι
τού πνεύματος καί τώ ν α να γκ ώ ν τή ς επ ο­
σκόπιμος σκευωρία πηγάζουσα έξ έπαγγελ]
κής αντιζηλίας άφ* ενός και έξ ακράτου*
χής κ α ί τού υποδούλου 'Έ θ ν ο υ ς . αδικαιολογήτου ύπερσυντηρητισμού άφ’ έ;
καταργούντος κάθε έννοιαν προόδου, ή δη
1. Κλειώ (Τεργέστης) 1875 σελ. 728. νή γνώμη ήτο δΰσκολον νά έννοήση δτι |
2. Συστατικά Γράμματα τής έν Τωαννίνοις βαθειά φιλοσοφικά μορφωμένος, άν καί ι§
Πατριαρχικής Σχολής Καπλάνη, Βιέννη 1806 ρίζων, έν τούτοις ήτο δυνατόν νά συν|
σελ. 23. μέσα του πολύ μεγαλυτέραν καί βαθυϊ
3 . K e r s c h e n s t e i n e r , D ie S e e le d es E r z i e h r s θρησκευτικότητα από εκείνους, οί όποιοι jjjj
dee P io b ie m d e r L e h re rb ild u n g , L sip zig ^τίζοντσ μόνον είς τούς τύπους καί τό 4
1927, σελ. 8. γράμμα. I
 *0 Αθανάσιός Φαλίδόις ώς παιδαγωγός 4tS

'| θ ρ η σ κ ε ν τι κ ή ά ξ ί α, άλλα παράλ­ ένας τύπος κ ο ιν ω ν ικ ό ς , εκφ ράζει το ν β α σ ι­

ληλος προς τούτην έ φ λ ό γ ιζ ο ν την ψ υχήν κόν νόμον τής π ν ε υ μ α τικ ή ς α γά π η ς.

Ιου μ έ την ιδ ία ν ε ν τα σ ιν και αϊ Ιδέα ΐ του Ή β α θ ε ΐα κατοχή γνώ σ εω ν δεν θ ά ήτο

* λ η -δ ι ν ο ΰ κ α ί τ ο ύ ώ ρ α ί ο υ, κ α 'ι ίσ ω ς αρκετή νά ά ν α δ ε ίξ χ ι Α υτόν Μ έγαν δ ι­

τσι θ ά ήδΰνατο νά λεχθή μέ πλήρη βε- δάσκαλον τού Γ ένους, εάν ή ψ υχή του δεν

μ ιό τη τα δτι ό Ψ α λ ίδ α ς ά ν ή κ ε ν ε ις τον τΰ- ήτανε π λ η μ μ υ ρ ισ μ έ ν η α πό α ξ ιο λ ο γ ικ ό ν πε-

ον του Κ ο ιν ω ν ικ ο ύ α νθρώ που. ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν άνω τέρας μορφ ής, τό δ π ο ΐο ν

; Ε π α κ ρ ιβ ώ ς ίσ ω ς δεν θά ήδύνατο νά τού έ ξ η σ φ ά λ ιζ ε ν ή καθόλου φ ιλ ο σ ο φ ικ ή το υ

ίρ ο σ δ ιο ρ ισ θ ή μ ία ίερ α ρ χ ικ ή δ ιά τα ξ ις τω ν μ ό ο φ ω σ ις.
ρ ω τε ρ ικ ώ ν α ξ ιώ ν πού συνέθετον τήν προ* Γ ε ν ικ ά περί τ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ικ ή ς ψ υ χ ή ς2

ο π ικ ό τη τ ά του, ούτε ε π ίσ η ς νά άνευρεθή το ύ Ψ α λ ίδ α θ ά ήδΰνα το τις νά ύ π ο σ τη ρ ίξ η

(α ξ ία ή τ ις ε φ λ ό γ ιζ ε τήν ψ υχήν του, α πό δτι έπάλλετο αύτη όχι μόνον α π ό μ ία ν ά πέ-

ί?α δ μ ω ς ά ρ ΰ ε τ α ί τις από τάς άλληλοσυγ- ραντον α γά π η ν κ α ί ένα ά ν υ π ό κ ρ ιτο ν εν­

{•ουομένα; π λ η ρ ο φ ο ρ ία ς τω ν β ιο γ ρ ά φ ω ν θ ο υ σ ια σ μ ό ν δ ιά τό έργον του, άλλ9 έφλο-

)υ θά ή δ ύ ν α ιο νά δ ια τ υ π ω θ ή ή γνώ μ η γ ίζετο καί ο ίσ τρ η λ α τε ΐτο παραλλήλω ν καί

ι ή α ξ ί α τ ο ύ α λ η θ ο ύ ς ίσ τ α τ ο από ένα βα θύτα του π α τ ρ ιω τισ μ ό ν . Μ έ λ ί­

; τήν κορυφήν τής π υ ρ α μ ίδ ο ς τώ ν α ξ ιώ ν , γα λ ό γ ια δ Ψ α λ ίδ α ς ή τ α ν ε : δ μ ε γ ά λ ο ς

Ιρ ις δμω ς καί νά κ υ ρ ία ρ χ η αύτη άπο* δ ι δ ά σ κ α λ ο ς κ α ί δ μ ε γ ά λ ο ς

«ω ς. π α τ ρ ι ώ τ η ς .

Έ ν δμω ς ε ίν α ι β έβ α ιο ν , τό γεγο- *0 Π ε ρ ρ α ιβ ό ς ε ίς ε π ισ το λ ή ν πού άπηύ-

δηλαδή δτι μέσα ε ίς τήν ψ υχήν τού θυνε προς τον Ψ α λ ίδ α ν τφ 1799 εκ Π ά ρ -

'ά λ ο υ αυτού Ή π ε ιρ ώ τ ο υ Π α ιδ α γ ω γ ο ύ γας γράφ ει μεταξύ άλλων καί τά άκόλου-

|)‘ ξένον τό σ υ ν α ί σ θ η μ α τ ή ς
ρ ι α ρ χ ί α ς δ Γ ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν δασκάλων του Γένους κατά τήν τότε εποχήν
σ ω ν, το υ ν α ν τ ίο ν δέ δ τι ή φ ΰ σ ις τον
Διότι μαθητής αυτού ύπηρξεν ό χαλκέντερος
Κρανάς, δστις ήδΰνατο ίσως νά έκπληξη τόν
js π ρ ο ι κ ί σ ε ι μ έ έ ν α α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ ο ν σεβα- φιλολογικόν κόσμον διά της πολυμαθείας του.
1>ν π ρ ο ς τ ά ς ύ ψ ί σ τ α ς α ξ ί α ς π ο ύ άποτε- Μαθητής αυτού ύπηρξεν έν μέρει καί τό σέ­
(ν τ ή ν β ά σ ι ν μ ι α ς α λ η θ ι ν ή ς π ρ ο σ ω π ικ ό *
μνωμα τών νεωτέροιν διδασκάλων τοΰ Γένους,
Ιος, γ ι 9 α υ τ ό κ α ί ε ί ς τ ο ύ ς μ α θ η τ ά ς ίο υ
ό Καθηγητής Κωνσταντίνος Άσώπιος».
Περιττόν ίσως νά αναγραφή δτι τήν έπί·
1τ ο ύ ς σ υ μ π ο λ ίτ α ς τ ό υ Ι π ε β λ ή θ η μ έ τήν δρασιν τοΰ Ψαλίδα έδέχθησαν καί μεγάλοι πο­
^ α μ ιν τ ή ς ’Α γ ά π η ς * λιτικοί τής τότε εποχής, ώς π.χ. ό Κωλέττης,
/Α λ λ ά δεν ή το μόνον ή π α ιδ α γ ω γ ικ ή
δστις μέγα μέρος τής λελογισμένης ρητορείας
|> λ ο γ ικ ή π λ ε υ ρ ά , ή τ ι ς ε ξ η σ φ ά λ ι ζ ε ε ί ς τ ο ν
του καί τής πατριωτικής του σκέψεως οφείλει
είς τόν Ψαλίδαν, ούτινος ύπήρξεν μαθητής.
Ιίδ α ν τ ή ν § π ιτυ χ ία ν έ ν τή δ ρ ά σ ε ι του, Άλλα καί ό Γειόργιος Σταύρου επίσης πολλά
« πρέπει νά δεχθώ μ εν πώ ς μέσα του οφείλει είς τόν Ψαλίδαν.
φώ λευε κ α ί ή π ρ ο δ ι ά θ ε σ ι ς δ ι ά Πρβλ. σχετικώς : 1.
δ ι δ α σ κ α λ ι κ ό ν έ π ά γ γ ε λ μ α
Πατσέλη Νικολάου, ’Ιωάννης Κωλέττης,
'Ηπειρωτικά Χρονικά 1931. Παράρτημα · Γ'
ρ ό π ο ν ώ σ τε ό τίτλ ο ς πού ά πενεμ ήθη σελ. 2δ.
Α υτόν υ π ό τού Β η λ α ρ ά ω ς « 9Α ρ χ ι δ α -
|,0 υ » ν ά ε ί ν α ι π λ έ ο ν ή έ π ι τ υ χ ή ς .
2. Άσο)πίου Ειρηναίου. Ήμερολόγιον 1873
σελ. 129 - 430,
ιΚ αί έ τ σ ι δ Ψ α λ ί δ α ς ω ς . τε λ ε ία δ ιδ α - Ό Ψαλίδας γράφων κατά τό έτος 1803
.κή π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η ς ή τ ο δ ί δ ι ο ς ε ν π ο ­ προς τόν Ζώην Καπλάνην διά τόν μαθητήν του
UC υν μ ο ρ φ ω τικ ό ν α γαθόν, ήτο μ ία
Άσώπιον λέγει τά έξής : «*Η ευγενία σας^ διω-
ρίσατε τρεις μαθητάς έκ Γραμμενουπύλεως
α νή δ υ ν α μ ις π ο ύ εξή σ κ ει ά κ α τα γ ώ νι-
καί εγώ έπρόσθεσα ακόμη δύο καί έγιναν πέν­
έ π ίδ ρ α σ ιν ε ίς το ύ ς μ α θ η τ ά ς τ ο υ 1 κ α ί τε, καί έχω τό μ ά τ ι μου ε π ά ν ω
τ ο υ ς τόσον δπου εις δύο χρόνους τόν ένα
Γούδα Άν. Ιίαράλληλοι Βίρι, Άθήναι πού τόν έπικαλούμεν 'Άσώπιον, θέλετε τόν ίδεΐ
σβλ. 301 - 305. «’Εάν κοίνη τ ι ς τ ό ν Ψαλί- καί θέλετε είπεΤ αύτοΰ είς τήν Μόσχαν δτι είς
J* τη ς μορφώσεωζ τώ ν Ιδ ίω ν α ύ το ύ μαθη- μάτην τά’λάσα της δεν έξοδεύονται καί θέλει
ρέλβι πεισθή ίσως, ’ δτι οδτος ύπηρξεν χαρτ) ή ψ υ χ ή ' σας καθώς χ α ί ρ ε τ α ι κ α ί
μ τών εύτυχεστέρων καί δοκιμώτέρων δι­ ή ί ο ι κ ή μ ο. θ ' χ ύ ρ α * , ·*- "■*;·_ *
.. / f*.. 1 . * * .. .
474 Εδριπίδοο Σούρλα, Παιδαγωγοί
ψ

θ α : «Ο Τδα ώ ς π α τρ ιώ τη ς ώ ν κ α ί φ ιλ ο γ ε - ιδ ε ώ δ ε ς δηλαδή Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ο ί ,
νής ε ις δκρον τη τεκούση προσέδραμες θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ό ν , π α τ ρ ι ω τ ι κ ij*·
π α ρ ιδ ώ ν τά κ ρ είττω » * ε ις άλλην δέ ε π ι­ καί η θ ι κ ό ν , ά ν τα π ο κ ρ ιν ό μ εν ο ν πλήρ^
σ τολήν του χ α ρ α κ τη ρ ίζ ε ι Α υτόν ώ ς «λ α μ- προς τάς α π α ιτ ή σ ε ις τω ν χρόνω ν Ε κ είν ψ
π ρ ΰ ν ο ν τ α τό Ε σ κ ο τ ι σ μ έ ν ο ν τού υποδούλου Γ ένους, έν έ κ λ ε ιε βαθύ*φ'
Γ έ ν ο ς> . ρον π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν από τό αύστηρώ ς θε
Ό Σ ά ρ ρ ο ς εξ ά φ ο ρ μ ή ς ε π ισ το λ ώ ν 1 κ ρ α τικ ό ν κ α ί μονομερές το ιο ύ το ν τή ς άν*
π ο λ ιτικ ο ί; π ε ρ ιε χ ο μ έ ν ο υ άπευθυνομένο>ν εκ πάλου Μ π α λ α ν α ία ς Σ χολής.
μέρους του Ψ α λ ίδ α προς τον Π ρόεδρ ον Ό Ψ α λ ίδ α ς άναλαβώ ν τήν δ ιε ύ Ο υ ν ι^
της Ί ο ν ίο υ Γ ε ρ ο υ σ ία ς το ν ίζ ε ι τον π α τρ ιω ­ τής Σ χολής ε ΐρ γ ά σ θ η δ ιά τήν π ρ α γμ α Γ
τισ μ ό ν του Ψ α λ ίδ α , π ρ οσ θέτω ν δτι ουτος π ο ίη σ ιν το ύ ώ ς άνω ίδ ε ώ δ ο ρ ς κατά χ(,
ούχι ανευ κ ιν δ ύ ν ω ν τή ς ζω ής του εξυπ η ­ πον δ σ τις έπέτρεψ ε αργότερα ε ίς μεν τέ·
ρέτησε και α πό π ο λ ιτ ικ ή ς ά πόψ εω ς τήν α π ο φ ο ίτ ο υ ς τής Σ χολής νά ε ξ ε λ ίσ σ ω ν ί
" Η π ε ιρ ο ν . μόνοι τω ν* χ ω ρ ίς νά π α ρ ίσ τα τα ι ά νά ·Γ
Σ υ νδ υ ά ζω ν κατά ταΰτα δ Ψ α λ ίδ α ς βα- μεταβάσεώ ς τω ν ε ίς τήν Ε σ π ε ρ ία ν , ε ίς |
θ ε ΐα ν έ π ισ τη μ ο ν ικ ό τη τα , α ξ ιο λ ο γ ικ ο ύ πε­ τά Ιω ά ν ν ιν α με τήν λ ε ιτο υ ρ γ ία ν το ιο ύ Ι;
ρ ιε χ ο μ έ ν ο υ π α ιδ α γ ω γ ικ ό τη τα καί α φ θ α - ε ίδ ο υ ς υ π ο τ υ π ώ δ ο υ ς δηλαδή ΓΒ
στον π α τ ρ ιω τισ μ ό ν άπέβη κατά τήν γνώ ­ ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ή ς Σ χ ο λ ή ς, ν ά δϊ\
μ η ν μας δ χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό ς εκπρόσ ω πος κηρυχθούν κατά τον Γ ρ η γ ό ρ ιο ν τον ]|·
"Ε λλη νος Π α ιδ α γ ω γ ο ύ τού Ι Η ' α ίώ ν ο ς , λ ιο υ ρ ίτ η ν 4 ε ίς «Ν έ α ς *Α θ ή ν α ς τί
ά να λαβ ώ ν δ ε τ ή ν δ ρ γ ά ν ω σ ι ν τ ή ν υ π ο δ ο ύ λ ο υ Ε λ λ η ν ι σ μ ο ύ » . |
ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ν τής Κ α π λ α ν α ία ς Σ χολής Τ ό Π ρ ό γρ α μ μ α τώ ν μ α θη μ ά τω ν &
ά νύψ ω σ ε τα ύτη ν ε ις π ε ρ ίβ λ ε π το ν ίδ ρ υ μ α ε δ ιδ ά σ κ ο ν το ε ις τήν Κ α π λ α ν α ία ν Σ χι
τής Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς πρω τευούσ ης. ύπέσ τη καί αυτό μεταβολάς καί τροποπ *
JB .-— Τ ό μ ο ρ φ ω τ ι κ ό ν Ι δ ε ώ ­ σ ε ις , ά φ ' ής άνέλαβεν τήν δ ιε ύ θ υ ν σ ιν ‘
δ ε ς τό ό π ο ιο ν ά ν τ ιπ ρ ο σ ώ π ε υ ε καί τον Σ χολής δ Ψ α λ ίδ α ς.
ύ ψ ισ το ν σκοπόν τής ’Α γ ω γ ή ς , ε ίχ ε κ α θ ο ­ Ό K a rl Ik e n * μνημονεύει δτι

ρ ίσ ε ι δ ίδ ιο ς δ ιδ ρ υ τ ή ς τή ς Σ χολής, δ α ο ί­ τής ά φ ίξ ε ω ς τού Ψ α λ ίδ α στά Γ ια ν τ j

δ ιμ ο ς Ζ ώ η ς Κ α πλά νης ε ις τήν ε π ισ το λ ή ν ούτε τά επί μέρους μ α θήμ ατα τού

π ο ύ ά π η ύ θ υ ν ε προς τον Π α τ ρ ιά ρ χ η ν Κ ω ν ­ γρά μ μ ατος ούτε αί μέθοδοι τής δ ιδ α :

σ τα ν τιν ο υ π ό λ ε ω ς . λ ία ς ίκ α ν ο π ο ίο υ ν τάς φ ιλ ο δ ο ξ ία ς

« Ο ί έν τή Π α τ ρ ίδ ι μου Ιω ά ν ν ιν α , σ πουδασ τώ ν, μόνον δέ δ ιά του ψ ζ

λ έ γ ε ι,1 ε π ίτρ ο π ο ι τω ν τεσσάρω ν Ε κ κ λ η σ ι­ Επήλθον Ικ α ν ο π ο ιη τ ικ ά ! μεταβολαί τ
ώ ν καί οί δύο θ εω ρ ο ί καί δ ιε ρ ε υ ν η τ α ί νά ε ίς τάς μεθόδους δ ιδ α σ κ α λ ία ς όσον
Εκλέγουν ά πρ οσ ω πολή πτω ς δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ς ε ίς τό Π ρόγρα μ μ α . 1
Ικανούς π ε π α ιδ ε υ μ έ ν ο υ ς κ α ί Ε ναρέτους δη­ Ό Εκ τώ ν β ιο γ ρ ά φ ω ν τού Ψ α Ι
λαδή δυναμένους νά δ ιδ ά ξ ο υ ν τήν π ά τρ ιο ν δ Κ ρ ίν ο ς, π ε ρ ιέ σ ω σ ε θ λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια ς |
ά ρ χ α ία ν δ ιά λ ε κ το ν καί νά σ το ιχ ιώ σ ο υ ν τώ ν μ α θ η μ ά τ ω ν , ά τιν α Ε δ ίδ α σ κ εν ε ί|
τούς μ α θη τά ς ε ίς δλην τήν Ε γ κ ύ κ λ ιο ν μά- δ Ψ α λ ίδ α ς ά ρ υ σ θ ε ίς τάς πληροφ Ι
θ η σ ιν καί φ ιλ ο σ ο φ ία ν καί ε ίς τήν ευσεβή ταύτας α πό χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο ν τού Χ ρ ισ §
καί δρθόδοξον δ ιδ α σ κ α λ ία ν τής άκηράτου ρου Φ ιλ η τά , δ σ τις Ε χ ρ η μ ά τισ ε ματ|
κ α ίά μ ω μ ή το υ π ίσ τε ω ς ή μ ώ ν καί ε ίς τά τής Κ α π λ α ν α ία ς. |
καλά καί θεάρεσ τα ή θη ».
Τ ό ώ ς ά νω πολλαπλοΰν μ ο ρ φ ω τικ ό ν
8. Γοΰδσ Ά ναστ, Παράλληλοι βίοι
προς Φωτιάδης, Ά θ η ν α ι 1870 σελ. 244.
1. Σάρρου Δημ. Γράμματα άναφερόμενα 4. Παλιουρίτου Γρηγορίου, έπιτομή
είς τούς άγωνας Π άργης κ α ί Σουλίου, πρβλ. ρίας της ‘Ελλάδος, Πρόλογος. (^
Η π ειρ ω τ ικ ά Χρονικά 1927 σελ. 269. 5. K a rl Ik e n , L e u k o th e a , Leipzig
2. Συστατικά Γράμματα τής έν Ίω α ννίνο ις Τόμ. A‘ σελ. 162.
Π ατρια ρχική ς Σχολής κτλ. Βιέννη 1806 σελ. 6. Κρίνου, Α θα νά σ ιο ς Ψαλίδας, 4
1 5 -1 6 , 1679 σελ. 148.
 *0 ’Αθανάσιος Ψαλίδας ώς παιδαγωγός 475

Κ ατά τον Φ ιλ η τά ν λ ο ιπ ό ν ό Ψ α λ ίδ α ς A ' τάξις (Κατωτέρα).

ίδ α σ κ ε ν τά κ ά τω θι :
; 1) Σ τ ο ιχ ε ία Φ ιλ ο σ ο φ ία ς κατά τούς 1) Σ τ ο ι χ ε ί α Ε λ λ η ν ικ ή ς γλώ σσης.

οτέρους Μ ε τ α φ υ σ ικ ο ύ ς της Ε υρώ πη ς, 2) ’Α ρ ι θ μ η τ ι κ ή .

ό κ ιο ν , Κ ά ν τ κτλ. 3) Κ α τή χ η σ ις (2 ώ ραι έ β δ ο μ α δ ια ίω ς).

2) Σ τ ο ιχ ε ία Μ α θ η μ α τ ικ ά τ ο ύ δ ίδ α σ κ ά - 4 ) ’Α σ κ ή σ ε ι ς τε χ ν ο λ ο γ ία ς.

*) τ ή ς Μ α θ η μ α τ ικ ή ς έ ν Β ιέ ν ν η Μ ετζβούρ-
Β ' τάξις
μεταφ ρασμένη? ε ις τό Ε λ λ η ν ικ ό ν
^μα. ^ / 1) Ε λ λ η ν ικ ή 'Ο ρ θ ο γ ρ α φ ία κ α ί Σ ύ ν ­
3) Φ υ σ ικ ή ν Π ε ιρ α μ α τ ικ ή ν το ύ Χ ο ρ β έ τη , τα ξ ις.
ασκάλου ε ίς τό Γ ε ν ικ ό ν Σ χ ο λ ε ΐο ν τή? 2) Γ ν ώ σ ις βα θυτέρα τής Ε λ λ η ν ικ ή ς έν
σ τη :, έξηγώ ν τά κ ε φ ά λ α ια δ ιά π ε ιρ α μ ά - σ υ γ κ ρ ίσ ε ι προς τήν νεω τέραν.
/, δ σ α σ υ γ χ ω ρ ε ΐ ή παρούσα κ α τά σ τα σ ις. 3) Π α γ κ ό σ μ ιο ς 'Ι σ τ ο ρ ία .
4) Γ ε ω γ ρ α φ ία ν 1 Μ α θ η μ α τ ικ ή ν καί 4) Γ ε ω γ ρ α φ ία σ ύγχρονος.
ιτ ικ ή ν Ιρ α ν ισ μ έν η ν ά π ό το ύ ς κ α λ υ τέρ ο υ ς 5) Ε λ λ η ν ικ ή ’Α ρ χ α ι ο λ ο γ ί α .
Ε τέρους Γ εω γράφ ους.
6) τή ν Λ α τ ιν ικ ή ν γ λ ώ σ σ α ν μ έ ο λ η ν τήν
Γ ' τάξις (Άνω τέρα) ή τά ξ ις Ε λ λ ή ν ω ν

ΐίβ ε ια ν . Σ υ γγρ α φ έω ν .
Π ρώ τη ή π ό λ ις τω ν Ί ω α ν ν ίν ω ν , κα·
.· μ ν η μ ο ν ε ύ ε ι ’ δ Κ ρ ίν ο ς, έξ δλω ν τω ν
1) Διάλεκτοι Ελληνικής γλώσσης.
2) Π ο ιη τικ ή .
γ ν ικ ώ ν πόλεω ν ε ίδ ε τ ή ν φ υ σ ικ ή ν δ ιδ α
3) Ρ η το ρ ικ ή .
μένην δ ιά π ε ιρ α μ ά τω ν , δ ιό τι πρώ τος
4) Ε π ισ το λ ώ ν ύφ ος.
Ψ α λ ίδ α ς έ δ ίδ α ξ ε ν τούτην, δπω ς ε π ίσ η ς
5) Μ α θ η μ α τ ικ ά .
ί τον αυτόν β ιο γ ρ ά φ ο ν τού Ψ α λ ίδ α ,
6) Λ α τ ιν ικ ά .
ό λ ις τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν έξέπεμψ ε δ ιδ α -
7) Φ υ σ ικ ή .
ίο υ ς τής Λ α τ ιν ικ ή ς * γλώ σσης ε ίς τήν
8) Φ ιλ ο σ ο φ ία (Λ ο γ ικ ή , Ψ υ χ ο λ ο γ ία ,
Γή ν Ε λλ ά δα .
’Η θ ι κ ή , Μ ε τ α φ υ σ ικ ή ).
Γ ά δ ιδ α σ κ ό μ ε ν α υπό τού Ψ α λ ίδ α μα-
ατα, άτι να έμνημονεύσαμεν ανω τέρω , Ό Ψ α λ ίδ α ς, κ α θ ό )ς π α ρ α τ η ρ ε ί6 ό Γ ού-

τλουν τό Π ρ ό γ ρ α μ μ α μ όνον τής ά νω τέ- δας, « μ ό λ ις κ α τ α ρ τ ίσ α ς τιν ά ς τώ ν ε!ς τήν

'ΐά ξ ε ω ς τού Γ υ μ ν α σ ίο υ του, τώ ν δέ Σ χολήν του σ υρρευσάντω ν ά π ε ι ρ ω ν

ίτ έ ρ ω ν τάξεω ν τό Π ρόγρα μ μ α , κατά μ α θ η τ ώ ν Ικ α νο ύς ιν α δ ιδ ά ξ ω σ ι κ α ί ά λ ­

. έπ ισ το λ ή ν 4 τού Ψ α λ ίδ α προς τον λους κ α θ ίσ τ α έ κ ε ίν ο υ ς 'Υ π ο δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ς

π έλ ιο ν , ε ίχ ε ν ώ ς ά κ ο λ ο ύ θ ω ς: τώ ν κατ’ έτος σ χ η μ α τιζο μ έν ω ν νέω ν τάξε­

ω ν, κ α ί το ιο ύ το ς π .χ . κατέστη δ Ά σ ώ π ιο ς,
I. Κουγέα, Ε λληνικά, έτος Δ' (1931) σελ. δ Κ ρανάς, δ Σ α κ ελ λ ά ρ ιο ς καί άλλοι τιν ές,
>519. ούτος δέ π ε ρ ιω ρ ίσ θ η νά δ ιδ ά σ κ η μόνον έν
H. Κρίνου, *Αθ. Ψαλίδας, Ε σ τ ία 1879 σ. 48. τή άνω τάτη τά ξ ε ι, ο ΐ ο ν ε ί Π α ν ε π ι ­
!'0 Ψαλίδας απερχόμενος έκ Βιέννης είχε σ τ η μ ι α κ ά μ α θ ή μ α τ α τής ύψ ηλο-
»μεθ* έσυτοΰ όργανα Ι δ ι ό κ τ η τ α προς
,καλίαν τής Φυσικής. Τά όργανα ταϋτα τέρας Ε λ λ η ν ικ ή ς κ α ί Λ α τ ιν ικ ή ς Φ ιλ ο λ ο ­
I ρ η σ e κατόπιν είς τήν Κ απλαναίαν Σχο- γ ία ς κ α ί Ιδ ίω ς τής Φ υ σ ικ ή ς Π ε ιρ α μ α τ ι­
Ι*Ασαν δέ ταΰτα μηχαναΐ άεροστατικαί, κής».
φικαί καί όπτικαί. Κ α τά τήν κρατούσαν κατά τήν έποχή ν
!. Του ΑύτοΟ, Α ύτόθι σ. 148. έ κ ε ίν η ν γνώ μ η ν καί έ κ τίμ η σ ιν τό Π ρ ό ­
Τήν Λατινικήν γλώσσαν ό Ψ αλίδας άγραφε
Ιμβγίστης εύχερείας καί διά τοΟτο καί την γρα μ μ α τής Κ α π λ α ν α ία ς Σ χολής ύ π ε ρ ε ίχ β
|)λικήν του κοινολογίαν μετά τών Εύρω* τόσον πολύ τού τή ς Μ π α λ α ν α ία ς το ιο ύ το υ ,
ϊ Επιστημόνων δι* αύτής είχε, καί πολυσέ* ώ στε π λ ε ΐσ το ι μ α θ η τα ί έγγραφ όμενοι κατ*
Πολιτικά ύπομνήματα, έτι καί νΰν σωζό-
|·1 ς αύτήν ίίγραφβν»,
ϊ Chaaaiotia, L ’in atru ctio u p u blique ches 5, Γ ο ΰ δ α , Β ίο ι Π α ρ ά λ λ η λ ο ι, Ά θή να ι 1870,
jrtci, Pari· x88xt σ, 108, σ ε λ ,2 9 5 .
 m Εβριπίίδυ Σδύρλα, Παιίαγωγίΰ
ifiS.

(ίρ χ ά ς ε ις τήν Μ π α λ α ν α ία ν ,1 μ ετεπή δω ν τ ω ν λ έξεω ν, τ ό Τ ε χ ν ο λ ο γ ικ ό ν , Ό ρ θ ο γ ρ α ^

α ργότερα ε ις τήν Σ χολήν το υ Ψ α λ ίδ α . κόν και τό Σ υ ν τ α κ τικ ό ν τής π α λ α ιό ς γλά
Γ'— 'Ω ς προς τ ή ν μ έ θ ο δ ο ν τ ή ς σης, έ λ ε ιπ ε δ έ εκ ε ίν η ή α ν α λ υ τικ ή τά
δ ι δ α σ κ α λ ί α ς τω ν δ ια φ ό ρ ω ν μ α θ η ­ ή ό π ο ια δ ια μ ε λ ίζ ο υ σ α τάς χ ά ρ ιτ α ς του;
μ ά τω ν θ ά ήδυνά μ εθα νά παρα τηρή σ ω μ εν κ τικ ο ΰ , άναπτυσσουσα τάς έ ν ν ο ια ς
τα κ ά τ ω θ ι: τούς σ κ ο π ο ύ ς , δ ιδ ά σ κ ο υ σ α τον τρόπον
Π ρ ο τής ε ισ α γ ω γ ή ς τής α λ λ η λ ο δ ιδ α ­ τήν μ έθοδον τής σ υγγραφ ής τω ν- παλα
κ τ ικ ή ς2 μ ε θ ό δ ο υ και ε ις τ ή ν ’Ή π ε ι ρ ο ν 8 κ α - καί παραβάλλουσα αυτούς μέ ό σ ο υ ς ε ίς
τεβλή θη π ρ ο σ π ά θ ε ια τό πρώ τον υπό του τό τό ε ίδ ο ς έν η σ χ ο λ ή θ η σ α ν φ ω τ ί ζ ε ι 1
μ εγάλου Φ ιλ έ λ λ η ν ο ς καί ίδ ρ υ το ΰ τής 9Ι ο - ν ο υ ν τ ω ν ά κ ρ ο α τ ώ ν καί μέ
ν ίο υ Α κ α δ η μ ία ς του λόρδου Γ κ ίλ φ ο ρ δ , λ ίχ ν ο ν τής ορθής κ ρ ίσ εω ς καί άναλυτ
π ερ ί β ε λ τιώ σ ε ω ς τω ν κρατουντώ ν δ ιδ α κ τ ι­ δυνάμεω ς, τον οδηγεί ασφ αλώ ς καί ά;
κ ώ ν 4 σ υσ τη μά τω ν, όπ ω ς έ μ φ α ίν ε τ α ι εξ ε π ι­ σκόπτω ς ε ις τή ν κ αθα ρά ν γ ν ώ σ ιν ό 'χ ι
σ τολής του5 προς τον εν Γ ο τίγ γ η τής Γ ε ρ ­ ξεω ν α πλώ ς αλλά αυτώ ν τω ν π ρ α γ μ ιί
μ α ν ία ς σπουδάζοντα Ά σ ώ π ιο ν Κ ω νσ τα ν­ καί τή ς π ρ α γ μ α τ ικ ή ς συρραφ ής τω ν
τίν ο ν , τον ό π ο ιο ν παρακαλεΐ νά σπουδάση γρα μμ άτω ν.
τήν έν Ε υ ρ ώ π η κατά τή ν εποχήν ε κ ε ίν η ν Α υτή ή μέθοδος, χ ω ρ ίς τής o ji

κρατούσαν μ έθοδον δ ιδ α σ κ α λ ία ς δ ιά νά πλανάται ό π ο ιο ς ελ π ίζει νά μά θη τ

ε ίσ α γ ά γ η τα ΰτη ν μετά τήν επάνοδόν του φ ία ν μ ια ς ο ία σ δ ή π ο τ ε γλώ σσης, ε ίν
κ α ι ε ις τά Σ χ ο λ ε ία τής Ί ο ν ίο υ Π ο λ ιτ ε ία ς.6 χρήσει ε ις τά σ χ ο λ εία τής Ε υρ ώ π η ς
« Ή σ υ νή θ η ς π α ρ ά δ ο σ ις — γρ ά φ ει α ν α γ κ α ιό τα τη ν ά ε ισ α χ θ ή ε ίς τ ά μελετ
ο Γ κ ίλ φ ο ρ δ προς τον ’Α σ ώ π ι ο ν — τω ν να τώ ν Ί ο ν ίω ν ε π α ρ χ ιώ ν Έ κ π α ιδ ε υ τ
σ χ ο λ ε ίω ν τής Ε λ λ ά δ ο ς, άν δεν λανθάνω - Ε Ις α υ τό λ ο ιπ ό ν τό ε ίδ ο ς κ ρ ίν ω
μεν, άπέβλεπε μόνον ε ίς τή ν δ ια σ ά φ η σ ιν γον νά ένασ χοληθής καί όλως δ ιό λ ο ^
ά φ ιερ ώ σ η ς τάς μελέτας σου κ α τα γ ιν ό
1. Το βαθυτερον αίτιον τής ζηλοτυπίας των ε ί ς τ ή ν ά ν ά λ υ σ ι ν τ ώ ν Ε λ λ ή ν ω ν σ υ γ γ ^
Μπαλανσίων κατά του Ψαλίδα προήρχετο από ω ν δ ι ά ν ά δ ι δ ά ξ η ς τ ό ε ί δ ο ς α υ τ ό έ ξ ·
τό γεγονός τής άρτιωτέρας όργανώσεως τής Κα-
πλαναίας Σχολής διά του Ψαλίδα^ από τον άρ- γ έ λ μ α τ ο ς , ω ς ε ί ς τ ώ ν λ ο ι π ώ ν δ ί δ α σ κ ά
τιώτερον φιλοσοφικόν καταρτισμόν και από τάς Έ κ τού ώ ς άνω άποσπάσματο
συγχρονισμένος διδακτικός μεθόδους τάς όποιας ε π ι σ τ ο λ ή ς τ ο ύ λ ό ρ δ ο υ Γ κ ί λ φ ο ρ δ κ α τ
^ΧΦησιμοποίει ή Σχολή Καπλάνη διά τήν μόρ- ν ε τ α ι ό τ ι π ρ ο τ ο ύ 1 8 1 9 ή δ ι ά τ ή ν -
φωσιν των τροφίμων της έν άντιθέσει προς τάς ν ε ί α ν τ ώ ν α ρ χ α ί ω ν Σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν , C|
/κρως συντηρητικός άρχάς τής ίδικής των.
2 . Πολίτου ’Α θ α ν α σ ίο υ , Έγχειρίόιον αλλη­ ά π ε τ έ λ ο υ ν κ α ί τό ο ύ σ ιω δ έ σ τε ρ ο ν μ ο ρ
λοδιδακτικής μεθόδου συνταχθέν υπό ’Α θ α ν α ­ κ ό ν α γ α θ ό ν τ ώ ν τ ό τ ε Π ρ ο γ ρ α μ μ
σίου Πολίτου έκδοθέν δαπάναις τής Κυβερνή- ε φ α ρ μ ο ζ ό μ ε ν η μ έ θ ο δ ο ς 7 , δ ε ν ή τ ο ή *
σεως είς χρήσιν των κατά τό Ίόνιον Κράτος κ ο υ σ α , π ο λ ύ δ έ ό λ ι γ ώ τ ε ρ ο ν ή μ ι
παιδαγωγών, Κέρκυρα, έκ τής Τυπογραφίας τής
Κυβερνήσεως, 1820. π ο ύ ε ξ η σ φ ά λ ι ζ ε α υ τ ε ν έ ρ γ ε ι α ν ε ί ς το:
3. Φιλητά Χριστοφόρου, Δοκίμιον περί αρ­ θ ή τ ά ς ά λ λ 9 ή τ ο α π λ ώ ς ή μ έ θ ο δ ο ς t
χής καί προόδου των έν Ίωαννίνοις σχολείων δ α κ τ ι κ ο ΰ υ λ ι σ μ ο ύ .
καί περί τής είς αυτά έπικρατούσης μεθόδου Τ ό ε κ π α ιδ ε υ τ ικ ό ν ό μ ω ς σύστη
τής παραδόσεως, ’Ιωάννινα 1812, Ιουνίου δ.
4. Μοισιόδακος Ίωσήπου, Απολογία, Βιέν­ τ ά ς μ ε θ ό δ ο υ ς δ ι δ α σ κ α λ ία ς α ίτιν ε ς
νη 1780, σ. 190. Εύρεΐα κριτική διά τά διδα­
κτικά συστήματα τής προεπαναστατικής εποχής, 7. ’Από ενα χειρόγραφον τού Π. *
έπί πλέον δέ καί ιδιαίτερος λόγος διά τό σύ­ τινού πρός τον Παρανίκαν πληροφορούμ
στημα διδασκαλίας των Μαθηματικών υπό τού τήν μέθοδο τήν έρμηνευτικήν—ψυχαγω^
Μπάλάνου Βασιλοπούλου. λουμένην πού έφήρμοζε εις τήν σχί1
6. Άσωπίου Ειρηναίου, ’Αττικόν Ήμερο- -6 Μπαλάνος (1750) καί ήτις έχρονολογε,
λόγιον, 1874 σ. 194. Ή έπιστολή εστάλη έκ Βε­ μη από τής Βυζαντινής εποχής. Πρβλ;
νετίας καί φέρει χρονολογίαν 25 ’Ιουνίου 1819. νίκα, Σχέδιασα περί τής έν τψ ΈλληΥΐ:*
6. Α. Μ. Ίδρωμένου, Περί τής έν Ίονίοις καταστάσεως τών γραμμάτων άπό τής ι*
% ν ή σ ο ι ς έκπαιδεύσεως (από τού 1388-1804). Πρβλ. τ η ς Κων/πόλεως μέχρι τών χρόνων τής1
4*ίσης Ήμερολόγιον σ* 198-237. σ η ς έ κ α τ ο ν τ α ε τ η ρ ί δ ο ς , Κ ω ν / π ο λ ι ς .1867
 *0 Α θ α ν ά σ ιό ς Ψ α λ ίδ α ς ώ ς π α ιδ α γ ω γ ό ς * Μ
"-J>M ------ ------ ----------- ---------- _ ■■-*' - ■■ ■■■

τούς χρόνου ς ε κ ε ίν ο υ ς έ φ η ρ μ ό ζ ο ν τ ο ε ίς τά τού Β ηλαρά όχι μόνον δ ιό τ ι ά να φ έρεται

σ χο λ εία τής ’Η π ε ί ρ ο υ καί λ ο ιπ ή ς Ε λ λ ά ­ ε ίς τά σ χο λ εία τής ’Η π ε ίρ ο υ τά ό π ο ια

δος ε π ικ ρ ίν ε ι καί ό Β ηλαράς ε ις μ ία ν λ ία ν ε ιχ ε ν ιδ ια ιτ έ ρ ω ς ύπ* όψ ει του αλλά καί
δ ια φ ω τ ισ τ ικ ή ν ε π ι σ τ ο λ ή ν τ ο υ 1. δ ιό τι ή μ α ρ τυ ρ ία του ε ίν α ι μ ια π η γ ή
« 'Έ ν α Ε λ λ η ν ό π ο υ λ ο π α ιδ ε ύ ε τ α ι κ ά μ π ο * π α ι δ α γ ω γ ι κ ή π ρ ώ τ η ς τ ά ξ ε-
σα χ ρ ό ν ια νά μ ά θ η τή φ υ σ ικ ή του γλώ σ- ω ς γ ιά τήν έ κ τίμ η σ ιν μ ερ ικ ώ ν σ η μ ε ίω ν

σα νά την κρένη καί ύστερα ε ίν α ι χ ρ εία σ χ ε τ ικ ώ ν μέ τήν δ ιά γ ν ω σ ιν τού σ χ ο λ ικ ο ύ

νά π η γ α ίν η καί σ τ ο σ χ ο λ ε ι ό ν ά την πνεύματος τω ν χρόνω ν ε κ ε ίν ω ν .

! ά π ο μ ά θ η από τό δάσκαλο καί νά Κ αί ταύτα μέν ώ ς προς τήν γ ε ν ικ ω τέ *

την κρένη καλά καί νά την καλογράφη ραν ε ικ ό ν α τού μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ο ύ προβλή­
! καί νά την ανάγνω ση καλά, ό δάσκαλος μ α τος τή ; π ρ ο η γ η θ ε ίσ η ς τού Ψ α λ ίδ α επ ο χή ς.
| δμω ς τό δέχεται μ 5 α γ ρ ι ό τ η τ α καί
Έ ά ν δέ ήδη έ π ισ κ ο π ή σ ω μ ε ν τό ε ίδ ο ς
I φ ο ρ τ ώ μ α τ α σ ο β α ρ ό τ α τ α κ α ί
τής υ π ό τού Ψ α λ ίδ α έ φ α ρ μ ο σ θ ε ίσ η ς δ ιδ α ­
; τ ό τ ρ ο μ .ά ζ ε ι καί αντί νά τού δ ε ίξ η
κ τικ ή ς μ εθόδου, θ ά ή δυνά μ εθα νά άπο-
\ τά γράμματα καί τά ψ η φ ία τής γλώ σσης
φ α νθώ μ εν ότι ούτος δ ιά τής δ ιδ α σ κ α λ ία ς
1 του τού δ ε ίχ ν ε ι τά ψ η φ ία καί τά ψ η φ ιά
του προσ επά θει νά δ ιε γ ε ίρ η τον τ ρ υ φ ε ­
; μ ια ς άλλης γλώ σσης ψ ε ύ τικ η ς καθώ ς καί
ρ ό ν τ ο ύ α ν θ ρ ω π ι σ μ ο ύ π υ ­
! τής Γ ρ α μ μ α τικ ή ς καί τού λ έ ε ι:
ρ ή ν α , γ ιά νά μ ε τ α χ ε ιρ ισ θ ώ μ ε ν εΙκ ό να
» Τ ούτη ή Γ ρ α μ μ α τικ ή θ ά σέ μ ά θ η τήν τού H e rd e r2 κ αί όχι νά έρμ η νεύη τά ά γ ν ω ­
} α λ η θ ιν ή καί σω στή γλώ σσα, ε π ε ιδ ή αυτή στα δ ιά τω ν α γνώ σ τω ν καί δ ιά μεθόδου
\από μ α θ έ ς κ α ί κ ρ έν εις κ α ί κ ρ έ ν ω ε ίν α ι γλώ σ- σ χ ο λ α σ τικ ή ς, ό π ω ς έ 'π ρ α τ τ ο ν οί προκάτο-
•σα χ υ δ α ία , βάρβαρη καί χαλασμένη καί χοί του.
ί έτσι το ύ το τό δύστυχο Ε λ λ η νό π ο υ λ ο όπου «Τ ό γ ό ν ιμ ο ν τής δ ιδ α σ κ α λ ία ς τού Ψ α ­
(επ ή γε σ το σ κ ο λ ειό νά μ ά θη καί νά δ ια β ά - λ ίδ α , π α ρ α τη ρ ε ί8 ό Π έ κ ιο ς , α π ο σ κ ο ρ α κ ί*
| ζη τή γλώ σσα του καί μετά τούτο νά μ ά θη σαντος τή ν ε π ίπ ο ν ο ν καί άγονον μέθοδον,
ικ α ί γ ν ώ σ ε ις α ν α γ κ α ίες καί χ ρ ή σ ιμ ες καί ήν ύ π εσ τή ρ ιζε θερ μ ώ ς ό σύγχρονός του
ίσ τή ν Π ίσ τι καί στή Ζ ω ή του χάνει τό Κ οσμάς Μ παλάνος κ α τα δ ε ικ ν ύ ε τα ι καί §κ
■πνεύμα το υ τό ζω η ρ ό κ α ί ε λ λ η ν ικ ό , κ ο υ τ ιά - τής π λη θύος τής σ π ο υ δ α ιό τ η το ς τώ ν μ α ­
|ζ ε ι κ α ί β γ α ίν ε ι ά π ’ αυτό τό σ κ ο λ ειό τό έλ- θ η τώ ν αυτού».
ίλ η ν ικ ό μ έ τές πέντε κ λ ίσ ε ις τού Λ άσκαρη Ό Ψ α λ ίδ α ς σ υμ πληρώ νει ό Π α ρ α ν ί-
ικ α ί μ έ τές π έντε π τώ σ ε ις καί μέ κ α μ μ ιά κ α ς4 « κ α τ^ λ ε ιπ ε τήν επί πολύ έ π ικ ρ α τή ά α -
,λ έξ η ψ ε υ τ ο α τ τ ι κ ή κ α ί άλλες τόσες γ ε ν ικ έ ς σαν ψ υ χ α γ ω γ ία ν 8 καί Ι χ ρ ή τ ο δ λ ω ς
ίά π ό λ υ τ ε ς από τις ό π ο ιε ς άν ε ίπ ή καί καμ- ν ε ω τ έ ρ φ σ υ σ τ ή μ α τ ι κ α ί μ ε-
ίμ ιά ε ίς τούς σ υ μ π ο λ ίτ ε ς του τήν λέει μέ θ ό δ ψ ».
(τό σ η π ε ρ η φ ά ν ε ια πώ ς τάχα κάτι λέει καί
’Α π ό τό ε ίδ ο ς ιδ ίω ς τώ ν μ α θ η μ ά τω ν
^τήν σ τ ο χ ά ζ ε τ α ι σάν μ α ρ γ α ρ ιτά ρ ι ή σάν
τά ό π ο ια ε δ ίδ α σ κ ε ν ό Ψ α λ ίδ α ς ε ίς τή ν
ιδ ια μ ά ν τι* τό κακό δμω ς ε ίν α ι οπού οί
άνω τέραν τά ξ ιν τής Κ α π λ α ν α ία ς Σ χολής,
ισ υ μ π ο λ Ι τ α ι του σάν τήν ακούσουν αυτή
θ ά ήδυνά μεθα νά σ υνα γά γω μ εν μ ε ρ ικ ά
«ήν ψ ε υ το α ττ ικ ή λέξη τον π ε ρ ιγ ε λ ο ύ ν μέ
χ ρ ή σ ιμ α σ υμπεράσματα τά ό π ο ια όχι μό­
φ ρ ά σ ι ψ ε υ το α ττ ικ ή λ έ γ ο ν τά ς του: « Ε λ λ η ν ί­
νον εξηγούν βα θύτερα τήν κ α τα π λ η κ τικ ή ν
ζει ό βάρβαρος» καί έτσι καταντάει ό δύ ­
έ π ιτ υ χ ία ν τή ν ο π ο ία ν έ σ η μ ε ίω σ ε ν ε ίς τήν
στυχος νέος π ε ρ γ έ λ ιο το υ κ ο ιν ο ύ λαού καί
[τέτο ιο ν τ ο ν ε β γ ά ζ ε ι ά πό τό σ κ ο λ ειό του
2. Herder, Briefe zu Beforderung dor Hu-
|δ θ α υ μ α σ τ ό ς δ ά σ κ α λ ό ς του όποΰ τον έμάν- manitat (πρβλ. ίδίςι τάς 61,66,71).
ιθ α ν ε - δ έ κ α χ ρ ό ν ι α τον Λ άσ καρη , τον Κ α τή ­ 3. Πεκίου Άλ., Πνευματική άποψις τής
γορο κ α ί ξ ε χ ω ρ ισ τ ά τον Μ έγαν Γ αζή ν». Τουρκοκρατουμένης Ελλάδος 1880, σ. 109-110.
!" Π ρ ο ε κ ρ ίν α μ ε ν τήν άνω τέρω π ε ρ ικ ο π ή ν
4. ΙΙαρανίκα Ματθαίου, Σχεδίασμα περί
τής έν τφ Έλληνικφ , βύνει καταστάσεως τών
' h r — ““ Γραμμάτων κτλ. Κων/πολις 1867, σ. 206,
ί 1.’ Β λ α χ ο γ ι ά ν ν η , Π ρ ο π ύ λ α ι α ι Ά ύ ή ν α ι 1 9 0 0 - 5. Ήτο ή ■μέθοδος ή έρμηνευτική τής Σχο·
M0S, ο,λ. 118. ' 1 - , λής. Μπαλάνονι
 ΐι.

476 Εδριπίδο» 2·ύρλα, Παιδαγωγού

δ ιδ α κ τ ικ ή ν πλευράν άλλα και δ ικ α ιο λ ο γ ο ύ ν τό π α ιδ α γ ω γ ικ ώ τερ ο ν μέ όρον τής σ υγ­

ά π ο χρ ώ ντω ς την γ ε ν ν η θ ε ΐ σ α ν ά ν ά χρόνου Φ ιλ ο σ ο φ ία ς , ήτο μ ία «ό ρ μ ή-
τ ό Π α ν ε λ λ ή ν ι ο ν ά ρ ί σ τ η ν φ ή ­ κ α ί τ ά σ ι ς π ρ ό ς θ έ α ν τ ή ς ό λ ο ­
μ η ν τ ό σ ο ν π ε ρ ί Α υ τ ο ύ ό σ ο ν ι η τ ο ς » 2, χ ω ρ ί ς όμω ς νά έχει σ υ ν ε ίδ η σ ιν .ο
κ α ι π ε ρ ί τ ω ν μ α θ η τ ώ ν τ ο υ , καί ό ίδ ιο ς ό Ψ α λ ίδ α ς ό ό π ο ιο ς έδρα τρό­
ο ΐτ ιν ε ς έξήρχοντο τής Σ χολής του καί έ δ ί· πον τιν ά δ ια ισ θ η τικ ώ ς. ■ΐί
δασκον μέ τό πνεύμα τής μ εθό δο υ του ’Α λ λ ά κ α ί ένα άλλο σ η μ ε ΐο ν , παραλλή- ί·
Ψ α λ ίδ α . λω ς προς τά μνημονευθέντα, μάς εμφ ανί
Ο ύ δ ε μ ία δηλονότι υπερβολή ϊσ ω ς θά ζει τ ό ν Ψ α λ ίδ α ν ώ ς μ ε τ α ρ ρ υ θ μ ισ τή ν , d v n -fo
ή το εάν λεχθή ότι ό Ψ α λ ίδ α ς την ε π ιτυ ­ θ έτω ς προς τον Β ο ΰ λ γ α ρ ιν καί τούς Μ π α - j«
χ ία ν ε ις την μ ο ρ φ ω τ ικ ή ν του π ρ ο σ π ά θ ε ια ν λ α ν α ίο υ ς . Π ρ ό κ ε ιτα ι δηλαδή π ε ρ ί τ ώ ν ρ
ώ φ ειλ ε ό χ ι μ ό ν ο ν ε ις τ ή ν μ έθοδον, ή ο π ο ία γ λ ω σ σ ι κ ώ ν π ε π ο ι θ ή σ ε ω ν τ ο ύ ju
ή γ γ ιζ ε τά ό ρ ια τής α ΰ τε ν ε ρ γ ε ία ς αλλά καί Ψ α λ ί δ α κ α θώ ς καί π ερί τού ρόλου γ ε -^
ε ις τό γεγονός δ ιά τό ό π ο ιο ν ούτε καί ν ικ ώ τ ε ρ ο ν το ν ό π ο ιο ν ό μέγας Ε κ ε ίν ο ς τής;
ό ίδ ιο ς θ ά ε ίχ ε ϊσ ω ς σ υ ν ε ίδ η σ ή ν — τής Η π ε ίρ ο υ καί τού Γ ένους δ ιδ ά σ κ α λ ο ς δ ι ε - ί1
εφ α ρ μ ο γή ς δηλαδή μ ια ς μ ορφ ή ς Σ υ γκ εν ­ δ ρ α μ ά τισ εν έν σχέσει με τό γ λ ω σ σ ικ ό ν /ι:
τ ρ ω τικ ή ς δ ιδ α σ κ α λ ία ς ε ις εποχήν κατά τήν πρόβλημα, όπω ς το υ λ ά χισ το ν ά ν τ ικ ρ ύ ζ ε τ ο ;.?
ό π ο ίά ν καί σ ήμ ερον ακόμη α π ο β α ίν ει άνέ- τούτο κατά τήν εποχήν του. |
φ ικ το ν εν το ιο υ το ν ε γ χ ε ίρ η μ α δΓ άνώ - Π ερ ί τώ ν γλ ω σ σ ικ ώ ν ά ν τ ι λ ή ψ ε -i;?
τέρα σ χ ο λ εία . ω ν αί ό π ο ΐα ι έπ εκ ρ ά το υ ν ε ίς τά Ί ω ά ν ν ιν ο ;

Ά λ λ 9 ένψ σήμερον ε ίν α ι α ν έ φ ικ τ ο ς κ α θ ’ ήν εποχήν Ισ χο λ ά ρ χει ό Ε υ γ έ ν ιο ς :

ή σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ις τής δ ιδ α σ κ α λ ία ς τω ν μ α ­ ό Β ο ΰ λ γ α ρ ις κ α ί α ΐτιν ε ς άπετέλεσαν — έν*

θ η μ ά τω ν τω ν ά νω τέρ ω ν τάξεω ν του Γ υ ­ σ υνδυα σ μ φ καί προς δ ια χ ε ιρ ισ τ ικ ό ς άνω ·*

μ ν α σ ίο υ ε ις εν καί τό α υτό π ρ ό σ ω π ο ν— μ α λ ία ς «τώ ν λ ά σ ω ν > — μ ία ν α π ό τάς σ η |:

π ρ ά γμ α πού θ ά ήτανε κ α ί τό Ιδεώ δες— μ α ν τ ικ ά ς α ίτια ς δ ιχ ο ν ο ία ς κ α ί παρακμής*:

ήτο ό μ ω ς μ ιά π ρ α γ μ α τ ικ ό τη ς δ ιά τό Σ χο·
λ ε ιο ν τού Ψ α λ ίδ α , π ρ α γ μ α τ ικ ό τη ς
ύπερνίκησιν τών εμποδίων, λόγφ έλλιπούς κάτι
δηλαδή
τήν εποχήν εκείνην μορφώσεως παιδαγωγική
π ο ύ ε ξ η σ φ ά λ ιζ ε ό χ ι μ ό ν ο ν ο ρ γ α ν ικ ή ν μ ό ρ - τού διδακτικού προσωπικού.
φ ω σ ιν ε ις τ ο ύ ς μ α θ η τ ά ς το υ , α λ λ ά κ α ί τό
ό π ερ σ π ο υ δ α ιό τ ε ρ ο ν , κ α θ ίσ τ α δ υ ν α τ ή ν
2. «Drang nach Zusammenschau>, πρβί
Schnass, Einfiihrung in die Philosophi«|
τ ή ν δ ι δ α σ κ α λ ί α ν ε ύ ρ ε ί α ς Osterwick 1 9 2 8 , σ. 148. j
φ λ ο σ ο φ ι κ ή ς π ρ ο π α ι δ ε ί α ς 3. Άραβαντινοϋ Παν., Χρονογραφία χύ\
δ ιά τή ν ε π ιτ υ χ ία ν τής ο π ο ία ς π λ ε ισ τα ’Ηπείρου, Άθηναι 1857, τόμ. Β\ σ. 281 (ύποστί-
ε ρ ε θ ίσ μ α τ α π α ρ ε ιχ ο ν ή υπό τού αυτού
μείωσις). «Σημειωτέον δτι κατά τάς άρχάς ττ|
έκατονταετηρίδος ταύτης οί διδάσκαλοι καί ·|
π ρ ο σ ώ π ο υ δ ιδ α σ κ α λ ία ιδ ίω ς τώ ν Φ υ σ ικ ώ ν , μαθηταί τών δύο κοινών σχολείων (Καπλαναίι
Μ α θ η μ α τ ικ ώ ν κ α ί ’Α ρ χ α ί ω ν Ε λ λ η ν ι κ ώ ν , Σχολής καί Σχολής Γκιούμα) τής πόλεως ύκ
α υ τ ή δ έ α κ ρ ιβ ώ ς ή σ υ ν θ ε τ ικ ή τ ά σ ις ε ίς τή ν πεσαν είς έριδας βαθείας καί μικροπρεπείς κ1
μ ο ρ φ ω τ ικ ή ν π ρ ο σ π ά θ ε ια ν , ή ό π ο ια έφ η ρ-
είς άμοιβαΐον μίσος λίαν έπίμεπτον καί ώς
τούτου ή πρόοδος καί ή διάχυσις τής Παιδεί
μ ό ζ ε το έξ α ν ά γ κ η ς, λ ό γ φ ελ λ είψ εω ς π ρ ο σ ω ­ δεν έξετελεϊτο κατά τον Ιερόν σκοπόν τών
π ικ ο ύ , α πό μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ή ς το υ λ ά χισ το ν θιδρυτών. Δυστυχώς τά αύτά φαινόμενα εΙχ|
ά π ό ψ εω ς ή το έν ε ίδ ο ς Σ υ γ κ εν τρ ω τικ ή ς παρουσιασθη γενικώτερον καί είς τήν Κοιν$
δ ι δ α σ κ α λ ί α ς 1, ή δ ι ά ν ά έκ φ ρα σ θώ μ εν επί
νίαν τών Ίωαννίνων καί αί διαχειριστικοί
πιτροπαί καί αί όποΐαι έπίκραναν έπανβιλϊ*
ιιένως τον Καπλάνην καί τούς Ζωσιμάδας if
1. Είς τον σημερινόν τύπον τών κλασσι­ τοιούτου μάλιστα σημείου ώστε πρός στ|'
χρι
κών μας Γυμνασίων είναι αδύνατον άπολύτως μήν άμφότεροι οί μεγάλοι ούτοι εύεργέται
νά ύπηρετούν τύποι δασκάλων ή Διευθυντών ώς Ηπείρου καί τού Έθνους νά σκεφθούν Λ
ό Ψαλίδας, συνδυάζοντες δηλαδή έπί τό αυτό διαθέσουν τον πλούτον των, λόγω τής άσυμς.
φιλοσοφικήν, φιλολογικήν καί φυσικομαθημα­
τικήν μόρφωσιν καί μάλιστα είς βάθος. Διά νίας καί τών έρίδων τών συμπατριωτών χ<
τούς χρόνους δμως τού Ψαλίδα τό γεγονός ήτο |ξω τής ύποδούλου Ελλάδος καί τής Ιδιαιί
άξιοσημιίωτον διότι συνέτεινβ άκρψώς βΐς την ρας των Πατρίδος».
 Ό 'Αθανάσιος Ψαλίδας ώς ωαιδαγωγός 479

ιτω ν δ ια φ ό ρ ω ν σ χολώ ν τής π ό λεω ς, ό *Α σώ- τάδ δ Ψ α λ ίδ α ς , ε π ιθ υ μ ο ύ σ α , φ ίλ ε , νά ίν θ υ -

/π ιο ς π α ρ α τ η ρ ε ί1 τά κάτω θι : μ ,η θ ή ς τον π α λ α ιό ν μ α ς Η ρ ά κ λ ε ιτ ο ν , δ σ τ ις
« Έ ν Ί ω α ν ν ίν ο ις έ σ χ ε δ ία σ ε τό πρώ τον έλεγεν δτι δ ίς ε ίς τον αυτόν ποταμόν δεν
ό Ε υ γ έ ν ιο ς την Λ ο γ ικ ή ν , ι^ έ λ ο υ σ ι μ ά λ ισ τα πλέει τινά ς* άλλ* άν ό ποταμός άκαταπαύ-
ότι τό πρώ τον σ χ ε δ ία σ μ α ή τ ο ν ε ν τ ή κ α- στω ς ε ίς πάσαν ο τιγ μ ή ν μεταβαλλόμενος
θ ω μ ι λ ο υ μ έ ν η γ λ ώ σ σ η και τού­ δεν μένει 6 αυτός, ή γλώ σ σα άρα δεν ε ίν α ι
του ά ν τ ίγ ρ α φ ο ν έσώ ζετο λ έ γ ο υ σ ιν και έν ποταμός κ α θ ’ εκάστην μεταβαλλόμενος ;
Ί ω α ν ν ίν ο ις μέχρι του τε λ ε υ τ α ίο υ Ιμ π ρ η - Έ ά ν άκολουθήσω μεν λ ο ιπ ό ν τον *Η ρά·
σ μ οΰ . Δ ιά τοΰτο δέ κ α τη γ ο ρ η θ είς υπό τώ ν κ λ ειτο ν μήτε ποταμόν έπρεπε νά ο νο μ ά σ ω -
α ν τ ιζ ή λ ω ν δτι δεν έ γ ν ώ ρ ιζ ε τά ελ λ η ν ικ ά , μεν τον αυτόν, μήτε γλώ σσαν τήν αυτήν
έ φ ιλ ο τιμ ή θ η νά συντάξη την Λ ο γ ικ ή ν εκ ε ίς τόσον μ α κ ρ ιν ά ς π ε ρ ιό δ ο υ ς χρόνου*
νέου, έ π ε ξ ε ρ γ α σ θ ε ίσ α ν επί τό Έ λ λ η ν ικ ώ - άλλ’ δμ ω ς μήτε ποτα μός χάνει δ ιά τοΰτο
εερον καί δυσκολώ τερον», τήν ταυτότητα μήτε ή γλώ σσα γ ίν ε τα ι
Π ερί τώ ν γ λ ω σ σ ικ ώ ν π ε π ο ιθ ή σ ε ω ν του ετέρα έω ς οΰ ό μ έν δέν χ α θ ή παντελώ ς ή δέ
Ρ α λ ίδ α παρετηρήθη ε ίς τό παρελθόν καί δέν π α ρ α μ ο ρ φ ω θ ή ε ίς τρόπον ώ στε νά μή
χεταγενεστέρα κ ά π ο ια σ υ γ χ υ σ ις τόσον μ ε- γ ν ω ρ ίζ ε τα ι. Έ ν τοσοΰτον δμ ω ς ε γ ώ θ έ-
;α ξύ τό> ν θ ι α σ ω τ ώ ν τοΰ μεγάλου Ή π ε ι- λ ω ν ο μ ί ζ ε ι τ ή ν Ν έ α ν Ε λ λ η ­
κ ο ιο υ δ ιδ α σ κ ά λ ο υ δσον καί μεταξύ τώ ν ν ι κ ή ν τήν α υ τ ή ν μ έ τ ή ν Ε λ λ η ­
ιπ ικ ρ ιτ ώ ν το υ . ν ι κ ή ν Π α λ ι α ν , αλλά τί θέ νά ε ίπ ή ;
Μ ε ρ ικ ο ί3 έξέφ ερ ο ν γ ε ν ικ ά ς καί ά ο ρ ί- βα θμ η δόν π λ η σ ιά ζ ο υ σ α ν ; α υ τό δ έν τό ν ο ώ :
:το υ ς κ ρ ίσ ε ις, άλλοι δέ ά ν τ ιθ έ τω ς ύπερέ- άν π λ η σ ιά ζ ε ι δέν ιίν α ι ή αυτή κατά πάντα ,
ια λον® ε ις την ε κ τίμ η σ ίν τω ν. καί άν ε ίν α ι, πώ ς π λ η σ ιά ζ ε ι ;
Ό Γ οΰδας4 δ ια τυ π ώ ν ε ι την γνώ μην Τ οΰτο ήτο σ υ λ λ ο γ ισ μ ό ς τώ ν άπερασμέ-
τι ό Ψ α λ ίδ α ς ήτο οπαδό; ένθερμος του νω ν Μ α κ α ρ ο ν ισ τ ώ ν καί τώ ν προ ή μ ώ ν ’
εω τέρου ύφ ους της γλώ σσης, δτι ά π έ κ λ ιν ε άλλ9 άν ή π α ρ ο ιμ ία λ έ γ ε ι: « δ ε ύ τ ε ρ α ι φ ρ ο ν ­
ίά λ ισ τα κάτι τι ε ίς τό χ υ δ α ϊκ ό ν καί δτι τή τίδ ες σ ο φ ώ τε ρ α ι» σ οφ ώ τεροι β έ β α ια θέλει
ιρ ο τρ ο π ή τούτου ό Β ηλαράς έγραψ ε καί ε ίμ ε θ α καί ή μ ε ίς οί μετά τούς π ρώ τους
δ η μ ο σ ίευ σ ε την Γ ρ α μ μ α τικ ή ν <τη ς Ρο- έ π ιγ ε ν ό μ ε ν ο ι, ά ν δ ιο ρ θ ώ σ ω μ ε ν τήν γλώ σ
έηκης γλόσ ης». σαν κ α θώ ς α π α ιτ ε ί 6 λόγος.
Κ αί ταΰτα μέν κατά τους Ιπ ικ ρ ιτά ς 9Α π ο β λ έ π ε ι ό λόγος μου ε ίς τήν ά φ α ί-
άί θ ια σ ώ τ α ς του . ρ ε σ ιν τής ο ρ θ ο γ ρ α φ ί α ς 0, α ν α γ κ α ίο ς ε ίς

Έ χ ο μ ε ν όμω ς π ρ ο ς ά κ ρ ιβ ο δ ικ α ία ν τού τήν π α λ α ιά ν >α ί π ε ρ ιτ τ ώ ς ε ίς τήν νέαν τώ ν

χτή μ α το ς έ κ τίμ η σ ιν , σ κ έψ εις καί γνώ μας Γ ρ α ικ ώ ν γλώ σσαν καί πολλώ ν ακόμη γ ρ α μ ­

■»υ ί δ ι ο υ τού Ψ α λ ίδ α ε ίς μ ία ν ε π ισ το λ ή ν μά τω ν α χ ρ ή σ τ ω ν ε ίς ήμάς.

ρυ π ο ύ άπηύθυνε από τά Γ ιά ν ν ιν α τήν Ό γ ε ν ν α ίο ς α θ λ η τ ή ς ε υ χ α ρ ισ τ ε ίτα ι γ υ ­

) Φ ε β ρ ο υ α ρ ίο υ 1812 προς τον Τ ω ά ννην μνός νά προβή ε ίς τό σ τά δ ιο ν καί κα τα ­

α μ π έλ ιο ν , δ σ τ ις έ ζ ή τ ε ι νά γ ν ω ρ ίσ η καί φ ρονεί δλα τά ευτελή έ π ικ ο σ μ ή μ α τ α τά

>ηροφορηθή τά ς π ε ρ ί γ λ ώ σ σ η ς α ν τ ιλ ή ψ ε ις ό π ο ια ήθελον κάμει άχρήσ τους τάς δυνά ­

|ΰ Ή π ε ιρ ώ τ ο υ « 9Α ρ χ ι δ α σ κ ά λ ο υ » δπω ς μ εις του καί δ ιό τ ι έφ ευρέθησ αν δ ιά νά

ιν ά π ε κ ά λ ε ι ό Β ηλαράς. κρύψ ουν κ α μ μ ία ν ά σ χ η μ ία ν , δ ιά τοΰτο ε ίς

τά ά σ χη μ α καί δχι ε ίς τ ά καλά χ ρ ειά ζετα ι.
I « ‘Ω ς προς τοΰτο τό ζή τη μ α , του ά π α ν
Τ ό φ υ σ ικ ό ν τής γλώ σσης μας κάλλος
r - ------------
δέν σ τέρ γει νά π ρ ο έρ χ ετα ι κ α τα σ χ η μ ισ μ έ ν ο ν
I 1. Άσωπίου Κωνσταντίνου, Περί ελληνικής
Ιντάξεως, Άθήναι 1858 σελ. 75.
' 2. Rangab0 A. Precis d’une histoire de 5. Βλαχογιάννη, Προπύλαια, 1900 · 1908.
llitterature Neo-Hellenique, 1877 τόμ. I σ. 99. ’Αθήναι σ. 177 * 192.
1 8. Κορδάτου. Δημοτικισμός καί Λογιωτατι· 6. Καί δμως ούδέποτε ό ίδιος τούλάχιστον
|ός, ‘Αθήναι 1927 σ. 71 · 73. έπεχείρησε νά έφαρμόση ορθογραφίαν μή Ιστό*
ρικήν είς τά συγγράμματα του καί είς τάς έπι·
ί 1 Γούδα *Αν„ Β ίο ι ΙΙα ρ ά λ λ η λ ο ι. Ψ α λ ίδ α ς στολάς του, άν καί έπίστευεν θεωρητικός είς
ϊθήναι 1870 σ. 298* τήν άνάγκην τής καταργήσβως τής όρθογραφίας.
 t I
t
480 Εόριπίδου βούρλα, 11αιδαγωγδδ
1

α πό σ το λ ισ μ ο ύ ς ά ν ο ικ ε ίο υ ς ο ΐτ ιν ε ς άμορ- έκ νέου ά ν α κ ίν η σ ις τού ζητήματος, μέμφε*Λ

φ ία ν φ έρουν α ντί ε ύ π ρ ε π ε ία ς . ται δέ μ ά λ ισ τα τον Ψ α λ ίδ α ν γ ια τί άκολου^·
"Ε λληνες ήσ αν οι "Ε λληνες και προ θ ώ ν τήν συμβουλήν του περί δ ια φ ω τισ μ ό ν !
τού η και ω . "Ε λληνες θέλουν ε ίν α ι π ά λ ιν , τώ ν ά ν τ ιφ ρ ο ν ο ύ ν τ ω ν λ ο γ ιώ ν , συνήντα δυ*|
όχι <5ν τ ά φ υλάξουν χ ω ρ ίς νά χ ρ ε ιά ζ η τα ι, σ κ ο λ ία ς καί π ε ίσ μ α έκ μ έ ρ ο υ ς τ ο ύ τ ω ν ο π ω α '1
ά λ λ ’ Γά ν τά ά π ο ρ ρ ίψ ο υ ν ώ ς π ε ρ ιττά . μεταβάλλουν τάς γλ ω σ σ ικ ά ς τω ν π ε·Γ
’Ί σ ω ς έ π ε ι ρ ά χ θ η ς α π ό τ η ν π ο ιθ ή σ ε ις. ]|°·
π ε ρ ί γ λ ώ σ σ η ς τ α ΰ τ η ν μ ο υ « Ν ά δ ά σ κ α λ ε , — τ ο ύ λ έ γ ε ι 2— μ έ τ $γ
γ ν ώ μ η ν * άλλ’ εγώ δεν ήμ πορούσ α νά κ α κ ό π ο ύ μ ’ έ κ α μ ε ς , έ π ιά σ τη κ α μ ι^
ελευθερώ σ ω την σ υ ν ε ίδ η σ ίν μου από μέ- δλους τούς μ ιξ ο σ ό λ ο ικ ο υ ς καί μ ιξ ο β ά ρ β α τ'
γ α βάρος, α ν έ κ ρ υ π τ α τ ή ν α λ ή ­ ρους δπου συναπάντησα ε ίς τον δρόμος
θ ε ι α ν * ε ίμ α ι έ το ιμ ο ς ε ις ύ π ε ρ ά σ π ισ ίν μου* δεν μού τό σ υμ πα θούν σέ χ ίλ ιο υ * *
της επί π α ν τ ό ς δ ικ α σ τη ρ ίο υ » . χρόνους* τό χ ε ιρ ό τ ε ρ ο ν ε ίν α ι δ π ο υ μ έ έπή~:

Έ κ τής ώ ς ά 'ν ω ε π ισ το λ ή ς κ α τα φ α ίν ε ραν δχι μ ό ν ο ν γ ιά αμαθέστατο · μά καί γ ι< |:

τα ι Ικ πρώ τη ς μέν ό 'ψ ε ω ς έ ν α ς γ λ ω σ- τον πλέον α υθά δη ακούοντας με νά λέγ(ί

σ ι κ ό ς ρ ι ζ ο σ π α σ τ ι σ μ ό ς ε ις τ ά ς οπού ή γλώ σσα πού τώ ρα μ ιλ ο ύ μ ε slv o f1

α ν τ ιλ ή ψ ε ις τού Ψ α λ ίδ α , ε ις τό β ά θος δμ ω ς Ε λ λ η ν ικ ή . ^;·

κ α ι ε ίς τήν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α υπήρχε μ ία °Ο σα ε π ιχ ε ιρ ή μ α τ α καί άν τούς έπρ&

άλλη π ρ ο ο π τ ι κ ή , ά 'ν κ α ί κ α τ ’ α ρ χ ή ν οί μετά βαλα δ ιά νά τούς κ α τ α π ε ίσ ω έ μ ε ιν α ν άνα

τού Β ηλα ρά άγώ νές του άπέβλεπον ίδ ί$ φέλεφτα* τό κεφ άλι τους δέ τό χω ρά εί

« δ ι ά τ ό δ φ ε λ ο ς κ α ί τ ή ν π ρ ο κ ο ­ Κ α ί δσα νά ε ίπ ο ύ μ ε η μ ε ίς ε ίν α ι ok
π ή ν τ ώ ν ν έ ω ν » . π ε ρ ίσ σ ια . ;
Λ ο ιπ ό ν ; Ν ά τούς άφήσουμε νά στό
Ό Ψ α λ ίδ α ς δηλαδή ά ν τ ικ ρ ΰ ζ ε ι τό ζή ­
χάζω νται καί νά βλέπουν τά πράγματα
τη μ α ε ι ς τ ή ν β α θ υ τ έ ρ α ν έ κ π α ι -
τά τήν δύνα μ ι τού μυαλού τους τό δ π ο ί(|
δ ε υ τ ι κ ή ν κ α ί π α ι δ α γ ω γ ι κ ή ν
σέ μ ία ν ή λ ικ ία ν ο λ ίγ ο ν άπερασμένην κα£
τ ο υ ά π ο ψ ι ν, έφ α ρ μ ό ζω ν έν τή πρά-
τό ξ έ ρ ε ις, χάνει τήν ε υ κ ο λ ία ν νά δέχετ|
ξει ε κ ε ίν ο π ού έ π ίσ τ ε υ ε β α θ ε ιά θ εω ρ η τι-
νέας ε ν τ υ π ώ σ ε ις όπου νά μήν ε ίν α ι άνάΚ
κώ ς. Ο ύ δ ε μ ία σ υνεπ ώ ς π α ρ ο υ σ ιά ζε τα ι α να ­
γες μέ δσα έλαβεν μακρόθεν. j
κ ο λ ο υ θ ία ε ίς τό β ά θ ο ς τής τα κ τ ικ ή ς του.
Ό σ κ ο π ό ς ε κ ε ίν ω ν όπου ά γ ω ν ίζο ν τ[
Ά λ λ ’ ενώ ό Ψ α λ ίδ α ς έ π ίσ τ ε υ ε δτι τό
νά δ ιο ρ θ ώ σ ο υ ν ,τ ή γλώ σσα μας ε ίν α ι 8
γ λ ω σ σ ικ ό ν ζή τημ α έχει ανάγκην δ ια φ ω τ ι­
τό οφελος καί τήν προκοπήν τά ν νέω ν
σ μ ού ε ίς εύρυτέραν κ λ ίμ α κ α , καί δτι θ ά
Κ α ί ήδη, έάν ήθέλομεν γ ε ν ικ ά καί σ 1
έπρεπε νά καταβληθή κ ά π ο ια π ρ ο σ π ά θ ε ια
ν ο π τικ ά νά δ ια τυ π ώ σ ω μ ε ν μέ τήν γλώ σσ
π ε ιθ ο ΰ ς ώ ς π ρος τήν κ α θ ιέ ρ ω σ ιν τώ ν ο ρ ­
τής συγχρόνου Π α ιδ α γ ω γ ικ ή ς Έ π ισ τ ή μ
θ ώ ν γλ ω σ σ ικ ώ ν α ν τ ιλ ή ψ ε ω ν , ό Β ηλαράς
τό βαθύτερον νόημα τώ ν γλ ω σ σ ικ ώ ν j
το υ ν α ν τίο ν ώ ρμ ά το α πό τήν π ε π ο ίθ η σ ιν
π ο ιθ ή σ ε ω ν τού Ψ α λ ίδ α , θ ά ήδυνάμεθα
δτι γ ι’ αυτόν το υ λ ά χ ισ το ν ε ίχ ε λήξει ή συ*
χ α ρ α κ τ η ρ ίσ ω μ ε ν τα ΰ τα ς ώ ς α κ ο λ ο ύ θ ω ς : |
ζ ή τ η σ ι ς 1, δ η ήτο συνεπώ ς π ε ρ ιττή πάσ α
Τ ού μεγάλου δηλονότι αυτού Ή π ε ιρ |
του δ ιδ α σ κ ά λ ο υ ή π ίσ τις σ υ ν ω ψ ίζ ε το |
1. «Γιά τήν υπόθεση τής γλώσσης μας εί-
πώθηκαν τόσα και στοματικά καί μέ γράμμα­ τό γεγονός, δτι ή γλώ σσα δεν ε ίν α ι κ»|

τα, δπου δεν μνήσκει πλιό κάνα αξιόλογο για τι σ ταθερόν καί δεδομένον, άλλ4 ό μ ο ια !
νά σκοτήσομε τό νοΰ μας* ςιύτήν τήν εψαχνή- προς ποταμόν, δ σ τις άκαταπαύστω ς | ί
σαμε μέ τήν όλότη κ α ί ε ί ν α ι χ α μ έ ν ο ς μεταβάλλεται άλλ9 ό ό π ο ιο ς δέν χάνει σ
ό δ ε ύ τ ε ρ ο ς κόπος, ξεχωριστά όπου εγώ
νά σοϋ είπώ τήν Ισιάδα δεν βρίσκω πλιό καμ-
μιά εύχαρίστηση νά μιλήσω ή νά γράψω σέ τού­ χάνομε τόν καιρό άδικα σέ ξερά καί ά#σ<
τη τήν ύπόύεση έπάνω, νΑ μΐ κ α ί τ I ν ά λόγια, μόνο νά άγωνισθούμε σέ ωφέλιμα· I*
ε ί π ο ΰ μ ε π α ρ α π ά ν ω α π ό δ σα οπού είναι νά συγγράψουμε καί νά τυπώνοι'
είπεςκαΐείπα! πρβλ. Βλαχογιάννη, Προπύλαια, *ΑθηναιΊΠ
" Α ν στοχάζεσθε γιά όρθή καί ώφέλιμη 1908 σ. 202 · 203. -^
α ύ τή τή γνώ μ η δ π ο υ β α σ τά μ ε δέν χ ρ ειά ζετα ι νά 2, Αύτόθι σ, 192 (Βηλαράς πρός Ψαλίδι
 *0 ‘Αθανάσιος Φαλίδας ώς παιδαγωγός 481

ρ ο ν ικ ή ν ροήν καί έ ξ έ λ ιξ ιν τήν I ν ό τ η α πό τήν πλάνην έ κ ε ίν ω ν ο ΐτ ιν ε ς ε π ι β ά λ ­

α και τήν τ α υ τ ό τ η τ ά του. λ ο ν τ α ι ε ί ς τ ο ύ ς μ α θ η τ ά ς ν ά
Μ έ τήν ανω τέρω π ρ ο ο π τ ικ ή ν ή ό π ο ια κ ύ π τ ω σ ι μ ό ν ο ν έ π ί τ ώ ν τ ύ π ω ν
ν τιπ ρ ο σ ω π ε ΰ ε ι κατά το ν Ψ α λ ίδ α ν μ ια βα- τ ή ς ά ρ χ α ί α ς Γ ρ α μ μ α τ ι κ ή ς και
ε ιά φ ιλ ο σ ο φ ικ ή άποψ η ά φ 9 ενός και ένα σ το ιβ ά ζ ο ν τ α ς ε!ς τή ν μνήμην τω ν λ έ ξ ε ις κ α ί
ω στό γλ ω σ σ ο λ ο γ ικ ό ά ξ ίω μ α ά φ 9 ετέρου φ ρ α σ ίδ ια γλώ σσης α πό πολλού νέκρας άνα-
ν τίκ ρ υ σ ε ν ούτος τό δλον πρόβλημα τόσον μένουσι κ α τό π ιν π ρ ό ο δ ο ν , έ μ φ α σ ι ν
■ς τ ή ν δ ι δ α κ τ ι κ ή ν οσον και ε ις τήν καί κ ο μ ψ ό τ η τ α κ α ί π ά θ ο ς τ ή ς
Λ Ίκω τέραν γ λ ω σ σ ικ ή ν του ά π ο ψ ιν . ν ε ω τ έ ρ α ς γ λ ώ σ σ η ς .
Μ ία έ π ε ξ η γ η σ ις ε ίδ ικ ά ώ ς προς τήν Τ αΰτην, προσέθεσ ε, κυβερνά έν πα ντί
δ α κ τικ ή ν ά π ο ψ ιν . ιδ ία αυτή γ ρ α μ μ α τικ ή τέχνη μέ κανόνας
- Ό Γ ρασέτης, Κ α θηγητής εν Κ ερκύρςι σταθερούς ω ρ α ίο υ ς, π ο ι κ ί λ ό ’υ ς δ ιά τέ τάς
ς Λ α τ ιν ικ ή ς κ α 'ι Ε λ λ η ν ικ ή ς Γ ρ α μ μ α το - κ λ ίσ ε ις, τ ή ν σ ύ ν τα ξ ιν , τήν α ρ μ ο ν ία ν κ α ί δι
γ ία ς, ε ις τήν περί Ψ α λ ίδ α ν εκ ρ ο λ ο γ ία ν δσα έν γένει α π α ιτ ο ύ ν τα ι δπ ω ς ή α ν θ ρ ώ ­
υ, άναπτύσσω ν τάς γ λ ω σ σ ικ ό ς π ε π ο ιθ ή - π ιν η λ α λ ιά καταστή τέ λ ε ιο ν όργανον κα-
>ς τ ο υ 9Ι ω α ν \ ί τ ο υ δ ι δ α σ κ ά λ ο υ , λ έ γ ε ι1 με λ ιλ ο γ ία ς.
ςυ άλλω ν και τα έ ξ η ς .: Π ά σ α γλώ σσα δ ι9 δσον α φ ορά τούς άρ-
; · « . . . Έ ξ η ν ώ ν ό Ψ ά λ ίδ α ς τούς Κ λασ- χ ικ ο ύ ς αυτής τύπους, τάς κ α τα λ ή ξ ε ις , τήν
ιο ύ ς π ο ιη τά ς και πεζούς Έ λ λ η ν α ς και π ρ οφ ορ ά ν καί τήν δ ιά τα ξ ιν τώ ν λέξεω ν ω ς
α ίν ο υ ς , ε δ ίδ α σ κ ε ν ό τι τό σ η μ ε ρ ιν ό ν ιδ ίω - π ρ ώ τω ν σ το ιχ ε ίω ν τή ς έ ν ν ο ια ς, ε ίν α ι έ ρ-
χ ε ι ρ ι ζ ό μ ε ν ο ν μ έ δ ύ ν α μ ι ν γ ο ν τ ο ύ λ α ο ύ».
/ ε ύ μ α τ ο ς, ε ίν α ι Ικανόν νά π ε ρ ιβ ά - Κ α τά τάς δ ιδ α κ τικ ό ς δηλονότι α ν τ ιλ ή ­

iμετά πάσης ε ύ π ρ ε π ε ία ς και κομψ ότητος ψ ε ις τού Ψ α λ ίδ α πρέπει νά δ ια β λ έ π ω μ ε ν

|»ς λ ο γ ι σ μ ο ύ ς και τά δ ια ν ο ή μ α τ α τω ν ε ίς τάς λ έ ξ ε ις καί φ ρ ά σ ε ις τής α ρ χ α ία ς

β ρ ό χω ν ε κ ε ίν ω ν , έ π έ μ ε ν ε δ έ δ τ ι γλώ σσης μ ία ν Ζ ω ή ν τήν ο π ο ία ν πρέπει
ν ο ν ο ύ τ ω κ α θ ί σ τ α τ α ι έ φ ι - παραλλήλω ς νά σ υ ν ε ιδ η τ ο π ο ιο ύ μ ε α ξ ιο λ ο ­

ή έ π ’ ώ φ ε λ ε ί ς ι τ ω ν ν ε ω τ έ - γ ικ ά δ ιά νά έ π ιτ ύ χ ω μ ε ν βα θυτέρα ν κατα*

I» ν ή ά ν α π α ρ ά σ τ α σ ι ς τ ώ ν με - ν ό η σ ιν καί έ π ιτ υ χ ή π λ α σ τικ ή ν γ λ ω σ σ ικ ή ν

| λ ω ν υ π ο δ ε ι γ μ ά τ ω ν τ ο ύ δ ια τ ύ π ω σ ιν .
ΐ χ α ί ο υ Έ λ λ η ν ι κ ο ύ κ ά λ λ ο υ ς Έ τ σ ι μέ τήν π ρ ο ο π τ ικ ή ν αύτήν έξη*

}ί ο ύ τ ω μ ό ν ο ν δ ύ ν α τ α ι γ εΐτα ι κατά τήν τ α π ε ιν ή ν η μ ώ ν γνώ μ η ν

α θ η τ ή ς ν ά γ ν ω ρ ί σ η πώ ς, ή ά 'π ο ψ ι ς τού Ψ α λ ίδ α « π ε ρ ί τ α υ τ ι-

ε κ α 'ι έ ν τίν ι κ υ ρ ίω ς ε I σ ί ν ά ξ ι ο - σ μ ο ύ τ ή ς ν έ α ς π ρ ό ς τ ή ν ’Α ρ -
μ η τ ο ι ο ί π ρ ώ τ ο ι ε κ ε ί ν ο ι χ α ί α ν » , ά 'π ο ψ ις δηλαδή πού έκ π ρ ώ τη ς

δ ά σ κ α λ ο ι π ά σ η ς τ έ χ ν η ς . δψ εω ς δέν π ρ ο σ π ίπ τ ε ι α ν τ ιλ η π τή , φ α ίν ε τ α ι
Δ ιά τ ο ύ ιο , έλεγεν, δτι οί μ ε τ α χ ε ιρ ιζ ό - δέ ίσ ω ς καί κάπω ς ανόητος.
Ητον λόγον κ αί τό πνεύμα τω ν, προς Ή μ ε θ ο δ ο λ ο γ ικ ή όμ ω ς αυτή γλ ω σ σ ικ ή

:λ εια ν κ α ι τέ ρ ψ ιν τώ ν συγχρόνω ν το)ν κ α ιν ο τ ο μ ία το ύ Ψ α λ ίδ α κατά τή ν ε ρ μ η ν ε ία ν

:ι ά ν υ π ο λ ο γ ί σ τ ω ς ά ξ ιώ τερ ο ι ε π α ίν ο υ κ α ί τώ ν Α ρ χ α ίω ν Σ υ γγρ α φ έω ν έ ξ έ π λ η ξ ε

Ι 'ω μ ο σ ύ ν η ς από τούς ό μ ιλ ο ύ ν τα ς προς τ ο ύ ς α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ο υ , ο ΐτ ιν ε ς

I*, ή δ η από α ιώ ν ω ν τεθνηκότας, έκεραυνοβόλουν τά ώ τα τώ ν μ α θ η τώ ν τω ν

δ ι5 αγνώ σ τω ν εκφ ράσεω ν καί α κα τα νόη τω ν
|Κ α ί τ ο ν ήκοΰσαμεν λέγοντα α πό τής
ις τ ο υ : «Δ έν ήτο δυνατόν νά ύποπέ- λ ε ξ ιδ ίω ν .
« Δ α σ κ α λ ά κ ι α , τούς ά π ε κ ά λ ε ι3
Ιεν ή μ ε ι ς οί νεοηεροι "Ε λληνες ε ις χ ε ί-
δλους αυτούς ό Ψ α λ ίδ α ς, μεταφ ράζοντα
U πλάνην καί μάλλον φ θ ο ρ ο π ο ιό ν τής
μ ία ν Γ ρ α μ μ α τικ ίτζ α ν , δ ιδ ά σ κ ο ν τ α τό τύ­
ΰύσης κ αί τώ ν έπερχομένω ν γενεώ ν,
π τω καί τό εκ τρ ίτ ο υ ή τετάρτου τού Γ α ζή

ά, Βλαντή Σ., ’Αθανάσιος Ψαλίδάς, πρβλ *·

μνησιακή Έπιθεώρησις 1922 Τεύχος ΣΤ' 2. Καμπάνη, Ιστορία τής Νέας Ελληνικής
>· 87. λογοτεχνίας Άθήναι 1933 σ. 96 - 97.
482 Εδριπίδου Σούρλα, Παιδαγωγού

η σ υγγρ ά φ οντα τρ ε ις ή τέσσαρας σ τ ίχ ο υ ς ταφ ράσ εω ς «τώ ν #Α φ ο ρ ι σ μ ώ ν τού Τ π π ο · |Μ

π ο ιη τ ικ ο ύ ς , κ ο μ π ά ζ ο ν τ α δε π ερ ί τά λ ε ξ ίδ ια κράτους», συνέβαλε ώ στε νά γ ν ω ρ ίσ ω μ ε ν ^
και εν γ ω ν ία ις λάθρα ύ π ο ψ ιθ υ ρ ίζ ο ν τ α » . καλύτερον κ α ί τον τύπον τής κ ο ιν ή ς8 ό μ ι·Ρ
eH π ίσ τ ις του Ψ α λ ίδ α π ε ρ ί τ ο υ λουμένης ε ίς τά Τ ω ά ν ν ιν α κατά τήν επο· ·
ε ν ι α ί ο υ κ α ί ά δ ι α ι ρ έ τ ο υ τ ή ς χήν ε κ ε ίν η ν .
γ λ ώ σ σ η ς π α ρ ά τήν ρευστότητα, ώ δή - Έ ν τέλει ω ς π ρ ο ς τήν γ ε ν ι κ ω τ έ ρ α ν Iv iji
γησεν Α υ τό ν καί ε ις μ ία ν άλλην ορ θή ν καί τή Κ α π λ α ν α ίςι Σ χολή δ ρ γ ά ν ω σ ι v f;
γ λ ω σ σ ικ ώ ς ε π ισ τη μ ο ν ικ ή ν α λ ή θ ε ια ν , τήν σ χ ο λ ι κ ή ς Ζ ω ή ς ή ο π ο ία ν ά έ π ιδ ρ $ ίν
ο π ο ία ν εσχάτω ς ή ρ χ ισ α ν νά π ρ α γμ α το ­ δ ια μ ο ρ φ ω τικ ώ ς ε ΐς τό ή θ ο ς κ α ί τον χα ρ « -ρ
π ο ιο ύ ν καί οί παρ* ή μ ιν ο ρ γ α ν ισ μ ο ί γλω σ ­ κτήρα τώ ν τρ ο φ ίμ ω ν θ ά ε ΐχ ω μ ε ν ν ά π α ρ α -j
σ ικ ώ ν ε π ισ τ η μ ο ν ικ ώ ν ε ρ γ α σ ιώ ν , δηλαδή τηρήσ ω μεν τά κ ά τ ω θ ι: Jx
τή ν υπ ό τήν ε π ο π τ ε ία ν του σ υ λ λ ο γ ή ν Ε ·— *A v καί δεν εχομεν ά π η κ ρ ι β ω μ έ -j!
ύ λ ι κ ο ΰ τ ή ς ό μ ι λ ο υ μ έ ν η ς γλώ σ- νας π ε ρ ιγ ρ α φ ά ς καί λ ε π τ ο μ έ ρ ε ια ς π ε ρ ί το ίλ
σ η ς ε ν ’Η π ε ί ρ ω καί αποστολήν τού­ ε ίδ ο υ ς τής σ χο λ ικ ή ς Ζ ω ή ς ε ίς τά σ χο λ είο !
τ ο υ ε ΐς Κ ω ν ) π ο λ ιν δ ιά τή ν σ ύ ν τ α ξ ι ν τώ ν Τ ω α ν ν ίν ω ν κ α τά τήν εποχήν τού Ψ α ':

Μ ε γ ά λ ο υ Λ ε ξ ι κ ο ύ τ ή ς Έ λ λ η * λ ίδ α , εν το ύ το ις π λ η ρ ο φ ο ρ ία ι δ ια φ ό ρ ω ύ ;
ν ι κ ή ς γ λ ώ σ σ η ς . Ή π ε ιρ ω τ ο γ ρ ά φ ω ν ε π ιτρ έ π ο υ ν νά συναγά^ί
Ό Ζ ώ η ς Κ α πλά νης ε ΐς μ ία ν ε π ισ τ ο ­ γω μεν ότι έ λ ε ιτο ύ ρ γ ε ι κατά τήν εποχήν,
λήν του προς τον Π α σ χά λην Β α σ ιλ ε ίο υ , ε κ ε ίν η ν , υπό τήν έ π ίβ λ ε ψ ιν τώ ν δ ιδ α σ κ ό ν #
επ ό π τη ν τής Κ α π λ α ν α ία ς Σ χολής, δ ια μ έ - τω ν καί ό θ ε σ μ ό ς τ ώ ν Ο ϊ κ ο τ ρ ε ,
νοντα κατά τήν εποχή ν ε κ ε ίν η ν έν Κ ω ν- φ ε ί ω ν, δ σ τις αν και έφ ερε κάπω ς α ί*
σ τ α ν τ ιν ο υ π ό λ ε ι σ υ ν ισ τ φ τά εξής α ξ ιο μ ν η ­ στηρόν Σ π α ρ τ ια τικ ό ν χαρακτήρα, έπ έδ ρ ίίι
μ όνευτα. έν το ύ το ις μ ο ρ φ ω τικ ώ ς ε ίς τήν δ ιά π λ α σ ι
« Ε π ε ιδ ή δ ιε δ ό θ η , γρά φ ει 1 προς τον τού ήθους τώ ν τρ ο φ ίμ ω ν καί ώ π λ ιζε δκ.
Π α σ χά λη ν, καί ε ίς ημ άς εντα ύθα ή φ ή ­ τον α γώ να τής Ζ ω ή ς όλους τούς δ ι* άνοΐι
μη τού θα υ μ α σ το ύ έργου ε ίς το ό π ο ιο ν τέραν μ ό ρ φ ω σ ιν συρρέοντας ε ις Τ ω ά ν ν ιν )
κ α τα γ ίν ετα ι ή αυτού Π ά γ κ ο ιν ο ς Σ χολή π ω χούς σπουδαστάς καί έκ τώ ν άπω τά
δ ιά ν ά π λ ο υ τίσ η τό Γ ένος μέ τήν σύντα­ τω ν ακόμη εσ χ α τιώ ν τής Η π ε ιρ ω τ ικ ή ς Γτ[
ξ ιν νέου Λ ε ξ ικ ο ύ τής Ε λ λ η ν ικ ή ς δ ια λ έ ­ « Ε ν τ ό ς τώ ν Σ χολώ ν, λ έ γ ε ι8 ό Γούδορ

κτου, α πό δλα τά έκδοθέντα καί σω ζόμενα ο! Ί ω α ν ν ίτ α ι φ κοδόμησαν καί κ ε λ λ ία *;

Λ ε ξ ικ ά καί α πό τούς ενδόξους σ υ γ γ ρ α φ ε ίς, νά, έ σ τε ρ η ιιέ ν α πάσης συσκευής, έν (r

παρα κα λώ νά π ρ ο σ τ α χ θ ώ σ ι ν ο ί κατώ κουν οί άποροι καί οί μή σ υ σ τ η μ έ ι»
τ ή ς Σ χ ο λ ή ς μ α ς δ ι δ ά σ κ α λ ο ι ό 'ν τ ε ς ε ίς ο ικ ο γ έ ν ε ια ς ξένοι μ α θ η τα ί.
νά κάμ νω σ ι σ η μ ε ιώ μ α τ α κ α ί ε ξ η γ ή σ ε ις Έ ν έκάστφ μέν χ α μ ο γ ε ίφ κ ε λ λ ίφ σι
ε ίς λ έ ξ ε ις σ κ ο τ ε ιν ά ς καί δυσερμηνεύτους δ ιη τ ώ ν τ ο τρ ε ις καί τέσσαρες μαθητ

δπ ο υ νά ά π α ν τή σ ω σ ιν ε ις τά β ιβ λ ία ή σ ώ ­ έκαστος δέ τούτω ν ε ίχ ε ν ιδ ια ιτ έ ρ α ν π
ζονται ε ίς τήν κ ο ιν ή ν ο μ ιλ ία ν τω ν έ κ ε ίσ ε ραν, έν ή έθετεν τον ξ η ρ ό ν κ α ί
έ γ κ α τ ο ίκ ω ν καί νά ε ίν α ι χρέος νά στέλλω σι τ ο ύ χ ω ρ ί ο υ ε κ ά σ τ ο τ ε φ ε ρ j
ε ίς τήν α υ τό θ ι Σ χολή ν τά το ια ύ τα σ η μ ε ιώ ­ μ ε ν ο ν ά ' ρ τ ο ν κ α ί τ ι ν α ς ξ η ρ
μ α τα τά ό π ο ια ή μ π ορούν ίσ ω ς νά σ υ ν ε ι-
σ φ έρ ω σ ι ε ΐς τ ο ν ά π α ρ τισ μ ό ν 2. Σακελλίωνος, Κατάλογος χειρογρά]
τού αυτού λε­
ξ ικ ο ύ κ α ί γ ίν ετα ι ουτω ό τής Εθνικής Βιβλιοθήκης σ. 268, χειρόγροί
τής Γ λώ σσης
θ η σ α υ ρ ό ς τέ λ ε ιο ς » .
ύπ’ άριθμ. 1498, Τεύχος έκ χάρτου κοινού |
Τ ή ν α ξία ν μ ια ς το ια ύ τη ς γ λ ω σ σ ικ ή ς
κους 0,21, πλάτους 0,16 περί τελευτώσαν £
ΙΗ' εκατονταετηρίδα γεγραμμένον, έκ φύ?|
κ α ί Γ λ ω σ σ ο λ ο γ ικ ή ς σ υ μ β ο λ ή ς ά ν ε γ ν ώ ρ ισ ε ν δέ 280 συγκείμενον. Περιέχει : Ερμηνείας
κ α ί α υ τό ς ό υ π ε ρ σ υ ν τη ρ η τικ ό ς Μ παλάνος, τούς Άφορισμούς τού Ίπποκράτους καταof
δ σ τ ις δ ιά τή ς ε ίς τ ή ν κ α θ ω μ ιλ ο υ μ έ ν η ν με- θεισαν είς κ ο ι ν ή ν φ ρ ά σ ι ν παρά
λ ά ν ο υ Β α σ ι λ ο π ο ύ λ ο υ τού έ |
α ν ν ί ν ω ν, κατά Γαληνόν.
1. Συστατικά Γράμματα της έν Ίωαννινοις 3. Γούδα, Βίοι Παράλληλοι, Λάμπρος ;!
Πατριαρχικής Σχολής κτλ. Βιέννη 1806 σ. 8. τιάδης Άθήναι 1870 σ. 245 - 246.
 *0 ’Αθανάσιος ΦαΧίδας ώς παιδαγωγός 483

δ π ώ ρ α ς ή ξ η ρ ά ό σ π ρ ι α η τ υ · εξ ω τε ρ ικ ώ ν ε π ιδ ρ ά σ ε ω ν τού π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν το ς
,ρ ό ν ή I λ α ί α ς. Τ αύτα δε ήσαν τά κα­ κ ιν δ ύ ν ω ν , εφ όσον κ α θ ' δλην σχεδόν τήν
θ η μ ε ρ ιν ά εδέσματα τω ν μα θητώ ν τότε. ημέραν ε ύ ρ ίσ κ ο ν τ ο ε ίς τό Σ χ ο λ ε ΐο ν .
Σ π α ν ιώ τα τα τάς Κ υ ρ ια κ ά ς η τάς δε- I ! · I · · · « · · · · # ·

ισ π ο τικ ά ς λ ε γ ο μ έ ν α ς έορτάς σ υ ν ε τα ιρ ίζ ο ν τ ο Τ ο ια ύ τη έν γ ε ν ικ α ΐς γ ρ α μ μ α ϊς ή έ σ ω ·
δύο ή κ α ι π λ ειό τερ ο ι κ α ι Ιμ α γ ε ίρ ε υ ο ν ό λ ί- τ ε ρ ι κ ή δ ρ γ ά ν ω σ ι ς καί λ ε ι τ ο υ ρ-
γον κρέας ε ις τι ν α φούρνον ή καί έν το ις γ ί α τής Σ χολής Κ απλάνη, τής ο π ο ία ς
κ ε λ λ ίο ις αυτώ ν ot μ ή σ τερούμ ενοι μ α γ ε ιρ ι­ μ έ γ α ς έ μ ψ υ χ ω τ ή ς κ α ί ά ν α-
κών σκευώ ν. κ α ι ν ι σ τ ή ς ύ π ή ρ ξ ε ν ό Ψ α λ ί δ α ς.
Κ λ ί ν η δ έ κ α ί σ τ ρ ώ μ α κ α ι
III»
< ά θ ι σ μ α κ α ι γ ρ α φ ι κ ή τ ρ ά π ε ­
ζ α ή σ α ν σ χ ε δ ό ν ά γ ν ω σ τ α τότε
Ά λ λ ' εάν ή θ έ σ ις τού μ ε γ ά λ ο υ ε κ ε ίν ο υ
:ο ΐς έ ξ ω θ ε ν ε ρ χ ο μ έ ν ο ις κ α ί εν τ α ις Σ χο-
τής ’Η π ε ί ρ ο υ Φ ιλ ο σ ό φ ο υ καί δ ιδ α σ κ ά λ ο υ
.α ΐς δ ια ιτω μ έ ν ο ις μ α θ η τα ις.
ύπήρξεν λ ί α ν π ε ρ ι φ α ν ή ς ε ίς τό
Κ αί τά μέν πρώ τα τρ ία έκ τώ ν σκευ-
π λ α ίσ ιο ν τώ ν Ν ε ο ε λ λ η ν ικ ώ ν Γ ρ α μ μ ά τω ν,
δν τούτω ν ένεπλήρουν ώ ς επ ί τό π λ ε ισ το ν
ή δέ συμβολή του έ ξ ό χ ω ς γ ό ν ι μ ο ς
ΐ π ε ρ ιώ ν υ μ ο ς απλή εκ π α π ύ ρ ο υ κατασκευ-
ε ίς τήν 'Α ν α γ έ ν ν η σ ιν τής Ε λ λ ά δ ο ς, το ια ύ -
ισ μ έ ν η ψ ά θ α , έφ* ήν οί όπω σ ούν εύπο-
ται Μ ορ φ α ί ά ν α μ φ ιβ ό λ ω ς δεν σβύνουν
•ούντες εδύναντο νά στρώ σω σι και ετε-
μέ τήν έποχήν τω ν, μέ τό πέρασμα τού
;ο ν τι μ α λ λ ίν ο ν ύφ ασ μ α, τ ή ν γ ρ α φ ι ­
χρόνου ή μέ τήν ά ν θ ρ ω π ίν η ν λησμοσύνην
κ ή ν τ ρ ά π ε ζ α ν ά ν ε π λ ή ρ ο υ
καί κ α κ ία ν , άλλ' ή π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η ς
ί' Λ
ιο γ ό ν υ .
τ ω ν ε ΐ ν α ι χ ρ ή σ ι μ ο ς κ α ί δ ι ά
I 'Ο β ίο ς τώ ν μα θητώ ν τότε ήτο τ φ δν·
τ ή ν σ η μ ε ρ ι ν ή ν μ α ς ε π ο χ ή ν .
ί. κ υ ν ι χ ό ς , ό δέ τού Κ ρανά φ α ίν ετα ι δτι
«Τ οσούτος π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ό ς καί
*ο κ υ ν ίκ ώ τ ε ρ ο ς’ το ύ το υ δ* έ ν ε κ α και έπω -
τοσούτοι υπέρ τής Π α ι δ ε ί α ς καί
ρμάσθη εκτοτε υπό τώ ν σ υμ μ α θη τώ ν αύ-
θ ρ η σ κ ε ί α ς καί τού *Έ θ ν ο υ ς
ού κ α ι Α ίσ ω π ο ς» .
αγώ νες, λ έ γ ε ι9 δ Ρ οδοκανάκης, δ ίκ α ιο ν
! Κ αι όμω ς . . . και εν μέσω το ιο ύ τω ν
ε ίν α ι έν το ΐς χ ρ ό ν ο ις τής αποκατασ τάσ εω ν
χρή σ εω ν υπό ε π ο ψ ιν δ ια τρ ο φ ή ς και μέ-
αυτού νά γ ν ω σ θ ώ σ ιν καί νά τ ε θ ώ σ ι ν
ον μορφ ώ σεω ς δ ια ιε λ ο ύ ν τα τά τής έπο*
ε ίς μ ί μ η σ ι ν π ρ ο τ ώ ν ό φ θ α λ -
ε κ ε ίν η ς πτω χά τής ’Η π ε ίρ ο υ τέκνα,
μ ώ ν τής ό μ ο ε θ ν ο ύ ς ν ε ό τ η τ ο ς » .
ί το ύ το ις έ φ λ έ γ ο ν τ ο δ ιά μ ό ρ φ ω σ ιν ά νω -
ραν.
Π ερ ιπ λ α ν ώ μ ε ν ο ς π ο λ λ ά κ ις π α ρ ά τάς
ί *Ό ταν δέ ά ν α λ ο γ ισ θ ώ μ ε ν ότι και οί
όχθα ς τού Ί λ ισ σ ο ύ παρηκολούθουν τάς
ίά δ ο χ ο ι τού Ψ α λ ίδ α έν τή Κ α π λ α ν α ίρ
τ ε λ ε υ τ α ία ς α κ τίν α ς τού δύοντος ή λ ιο υ νά
χολή εφ η ρ μ ο ζο ν τό νπ ε κ ε ίν ο υ κ α θ ιε ρ ω -
π ίπ το υ ν ώς χ ρ υ σ ίζ ο υ σ α σκόνη επί τώ ν
ίν ώ ρ ο λ ό γ ιο ν Π ρ ό γ ρ α μ μ α έ ρ-
φ υλλω μάτω ν τώ ν σ κ ιερ ώ ν δένδρω ν τά
[,σ ιώ ν τ ή ς Σ χ ο λ ή ς , δ η λ α δ ή « ή ρ χ ιζ ο ν νά
ό π ο ια παρά τούς πρόποδα ς τού Ά ρ δ η τ -
δάσκουν περί τήν ανατολήν τού ή λ ιο υ
τού καί δ ε ξ ιά τώ ν Π ρ ο π υ λ α ίω ν τού Σ τα ­
11 « π ο π ε ρ ά τ ω ν ο ν τά έργα τής ημέρας
δ ίο υ , σκεπάζουν μ ερ ικ ά ς ά ν α θ η μ α τ ικ ά ς
|ε δ ό ν πάντοτε μ έ τ ό φ ώ ς τής σ ε λ ή-
στήλας επ ί τώ ν ο π ο ίω ν ε ίν α ι ά να γεγρα μ -
ίη ς ή μ έ δ φ δ α ς. σ π α ν ίω ς ε π ί ή μ ί-
μένα μέ χρυσά γρά μ μ ατα μεταξύ άλλω ν
αν ή επί μ ία ν ώ ραν μ ε τ α μ ε σ η μ β ρ ιν ή ν
ίικ ο π τ ο μ έ ν ω ν τώ ν μ α θ η μ ά τ ω ν '» , σ υ ν ά γ ε -
μεγάλω ν το ύ Γ έ ν ο υ ς Δ ιδ α σ κ ά λ ω ν κ α ί Ε υ ε ρ ­
γετώ ν καί τά ονόμ α τα τού Ψ α λ ί δ α
|ΐ τ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α οτι παρά τούς άγνώ -
καί τού Κ α π λ ά ν η .
δ ιά τήν εποχήν ε κ ε ίν η ν κανόνας κο*
!<σε(βς κ α ί υ γ ι ε ι ν ή ς ο ι τρ ό φ ιμ ο ι, άν μή
2. ’Α π ό σ π α σ μ α από τόν επ ίλ ο γ ο ν τή ς δ ια ­
ίά λ λ α , ή σ α ν άπηλλαγμένοι τώ ν έκ τώ ν
τρ ιβ ή ς μ α ς.
\------ -------- I. ΡσβοΛανάκη, Φιλολογικός ’Αγών, Άθή*
I 1. Γούδα, Α υτόθι σ. 250. ναι 1867 σ. 7.
484 Εδριπίδου Σούρλα, Παιδαγωγοί

Ε ις τήν ά πόκ ρ υφ ον αυτήν γ ω ν ία ν της Κ α ϊ πόσες φ ορές μέσα στήν μ υ σ τικ ι-

Α τ τ ικ ή ς Γ η ς α ί δ ύ ο ε κ ε ί ν α ι σ τ ή- σ τικ ή αυτή ενόραση δεν άπελυτρώ θην μέ
λ α ι, α ί ό π ρ ια ι ε ίν α ι ίσ ω ς ά γνω σ τοι εις τήν ε λ π ίδ α δτι ή π ό λ 'ι ς Xώ ν Γ ι α ν-
τό πολύ κ ο η ό ν ή μένουν α π α ρ α τ ή ρ η τ ο ι, ν ί ν ω ν, ή τ ις έξεθρεψ έν γ ε ν ν α ίο υ ς άνδρας
α π ό τούς π λ ε ίσ το υ ς τω ν δ ια β α τ ώ ν , συμ- λ ο γ ίο υ ς θ ά εκτελέση κ ά π ο τε — ίσ ω ς δχι
β ο λ ί ζ ο υ ν τήν εύγνώ μ ονα ά ν ά μ ν η σ ιν α ργά — τό καθήκον της^ κ α ί προς τό μ έγα
του Έ θ ν ο υ ς προς τούς δυο ε κ ε ίν ο υ ς μ εγά ­ Τ έκνον της, τ ο ν Ψ α λ ί δ α ν ! -
λους της Η π ε ίρ ο υ άνδρας, ο ϊτ ιν ε ς εάν Μ ία απλή καί α π έρ ιττο ς μ ετα κ ο μ ιδ ή ;
ζώ ντες δεν ή δυνή θη σ α ν νά ά ν τ ικ ρ ύ σ ο υ ν τώ ν λ ε ιψ ά ν ω ν Τ ου ε ις τ ή ν Γ ή ν ή τ ι ς ϊ
άλλήλους π ρ ο σ ω π ικ ώ ς, ε ύ ρ ίσ κ ο ν τα ι δμ ω ς τ ό ν έ ξ έ θ ρ ε Ψ ε ν είς τήν Γ ή ν δπου ί
το υ λ ά χ ισ το ν μετά θά να το ν α ί σ τήλαί τω ν ά ν τ ίκ ρ υ σ ε γ ιά πρώ τη φ ορά τό φ ώ ς τού j
α ν τ ιμ έ τ ω π ο ι άλλήλω ν. ή λ ιο υ , ε ίς τήν Γ ήν τώ ν πατέρω ν καί τώ ν ]
Π ο σ ά κ ις κατά τάς μ α γ ε υ τ ικ ό ς και υ π ο ­ π ά π π ω ν Τ ου, ε ίς τήν κ λ ειν ή ν καί θ ρ υ λ ι- Ι
β λ η τ ικ ό ς ε κ ε ίν ο ς ώ ρα ς τού ’Α θ η ν α ϊ κ ο ύ λυ- κήν π ό λ ιν τώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν , θ ά ήτο δΓ Α ύ- >
κ ό φ ω τυ ς ά ν τ ικ ρ ΰ ζ ω ν τάς εν λό γφ ά να θ η - τον τό καλύτερον μνημοσυνον τό ό π ο ιο ν ^
μ α τικ ά ς στήλας, δεν μ ετεφ έρθη ν δ ιά τής ή Ή π ε ι ρ ο ς γ ε ν ικ ώ ς καί τά Γ ι ά ν*Μ
φ α ν τ α σ ία ς μ ο υ ε ις τον χ ο ρ τα ρ ια σ μ έν ο ν καί ν ι ν α ιδ ια ιτ έ ρ ω ς ^ μ ε ε ξ α ιρ ε τικ ή ν εύγνω -*
ά γνω σ τον μέχρι καί π ρο ο λ ίγ ω ν ακόμη μοσύνην θ ά ήδύνατο νά τελέσουν προς τι ^
ετώ ν τ ά φ ο ν τού Ψ α λ ί δ α ε ί ς τ ή ν μ ή ν τής Μ νήμης Τ ου.
Λ ε υ κ ά δ α !... ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΣΟΫΡΛΑΣ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ

ΤΟΥ Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Υ ΨΑΛΙΔΑ
,j·
— Δ έν βλέπετε τά άποτελέσματα τής Σ ο φ ία ς φανερά ε ίς δ λ η ν τήν Ε ύ ρ ώ π η ν ,-^ ]

καί τή ς Ά μ α Θ ε ία ς κ α ί Β αρβαρότητας ε ίς δλην τήν Ε λ λ ά δ α ;

' Δ ια τί ή μ ε ϊς ν ά ε ίμ ε σ θ ε ν τόσον ή λ ίθ ιο ι ; Δ ια τ ί νά κατατρέχω μεν καί νά ά τ ι μ α - fj

ζω μεν τούς ά λ η θ ε ϊς Σ οφ ούς, οί ό π ο ιο ι κ α ίο υ ν ώς άλλοι λύχνοι λάμποντες κ α ί φ θ ειρ ό - j

μ εν ο ι δ ιά τ ή ν ώ φ έ λ ε ΐα ν τ ώ ν φ ω τ ιζ ό μ ε ν ω ν , κ α ί α π ό τ ο ύ ς ό π ο ιο υ ς έ ς ή ρ τ η τ α ι ή κ α θ ’ εα υ τό .

Ε υ τυ χ ία , τ ο υ . κ ο ιν ο ύ , καί νά προσέχω μεν είς μ υ θ ά ρ ια α ν θ ρ ω π ά ρ ιω ν , τώ ν γ ρ α ϊ-

δ ίω ν μή δ ια φ ε ρ ό ν τω ν ;

’ ' (Καλοκινήματα σ. 24)1

— Ν ά υ β ρ ίζη καί νά σ α τ υ ρ ίζ η ήμ πορεΓ κάθε ένας, καί ό άμαθέστατος σχεδόν]

κ α ί βαρβαρώ τατος, ώς αύτώ ν ίδ ιο ν δν. Τ ό \ά ά ν α ιρ έ σ η δέ μ ία ν δ π ό θ ε σ ιν μετά λόγου]

καί νά δ η μ ο σ ιεύ σ η μ ία ν ά λ ή θ ε ια ν , δέν ε ίν α ι ίδ ιο ν του καθενός, άλλά τοό|

σοφού κ α ί έπ ισ τή μ ο ν ο ς . . .

(Καλοκινήματα ο. 26]
 ·. I. ΠΑΓΓΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΩΔΗ ΣΤΟΝ ΨΑΛ1ΔΑ

I

1
«Γιάννινα πρώτα στ' άρματα,
ατά γρόσια καί ατά γράμματα».
Της ήπειρώτικης ψυχής στολίδι
ή ΜοΟσα τοϋ ΧαοΟ μας χρυσοχέρα
σέ πλαστουργεί πανώριο στόν αΙώνα.
.1 · Δόξα ατού δάσκαλου τό πινακίδι,
δόξα στοϋ άρματολοϋ καί τή μαχαίρα,
i πού στής σκλαβιάς άστράψαν τό χειμώνα.
2
i "Ομηροι, Αίσχύλοι, Ήράκλειτοι,
!
τοϋ Γένους οί παράκλητοι,
I Τό Τετραβάγγελο καί τό Φαλτήρι,
τής πίστης Κιβωτός, σέ μοναστήρια
-
καί σ3 έκκλησιές φωτίζουν κι ήμερώνουν.
« ’Απ’ τδγιο τής φυλής Δισκοποτήρι
παίρνουν μεταλαβιά. στόματα μύρια
κι άνάβουν οί καρδιές καί γιγαντώνουν.
δ
Τήν άναστρη νυχτιά τού 3Αλή
φωτιά θερμαίνει σιγαλή)
φέγγει στά Γιάννινα Πυρσού λαμπράδα,
τής Μαρουτσαίας άξιος κυβερνήτης,
τής γνώσης κολοσσός, τής πίστης βράχος,
δοσμένος στήν αίώνια τήν ’Ελλάδα,
οοφός τής Καπλαναίας ύποφήτης
ό ξακουστός Φολίδας, ό διδάχος.
4

Δόξα, τιμή σοϋ πρέπει, ώ ναί,

τού Γένους Δάσκαλε τρανέ!.
Τή ρητορεία δέν λάτρεψες τήν ψόφια
μήτε τήν άγονη σοφία τήν άδειά,
 /
ν '486 ’Ωδή οτόν Φαλίία

τεχνίτες πού λαλοΰσαν παπαγάλοι. - '

Έσύ ποδοΰσες τήν άλήδεια άτόφια,
κι άν σκόνταψες στής πλάνης τά, σκοτάδια,.,
δέν έσκυψες ατούς τ ύ π ο υ ς τό κεφάλι.. '
S
Πρωτάνοιχτος ό δρόμος σου, . J
πρωτόγραφτος ό νόμος σου.
"Εκαιγε ό λίβας τά χλωρά τά φύλλα
κι έμάραινε τά εύωδερά λουλούδια
ατού άνδρώπου τάργαστήρι, τό σχολείο.
Μαϊστράλι έσύ φυσάς στήν ξεραΐλα,
ξύπνησε ό νοΰς,κι είπε ή καρδιά τραγούδια,
κι έγινε περιβόλι τό βιβλίο.
' - , 6 ·.
Μαζί σου ή Μούσα περπατεί
κι άπό τό χέρι σέ κρατεί.
Στά χείλη σου γλυκολαλούν άηδόνια,
Γραικούς καί ξένους μέ τά μάγια δένεις.
Κι έκεΐ πού φλυαρούσαν λογοκόποι,
Έσύ άπ’ τόγέραστου δεντροΟ τά κλώνια
κόβεις, φυτεύεις, δαλερό άνασταίνεις
βλαστό, τό νέο πνεύμα άπ’ τήν Εύρώπη.
f
«Στή γλώσσα τού λαού πιστός
νάσαι, νά ό δρόμος ό σωστός !»
Έσύ δούλος δέν έγινες στή λέξη
σάν δασκαλάκι στή γραμματικούλα.
Μά στή λαλιά τού έργάτη, τού χωριάτη ·
βρήκες άπό καδόριο νόημα φέξη,
κι ένώ ήταν άποπαίδι, σάν νυφούλα
Έσύ τήν έβαλες καβάλα σ’ ατι.
■ 8 '

ΤΩ τής Ηπείρου καύχημα,

όλη ή ζωή σου μάδημα
τής άρετής άστείρευτα άναβρύζει.
Ή άγάπη τού Χριστού μέσ’ στήν καρδιά σου
άκοίμητη, ώ ΨαλΙδα, καίει λαμπάδα.
Μιά ξενιοτεύτρα όρμή μέσα σου σφύζει
καί ζωντανό πετάει μέ τά φτερά σου
πνεύμα μέ σάρκα καί όστά ή Ελλάδα !
Γ. I. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
Γιάννινα Τ952
 f F P / f ijU P /s /" ''
■ BB® « E ? f r a ( *&/ »n $ S P&r?*V< -
C E B flg g g B p q c o a c a ^ g g y iH a iK H a a fla ia g B tB a H B P a p e -i

i ΙΩΑΝΝΟΥ OP. ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ Ύφηγητοΰ Πανεπιστημίου θεσ/νίκης

AI ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑΙ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ
TOY ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΨΑΛΙΔΑ
, Π ερί τω ν θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν π ε π ο ιθ ή σ εω ν τήν έκτοτε ά π ο κ λ η θ εΤ σ α ν Κ α π λ ά ν ε ιο ν , ή δέ

ιτ ο ΰ Ψ α λ ίδ α δεν υπάρχει σαφ ώ ς άποκρυ- π ρ ο σ ω π ικ ό τη ς του καί ή δ ιδ α σ κ α λ ία του

)σ τα λω μ ένη γνώ μη. 'Ά π α ν τ ε ς οί π ε ρ 'ι αυ- σ υ ν έτειν α ν ώ στε εντός βραχέος χρόνου νά

;το ΰ γράψ αντες παρεδέχθησαν ώ ς ά ν α μ φ ι- συρρεύση π λή θος μ α θ η τώ ν ε ις τήν Ν έαν

)σ β ή τητον τούτο μόνον, ότι αΐ ε ίς αυτόν Σχολήν. Ε ίς ταυτην ό Ψ α λ ίδ α ς, κ α τ’ ά ν τ ί-

ίκ α τά την δ ιδ α κ τικ ή ν τ ο υ δ ρ ά σ ιν ε ίς τ ά Ί ω - θ ε σ ιν προς τόν υπερμ έτρω ς σ υ ν τη ρ η τικ ό ν

(ά νν ινα (1 7 9 6 - 1820) άποδοθεΤσαι κατηγο- Κ οσμάν Μ παλάνον, δ ιε υ θ υ ν τ ή ν τής Μ πα -

|ρ ία ι επί ε λ ε υ θ ε ρ ιό τη τι π ε π ο ιθ ή σ ε ω ν , Β ολ- λ α ν ε ίο υ Σ χολής α πό του 1760 μέχρι του

ίτ α ιρ ισ μ φ και α θ ε ΐα ακόμη ε ίν α ι συκο- 1 8 0 7 , (βλ, Δ .Σ , Μ παλάνου, Ο ί Μ παλάνοι

Ιφ α ν τία ι μάλλον, προερχόμενοι εκ του κυ· δ ιδ ά σ κ α λ ο ι του γένους. ’Η π ε ιρ ω τ ικ ά Χ ρ ο ­

ΐκ λ ο υ τής ετέρας τότε άκμαζουσης έκεΐ ν ικ ά 5, 1930 σ. 2 3 3 ), ε ίσ ή γ α γ ε ν έλευθε-

•Σ χολής, τής τώ ν Μ π α λά νω ν. Ε ίς τά "Ιω ά ν­ ρ ιω τέ ρ α ς μ εθόδους έρευνης ε δ ίδ α σ κ ε δέ

ν ιν α , ώς γνω στόν, ήκμαζον κατά τά μέσα καί τά ρ ιζ ο σ π α σ τ ικ ώ τ ε ρ α φ ιλ ο σ ο φ ικ ά καί

ιτοΰ 18 α ίώ ν ο ς δυο Σ χ ο λ α ί, ή τώ ν Μ π α ­ φ υ σ ιο δ ιφ ικ ά συστήματα τώ ν σ υγχρόνω ν

νανώ ν και ή Μ α ρ ο υ τσ α ία . eH τε λ ε υ τ α ία του ξένω ν σ οφ ώ ν. Π ερί τής Σ χολή ς του

Η χε καταστή π ε ρ ιφ α ν ή ς κατά τά έτη κ υ ρ ί­ Μ παλάνου πληροφ ορεί ό πολύς Κ ουμ ά ς

άς κατά τά ό π ο ια ε δ ίδ α σ κ ε ν f. I c αυτήν ότι αυτή παρήκμαζεν, « ε π ε ιδ ή ό ευλογη­
5 Ε υ γ έ ν ιο ς Β οΰλγαρης (1 7 4 2 -1 7 5 0 ). Ά λ - μένος Κ οσ μ άς Μ παλάνος δεν ήθέλησε νά

!ιά μ έ τ ή ν π τώ σ ιν τής Έ ν ετικ ή ς Δ η μ οκ ρ α ­ παρα δεχθή κ α μ μ ία ν νεω τέραν θ ε ω ρ ία ν εκ

τία :, δπου εμπορεΰοντο οί ίδ ρ υ τ α ι καί τή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς τώ ν Ε υ ρ ω π α ίω ν , ουδέ νά

[ΐρ ο ικ ο ^ υ τ α ι αυτής Μ α ρ ο ΰ τσ α ι, παρήκμα- ε ϊσ α γ ά γ η κανέν α πό τά μ α θ ή μ α τα του
*εν ή δεύτερα Σχολή. Τ ήν ά ν α σ υ σ τα σ ίν Ε υ γ ε ν ίο υ » . (Τ σ τ ο ρ ία τώ ν α ν θ ρ ω π ίν ω ν
[ης άνέλαβεν έτερος φ ιλ ο γ ε ν ή ς Ή π ε ιρ ώ - πράξεω ν, Τ ό μ . 12, σ. 5 7 2 ). Ή έ λ ε υ σ ις

[ης 6 Ζ ώ ης Κ απλάνης εκ Γ ραμ μ ένου τώ ν του Ψ α λ ίδ α ε ίς ’Ι ω ά ν ν ιν α έγένετο α ίτια

Ιω α ν ν ίν ω ν , εμπορευόμενος ε ίς Ρ α > σ σ ία ν , μεγαλύτερος έξασθενήσεω ς τής Σ χο λ ή ς του
>που καί άνεζτμησεν οΰτος τόν κατάλλη­ Μ παλάνου, δ ιό τι οί μ α θ η τα ί συνέρρεον,

λον δ ι δ ά σ κ α λ ο ν , τόν ό π ο ιο ν θ ά ά π έσ τειλ εν ό)ς π ρ ο ε ί π ο μ ε ν , πολυπληθέστεροι ε ίς τήν

Ιίς τ ή ν η π ειρ ω τικ ή ν πρω τεύουσαν δ ιά τήν Ν έαν Σ χολήν. Έ κ τοΰτου προήλθεν ευλο-

[ιρ α ν μ α το π ο ίη σ ιν του ω ρ α ίο υ πόθου. Τ ο ι-

\wrcov ε υ ρ ε πράγματι εκεί τόν -29d. Ό Γ. Β α λ έ τ α ς εις τό περί Ψαλίδα άρ-
5Α θ α ν ά σ ι ο ν
Ιτα λ ίδ α ν , έπανακάμτ^αντα ε ις Όρον έν τη Μ. Εγκυκλοπαίδεια τοΰ Πυρσοΰ,
Ρ ω σ σ ια ν
|ιε τ ά ο κ τ α ε τ ε ί ς σπουδος εν Β ιέ ν ν η καί τομ. ΚΔ' σ. 807, παρουσιάζει τά περιστατικά
της μετακλήσεως τοΰ Ψαλίδα είς’Ιωάννινα άλλως
'ιε τ ά τ ό ν θ ά ν α τ ο ν τ ή ς π ρ ώ τ η ς σ υ ζ υ / ο υ τ ο υ ,
"Οτι οΰτος είχε μετακληθή υπό τής Δημογερον­
Ι'.ό ρ η ς κ α θ η γ η τ ο ΰ τ ο υ . Ό Ψ α λ ίδ α ς α π ο δ ε ­ τίας τής πόλειυς τ<7> 1795 έκεΐ, διά νά συνέχιση
χ θείς τ ή ν τ ι μ ή ν ε υ χ α ρ ί σ τ ω ς κ α τ ή λ θ ε ν ε ις τήν διδασκαλίαν είς τήν Μαρουτσαίαν Σχολήν
| ά Τ ω ά ν ν ι ν α 1, ε π α ν ίδ ρ υ σ ε τήν Σ χολήν,
καί δτι άπό τής Φέσεως ταΰτης παρεκίνησεν
ό Ψαλίδας τόν είς Ρωσίαν Ζώην Καπλάνην είς
τήν γενναίαν χειρονομίαν τής οίκονομικής αρω­
1. Ουτω «ατά τόν βιογράφον του Ψαλίδα γής διά τήν Νέαν Σχολήν, τήν όποιαν ό Ψαλί­
Ί. Γ ο ύ δ u vf Βίοι παράλληλοι, τομ. Β' σ. 293 δας άπό τοΰ 1801 πλέον διηύΦυνεν.
488 *Ιωάννοο *0ρ. Καλογήρου, Ύφηγητοδ

γος α ν τ α γ ω ν ισ μ ό ς εκ μέρους τής π α λ α ιο - Ψ α λ ίδ α , τή ς « σ ε β ά σ μ ιο ς Β α σ ιλ ικ ή ς» , τ ή |;

τέρας μέ τά σ υνή θη ε ις το ια ΰ τα ς π ε ρ ισ τ ά ­ ο π ο ία ς κ ό ρ η (έκ τού Ψ α λ ίδ α ) ε ιχ ε ν ύ π α ν ή .;

σ ε ις μέσα και αποτελέσματα, τη ν δ ια β ο λ ή ν δρευθή εξάδελφον τού Β ιο γ ρ ά φ ο υ , έπ& ,
και την δ υ σ φ ή μ η σ ιν . «Ο ι τής ά ρ χ α ιο τέ ρ α ς σης ’Α ν α σ τ ά σ ιο ν Γ ούδαν. Π ρ ό κ ε ιτα ι π ε$ ];
σχολής δ ιδ ά σ κ α λ ο ί τε καί μ α θ η τα ί, κατά δ ε λ ε α σ τικ ή ς προτάσεω ς τού Τ υράννου
τον β ιο γ ρ ά φ ο ν Α . Γ οΰδα ν, βλέποντες την τον έ μ π ισ τ ό ν του τότε Δ ιδ ά σ κ α λ ο ν (τ$τ
μέν εα υ τώ ν π ρ ο β α ίν ο υ σ α ν ε ις ελ ά ττω σ ιν Ψ α λ ίδ α ν ), δ π ω ς καλέση δ τ ε λ ε υ τ α ίο ς ούτ<$.

μ α θ η τώ ν, τάς δέ τά ξ ε ις του Ψ α λ ίδ α αύξα- π α ρ 3 αύτφ τον γνω στόν πρόξενον τής Γ α ^;

νούσας κ α τ’ έτος και πυκνοτέρας κ α θ ισ τ α - λ ία ς καί ισ το ρ ικ ό ν τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν rijf
μένας, δέν ώ κνησαν νά π ρ ο σ ά ιμ ω σ ι και του εποχής τού Ά λ ή Π α σ ά P o u q u e v ille x<i|;
Ψ α λ ίδ α την μ ομ φ ή ν τής α θ ε ΐα ς καί του τον δολοφονήση δ ιά τής ά να μ είξ εω ς δηλ$,
Β ο λ τα ιρ ισ μ ο ύ * δ ιή γ ε ιρ α ν μ ά λ ισ τα κ ατ’ αύ- τ η ρ ίο υ ε ίς τον καφέν, δ ιά νά άπαλλα^
τοΰ τον Κ λήρον». (Β ίο ι π α ρ ά λ λ η λ ο ι. 2. οΰτο) ανευ θορύβου ό Ά λ ή ς, δπω ς ένόμφ;
σ. 291. Ό Γ ο ύ δ α ς γρ ά φ ει τό Ψ α λ ίδ α ς μέ ζεν, από τον «σκυλόφραγκον», ό ο π ο ί* ];
δύο λ. Η μ ε ίς π ρ ο τιμ ώ μ ε ν ω ς δρθοτέραν μέ τάς π ε ρ ιγ ρ α φ ά ς του περί τού προσώ­
την γρ α φ ή ν μέ έν λ .). που του καί τής έν γενει π ο λ ι τ ε ί α ς τ ο υ τώ
Ε ις τήν ε π ίτα σ ιν τής φ ή μ η ς περί ύ π ο ­ « έ ρ ε ζ ίλ ε υ ε » ε ις τήν Ε υρ ώ π η ν καί tfo
π τω ν φ ιλ ο σ ο φ ικ ώ ν , θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν καί π ο ­ επροξένει δ ιπ λ ω μ α τ ικ ά ς δ υ σ χερ εία τ. Ο ΰρ|
λ ιτικ ώ ν έτι φ ρονη μ ά τω ν τού Ψ α λ ίδ α συνέ- έ φ ρ ό ν ε ι δ Ά λ ή ς , ή δ ο λ ο φ ο ν ία το ύ P o u q u j-
τε ιν α ν τρ ία κ υ ρ ίω ς γεγονότα* αί στεναί v ill, τήν δ π ο ία ν έκ φ όβου έκρήξεω ς ή*
σ χ έσ εις, τάς ο π ο ία ς ε ίχ ε συνάψ ει ούτος οργής τού Μ . Ν απολέοντος, δέν έ τ ό λ |;
προς τον Ά λ ή Π α σ ά ν καί τούς υ ΐο ΰ ς του δ Τ ύραννος νά έ π ιχ ε ιρ ή σ η κ α τ’ ά λλον
Μ ου χτά ρ καί Β ελή Π α σ ά ν, ή π ο λ ε μ ικ ή το υ πον, θά π α ρ έ μ ε ιν ε ν απαρατήρητος *);
ε ν α ν τ ίο ν ώ ρ ισ μ έ ν ιο ν θ ρ η σ κ ε υ τικ ώ ν τύπω ν, ό θάνατος τού Γ άλλου Π ροξένου ε ις tj
δταν δ ιέ β λ ε π ε ν ά π ό κ λ ισ ιν α π ό τήν γ ν η σ ία ν ο ικ ία ν τού υπό π ά ν τω ν ώ ς άνω τέρου πνί
θ ρ η σ κ ε υ τικ ή ν ιδ έ α ν , τήν άρχήθεν έ μ π ε ρ ι- μ α τικ ο ΰ α νθρώ που θεω ρουμένου καί τιή*
κ λ ειο μ έν η ν ε ις τούς τύπους τούτους, καί μένου δ ιδ α σ κ ά λ ο υ Ψ α λ ίδ α θά έξελαμβφ
τέλο ς μ ία δ ό σ ις α κ ρ ισ ία ς κ α ί ά θ υ ρ ο σ τ ο μ ία ς το, κατά τήν γνοομην τού Ά λ ή , ώς \i
τήν ό π ο ια ν δ ιε π ίσ τ ω σ α ν ε ις τον χα ρ α κτή ­ χ α ίο ν φ υ σ ικ ό ν π ε ρ ισ τα τικ ό ν . Ή πρφ
ρα καί τάς ε κ φ ρ ά σ ε ις τού Ψ α λ ίδ α οί γνω - σ ις συνω δεύετο φ υ σ ικ ά καί υπό τής i
ρ ίσ α ν τ ε ς α υτόν εκ δ ια ρ κ ε σ τ έ ρ α ς π ρ ο σ ω π ι­ β εβ α ιό > σ εω ς, δτι αν δ Ψ α λ ίδ α ς τήν ά π |
κής συνανασ τροφ ής. Π ερ ί τώ ν σ η μ ε ίω ν χετο καί τήν έ ξ ε τέ λ ε ι, θά έτύγχανε π ί}
το ύ το )ν τής έκδηλώ σεω ς τής π ρ ο σ ω π ικ ό τη - σ ία ς α μ ο ιβ ή ς , άν δέ τή νάπέκρουν, δει
τος τού Ψ α λ ίδ α αναλαμβάνει ήδη ό β ιο ­ ύ φ ίσ τα το μέν υπ ό τού Ά λ ή άμεσον
γρ ά φ ο ς Α . Γ ο ύδα ς νά δοόση ε ξ η γ ή σ ε ις καί ρ ία ν , ενεκα τή ς αγάπη ς, τήν ο π ο ία ν
νά ά ποκατασ τήσ η τή ν α λ ή θ ε ια ν τώ ν πραγ- ε ίχ ε ώ ς φ ίλ ο υ καί τού σεβασμού ώς
μ ά το )ν. Ο ύτω τήν ε π ιδ ίω ξ ιν καί π ρ α γμ α - δαγω γού τώ ν τέκνω ν του, αλλά προ
τ ο π ο ίη σ ιν στενώ ν προς τον Ά λ ή ν κα ί τούς π ο ιε ίτ ο δ Ψ α λ ίδ α ς δτι θά έχανε πλέοι
υ ιο ύ ς του σ χέσ εο )ν δ ικ α ιο λ ο γ ε ί έκ τού δτι σαν εύ ν ο ια ν τού Τ υράννου καί δτι δέ|
ό Ψ α λ ίδ α ς ε ιχ ε ν α νά γκην ισ χ υ ρ ο ύ π ο λ ιτ ι­ ήθελε πλέον ό τε λ ε υ τ α ίο ς νά τον επί
κού ε ρ ε ίσ μ α το ς δ ιά νά αμύνεται κατά τώ ν έ μ φ α ν ιζό μ ε ν ο ν προ αυτού. Ε ν ν ο είτα ι]
π ρ ο ς τό πρόσο^πόν του καί τήν σχολήν του ό Ψ α λ ίδ α ς άπέκρουσε μ ε τ 3 ά γ α ν α κ τ /Ι
σ υ κ ο φ α ν τιώ ν καί α π ειλ ώ ν τώ ν α ν τ ιπ ά λ ω ν . τήν ά ν ή θ ικ ο ν ταύτην π ρ ό τα σ ιν , χ α > ρ ί(
'Ό τ ι δμ ω ς χ ά ρ ιν τώ ν μετά τού Ά λ ή δε­ π το η θή από τήν οργήν καί τήν ύι
σ μ ώ ν του δέν έ θ υ σ ία ζ ε ν ό Ψ α λ ίδ α ς καί τά τητα τού Ά λ ή Π α σ ά , τού ο π ο ίο υ αι
άνοότερα π α τ ρ ιω τ ικ ά καί η θ ικ ά α υτού α ι­ β εβ α ιώ σ εις ο ύ δ ε μ ία ν φ ερεγγυότητα *]
σ θ ή μ α τα , ά π ο δ ε ικ ν ύ ε ι ό Γ ούδα ς σύν το ις χον καί ο ύ δ ε μ ία ν α σ φ ά λ ε ια ν ε ις τονj
ά λ λ ο ις καί δΓ ενός χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ο ύ π ε ρ ι­ μώ ντα νά ά ν τ ισ τα θ ή ε ις τήν θ έ λ η σ ί]
σ τα τικ ο ύ , τό ό π ο ιο ν π α ρ α θ έ τ ε ι ώ ς τό ή κ ο υ- καί νά π ε ρ ιφ ρ ο ν ή σ η π ρ ο τά σ εις του. i
σεν έκ στόματος τής τρ ίτ η ς συζύγου τού ξυ τώ ν λόγω ν δ ιά τούς ό π ο ιο υ ς δ έ* ]
 At θρησκευτικοί πεποιθήσεις τοδ ’Αθανασίου Ψαλίδα 489

>υγεν ε ν τελεί κ α ι ό Ψ α λ ίδ α ς τΐ]ν κ ο ιν ή ν ό Ψ α λ ί δ α ς coc άθεος, δ ιό τι προέτρεψ ε πά-

,ο ΐρ α ν τ ω ν σ χ ε τ ιζο μ έ ν ω ν μέ τον Ά λ ή ν , σ χο ντα τιν α μ α θητήν του νά κρεω φ αγήσ η

) νά ύποπέση δηλαδή και αυτός ε ίς δυ- κατά π α ρ α γ γ ε λ ία ν τού ία ιρ ο ύ εν νηστευ-

μ έν εια ν κ α 'ι ν ά έξαναγκασθή ε ις φ υ γή ν σ ίμ φ ήμερα. Σ υ ζ η τή σ ε ιο ς δέ γενομένης

1 820), συγκαταλέγεται και τό δτι δ Ά λ ή ς περί τούτου ό Ψ α λ ίδ α ς α π έ δ ε ιξ ε δ ιά τής

τληροφ ορήθη, ότι 6 Ψ α λ ίδ α ς κατά τήν ε υ γ λ ω ττ ία ς του δτι ά θ εο ς ε ίν α ι δ ένεκα δ ε ι­

•ό τιμ ά του ε ϊχ ε ν έκδδσει ε ις τήν Β ιέ ν ν η ν σ ιδ α ιμ ο ν ία ς μ ή έ π ιτρ έ π ω ν τήν προς άνάρ-

έγγραμμα, « ’Α λ η θ ή ε υ δ α ιμ ο ν ία ν » , ένθα ρ ω σ ιν ά σ θ ε ν ο ύ ς κ ρ ε ω φ α γ ία ν » .( Έ ν θ . άνω τ.

ς προτασσομένην προς τήν Α ικ α τε ρ ίν η ν σελ. 2 9 2 ).

'j v Μ ε γ ά λ η ν ά φ ιέ ρ ω σ ιν «τό μέν ύπερε-
*
χ ιν ε ΐ τ ά ς χ ρ ισ τ ια ν ικ ά ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις και Τ ο ια ύ τα ι λ ο ιπ ό ν at π ερ ί τώ ν θ ρ η σ κ ευ ­

ίω ς τήν Ρ ω σ σ ία ν * τό δε καταφ έρε αι τικ ώ ν π ε π ο ιθ ή σ ε ω ν τού ’Α θ α ν α σ ί ο υ Ψ α ­

χτά τής Τ ο υ ρ κ ικ ή ς κυβερνήσεω ς και ίδ ί- λ ίδ α έμμεσοι σ π ο ρ α δ ικ α ί π λ η ρ ο φ ο ρ ία ι, τάς

; τή ς τ υ ρ α ν ν ία ς του Ά λ ή Π ασ ά». ( Ά . ό π ο ια ς δ β ιο γ ρ ά φ ο ς Γ ο ΰ δ α ς ε π ιχ ε ιρ ε ί νά

οΰδα ένθ. άνω τ. σ. 29 9 ). Τ ό σύγγραμα θέση υπό ορθήν κ ρ ιτικ ή ν θ ε ώ ρ η σ ιν . Τ ό

ύτο, τό ό π ο ιο ν έκ φ ή μ η ς μ ό νο ν έ γ ν ώ ρ ιζε α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό ν τώ ν κ ρ ίσ εω ν αυτού ούδένα

ί ό Γ οΰδας μή δ υ ν η θ ε ις νά άνευρη τότε λόγον έχομεν νά θέσω μεν υπ ό α μ φ ιβ ο λ ία ν

τίτυ π ό ν του ουδέ ε ις τήν Ε θ ν ικ ή ν Β ι- καί παρά τό γεγονός τού προς τον Ψ α λ ί-

ιο θ ή κ η ν , θ ά μάς απασχόληση κατω τέρω δαν σ υ γ γ ε ν ικ ο ύ έξ α γ χ ισ τε ία ς δεσμού τής

τενέστερον, δ ιό τι ε ίς τό βαθυστόχαστον ο ικ ο γ έ ν ε ια ς Γ οΰδα .

υτο έρ γο ν τω ν ν εα ν ικ ώ ν χρόνω ν άποτυ- Ά μ εσ ω τέρ α ν όμ ω ς κ α ί έτι ά ν τ ικ ε ιμ ε ν ι-

ίύ ν τ α ι κ υ ρ ίω ς, άν καί ούχί ώ λοκληρω μέ- κ ω τέρ α ν ά ν τ ίλ η ψ ιν περί τού άπασχολοΰν-

ι, αί θ ρ η σ κ ε υ τικ ά ! π ε π ο ιθ ή σ ε ις του τος ή μ ά ; ζητήματος θ ά έσ χ η μ α τίζω μ εν βε­

αλί δ α . β α ίω ς έξ ά ν α κ ρ ίσ ε ω ς α υτώ ν τούτω ν τώ ν

Δ ιά το ιο ΰ τω ν ε π ιχ ε ιρ η μ ά τ ω ν άναλαμ- σ υγγρα φ ώ ν τού μεγάλου άνδρός. Ε Ις ταύ-

ν ε ι, πολύ δρθώ ς, δ Γ οΰδας νά δώ ση τήν τας θ ά πρ έπη νά δ ια τ υ π ώ ν η ούτος τήν

θήν έ ν ν ο ια ν τ ω ν π ςός τον Ά λ ή ν σχέσε- κ ο σ μ ο θ εω ρ ία ν κ α ί β ιο θ ε ω ρ ία ν αυτού, τήν

ον το ύ Ψ α λ ίδ α κ α ί νά άνασκευάση τήν π ίσ τιν το υ έν γένει δσ ο ν ά φ ορά ε ις τά μ ε­

bi α κ ρ ισ ία ς καί ά θ υ ρ ο σ τ ο μ ία ς αυτού τα φ υ σ ικ ά ή θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ά ζη τή μ α τ α κ α ί τά ς

|;η μ α τ ισ μ έ ν η ν γνώ μην. Τ α ΰτη ν δεν άπο- ά ντι λ ή ψ ε ις του ε ίδ ικ ώ τε ρ ο ν π ε ρ ί τώ ν αλη­

ρΰει μέν τ ε λ ε ίω ς καί δ ίδ ιο ς δ Γ οΰδας, θ ε ιώ ν τής χ ρ ισ τια ν ικ ή ς θ ρ η σ κ ε ία ς, τήν
!*ά τ ή ν ά π ο δ ε ικ ν ι'ε ι έν πάση π ε ρ ιπ τώ σ ε ι ό π ο ια ν μέν α υτός ώ ς ‘Έ λ ? < η ν έ γ ν ώ ρ ιζ ε καί
παρεξηγουμένην καί ύπερβαλλομένην καί έπρέσβευεν υπ ό τήν π ά τρ ιο ν ο ρ θ ό δο ­
^ τω ν α ν τ ιπ ά λ ω ν . «Τ ήν ά θ υ ρ ο σ τ ο μ ία ν ξον έν τή ισ τ ο ρ ία έ κ δ ή λ ω σ ιν αυτής αλλά
πόν τού Ψ α λ ίδ α ούτε ή μ ε ίς δ ια φ ιλ ο ν ι- κατά τήν δκταετή έν Β ιέ ν ν η παρα μ ονήν του
Ιμ εν ά μ φ ιβ ά λ λ ο μ ε ν δμω ς άν ήτο καί έ γ ν ώ ρ ισ ε καί έσποΰδασε ταΰτην καί υπό
ον ά κ ρ ιτ ο ς ώ ς τιν ες υποθέτουν» ( Ά . τάς ε τέρας έν τή Δ ύσει ά ν α φ α ν ε ίσ α ς α ιρ ε ­
3δας έ ν θ . ά ν ω τ . σ. 2 9 6 ). Π ερ ί τώ ν συκο- τικ ό ς μ ο ρ φ ά ς ,
/τιώ ν έπί ά θ ειςχ καί θ ρ η σ κ ε υ τικ φ έν Β ε β α ίω ς δ Ψ α λ ίδ α ς ο ύ τε ε ίδ ικ ώ ς περί
ει φ ιλ ε λ ε υ θ ε ρ ισ μ φ τού Ψ α λ ίδ α δ Γ ού- τή ν θ ε ο λ ο γ ία ν ήσ χολήθη ούτε μονομερώ ς
δ ίδ ε ι τ ή ν ο ρ θ ή ν έ π ίσ η ς έ ξ ή γ η σ ιν , δτι φ ιλ ό σ ο φ ο ς ύ π ή ρ ξ εν . Π ο λ υ π ρ ά γμ ω ν καί π ο ­
ιο λ εμ ικ ή το ύ δ ιδ α σ κ ά λ ο υ έστρέφ ετο κα· λ υ σ ύ ν θ ετο ς φ ύ σ ις, ώ ς ήτο, συγκεντρώ νει
(τω ν π α ρ ε ρ μ η ν ε ιώ ν και τώ ν καταχρήσε­ ε ξ α ιρ ε τικ ά καί σ π ά ν ια δ ιά τήν εποχήν του
ι ς γ ν ή σ ια ς ο υ σ ία ς τής θ ρ η σ κ ε ία ς καί προτερήματα. ‘Ω ς εύσ τόχω ς παρατηρεί
κώ τερον το ύ χ ρ ισ τια ν ισ μ ο ύ , a t δ π ο ϊα ι ό κατά ένα α ίώ ν α βραδύτερον έκδόσας τήν
« Γ ε ω γ ρ α φ ία ν » αυτού Γ . Χ α ρ ιτ ά κ η ς,
!νέ κάελί λν ηω νσ ττεή ς ε ύσ επξαήνγι ηό ττ οη ιτ ο κς ,α τάάν τήν
μή
έπο-
τ ε λ ε ί- δ Ψ α λ ίδ α ς «κάτοχος ά φ ’ ένός ε ύ ρ ε ία ς φ ι­

Ιλ λ είψ εω ς, δρθής χ ρ ισ τ ια ν ικ ή ς ά γω γής λ ο σ ο φ ικ ή ς μορφ ώ σεω ς, έ κ δ η λ ω θ ε ίσ η ς ε ίς

δ ιδ α κ τικ ή ς δ ια φ ω τ ίσ ε ω ς . ‘Ω ς παρά- τά ε ί δ ι κ ά φ ιλ ο σ ο φ ικ ά του σ υγγράμ ματα
^μα άναφέρβι τ ό δτι «κατηγορήθη ποιδ (Α λ η θ ή εύδαιμονίαν» Πρακτικήν φ ιλ ο σ ο ­

I
490 ‘ΐωάννδυ *Ορ. Καλογήρόυ, Ύφηγητδδ

φ ία ν , Λ ο γ ικ ή ν κ λ π .) ήτο ά φ ’ ετέρου (κ α ­ π ρ ο σ φ ο ό ν η σ ις ε ίς ά ρ χ α ίζ ο υ σ α ν γλώ σσαν,

τά τό σ ύσ τη μα τω ν π ο λ υ ϊσ τό ρ ω ν τής άνα* ένφ τό λ ο ιπ ό ν έργον ε ίν α ι ε ίς άπλούστε
γεννήσ εω ς μέχρι και τού Ι Η ' α ΐώ ν ο ς) ρον ίδ ίο ο μ α . Έ κ τού δλου ύφ ους τής
γνώ σ τη ς καί πολλώ ν άλλω ν ε π ισ τη μ ο ν ικ ώ ν προσφ ω νήσ εω ς ταΰτης, ένεκα τής ό π ο ια ς,
κλάδω ν, τούς ο π ο ίο υ ς α λ λ η λ ο δ ιά δ ο χ ο ς έ δ ί- ώ ς ε ϊδ α μ ε ν ανω τέρω , ε ίχ ε χολω θεΐ καί
δαξεν έ π 'ι μακράν σ ε ιρ ά ν ετώ ν ε ις ’Ι ω ά ν ­ ό Ά λ ή Π α σ άς, θά ε κ ιν δ ύ ν ε υ ε ν ήδη ό νε­
ν ιν α , Κ έρκυραν και Λ ευκάδα». ( ’Η π ε ιρ ω ­ αρός Ψ α λ ίδ α ς νά θ εω ρ η θ ή ώ ς ε ίς τώ ν συ­
τικ ά Χ ρ ο ν ικ ά 6, 1931 σ. 32 - 33 ). νή θ ω ν ίδ ιο τ ε λ ώ ν αυλοκολάκω ν, ό ο π ο ίο ς
Σ υ σ τη μ α τικ ή ν ερευνάν καί έκ θ εσ ιν τού κάμνει κ α τά χ ρ η σ ιν ε γ κ ω μ ίω ν προς τή^ πα-
φ ιλ ο σ ο φ ικ ο ύ σ υ σ τή μ α το ς τού Ψ α λ ίδ α β ά ­ ν ίσ χ υ ρ ο ν τότε ρ ω σ σ ίδ α α ύ το κ ρ ά τειρ α . Π ρο-*
σει τώ ν σ υ γγρ α φ ώ ν αυτού, εκ τή ς ο π ο ία ς σ ε κ τ ικ ώ τ ε ρ ο ν δμ ω ς έξετάζω ν τις τά π ράγ­
θ ά προέκυπτε και ή περί τώ ν γ ε ν ικ ω τέ ρ ω ν μ α τα δ ια π ισ τώ ν ε ι, δτι τό βαθΰτερον α ίτ ι­
καί ε ίδ ικ ω τέ ρ ω ν θ ρ η σ κ ε υ τ ικ ώ ν του π ε π ο ι­ ον τώ ν υπέρμετρω ν ε κ ε ίν ω ν έ γ κ ω μ ια σ μ ώ ν |
θή σ εω ν ε ίκ ώ ν , δεν θ ά έ π ιχ ε ιρ ή σ ω μ ε ν εν­ ή το τό δτι καί ό Ψ α λ ίδ α ς σ υ ν εμ ερ ίζετο τά ς]
τα ύ θ α , χ ω ρ ίς νά γ ν ω ρ ίζ ω μ ε ν μ ά λ ισ τα τήν ε λ π ίδ α ς πολλώ ν τότε ομογενώ ν περί ε π ι­
σ τιγ μ ή ν κατά τήν ο π ο ία ν χαράσσονται αι κ ε ίμ ε ν η ς άπελευθερώ σεω ς τής υποδούλου;
παρούσ α ι γ ρ α μ μ α ί, άν ε ις τά υπ ό τού κ. π α τρ ίδ ο ς δ ιά τής β ο ή θ ε ια ς τής ό μ ο δ ό ξ ο υ ||'
Λ εάνδρου Β ρ α ν ο ύ σ η ά ν α γ γ ε λ ό μ ε ν α ω ς ε ίς τό χ ρ ισ τια ν ικ ή ς μεγάλης δυνάμεω ς, τ ή ς ό ρ θ ο · |( ν
ά φ ιερ ω μ έν ο ν ε ις τ ο ν ’Α θ α ν ά σ ι ο ν Ψ α λ ίδ α ν δό ξο υ Ρ ω σ σ ία ς. Ο ύτω α π ο τ ε ιν ό μ ε ν ο ς πρός|
τεύχος τ ή ς « ’Η π ε ι ρ ω τ ι κ ή ς Ε σ τ ία ς » ύ π ’ α υ­ τή ν Α ικ α τε ρ ίν η ν γ ρ ά φ ε ι, (ε ίς τή ν ά φ ιέρ ω Φ ^
τού δ η μ ο σ ιευ θ η σ ό μ εν α νέα κ ε ίμ ε ν α τού σ ιν )* « Τ α ΐς Σ Α Ι Σ ούν ά κ τίσ ι καί ή Έ λ -J
Δ ιδ α σ κ ά λ ο υ δεν θ ά π ε ρ ιλ α μ β ά ν ω ν τα ι καί λάς ή τό πάλα ι μέν ένδοξός τε καί ε ύ δ α ί- |θ
τμ ή μ α τα , δυνάμ ενα νά δ ια φ ω τ ίσ ω σ ί π ω ς μα>ν δ ιά τήν ’Α θ ή ν α ν καί τον Ά ρ η ν ’ νυν*
π λη ρέσ τερον καί τό περί τώ ν θ ρ η σ κ ε υ τ ι­ δέ άδοξος καί δυστυχής δ ιά τόν τώ ν βα ρ-^ i
κώ ν τού άνδρός π επ ο ιθ ή σ εω ν ζήτημα. β ά ρ ω ν θ λ ίβ ο ν τ α καί έ π ιβ α ρ ύ ν ο ν τ α ζ υ γ ό ν ,i f
Ε ν τ α ύ θ α έ π ιθ υ μ ο ΰ μ ε ν νά γ ν ω σ το π ο ιή σ ω - ψ υχρά ούσα, θ ε ρ μ α ίν ε σ θ α ι ήρξατο, καί£
μεν σ χ ε τ ικ ά τιν α βάσει τού ν εα ν ικ ο ύ αλλά τάς χ ε ΐρ α ς έ κ τε ίν ε ιν , κ α ί τφ νφ ώ ς πα ρ ο ΰ-;
βαθυσ τοχάσ του έργου τού Ψ α λ ίδ α , περί ναν όράν Σ Ε τήν αυτής ά ν τ ιλ α μ β α ν ο μ έ -
τού ο π ο ίο υ δύνα τα ι νά λεχθή, δτι α ποτε­ νην καί ΰ π ε ρ α σ π ιζ ο μ έ ν η ν , καί τού δ ε ι ν ο ύ !·■'
λεί δ ια τ ΰ π ω σ ιν τού θ ε ο λ ο γ ικ ο ΰ μάλλον ή ζυγού λ υ τ ρ ω σ ο μ έ ν η ν ... Σ Ε φ η μ ί, κ ρ α τ α ιο · |< ’
τού φ ιλ ο σ ο φ ικ ο ύ , ώ ς σ υνή θω ς ν ο μ ίζ ε τ α ι, τάτη ! προσδοκά, επ ί Σ Ε ε λ π ί ζ ε ι, κ α ί έ λ π ί-f:
συστήματος τού Ί ω α ν ν ίτ ο υ σ οφ ού. Τ ο ιο ΰ - ζουσα ούκ έ π α ισ χ υ ν θ ή σ ε τ α ι...» . Π ό ν ο ς λ ο ι·|.

τον ε ίν α ι π ρ ά γμ α τι τό π ρ ο α να φ ερ θέν έρ- πόν βα θύς προς τήν δ υ σ τ υ χ ο ύ σ α ν π α τρ ίδ α !

γον « ’Α λ η θ ή ς Ε υ δ α ιμ ο ν ία » , τό ό π ο ιο ν α π ο τ ε λ ε ί τό έ λ α τ ή ρ ιο ν τή ς ά φ ιερ ώ σ εω ς του**
έγρα ψ εν ό Ψ α λ ίδ α ς ε ις η λ ικ ία ν μ ό λ ις ε ίκ ο σ ι β ιβ λ ίο υ τούτου ε ίς τήν Α ίκ α τε ρ ίν η ν τη ν?'

τεσσάρω ν ετώ ν εν Β ιέ ν ν η καί έξέδω κεν Μ εγάλην. ;Ι?

εκεί τφ 1791 ε λ λ η ν ισ τί κ α ί λ α τ ιν ισ τί εν τ φ Έ ξ ϊσ ο υ βα θύς καί μεγαλεπήβουλοδ-
α ύ τφ τό π φ υπό τον πλή ρη τίτλ ο ν , «Ά ?^η- ε ίν α ι ό σκοπός, δ ιά τόν ό π ο ιο ν ό Ψ α λ ίδ α ^ Ι

θ ή ς ε υ δ α ιμ ο ν ία , ήτοι β ά σ ις πάσης θ ρ η ­ ε π ιχ ε ιρ ε ί τήν παρούσαν σ υ γ γ ρ α φ ή ν , ώ ς εΙ$|

σ κ ε ία ς σ υ ν τ ε θ ε ίσ α υπό ’Α θ α ν α σ ί ο υ Π έτρου τά προλεγόμενα « Τ φ ά ν α γ ιν ώ σ κ ο ν τ ι» εξη-Ι

Ψ α λ ίδ α τού έξ Ί ω α ν ν ίν ω ν ε!ς τήν απλήν γ εί. Ε π ιθ υ μ ε ί νά στερεώ ση καί νά κατο*:

δ ιά λ ε κ το ν κ α ί υ π ό τού α υτο ύ ε ίς τή ν Λ α τ ι­ χυρώ ση τήν π ίσ τ ιν ε ίς τάς β α σ ικ ά ς εκ είν ο ι» 'f

ν ικ ή ν μ ε τ α φ ρ α σ θ ε ΐσ α . Τ όμ ος Α ' εν Β ιέ ν ν η άρχάς ή αποδοχή τώ ν ο π ο ίω ν υπό τ ο ύ λ<Η

τή ς Α υ σ τ ρ ία ς, 1791». (Σ ε λ ίδ ε ς πυκνοτυ- γ ικ ο ΰ α νθρ ώ π ου καί ή έν τφ β ίψ έφ α ρ -,ί

π ω μ ένα ι ά μ φ ο τέρ ω ν τώ ν κ ε ιμ έ ν ω ν 40 7 ). μ ογή επεξεργάζεται τήν αληθή καί πρ<χγύ

Τ ό β ιβ λ ίο ν ά φ ιε ρ ο ΰ τα ι «Τ ή κ ρ α τα ιο τ ά τη μ α τικ ή ν ε υ δ α ιμ ο ν ία ν , τήν π λ ή ρ ω σ ιν αΰτοή?

κ α ί* εύ σ εβ εσ τά τη μεγάλη κ υ ρ ί< * κ υ ρ ί $ Α ι­ τούτου τού σκοπού καί τής ε ν ν ο ία ς ifLj·

κατερίνη τή Β ' Ί μ π ε ρ α το ρ ίσ σ η πάσ ης ζω ής. 'Ω ς το ια ύ τα ς άρχάς δ ια κ η ρ ύ σ σ ε ι φ *

Ρ ω σ σ ία ς κτλ. κτλ. κ τ λ . » . Π ρ ο τ ά σ σ ε τ α ι δ έ Θεού, τ ή ν ‘ Α θ α ν α σ ί α ν τ ή ς ψι^

ΰ π α ρ ξ ιν τού

fiQ O f τή ν Ιδίαν καί μακρά κολακευτικότατη χης, τήν μετά θάνατον αντίδοσιν# (δηλαδή
 Αί θργρκδυτικαί πεποιθήσεις του 'Αθανασίου Ψαλίδα 401

! α ν τ α μ ο ιβ ή ν τοΰ α γα θού και την τιμ ώ · τον κόσμον», επί το ιο ΰ τω ν λ ο ιπ ώ ν γ ρ α φ ι­

'ν τ ο υ κακού) καί τέλος τήν έ λ ε υ θ 'ρ .α ν κώ ν χ ω ρ ίω ν σ τη ρ ίζετα ι ή υπό τώ ν Ε λ λ ή ­
α νθρώ που. \Α λ λ 9 ακόμη σ π ο υ δ α ιο - νω ν Π ατέρω ν κ υ ρ ίω ς α ν α π τυ χ θ ε ΐσ α δ ιδ α ­
»ν φ α ίν ετα ι ε ις τό ε γ χ ε ίρ η μ α τον Ψ α - σ κ α λ ία περί τής φ υ σ ικ ή ς καλούμενης ά πο-
( ή π ρ ό θ εσ ίς του, ό π ω ς τάς άρχάς ταύ- καλΰψ εω ς. Π ρ ό κ ε ιτα ι δηλαδή περί τής
οτάς α π ό δ ε ιξ η και τάς κατοχυρώ οη ώ ς α λ ή θ ε ια ς δ τι ο ί ά ν θ ρ ω π ο ι δ ιά τώ ν φ υ σ ικ ώ ν
γκ α ία ς καί άκλονήτου; ο ύ /ί βάσει του α υτώ ν προσόντω ν, ήτοι τοΰ νοΰ καί τής
ρ ω π ίν ο υ ορθού λόγου κατά τήν συνή* ε λ ε υ θ ε ρ ία ς, τά ο π ο ία Ινεφ υ τεΰ θ η σ α ν ε ίς
ιν τω ν συγχρόνω ν του μεγάλω ν όρθο- αυτούς υπό τοΰ Θ εοΰ κατά τήν δ η μ ιο υ ρ ­
α τώ ν φ ιλ ο σ ό φ ω ν , Γ ερμ α νώ ν κ υ ρ ίω ς γ ία ν καί δεν ά πω λέσ θη σ α ν ό λ ο κ λ η ρ ω τικ ώ ς
Γάλλω ν, οί ό π ο ιο ι, καί Ιδ ίω ς οΐ δεΰ- μετά τήν δ ιά τής α μ α ρ τ ία ς έπελθοΰσαν
η , τάς άνήρουν ε π ίσ η ς π ο λ λ ά κ ις δ ιά π τ ώ σ ιν , δΰνανται νά έχω σι γ ν ώ σ ιν τιν ά
« ίδ ιο υ μέσου, αλλά βάσ ι αυτής ταύτης περί τώ ν ύ ψ ίσ τω ν α λ η θ ε ιώ ν , νά δ ια τη ρ ώ -
•θ εία ς Ά π ο κ α λ ύ ψ ε ω ς . Ε ις ταΰτην δ ίδ ε ι σ ιν ίχ ν η τής θ ε ο γ ν ω σ ία ς καί τοΰ ή θ ικ ο ΰ
•π ρ ο τε ρ α ιό τη τα καί ταΰτην θέτει ό Ψ α - αυτώ ν α ισ θ η τ η ρ ίο υ δ ιά τήν κατά τον η θ ι­

;ς, ο ύ χ ί απλώ ς κ η ρ υ γ μ α τ ικ ώ ς αλλά άνα- κόν νόμον σ υ μ π ε ρ ιφ ο ρ ά ν τω ν καί προ ή

κώ ς έ π ισ τη μ ο ν ικ ώ ς, ΰπεράνω πάσης ά \'ε υ τ ή ς δ ιά τοΰ Θ εοΰ άπ* ε υ θ ε ία ς εν Χ ρ ι-
? ω π ίν η ς γνώ σεω ς καί πάσης λ ε ιτο υ ρ * στφ δω ρουμένης χ ά ρ ιτ ο ς, τής άναγεννώ -
του δρθοΰ λόγου, δ ιά της ό π ο ια ς σης τον ά νθρω π ον. Κ α ί ό Ψ α λ ίδ α ς λ ο ιπ ό ν
ιο ί τώ ν Φ ιλ ο σ ό φ ω ν κ α τα σ κ ε υ ά ζ ο υ σ ιν ά πα ντώ ν ε ίς τήν ανω τέρω μ ν η μ ο ν ε υ θ ε ΐσ α ν
ΐη ς μ ία ν θ ρ η σ κ ε ία ν μέ π ε ρ ιε χ ό μ ε ν ο ν έν σ τα σ ιν δ ιε υ κ ρ ιν ίζ ε ι θ ε ο λ ο γ ικ ώ τα τ α δτι
τάς ανω τέρω τέσσαρας β α σ ικ ά ς άρχάς ό Π α ύλο; καί οί Π α τέρες ά ν α γ ν ω ρ ίζ ο ν τε ς
'■■■ μ έ πηγήν αυτώ ν τον ορ θόν λόγον μό- φ υ σ ικ ά ς λ ο γ ικ ά ς δ υ ν ά μ ε ις ε ίς τον ά ν θ ρ ω ­
ΙΚ α τά τούτο α κ ρ ιβ ώ ς θ εω ρ εί τό ερ­ πον προς γ ν ώ σ ιν τοΰ Θ εοΰ καί τοΰ καλοΰ
ίο υ ω ς πρω τότυπον ό νεαρός ήμ ώ ν σό­ δεν ά π ο λ υ το π ο ιο ΰ ν τον ο ρ θ ό ν λόγον τοΰ
ι « ε π ε ιδ ή κανένας έω ς τήν σήμερον δεν α νθρώ π ου, αλλά θέτουν καί τοΰτον υπ ό
ε ιξ ε ν , δτι ή Ιδέα αυτώ ν τώ ν α λ η θ ε ιώ ν τήν πρώ την, τήν άρχέγονον Ά π ο κ ά λ υ ψ ιν
ιτ φ τοΰ νοός φ ω τί ε ΰ ρ η τα ι, άλλ9 υπό τοΰ Θ εο ΰ ’ «Ο ί Π ατέρες καί ό Π α ΰλος ήσαν
Α Π Ο Κ Α Λ Υ Ψ Ε Ω Σ ^ προήλθεν». #( Ή μετά τήν Α Π Ο Κ Α Λ Υ Ψ ΙΝ α υτώ ν τώ ν
κ ε φ α λ α ίω ν γραφ ή υπ ό τοΰ Ψ α λ ίδ α ). ιδ ε ώ ν , ά φ 9 οΰ δηλαδή ήσαν γνω σταί ε ίς
τον δ υ ϊσ χ υ ρ ισ μ ό ν του, δτι «αΰται αί τούς ά νθρ ώ π ο υ ς α ΰ ια ι αί ίδ έ α ι, οτι ό κ ό­
εια ι υπό τοΰ Θ Ε Ο Υ προήλθον» λαμ- σμος το ΰ τ ο ς ε ίν α ι έ κ τισ μ έ ν ο ς, εκ τοΰ μηδε·
ύ π 9 ό 'ψ ιν καί ένδεχομένην έν σ τα σ ιν νός, καί α κολούθω ς δν συμβεβηκός, καί
»«δλοι οί θ ε ιο ι Π ατέρες καί αυτός δτι η μ ε ίς έχομεν άλλην ο υ σ ία ν εν ε α υ τ ο ίς
:ίο ς Π α ύ λ ο ς λέγουν, δτι τφ τοΰ νοός άϋλον καί ά φ θα ρτον, καί τά το ια ΰ τα , καί
%δ η λ α δ ή φ υ σ ικ ά ή μ π ο ρ ο ΰ μ ε ν νά γνω - ώ ς τούτω ν ήδη τώ ν ιδ ε ώ ν εγνω σ μένω ν
j* ev τ ο ν Θ ε ό ν » σ υμ φ ώ νω ς προς τό τοΰ ο μ ιλ ο ύ ν οί Π α τέρες καί αυτός ό Π αΰλος
ου, «τά γάρ αόρατα τοΰ Θ εού από ύποθέτοντες τήν πρώ την Α Π Ο Κ Α Λ Υ Ψ ΙΝ
ως κόσμου το ίς π ο ιή μ α σ ι νοούμενα τήν ά π 9 αρχής τω πρώ τω άνθροόπψ γεγενη-
} ά τα ι, ήτε α ΐδ ιο ς αΰτοΰ δ ΰ ν α μ ις καί μένην, κ α ί τούτο δ ε ικ ν ύ ε τα ι α πό τά ς ’Α π ο ­
ΐς, ε ίς τό ε ίν α ι αΰτοΰς άναπολογή- λ ο γ ία ς τώ ν Π α τέρω ν, έν ο ίς α γ ω ν ίζο ν τα ι
. Έ π ί τοΰ χ ω ρ ίο υ τοΰτου τής προς νά δ ε ίξ ο υ ν π ά ντα τούς ‘Έ λ λ η ν α ς υπ ό τής
ιίο υ ς Ε π ισ το λ ή ς τοΰ Π αΰλου καί έπί Α Π Ο Κ Α Λ Υ Ψ Ε Ω Σ ά ρ ύ σ α σ θ α ι» . (Έ ν τφ
ιο ίω ν άλλω ν, ώ ς π .χ . έπί τοΰ προς π ρ ο λ ό γφ , ά νευ α ρ ιθ μ ο ύ σ ε λ ίδ ο ς). Τ ή ν ά π ο -
’Α θ η ν α ί ο υ ς λόγου τοΰ ίδ ιο υ ε ίς τάς ψ ίν του ταύτην κατοχυρώ νει π ερ α ιτέρ ω δ ιά
εις τ ώ ν ’Α π ο σ τ ό λ ω ν καί έπ ί τοΰ με- καταλλήλω ν χ ω ρ ίω ν έκ τοΰ Π α ύλου ώ ς καί
ιν ό ο υ Π ρολόγου τοΰ κατά Ίω ά ν η ν δ ιά δξυνουστάτου δ ια λ ε κ τικ ο ύ σ τ ο χ α σ μ ο ύ ..
γ έ λ ιο υ , δπου περί τοΰ π ρ ο α ιώ ν ιο υ 9Α π ο κ ρ ο ύ ω ν τήν δυνατότητα τής a p ri<
ι) τ ο ΰ Θ εοΰ λέγεται 8 ti «ήν τό φ ω ς, o ri ν ο η τ ικ ή ς καταλήψ εω ς τώ ν τεσσάρω ν

Κΐζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις έκβίνων βασικών αρχών καί κυρίως τής
404 ‘ίωάννου ‘Ορ. Καλογήρου, Ύφηγήτου

ε π ισ τη μ ο ν ικ ό ν σ τά δ ιο ν του ά ν δ ρ ό ς *. Ά λ λ α ούτε καί δ ιά τόν ώ ρ ιμ ο ν δ ιδ ά σ κ α λ ο ν τω ν

Ί ω α ν ν ίν ω ν δυνάμ εθα νά παραδεχθώ μεν
εξ έ λ ιξ ιν ά π ό τω ν σ υ ν τη ρ η τικ ώ ν θ ρ η σ κ ε υ τ ι- '
1. Καί εις τό περί Ψαλίδα σύντομον άρ- κώ ν α ρχώ ν ε ίς την κ ο σ μ ο θ ε ω ρ η τικ ή ν καί
θρον εν τφ Έγκυκλοπαιδικφ Λεξικφ τού Έλευ- β ιο θ ε ω ρ η τ ικ ή ν ε λ ε υ θ ε ρ ο φ ρ ο σ ύ ν η ν , ε φ ’δ σ ο ν
θερουδάκη άναγιγνώσκομεν ότι είς τό υπό τό α ν τ ίθ ε το ν σ υνήθω ς σ υ μ β α ίν ει ε ίς την
ερευνάν εργον τού Ψαλίδα έκδηλούται «ό σκε­
πτικισμός» τού άνδρός. (Τομ. 12. σ, 1016). Τού­ ε ξ έ λ ιξ ιν τώ ν υ γ ιώ ν μεγάλοον π ρ ο σ ω π ικ ο τ ή · *

τον όμως 6 Ψαλίδας αποκρούει ρητώς π.χ. είς τω ν. Μ εταξύ δε το ύ τω ν εχομεν λόγους νά
τό προοίμιον* «Αυτά λοιπόν είναι τα αποτελέ­ συγκαταλέξω μεν καί τό εκλεκτόν τέκνον
σματα δπου ακολουθούν, άν τινας ήθελε βιά- τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν Α θ α ν ά σ ιο ν Ψ α λ ίδ α ν πα·
σηται τον νούν του νά εύγη έξο) άπό τά όριά
του, άπό εκείνα λέγω τά όρια, δπου ό πάνσο­ ραβλέποντες τάς τυχόν α δ υ ν α μ ία ς τού χα-
φος Θεός τού εβαλε, καί όχι μόνον αυτά, άλλ* ρακτήρος, α ί ό π ο ΐα ι ε ις τό κ α τα θ λ ιπ τικ ό ν
άκόμι καί άλλα ώς ή Πανθεΐα, καί ό Σκεπτι­ καθεστός κ α ί π ε ρ ιβ ά λ λ ο ν τώ ν * 1 ω α ν ν ίν ω ν
κισμός ό άνοητός τε καί άνόητος, τά όποια είναι της εποχής τού Ά λ ή Π α σ ά δεν θά ήτο
τά πλέον όλεθριώτατα είς τον άνθρωπον> βλέ­
πε και σελ, 304. Άλλως εχει τό ζήτημα,^ άν δυνατόν ουδέ υπό τής ίσ χ υ ρ ο τ έ ρ α ς ά νθρω - ^
υπό τον «σκεπτικισμόν» εννοεί ό άρθρογράφος π ίν η ς φ ύσ εω ς καί θελήσεω ς νά έξ α λ ειφ θ ώ -
τού Λεξικού καί άλλοι τόν άντιορθολογισμόν σι τε λ ε ίω ς.
τού Ψαλίδα. ΙΩΑΝΝΗΣ ΟΡ. ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ

ΤΟΥ Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Υ ΨΑΛΙ ΔΑ

Ταλαίπωρη άνθρωπότητα ! Σέ πόσα άτοπα, κατανταίνεις, άπό , κάτω σέ τυ­

ραννική κυβέρνηση ! . . '
(περιοδ. «’Εστία» Ζ' 1879, α. 147)

Τώραοί "Ελληνες είναι άνάγκη νά φιλοτιμηθοϋν νά κάμουν μεγάλα πράγματα ;ί1

καί άξια καί τής δδξης των καί τοΟ έπιχειρήματδς των . . . ~ ·
(Έπιοτολή πρός τόν ’Αλίς. Μαοροκορίάτο, 18 Ίαν. 1824) .,8
* , / Μ
Άμποτε ή θεία Δίκη νά άστραποκάψη μέν τούς κακδφρονας καί Ιχθρού{^|
τής εότυχίας καί δδξης τής Ελλάδος καί νά φωτίση τούς "Ηρωας —καί πολιτικούς
καί πολεμικούς — νά έμποδίσουν τούς κακεντρεχείς καί οίηματίας I
(Έηιβτολή πρός τόν ΜαυροκορΜτον, 18 Ίαν» 1824)
/ΜΗΤΡΙΟΥ Σ. ΣΑΛΑΜΑΓΚΑ

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΡΓΑ

ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΨΑΛΙΔΑ
Εισαγωγικό σημείωμα 6. — Σελ. 3 7 1 -3 7 2 , κενές.
” Α π ό τον πατέρα μου, ε ίχ α ν π ε ρ ιέ λ θ ε ι 7 . — Π ρ ιν από τ ό τε λ ε υ τ α ίο α υτό φ ύ λ ­
•ν κ α τ ο χ ή μ ο ί ' , δ υ ο χ ε ι ρ ό γ ρ α φ α ανέκδοτα λο, παρεμβάλλονται τρ ία φ ύλλα π ιν ά κ ω ν
α του ’Α θ α ν ά σ ι ο υ Ψ α λ ίδ α , τά ό π ο ια καί σ χ ε δ ίω ν (η λ ια κ ο ύ συσ τήματος, ανέμ ω ν
α νώ τατα προέρχονται α πό τά κ α τ ά λ ο ιπ α κ τ λ .) τά δυο τε λ ε υ τ α ία , έχουν δ ια σ τά σ εις
(β ιβ λ ιο θ ή κ η ς Τ σ ιγ α ρ ά . Τ ά χ ε ιρ ό γ ρ α φ α 0 ,4 0 5 X 0 ,5 0 5 του μ.
ά, είν α ι : ή Γεωγραφία καί ή Με - *
(Υοοική. Σ το πρώ το μ έρος τής Γ ε ω γ ρ α φ ία ς, άνα-
φ έρονται π ε ρ ισ τα τικ ά χρο νο λ ο γο ύ μ ενα ίσ α ­
ιτ ο μ η π ε ρ ιγ ρ α φ ή τω ν χ ε ιρ ο γ ρ ά φ ω ν
με τά 1816 («..Λπόκτησαις [π ο ύ εκαμε
α ' — Γ ε ω γ ρ α φ ία
ή Ρ ω σ σ ία ] εως τού 1Η16»),
Τ δ χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο ε ΐν ε δεμένο με δέρμα'
Π α ρ α θέτοντα ι α ν τ ίγ ρ α φ α τω ν τ ί -
δ ια σ τ ά σ ε ις 0 ,2 1 X 0 ,1 5 του μ ., καί
τ λ ω ν τού πρώ του καί δεύτερου μέρους :
τ ε λ ε ίτ α ι σ υ ν ο λ ικ ά , από τ ρ ια κ ό σ ιε ς έβ-
ηντα δυο σ ε λ ίδ ε ς, χ ω ρ ίς α ρ ίθ μ η σ η , (Γεωγραφία, σελ. 3η)
Ιξ ή ς: Μέρος πρώτον Γεωγραφία σύντο
1 . — Σελ. 1 * 2 , κενές. μον είς απλήν φράοιν, ύπο
2 . — Σελ. 3, τίτλ ο ς του πρώ του μέ- 9Αϋανασίου Πέτρου Ψα
ο π ω : παραθέτεται π ιο κάτου. λίδα έξ Ηωαννήνων
3. — Σελ. 4, τό π ρ ο ο ίμ ιο ν . σνντεΰεν και πάρ αυτού πλή
4. — Σελ. 5 * 2 5 2 , τό κ ε ίμ ε ν ο το υ π ρ ώ τ ο υ στης επιμελίας διορϋωϋέν ,
> υ ς : «Περί γεωγραφίας γενικώς, περί Ά ντιγραφέν διά χειρός
ΐόπης (Αύτοκρ. Τουρκίας, ρουΣίας, 9Ιωον άναγνώοτον εκκό
ϊσ, σβεκίασ, δλλάνδασ καί κάτω χω· μης πέρα τού ά
, Γαλλίας, 'Ισπανίασ, πορτοΓαλλίας, σπροποτάμον
.μάρκας, βρετανίας, Γερμανίασ, ελβε· 9Ε ν ετι 1819 Αύγουστον 15:
, προνσσίασ, Ιταλίας), περί *Αφρικής, καί έδέϋη ύπαυτού · *
Α σ ία ς, περί 9Αονστραλίας, περί
ιρικής». (σελ. 229η)
5 . — Σελ. 2 5 3 * 3 7 0 , ό τίτλ ο ς του δεύ- Μέρος Βον Γεωγραφία συν
ι> μ έ ρ ο υ ς , δ π ω ς π α ρ α θ έ τ ε τ α ι π ι ο κάτου, τομον ύπδ 9Αθανασίου Πέτρου
Θεωρία της γεωγρα -
τό κ ε ίμ ε ν ό τ ο υ : « Ψαλίδα συντεΰέν
, των κυριωτέρων γεωγραφικών
περί
[λημάτων, όπου λύονται μέ την οφαί- * Μέ κόκκινο μελάνι. Μετανενέοτ&ρες διορ-
\περϊ τον πολίτικου ένιαυτον ή καλεν· Θώαεις μέ μαύρο μελάνι επιμελβ/ας άναγνώστου,
κόμης, πέρα, 1809* τό κάτω τμήμα τής σελί­
ον, περί ΐνδικτιώνος καί άλλων χρο- δας, elve αποκομμένο, φαίνονται 9έ Υπολείμ­
'V περιόδων» < ματα γραφής,
 'Mt

m Λ η μ η τρ ίο ο Σ α λ α μ ,ά γ κ Λ

και παρ* αυτόν Γεωγραφίας του *Α θ. Ψ α λ ίδ α , τής κατο-

πλήστης έπι χής του Γ . Χ α ρ ιτά κ η , δ η μ ο σ ιεύ τη κ α ν στα t
Μελείας διορθωθύν Ή π ε ι ρ ω τ . Χ ρ ο ν ι κ ά τού 1931, ,
9Αντιγραφθεν διάχυρός 9Ιω ον Διμη Τ εύχος Α ' καί Β ', α ν τ ίγ ρ α φ α από όλό- ;
τρίον Ψύχω εκ κόμης πήρα κλήρο τό τμήμα της τό άναφερόμενο στην ψ-
1 6 1 9 · % Ιουλίου * 24 * Ε υ ρ ω π α ϊκ ή κ α ί ‘Α σ ι α τ ι κ ή Τ ο υ ρ κ ία . Τό ί
τμ ή μ α ε ιδ ικ ώ τε ρ α τό άναφερόμενο στην 1
/ Γ — Μεταφυσική
‘Ή π ε ι ρ ο , έχει δ η μ ο σ ιευ θ εΐ κ α ί από τό Ν . ^
Τ ό χ ε ιρ ό γ ρ α φ ό ε ιν ε δεμένο με χ α ρ τό ν ι,
Γ ι α ν ν ό π ο υ λ ο , α π ό χ ε ι ρ ό γ ρ α φ ο ε κ τ ε - jj
έ χ ε ι δ ια σ τ ά σ ε ις 0 ,1 5 5 X 0 ,1 2 το υ μ ., συνο
νέστερο κ α ί πληρέστερο; στήν εφ η μ ερ ίδ α
λ ικ ά δε 164, χ ω ρ ίς α ρ ίθ μ η σ η σ ε λ ίδ ε ς.
τού Β όλου « Λ α ϊκ ή Φ ω νή» (1 4 — 19 Ό κ· ^
1 . — σελ. 1 - 6 , κενές.
τώ βρη από ^
1 9 2 8 ), κι α ν α δ η μ ο σ ιεύ τη κ α ν
2. — σελ. 7, ό τίτλ ο ς «μεταφυσική
το X . Σ ο ύ λ η , σ τ ή γ ι α ν ν ι ώ τ ι κ η έ φ η ·
19Αθανασίου Ψαλίδα». μ ε ρ ί δ α « ‘Ή π ε ι ρ ο ς » ( 2 6 — 3 0 Μ ά η 1 9 2 9 ) . $
3 . — σελ. 8, κ ενή .
4 · — σ ε λ . 9 - 6 3 : Περί μεταφυσικής εν
χύνει» ( § § 1 - 1 9 3 ) * , , ;
Π α ρ α θέτου μ ε π ιο κάτου α ν τ ίγ ρ α φ α £
5 . — σελ. 6 4 - 8 7 : Ζ Ζ ε ρ ί Κοσμολογίας
α π ό α π ο σ π ά σ μ α τ α τ ή ς Μεταφυσικής. }
γενικώς ( § § 1 - 7 0 ) . Δ ε ν ε ίμ α ι σ έ θ έ σ η ν ά κ ρ ίν ω α ν τό χ ε ΐ·;
6 . — σ ε λ . 8 8 - 1 5 3 : Π ν ενματολογ ία ,
ρ ό γ ρ α φ ο τή ς Μ ε τ α φ υ σ ικ ή ς , ε ίν ε κ ι* α υ τ ο ί
την λογικήν ψυχολογίαν και φυσικήν θεο­ α ν τ ί γ ρ α φ ο ( δ π ω ς ή Γ ε ω γ ρ α φ ί α ) ή α υ τ ό · | »
λογίαν περιέχονσα ( § § 1 - 7 7 κ α ί 1 - 1 2 1 ) . γ ρ α φ ο το ΰ Ψ α λ ίδ α . Σ η μ ε ιώ ν ω μ ό ν ο ν οτι;
7 . — σελ. 156 164, κενές.
ή Μ ε τ α φ υ σ ικ ή , δέν π α ρ ο υ σ ιά ζει τα ά ν τ ι·|;
* γ ρ α φ ικ ά ή άλλα λάθη τά ό π ο ια σ η μ ε ιώ * ;

‘Α π ό ά 'λ λ ο πα ρμ ένα χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο τής νονται στή Γ ε ω γ ρ α φ ία .

·>

ΣΤΟ ΙΧΕΙΑ Μ ΕΤΑ Φ Υ ΣΙΚ Η Σ >|

[σελ. 9} Π Ε Ρ Ι Μ Ε Τ Α Φ Υ Σ ΙΚ Η Σ ΕΝ Γ Ε Ν Ε Ι f
§ 1 Ή τώ ν κοινώ ν, καί άψηρημένω ν ά ληθειώ ν διδασ κα λία , μεταφυσική ήκουσε#'
σ / ό λ '. ο ν Αον § 2 I
Τη λέξει μεταφυσική οί νεώ τεροί τώ ν φιλοσόφων χ ρ ώ ν τα ι’ έν δέ τοΐ£
π ά λ α ι, ο ύ χΐ εΰρη τα ι είμή π α ρ ά τώ Ά ρ ισ το τέ λ ε ι τά μετά τά φυσικά.
σχόλιον Βον § 3 jj_'
Τήν μεταφυσικήν, τώ ν ά κα νθω δώ ν έννοιώ ν καί Οθλων, καί πλασμάτων],
ά π α λ λ ά ξ α ς Β όλφιος ό Γ ερμ α νός φ α ίνετα ι, ό τα ότην είς τέσ σαρα, μέρη, δηλ: όντο
λ ο γ ία ν , κ ο σ μ ο λο γία ν, ψ υ χο λ ο γία ν , καί φυσικήν θεο λο γία ν, δια νείμ α ς, καί έν αό
τ ο ΐς τά ά π ερ τ α ΐς λ ο ιπ α ΐς έπισ τή μ αις είς ά νά π τυ ξιν όπηρετήσουσιν έρμηνεύσας!:
[σελ. 10] § 4 Γ
Τή μεταφυσική τά ξει τ ά τή ς μεταφυσικής δ ό γ μ α τα πραγματευσόμεθά
π ερ ί ώ ν έν τή ά ρ χή τή ς λογικής εΓπομεν.
§ 5
*Η χρή σ ις τή ς μεταφυσικής έστί μεγίστη καί ά να γκ α ιο τά τη , δ ι’ αύτή
γ ά ρ ά ν α κ α λ ύ π τε τ α ι π ά σ α ά λή θεια , δσονφυσική τοσοΟτον καί ύπέρ φύσιν, δ1
α ύ τή ς τό τή ς π ίσ τεω ς ύπερ φ υ ές έρ ευ νά τα ι καί τό π ά γ ιο ν τα ότης, καί μή, otr
ρ ίζ ε τ α ι' έν αότή τό π ρ ώ το ν α ίτιο ν , τό α ύτό δν έξετά ζετοι, ούχ ήττον δέ καί Τμ
τή ς ψ υχής δ ϋ λ ο ν , καί μή.

* Μέ κόκκινο μβλάνΐ* μ«Ίοΐγίνέ«έρ£< 8:6ρβΰ>«ι< μέ μ«όρο μιλάνι: διά χ*«ρός, Δφμ»

Τρίου, Φόχον, πέρα· 1809.

t
 ’Αποσπάσματα άπό άνέκδοτα Ιργα τοδ Ψαλίδα 497

Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Α ον— Π Ε Ρ Ι Ο Ν Τ Ο Λ Ο Γ ΙΑ Σ
§ 6 ’Ορισμός Αος
Ή τοΟ δντος γ ε ν ι κ ή γνώσις όντολογία, καί όντοσοφία, καί μεταφυσική
;υρίως, καί κατ’ έξοχήν, καί φιλοσοφία πρώτη άκούει.
§7 σχόλιον αον
"Οτι ή όντολογία έστί γνώσις τοΟ δντος έν γένει, άλλά τών φαινομένων
:αί τών ήμετέρων αίσθή/σ. Ιώσεων, καί νοός, καί φαινομενολογία μάλλον,
I όντολογία κλητέα, καί τά ρηθησόμενα τοϋτο δείκνυσι, καί ή πείρα, καί τά άπερ
.ν τώ περί ίδεών (λογική § 96) εϊρηται’ τοΟ γάρ δντος ούδαμώς άντιλαμβανό-
ιεθα άλλά τών αύτοΟ τροπολογιών τών διά τών αισθήσεων, καί τοΟ νοός μετά
.ορφουμένων, αυτό δέ τό δν τι έστίν άπολύτως, ούδείς τών νουνεχών οίδε
ινώσκειν όμολογήσειεν.
§ 8 σχόλ:
Πριν ή ήμάς τά όντολογικά δόγματα άναπτύξαι, τάς δύο άρχάς τοΟ
ανθρωπίνου νοός προσθέσθαι δει, δηλ. τήν τοϋ άποχρώντος λόγου, καί τής
,ντιφάσεως* καί ή μέν τής άντιφάσεως τάς άναγκαίας άληθείας άποδείκνυσι,
6έ τάς ένδεχομένας, ©Ιον ό κύκλος ούκ έστι τρίγωνος, ό σωκράτης διδάσκει.
§9
Κατά τοΟ αύτοΟ άμα καταφάσκοντες, τό αυτό καί άποφάσκοντες, άντι-
άσκειν λεγόμεθα* καί ή ένέργεια αυτή άντίφσσις* αϋτη δέ ή άντίφασις έστίν
ιττή προφανής (οελ. 12), καί λανθάνουσα’ οΓον ό ήλιος ού λάμπει, ό κύκλος
ετράγωνος.

Φ Υ Σ ΙΚ Η Θ Ε Ο Λ Ο Γ ΙΑ — Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ Ν Β ον

ιελ. 127] ......................... § 35

Ε Τ ς ά ρ α θ ε ό ς ύ π ά ρ χ ε ι καί ού πλείους’ καί γάρ ό θεός δν
πειρον, καί δύο δντα άπειρα ύπάρχειν άδύνατον ώς έν τή Όντολογίςι δέδει-
:αι άρα εΤς θεός υπάρχει’ πλείους δέ είναι άδύνατον.
ιελ. 129] § 44
Ό θ ε ό ς π ά ν τ α έ π ί σ τ α τ α ι , καί γάρ ό θεός πάντα τά δυνατά
:ακεκριμένως παριστάν ώς δέδεικται’ τό πάντα δέ παριστάν έστί τό πάντα
Ιιίστασθαι, άρα ό θεός τά δυνατά πάντα έπίσταται ήτοι έστί παντεπιστήμων.
ελ. 130] ' § 48
Ή τών ούσιών τών δντων πηγή έστίν ό θειος νοΟς πάντα τά δυνατά
χριστάνων, ώς έδείχθη, άρα τό μή ύπό θεού παριστανόμενον άδύνατον έστίν*
>ιγαρουν ό τοΟ δυνατοΟ λόγος τώ θείω vot έμπεριέχεται* τό δέ τοιοϋτον άρχή
ill πηγαί αύτήκουεν, ώς δέδεικται’ άρα ό θειος νοΟς έστί πηγή τοΟ δυνατοΟ,
Ι· δέ δυνατόν τών δντων συνιστά τήν ουσίαν αύτου* ά ρ α ό θ ε ι ο ς ν ο Ο ς
!3τί π η γ ή τ ώ ν ο ύ σ ι ώ ν τ ώ ν δ ν τ ω ν .
\ελ. 141] § 80
Ό θ ε ό ς έ σ τ ί π α ν τ ο δ ύ ν α μ ο ς , καί γάρ ό θεός τοΟτον τόν
|>σμον παραγαγών τά δυνατά υπάρχοντα ποιήσαι έδυνήθη* τοΟτο δέ δύναμις
κούει’ άρα ό θεός έχει δύναμιν, καί διά τό άπειρον τών προσόντων αύτοΟ παν*
^δυναμίαν, τούτέστιν δ θ ε ό ς έ σ τ ί π α ν τ ο δ ύ ν α μ ο ς .

Σ η μ. Τά χειρόγραφα βιβλία Ψαλίδα, βρίσκονται σήμερα στην κατοχή του καθηγητή του
υμνασίου Θηλέων τής πόλης μας Ν. Βολονάση, δωρισμένα άπό τόν υποφαινόμενο.
ΑΓΓΕΛΟΥ Α. ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΨΑΛΙΔΑ: ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΕΡΓΑ

Τ ό δνομα του 9Α θ α ν . Ψ α λ ίδ α , του με­ 1822 ε ίν α ι γραμμένα στά Γ ιά ν ν ιν α , τ ά μ ε ||
γάλου Γ ια ν ν ιώ τ η δασκάλου του γένους, πού ταγενέστερα έχουν γράφει στούς Κ ορφοόό,
στάθηκε καί δπέρμ αχος τού α π λ ο ε λ λ η ν ικ ο ύ δπο. κατέφ υγε ό Ψ α λ ίδ α ς γ ιά νά σ υ ν εχίσ ,
λόγου, δπω ς καί 6 φ ίλ ο ς το υ για τρ ό ς καί τή δράσ η του τήν π α τ ρ ιω τικ ή , πού ε ί χ ε ip 1
π ο ιη τή ς Γ ιά ν ν η ς Β ηλαράς, δεν ε ίν α ι β έβ α ια χ ίσ η στά Γ ιά ν ν ιν α μαζί μέ τόν έμόγνω μ .
άγνω στο στην ισ το ρ ία τω ν γραμμάτω ν καί φ ίλ ο το υ Β ηλαρά, πού κατέληξε στο Ζαγόρ ■
τής π α ιδ εία ς. 129 χ ρ ό ν ια πέρασαν ά π ό τόν (Τ σ επ έλο β ο ) δπου καί πέθανε (1 8 2 4 ). Ij
θάνατό του, π ο ύ τόν βρήκε γέρο κ α ί β α σ α ν ι­ Τ ά π ε ρ ισ σ ό τ ε ρ α έ χ ο υ ν δ ιδ α κ τ ικ ό π ε ρ ιε χ ^
σμένο στην 'Α γ ία Μ αύρα (Λ ευκ ά δα ), καί μενο κ α ί π ρ ο ο ρ ίζο ν τα ι γ ιά τούς μ α θ η τ έ ς τοπ
δμω ς τό έργο του δεν έχει ξεχασθή. 'Α ν τ ί­ — πού όνομάζει φ ιλ τά το υ ς— στά Γ ιά ν ν ιν ]
θετα έγιν ε ά ν τ ικ ε ίμ ε ν ο μελετώ ν, πού δ ια φ ω ­ κ α ί τούς Κ ορφ ούς, δπου παράλληλα μ έ mi
τίζο υ ν την δλη δράση του, δ ιδ α κ τ ικ ή , συγ­ π α τ ρ ιω τικ ή δράση έκανε, γιά νά ζήση, ρ
γ ρ α φ ικ ή , π ο λ ιτικ ή , π α τ ρ ιω τικ ή , καί έξηγοϋν δάσκαλο. * I*
τό μέγα κύρος τού Ψ α λ ίδ α καί τόν θαυμα­ Ε ξ α ίρ ε σ η αποτελεί ή σύντομη ί σ τ ο ρ |'
σμό τω ν σ υ γχ ρ ό ν ω ν του. τής π α λ ιο ρ κ ία ς τ ώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν , κ ε ί μ ε ν ο π ο λ |;
Α ν α γρ α φ ή τω ν έντυπω ν έ ρ γ α σ ιώ ν καί τιμ ο , α δ ιά φ ο ρ ο αν σ υ μ μ ε ρ ίζε τ α ι ή οχι χαη
σ η μ ε ιω μ ά τιο ν , π ο ύ άναφέρονται στον Ψ α λ ίδ α τ:ς κ ρ ίσ ε ις το υ γ ιά ώ ρ ι σ μ έ ν ε ς έ ν έ ρ γ ε ι ε ς , άφ.<:
θά χ ρ εια ζό τα ν ε ίδ ικ ό τεύχος, δπω ς ε ιδ ικ ό προέρχεται άπό συγγραφέα πού ξ έ ρ ε ι κα *
τεύχος θά χ ρ εια ζό τα ν καί γ ιά τό σ υ γ γ ρ α φ ικ ό καί τά πρόσω πα καί τά πράγματα, έφ’
έργο του. Τ ά γνω στά δμω ς έργα τού Ψ α λ ίδ α έ ν ν ο ε ίτα ι δ ια π ισ τω θ ε ί δτι ό Ψ α λ ίδ α ς ο έ ν ε'Ι
δηλ. τά τ υ π ω μ έ ν α β ιβ λ ία τ ο υ , φ υ λ λ ά δ ια , κ α ­ ά ν τ ιγ ρ ά ψ ε ι μονάχα, αλλά καί συνέταξε ι'*'
θώς καί τά γρά μ μ ατα πού .έ σ τ ε ιλ ε σέ δ ιά ­ ισ το ρ ία . 1
φορα έ π ίσ η μ α π ρ ό σ ω π α , Μ α υ ρ ο κ ο ρ δά το , Κ ω - Π ρ ο β α ί ν ο υ μ ε τ ώ ρ α σ έ σ ύ ν τ ο μ η π ε ρ ι γ ρ τ ’·
λέττη κλπ. δ ίδ ο ν τα ς σ υ μ β ο υ λ ές κ α ί π ο λ ύ τ ιμ ε ς έ π ιφ υ λ α σ σ ό μ ε ν ο ι νά δ ώ σ ο υ μ ε λεπτομ ερεσ ν·.
π λ η ρ ο φ ο ρ ίες γ ιά τήν κατάσταση τής ’Η π ε ί­ π ε ρ ίλ η ψ η στήν έκδοση τού ισ το ρ ικ ο ύ
ρου καί τώ ν Τ ουρκαλβανώ ν, πού τήν έρήμ ω - τού κ ε ιμ έ ν ο υ .
ναν, δέν άποτελούν όλόκληρο τό έργο του.
Ε κ τ ό ς ά π ’ αυτά ύ π ά 'χ ο υ ν καί άλλα χ ε ιρ ό ­
ΑΝΕΚΔΟΤΑ Χ Ε ΙΡΟ Γ Ρ Α Φ Α Α θΑ Ν . ΨΑλ) :·
γραφ α κ ε ίμ ε ν α το ύ Ψ α λ ίδ α , π ο ύ σώ ζονται σέ α ) Γ ε ω γ ρ α φ ικ ά .
δ ιά φ ο ρ α ά ρ χ ε ία ιδ ιω τικ ά κ α ί δ η μ ό σ ια . Μ έ τό 1) 1 8 1 0 — Γ ε ω γ ρ α φ ία π ο λ ιτικ ή κ α ιν
σ η μ ε ίω μ ά μου αυτό θά κ ά μ ω γνω στά τά σω - σ ικ ή , 1810 έτει, ’Ιω ά ν ν ιν α , σελ. 1 1 8 δια
ζόμενα στό ’Ε θ ν ι κ ό ’Α ρ χ ε ί ο Γ ιά ν ν η Β λά­ 0 ,1 4 X 0 .1 9 , (σ η μ . Τό κ ε ίμ ε ν ο είν α ι δ >
χο ^ά ννη (Γ εν ικ ά Α ρ χ ε ία Κ ρ ά τους), πού κ τικ ό , δπω ς δ ε ίχ ν ε ι ή σ η μ ε ίω σ ις « . . . α
έχω ά ν τ ιγ ρ ά ψ ε ι ά π ό τήν κ α το χή ακόμα συμ- δέν ε ίν α ι κ α ιρ ό ς νά σας ε ξ η γ ή σ ω , έπι
βουλευόμενος τόν κ ά το χό του καί μεγάλο μου ή ή λ ικ ία σας δέν τά δ έ χ ε τ α ι» (σ . 8).
δάσκαλο Γ ιά ν ν η Β λ α χ ο γ ιά ν ν η , πού βοη­ 2) 1 8 1 9 — Π ερί τού π ο λ ιτικ ο ύ ένιβα
θούσα τότε στό έργο του. ή κ α λ εν ο α ρ ίο υ § 1— 29 ’Ιω ά ν ν ιν α , 1
Τ ά Ψ α λ ιδ ικ ά αυτά κ ε ίμ ε ν α ε ίν α ι γρ α μ ­ σελ. 36 δ ια σ τ . 0 ,1 2 X 0 ,1 8
μένα κ α τά δ ιά φ ο ρ α δ ια σ τ ή μ α τ α κ α ί π ρ ιν κ α ί 3) 1 8 2 8 — Σ ύντομη Γ ε ω γ ρ α φ ία , \{ψ
μετά ά πό τήν έπανάσταση. Τ ά μέχρι τού 1828 § 1— 14, σελ. 3 2 , δ ια σ τ . 0 ,1 6 X 0

*
 'Αθανασίου Φαλίδα : 'Ανέκδοτα έργα 499

4) 1 8 2 8 — Γ ε ω γ ρ α φ ία τής Ε ύ ρ ω π α ϊκ ή ς νη τό λεγόμενον γραφτόν καί δ ε ικ ν ύ ο υ σ α τό

Τ ο υ ρ κ ία ς, Κ έρκυρα, 1828 Μ αρ. α \ σελ. 8, λ ο γ ικ ό ν της αργόν κ α ί νω θρόν !
δ ια σ τ . 0 ,1 4 X 0 ,1 9 . *
*Α χ ρ ο ν ο λ ό γ η τ α γ ε ω γ ρ . κ ε ί μ ε ν α . Κ α χ ο δ ι ο ίχ η σ ι ς
« . . . Τ ά έ π ισ η μ ό τε ρ α π ρ ο ϊό ν τα τή ς
5) — Τ ά ν η σ ιά τής Ε λ λ ά δ ο ς, άκέφαλο,
§ 13— 36, δ ια σ τ . 0 ,1 4 X 0 ,1 9 . Τ ο υ ρ κ ία ς ε ίν α ι τ ά ά κ ό λ ο υ θ α : γ ε ν ν ή μ α τ α , σ ι­
τ ά ρ ι, κ ρ ιθ ά ρ ι, ά ρ α π ο σ ίτι, κ εχρ ί καί ρ ύ ζι,
6) — 'Α φ ρ ικ ή , ά κ έ φ α λ ο , § 3 3 — 5 0 , σελ.
L6, δ ια σ τ . 0 ,1 2 X 0 1 8 . τώ ν ό π ο ιω ν π ο λ λ ά κ ις δ ιά τήν κακήν δ ιο ίκ η -

7) — Γ ε ω γ ρ α φ ία , μ έρ . β ', μ α θ η μ α τ ικ ό ν . σ ιν γ ίν ετα ι τόση έξαγω γή, ώ στε οί έ ν τό π ιο ι

'§ 1— 2 2 8 σελ. 136, δ ια σ τ . 0 ,1 8 X 0 ,1 2 λ ιμ ο κ τ ο ν ο ύ ν !» (ά ρ. 1 σ 1 2 7 ).

*
(σ η μ . Έ ά ν σ υ ν ε χ ίζ η την π ο λ ιτικ ή καί φ υ­
Β λά χο ι.
σ ικ ή γ ε ω γ ρ α φ ία (ά ρ ιθ . 1) τότε θά έχη γρα-
>φή στά 181 0 ). « . . . Ε ίς τήν ΊΙπ ε ιρ ο ν δέ ’Α λ β α ν ία ν

8) — [Γ εω γρ . χ ε ιρ ό γ ρ α φ ο άκέφαλο κ ι’ καί Ε λ λ ά δ α ε ύ ρ ίσ κ ε τα ι καί άλλο γένος, τό

ιά χ ρ ο ν ο λ ό γ η τ ο , § 91 — 105 σελ. 20, δ ια σ τ . π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο ν ν ο μ α δ ικ ό ν καί άλλοι κ α τά κ ώ -

0 ,1 2 X 0 ,1 8 (γρ α μ μ ένο ή α ν τ ιγ ρ α μ μ έ ν ο ίσ ω ς μ α ς ο ίκ ο Ο ν τες, Κ ο υ τ σ ό β λ α χ ο ι καί Ά μ π ρ ο υ ν -

Ιάπό άγνω στο μαθητή τού Ψ α λ ίδ α ) π ο ύ ά κ ο - τζόβλαχοι καί Κ αραγκούνηδες καί Β λάχοι

>λουθεΙ τ ό ύφος το υ ]. κ α λ ο ύ μ εν ο ι, χ ω ρ ίς ήθη ίδ ια , μέ γλώ σσαν

β) Ισ το ρ ικ ά κλπ, χ ε ιρ ό γ ρ α φ α . χω λήν ιτ α λ ικ ή ν , κ α ί χ ω ρ ίς γράμματα* τό

ό π ο ίο ν όντας βαρβαρώ τατον δεν έσύστησεν
9) 1822 — Σ η μ ειώ μ α τα Ισ το ρ ικ ά ., (δ ιά "
έω ς τή ν σήμερον π ό λ ιν πουθενά* καί άν τι-
;φ ορα κ α ι σ υ ν έ χ ε ια ).., « 'Ι σ τ ο ρ ία τής π ο λ ιο ρ ­
νες έξ αύτώ ν έπ ο λ ιτε ύ θ η σ α ν κ α ί έ ξ ε λ λ ή ν ισ α ν
κ ία ς τώ ν Ί ω α ν ν ίν ω ν , 1821 Ά π ρ . 2, ’Ιω ά ν ­
τόν έαυτόν τους. Κ α ί τούτοι χ ω ρ ίς α μ φ ιβ ο ­
ν ιν α 1 8 2 2 .» (Τ ά πρώ τα έχουν δοθεί για
έκτύπω ση άπό τόν ύ π ο φ α ινό μ εν ο . Θ ’ άκο-
λ ία ν είν α ι οί φ ο ν εΐς το ΰ Π ερ τίν α κ ρ ς, οί έξο-
ρ ισ θ έ ν τε ς ύ π ό τού Σεβήρου είς τήν ΊΙπ ειρ ο ν
λουθήση έλ π ίζο υ μ ε σύντομα καί έκτύπω ση
καί ως κ ο ιν ο ί σ τ ρ α τ ιώ τ α ι τήν π ο ιμ α ν τικ ή ν
τής έτο ιμ η ς σχεδόν νά έκδοθή 'Ι σ τ ο ρ ία ς τής
ένταύθα άναλαβόντες κ α ί είς τά βουνά καί
π ο λ ιο ρ κ ία ς τ ω ν Ί ω α ν ν ίν ω ν , άφου άποσαφη-
π εδ ιά δ α ς όλης τής ’Α λ β α ν ία ς καί ’Η π ε ίρ ο υ ,
ν ισ θ ο ϋ ν ώ ρ ισ μ έ ν α ζ η τ ή μ α τ α ) .
Μ α κ ε δ ο ν ία ς καί Θ εσ σ α λ ία ς δ ια σ π α ρ έ ν τ ε ς,
10) 1818— Σύντομη Γ ε ν ικ ή Ισ τ ο ρ ία , §
σ κ η ν ιτ ώ ν ζω ήν ζώ ντες, τό τότε κακότροπον
I— 8 Ιω ά ν ν ιν α (1 8 1 8 ) σ 8, δ ια σ τ . 0 ,1 8 Χ
καί κακεντρεχές άχρι τής σήμερον δ ιε φ ύ λ α -
.), 1 2 ( σ . ή ε ν ο ε ιξ η Ιω ά ν ν ιν α α π ο κ λ ε ίε ι με-
ξαν καί όχι ό λ ιγ ώ τε ρ ο ν τό η λ ίθ ιο ν καί ά ν α ί-
:α τρ ο π ή τής χ ρ ο ν ο λ ο γ ία ς σέ 1 8 2 8 ).
σθητον, τό σκληρόν τε καί άκαμπτον. Ά ν
11) Ρ η το ρ ικ ή άκεφ. καί άχρον. χ ε ιρ ό -
δέ π α ρ α τη ρ εΐτο ι καί τις μεταξύ αύτώ ν άν-
7ρ α φ ο — § 1 5 — 29.
θ ρ ω π ικ ώ τερ ο ς β έβ α ια ένοθεύθη καί άπό "Ε λ ­
*
ληνας κ αί άπό Ά λ β α ν ίτα ς. Μ ονάτος δέ Β λ ά ­
Γ ια νά σ χ η μ α τίσ η κι δ άναγνώ στης μ ία
χος μέ άνθρω πότητα καί π ο λ ιτευ μ έν ο ς καί
δέα γ ια τό ύφ ος κ α ί τό χ α ρ α κ τ ή ρ α τού Ψ α -
π ε π α ιδ ε υ μ έ ν ο ς νά εύρεθή ε ίν α ι α δ ύ ν α τ ο ν .» .
■ ίδ α , τ ό ν ά π έρ ιττο , εύθύ, τσεκουράτο, δσο
(ά ρ. 1. 219)
ια ί π ρ ο ο δ ε υ τ ικ ό κ α ί έλ ε υ θ έ ρ ιο , παραθέτουμε
■#·
*ίγα δ ε ί γ μ α τ α από τ ά κ ε ίμ ε ν ά του πού άνα-
*Ό ν ο μ α ’ Α λβα νιτώ ν,
•έραμε.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ Χ Ε ΙΡ Ο Γ Ρ Α Φ Α « , . . Ο ί δέ Ά λ β α ν ίτα ι έλαβον τό κ ο ι­
ί ΤΟΓ Α θ . ΨΑΛΙΔΑ νόν το ύ το όνομα, άπό τήν Ά λ β α ν ό π ο λ ιν ,
! * όπου έ κ τίσ θ η άπό τούς αύτοκράτορες Ρ ο)-
Δ ε ισ ιδ α ιμ ο ν ία ς κ α κ ά . μ α ίο υ ς, τ ή ς ό π ο ία ς σώ ζονται τήν σήμερον
« . . . 9Α π ό τ ή ν ό π ο ί α ν ( π α ν ώ λ η ν ) ή μ π ο - τά έ ρ ε ίπ ια μακράν τού Ά λμ π α σ α ντοϋ . Α ύ-
Ο ϋσε ν ά γ έ ν η ε ύ κ ο λ ω τ ά τ η π ρ ο φ ύ λ α ξ ι ς , ά λ λ ’ή τοί δέ δέν ήθέλησαν ε ίς τήν γλώ σσαν τους
χρβαρότης ήνω μένη μέ τήν δ ε ισ ιδ α ιμ ο ν ία ν νά όνομασθούν Ά λ β α ν ίτ α ι άλλά Σ κηπετάραι
ής θ ρ η σ κ ε ία ς τ ώ ν κρατουντώ ν καί ο ίκ ο ύ ν - καταφ ρονήσαντες τήν τώ ν Ρ ω μ α ίω ν όνομα-
ιον έ μ π ό ο ι ζ ε κ ά θ ε π ρ ο φ ύ λ α ξ ιν δ ιϊσ χ υ ρ ιζ ο μ έ - σ ία ν . . (ά ρ. 1. σ 128)
 600 Ά γγέλοο Ν. Παπακώστα

" Ε χ τα σ ις Ε λ λ η ν ισ μ ό ν 'Ο θ ω μ α ν ο ύ ς καί άπό τούς Χ ρ ισ τ ια ν ο ύ ς δι

« Ε ις την Ε λ λ ά δ α οέ μέ τά ν η σ ιά της τήν π λ ε ο ν ε ξ ία ν το ύ μ η τ ρ ο π ο λ ίτ ο υ ...»

κ α ί ε ίς τ ά π α ρ ά λ ια τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ία ς κ α ί Θ ρ ά - (ά ρ, 1. σ. 1 5 0 )
κης άχρι τη ς Β Α ρνης οί κ ά το ικ ο ι ε ίν α ι Έ λ ­ *
ληνες, μέ γλώ σσαν Ε λ λ η ν ικ ή ν , πλήν δ ιε- Φίλιππον πόλις,
φθαρμένην δ ιά την ά μ ά θ εια ν καί μέ τά π α - « . . . Ή Φ ιλ ο σ ο φ ία καί έδώ ό λ ιγ ω ρ ε ίΐ

λ α ιά Έ λ λ λ η ν ικ ά γ ρ ά μ μ α τ α .» , (ά ρ. 1. σ 1 2 6 ) ται ώ ς Α νω φ ελής. Ο ί έμποροι δέαύτής

* ληνες φθάνουν είς τ ά ς Ά να τολ. Ιν δ ία ς

Τ ό όνομα τω ν βΕ λλή ν ω ν . γίνο ν τα ι ύ π έ ρ π λ ο υ το ι. Α λ λ ά τί έκ τού

« . . . Ο ί δέ Έ λ λ η ν ες οί α ύτό χθο νες οί ώ φ ε λ ε ίτ α ι ή δύστυχη π α τρ ίς τω ν, όταν άπήί

δ ιδ ά σ κ α λ ο ι τη ς ο ικ ο υ μ έ ν η ς, τό θαύμα καί δ ιώ κ ο υ ν τά φώ τα τής μ α θ ή σ ε ω ς έξ ώ ν ή

ά ρ ισ το ύ ρ γ η μ α της φύσεω ς τό ά ρ χ α ιό τα τό ν ν ο μ ία κ α ί ή ε ύ τ υ χ ία . Κ α ί ό τα ν ό έ κ ε ί μ

το υ ς ό ν ο μ α δ ιά τόν ζυγόν τω ν ά χ ρ ε ι ε­ τ ρ ο π ο λ ί τ η ς ε ί ς το ύ το δέν τούς παρι

σ χ ά τ ω ν Ρ ω μ α ί ω ν , ο ίτ ιν ε ς ά ρ χ ισ α ν κ ιν ε ί, Α λλά μόνον κ α τ α γ ί ν ε τ α ι ε

την π ο λ ιτε ία ν τους ώς λ η σ τ α ί, έδέχθη- τ ή ν π λ ε ο ν ε ξ ί α ν κ α ί τ ρ υ φ ή ν κ

σαν τό ό νο μ α αυτώ ν τώ ν ληστώ ν, μετονο- ο ύ δ έ τ ά έ κ κ λ η σ ι α σ τ ι κ ά ρ υ

μασθέντες Ρ ω μ α ίο ι κ α ί δέν τό έ ν τ ρ έ- μ ί ζ ε ι...» (ά ρ. 1. σ. 1 5 0 ) ■

π ο ν τ α ι ! . . .» (ά ρ. 1. σ. 129) * |
Τ έχ ν ες, εμ π ό ρ ιο ν, ι
*
*Α λ β α ν ΐτα ι ( χαραχ τ ή ρ ). « . . . A t τέχναι δέ π ο λ λ ά ό λ ίγ α ι* $

«Ο ί δέ Ά λ β α ν ίτα ι ε ίν α ι γένος καί αυτό κ α ί τό β α μ π ά κ ι στέλνεται ά π ό τούς πραγ$|

π α λ α ιό ν τοΟ ό π ο ίο υ την άρχήν δέν ήξεύρο- τευ τά ς δλον σχεδόν ε ίς τήν Γ ερ μ α ν ία ν , |

μεν. Α ύτοί οέ είν α ι π ν ευ μ α τώ δ εις, έκ δ ικ η - ό π ο ίο ν άν ήσαν τέχνες έπρεπε τά στέλνε*

τικ ο ί, όχι όμω ς καί ό ρ μ η τικ ο ί, π ρ ο σ εκ τικ ο ί, δουλευμένον δ ιά ν ά μένη τό κέρδος είς

φ ε ιδ ω λ ο ί καί μ ικ ρ ο π ρ ε π ε ίς, φ ιλ ο τ ά ρ α χ ο ι, τόπον' ή ά μ ά θ ε ι α όμω ς ά π ο δ ιώ κ ε ι|

Α β α σ ίλ ε υ τ ο ι καί ά ν υ π ό τ α κ τ ο ι, οί π λ είσ το ι κέρδος κ α ί πληρώ νει φόρον ύπέρογκον. |

κ λ ίνο ν τες είς τ ό δ η μ ο κ ρ α τικ ό ν . Τ ποφ έρουν (Α ρ. 1 . σ. 1 6 5 ϊ

κ ά θ ε σ κ λ η ρ α γ ω γ ία ν κ α ί κ ό π ο ν δ ιά π α ρ α μ ι­
κρόν κέρδος. Τ ην π ο λ ιτικ ή ν π ίσ τιν την 1 8 2 1 f
πραγματεύονται ά π ο λ ίτε υ το ι κ ο ιν ώ ς καί 'Ε φ τά μ π ο λ ε ς (Τουρκ. παράδοση).
ά γ ρ ά μ μ α το ι, πλεονέκται καί άρπαγες, τά «. . . Ο ί Ί ω α ν ν ίτ ε ς Τούρκοι δ ιη γ ο Ο ι*
ό π ο ια τούς γίνο ν τα ι έ μ π ό δ ιο ν τώ ν μαθήσεω ν καί τήν έφεξής ισ το ρ ία ν τ ή ν μ υ θ ώ ^
καί τής κ α λ λ ιτε ρ ε ύ σ ε ω ς μέ δλον όπου έχουν περί τώ ν έπτά πρω τοελθόντω ν Τούρκων ?
φ υ σ ικ ή ν καί π ε ρ ιέ ρ γ ε ια ν καί δ ε κ τ ικ ό τ η τα 'Ι ω ά ν ν ιν α . Τ ο ύ τ ο ι δ ν τ ε ς νέοι κ α ί ά ν ύ π α ν ί;
τής μαθήσεω ς. Ε ίν α ι φ ιλ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι, πολλά καί ζητούντες νά υπανορευθουν έδώ κ«*'
π οτα πή ς καί ο λ ίγ η ς δ ια ίτ η ς, τά φορέματά μή το ύ ς έδ ιν α ν οί χ ρ ισ τια ν ο ί τις θυγαφ
του ς στενά καί καί έλαφρά κ α ί π ρ ο σ ε γ γ ίζ ο υ ν τ ο υ ς Α π ο φ ά σ ισ α ν νά τις πάρουν σταν£'
ε ίς τόν π α λ α ιό ν τρ ό π ο ν . Χ α μ α ικ ο ίτ ε ς, ώς οί καί μ ία ν ήμέραν δπού έβ γ α ινα ν α ί γυνα;
π α λ α ιο ί πρόγονοί τους, καθώ ς μαρτυρεί μέ τές θυγατέρες τους Από τό Κ άστρον V
δ "Ο μηρος* ε ίς τόν κρυφόν δέ πόλεμον στα­ π ε ρ ιδ ιά β α σ ιν ή καθώς άλλοι λεν άπό %
θεροί κ α ί από τάς ένέδρας δύσκολα ά π ο δ ιώ - έκ κ λ η σ ία ν έχύθηκαν το ύ το ι οί έπτά Τ
χνονται ύποπτοι καθ’ ύπερβολήν, τό ό π ο ιο ν κοι καί άρπαξαν άπό ένα κ ο ρ ίτζι ό
έω ς τήν σήμερον τούς έκαμε νά μ ή π ο λ ιτευ - τό έσκέπασε μέ τό τό έπ α ν ω φ ο ρ ι του, Ψ{
θοϋν, ουδέ νά συστήσουν π ό λ εις* δ ιά τούτο τό έμ π ο ύ λ ω σ ε κ α ί τό έ π ή γ ε ν είς τ ό σ π ί τ ι |
δέ πολλά ό λ ίγ α ς έχουν* άτεχνοι κ α τά πάντα καί 6 τόπος αυτός όνομάζεται ώς λέγου|
κ α ί Α ν ε ξ ίθ ρ η σ κ ο ι. . .» (ά ρ. 1. σ 138) τήν σήμερον « έ φ τ ά μ π ο λ ε ς ...» . I»
* (Α ρ ιθ . 9 . σ< 1-#ί
Π λ εο ν εξία κλήρο υ.
«. * , Ή σ π ο υ δ ή έοώ (είς Ά δ ρ ια ν ο ύ π ο - 4 ? τ ια καταδρομής ’Αλ$*
λ ΐν ) τ ώ ν μαθήσεω ν Α μ ε λ ε ίτα ι καί από τούς « . . . Έ γ ιν ε ν λ ο ιπ ό ν είς τούς
•ΟΡΓΙΟΥ ΧΡ. ΙΟΥΛΗ

ΠΩΣ ΕΙ ΔΑΝ ΤΟΝ Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Ψ Α Λ Ι Δ Α

ΟΙ Ξ Ε Ν ΟΙ Π Ε Ρ Ι Η Γ Η Τ Α Ι
Σ τα Γ ιά ν ν ιν α της εποχής του Ά λ ή πού συνήντησαν τόν Ψ α λ ίδ α κ α 'ι ^ κ ά ν ο υ ν
ασά προβάλλει ή μορφ ή του Ά \θ α ν α σ ίο υ λόγο γΓ α υ τό ν στά έργα το υ ς ε ίν α ι ό Λ ό ρ ­
ια λ ίδ α ώ ς μ ια α π ό τις π ιο κ υ ρ ια ρ χ ο ύ σ ε ς. δος B y ro n καί ό J. C. H o b h o u s e , που,
I π α ιδ εία του και ή γνώ ση που ε ίχ ε τω ν δπω ς ε ίν α ι γνω στό, ε ίχ α ν έ π ισ κ ε φ θ ή τά
ρ ιω τέ ρ ω ν ε υ ρ ω π α ϊκ ώ ν γλω σσώ ν γλήγο- Γ ιά ν ν ιν α μαζί στά 1809.
: τον έφεραν στην αυλή του Ά λ ή Π ασά, Ό B y ro n σέ μ ια του σ η μ ε ίω σ η στο
ό π ο ιο ς σ υ χν ά το ν χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε ώ ς σ ύ μ - β' β ιβ λ ίο τού C h ild e H a r o l d ’s P ilg rim a ­
,υ λ ό του σέ'διάφορες υ π ο θ έ σ ε ις και ώ ς g e, τήν ό π ο ια έγραψ ε στο μοναστήρι τώ ν
νδεσμο μέ τους ξένους προξένουο ή άπε- Φ ρ α ν σ ισ κ α ν ώ ν στήν Α θ ή ν α σ τις 17 Μ α ρ­
αλμένους στα Γ ιά ν ν ιν α . ‘Έ τ σ ι ε ίν α ι φυ- τίο υ 1811 κι δπου μ ιλ εΐ γ ιά τή νεοελλη­
<6 λ ά β ρ ίσ κ ο ν τα ι στα β ιβ λ ία δ ια φ ό ρ ω ν ν ικ ή φ ιλ ο λ ο γ ία , γρά φ ει δτι «ό Ψ α λ ίδ α ς
:/ω ν π ε ρ ι η γ η τ ώ ν που έ π ισ κ έ φ θ η κ α ν τήν μέ τόν ό π ο ιο ε ίχ ε σ υ ν ο μ ιλ ή σ ει στά Γ ιά ν ν ι-
ίπ ε ιρ ο τήν εποχή ε κ ε ίν η π λ η ρ ο φ ο ρ ίες να, χ α ίρ ει μεγάλη ε κ τ ίμ η σ η μεταξύ τώ ν
t τον Ά θ . Ψ α λ ίδ α , που ο ί ίδ ιο ι ε ίχ α ν λ ο γ ί ω ν 1» , και δτι έχει γρά ψ ει «ένα έργο
ν α ν ιή σ ει και μ ιλ ή σ ει μαζί ίο υ κατά τή στήν ε λ λ η ν ικ ή και λ α τ ιν ικ ή — Α λ η θ ή ς Ε υ ­
(Μ ονή τους στά Γ ιά ν ν ιν α . δ α ιμ ο ν ία — α φ ιε ρ ω μ έ ν ο σ τή ν Α ικ α τε ρ ίν η Β ',
Ο ί πρώ τοι π ε ρ ιη γ η τ έ ς , δσο γ ν ω ρ ίζ ο ), τό ό π ο ιο χ α ρ α κ τη ρ ίζ ε ι σέ μ ιά σ η μ ε ίω σ η
πού βρέθηκε στά χ ε ιρ ό γ ρ α φ ά του ώ ς « α ­

υ λ ευ τή ρ ιο ν κ α ί ή ά π ό φ α σ ις τ ή ς καταορο- λ η θ ιν ά σοφό, γεμ άτο π α ρα πομ π ές, αλλά

; τ ο υ κ α ί είς τ ο ύ ς 1819 τόν Ό κ τώ β ρ ιο ν γραμμένο σ’ ένα ψ ιυ δ ο κ α λ α ίσ θ η τ ο ύ φ ο ς9·».

»
ϊά τούς γά μ ο υ ς (σ η μ . τω ν δύο έγγ ο νιώ ν Ό φ ίλ ο ς δ μ ω ς το ύ B y ro n ό J. C. H o b -
1», π α ι δ ι ώ ν του Β ελή Π α σ ιά ) ή έκ τέλ εσ ις. h o u se (ό αργότερα Λ όρδος B ro u g h to n )
(τειδή , ώς φ α ίν ετα ι έστοχάσθηκαν τόν μάς δ ίν ε ι πολύ π ε ρ ισ σ ό τε ρ ε ς π λ η ρ ο φ ο ρ ίες
‘νή Γ Ιασ ά ν πολλά δυνατόν καί άκαταμά- γ ιά τόν Ψ α λ ίδ α . «Τ ά Γ ιά ν ν ιν α , γρ ά φ ει
cov κ α ί ά π ο φ ά σ ισ α ν να μή τόν κατατρέ- ό H o b h o u se , παρέχουν ευ χ ά ρ ισ τη δ ια μ ο ­
ν μέ πόλεμον, άλλα μέ ά φ α ίρ ε σ ιν πρώ τα νή στον π ε ρ ιη γ η τ ή . Ο ί “Ε λληνες εδώ ε ίν α ι
' π α σ α λ ικ ιώ ν δ ιά ν ά τό ν α δ υ να τίσ ο υ ν , στο τού καλυτέρου ε ίδ ο υ ς καί καλά μ ο ρ φ ω μ έ­
‘ό μ ε ν ο ι ότι τά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α καί οί ραγιά- νοι μέ τρόπους καί ε υ ρ ω π α ϊκ έ ς γλώ σσες.
δποΰ ε ίχ ε ν ε ίν α ι ευ χ ά ρ ισ το ι (ά ντί εύ χα - “Ε ν α ς ά α ’ αυτούς ό δ ιδ ά σ κ α λ ο ς Ψ α λ ίδ α ς
:η μ έν ο ι)· κ α ί ε ις τούτο έγελάσθηκαν κα- μπορεί νά κατα τα χθή μεταξύ τώ ν λ ο γ ίω ν .
. ή π ε ίρ α θά τό δ είξ ει. Ε π ε ιδ ή κ ά θ ε Δ ιδ ά σ κ ε ι α ρ χ α ία καί νέα ε λ λ η ν ικ ά , λ α τ ιν ι­
ο υ σ ί α , ό π ο υ δ ε ν ά κ ο υ μ π ά κά, ιτ α λ ικ ά , κ α ί γ α λ λ ικ ά σέ π ε ρ ίπ ο υ εκατό
; τ ή ν ά γ ά π η ν τ ώ ν υ π η κ ό ω ν μ α θη τές κα ί έχει ε π ίσ η ς αποκτήσει φ ή μ η
, / α ι έ π ι σ φ α λ ή ς κ α ί ό λ ί γ η ν
α πό τή δ η μ ο σ ίε υ σ η ενός φ ιλ ο σ ο φ ικ ο ύ έρ-
τ ί α ν θ έ λ ε ι ν ά π έ σ η ...» , (ά ρ. 9 .)

ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ 01 σ η μ εμ ό σ εις ε ύ φ ίσ κ ο ν τ α ι ε ίς τό τέλος*

ί t
δ02 Γεωργίου Χρ. Σούλη

γου π ερ ί ’Α θ α ν α σ ί α ς τής Ψ υχή ς, ά φ ιε ρ ώ - τάσχει σε άλλα έργα τά δ π ο ϊα δεν γνω ρ& £,

μένου στην α ύ τ ο κ ρ ά τ ε ι ρ α Α ι κ α τ ε ρ ί ν η 9» . Σ έ ζω . Τ ά χ ρ η μ α τικ ά κ ε φ ά λ α ια τής σ χολή ς!ν

άλλο μέρος δπου μ ιλ εί δ H o b h o u s e γ ιά πού δ ιε υ θ ύ ν ε ι δ Ψ α λ ίδ α ς ε ίν α ι τ * ) π ο θ ε τ η |· 1

τη ν εο ε?Λ η ν ικ ή γ λ ώ σ σ α σε σχέση με τήν μένα στήν Τ ρά πεζα τής Μ όσχας. Έ χε**

α ρ χ α ία δσον α φ ορ ά τήν π ρ ο φ ο ρ ά γρ ά φ ει μεγάλο α ρ ιθ μ ό μαθητώ ν, στούς δ π ο ίο υ $

τά εξής εν δ ια φ έρ ο ν τα : « Ό Ψ α λ ίδ α ς δταν δ ιδ ά σ κ ε ι δχι μόνο γλώ σσες, αλλά ε π ίσ η ^

του δ ιά β α σ α τούς πρώ τους σ τίχ ο υ ς του ισ το ρ ία , γ ε ω γ ρ α φ ία , καί δ ιά φ ο ρ ο υ ς κ λ ά ίΡ

Ό μ η ρ ο υ , μ ίλ η σ ε με μεγάλη π ε ρ ιφ ρ ό ν η σ η δους τής γ ε ν ικ ή ς φ ιλ ο σ ο φ ία ς. Έ χ ε ι sv afi

γ ια τήν α λ α ζ ο ν ε ία αυτώ ν πού έρχονται ή δύο βοηθούς στο έργο του, αλλά ειν ο ίί5

α πό μ 'ά μ α κρύνή γ ω ν ιά τού βορρά, από ή υπόληψ η τού ονόματος του πού κ ρ α τά ί-

μέρη τε λ ε ίω ς ά γνω σ τα στούς προγόνους τή φ ή μ η τού σ χ ο λ ε ί ο υ 7» . Σ τά Γ ιά ν ν ιν ά

τους, καί α π α ιτ ο ύ ν νά δ ιδ ά ξ ο υ ν στήν Ε λ ­ δ H o lla n d γ ν ώ ρ ισ ε π ρ ο σ ω π ικ ά τον Ψ αλ#'

λάδα, τούς α πογόνους τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν πώ ο δα γ ιά τον ό π ο ιο γ ρ ά φ ε ι τά εξής σε α λλ 7 ;{

νά π ροφ έρουν τήν ε λ ? * η ν ικ ή , τή μ η τρ ικ ή ρ ε λ ίδ α τού β ιβ λ ίο υ του : « Έ π ί κεφαλή

τ ο υ ς γ λ ώ σ σ α 4» . Τ έλος δέ γρά φ ει δτι δ Ψ α ­ τής μορφ ω μένης τάξης β ρ ίσ κ ο ν τ α ν δ Ά θ ά ',

λ ίδ α ς ή τ α ν κάτοχος μ ια ς σ υ σ τη μ α τικ ή ς β ι­ ν ά σ ιο ς Ψ α λ ίδ α ς, δ δ ιε υ θ υ ν τή ς τής σχολή

β λ ιο θ ή κ η ς, μ ικ ρ ή ς δμω ς, στήν δ π ο ία β ρ ί­ τώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν , Τ ά συγγράματα καί Ip

σκονταν β ιβ λ ία χ ρ ή σ ιμ α γ ιά τή δ ιδ α σ κ α λ ία φ ή μ η αυτού τού Έ λ λ η ν ο ς εχω ήδη μνΐ)
το υ κ υ ρ ίω ς κ α ί « μ ετα ξύ α υ τώ ν ή τ α ν δ Θ ου­ μ ο ν εύ σ ει. Ό ίδ ιο ς δεν αφ ήνει χ ω ρ ίς τ
κ υ δ ίδ η ς μέ ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή μετάφ ρασ η, και άποκαλύπτη τήν ε υ φ υ ΐα του σ ’ αυτούς

ή Ε λ λ η ν ικ ή " Ισ το ρ ία τού G o ld sm ith στά β ρ ίσ κ ο ν τα ι γύρω του. Μ ιλ ά ει άσταμάτητ;

ε λ λ η ν ικ ά 5*. σά χ ε ίμ α ρ ο ς σ τή λ α τ ιν ικ ή , ελ λ η ν ικ ή , γαλλ ,
Ό λ ίγ ο μεταγενέστερος ’Ά γ γ λ ο ς επί κή, ιτ α λ ικ ή , γ ε ρ μ α ν ικ ή , ή ρ ω σ ικ ή πά#
σης π ε ρ ιη γ η τή ς H e n r y H o lla n d , δ ό π ο ι­ σ ’ δ π ο ιο θ έ μ α τύ χει νά π α ρ ο υ σ ια σ θ ή μπς?;
ος έ π ισ κ έ φ θ η κ ε τή ν νΗ π ε ιρ ο σ τά 1 8 1 2 -1 3 στά του, αλλά πάντοτε δμω ς π ρ ο τ ιμ ά ε ι^ '
μ ιλ ώ ν τα ς γ ιά τά σ χ ο λ εία τώ ν Γ ια ν ν ίν ω ν ματα σ χ ε τικ ά μέ τις τέχνες, τή λ ο γ ο τεχ ν ία
γρ ά φ ει δτι «τό Γ υ μ ν ά σ ιο , αν θ ά μ π ο ρ ο ύ­ καί τή δόξα τής π α τρ ίδ ο ς το υ , τήν όπ<Ρ
σε νά δνομ α σ θή έ τσ ι, τού Α θ α ν α σ ίο υ Ψ α - πάντοτε δεν π α ρ α λ ε ίπ ε ι νά τα υ τίζη μ έ ΐΓ
λ ίδ α ε ίν α ι τό καλύτερο όλω ν καί έχει α π ο ­ α ρ χ α ία Ε λ λ ά δ α . Ή προκατάληψ η
κ τή σ ει κ ά π ο ια φ ή μ η α πό τήν υπόληψ η πού έχει στο σ η μ ε ίο αυτό γ ίν ε τα ι αμέσω ς γ :
χ α ίρ ε ι δ ίδ ιο ς δ δ ιε υ θ υ ν τ ή ς του, δ ο π ο ίο ς νερή. Δ εν ε ίχ α περάσει μαζί του ο ύ τ ε ?f
θ ε ω ρ ε ίτα ι ένας α πό το ύ ς π ν ε υ μ α τικ ο ύ ς ή γέ- πέντε λεπτά καί ά ρ χ ισ ε νά π α ρ α π ο ν ε ι;
τας τής Ν έα ς Ε λ λ ά δ α ς. Ε ίν α ι α λ ή θ ε ια γ ιά τή ν αγνω μοσύνη τ ώ ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν x jr ;
δτι υπ ά ρχουν άλλοι πού έχουν γ ρ ά ψ ε ι π ιο τώ ν πού δέν ξεπλήρω σαν στούς σ η μ ι^
πολλά, αλλά δ Ψ α λ ίδ α ς έχει τ α ξ ιδ ε ύ σ ε ι σε νούς "Ε λληνες τις ευ ερ γ εσ ίες πού avrf
πολλά μέρη, κατέχει πολλές γλώ σ σες, ε ίν α ι σαν από το ύ ς π ρ ο γ ό ν ο υ ς τους. Τ ί θ ά εΐ|
καλός γνώ σ της τώ ν κ λ α σ ικ ώ ν γρ α μ μ ά τω ν, θ α εμ είς χ ω ρ ίς τ*ς τέχνες, τήν π α ιδ εία ?
οξύς κ ρ ιτικ ό ς νοΰς, π ο ιη τή ς καί καλά δ ια ­ π α ρ ά δ ειγ μ α τώ ν ε λ λ η ν ικ ώ ν α ξιώ ν ; O i t
βασμένος στούς δ ια φ ό ρ ο υ ς κλάδους τής μ ε ρ ιν ο ί απόγονοι α υτώ ν τώ ν άνθρώ ^
ευ ρ ω π α ϊκ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ία ς καί ε π ισ τ ή μ η ς . έχουν τήν ίδ ια ικ α ν ό τ η τα νά γ ίν ο υ ν μ |'
Τ ό μόνο έργο μέ τό όνομά του α ν ο ικ τά λοι κ α ί χ ρ ε ιά ζε τα ι μόνο νά τούς δοθτμ
ε ίν α ι, όσο γ ν ιο ρ ίζ ω , ή « Α λ η θ ή ς Ε υ δ α ι­ κ α ίρ ια κ α ί κ ά π ο ι α μ ι κ ρ ή β ο ή
μ ο ν ία , ήτοι β ά σ ις πάσης θ ρ η σ κ ε ία ς» τού γ ιά νά μπορέσουν νά δ ε ίξ ο υ ν τις ίδ ι|
ο π ο ίο υ τό κ υ ρ ια ρ χ ο ύ ν γ ν ώ ρ ισ μ α ε ίν α ι ένας τές τους καί νά λάβουν τή θέσ η τοικ *
γ ε ν ικ ό ς τόνος σ κ ε π α σ τ ικ ή ς γνώ μ η ς. Ε ίν α ι ταξύ τώ ν εθνώ ν. Α υ τό τό θ έ μ α τής δ |
ε π ίσ η ς ό σ υγγραφ έας, αλλά ανώ νυμα, μ ια ς μοσύνης τής π ο λ ιτισ μ έ ν η ς Ε υρώ πη ς I
α σ υ ν ή θ ισ τη ς σ ύ ν θ ε σ η ς πεζώ ν καί π ο ιη μ ά - τή χώ ρα τους ε ίν α ι αγαπη τό μεταξύ i
τώ ν, πού φ έρει το ν τίτλ ο « Έ ρ ω τ ο ς α π ο ­ τώ ν Ε λ λ ή ν ω ν ... *|
τελέσματα», καί πού έχει τυ π ω θ ή στη . . . "Ο Ψ α λ ίδ α ς κατέχει σημανί
Β ιέ ν ν η σ τά 1792*. ’Ί σ ω ς νά έχη συμμε- γ ν ώ σ ε ις τής σύγχρονης Ιπ ισ τή μ η ς , I
 II&c βίδαν τόν ’Αθανάσιο Ψαλίδα οΐ ξένοι κβριηγηταί 503

απέκτησε στή Γ ε ρ μ α ν ία κα! άλλου, Ό Ψ α λ ίδ α ς μάς ευ χ α ρ ίσ τη σ ε π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο

,Ιά ό νους του φ α ίν ετα ι νά ά σ χ ο λ ε ιτα ι μέ τά δ ια σ κ ε δ α σ τικ ά του ανέκδοτα τής ρ ω ­
Η σσότερο μέ μελέτες π ο ύ μ υ ρ ίζ ο υ ν κάτι σ ικ ή ς αυλής παρά μέ τή β ία ιη ε π ίθ ε σ η
ο τήν α ρ χ α ία φ ιλ ο σ ο φ ία τω ν σχολώ ν, πού έκαμε ε ν α ν τ ίο ν ένός? α π ό τή συντρο­
ν χ α ρ α κ τη ρ ίζ ε ι ένας α ξ ιέ π α ιν ο ς ζήλος φ ιά μας, τού κ υ ρ ίο υ C o c k e re ll, τού ό π ο ι­
τήν πρόοδο τής ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή ς λογοτεχ- ου τό όνομα δεν τού ήταν άγνω στο, κα!
ς, και πολύς ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό ς γ ιά τή ν π ο ί- τον ό π ο ιο ν α ν τ ιπ α θ ο ύ σ ε λόγω τώ ν ε π ιτ υ ­
] αυτής τής γλώ σσας. Τ ον έχω ακούσει χώ ν άνασκαφ ώ ν του στήν Α ίγ ιν α και Φ ι-
άπαγγέλλη και νά εξηγή μαζί γ ιά μ ια γ α λ ε ί α 10. Ο ί τίτλ ο ι μέ τούς ό π ο ιο υ ς τον
ι τούς λ υ ρ ικ ο ύ ς σ τίχ ο υ ς τού Ά θ α ν α - τίμ η σ ε γ ιά τά εύρή μ α τά του ή τα ν «τυμβω ­
u Χ ρ ισ το π ο ύ λ ο υ , το ύ ς ο π ο ίο υ ς , μαζί μέ ρύχος» κα! « ιερ ό σ υ λ ο ς» κ α ! μ ερ ικ ό ! άλλοι
λούς άλλους Έ λ λ η νες, θ εω ρ εί τούς κα- τ ο ύ α υ τ ο ύ τ ύ π ο υ . ‘Ο κ ύ ρ ιο ς C o c k e r e l l ό μ ω ς
έρους τή ς ε λ λ η ν ικ ή ς π ο ιή σ ε ω ς . Κ α ι κα- δέν ήθελε ν ’ ά ν ο ιξ η σ υ ζη τή σ εις γ ιά ν’ ά πο-
ιίγ ο κατώ τερους σέ α ξία τώ ν σ τίχ ω ν κρούοη αυτές τ!ς ε π ιθ έ σ ε ις . Ο ύτε ήταν
ίδ ιο υ τού Ά ν α κ ρ έ ο ν τ α 8» . ευ χ ά ρ ισ το ν ’ άκούης αυτόν τον κ υ ν ικ ό φ ι­
’Ιδ ια ίτ ε ρ ο ε ν δ ια φ έ ρ ο ν έχουν οί έντυ- λόσοφο νά β ρ ίζη μέ τραχύτητα κ ά π ο ιο ν
■ εις τ ο υ T h o s. S m a rt H u g h e s γ ια τί άλλον ’Ά γ γ λ ο , άνδρα μέ χαρακτήρα κα!
<>νται κ ά π ω ς σέ α ν τ ίθ ε σ η μέ δσα γρά- προτερήμ ατα πού τον ε ίχ ε γ ν ω ρ ίσ ε ι στά
•ν ο ι ά λ λ ο ι π ε ρ ι η γ η τ έ ς γ ι α τον Ά θ · Ψ α Γ ιά ν ν ιν α , ε ν α ν τ ίο ν όμω ς- τού ό π ο ιο υ τέ­

. Ό H n g h e s έ π ισ κ έ φ θ η κ ε τά Γ ιά ν ν ι­ το ιες β ρ ισ ιές δέν σ τ έ κ ο ν τ α ι 11. Π ρ 'ιν π ερ ά ­

ν ά τέλη τοή 1813 μέ αρχές τού 1814 σει τό βράδι δλο τό α γ γ λ ικ ό έθνος δέχτηκε
έμ ειν ε κ α τά τή δ ια μ ο ν ή τ ο υ ώ ς φ ιλ ο ­ Ιπ ίθ ε σ η και κατηγορήθηκε γ ιά φ τη νή

ύ μ ε 0? στο γν ω σ τό α ρ χ ο ν τικ ό τού Φ ο· αγνω μ οσ ύνη, ζητώ ντας μάλλον νά βάλη

η. Ε κ ε ί συνήντησε τό πρώ το βράδι κ α ιν ο ύ ρ γ ιε ς α λ υ σ ίδ ες στούς φ τω χούς Έ λ ­

•ίλας τ ο ν Ψ αλί δα για τον ό π ο ιο γρά φ ει ληνες, παρά νά σπάση αυτές πού τούς βα ­

ςής : « Τ ό πρόσω πο αυτό κατέχει τό ρύνουν, κ ι’ α υ τό ώ ς α ν τ α μ ο ιβ ή γ ιά δλα

,λ ύ τε ρ ο όνομα μεταξύ τώ ν σ η μ ε ρ ιν ώ ν αυτά τά α ν εκ τίμ η τα πλεονεκτήματα πού

;ή ν ω ν γ ιά τή μόρφ ω σή του και τήν πού πήραμε από τά έργα τώ ν προγόνω ν

ίιΐα τ ο υ κα! ε ίν α ι δ ιε υ θ υ ν τ ή ς μ ια ς μ ε­ τους. Σ ’ αυτές τ!ς π α ρ α τη ρ ή σ ε ις τολμήσ α­

ς σχολής στά Γ ιά ν ν ιν α . Π ά ντω ς α πό με νά ε ίπ ο ύ μ ε ό τ ι δ ,τ ιδ ή π ο τ ε κι άν ν ο μ ίζη

ίσ ζ ή τη σ η π ο ύ ε ί χ α μ α ζί του κατά τή συ- κ α ν ε ίς γ ιά τ!ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ις τής π ο λ ιτισ μ έ ­

ηση τούτη κ α θ ώ ς και α πό ά λ λ ες ν ο μ ί* νης Ε υρ ώ π η ς, και ότι υ π ά ρ χ ε ι έλ λ ειψ η δ η ­

ιτ ι ο ί γ ν ώ σ ε ι ς τ ο υ , ιδ ίω ς τής α ρ χ α ία ς μ ο σ ία ς φ ιλ α ν θ ρ ω π ία ς στο σύστημα τώ ν

ί'ΐκ ή ς λ ο γ ο τ ε χ ν ί α ς , έχουν πολύ ύ π ε ρ τι- σ η μ ε ρ ιν ώ ν π ο λ ιτικ ώ ν , εν το ύ το ις δμ ω ς

).-Μ ιλ ε ι πολύ και κατέχει μ ια φ υ σ ικ ή δέν ε ίχ ε δ ίκ ιο νά κατη γορή τ ο ύ ς ’Ά γ γ λ ο υ ς

> ια σ έ σ η μ α ν τικ ό β α θμ ό, αλλά οί συ- γ ε ν ικ ά δτι έχουν άρνη θή σ υ μ π ά θ ε ια σ τις

ίε ις τ ο υ ε ίν α ι κατά ενα παράξενο τρό- δ υ σ τυ χ ίε ς ή τις π ρ ο σ π ά θ ε ιε ς προς ό 'φ ε λ ο ς

ν ά μ ικ τε ς μ έ π α ρ ά δ ο ξ ο υ ς και δ ικ τα τ ο - τώ ν δ υ σ τ υ χ ισ μ έ ν ω ν σ υ μ π α τ ρ ιω τ ώ ν του-

ις ι σ χ υ ρ ι σ μ ο ύ ς . ’Έ χ ε ι τ α ξ ιδ ε ύ σ ε ι σέ ’Ε π ίσ η ς ε ίπ α μ ε δτι οί π ε ρ ιη γ η τέ ς μας γε­

i μέρη και έχει αποκτήσει κ ά π ο ιο ν ν ικ ά έ ρ χ ο ν τ α ι νά ίδ ο ύ ν τις σκηνές τής α ρ ­

ασμό σ τις θ ρ η σ κ ε υ τ ικ έ ς του α ν τ ιλ ή - χ α ία ς δόξας, δροσεροί από τή μελέτη τώ ν

*0 κ ύ ρ ιο ς τόπος τής δ ια μ ο ν ή ς του α ρ χ α ίω ν προτύπω ν τής φ ιλ ο σ ο φ ία ς κα!

νά ν εα ν ικ ά το υ χ ρ ό ν ια ήτο ή Π ετρού- α ισ θ η τικ ή ς, γεμάτοι ε ν θ ο υ σ ια σ μ ό , κα!

, οπού έγραψ ε τό μόνο έργο πού θερμό! α πό τό πνεύμα ε κ ε ίν ο τής ελευθε­

Ιη μ ο σ ιε ύ σ ε ι— δηλ. « ’Α λ η θ ή ς Ε ύ δ α ι- ρ ία ς πού εναποτυπώ νουν και δτι κάτω

»— τό ό π ο ιο έχει α φ ιε ρ ώ σ ε ι σ τή ν αύ- ά π ’ αυτές τις συνθήκες αύτοι ε ίν α ι πάντο­

τειρ α Α ικ α τε ρ ίν η , ή ό π ο ια τον έχει τε οί πρώ τοι πού φ ω νάζουν γ ιά τή δυ ­

;α τεύ σ ει δ τ α ν ή φ ιλ ό δ ο ξ η αυτή γυ- σ τυ χ ία τής Ε λ λ ά δ ο ς στ* α υ τιά όλω ν α υ ­

σ χ ε δ ία ζε νά έγ κ α θ ιδ ρ ύ σ η τον γ ιό τώ ν πού τυχόν έχουν τή δύναμ η νά τήν

|ω ν σ τ α ν τ ΐν ο ατό Β υ ζ α ν τιν ό θρόνο. ξελαφ ρώ σουν ή νά τήν ε ξ α φ α ν ί σ ο υ ν 19» .

 %

504 Γεωργίου Χρ. Σοόλη

Τ ό πρόβλημ α της π ρ ο φ ο ρ ά ς τής α ρ ­ τή σ υ ν ή θ ε ια ν* ά π ο κ λ ε ίο υ ν τις ν υ ν α ϊχε ς ί

χ α ία ς ε λ λ η ν ικ ή ς γλώ σσας άπετέλεσε τό θ έ ­ ά πό την κ ο ιν ω ν ία καί μ α ζ ί ( μ* αυτές δλη Γ ’
μα μ ια ς άλλης συναντήσεω ς του H u g h e s τήν τέρψ η καί τή λεπτότητα πού μονάχα^
μέ τον Ψ α λ ίδ α , πάλι στο σ π ίτι του Φ ο· ή δ ίκ ιά το υ ς ε π ιρ ρ ο ή μ π ο ρ ε ί ν ά δ η μ ιο υ ρ γ έ ;
ρέστη, στην ο π ο ία δ Γ ια ν ν ιώ τ η ς δάσκαλος ση. Ν ο μ ίζ ω δτι τίπ ο τε ά πό δσα ε ίχ α eirtil·',
ΰ π ε σ τή ρ ιζε δτι ή α ρ χ α ία π ρ οφ ορ ά ή ταν δεν τάραξε π ε ρ ισ σ ό τε ρ ο τίς π ρ ο κ α τα λ ή ψ ε ις
ή ίδ ια μέ τ ή ν ε ο ε λ λ η ν ικ ή . “Υ στερα δ H u ­ τού Ψ α λ ίδ α όσο τούτο, γ ια τί μέ πάθος·
g h e s έ δ ε ιξ ε στον Ψ α λ ίδ α μ ε ρ ικ ο ύ ς ιά μ ­ υ π ε ρ ά σ π ισ ε τ ό . έ θ ιμ ο δ ι α κ η ρ ύ τ τ ο ν τ α ς <fa*'
βους πού ε ίχ ε γ ρ ά ψ ε ι δ ’Ά γ γ λ ο ς φ ιλ ό λ ο ­ δ / ες ο ι γ υ ν α ίκ ε ς κ λ ίν ο υ ν προς τό κ α κ ό καί
γος P o rso n . Μ ια άλλη μέρα ενώ δ H u g h e s καί εάν τούς δοθή ελ ε υ θ ε ρ ία , θά τήν wr
και δ Ψ α λ ίδ α ς π ρ ο γ ε υ μ ά τιζα ν μαζί ά ν ο ι­ ταχρασ θούν. Ά π ή ν τη σ α δτι .τίπ ο τε fiMoj
ξαν συζήτηση γ ια τή Δ ω δώ νη , την δ π ο ία δεν θ ά μπορούσε νά γέννηση τιμ ή και
δ Ψ α λ ίδ α ς τοπ οθετούσ ε π λ η σ ίο ν τής α ρ­ ε ίλ ικ ρ ίν ια στο ω ρ α ίο φ ύλο παρά έμ π ισ το * ,'
χ α ία ς Φ ο ιν ίκ η ς . Κ α τ ό π ιν δέ έβγαλε δ Ψ α ­ σ ύ \η σ 9 αυτό ά πό τούς ανδρες καί τού
λ ίδ α ς από τό σ η μ ε ιω μ α τά ρ ιό του μ ια ε π ι­ έφ ερα ω ς π α ρ ά δ ειγ μ α τ ίς γ υ ν α ίκ ε ς στη
τά φ ιο α ρ χ α ία έλ λ λ η ν ικ ή ε π ιγ ρ α φ ή , την ρα μου. Ό Ψ α λ ίδ α ς άνέφερε τότε ώ ς άν1
δ π ο ία ε ίχ ε α ν τ ιγ ρ ά ψ ε ι α πό τό πρω τότυπο τίθ έτο ς προς ένα τέ τ ο ιο πράγμ α τίς γν$
κοντά στα Τ ρ ίκ κ α λ α . Κ α τά τον H u g h e s μες κ α ί τά έ θ ιμ α τώ ν α ρ χ α ίω ν Έ λλή νο!1
δ Ψ α λ ίδ α ς « ε ίχ ε κάνει δυστυχώ ς τ ρ ία λά­ οί ό π ο ιο ι α ν α γ κ α σ τ ικ ά πρέπει νά έχον]
θ η κατά την α ν τ ιγ ρ α φ ή αυτού τού ε π ιτα ­ δ ίκ ιο . Α υτό έδω σε τέλος στή σ υζή τησ ι;
φ ίο υ (λόγου ά μ ε λ ία ς τή ς π ρ ο σ ψ δ ία ς), τά γ ια τ ί νά δ ια φ ω ν ίσ η κ α ν ε ίς μέ τον Πλά& ί
ό π ο ια τού υ π έ δ ε ιξ ε μ* δλη τή δυνα τή ευ* να στήν Ε λ λ ά δ α ε ί ν α ι τ ό σ ο β δ ε λ υ ρ ό εγχϋ*
γ έ ν ια , και μέ ακόμη π ε ρ ισ σ ό τε ρ η α π ’ δτι μα σά νά ά ρ ν εισ α ι τό αλάθητο τού Π ώ ?
α π α ιτ ο ύ σ α ν αί π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς το υ ε π ιθ έ σ ε ις. στή Ρ ώ μ η . *Α π ο τ ό λ μ η σ α δ μ ω ς κ α ί άνέφί
Σ ά ν προσεβλή θη ΰ π εσ τή ρ ιζε δυστυχώ ς ρα ένα δ ίσ τιχ ο ά πό έναν α ρ χ α ίο σ υ γγ ΐ^
ακόμη τά λ ά θη του, ή α ν α γ κ α ία έκθεση φ έα, ανάμεσα στά σφάλματα τού ό π Λ ί1
τώ ν ο π ο ίω ν τόσο τον εθορύβησε ώ στε έ γ ι­ δέ μπορεί κ α ν ε ίς νά συγκαταλέξη f
νε π ύ ο καί μ α ν ία καί α πό τότε πολύ λ ίγ ο ά γ ν ο ια τής α ν θ ρ ώ π ιν η ς φ ύσης, άλλ9 αδ
το ν ξ α ν α ε ίδ α μ ε κατά τό δ ιά σ τ η μ α τής δ ια ­ ό σ υγγραφ έας ή τα ν Ρ ω μ α ίο ς (’Ο β ίδ ιο ς'
μονής μας στά Γ ι ά ν ν ι ν α 14» . C u i p e cc are lic e t, p e c c a t m in u s ; ip ’
Ό H u g h e s μ ιλ ει γ ιά ακόμη μ ια συ­ p o te s ta s S e m in a n e q u itia e la n g u id io T
νάντησή του μ*έ τον Ψ α λ ίδ α στο σ π ίτι το ύ fa c it.
τε λ ε υ τ α ίο υ . « Γ ιά νά μ ή ν υστερήσουμε στήν Ή συζήτησή μας τ ώ ρ α γ ύ ρ ισ ε στήν^
έ π ιθ υ μ ο τυ π ία , γρ ά φ ει δ H u g h e s , κάναμε τ ά σ τ α σ η τ ή ς σ η μ ε ρ ιν ή ς Ε λ λ ά δ α ς , άλλ’ ψ"
μ ιά ν ε π ίσ κ ε ψ η στον Ψ α λ ίδ α , δ ό π ο ιο ς μάς αδύνατο νά ά ν τ ιλ η φ θ ή ς τίς πραγματκ
δέχτηκε μέ ά λ α ζ ο ν ικ ή α ξ ιο π ρ έ π ε ια . Φ έραν γνώ μ ες τού Ψ α λ ίδ α πάνω σ ’ α υ τ ό τ ό θ ή ,.
φ υ σ ικ ά π ίπ ε ς κ α ί ή ν ο ικ ο κ υ ρ ά έφ ερε κ α φ έ­ Π ότε θρηνούσε τίς δ υ σ τυ χ ίε ς τ η ς κ α ί ΙΡ
δες τούς ο π ο ίο υ ς έ δ ω σ ε στούς ξένους κα· ζε π ικ ρ ά τίς ε υ ρ ω π α ϊκ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ο ί ό*Γ
θόος καί στον ά νδρα της, χ ω ρ ίς νά πάρη ες τίς Ιπ έτρ επ α ν ν ά . υπάρχουν, καί a
τό θάρρος μόνη της ή νά τής ε ίπ ή δ α γέ­ έβ ρ ιζε τούς σ υ μ π α τ ρ ιώ τ ε ς του, τούς 4 *
ρω χος α φ έντη ς τη ς νά κ α θ ίσ η . Δ υο όμορ­ καλούσε ανδράποδα καί μέ τόσα α λ λ α εί
φ α π α ιδ ά κ ια ή ρ θ α ν καί συ στήθηκαν, ενα λή ονόματα, επ α ιν ο ύ σ ε τή δ ια γ ω γ ή ··
α γόρι καί ένα κ ο ρ ίτσ ι, τό α γόρι ήταν κά­ Ά λ ή Π ασ ά, μ ιλ ο ύ σ ε γ ιά τίς π ρ ά ξ εις *
τω α πό τή φ ρ ο ν τ ίδ α ενός π α ιδ α γ ω γ ο ύ καί μέ πνεύμα Α λβ α νού, καί δ ικ α ιο λ ο γ ώ }
τό κ ο ρ ίτσ ι μ ία ς π αρα μ ά νας. Τ ό κ ο ρ ίτσ ι μέ θερμά λ ό γ ια τή φ οβερή σφαγή ϊ
ήταν μ ετά β ία ς 9 χρονώ ν, αλλά ή ταν κ ιό · Γ α ρ δ ι κ ί ο υ 14» . Ά ς σ η μ ε ιω θ ή δέ καί
λας ά ρ ρ α β ω ν ια σ μ έ ν ο μ έ-τό ν α ρ χ ία τρ ο τού H u g h e s θεω ρούσ ε τον Ψ α λ ίδ α ώ ς'
β ε ζίρ η . “Ο ταν ή ν ο ικ ο κ υ ρ ά έφ υγε από τό κ ύ ρ ιο ΰ π ο σ τ η ρ ικ τ ή τού Β ηλαρά σ τίς ^ Ι
δ ω μ ά τ ιο , κ ο ίτα ζ α νά βρώ τρόπο νά α νο ίξ ω σ ικ έ ς του ι δ έ ε ς 16.
κουβέντα γύ ρω α πό ένα ά δ ικ ο έ θ ιμ ο , δηλ. Τέλος τόν Απρίλιο τού 1819
 Πώς βΤδβν τέν 'Αθανάσιο Ψαλίδα ot ξένοι περιηγηταί
ηκαν τά Γιάννινα δυο ’Αμερικανοί πε-
.γητές 6 Edward Everett καί ό Theo-
*e Lyman16. Ό Lyman δημοσίευσε
όνυμα τις εντυπώσεις του από τά Γιάν-
ι καί τον Άλή Πασά στο περιοδικό
rth American Review, δπου γράφει
εξής για τον Ψαλίδα: «Ό Ψαλίδα;
. ένα σχολείο μέ 200 μαθητές. Μιλούσε
μάνικά, ιταλικά, καί λατινικά, καί έλε-
ίτι έχει τέλεια γνώμη τής αρχαίας καί
νέας ελληνικής, τής λατινικής καί γερ-
ικής. *Η λέξη τέλεια, ιδίως σχετικά
τή γνώση των γλωσσών καί Ιδιαίτερα
(γαλλικής, δέχεται διάφορες ερμηνείες,
πρέπει νά εννοείται πάντοτε cum
no salis. ’Ηταν ένας ζωηρός, συνετός,
π)υς, καί νοήμων άνθρωπος, αλλά μιλού·
ιέ κάποια δριμύτατα γιά τις γνώμες
φημισμένου συμπατριώτη του του Κο-
ι στο Παρίσι καί την πορεία τής έπα-
3ράς τής καθαρότητας τής άρχαίας
$σας1Τ. Ό Ψαλίδας ζεΐ σ’ ένα ωραίο
ι καί έχει ένα πολύ όμορφο άγόρι τό
;ο μάς πςοσέφερε τόν καφέ καί τό
,ό μέ πολύ χάρη.
‘Εχει γράψει μερικά βιβλία τά όποια
ΐ)θηκαν στη Βιέννη καί τή Βενετία18
τελευταία ένα έργο γιά τήν Ιστορία,
ιστική, καί γεωγραφία τής ’Αλβανίας,
ποιο έδωσε στο Λόρδο Guilford γιά
!> δημοσίευση19. Έχει μιά μικρή βι-
θήκη από ελληνικά καί λατινικά βιβλία,
}ρες μικρές αγγλικές είκόνες στο δω-
ό του καί ένα ελληνικό χάρτη τής Εύ-
Ο Edwart Everett άφησε τις έντυ-
ίις του άπό τό ταξίδι του στήν Έλλά-
k χειρόγραφο ανέκδοτο τό οποίο είχα
ίαλή τύχη ν' άνακαλΰψω εδώ καί με*
(χρόνια στά ’Αρχεία τής Massachu-
Historical Society91. Γιά τόν Ψα-
;γράφει ό Everett τά έξής : «Ένας
|τούς πολλούς πού γνωρίσαμε στά
νινα ήταν καί ό Ψαλίδας, ό διευθυν-
ής έδώ σχολής ή ακαδημίας.,.,
Εχει λάβει τή μόρφωσή του §ν μέρεί
ι ερμανία καί μπορούσε νά συνομιλήση
Τβρμανική, λατινική καί Ιταλική. Πα·
ΐαξε to σχολείο τον, τό όποίο ύπέθ«·
Ιι πρόκειται γιά ένα κολλέγιο μέ ιύά*
505
ριθμους μαθητές άπό όλα τά μέρη τής
Ελλάδας, ώς ένα μικρό ίδρυμα στο όποιο
φοιτούσαν κυρίως τά παιδιά άπό τά Γιάν-
νινα. Δέν συντηρούνταν άπό τό κράτος τού
Άλή Πασά, όπως θά περίμενε κανείς άνα-
λογιζόμενος τήν φιλελεύθερη καί άνεκτική
πολιτική τού Άλή προς τούς Χριστιανούς.
"Ολα τά έξοδα τής σχολής γίνονταν άπό
πλούσιους "Ελληνες. "Ακόυσα τόν Ψαλίδα
νά λέγη ότι ένας Γιαννιώτηζ πού πέθανε
τελευταία στή Μόσχα άφησε ένα κεφάλαιο
άπό 225 χιλιάδες ρούβλια σε τόκους γιά
τή συντήρηση τής σχολής” . Σάν ήταν
ή περίοδος τών πασχαλινών διακοπών,
δέν μάς δόθηκε ευκαιρία νά ίδούμε τή συλ
λογή τών κλασικών βιβλίων ούτε τόν τρό­
πο διδασκαλίας. *0 Ψαλίδας μάς πληρο­
φόρησε οτι είχε συγγράψει μία αρχαία καί
νέα ιστορία καί γεωγραφία τής ’Ηπείρου
καί ’Αλβανίας, τήν οποία πρότεινε νά δώ*
ση στον Λόρδο Guilford γιά δημοσίευση.
Μού έδωσε ένα βιβλίο τό οποίο είχε δη­
μοσιεύσει έδώ καί μερικά χρόνια στή λα­
τινική καί νεοελληνική περί «'Αληθούς**
Εύδαιμονίαςν.
“Ασφαλώς κι’ άλλοι πολλοί ξένοι πε­
ριηγητές θά είχαν συναντήσει τόν Ψαλίδα
στά Γιάννινα, οί όποιοι όμως δέν μάς άφη­
σαν τις εντυπώσεις τους άπό τή συνάντησή
τους μαζί του. Παράξενο είναι δτι ό 'Άγ­
γλος συνταγματάρχης William Martin
Leake καί ό Γάλλος Fr. Pouqeivlle πού
ζήσαν στά Γιάννινα ώς επιτετραμμένοι τών
χωρών τους στήν αυλή τού Άλή Πασά,
καί οί οποίοι αναμφισβήτητα θά είχαν
πολλές φορές συζητήσει μέ τόν Ψαλίδα δέν
γράφουν τίποτε σχεδόν γι’ αυτόν έκτος
άπό μιά ξερή άναγραφή τού ονόματος του
καί τού τίτλου τού βιβλίου του «Αληθής
Ευδαιμονία», καί ένα σύντομο χαρακτηρι­
σμό τού έργου του.
Άπό όλους τούς περιηγητές πού άνέ-
φερα πιο πάνω μόνο ό Hughes έπικρίνει
τόν Ψαλίδα καί άμφιβάλλει γιά τή βαθύ­
τητα τής παιδείας του. .’Ίσως ή επίθεση
τού Ψαλίδα κατά τού φίλου του Cockerell
καΐτών Άγγλων γενικά νά έψύχρανε αυ­
τόν τόν Άγγλο περιηγητή κι ’ ώς άποτέλε-
σμα μάς Ιδωσβ τέτοια δυσμενή περιγραφή
τής προσωπικότητας τού Ψαλίδα,
βοβ Γίβργίοο Χρ, 2ούλι) • *·

ζΗ Μ E 1QΣ Ε I Σ

1. 'The Works of Lord Byron (έκδ. Ε. H. συζήτηση για τήν αρχαία επιγραφή όπως Μ
Coleridge). Poetry, τόμ. B' (Λονδίνο 1922), σ.198. ίδούμε πιό κάτω.
2 . *Ό. π. σ. 198, σημ. 5. 12 . T h o s. S m a r t Hu g h e s, Tra-r
3. J. C. Η ο b h ο u s e, A journey through vels in Sicily, Greece, and Albania (Λονδίνφ<\
Albania and other provinces of Turkey in 18*0), I, σελ. 441-443. T *,
Europe and Asia to Constantinople during the 18. "Ο. π. σελ. 451-452. *i
years 18 09 and 18 10 (Λονδίνο 1813), σ. 185 14. "Ο.π. σελ. 462-463. Σέ σημείωση γρί·^
καί 574. φει ό Hughes ότι ό Fr. Pouqueville τού V
4. °Ό. π. σελ. 548. γησε τό λόγο αυτής τής ασυνέπειας στις γνώ|ί3 ?
5. "Ο. π. σελ. 572-573. τού Ψαλίδα. Δυστυχώς όμως δέ μάς λέγει τί ι#,
6 . Πρβλ. Κ. Π α π α χ ρ ί σ τ ο υ, Τό βι­ είπε ό Pouqueville. :;
βλίο "Έρωτος ’Αποτελέσματα καί ό Ψαλίδας, 15. Ο.π. II, σελ. 74. .
στον τόμο «Άφιέροομα εις Κωνστ. "Αμαντον», 16. Βλέπε τή μελέτη μου «American tra­
Άθ. 1940, σελ. 394. vellers in Greece before 1 8 2 1 », στό περίοδέ
7. H e n r y H o l l a n d , Travels in «Athene», τόμ. X (1949), άρ. 1, σελ. 8 κέξ. χοί!
the Ionian Isles, Albania, Thessaly, Macedo­ άρ, 2 , σελ. 14 κέξ. ·Οί'4|,
nia etc. during the years 18 12 and 18 13 (Λον­ 17. Γιά τις γλωσσικές Ιδέες τού ΨαλΛαί-
δίνο 1815) σελ. 151-152. . βλέπε τή μελέτη μου «Ό Άθ. Ψαλίδας xakrifr
8 . *Ό.π. σελ. 16Μ63. γλωσσικό ζήτημα» περ^ «’Ηπειρωτικά Γράμΐίβ*,
9. Ή πληροφορία αυτή δέν είναι- ακρι­ τα», τομ. Α' (1944). · ’ ij..
βής. Ό Ψαλίδας Ιζησε στη Νίζνα καί τήν Πολ- 18. Εννοεί τήν «’Αληθή Ευδαιμονία» χα'
τάβα κατά τη διαμονή του στή Ρωσία. Βλ. Γ. τά «’19. Έρωτος αποτελέσματα».
Ή πληροφορία αυτή είναι
.... ,Α
εξαιρετώ^
Βαλέτα, στή Μεγ. Έλλην. Εγκυκλοπαίδεια. ΚΔ' σημασίας γιατί πουθενά αλλού σέ σύγχρονη^
σελ. 806-807. γή δέν άναφέρεται ότι ό Ψαλίδας είχε γρα|»
10. Ό Charles R. Cockerell (17 8 8 -18 6 6Ιστορία
) τής Ηπείρου καί ’Αλβανίας, καί m '
ήταν όνομαστός άρχιτέκτων καί είχε λάβει μέ­ επιβεβαιώνονται οι ειδήσεις τού Ν. Τ σ ι γαρίΙ*
ρος στις άνασκαφές τής Αίγινας (1811) καί της ’Ηπειρωτικά (Αθήναι 1885) σελ. 10.
Φιγαλείας (1812), πολλά ευρήματα των οποίων 20. «Visit to Ioannina aut Ali Pasha, χώ;
αγοράστηκαν άπό τους "Αγγλους. Βλ. The Di­ North Americau Review, τομος X, τμήμα $
ctionary of National Biography, τόμ. 4ος, (1820), σελ. 445 - 446.
σελ. 651 κέξ. 2 1 . Βλ. τό άρθρο μου «Ταξίδι τού Τ#.}:
11. «Ό συγγραφέας πληροφορήθηκε άπόρεττ στην Ελλάδα», έφ. «Εθνικός Κήρ^'
Ινα φίλο του πού τελευταία έπεσκέφθηκε τά Νέα Ύόρκη, 29 Ίανουαρίου 1948, καθώς κ \
Γιάννινα, ότι ή γλώσσα τού Ψαλίδα ούτε αυτόν τή μελέτη μου στό περ. Athene, τομ. Χ(19#
δέ λυπήθηκε καθώς καί άλλους. Εύκολα μπορεί άρ. ϊ, σελ. 8 κ.έξ καί άριθ. 2 σελ. 14 κεξ. ;
νά τό πιστέψη αυτό, γιατί ό ίδιος είχε τήν ατυ­ 22 . Κατά.πάσαν πιθανότητα έννοεί- ${.
χία νά προσβάλη κάπως τον Ψαλίδα, άθελα Ζώη Καπλάνη. Βλ. Ζώη Κωνστ. Καπλάνη,
όμως, όπως θά ίδή ό άναγνώστης πιό κάτω» νια εύποιΐας έργα (Μόσχα 1809).
(Σημ. τού ίδιου του Hughes). Πρόκειται γίάτή λ · ; Γ: Τ. ΙΟ Υ Λ Η Σ !

\,·
ΧΙΛΛΕΩΣ ΒΑΝΤΖΙΟΥ
' Π Ο Θ Η Κ Α Ι Τ ΟΥ Α Θ Α Ν Α Σ Ι Ο Υ Ψ Α Λ Ι Δ Α
ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΥΣ
Εις τήν πνευματικήν πανδαισίαν,
<ν δποίαν διοργανώνει ή «Ήπειρω-
<ή Εστία» ώς μνήμην τοΟ άειμνή-
:ου μεγάλου τοΟ Γένους Δασκάλου,
Ό Ήπειρώτου ’Αθανασίου Ψαλίδα,
■έπιτρέψουν οί φίλοι άναγνώσται καί
; έμέ νά βίψω ένα νικέλινον νόμισμα
τοΟ πενιχροΟ μου βαλαντίου, έναντι
#ν θησαυρών τοΟ χρυσοΟ, τόν όποιον
.οσφέρουν άλλοι πολύ σοφώτεροίμου.
*Ως έάν προεγνώριζε τί θά τοϋ συ-
3αινεν, ληγούσης τής τελευταίας
.ολικής περιόδου δΓ αυτόν έν Ίωαν-
:οις, άπεχαιρέτα ό μέγας διδάσκα-
; τούς μαθητάς του'διά τών έξής
.οχαιρετιστηρίων λόγων, τούς δποί-
; περιέσωσεν είς τά προλεγόμενα
Γενικής του Γεωγραφίας ό Άναστ.
κελλάριος καί οί όποιοι διά τό πολύ
ιαφέρον ένετυπώθησαν άπό παιδι-
ήλικίας είς τήν μνήμην μου.
ι«Εύγενέστατοι μαθηταί μου. Σεις
’ όλίγον θά κατευθυνθήτε είς τά
σαρα σημεία τοΟ ΈλληνικοΟ όρί-
τος, διά νά μεταλαμπαδεύσητε τήν
ικήν παιδείαν, ή όποία έξυψώνει
«ρι τοΟ θρόνου τοΟ Δημιουργοί).
:ά τήν εύγενή σας σταδιοδρομίαν
•θά συναντάτε πάντοτε άνθόσπαρ-
>λεωφόρον, άλλ* ώς έπί τό πλεΐ-
V θά συναντάτε άκάνθας καί τρι­
βόλους καί θά άκούετε παραχόρδους
φωνάς παρά κοινωνίας .νοσούσης καί
διεφθαρμένης. Μή δειλιάτε, μή άφή-
νετε νά κατισχόη ή άποκαρδίωσις.
Προσπαθήσατε νά περιβάλλητε τούς
τροφίμους σας μέ τήν πατρικήν στορ­
γήν καί άγάπην, άλλά πολύ περισσό­
τερον νά έφελκύητε τήν άγάπην καί
τήν έκτίμησιν αυτών πρός έσάς. Διότι
αύτό είναι τό κριτήριόν σας. Διότι οί
μαθηταί σας είναι έν ταυτώ μαθηταί
καί υίοί και δικασταί σας. Ή ύψίστη
ήθική, ή άπορρέουσα άπό τάς ρεγά­
λας φιλοσοφικός θεωρίας τοΟ Πλάτω­
νος καί Άριστοτέλους, άπό τά άθά-
νατα δράματα τοϋ Σοφοκλέους καί
τοΟ Εύριπίδου, άς βιζώση είς τήν καρ-
δΓαν σας τήν άγάπην πρός τήν θρη­
σκείαν τών πατέρων σας, πρός τήν γε­
νικήν μας Πατρίδα, πρός τήν στοργι­
κήν σας οικογένειαν, ή όποία είναι τό
Σχολεΐόν σας. Ό Κύριος άς έπευλογή
τό έργονσας».
Δακρυρροών τούς έφίλησε καί τούς
άπεχαιρέτησεν. νΗτο . τό κύκνειον
δσμά του.
Δέν σάς φαίνεται δτι εΐναι σπου­
δαία ύποθήκη πρός πάντα ‘Έλληνα
διδάσκαλον;
ΑΧ. BANTZIOS
ΓΙΑΝΝΗ ΕΥ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, Θεολόγου - Καθηγητοΰ Γυμνασίου *Αρρένων Φλωρίνης
ΠΩΣ ΕΙΔΕ ΤΟΝ ΨΑΛΙΔΑ Ο ΑΓΓΛΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ!
Τ. Σ Μ Α Ρ Τ . Χ Ι Ο Υ Ζ
’Ανάμεσα στους ’Άγγλους περιηγη-
τάς που ήρθαν στα Γιάννινα στις αρχές
του ΙΘΓαιώνα εινε και ό Τ. Σμάρτ Χιοΰζ.
Σκοπός για τον οποίο έρχονταν στην Ελ­
λάδα, δπως έλεγαν, ήταν νά ίδοΰν τούς
τόπους δπου έζησαν οι αρχαίοι "Έλληνες
καί άνθισε ό αρχαίος πολιτισμός. Στα
Γιάννινα ειδικά έρχονταν για νά ίδούν τον
περίφημο τύραννο Άλή Πασσιά, πού τ’δ-
νομά του ήταν γνωστό στην Ευρώπη από
τις συνεννοήσεις του μέ τον Μ. Ναπολέον-
τα, την αγορά τής Πάργας από τούς ’Άγ­
γλους, την κυριαρχία πού ασκούσε στις
Ηπειρωτικές ακτές και τής Δ. Στερεάς
Ελλάδος καί τον έφερνε σ’ επαφή μέ τούς
κατόχους των Ίονίων νησιών. Περίφημος
ακόμα ήταν γιά την αντίθεσή του προς τον
Σουλτάνο.
Ό Τ. Σμάρτ Χιούζ ήταν όίγγλος κλη­
ρικός, πρώην εταίρος τού Κολλεγίου τού
Σαίντ Τζών και τού Έμμάνουελ τού Καίμ-
πριτζ. ’Ηταν πολύ καλά καταρτισμένος
στά αρχαία Ελληνικά και τά Λατινικά,
τον διακρίνει παρατηρητικότητα, κριτική
δύναμη, ελευθερία σκέψεως καί ανθρωπι­
σμός. Έκτος από τούς αρχαίους συγγρα­
φείς πού γνωρίζει πολύ καλά, είνε σέ θέ­
ση νά κρίνει φιλοσοφικά δοκίμια, ξέρει τήν
πολιτική κατάσταση των χρόνων του καί
τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Στά Γιάννινα ήρθε μαζί μέ τον φίλο
του Ρόμπερτ Τάουνλεύ Πάρκερ στις 2 Γε-
ναριοΰ 1814, αφού πρώτα περιηγήθηκαν
ολη σχεδόν τήν Ελλάδα, έκτος άπό τή
Μακεδονία καί τή Θεσσαλία, ‘Έμειναν
σχά Γιάννινα μέχρι τίς 10 Μαίου 1814,
*Απ* αυτό όμως τό χρονικό διάστημα πρέ
πει να αφαιρεσουμε τις μερες που έκανα#
μιά περιοδεία στήν ’Αλβανία. Τις έντυπώ^;
σεις του τίς έγραψε στο δίτομο έργο τον*
« Τ α ξ ί δ ι α σ τ ή Σ ι κ ε λ ί α , Έ λ\ί
λ ά δ α κ α ί Α λ β α ν ί α » πού έξέδώ^
κε στο Λονδίνο στά 18201. Καί οι δυο τον
μοι, μαζί μέ τίς είσαγωγές καί τά παρα^
τήματα, έχουν 947 σελίδες. Στολίζοντ®)
άπό πολλές λιθογραφίες καί χάρτες. Ψ
Στο βιβλίο του μπορεί ό αναγνώστη
νά Ιδεϊ τή ζωή τής πόλεώς μας στά χρό}
via εκείνα. Τή μελέτησε πολύ καλά καί δέ»
τήν αποδίδει επιπόλαια, αλλά κάνει κρίσε^
παρατηρήσεις καί προσπαθεί νά βρή τ$
αιτίες τής δυστυχίας τού λαού στά χρόν6j
εκείνα. Γνωρίστηκε μέ πολλούς Γιαννιδ/
τες πλούσιους καί επιφανείς, αφού, δπο>ί;
λέει δ ίδιος, διαπιστώθηκε δτι είχε κα&
σχέσεις μέτόν Άλή Πασσιά- γιατί στις
χές ήταν δλοι επιφυλακτικοί απέναντι το^
Γνώρισε έτσι τον ‘Αλέξη Νοΰτσο,
Γιάννη Μελά, τον Μπαλάνο, τον γιατ^
Σακελλάριο, τον Μιχαλάκη, τον Φορέαΐί]
τον Νικολό Βρεττό καί τον Γάλλο πρό|
νο στά Γιάννινα, τόν γνωστό μας ΠουΚ/j
κεβίλλ, γιά τόν όποιο εκφράζεται μέ ;
καλύτερα λόγια. k
Φυσικό ήταν στά Γιάννινα νά γν<Μ
σει καί τόν Ψαλίδα καί νά μάθει ποια γνΐ*
μη έπικρατοΰσε γι’ αυτόν έχει. Οί mnj
τήσεις έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον Λ,
-------------- , ‘ :f ,
1. «Travels iu Sicily Greece and Albaxb|,
by the Rev. Thos. Smart Hughes, Lone
i8ao. Τά κείμενα πού χρησιμοποιήσαμί | *
σκονται στόν Α' τομ, σ, 441-443, 450452, ·;
463 καί Β' τόμ, 28-34, 73-75, ft;
 Ηώς etfce τον. Ψαλίδα 6 Άγγλος ΛερΙηγητής Τ. 2μάρτ Χιουζ
ιπεριγραφή είνε αξιόλογη γιατί προέρχε-
Ίαπό άνθρωπο πού είδε ιόν Ψαλίδα
I κουβέντιασε μαζί του και μόρφωσε
ιώμη γι’ αυτόν.
* σκαφές στήν Αίγινα καί στήν Φιγαλία.
Ό Τ. Σμάρτ Χιοΰζ συναντήθηκε μέ
ν Ψαλίδα τό βράδι τής πρώτης μέρας
ύ έφτασε στα Γιάννινα. Τον ίδιο και
t φίλο του μαζ'ι τούς οδήγησαν να μεί-
j v στο σπίτι τού Νικολού Βρεττού. Τό
χδι δ 'Άγγλος υπήκοος Φορέστης τούς
λεσε στο σπίτι του καί τούς Ικανέ τρα­
μ. ΤΗταν εκεί καί δ άγγλος σύνταγμα-
?χης Τσέρτς, δ γνωστός από την Έπα-
τταση τού 1821 καί ένας άλλος άγγλοί
Κόκρελλ.
Αφού τελείωσε τό δείπνο ήρθε καί
Ραλίδας να περάσει τή βραδυά του μα-
Όυς. Ό Τ. Σ. Χιούζ ονομάζει τον Ψα-
χ περιβόητο καί λέει γΓ αυτόν δτι κατέ-
τό μεγαλύτερο όνομα στη φιλολογία
,ίμεσα στούς "Ελληνες καί ακόμα δτι εΐ-
ίδιευθυντής μεγάλης σχολής στα Γιάν-
χ. Αυτά εϊχε ακούσει για τον Ψαλίδα.
I συζήτηση πού αναπτύχθηκε, δ Ψαλί-
τούς είπε διάφορα ανέκδοτα από τα
ίδια του καί από τή ζωή του στην Πε-
ύπολη, δπου είχε ζήσει πολλά χρόνια
Vαυλή τής αύτοκράτειρας Αίκατερίνας.
(ς μίλησε για τό βιβλίο του «Ά λ\η θ ή ς
δ α ι μ ό ν ι α , ή τ ο ι β ά σ ι ς π ά-
ς θ ρ η σ κ ε ί α ς » . Τό βιβλίο του
') είνε αφιερωμένο στην αύτοκράτειρα
άτερίνα, από την όποια ευνοήθηκε,
ή φιλόδοξη αυτή γυναίκα σχεδίαζε νά
:ι τό γιο της Κωνσταντίνο στο θρόνο
(Βυζαντίου. Άπό τή συνομιλία ως εδώ
ήκε πώς δ Ψαλίδας, δπως σημειώνει
Ιούζ, είνε μεγάλος συζητητής, έχει ανα­
μμένη σέ μεγάλο βαθμό τή φυσική έξυ*
ba, άλλα λέει ακόμα, δτι στή συνομιλία
(άνακάτευε παράξενους δικτατορικούς
Ιρισμούς καί για τά θρησκευτικά ζητή*
[ εκφράζονταν μέ κάποιο σκεπτικισμό,
^σκεπτικισμό του αυτόν τον απόκτησε
(τις μελέτες του καί τά ταξίδια πού
ικάνει.
Ίίέχρι τό σημείο αυτό ή συνομιλία
ί βύχάριστη για δλους καί δ Ψαλίδας
ς διηγήσεις του άπό τά ταξίδια καί τά
BOd
ανέκδοτά του τούς διασκέδασε δλους. Στή
συντροφιά δμως, δπως είπαμε, ήταν καί
δ άγγλος Κόκρελλ, πού κατά τήν δμολογία
του συγγραφέα είχε κάνει επιτυχείς άνα-
Ό άγγλος αυτός, γι’ αυτό τό λόγο, έπεσε
στή δυσμένεια τού Ψαλίδα, δ όποιος τού
έκανε βίαιη επίθεση. Τον άποκάλεσε «τ υ μ-
β ω ρ ύ χ ο» καί ί ε ρ ό σ υ λο 1 καί τού εί­
πε καί κάμποσα ακόμα ακόμα τέτια βαριά
επίθετα πού δ συγγραφέας δεν αναφέρει *.
Ό Ψαλίδας έκανε τήν επίθεση αυτή γιατί
οί άγγλθι καί άλλοι περιηγηταί εύρισκαν
τήν Ελλάδα σάν ξέφραγο αμπέλι, έκαναν
άνασκαφές καί τά αρχαία αντικείμενα πού
ξέθαβαν τά έπαιρναν κοντά τους γιά νά
στολίσουν τις ιδιωτικές τους συλλογές ή
τά μουσεία στήν πατρίδα τους. Δέ μπο­
ρούσε βέβαια νά γίνει λόγος γιά παράδο­
σή τους στούς Τούρκους πού δεν είχαν
ιδέα γιά τήν αξία τους, πολύ λιγώτερο
στούς "Ελληνες. Ό συγγραφέας δεν δικαι­
ολογεί τον Κόκρελλ καθόλου γιά τή συγ­
κεκριμένη αυτή κατηγορία, παρά μονάχα
λέει δτι δεν έχει ανάγκη ή προσωπικότητα
τού Κόκρελλ άπό δικαιολογίες γιά ν* άπο-
μακρύνει τις επιθέσεις αυτές. Μέ τον τρό­
πο αυτόν, μέ τέχνη άποφεύγει νά πει πρώ­
τα ποιες άκριβώς ήταν οί κατηγορίες τού
Ψαλίδα εναντίον τού Κόκρελλ καί κατόπι
νά τις δικαιολογήσει. Γιά τον ίδιο τον
Κόκρελλ δέν άναφέρει καθόλου άν άπάν-
τησε καί τί είπε. Αυτό είνε κάπως πε­
ρίεργο.
1. Ελληνικά στό κείμενο.
2. Φιγάλεια ή Φιγαλία, αρκαδική πόλη ιδρυ­
μένη άπό τό γιο τοΰ Λυκάονος, τόν Φίγαλον.
Βρίσκονται σήμερα τά έρείπιά της στήν ομώ­
νυμη κοινότητα (πρώτα ΓΙαύλιτσα) στήν επαρ­
χία ’Ολυμπίας τοΰ Νομοϋ Μεσσηνίας. Έκεΐ
υπήρχε περίφημος ναός τοΰ Έπικουρίου ’Απόλ­
λωνος. Μέ άνασκαφές πού έγιναν τελευταία
ό ναός άναστηλώΟηκε. Πρώτος ανακάλυψε τό
ναό ό Γάλλος Μπουσέ. Τό 1811 "Αγγλοι καί
Γερμανοί έκαναν άνασκαφές, πήραν τ’άνάγλυφα
τοΰ διαζώματος ποΰ παρίσταναν’Αιιαζονομαχία
καί Κενταυρομαχία, τις μετώπες καί Χλλα ανά­
γλυφα καί τά πούλησαν στό Βρεττανικό Μου­
σείο, δπου βρίσκονται σήμερα. Νά λοιπόν για τί
φώναζε ό Ψαλίδας καί ο Κόκρελλ δέ μΐλοΰσβ.
•Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Έλευθερουδάκη, τόμ.
ΙΒ \ σελ. 597, λ. Φιγάλεια* δπου καί ή σχ««
τική βιβλιογραφία*
510 Γιάννη 85. ‘Αναστασίου
Κατόπι δ Ψαλίδας έξακολούθησε τή
βίαιη επίθεσή του εναντίον ενός άλλου άγ-
γλου πού είχε περάσει από τά Γιάννινα
καί τον γνώρισε. Ό συγγραφέας δεν ονο­
μάζει τον άγγλο αυτόν, λέει μονάχα πώς
ήταν τζέντλεμαν, είχε καλό χαρακτήρα καί
έκανε μεγάλα κατορθώματα. Δέ μπορούμε
να καταλάβουμε ποιος είναι αυτός ό άγ
γλος, γιατί δεν αναφέρει ούτε ποια ήταν
ή κατηγορία του Ψαλίδα εναντίον του. Λέει
μονάχα δτί ή βρισιά τού Ψαλίδα, τού κυ-
νικοΰ φιλοσόφου, δπως τον άποκαλει τώρα,
πέφτει αδύναμη, μπρος στο χαρακτήρα καί
στις πράξεις τού άγγλου αυτού κυρίου. Ποιος
νά ήταν τάχα ό άγγλος αυτός καί γιατί δεν
μας λέει δ Χιούζ τίποτε συγκεκριμένο για
τά λόγια τού Ψαλίδα ή γιά τό πρόσωπο
πού κατά τή γνώμη του κακομεταχειρίστηκε;
Μπορούμε νά κάνουμε μια υπόθεση
εδώ. 9Αφού δ Χιούζ πέρασε από τά Γιάν
νινα στά 1814 καί δ άλλος πέρασε πριν
άπ* αυτόν, πρέπει νά είνε ένας από τούς
τέσσερες πού ξέρομε πώς πέρασαν πριν
απ’ αυτόν, δηλαδή δ Μπάϋρον, δ Χόμπ-
χάουζ, δ Λήκ ή δ σέρ Έρ. Χόλλαντ. Τό
πιο πιθανό είνε νά μίλησε άσχημα γιά τον
Μπάϋρον καί δ Χιούζ, επειδή είνε ιερω­
μένος, δέ θέλει φανερά νά τον υπερασπι­
στεί, άλλά γράφει έτσι γενικά καί αόριστα
γιά νά μή φαίνεται ούτε ποιος είνε δ κα­
τηγορούμενος, ούτε γιατί κατηγορήθηκε,
ούτε καί ή-δικαιολογία γιά άνθρωπο πού
είχε άναστατώσει καί τήν πουριτανική
’Αγγλία καί τήν Ευρώπη μέ τά ερωτικά
του σκάνδαλα.
Ή επιθετικότητα τού Ψαλίδα ωστόσο
δέ σταμάτησε ώς αυτού. Όπως, φαίνεται
Ακολούθησε συζήτηση σχετικά μέ τή σκλα*
βωμένη Ελλάδα, τά φερσίματα των Τούρ·
κων καί τή στάση των Ευρωπαϊκών κρα­
τών Απέναντι στο δράμα τών Ελλήνων.
Ό Ψαλίδας βρήκε καινούρια ευκαιρία γιά
νά κάνει επίθεση. Τώρα πιά χτυπάει όλό-
κληρο τό Αγγλικό έθνος καί κατηγοράει
τούς Αγγλους γιά ταπεινή αχαριστία. Για-
τί, Αφού καρπώθηκαν Ανεκτίμητα ωφελή­
ματα Από τά έργα τών Αρχαίων προγόνων
τών Ελλήνων, Αντί νά προσπαθήσουν νά
Oftctaovv τΙς άλυσσίδες μέ τις οποίες live
δεμένοι οί Απόγονοι, οί νέοι Έλληνες,;./;
αυτοί ζητούν νά φκιάσουν καινούριες γιά»’'
νά τούς δέσουν πιο σφιχτά.
Τώρα πιά ή κατηγορία είνε συγκεκρ&ζ
μένη καί βγαλμένη από τήν παρατήρησή ί
τών πολιτικών πραγμάτων καί έξελίξεωτ^
τών χρόνων αυτών. Ό συγγραφέας, αιί
καί δέν τό λέει ξεκάθαρα, παραδέχεται στψέ
δικαιολογία του δτι δ Ψαλίδας σέ μερικέ·,
έχει δίκιο, γιατί, λέει, επικρατεί στή νέο
πολιτική τών κυβερνήσεων τών εύρωπαϊ»:*.
κών κρατών έλλειψη δημοσίας φιλανθρω^
πίας. Προσθέτει ότι είνε ασθενική ή κα,(
τηγορία πώς οί Αγγλοι γενικά αρνιούντι*
τή συμπάθειά τους γιά τούς αγώνες ή τ|
δυστυχίες τών Ελλήνων. Καί οί ταξιδιο^
τες καί περιηγηταί πού έρχονται από τή».,
’Αγγλία γιά νά ίδοΰν τούς τόπους if
αρχαίας δόξας, διαλαλούν τά παθήμ<%
τών Ελλήνων καί τά φέρνουν ως τ’ αίιηί
εκείνων πού μπορούν νά κάνουν κάτι
νά τ* αλαφρώσουν. .4L
Αυτή ήταν ή πρώτη συνάντηση
συγγραφέα μέ τον Ψαλίδα. Ό Χιούζ %ά
ρισε μάλλον δυσαρεστημένος από τήν !*ή
θετικότητα τού Ψαλίδα καί από τήνείλική*
νεια μέ τήν δποία τού είπε δσα σκέφτονται
* : νύ
Ούτε ή δεύτερη συνάντηση ήταν περισ­
σότερο ευχάριστη, γιατί σ’ αυτή έμπλεέ
σέ φιλολογικό καυγά. Ό συγγραφέας^
μάς λέει πού έγινε αυτή ή συνάντηση,
νε πάντως μεσημέρι. Δέ μάς λέει ακ4
γιά ποιά άλλα ζητήματα μίλησαν. Άρχβ,
λέγοντας πώς δ Ψαλίδας κατηγόρησε ή
τρόπο μέ τον δποΐο οί Αγγλοι προ&
ρουν τ* αρχαία Ελληνικά. Ό Χιούζ, Μ
ήταν πρόθυμος νά συμβιβαστεί μέ τον
λίδα στο σημείο αυτό καί νά παραδεχ
τά ελαττώματα τής προφοράς των, di*
βρήκε Αδιαλλαξία από τό μέρος τού Ψο
δα πού έπέμενε πώς ή προφορά τών vty
Ελλήνων είνε ή σωστή. Ό Χιούζ δέ
ροΰσε νά καταλάβει καί Αντιπαθούσε *
Αηδιαστικό, δπως τον λέει, Ιωτακισμό't
νέων Ελλήνων στήν προφορά τής Αρχ<κ
γλώσσας. 'Έτσι καί οί δυό έμειναν μΙ«
γνώμη τους, χωρίς καμιά ΰποχώρηση. ^
Ό Χιούζ είχε μαζί ίου Ινα Αντί*^
ένός βιβλίου τού Ιλληνιστή Αγγλου ηο'
 βώς etie τόν Ψαλίδα 6 ^Αγγλός Λβριήγητής Τ. 2μάρτ Χιοόζ 511

/ητή Πόρσόν μέ ελληνικούς Ιάμβους και λανιδιές, ή πηγή καί ό λόφος μέ τά άρχαια
·:πειδή ήθελε νά δείξει στον Ψαλίδα πόσο Κυκλώπεια τείχη καί πολλές άλλες λεπτο­
ίμορφα οί άγγλοι μπορού νά συνθέτουν μέρειες τού προφητικού Ιερού. Δεν τούς
ελληνικά ποιήματα, του τό παρουσίασε. έπεισε ό Ψαλίδας, αλλά τούς κίνησε τήν
Ισχυρίζεται δμως οτι ό Ψαλίδας τά μετά· περιέργεια και αποφάσισαν νά παν νά έπι-
,ειρίστηκε μέ περιφρόνηση και τό έκρινε σκεφθούν τον τόπο αυτόν, άν καί ήταν χει­
ϊστόχαστα. Αυτό του έδωσε νά καταλάβει μώνας καί τό ταξίδι θά ήταν δύσκολο. Γιά
;τι δεν ήταν τόσο πολυμαθής, δσο ήθελαν νά τούς ευκολύνει τούς σχεδίασε τό δρόμο
,ά τον παραστήσουν. καί τούς μίλησε γιά τά μέρη πού θά
Ή γνώμη του αυτή επιβεβαιώθηκε, περνούσαν.
ττως λέει την άλλη μέρα τό πρωί στο "Υστερ’ άπ’ αυτό ήρθε ή στιγμή πού
πίτι τους, δπου κάλεσαν τον Ψαλίδα γιά ψυχράθηκαν πιά οΐ σχέσεις τους. Ό νοι­
ιρόγευμα. κοκύρης τους έβγαλε άπό τό σημειωματά­
* ριό του μιά αρχαία επιγραφή πού είχε αν­
Στην τρίτη κατά σειρά αυτή συνάντη* τιγράψει στα Τρίκαλα. Τήν έδωσε στον
η πού έγινε στο σπίτι τού ΝικολούΒρετ- Χιούζ γιά νά τήν παραδώσει σέ εκδότες
)ύ, δπου φιλοξενήθηκαν οί άγγλοι, ό Ψα- ανθολογιών αρχαίων επιγραφών, γιά νά
ίδας πήγε καλεσμένος γιά νά πάρει μαζί τήν έκδώσουν κι5 αυτή.
ινς πρόγευμα. "Ανοιξαν πάλι τώρα μεγάλη Ό Ψαλίδας τήν πήρε νά τήν αντιγρά­
υζήτηση, πού δέ μάς λέει γΰρω σέ τί πε· ψει. Ή επιγραφή ήταν επιτάφια Ινός για­
:στράφηκε. Στη σειρά τής συζητήσεως τρού, τού Κίμβερος, άπό τήν πιστή χήρα
)θε καί τό θέμα τής Δωδώνης καί τής του ’Ανδρομάχη καί έλεγε αυτά :
θανής τοποθεσίας της. Φώτα ϋεοϊς ϊκελον στυγερώ ν Ιήτορα
Είνε γνωστό δτι πάνω στο θέμα αυτό, [νούσων
;ς τοποθεσίας δηλαδή τής Δωδώνης, επι­ Μ οίρβ ν η άτρέπτω Κ ίμβ ερα τύμβος
δοτούσε σύγχυση σχεδόν ώς τά μέσα τού
■ρασμένου αιώνα. Ό Donaltson (1839) "Ον πινντη παράχοιτις άνιηρόν, φ ίλ9
>ώτος έδειξε τή σωστή τοποθεσία και κα-
[δδΐτα
ιπι επικύρωσε τή γνώμη του ό Gaultier Θάψεν αχοιμήτοις δάχρυσιν Ά ν δ ρ ο -
Claubry (1858-59) τής Γαλλικής Άρ-
ιολογικής Σχολής των ’Αθηνών, ό όποΐ- [μ * χν·
ΐέμεινε τρεις μήνες στην 'Ήπειρο. ‘Ο Ό Χιοΰζ, λέει, πώς, δταν δ Ψαλίδας
ιχραπάνος με τις άνασκαφές του τό 1873 αντέγραψε τήν επιγραφή άπό τό σημείωμα
ιοκάλυψε τά γνωστά ερείπια καί μάζεψε τάριο, έκανε τρία μεγάλα λάθη, τό «στυ­
I τά ευρήματα πού βρίσκονται στό ορ­ γερόν», «Κ ίμβ ηρα » καί παρέλειψε τή λέ­
θολογικό Μουσείο στήν ’Αθήνα1. ξη «φ/Γ». Αυτά, σύμφωνα μέ τή γνώμη
Ό Ψαλίδας είχε τή γνώμη πώς ή Δω- τού συγγραφέα, δείχνουν σέ ποιά λάθη
•νη βρίσκονταν στό Φοινίκι, δπου ήταν μπορεί νά πέσουν οί "Ελληνες παραμελών­
ίρχαία πλούσια πόλη Φοινίκι, στήν πε· τας τήν προσφδία, πού τή θυσιάζουν όλο-
?χή τού Δελβίνου·. Έκεΐ περνάει ό πο­ κληρωτικά στον τόνο. 'Έδειξε στον Ψαλί­
ιος Πίστριτσα ή Μπίστριτσα πού δνο- δα τά λάθη μέ λεπτότητα, καί περισσότερη
ζονταν στήν αρχαιότητα Δώδων ή Σι- μάλιστα, δπωςλέει, άπ* δση άξιζε, ύστερα
ιις1. Ό Ψαλίδας περιέγραψε ζωηρά τήν άπό τίς επιθέσεις πού τούς είχε κάνει.
Ιιιοχή αυτή και είπε οτι βρίσκονταν άκό* *0 Ψαλίδας νόμισε πώς ή άπσκάλυψη των
ίέκεΐ τά μαύρα σκοτεινά δάση άπό βε· λαθών ήταν δείγμα εχθρας άπό μέρους τού
Χιούζ. Υπερασπίστηκε τήν άποψή του,
1. 'Αδικαιολόγητα βρίσκονται έκεί γιατί θορυβήθηκε, θεώρησε τον έαυτό του τα­
ίση τους είναι στό Μουσείο στα Γιάννινα,
r 2. Τδές καί Π, Άφαβάντίνού, Χρονογραφία πεινωμένο καί μετά άπ'αύτό δέν έκανε ,πιά
/Ηπείρου, έν Άθήναις 185Θ, τόμ, Β'. σ. 173. συντροφιά μαζί τους τόν καιρό πού 8μει·
ίθ. Π, ΆραβαντινοΟ, Ιδιο έργο σελ» 152, ναν ατά Γιάννινα,
m Γιάννη Εδ. 'Avctdtototoo
* σημειώνει πώς τίποτε άλλο άπ9 δσα είπε*!
Ό Χιούζ μέ τό φίλο του Πάρκερ ωστό­
σο πήγαν στο σπίτι του Ψαλίδα, ανταποδί­
δοντας την επίσκεψή του, για νά μην υστε­
ρήσουν στο ζήτημα τής έτικέττας. Ό Ψα­
λίδας τούς δέχτηκε μέ σοβαρή αξιοπρέ­
πεια. Κάθισαν και ύστερα από λίγο τούς
έφεραν τσιμπούκια, δπως συνηθίζονταν
τότε. Ή οικοδέσποινα, ή γυναίκα τού
Ψαλίδα, πρόσφερε καφέδες στούς. ξένους
και στον άνδρα της, χωρίς νά φαίνεται
πώς έχει διάθεση νά καθίσει. ’Αλλά ούτε
και ό Ψαλίδας έδειχνε πώς θά την καλέσει
νά καθίσει στή συντροφιά τους. Σέ λίγο
ήρθαν νά χαιρετίσουν τούς ξένους και τά
δυο χαριτωμένα παιδάκια τού Ψαλίδα.
*Ένα αγόρι, πού τό είχε στή φροντίδα
ενός οικοδιδασκάλου, και ένα κορίτσι εν-
νηά χρόνων, πού τό φρόντιζε μιά γρηά
παραμάνα και τό είχε κιόλας άρραβωνια-
σμένο μέ τον πρώτο γιατρό τού Βεζύρη.
'Όταν έφυγαν ή γυναίκα και τά παιδιά
τού Ψαλίδα καί έμειναν πάλι μόνοι τους,
τότε ό Χιούζ άρχισε τή συζήτηση σχετικά
μέ τή βλαβερή συνήθεια, κατά τή γνώμη
του, πού είχαν στά Γιάννινα και στήν
Τουρκοκρατούμε^ Ελλάδα γενικά, νά
αποκλείουν τις γυναίκες από τήν κοινωνία.
Ζούσαν, δηλαδή, οι γυναίκες σέ χωριστά
διαμερίσματα και όταν γίνονταν διασκεδά­
σεις ή γάμοι, αυτές ήταν χωριστά από τούς
άνδρες, σέ άλλο δωμάτιο. Καί στις επι­
σκέψεις πρόσφερναν τό γλυκό ή τον καφέ
κα'ι έφευγαν. Σχετικά μέ τό ζήτημα αυτό
ό Χιούζ έγραψε στο βιβλίο του λεπτομε­
ρώς και τό κατακρίνει σφοδρά. ΙΙεριγρά-
φοντας ένα γλέντι στο σπίτι τού Άλέξη
Νούτσου, δπου δλοι είχαν μεθύσει άσχημα,
λέει δτι τά ήθη θά ήταν πιο ήμερα, αν
δέν απέκλειαν τις γυναίκες από τις συντρο­
φιές τών άνδρών. Είχε τή γνώμη δτι ή γυ­
ναίκα φέρνει στις συντροφιές λεπτότητα
και άβρότητα.
"Ανοιξε τή συζήτηση αύτή, γιατί ίσως
είχε τή γνώμη, δτι ό Ψαλίδας, σάν πολυ­
ταξιδεμένος πού ήταν, θά συμφωνούσε μέ
τ'ις αντιλήψεις του. Γρήγορα όμως κατά­
λαβε δτι ό ψαλίδας υποστήριζε τήν αντί­
θετη άποψη, τή συνήθεια δηλαδή πού Ιπι-
κρατουσε στά Γιάννινα. βΟ συγγραφέας
δέν πείραξε τόσο πολύ τις προκαταλήψεις!,
τού Ψαλίδα δσο ή αντίληψή του αύτή!|ο
κι αυτό τό κατάλαβε από τήν όρμητικότηταΐί:
μέ τήν οποία υποστήριξε τή συνήθεια.1;
Ό Ψαλίδας είχε μικρή ιδέα γιά τή σταθε-Jjf
ρότητα τών γυναικών στήν αρετή καΐϊ|:
γΓ αυτό έπέμενε στο χωρισμό, λέγοντας [
πώς οί γυναίκες παρασέρνονται εύκολα στο ι(
κακό και αν τούς δοθεί ελευθερία, θά τήν
κακομεταχειριστούν. Ό Χιούζ όμως επέ-
μεινε καί παρατήρησε δτι ή εμπιστοσύνη*,
τών άνδρών θά δώσει στις γυναίκες τιμή!
καί ειλικρίνεια, και γιά παράδειγμα έφερε*
τις γυναίκες της ’Αγγλίας, δπου δέν υπήρχε^
τό σύστημα τού χωρισμού από τίς ανδρικές?*
συντροφιές. Τότε δ Ψαλίδας ζήτησε exftjjV
χειρήματα από τ'ις συνήθειες τών αρχαίων?
Ελλήνων, πού είχαν τό ίδιο σύστημα, κα&
δ Χιούζ αποφάσισε νά σταματήσει τή συζή*Γ
τηση γιατί τό θεωρούσε ματαιοπονία πιά|,
λέγοντας, πώς «τό νά θελήσει κανείς ν' άμ|
φισβητήσει στήν Ελλάδα τά λόγια tc
Πλάτωνα, εινε τόσο βδελυρό έγκλημα, oc
τό ν* άρνηθεί τό αλάθητο τού Πάπ
στή Ρώμη».
Μετά άπ* αύτή τή συζήτηση, ή κου­
βέντα ήρθε στήν κατάσταση τής νεώτερτ#-
Έλλάδας. *0 Χιούζ δέ λέει τί ακριβώς σν|
ζήτησαν, παρατηρεί όμως δτι ήταν άδύνα^;
το νά καταλάβει τίς πραγματικές γνώμ$|;
τού Ψαλίδα. Παραπονέθηκε πικρά γιά τί;
ατυχίες τής Ελλάδας καί κατηγόρησα
έβρισε, δπως λέει, τίς Ευρωπαϊκές δυνά;
μεις πού επέτρεπαν νά υποφέρουν τόο*
πολύ οί 'Έλληνες. Κατόπι βλαστημούν
τούς πατριώτες του καί τούς ονόμαζε «ά^
δ ρ ά π ο δ α» 1 καί Ικατό άλλα τέτοια πι.
ρόμοια ονόματα. Επαινούσε τή διαγωγ·
τού *Αλή Πασσιά, μιλούσε για τις πράξί;.
του σάν νά ήταν δ ίδιος άρβανίτης καί ί
καιολογοΰσε μέ θερμά λόγια τήν τρόμε*
σφαγή τού Γαρδικιοΰ.
Δυστυχώς, ενώ σ* άλλα σημεία δ Χια£<
είναι διεξοδικός, σ’αύτό εδώ, πού είνεί;
οο σημαντικό, είνε πολύ σύντομος. Πα#
πάνω παρέθεσα σχεδόν αυτούσια τά λόί|
του. Δέ μάς άνάφέρει λεπτομέρειες i
1. Ελληνικά στο κείμενο.
 Πώς βΓδβ τόν Ψαλίδα ο "Αγγλος
τή συζήτηση, ούτε από που έπαιρνε άφορ*
•μή χαΐ έλεγε τά λόγια αυτά ό Ψαλίδας,
ούτε πώς έφτασε σ’ αυτά τά συμπεράσμα­
τα. Γιατί, αλήθεια, είνε παράδοξο αυτό
πού μάς λέει δτι 6 Ψαλίδας έπαιρνε τόσο
ευνοϊκή στάση απέναντι στή συμπεριφορά
τού Άλή Πασσιά, μιλούσε σά νά ήταν
5 ’ίδιος άρβανίτης κα'ι δικαιολογούσε, και
ιέ θερμά λόγια μάλιστα, τή φαγή τού
Γαρδικιού. Έδώ δέ μπορούμε νά παρα­
κολουθήσουμε τήν πορεία των συλλογισμών
<αί νά βγάλωμε συμπέρασμα. Ούτε μπο­
ρούμε νά σκεφτούμε δτι ό Χιούζ, παρα·
συρμένος από αντιπάθεια προς τον Ψαλί*
ΐα, παραποίησε τά λόγια του, γιατλ από
:ό έργο του φαίνεται πώς είναι κύριος,
ιίήπως μεγαλοποιεί τά δσα είπε ό Ψαλί-
'ας ; *Ή τάχα ό Ψαλίδας τόνισε τις καλές
ιαϊ τις κακές πλευρές των θεμάτων αυτών
ου συζήτησαν καί στο μυαλό τού Χιούζ
μειναν μόνον οί έπαινοι, γιατί τού έκανε
ντΰπωση τό πώς ένας "Ελληνας μπορού-
ε νά βρίσκει καί καλές απόψεις ; Δέν άπο-
λείεται δμως νά μίλησε έτσι ό Ψαλίδας,
τειδή ήξερε δτι ό Χιούζ πήγαινε στον
λλή Πασσιά καί μόνος του, χωρίς διερ*
ηνέα, καί φοβήθηκε μήπως καταστραφει
πό καμμιά άκριτομύθια τού ά'γγλου.
ούς υπόδουλους ανθρώπους πρέπει κα-
;ίς νά τούς κρίνει μέ τά μέτρα των και
ών καί τών περιστάσεων πού περνούν.
* ξενότροπους φράγκικους κ’ίταλικούς δρους.
Έκτος από τις προσωπικές συναντή-
|ις πού είχε δ Χιούζ μέ τον Ψαλίδα,
:ως είδαμε πιο πάνω, τον αναφέρει άκό-
ι καί στο μέρος δπου μιλάει γιά τά σ χ ο­
ι a στά Γ ι ά ν ν ι ν α καί γιά τή
ωσσική μεταρρύθμιση τού κύκλου Ψα-
όα—Βηλαρά.
Μιλοδντας γιά τά σχολεία, αναφέρει
ο, τού Μπαλάνου καί τού Ψαλίδα. Τό
ΐ)λεϊο δπου δίδασκε ό Μπαλάνος, ΐδρύ-
:κε από τον γιαννιώτη έμπορο Χιονή.
ταν τά χρήματα πού ό Χιονής είχε κατα-
irai στήν Τράπεζα τής Βενετίας, δημεύ-
,καν από τούς Γάλλους τού Μ. Ναπο-
ίντα, τότε τήν υποστήριξη τού σχολείου
λαβαν οί Ζωσιμάδες, γιά τούς οποίους
Ιιούζ μιλάει μέ πολύ επαινετικά λόγια.
π ερ ιη γη τή ς Τ. Σμάρτ Χιοοζ 613
Στο σχολείο αυτό φοιτούσαν 300 παιδιά.
Γιά τον Μπαλάνο λέει δτι είνε άξιοσέβα-
στος άνθρωπος καί εξαίρετος φιλόλογος.
Τό παρουσιαστικό του, μέ τή μακρυά
άσπρη γενειάδα πού φτάνει ώς τή μέση
του, μέ τούς απαλούς καί φιλικούς του
τρόπους, φέρνει στο μυαλό είκόνα αρχαίου
'Έλληνα φιλοσόφου. Σημειώνει ακόμα δτι
δ πατέρας κΓ ό αδερφός τού Μπαλάνου
ήταν διευθυνται τού ίδιου σχολείου πριν
άπ* αυτόν1.
Γιά τό σχολείο τού Ψαλίδα λέει δτι
ιδρύθηκε πριν από τριάντα χρόνια, δηλα­
δή στά 1784 από τον Πικροζώη (Καπλά-
νη) καί εκπαιδεύονταν σ’ αυτό 100 παιδιά.
Τό σχολείο τού Ψαλίδα έχει δυο ωραίες
ύδρόγειες σφαίρες καί μερικά αστρονομικά
όργανα. Καί τά δυο σχολεία έχουν εξαιρε­
τικές βιβλιοθήκες. Εφαρμόζουν τό διδα­
κτικό σύστημα τού δόκτορος Μπέλλ, τό
γνωστό αλληλοδιδακτικό σύστημα.
*
Μιλώντας γιά τό γ λ ω σ σ ι κ ό ζ ή­
τ η μ α τής Ελλάδας τού καιρού του, ση­
μειώνει δτι δέν είνε πολύ καλά κατατοπι­
σμένος σ’ αυτό ούτε έχει καί τήν αρμοδιό­
τητα νά αναπτύξει έγκυρες γνώμες. ‘Ωστό­
σο παρατηρεί δτι ή ρωμέϊκη γλώσσα δια­
τηρήθηκε στήν *Ήπείρο πιο καθαρή άπ’δ-
λη τήν άλλη Ελλάδα, γιατί είνε απαλλαγ­
μένη από ανατολίτικους βαρβαρισμούς καί
‘Η ρωμέϊκη έχει τις ρίζες της στή Νέα
Διαθήκη καί στή γλώσσα τών βιβλίων τής
Εκκλησίας, δπόυ μπορεί κανείς νά παρα­
κολουθήσει τήν εξέλιξη από τήν κλασσική
καί τις αλλαγές πού σημειώθηκαν μέ τό
πέρασμα τού καιρού. Δέν μπορεί δμως
1. Μέχρι το 1941 βρίσκονταν στήν πλατεία
Βενιζέλου ένα κτίριο σέ κακή κατάσταση πού
λέγονταν «Βαλάνειος Σχ·λή». Ήταν δημοτικό
σχολείο. Σώζονταν τουλάχιστον εκεί τό όνομα.
Τώρα τό κτίριο ερειπώθηκε καί ή Βαλάνειος
σχολή ίσως πήρε κανένα αριθμό στή σειρά τών
δημοτικών σχολείων στά Γιάννινα. "Ετσι, γιά
ντροπή τής πόλεώς μας, χάνονται καί τά σχο­
λικά κτίρια καί τά παληά λαμπρά ονόματα.
Ή λαμπάδα πού ήταν άναμένη στά χρόνια
τής σκλαβιάς, σβύνεται στά χρόνια τής έλευ-
θερίας.
614 Γιάννη Εύ. Άναστασίοο-

νά καταλαβει την αυτοτέλεια της νέας ελ­ λαρα—Ψαλίδα1 θά Ιδούμε δu δ Βηλα- ί

ληνικής από τήν αρχαία και τη χαρακτη­ ρας εκεί αναγνωρίζει γιά δάσκαλό του τόνί t{
ρίζει σαν υποβιβασμένη έκνευριστική διά­ Ψαλίδα, στον όποιον αφιερώνει τή «Ρο-; b'
λεκτο τής ενδοξότερης γλώσσας πού έπλα­ μ έ η κ η γ λ ό σ α » , τού ζητάει συμβου·Ι^
σε ποτέ τό ανθρώπινο πνεύμα. Ή νέα λες, σέβεται τις γνώμες του καΐ-τον δνο-jj
θά εΐνε πάντα σκιασμένη άπό τή λαμπρό­ μάζει «Σοφολογιώτατο δάσκαλο, καί πο·|
τητα τού πρωτοτύπου. λυπόθητο άφέντη*». Αυτά εΐνε δύσκολο νά |
συμβιβαστούν μέ τή γνώμη τού Χιούζ δτι |
* δ Βηλαράς είνε άρχηγός. Ίσως δ Βηλαράς ί-
Στο σημείο αυτό δέν εινε δίκαιο νά παρουσιάζεται γιά άρχηγός, επειδή εινε r
κατηγορήσουμε τον Χιούζ, γιατί ακολου­ μαχητικός καί έκανε καί δημοσιεύσεις πα· ί;
θεί τό πνεύμα τής εποχής του. Θά περά­ ρουσιάζοντας τις άπόψεις τής όμάδαςΜ<
σουν χρόνια ώσπου οϊ σοφοί τής Ευρώ­ Επίσης σημαντική ε^ε ή πληροφορία το®;
πης και οί δικοί μας καταλάβουν τήν αυτο­ Χιούζ δτι υπήρχε επιτροπή πού άνέλαβ»):
τέλεια τού πολιτισμού κα'ι της γλώσσας τό έργο τής γλωσσικής μεταρρυθμίσεων
των αρχαίων, των βυζαντινών κα'ι των νέ­ στά Γιάλνινα. Ίσως σ’ αυτή νά μετεΐχ|Γ
ων Ελλήνων. Αυτό ήταν κα'ι μτό άπό τ'ις καί ό Γ ι α ν ν ά κ η ς Μ ε λ ά ς, αν κρί£:
αίτιες πού τό Βυζάντιο είχε πέσει σέ ανυ­ νουμε άπό έπιστο?ές τού Βηλαρά πρσ||
ποληψία, γιατί δέ μπορούσε νά παραβγεΐ αυτόν*. eO Χιούζ δέν αναφέρει τον Μελθ|;
στη σύγκριση μέ τήν κλασσική αρχαιότητα. στην δμάδα, γιατί γι' αυτόν είχε πολύ κ<ητ
Κατόπι επαινεί τις προσπάθειες πού λή γνώμη, ενώ άπό τ9 άλλο μέρος περά
έγιναν γιά τό ξεκαθάρισμα τής ρωμέϊκης φρονούσε τήν Επιτροπή4.
άπό βαρβαρισμούς και ξένα στοιχεία και Ό Χιούζ δέ μπόρεσε νά καταλάβ|ί_
παρατηρεί, πολύ^ωστά, δτι ή γλώσσα αύ - τή ρο>μαλέα προσπάθεια των Ψαλίδα—
τή πρέπει νά χρησιμοποιηθεί σέ κάθε μελ­ λορά γιά τή μεταρρύθμιση καί τήν όρθ(|;
λοντική σύνθεση, γιατί αν προσπαθήσουν γραφική απλοποίηση τής γλώσσας. Συν#\
οί Έλληνες νά γράψουν τήν αρχαία, σί­ παρμένος άπό τον κλασσικισμό καί τ$;
γουρα θ’ άποτύχουν. Ή μεταρρύθμιση κα'ι ιστορική ορθογραφία, δέν έβλεπε δτι a t :
ό καθαρμός τής γλώσσας πρέπει νά προ­ τή γιά τούς Λβοπ c "Έλληνες ήταν βάρ<ί|·
χωρήσουν βαθμιαία καί δχι βίαια. Παρά­ άχρηστο. Ό Χατζηδάκης αργότερα εlib-
δειγμα βίαιας καί άπότομης μεταρρυθμί- πώς θά ήταν ευτύχημα γιά τήν Έλλά&.
σεως φέρνει μιά ομάδα ριζοσπαστών, δπως νά επικρατούσε τό γλωσσικό καί όρθονρΙ,
τούς λέει, στά Γιάννινα. Σημειώνει δτι φικό κίνημα τού Βηλαρά, ή των Κρητικά
αυτοί σχημάτισαν μιά επιτροπή λίγο καιρό άπό τά χ( όνια5 εκείνα. Θά εϊχομε άπαλ)|^-
πριν έρθει δ ίδιος οχά Γιάννινα, μέ σκοπό γεί άπό τή διγλωσσία πού μάς βαραί^
τή μεταρρύθμιση τής γλώσσας καί δημο­ σαν κατάρα. Καί θά μπορούσε αυτό
σίευσαν καί κάμπόσες μικρές εργασίες στή γίνεο- γιατί τά Γιάννινα ήταν ίμπορμ*
νεοφκιασμένη «Ρομέηκη γλόσα» δπως τή κέντρο καί πόλη ί ών γραμμάτων, ή
λένε. ’Αφού άναφέρει λεπτομερώς τις ορ­ ’Αθήνα, δπ»ί ς ένεγαν, καί ή γλώσσα
θογραφικές καί τονι>ές μεταρρυθμίσεις καθαρή, δπως καί δ Χιούζ παραδέχε*^
πού έσηγειται ό Β η λ α ρ ά ς στή «Ρ ο
μ έ η κ η γ λ ό σ α» του, σημειώνει δτι 1. Ή αλληλογραφία Βηλαρά—Ψαλίδα
άρχηγός σ’ αυτή τή συντρι φιά ήταν ό για­ ένα θέμα πού πρέπει κάποτε νά έξετασθεϊ ύ
τρός Β η λ α ρ ά ς καί κυριώτεροι βοηθοί νά αναπτυχθεί πλατύτερα. J
2. 'Άπαντα Ί, Βηλαρά, επιμελείς Γ. *
του δ Ψ α λ ί δ α ς καί «ένας άμαθής Βαβαρέτου, Άθηναι 193ο σελ. 239. ■
ψευτογιατρός δ Σ α κ ε λ λ ά ρ ι ο ς , πού 3. 'Άπαντα Ί.’ Βηλαρά κλπ. σελ. 277, Si
γράφει σονέττα γιά τον έρωτα καί τά 4. Ό Χιούζ περιγράφει λεπτομερώς^
γάμο
φρύδια των γυναικών, παρατώντας τις προοδευτικές του Μελά καί μιλάει επαινετικά γιά^
ιδέες του. Ιδές ίδιο έργο tofr
συνταγές του». σελ. 29—35. "
"Αν κοιτάξουμε τήν αλληλογραφία Βη· 5. 'Άπαντα Βηλαρά κτλ. σελ. κ'.
 Πώ$ βΤδβ τόν Ψαλίδα 6 Ά γγλος περιηγητής Τ. Σμάρτ Χιοβζ
"Οπως βλέπουμε, δ Ψαλίδας παραδέ-
.τσι σ' όλη ίου τή γραμμή τό μεταρρυθ-
στικύ γλωσσικό κίνημα. Αυτό γιά τόν
.ουζ είνε ακόμα μιά αφορμή γιά νά κα·
γορήσει τόν Ψαλίδα.
* μός πατριωτισμός του καί δ πόνος του γιά
Ό Χιοΰζ έβγαλε τό βιβλίο του στα
20, δηλαδή εξ χρόνια · από τότε πού
υγε από τά Γιάννινα. Στο διάστημα
ώ είχε αλληλογραφία μέ Γιαννιώτες.
•γγλοι δεν έπαυσαν νά ερχωνται στα
ίννινα καί σ’ έναν απ’ αυτούς ό Ψαλί-
; μίλησε έναντίον τού Χιούζ. Κι έτσι
υγρραφέας βάζ*ι τόν εαυτό του άνά-
ra στούς Άγνλουςπού ή γλώσσα τού
ιλίδα κατηγόρησε *Η βιαιότητα λοιπόν
tή επιθετικότητα πού έδειξε δ Ψαλίδας
^ιούργησαν στήν ψνχή τού Τ. Σμάρτ
>ύζ πίκρα, πού τήν πήρε μαζί του αφού
,ιγε από τήν >Ελλάδα και τή φύλαξε.
;τι έγραψε γιά τόν Ψαλίδα τό έγραψε
α) από τήν επίδραση τού συναίσθημα*
ιτής πίκρας, γΓ αυτό και πρ'ιν άρχίσει
ιιλάει γιά τόν Ψαλίδα και νά μάς άφί*
,μόνους νά σχηματίσουμε γνώμη γΓ
5ν, γράφει «καί τώρα ακόμα απ’ αύ-
(τήν πρώτη θέλει νά πει) και από άλ-
συζητηΓεις πού είχα μαζί του, δεν μπ< -
ταρά νά σκεφτώ δτι τά προσόντα του
«ά στήν ελληνική φιλολογία, έχουν
οτιμηθεΐ πολύ». Και μόνον αυτές οί
ιμές στήν αρχή, όταν θέλεις νά συστή*
στον αναγνώστη μιά προσωπικότητα,
ινουν γιά νά δείξουν τή γνώμη σου
•τό σχέδιο πάτω στο όποιο θά βαδίσει
[ιρουσίαση τής προσωπικότητας πού
Ιησες. Ό Χιονζ άπό τήν πρώτη κιό*
Συνάντηση είναι άποφασισμέτος νά πα·
Ιιάζει τόν Ψαλίδα μικρότερον άπ’ ο,τι
! ή νομίζονταν στά χρόνια του. Βασι*
όιπόν ό Χιούζ δεν είδε τόν Μ'αλίδα μέ
^ρό μάτι. Άπό τήν πρώτη κιόλας συ
|ηση χώρισε προκατειλημμένος έναντι*
1>υ. ’Αλλά καί δ Ψαλίδας δεν νοιά-
!s καθόλου γιά τή γνώμη τού Χιούζ.
ϊλικρίνεια ανέπτυξε τις άπόψεις του,
-κευτικές, πολιτικές, Κοινωνικές και
ιογικές, έστω κι άν αυτό πίκρανε τόν
ζ. Τό θεωρούσε, όπως φαίνεται, κα­
616
τώτερό του νά σωπάσει ή νά παρουσιάσει
στούς ξένους τΙς γνώμες του μέ τρόπο πού
θά τούς άρεσε. Πρέπει στο σημείο αυτό
νά εκτιμήσουμε τήν είλικρίνεια καί τό
θάρρος τής γνώμης τού Ψαλίδα. *0 θερ­
τήν κατάντια τής Ελλάδας τόν παρέσυρε
καί τόν έκανε βίαιο καί επιθετικό. Ποιος
δμως, δταν πονάει, προσέχει ευγένειες καί
χρυσωμένα χάπια ; *0 Ελληνισμός πά­
λευε τότε τόν αγώνα γιά τήν ύπαρξή του
καί οί άλλοι ήταν θεαταί, ή, δπως είπε
δ Ψαλίδας, έκαναν καινούριες άλυσσίδες
πιο βαρειές γιά τήν Ελλάδα....
Τό σκοτεινό σημείο γιά τόν Ψαλίδα
είνε δσα αναφέρει δ Χιούζ γιά τις γνώμες
του γιά τόν Άλή πασσιά. Γι’ αυτό δμως
δπως είπαμε καί πιο πάνω, δέ μπορούμε
νά μιλήσουμε θετικά, γιατί δεν παραθέτει
δλόκληρη τή συνομιλία.
Οί δυο αυτοί άντρες δέ συμφώνησαν
πουθε\ά καί χώρισαν πικραμένοι καί προ­
κατειλημμένοι. Τήν πίκρα τους τή διατήρη­
σαν καί οί δυό. *0 ένας τή διατύπωσε προ­
φορικά, χωρίς νά ξέρουμε τί είπε, δ άλλος
μά; τή' άφησε γραμμένη Τί θά έλεγε τά­
χα δ Ψαλίδας, άν διάβαζε δσα έγραψε δ
Χιούζ γΓ αυτόν, καί τό πώς τόν είδε;
Ά ν απ’ αυτά πού έχουμε άπό τή μιά
μονάχα πλευρά, άπό τήν πλευρά τού Χιούζ,
θελήσυυμε νά κρίνουμε τά πράματα, δεν
πρέπει νά κατηγορήσουμε τόν Ψαλίδα γιά
τήν ψυχρότητα αυτή πού δημίουργήθηκε.
‘Ο Χιονζ έπρεπε νά άναγνωρίσει δτι,
κΓ δταν άκόμα ένας λαός είναι ύποδουλω-
μέ'ος, έχει τούς άνί)ρώπους πού σκέφτον­
ται καί εκφράζονται ελεύθερα, θταν βρούν
ευκαιρία. Καί οί γνώμες τους 6έν πρέπει
άναγκαστικά νά είναι σύμφωτες μέ τό
συνομιλητή τους. Μπορεί νά υπάρχουν αν­
τιλήψεις διαφορετικές καί άπό του Χιοτ'·ζ.
Θεωρητικά ό Χιούζ νά παραδέχεται αυτά.
"Οταν δμως τά αντιμετώπισε στο πρόσωπο
τού Ψαλίδα, θύμωσε, πικράθηκε καί δεν
τό ξέχασε. Καί κάτι παραπάνω, τόν έκρινε
μέ τις προκαταλήψεις του αυτές. Κατόπι
έπρεπε νά σταθεί πάνω* νά μή χάσει τό
βρεταννικό του φλέγμα, νά κρίνει άνεπη-
 ΜΗΝΑ Σ.Ϊ. ΜΗΝ
ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΕΙΣ TON -
ΕΛΛΗΝΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΝ
Μέ τό άναμνηστικόν τεύχος Ψ'α λ ί-
δ α ή «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ» άνέλαβε
μίαν έπίπονον καί δαπανηράν προσπά­
θειαν πρός άπότισιν τιμής καί εύγνωμο-
σύνης είς τόν μεγάλον Ήπειρώτην Διδά­
σκαλον, πού ένσαρκώνει τόν άντιπροσω-
πευτικόν τύπον τού "Ελληνος 'Εκπαιδευ­
τικού λειτουργού, πνευματικού ήγέτου
καί άναμορφωτού κατά τάς παραμονάς
τής 'Εθνεγερσίας. Ώ ς γνωστόν, ή Νεο­
ελληνική ’Αναγέννησις συνδέεται στενά
μέ την Ήπειρό μας, διότι έδώ έμορφώ-
θησαν καί άπ* έδώ έξεπήδησαν οι έπι-
φανέστατοι διδάσκαλοι καί κληρικοί, οι
πνευματικώς γαλουχήσαντες τον υπό­
δουλον ’Ελληνισμόν καί στερεώσαντες
τήν όρθοδοξίαν. Εύνόητον λοιπόν είναι,
δτι τό μνημόσυνον των πνευματικών ήρώ-
ων τής νεωτέρας 'Ελλάδος πρέπει να
άρχίζη μέ τό έγκώμιον τού Ήπειρώτου
Διδασκάλου. "Εχομεν Ιερόν χρέος (καί
ώς ίδιώται καί ώς Κράτος) νά έξάρωμεν
τάς ύπηρεσίας, πού προσέφεραν εις τό
"Εθνος οι αθόρυβοι σκαπανείς τού πνευ­
ματικού του μεγαλείου. Πρός τούτο δεν
άρκούν μόνον οι λόγοι’ άλλά χρειάζεται
καί ή έμπρακτος άπόδειξις, καθώς ό δαι­
μόνιος Περικλής τονίζει είς τόν 'Επιτά­
φιόν του : «Έμοί δ* άρκούν άν έδόκει
είναι άνδρών άγαθών έ ρ γ ο γενομέ-
νων έ ρ γ ω καί δηλούσθαι τάς τιμάς».
Δικαιούμεθα νά διαμαρτυρηθώμεν, διότι
δέν υπάρχει ακόμη κάπου σ τ η μ έ ν ο ν
τό μνημεϊον τού α φ α ν ο ύ ς Δ ι δ α -
σ κ ά λ ο υ, άπό τό όποιον θά άναβλύζη
τό καλύτερον Ιστορικόν μάθημα διά τ<:ύς
νέους μας, ή πηγή τής ζωής τού "Εθνους
μας. Τήν ϊδρυσιν τού καλλιμαρμάρου
αυτού μνημείου είς τά θρυλικά Γιάννινα
τάσσομεν ώς ένα άπό τούς άντικειμενι-
ρέαστος από τις διαφωνίες τόν Ψαλίδα καί
νά τόν παρουσιάσει όπα>ς iV*rtv πραγματικά.
Νά εκτιμήσει τις αρετές του «κυνικονφιλο-
σόφου» καί νά τις μνημονεύσει. Θά χέρδι-
ζε ή προσωπικότητά τιυ, γιατί θά εΐμσστε
υποχρεωμένοι νά τό αναγνωρίσουμε για
ανώτερο άνθρωπο.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
gs * m !m
Hi
κούς σκοπούς τής «Ήπειρωτ. -Εστίας»·'
Πρός πραγματοποίησή της ιδέας ταύτιΐι
πρέπει νά βοηθήσουν ήθικώς καί υλικό Ρ'
όλοι οι άπανταχου Ήπειρώται, τών όπί^Ι
ων ή φιλόμουσος καί γενναιόδωρος δι)ί ’
θεσις έλπίζομεν νά καλύψη τήν ύπέρο}/1/
κον ^δαπάνην. "Ομως έν τοιούτον έργ|Κ
δέν γίνεται άπό τής μιας ήμέρας είς tfjj
άλλην, διότι προαπαιτεϊται κατάστρί^
σις τού σχεδίου καί μελέτη όλων τ$·
λεπτομερειών. Είς τό σημεϊον τούτο ψ
λούνται οί 'Γπειώρται ζωγράφοι, γ#-
πται καί άρχιτέκτονες νά επιστρατί-
σουν τάς καλλιτεχνικός των δυνάμί^
διά τήν σύνθεσιν ενός ώραίου καί είς
ηπειρωτικήν παράδοσιν στηριζ μένίΡ
συμπλέγματο , τό οποίον ταιριάζει f
κόσμηση τό κενοτάφιον αυτό τού "EX#
νος 'Εκπαιδευτικού καί νά τό καταστίρ
«μνήμα είς άεί» διά τάς έπερχομέ#'
γενεάς. Ρίπτομεν τήν ιδέαν αύτήν ο ύ $
νολ είς τό ήπειρωτικόν κοινόν, άλλ'#«
τό π α ν ε λ λ ή ν ι ο ν , (έπειδή ή Έλ|
πολλά οφείλει είς τόν Ήπειρώτην δη
σκαλον), καί άναμέναμεν τάς ύποδεί!
παντός δυναμένου νά έχη Μγκυ}1
γνώμην. i
Γ. I. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓίΙ
ΜΙΑ ΙΔΕΑ ΠΟΥ ΠΑΙΡ­
ΝΕΙ ΣΑΡΚΑ ΚΑΙ ΟΣΤΑ
Αισθάνομαι μεγάλην χαράν—καί^
ζί μου όλοι, νομίζω, οί ένδιαψερόμό
διά τήν πνευματικήν πρόοδον τήςΉπεϊ
—διαπιστώνων, ότι ή ιδέα ή διά ση^[·
ματός μου ριφθεΐσα είς τό τρίτον τώ
τής «'Ηπειρωτικής ’Εστίας» σχετικό^
τήν ϊδρυσιν «’Εταιρίας Ήπειρω^
Μελετών» βαίνει πρός πραγμττοποίιί
Τήν 31ην Αύγουστου έπ’ ευκαιρία^
δεξιώσεως, πού έγινε στά γραφεία^·
περιοδικού μας πρός τιμήν τού πώ'
δημούντος καθηγητοΰ τού Πανεπιστ®,
καί εκλεκτού τέκνου τής Ηπείρου®;
Εύαγγελίδη, άπεφασίσθη υπό τών fi;
στάντων ή ϊδρυσις τής 'Εταιρίας τα$:
Κατόπιν μέ επικεφαλής τόν κ. Εύ®
λίδην αρκετά εκ τών ιδρυτικών jij
μετέβησαν είς τό Γραφείον του Μαί;
ωτάτου ’Αρχιεπισκόπου κ.κ. Σπυρί®.
Βλάχου, διά νά ζητήσουν τήν εύλ*
Του καί τήν πολύτιμον ήθικήν άρωγν*
εις τήν άναληφθεϊσαν προσπάθειαν.#
 Από μήνα σέ μήνα
(αν ένθαρρυντικόν, ό (Χρίστος των οίω-
,ών θά έλέγομεν, τό δτι ό Μακαριώτα-
ος ένεστερνίσθη τήν κίνησιν ταύτην καί
πεσχέθη νά κάμη τό παν, ώστε ταχέως
ά άνδρωθή καί νά άρχίση τήν δράσιν
ης ή 'Εταιρία μας διά τήν καλυτέραν
ξερεύνησιν καί πνευματικήν έξυπηρέτη-
ιν τής 'Ηπείρου μας. Ή παρουσία του
ιαπρεπούς καθηγητοΰ κ. Δ. Εύαγγελί.
η μεταξύ των Ιδρυτών τής Εταιρίας
Ιπειρωτικών Μελετών έγγυάται τήν κα-
ήν όργάνωσίν της καί τήν ταχεΐανάνά-
Εΐξίν της μεταξύ τών σοβαρών πνεύμα-
ικών σωματείων τής χώρας μας, Εντός
ον προσεχών ήμερών θέλει συγκροτη-
ί 'Επιτροπή, ή όποία θά μεριμνήση διά
jv σύνταξιν του Καταστατικού καί τήν
^γκλησιν Γενικής Συνελεύσεως τών
:λών τής 'Εταιρίας πρός έκλογήν τα-
;ικοΟ Διοικητικοί Συμβουλίου. Ή «Ή-
αρωτική Εστία» μπορεί νά ύπερηφα-
,ύεται, διότι μία άπό τάς πνευματικός
ι)ς έξορμήσεις αποδίδει καρπούς τόσον
οήγορα, καί καλεΐ πάντ φιλόμουσον
ίπειρώτην νά ένισχύση ήθικώς καί ύλι-
ος τήν Εταιρίαν ’Ηπειρωτικών Μελε-
>ν εις τά πρώτα της βήματα, ώστε νά
νη ένας εύρωστος όργανισμός, Ικανός
t άναπτύξη πολυσχιδή δράσιν διά τήν
ρευματικήν άναγέννησιν τής Ηπείρου,
Γ.ι.π.
λΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΛ
Φυσικό είναι τά έθνη, δταν λείψουν
; αίτιες, πού προκάλεσαν τούς πολέ-
,υς μεταξύ τους, κι δταν, αντίθετα δη-
ίυργήθηκαν ιστορικές συνθήκες τέτοι-
, πού νά καθιστούν άναγκαία τή φιλία
I συνεργασία, νά προσπαθούν νά ξε­
βάψουν άπό τήν ιστορία τους δλες τις
λίδες, πού θά δηλητηρίαζαν τις αχε­
ίς τους καί θά δημιουργούσαν κλίμα
.ρόσφορο γιά μιά άμοιβαία κατανόηση
Γι συνεργασία. Άπό τήν άψετηρία αύ-
I ξεκινώντας ή 'Ελλάδα δέχθηκε πρά­
μα ν’ άπαλείψει άπό τήν ιστορία της
θε στοιχείο, πού θα στεκόταν έμπόδιο
ήν εγκάρδια συνεννόηση τού λαού της
[τον Τουρκικό λαό καί θά είχε ώς συ-
ιιεια τό άδυνάτισμα ή τό ράγισμα τής
Λ,ηνοτουρκικής φιλίας, πού, Ιδιαίτερα
μέρα—στούς κρίσιμους γιά τή διεθνή
[>ήνη καιρούς—είναι άπαραίτητη. Άλλ'
•χν άποφασίσθηκε νά γίνει ή φαλκίδευ-
αύτή του παρελθόντος, άπό κανενός
^
ληνός τό νου δέν πέρασε ή Ιδέα, δτι
όκβιτο νάπεμποληθεί ή Ιστορία τού
,’ους του ή νάπαγορευθεϊ ή Ιστορική
:υνα τού παρελθόντος. Φαίνεται, όμως,
οί Τούρκοι δέν κατενόησαν τό πνεύ-
ιτής συμφωνίας. Κατάπληκτοι μείναμε
617
άπό τήν κατάσχεση πενήντα τευχών τής
«’Ηπειρωτικής Εστίας» στήν Κωνσταν­
τινούπολη άπό τις Τουρκικές 'Αρχές,
έπειδή στά τεύχη αύτά δημοσιεύονταν
ένα ηπειρωτικό δημοτικό τραγούδι, πού
άναφέρεται στούς άγώνες τών Σουλιω­
τών κατά τών στιφών τού Άλή Πασά
(άποκαλούμενων κΓ αύτών άπό τό λαό
«Τούρκων») πολέμιων, ώς γνωστόν, τής
παλιας Τουρκικής Αυτοκρατορίας καί
ή ιστορική μονογραφία γιά τούς Σπαήδες,
ή όποία, χωρίς νά διαπνέεται άπό καμ-
μιά άπολύτως μισαλλαδοξία, καταπιανό­
ταν μέ τήν έρευνα τών στοιχείων έκεί-
νων, πού ό Κεμαλικός μεταρρυθμιστι-
κός άνεμος κυριολεκτικά έσάρωσε (θέ­
λουμε δέ νά πιστεύουμε δτι τό Κεμαλικό
πνεύμα έξακολουθεΐ νά διέπει τις τύχες
τού Τουρκικού "Εθνους). Άπό τή μικρή
αύτή γωνιά καταγγέλουμε τήν πράξη
αύτή τών Τουρκικών 'Αρχών τής Πόλης
ώς πράξη δχι έπικοδομητική τής έλληνο-
τουρκικής φιλίας καί ζητούμε άπό τις
έλληνικές διπλωματικές ύπηρεσίες νά
προβούν στις κατάλληλες ενέργειες.
"Οταν εμείς δεχόμαστε τήν έπαράδεκτη
άξίωση τών Τούρκων κι άποκαθηλώνου-
με άπό τό περίπτερο τού ΝΑΤΟ τούς πί­
νακες, πού άπεικονίζουν τούς άγώνες
τού 'Ελληνικού "Εθνους γιά τήν άνεξαρ-
τησία του καί άδιαμαρτύρητα άνεχόμα-
στε τήν χωρίς κανένα λόγο κατάσχεση
έλληνικών έντύπων τότε ή έλληνοτουρ-
κική φιλία άπό μέρους τών Τουρκικών
'Αρχών μεταβάλλεται σέ καταθλιπτικό
πνευματικό ζυγό σέ βάρος μας.
ΤΤ·Φ.
ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ
Πρός τό Διοικητικό Συμβούλιο τού
Συνδέσμου 'Ελλήνων Λογοτεχνών, ή «Ή
πειρωτική Εστία» θεωρεί ύποχρέωση νά
διαδηλώση τήν ευγνωμοσύνη της, γιά
τή σχετικά μέ τήν προσπάθεια μας δια­
κήρυξη, ή όποία, δημοσιεύεται σέ άλλη
στήλη τού περιοδικού, είχεν ανακοινωθεί
στον ’Αθηναϊκό Τύπο, κι άναδημοσιεύτη-
κε κι* άπό τόν έγχώριο. Ή ένίσχυση
πού, μ' αύτό τόν τρόπο ή ώργανωμένη
αύτή πνευματική 'Ομάδα τής Πρωτεύου­
σας δίνει σ' ένα 'Επαρχιακό Περιο­
δικό, κάνει πιο σταθερά κι έπίμονα τά
πρώτα βήματά μας καί τονώνει τήν αι­
σιοδοξία μας. Τούς καλούς πνευματικού^
άδελφούς καί ιδιαίτερα τόν Είσηγητή
τής στοργικής αυτής χειρονομίας, Γενι­
κόν Γραμματέα τού Συνδέσμου εύχα-
ριστοΰμε κι άπό τις στήλες αύτές θερμά.
618 Ά πό μήνα σέ μήνα
ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΙ ΛΑΜΠΡΙΔΗΣ
Στή σειρά των «άφιερωμάτων» πού
έγκαινιάζει μέ τό παρόν τεύχος της
ή «'Ηπειρωτική Εστία» δικαιωματικά θά
πάρουν τή σειρά τους και δυό, πανευρω­
παϊκής πλέον φήμης, ήπειρώτες Ιστοριο­
δίφες : Ό Άραβαντινός καί ό Λαμπρίδης.
*Απρ την Πάργα ό πρώτος, άπό τό Ζ,α-
γόρι ό άλλος, μέ τις κοπιώδεις καί πλού­
σιες έργασίες τους, δημιούργησαν τΙς
πλατείες βάσεις, άπ' οπού ξεκινάει και
’σήμερα άκόμα, καί θά έξακολουθεΐ νά
ξεκινάη κάθε έρευνα γύρω άπό τα Ιστο­
ρικά καί λαογραφικά ένδιαφέροντα του
τόπου. Πρέπει κάποτε νά δοθή άνάγλυφη
ή μορφή καί ή προσωπικότητα των δυό
αύτών μεγάλων Ήπειρωτών, δ.ς .
•
ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΕΚΔΗΛΩΣΙΣ
Στήν προσπάθειά της γ*ά αήν άνέψωση
τοΟ πνευματικού έπιπέδου τοΟ Ήπειρατικου
λαού, ή «’Ηπειρωτική Έστίσ», ώρνάνωοε μιά
σειρά διαλέξεων γιά τή χειμερινή περίοδο,
πού θά δοθούν στά Γιάννινα καί στις άλλες
ήπειρωτικές πόλεις. Ή άρχή έγινε μέ τόν 6 c·
πρεπή συμπατριώτη μας καθηγητή του Πολυ­
τεχνείου κ. Δ. Εύαγγελίδη πού ώμίλησε
μπροστά σέ πυκνό καί έκλεκτό άκρ>στόρο
στό Στρατιωτικό θέατρο Ίωσννίνων μέ θ^μα
«περί τέχνης». "Ηδη καταρτίστηκε τό πρό-
γρσμυα τών διαλέξεων πού θά δοθούν έ' ώ
παράλληλα γίνεται προεργασία καί γιά τή
διοργάνωσι φιλολογικών απογευματινών. Πι­
στεύουμε πώς θά έκτιμηθή άνάλογα καί ή έκ·
δήλωση σύτή ιού περιοδικού μας καί θά τύ
χη τής συνδρομής όλων τών πνευματικών άν*
θρώπων πον πονούν γιά τόν τόπο μας. |.ν.
ΙΙΑΛΛΙΑ ΣΟ Φ ΙΑ
ΠΟΥ ΕΙΝΕ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ
I
Χαιρετίζουμε μέ χαρά την έκδοση
τοΰ περιοδικού πού . . . «έλειπε στην
"Ηπειρο» καί ευχόμαστε νά μην κότα-
πέση ή μαχητικότητα του, έστω καί
υβριστική, γιά την δημιουργία τής
^άνουτερης πνευματικής ζωής και τέ­
χνης». Γιά τά βέλη του εναντίον εκλε­
κτών συνεργατών μας, τά όποια δεί­
χνουν τις προθέσεις καί τό ήθος εκεί­
νων πού τά εκτοξεύουν, έχομε νά τούς
υπενθυμίσουμε τά παρακάτω λόγια τού
Ψαλίδα : « Ν ά ν β ρ ίζ η καί νά οατνρίξη
Ε Π Ι Σ Τ Ο Λ ΑΙ
Ό φειλομένη άπάντησις
Ό δημοδιδάσκαλος κ, Κώστας Νικ#1'
λαίδης μέ τήν δημοσιευθεϊσαν είς τό 3ο|ίι
τεύχος τής «'Ηπειρωτικής Εστίας» έ™°
στολήν του έπικρίνει περικοπήν τού ά<κι
θρου μου «Ή μέση παιδεία», είς τήή
όποιαν έτόνιζα, δτι έπιβάλλεται τό δήμο·?.1
τικόν σχολειον νά έγκαταλείψη τήν θεω*Γ
ρίαν περί πλήρους αύτοτελείας του K dlp
τόν άκρατον παιδαγωγισμόν καί νά έπ^
μένη εις τήν παροχήν σαφών καί σταθδ^1
ρών γνώσεων εις τούς τροφίμους του^'
τούλαχιστον είς τά δύο πρωτεύοντα μα};'
θηματα, (έλληνικά καί μαθηματικά),
θελωμεν νά άνέλθη ή πνευματική στάί;
μη τών άποφοίτων τοΟ λαϊκού σχολείουί
έκ τών όποίων μικρόν έστω ποσοστό?
προορίζεται διά γυμνασιακάς σπουδάα
Ό κ. Μ, νομίζει, δτι θέλομεν νά θυσία!'
σωμεν τό συμφέρον τών 90/ 100 τών πακ
διών του λαού χάριν μιας μικράς μει« ii
ψηφίας, πού θά φοίτηση είς τό γυμνοί
σιον. Ά λλ’ ήμεΐς ύπηρξαμεν πολύ acr
φεΐς : Δέν έζητήσαμεν τήν κατάργηστ
τής α ύ τ ο τ ε λ ε ί α ς του δημοτική
σχολείου, άλλ' ύπεστηρίξαμεν δτι ή π λ |
ρ η ς αυτοτέλεια του λαϊκού σχολείίΡ
(δηλ. ή μή έναρμόνισίς του προς τότ
γενικωτέρας παιδευτικός άπαιτήσεις τ^1
έποχής μας) παρεμποδίζει σοβαρώταιΗ
τήν περαιτέρω μόρφωσιν τών παιδί®
είς τό γυμνασιον. Διότι, μά τήν άλήθί)'
αν, θά ήτο περίεργος ή άντίληψις ν·
άφήνωνται οΐ μαθηταί τού δημοτικοί
σχολείου χωρίς γλωσσικήν καί μ
τικήν κατάρτισιν, διά νά μή θιγή δή
ή έννοια τής αύτοτελείας τού λαϊκού σ)&
λείου. “Ή μήπως ή κατοχή τής μητρικίί
γλώσσης (όρθογραφία, σύνταξις, γροκ,
ματική) καί ή γνώσις τής πρακτικϊ|,
άριθμητικής είναι άχρηστος φόρτος δ(
τούς νέους, πού θά έπιδοθοϋν είς πρ(
κτικά έπαγγέλματα, καί ένδιαφέρει μ[
νον δσους θά φοιτήσουν είς τό γυμν|,
σιον ; Πλανάται ό κ. Ν. έάν νομίζει if
αποτελεί δ υ σ τ ύ χ η μ α τό δτι ΦΡ&
τίζουν μερικοί συνάδελφοί του νά Kj. ” ί-
ταρτίζουν καλώς άπό γλωσσικής καί
θηματικής άπόψεως τούς μαθητάς τ«
όχι μόνον διά νά έπιτύχουν άπλώς if-
τάς είσιτηρίους έξετάσεις τού γυμίΛ I
σίου, άλλα διά νά είναι ώπλισμένοι
τάς άναγκαίας γνώσεις είς τήν
των. "Ανθρωπος πού δέν μπορεί νά )β*
ρισθή καλώς τήν μητρικήν του γλώσόίι
καί δέν είναι Ικανός νά λύη προβλήμΛ?;
τής πρακτικής άριθμητικής, δέν λέγεΦ
μορφωμένος καί δέν επιτυγχάνει είςΛ'
yjf
:'ν;ί
f
 Ά πδ μήνα σέ μήνα
ν'ωήν, έστω καί άν άκολουθήση πρακτι­
κόν έπάγγελμα. Είναι εΰκολον νά λέγω-
.εν, δτι έργαζόμεθα «για μια θετική
ναρμόνιση γνώσεων καί ζωής», δτι έπι-
ιώκομεν νά μεταδώσωμεν ε(ς τά παι»
ιά τοΰ χωριοΟ «περισσότερο ένδιαφέ-
οντα πράγματα για τή ζωή τους στήν
!οινωνία..,», άλλα αυτά δλα είναι γ ε-
ιι κ ό τ η τ ε ς. Πώς θά γίνη αύτή
έναρμόνιση γνώσεων και ζωής (χωρίς
λωσσικήν και μαθηματικήν κατάρτισιν);
:αί ποια είναι αυτά τά «περισσότερον
^διαφέροντα πράγματα γιά τή ζωή τους
τήν Κοινωνία» ; "Οταν ό άπόφοιτος του
ΐμοτικοϋ σχολείου δέν θά μπορή νά
ιιλή καί νά γραφή ευχερώς ποος, δταν
;.ν θά κατανοή δσα διαβάζει καί όταν
μεσάνυχτα είς τήν αριθμητικήν, τί
* άληθώς ένδιαφέρον διά τήν πρακτι-
)ν ζωήν του μπορεί νά προσοικειωθή;
Γνωρίζομεν καί ήμεΐς όλίγα π αν­
α γ ω γ ι κ ά καί δεν ζητοΰμεν τήν
^άνοδον του στείρου βερμπαλισμού είς
δημοτικόν σχολεΐον. Άλλα προς θεού,
; μη μεταπέσωμεν είς τό άλλο άκρον,
; τήν κατάλυσιν δηλαδή παντός σ υ-
t ή μ α τ ο ς παροχής σταθερών γνώ-
ων έν όνόματι τής προοδευτικότητος
ί του συγχρονισμοΟ. Αυτό θά ήτο όπι-
ιοδρόμησις καί ούχί πρόοδος. Ό κοινός
Ος πρέπει νά μάς συγκρατή είς τό λο-
<όν μέτρον, δηλαδή είς τήν λελογι-
,ένην εφαρμογήν τών παιδαγωγικών
ιοριών κατά τήν διδακτικήν μας πο­
ιαν. Διά τούτο κατακρίνομεν τόν άκρα-
ν παιδαγωγισμόν ώς υ π ε ρ β ο λ ή ν
Ι έ κ τ ρ ο π ή ν , πού ζημιώνει τό κυ-
|ν έργον του σχολείου.
Ώραΐαι είναι αί θεωρίαι καί αί προ-
?εις μας, έκεΐνο όμως πού έχει σημα-
ϊν βαρύνουσαν είναι τά έπιτεύγμα-
ίτου καθενός μας. Καί διά νά μή άπε-
j/τολογώ, έπανέρχομαι είς τήν βάσιν
! ζητήματος. *Η παροχή σαφών καί
Ηθερών γνώσεων είς τούς μαθητάς
! δημοτικού σχολείου κακώς έκλαμβά-
ιαι άπό κ. Μ. ώς ώφελοΟσα μόνον τούς
^τό γυμνάσιον προοριζομένους, ένώ
ίτελεΐ άναγκαϊον όπλισμόν δι* όλους
!ς άποφοίτους του δημοτικού σχολείου
ι. πρόκειται νά τραπούν εις πρακτικά
,γγέλματα είτε πρόκειται νά ακολου­
θούν γυμνασιακάς σπουδάς . . .
/Εάν τό λαϊκόν σχολεΐον δέν κατορ-
Ιει νά μεταδώση αυτό τό m i n i m u m
I γνώσεων είς τούς άποφοίτους του,
: άσφαλώς κάτι πταίει. Καί δταν γί-
ηαι δυσάρεστοι κάπως διαπιστώσεις
ρτήν άπόδοσιν τών σχολείων μας (τό-
Ιτών δημοτικών, όσον καί τών γυμνα-
V), δέν πρέπει νά εΐμεθα τόσον εΟθι-
, ώστε νά άποκρούωμεν τόν έλεγ­
519
χον, άλλά δεχόιιενοι τήν καλόπιστον κρι­
τικήν νά φροντίζωμεν διά τήν θεραπείαν
τών κακώς έχόντων.
Γ. I. ΠΑΤΤΑΓΕΩΡΓΙΟΥ
Γιά τήν ιστορική ακρίβεια
Φίλη «Ήπειρ. Εστία» ,
Στο άρθρο μου γιά τό έλληνικό πνεύ­
μα, πού γράφτηκε, δπως γνωρίζετε, ένα
βράδυ καί συμπληρώθηκε τό μεσημέρι
τής έπομένης, γιά νά πάρη τή σειρά,
πού εΐχεν όρίσει ή συντ. επιτροπή, ήταν
άδύνατο νά κάμω χρήση τών κειμένων
γιά τήν έπιβεβαίωση τών ποικίλων πληρο­
φοριών. Στηρίχθηκα λοιπόν άποκλειστι-
κά στή μνήμη, ή όποία δέν μέ γέλασε.
Χάριν τής κυριολεξίας όμως θά πρέπει
ν' άλλάξουν κάπως δυο φράσεις, χωρίς
νά μεταβάλλεται καθόλου τό νόημα:
1) "Οχι όχτώ έως δέκα, άλλά δέκα
έως δώδεκα ήταν οι άντρες πού μαζί μέ
τις γυναίκες τους, πού τις είχαν κοινές
μεταξύ τους, άποτελούσαν μιά οικογέ­
νεια στή Μ. Βρεττανία. «’Ανά δέκα καί
άνά δώδεκα» (uxores habent de ni duode-
nique inter se communes) λέει αύτολεξεί
τό κείμενο (Caesaris : Belli Gallici, lib
V. § XIV).
"Οχι ό θουι^δίδης, άλλ' ό Πλούταρ­
χος περιγράφει λεπτομερώς καί δπως
άναφέραμε τό πώς ό Θεμιστοκλής άπό
τά παράλια τής Ιωνίας έπήγε στήν πρω
τεύουσα τής Περσίας (Πλουτάρχου : Θε­
μιστοκλής XXVI)· Ό θουΐφ&ίδης, ένώ
εκθέτει λεπτομερώς τις άλλες περιπέτει­
ες του μεγίστου πολιτικού τής 'Αρχαίας
'Ελλάδος, είναι συντομώτατος στο ση­
μείο αύτό.
Αύτά γιά τήν άπόλυτη Ιστορική άκρί-
βεια.
Φιλικώτατα
Τ ΑΚΗΣ ΣΙΩΜΟΤΤΟΥΛΟΣ
Το κουρί
Κύριε Διευθυντά,
Διόβοσα στήν άγαπητόν «’Ηπειρωτική
Εστία» διατριβή του κ. Γρίσπου πάνω στή
σημασία κοί τά ττεριεχόμενο τής λέξης «κουρί».
Σχετικά άνοφέρω ότι έδώ στήν Κρήτη
ή λϊξη όκοντά οιά σύνθετα: «κοντόκουρο»,
ξύλο γιά φωτιά μικρού πάχους (τά μεγάλα
λέγονται κουτοούροι (cl) κοί μάκρος ώς μιά
όργιά, άλλως «δαυλός» κοί «κοντοκουργιάζω»,
κόπτω ξύλα σέ διαστάσεις κοντόκουρου. Έπί
σης άπαντά στις λέξεις «κολοκουρίζω», κό­
πτω τά μαλλιά τών προβάτων άπό τά άπί·
σθισ, (κατά Μάϊον) «κολοκούρισμα», «κολο-
620 ’Από μήνα σέ μήνα
κουοισμένο» πρόβατο καί «κολοκουρές» ή
«κουλουκουρές», τά μσλλιά πού βγαίνουν μέ
τό κολοκοίρισμα. *Άλλη περίπτωση 6έ' έχω
συναντήσει. Ούτε ή λέξη «κουρί» άπαντά στήν
Κρήτη.
Μέ πολλή τιμή
Σ τ υ λ . Μ ο τά κ ις
Χανιά 27—8—52 . Καθηγητής
« ^
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΙ
ΤΗΣ “ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ,,
M ta ά πό τ ις σ η μ α ν τικ ό τερ ες ά ν α γ ν ω ρ ίσ ε ις
τ ή ς π ρ ο σ π ά θ εια ς που κ ά ν ε ι ή « Η π ε ιρ ω τ ικ ή
Ε σ τ ία » , ε ίν α ι ή π ιό κ ά το υ δημοσιευόμενη δ ια ­
κήρυξη τού Συνδέσμου Ε λ λ ή ν ω ν Δ ο γο τεχ ν ώ ν, του
λ ο γ ο τ ε χ ν ικ ο ύ αυτού Σ ω μ α τείο υ , τό ό π ο ιο τόσο
κόρος κ α ί έκ τίμ η σ η έ χ ε ι α πό κ τη σ η στους π ν ε υ ­
μ α τ ικ ο ύ ς κ ύ κ λ ο υ ς, τόσο τοό ’Ε σ ω τερικού όσο κ α ι
τοΰ Ε ξ ω τ ε ρ ικ ο ύ .
ΣΓΝ Δ Ε ΣΜ Ο Σ
Ε Λ Λ Η Ν Ω Ν Λ ΟΓΟΤΕΧΝΩΝ
'Α κ α δ η μ ία ς 23
Α ΘΗ ΝΑ
Ά ρ ιθ . Π ρ ω τ. 186]221
— *0 Σύνδεσμος Ε λ λ ή ν ω ν Δ ο γ ο τε χ ν ώ ν , έ χο ν ­
τ α ς τά ξ ει, σαν ένα από τούς π ρ ω τα ρ χ ικ ο ύ ς σκο­
π ο ύ ς του, νά παρακολουθτδ^καί νά ένισχύη την
π ν ε υ μ α τ ικ ή ζω ή, ό χ ι μόνον τή ς Π ρωτεύουσας,
α λ λ ά τόσο των ε π α ρ χ ια κ ώ ν Κ έντρω ν όσο κ α ί το ν
έξω Ε λ λ η ν ισ μ ο ύ , β ρ ίσ κ ετα ι στην ευ χά ρ ισ τη θέση
νά δ ια π ισ τώ σ η τήν ζω η ρ ό τα τη π ν ε υ μ α τικ ή κίνηση
πού π α ρ ο υ σ ιά ζει, τ ε λ ε υ τ α ία , ή π ό λ ις των Ί ω α ν -
νίνω ν, αε τήν α πό μηνών ε κ ε ί έκδοση τού π ερ ί
ο δ ικ ο ύ ‘« Η Π Ε ΙΡ Ω Τ ΙΚ Η Ε Σ Τ ΙΑ » .
Τό α ξιό λο γο αυτό έ π α ρ χ ια κ ό π ερ ιο δ ικ ό έ κ -
δ ίδ ε τ α ι τ α κ τ ικ ώ τ α τ α κ α τ ά μήνα σέ 128 σελίδες,
σχ. 8ο, πλούσιο σέ ύλη λ ο γ ο τε χ ν ικ ο ύ , ιστορικού
κ α ί λ α ο γ ρ α φ ικ ο ύ π ερ ιεχ ο μ έν ο υ ό χ ι μόνο κ λ ε ι­
στού το π ικ ο ύ , α λ λ ά π α ν ελ λ ή ν ιο υ ένδια φ έρ οντος.
Μ ιά τ έ τ ο ια α ξιό λ ο γη π ρ οσ π ά θεια , έχο μ ε τη
γνώ μ η , π ώ ς ό χ ι μόνο π ρ έ π ε ι νά προσεχθή άπό
τόν π ν ε υ μ α τ ικ ό μ α ς κ α ί γ ε ν ικ ό τε ρ α διανοούμενο
κόσμο, α λ λ ά κ α ί νά υποστηριχθή η θ ικ ά κ α ί υ λ ι­
κ ά , ώστε νά βρή μ ιμ η τ ές κ α ί στ' ά λ λ α α ξιό λ ο γα
έ π α ρ χ ια κ ά Κ έντρ α πρός όφ ελος των, Ε λ λ η ν ικ ώ ν
Γ ρ α μ μ ά τω ν κ α ι γ ια τήν άνύψωση τού π ο λ ιτ ισ τ ι­
κού ε π ιπ έ δ ο υ τού λαού μ α ς.
Μ ετά τιμ ή ς
Ό Π ροεδρεύων Ό Γ εν. Γ ρ α μ μ α τεύ ς
Σ τ έ λ ι ο ς Χ ιλ ια δ ά χ η ς Π έτρ ο ς Μ α ρ χά χη ς
* τήν έκδοσιν τού κοινοφ ελούς αύτού έργου, μάέί
— Μέ όλη τή βαρύτητα πού δ ίν ει τό ά ξίω -
μ ά του κ α ί ή α ν τιπ ρ ο σ ω π ε υ τικ ή στους Π α ν ε π ι­
σ τη μ ια κ ο ύ ς τή ς Π ρω τεύουσας κ ύ κ λο υ ς θέση του,
ό Π ρ ύ τα ν ις τού Π α νεπ ισ τη μ ίο υ ’Αθηνών, Κ αθη­
γ η τ ή ν *· Μ ιχ α ή λ Δ ένδιας, έσ τειλ ε στήν «’Η π ε ι­
ρ ω τικ ή Ε σ τ ία » , τήν π ιό κ ά το υ έ π ισ τ ο λ ή :
ίΓ
*Α γ α π η το ί Κ ύ ρ ιο ι,
Σ ά ς εύχα ριστώ διά τήν άποστολήν τών τ ε ι ­
χώ ν τή ς « Η π ειρ ω τικ ή ς Ε σ τ ία ς * κ α ί σάς συγ^
χ α ίρ ω είλ ικ ρ ιν ώ ς διά τήν ά ρτίαν άπό πάσης άπό#'
ψ εω ς έμφ ανίσεω ς κ α ί περιεχομ ένου παρουσίασή·
α υτή ς ε ίς τό Ε λ λ η ν ικ ό ν κοινόν, μί1
Ε ίν α ι χ ω ρ ίς κ α μ μ ία ν υπερβολήν τό καλύτΐΡ/:
ρον τώ ν π ερ ιοδικ ώ ν, έξ όσων έκ δίδ ο ντα ι ε ίς Έ λλιρ;
ν ικ ά ς Ε π α ρ χ ία ς , κ α ί ά π ο τ ε λ ε ΐ ά πόδειξιν έκτό^
τώ ν ιδικώ ν σας άτρητω ν κόπω ν, κ α ί τή ς π νευ μ ·?’
τ ικ ή ς ζω τικ ό τη το ς τού ’Η πειρ ω τικ ο ύ σ το ιχείο # 1
Ε ίς μ ίαν έπ ο χή ν μάλλον αύχθμηράν άπό άπά
ψ εω ς σοβαράς κ α ί ά νιδιοτελού ς π ν ευ μ α τικ ή ς έρ γά τ
σ ία ς ή « Η π ε ιρ ω τ ικ ή Ε σ τ ία » χαράσσει ένα κ ώ
νούργιον ώ ραΐον δρόμον κ α ί ά π ο τ ε λ ε ΐ ζ η λ ε υ τ ή
υ π ό δ ειγμ α δ ιά τούς π νευμ α τικού ς ανθρώπους
λων έ π α ρ χ ια κ ώ ν κέντρω ν, μ εγαλυτέρω ν τού 19F
κού σας.
Ε ύ χο μ α ι κάθε έ π ιτ υ χ ία ν ε ίς τήν ώ ραίαν σ$·
π ρ οσ πά θεια ν, άξίαν πάσ ης ένισχύσεω ς β χ ι μ
έ κ μέρους τών Ή π ε ιρ ω τ ώ ν ά λ λ ά κ α ί τών φί
τή ς 'Η π είρ ο υ κ α ί τών γραμ μ ά τω ν κ α ί γ έν ι
τερον τού Κ ράτους.
Μ ετά φ ιλικ ώ ν χα ιρ ετισ μ ώ ν
Μ ιχ α ή λ Δένδιας
Π ρύτανις τού Π ανεπιστημίου ’Αθηνών
Σ τόν έξέχ ο ν τα αύτόν έκπρόσω πο τή ς ύψη
τού τόπου διανόησης, ή « ’Η π ειρ ω τικ ή Έ σ
έ κ φ ρ ά ζ ε ι τήν εύγνωμοσύνην τη ς γ ιά τή ση
τ ικ ή ένίσχυση πού δ ίν ει σ τίς ά ρ χ ές άκόμα
έ π ίπ ο ν η ς π ο ρ εία ς τη ς.
Μ άς γράφουν έπ ίσ η ς κ α τ ά χρ ο νο λο γικ ή 4
ρά ά φ ίξ εω ς τών έπιστολώ ν, o l !
Σ τρ α τ. Γ . A . Σ ο φ ι α ν ό π ο ν λ ο ς .— «...δέ μί
ρούσα νά μήν κοσμήσω τή βιβλιοθήκη μου, «Λ,
στή «Ν έα ‘Εστία» κ α ί « Έ λ λ . Δημιουργία», if j
μέ τή δ ική σας π ρ ο σ π ά θ εια ...Ε ίμ α ι κατενθουσί
σμένος κ α ί ά πό τό π εριεχόμ ενον κ α ί ά π ’ όλάί
Τ ά χ η ς Τ ο ια χ ο ς , π οιη τή ς, Ά θ ή ν α ι.—
τό περ ιο δικ ό τ ί νά σάς πώ ; Δέν ε ίν α ι άΐ
πρ οσ πά θεια . Ε ίν α ι ή κ α τά κ τη σ η κ ι άπό τήν άρΧ|
Ν ι χ ό λ α ο ς Β α ζ ά χ α ς ^ Τ α μ ία ς τή ς ΠανηΐΛ.
’Α δελφ ότητος Κ άιρο;».—«...*0 άθλος σας « Γ
όντω ς γ ιγ ά ν τ ιο ς...» ji;
Π . Μ π έ μ π η ς , τ. γερ ουσ ια σ τή ς.— « ...Μ γ
φώ 4γώ κ α ί τά π α ιδ ιά μου ε ίς τά ώρ ’
τη ς ( Ή . Ε .) άρθρα, πρ οϊό ντα έγκρ ίτω ν Ή π # *
τών Δ ο γίω ν . Μ άς ε ύ χ α ρ ισ τε ί έ π ί πλέον ή ΐ ί
λαίσθητος κ α ί π ο λυ τελή ς έμ φ άνισίς της, ώς %
οδικόν τή ς π α τρ ίδο ς μ ας, μέ ά κτινο βο λίαν f t
ελλή νιο ν, κ α ί έ π ί όλου τού κόσμου τών Δ ι« ;
τώ ν τού Έ θ ν ο υ ς...» ^
Ν . Ν τεχά ο τρ ο , Ά θ ή ν α ι. —«...σπεύδω ν ά ^
χα ρ ώ υμάς κ α ί τούς ά ξιοτίμ ους σ ο ν ε ρ γ ά τ α ^
έ κ λ εκ τ ή ν ύλην...» /
Τάαιος Τ ο έλιο ς , κ τη νία τρ ο ς.— «...e&j·,
προσ πά θεια πού θά μ ά ς τιμ ά ...»
Γ . Σ ούλης, H a r v a r d U n iv e rs ity ,
b r id g e .— «...δέ μ π ο ρ είτε νά φαντασθήτε τή
κ α ί τήν έκ πλ η ξη πού αίσθάνθηκα. Χαρά 1'
 'Από μήνα σέ μήνα
"Ηπειρός μας τέλος άπόκτησε ένα τέτοιο σο-
.ρό περιοδικό, και έκπληξη, για τήν άρτιότητα
τόν πλούτο (τού α' τεύχους τής Η. Ε.)...»
Κ . Μ π έλλο ς , θήβαι. —«Σάς συγχαίρω γιά
ν έκδοση τής «’Ηπειρωτικής Εστίας»...είναι
:ι χρειάζεται. Πέτρα πού έρχεται νά διάτα­
ξη τά γαληνιαια νερά τής Λίμνης τής Κυρά-
ϊοσύνης. Καί ήταν καιρός...»
Μ ιλ τ. Β ίμ ή λ η ς , Στρατηγός. —«...’Εκφράζω
θερμότατα συγχαρητήρια σέ όλους που ελα-
ν τήν ώραίαν πρωτοβουλίαν νά προωθήσουν τήν
ευματικήν κίνησιν τής ’Ηπείρου».
Ή Νότιος "Ηπειρος μαζύ μέ τήν Βόρειον
ιαύτην είχον πάντοτε κοινήν πνευματικήν καί
*ικήν ζωήν, γι’ αυτό είμαι βέβαιος ότι αί σελί-
τοΰ περιοδικού σας θ’ άποβούν κι’ ένας δια-
»σιος κήρυξ των έν Βορείψ Ήπείρψ σφαγια-
^ένων Ελληνικών δικαίων...»
Γιάννης Καραλής, Γραμματεύς Ρ. Σταθμού
πρών. —«...ή «Ήπειρ. Εστία», είναι μιά εκ-
η πού τιμά τά Ελληνικά Γράμματα...ή πιό
'.λιτέρα (επαρχιακή έκδοση) πού είδε τό φως
1 τελευταίο καιρό,..»
"Αλκής Μ υρσίνης, Δογοτέχνης.—«Ή«Ήπει-
οωτική Εστία» άποτελεί άναμφισβήτητη τιμή
I όσους είχαν τήν εύγενή εμπνευση...(πού) ξε-
εται φωτεινή καί στην ήπειρωτική διανόησι..».
, Μ ιλ τ. Τζάννης, Δημοσιογράφος, Άγρίνιον.—
Αισθάνομαι υπερηφάνεια γιά τή λαμπρή εκ-
ί Σας.,.θέματα καί έπιλογή συνεργατών καί
καθιστούν τό περιοδικόν σας άξιον τής με-
ειτέρας προσοχής. Είναι τιμή γιά τήν Ήπει-
ιά διατηρήση όπωσδήποτε τήν έκδοση αύτή...»
IΓ. Καλνδόηονλος, Υποδιοικητής Κεντρικού
οοτ. Τραπέζης.—«...Ή χαρά μου καί ή ύπε-
άνειά μου ώς Ήπειρώτου είναι έντονη μέ τήν
>ση τού περιοδικού σας καί μάλλον τού περι-
ίού μας...»
\Μ ιλ τ. Μ οντσιος, της Έλλ. Πρεσβείας Ρώ-
u-α.,.δέν είμπορώ παρά νά έκφράσω τόν θαυ-
;όν μου διά τήν έξαίρετον επιτυχίαν...Είναι
!ν πού τιμά τήν Ιδιαιτέραν μας πατρίδα...»
'Νικος Iloρsvόrtovλoςt Μηχανολόγος, Πά-
)—«..."Ooot φίλοι μου είδαν αύτό τό περι-
υν, έμειναν κατάπληκτοι...»
'ΦιλεκΛαιδ. Σύλλογος Φλωρίνης « *Αριοτο·
«...Είναι ένα άπό πάσης άπόψεως λαμ-
περιοδικόν, διά τό όποίον πρέπει νά είσθε
ματικά υπερήφανοι...»
^Ιωάννης Καλογήρον, 'Υφηγητής τού Πανε-
1}μίου Θεσσαλονίκης, (άπό πολυσέλιδη ένθου"
Ιική έπιστολή του).—«...δέν είναι μόνον στε-
Ιοπικιστικής σημασίας, άλλ’ έχει τήν έννοιαν
Ιρωτοπορειακού ξεκινήματος διά τήν πνευ-
),ήν άφύπνισιν τής Επαρχίας... (διά) τού
Ιιειρωτικού πλέον πνευματικού άνθώνος τού
«δικού σας...»
Αημ. Ζ2. Αιάταης, Peabody, Mass (U.S.A.).
«τή άληθείφ, ή «’Ηπειρωτική Εστία» είναι
*:νώτ»ρο σύγγραμμα καί άξίζει τής ύποστη»
όλων τών άποδήμων Ήπειρωτών...»
Ι ί , ρ of K iH οροί, Κββηγητής Π » υ· βιο ·«>||Κοο
I
521
Θεσσαλονίκης. —«...είναι άξιοι συγχαρητηρίων
οί πρωτεργάται τής έκδόσεως ενός τόσον άξιο-
λόγου εις περιεχόμενον καί καλλιτεχνικήν έμφά-
νισιν περιοδικού, τό όποιον προσφέρει πολύτιμον
συμβολήν εις τήν ήνωμένην έμφάνισιν καί τήν
τόνωσιν τής πνευματικής παραγωγής τής Ιδιαι­
τέρας μας πατρίδος, συνεχιζούσης μακράν παρά-
δοσιν πνευματικής προσπαθείας».
Β . Κ . Σ χα φ ιδ ά ς, Ιστοριοδίφης, Λαογράφος.
—«...θερμά συγχαρητήρια γιά τήν εμπνευσι πού
είχατε νά έκδώσητε ένα τέτοιο καλό περιοδικό,
όπου ή έξαιρετικά διαλεχτή ύλη του, άμιλλάται
πρός τήν καλλιτεχνική έμφάνισή του...»
Γιώ ργος Χ ρ ισ το γιά ν νη ς, φοιτητής .—«...σέ
σένα βρήκα τήν Ιστορία του, τή σύγχρονη πνευ­
ματική καί κοινωνική του κίνηση...σέ διαβάζω
αχόρταγα...με τήν περηφάνεια τού Ήπειρώτη πού
βλέπει στή γενέτειρά του έργα προκοπής...»
Β α σίλειος Κόλλας , Νέα 'Γόρκη.—«Σάς συγ­
χαίρω όιά τήν εκδοσιν τής «Ήπειρ. Εστίας».
’Έχει άρίστην πνευματικήν τροφήν. Σάς εύχομαι
καλήν επιτυχίαν».
*Α ρ ισ τοτέλης Μ ίλ λ ιο ς, Fitcburg, Mass.—
«Είσθε άξιοι συγχαρητηρίων».
Δημ. Ν τ ά χ ο ς , Peabody,' Mass.—«Σπεύδω
νά εγγράφω εαυτόν καί τόν ’Ηπειρωτικόν μας
Σύλλογον «Δημ. Δούλης» εις τήν χορείαν των
συνδρομητών σας. 'Ομολογώ άξίζει έπαινος είς
τούς κ. κ. έκδότας διά τό μεγαλεπίβολον εργον
των, τής έκδόσεως τής «Ή. Έ.», ή όποία θά συν-
τελέση είςτήν πνευματικήν άναγέννησιν τής Ιδι­
αιτέρας μας πατρίδος Ηπείρου»,
Ή έπιστολή ενός διακεκριμένου Ήπειρώτου έπι-
στήμονος:
«Φίλοι κύριοι,
Έπιστρέψας έκ ταξειδίου μου εύρον εις τό
γραφείον μου τά τρία έκδοθέντα τεύχη τής «Ηπει­
ρωτικής Εστίας». Ή χαρά μου είναι μεγάλη έκ
τής έμφανίσεως καί τού περιεχομένου τού περι­
οδικού, τό όποιον έρχεται νά άναπληρώση ένα
μεγάλο αισθητό κενό πού είχε δημιουργηθή εις
τήν ιδιαιτέραν μας πατρίδα. ’Επιθυμώ μέ όλην
τήν δύναμιν τής καρδιάς μου νά Σάς συγχαρώ
θερμότατα διά τήν πρωτοβουλίαν, τήν ώραίαν καί
εύγενή, τήν όποιαν άνελάβετε είς τόν τομέα τόν
πνευματικόν μέσα είς μίαν έποχήν τόσον δύσκο-
λον, τόσον ρευστήν καί πρός τά υλικά ρέπουσαν.
Δέν πιστεύω νά ύπάρξη Ήπειρώτης, ό όποιος νά
μή Σάς ένισχύση εις τό ώραΐον εργον, τό όποιον
άνελάβετε. Εμπόδια υπάρχουν παντού καί σείς
θά συναντήσητε. Αλλά χρειάζεται πίστις είς τήν
άξίαν τού άναλαμβανομένου έργου, ή όποία θά
σάς δώση τά φτερά νά ύπερνικήσητε κάθε έμπό-
διον. Είμαι βέβαιος ότι τό έργον θά στεφθή ύπό
έπιτυχίας. Μέ τήν έλπίδα αύτή Σάς σφίγγω άλλη
μιά φορά τό χέρι Σας καί όλων τών συνεργατών
Σας εύχόμενος έκπλήρωσιν τών σκοπών, διά τούς
όποιους ή «Ηπειρωτική *Εστία» έξεδόθη».
Μέ θερμούς χαιρετισμούς
 622 ■ag.y«-i
*Από μήνα
ΠΕΙΡΟΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Κρυστάλλης "Απαντα Ε Ισ α γω γή , σ χόλια , ε π ι­
μ έ λ ε ια Μ ι χ . Π ε ρ ά ν & η — Ά θ ή ν α ι , Β ιβ λ ιο -
π ω λ ε ϊο ν τη ς « Ε σ τ ία ς » .
Έ ν α ό γ κ ώ δ ε ς β ιβλίο α πό 748 σ ελίδ ες, τά
« "Α π α ντα » του Κρυστάλλη* μ ε τούτο το Ιδ ια ί­
τερο -χα ρ α κτη ρ ισ τικ ό : δ τι περ ιλα μ β ά νουν σ’ ένα
τόμο ολόκληρο τό έργο του π ο ιη τή : Τ ά Π οιή­
μ α τ α (σ ελ . 7 8 - 3 0 2 ) τους Β λ ά χ ο υ ς τή ς Π ίν ­
δου, (σ ελ . 303 -5 0 4 ), τά Π εζο γρ α φ ή μ α τα (σελ.
505 700), κ α ι ε ίκ ο σ ι γ ρ ά μ μ α τά του (σ. 701-729).
Τ ή ς δ λ η ς ε ρ γ α σ ία ς π ρ ο τ ά σ σ ο ν τ α ι: Β ιο γ ρ α -
φ ικ ά (σ ελ. 9), Κ ρ ιτ ικ ά (σελ. 53) κ α ί ’Ε π ιμ ν η μ ό ­
συνα (σελ. 6) του Μ ιχ α ή λ Π εράνθη, ό ό π ο ιο ς
υ π ο μ ν η μ α τίζ ε ι έπ ίσ η ς μ έ ε π τ ά σ ελίδες ση μ ειώ ­
σ εις κ α ί τ ις έ π ισ τ ο λ έ ς του π ο ιη τή , κ α ί π α ρ α ­
θ έτει τ ε λ ικ ά , τετρ α σ έλ ιδ ο α λ φ α β η τικ ό π ίν α κ α
ερ μ η ν εία ς τω ν ιδ ιω μ α τ ικ ώ ν η π ε ιρ ω τικ ώ ν λέξεω ν.
* Μ α ρ γ α ρ ί τ η Ν ικ ο λ ά ο υ , Κ α θ η γ η τ ο ύ τή ς Μουσι-ί
Ό Μ. Π εράνθης. δεν ε ίν α ι ή πρώ τη φορά
που ά σ χ ο λ ε ΐτ α ι μ έ τό έργο τοΰ Κ ρυστάλλη. Σ τά
1936, τύπ ω σ ε τον «Κ ώ στα Κ ρυσ τάλλη», μ ιά δ ιε ­
ξοδική β ιο γ ρ α φ ία τού π ο ιη τή , που τήν ο λ ο κ λ ή ­
ρωσε στά 1943 σέ μ υθισ τορ η μ α τικ ή β ιο γρ α φ ία ,
πού β γ ή κ ε μ έ τόν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ό τίτ λ ο « Ό Τ σ έ -
λ ιγ κ α ς » . Σ έ μ ιά κ ρ ιτ ικ ή τοΰ X. I. Σ(ούλη), γ ιά
τό τ ε λ ε υ τ α ίο αυτό βιβλίο τοΰ Μ .Π ., δημοσιευ­
μ ένη στο Γ ια ν ν ιώ τικ ο π ε ρ ιο δ ικ ό «’Η π ε ιρ ώ τ ικ α
Γ ρ ά μ μ α τα » (τεΰ χ . 3-4, σελ. 145), το ν ίζο ν τα ι κ ά ­
π ο ια κ ε ν ά πού παρουσ ιάζουν στά β ιο γ ρ α φ ικ ά
σ τ ο ιχ ε ία πού δίνουν όλοι όσοι έχουν α σ χο λ η θ εί
μ έ τή ζω ή τοΰ Κ ρ υσ τά λ λη . Ά π ό τό α ρ χ ε ίο τή ς
Ζ ω σ ιμ α ία ς Σ χ ο λ ή ς, β γ α ίν ε ι ό τι, ό Κ ρυσ τάλλης,
στά 1884 - 1885 φ οιτούσε, σέ ή λ ικ ία 17 χρόνων,
στήν Α ' τά ξη τοΰ τό τε Γυμνασίου πού ά ρ χ ιζ ε
μ ε τ ά 4 τ ά ξ ε ις Δ η μοτικού κ α ί 4 Ε λ λ η ν ικ ο ύ , στήν
ο π ο ία κ α ί έ μ ειν ε μετεξεταστέος* έδωσε έ ξ ε τά -
σεις, κ ι ’ ό π ω ς σ η μ ειώ νετα ι στό Γ εν ικ ό Έ λ ε γ χ ο
τή ς Σ χ ο λ ή ς α υτής, «ά πή λθε κ α τ ά τ ά τέ λ η Σ ε ­
π τεμ β ρ ίο υ » . ’Α πό τό τε, στά σ χ ε τ ικ ά β ιβ λ ία τή ς
Ζ ω σ ιμ α ία ς, δέν υ π ά ρ χ ε ι κ α μ μ ία ά λ λ η έ γ γ ρ α φ ή .
Γ ρ ά φ η κ ε ότι, όταν οί Τούρκοι — ύστερα άπό τήν
κ α τά δ ο σ η των «Σ κιώ ν τού Ά δ ο υ » — π ή γ α ν στήν
Δ ' τά ξη τή ς Ζ ω σ ιμ α ία ς — ό π ο ιη τή ς έ π ρ επ ε νά
ή τα ν τό τε 20 χρονώ —γ ιά νά τόν συλλάβουν, οί
συμ μ α θητές του Σ τα μ ά τη ς κ α ί Σ ούλης. ήταν π α -
ρ όντες στήν τάξη* κ ι ό τι μ ά λ ισ τα , ό ά π ’ αύτούς
Σ τα μ ά τη ς, έκρυψε τόν π ο ιη τή , κ ά του άπό τό θρα­
νίο, κ α ί ε ίπ ε ότι ήταν ά πώ ν. Ά π ό τό Α ρ χ ε ίο
όμω ς τή ς Ζ ω σ ιμ α ία ς, φ α ίν ε τα ι ότι ό π ο ιη τή ς δέν
ε ί χ ε π ο τ έ συμμαθητές του, τό Σούλη κ α ί τό Σ τα -
μ ά τ η : ό Σ τα μ ά τη ς, τε λ ε ίω σ ε τό Γυμνάσιο, στά
1891, ό δέ Σ ούλης στά 1892, σέ κ α ιρ ο ύ ς δηλ.
πού ό π ο ιη τ ή ς ή τα ν στήν Α θ ή ν α , θ ά έ π ρ επ ε
κ ά π ο τ ε νά συμπληρωθούν τά β ιο γ ρ α φ ικ ά αύτά
κ ε ν ά κ α ί νά βγουν ά πό τή μέση ο ί β ιο γ ρ α φ ικ ές
Ανακρίβειες.
οί μήνά
Π έντε χρ ό ν ια κ α ί λ ίγο υ ς μήνες εζησε νο- ;! -
σ τα λ γό ς στήν Α θ ή ν α ό αλησμόνητος ή π ε ιρ ώ τ η ς ϊΐ'
π ο ιη τή ς : «Στούς εξήντα δύο μήνες τή ς ά θη να ϊ- !* ’
κ ή ς του ζω ής, γρ ά φ ει ό Μ. Π. στά τώ ρα έκδο- ]ί;"
μ ένα "Α π α ντά του, τό ανέραστο τέκνο τής έξο- ί '
ρίας, α γω νίσ τη κ ε νά έπ ιβ ά λ η τ ις π ο ιμ εν ικ ές 1 ,
ανα μ νήσ εις του. Γ έμισε τό διάστημα πού χ ω ρ ίζ ε ι ]
τόν π α λ τό ρομαντισμό, άπό τή νέα Α θ η ν α ϊκ ή ν ;
Σ χ ο λ ή , μέ τήν ιδιότυπη παρουσία του. Ξύπνησε
μέσα μ α ς τήν κοιμ ισμ ένη νοσ τα λγία τού αγρότη. 1 1
Έ κ ά λ υ ψ ε τήν ά γω νία τή ς δρα μ α τικ ή ς του ά ν έ - |< ’
χ ε ια ς ,,μ έ τά ειδ ύ λ λ ια τών μακρυνών του δ ρ υ μ ώ -|'
νων. Με τά π ε ν ιχ ρ ά μέσα τού δεκ α π εντα σ ύ λλα - i -
βου, έξόρκισε τήν π ικ ρ ή μοίρα τών ά ρρω σ τω ν?.
σ π λ ά γ χ ν ω ν του. j ;;
Κ ι έ γ κ α τ α λ ε ίπ ο ν τ α ς , μ ελλοθάνατος, τή συμ-| I
π ά θ ε ια τών σ τίχω ν κ α ί τή ς μνήμης του, π ή γε νά^·;
σμίξη τήν τρ α γ ικ ή έφηβη στρατιά τών φιλημέ-};/
νων τή ς Μούσας κ α ί τού θα νά το υ . .. » .
Δ. Σ·
κ ή ς : 55 Τραγούδια ("yea σ χ ο λ εία κ α λ 1*
ο ικ ο γ έ ν ε ια ς ) J?
Ό κ . Μ. Ν ικ ο λ ά ο υ , κ α θ η γ η τή ς τής Μουσι^ ;
κ ή ς εις τή ν Π α ιδ . Α κ α δ η μ ία ν Τ ω α ν νίν ω ν, έ π Ι ε
π ο λ λ ά χ ρ ό ν ια π ροσ έφ ερε α ρκ ετά γ ιά τή ν μ ο νσ ίι
κή κ α τ ά ρ τ ισ ι εκ α το ντά δ ω ν νέω ν διδασκάλων* ;■
ο ι ό π ο ιο ι μ πορ ούν νά ψ υχα γω γού ν μέ τό Έ θ ν ι - ;
κό, τό σχολικό κ α ι τό λ α ϊκ ό μ α ς τρ α γο ύ δ ι τά -
θ λ ιμ μ έ ν α ά π ό τό ν πόλεμ ο Ε λ λ η ν ό π ο υ λ α .
Μ α ζί μέ τό έργο α υτό εις τή ν Α κ α δη μ ία ς ,
π ρ ο σ φ έ ρ ε ι κ α ί ένα β ιβ λ ίο μέ 55 τρ α γο ύ δια , x&.j
ν ισ μ έ ν α μέ μ εγά λη ε π ιτ υ χ ία κ α ί κ ατάλληλα για
τό Δ η μ οτικ ό μ α ς σχολείο κ α ί γ ιά τή ν ψ υχαί ♦
γ ω γ ία τή ς ο ικ ο γέν εια ς. ^
« Τ ά 55 τρ α γο ύ δ ια » ε ίν α ι άφ* ενός μέν ποι·<,
ή μ α τα π α ιδ ικ ά κ α ί άφ* ετέρου Δ η μ ο τικ ά Ή π ε ι ι:
ρ ω τ ικ ά τρ α γ ο ύ δ ια . Ά ν α φ έ ρ ο ν τ α ι στήν Χ ρ ισ τια -
ν ικ ή π ίσ τη , στήν Π α τ ρ ίδ α , στήν ελληνική φ ύ σ .:
μ έ τά φ υ τά κ α ί τά ζ ψ α τ η ς κ α ί στά α ίσ θ η μ α τ ι,
το ύ Η π ε ιρ ω τ ικ ο ύ λα ού, ό π ω ς τά έξέφρασε μ ,
τή ν δ ικ ή του Μ ούσα. · ·;
"Ολα μ πορ ούν ν* ά π ο δ ο θ ο ύ ν ά π ό κ ά θ ε ενι ;
π ο ύ έχει σ το ιχ ε ιώ δ εις γνώ σ εις θ εω ρ η τικ ή ς μσιΐ [
σ ικ ή ς ή γ ν ω ρ ίζ ει κ ά π ο ιο δργα νο κ α ί ε ίν α ι ρυί >
μ ισ μ έ ν α κ α ί γ ιά π α ιδ ικ έ ς χο ρ φ δ ίε ς κ α ί γ ιά
κ τές ά νδ ρ ώ ν κ α ί γυ ν α ικ ώ ν ,
Σ τ ά π ο ιή μ α τα καλώ ν σ τιχουργώ ν ό κ.
κ ο λά ο υ προσήρμοσ ε τό κ α τά λ λ η λ ο ιιέλος, ωο
ν* α ρέσ ουν στά π α ιδ ιά κ α ί νά τά ένθ ο υ σ ιά ζς
Γ ιά νά μπορέση δ μ ω ς νά τονίσ η τά Δημά
τ ικ ά τρ α γο ύ δ ια , π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ α ά π ό σχετικ»
συζή τη σ η ότι π α ρ η κ ο λ ο ύ θ η σ ε πολλές φ ορές δι|
λ εχτο ύ ς τρ α γ ο υ δ ισ τό ς κ α ί ό ρ γα ν ο π α ίκ τα ς x if1
κ α τ ώ ρ θ ω σ ε καί^ βρήκε τ ις τα ιρ ια σ τ έ ς μ ο υ σ ικ φ
νό τες, ώ στε ν* ά π ο δ ο θ ή τό λ α ϊκ ό μέλος σέ κ φ
θε τραγούδι, συντελώ ντας έτσ ι στήν διαί^
ρησι καί διάδοσιτης Έθνικολαϊκής μας
σικής.
ι
 ‘Aito μήνα σέ μήνα
Τούτο δέν είναι εύκολο για κάθε Μουσικόν,
ι>ν Ικανός κι* έάν είναι, εάν δέν ζήση καί δέν
'ώση τον λαόν, πούτά τραγουδάει. Ό κ. Νι-
ιάου τά ακούσε, τά τραγούδησε, τά έζησε,
•ΐχάρηκε σέ κοινές μέ τούς Ήπειρώτες έκδη-
σεις, σαν Ήπειρώτης κΓ εκείνος, καί μπόρε­
σε μ ευρωπαϊκές νότες κι* απέδωσε καί τις
λιτότερες ακόμη αποχρώσεις τής τοπικής
νής.
«*Η Σαμαρίνα», «τό τραγούδι τ’ αργαλειού
τη Γιαννιώτισσα», «Στή βρύση στα Τσερί-
ινα», «Ό Γκιούλ Μπαξές», «ή κοντούλα λε­
ία», *6 Ρόβας», «ή Κύρ - Άναγνώσταινα».
χορός τοΰ Ζαλόγγου», «ή ΓΙαπαλάμπραινα»,
’Βλάχα» κλπ. δλα αύτά είναι τραγούδια τού
ου μας, πού εκφράζουν την χαρά ή τον πό-
;ού ήπειρώτη μέ τόν ξεχωριστό, τον Ήπει-
ακό, τρόπο μουσικής έκφράσεως, μέ τόν
'μό καί τόν τόνο πού βγαίνει αυθόρμητα
ιτά ’Ηπειρωτικά στήθη,
Γό βιβλίο αυτό είναι απαραίτητο γιά κάθε
έιρωτικό σχολείο, γιά κάθε οικογένεια, πού
ητεΐ μιά καλή ψυχαγωγία καί γιά κάθε
Ική όργάνωσι Νέων.
,Ή συμβολή τού κ. Νικολάου είναι άξιόλο-
|ι) διά τήν Παιδαγωγικήν, διότι προσφέρει
ί'Ελληνόίιουλα τραγούδια, των οποίων τό
έχόμενο και τό μέλος άνταποκρίνονται στή
Iκαί στις ανάγκες τους, β) διά τήν Διδα-
ήν, διότι δλα τά ςίσματα είναι κατάλληλα
;ίς ενότητες τής συγκεντρωτικής δίδασκα*
ικαί γιά τις σχολικές γιορτές καί εκδρομές,
I’) διά τόν Εθνικόν καί λαϊκόν μας πολιτι-
|, διότι μέ τά τονισμένα Δημοτικά Ήπειρω-
)τραγούδια συντελεί νά διατηρηθούν τά
ήματα, οί σκέψεις καί τά έθιμα τού λαού
Ια ή εθνική μας μουσική. Σέ εποχή, πού
Ιοντέρνο τραγούδι», ανούσιο σέ περιεχόμε-
I* άχαρο πολλές φορές στό μέλος του,
τε ν’ ακούεται καί στό ελληνικό χωριό,
ανάγκη νά κρατήσουμε τά αγνά Δημοτικά
τραγούδια καί τήν Ηπειρωτική μας
ι
α.
ίΊ Ήπειρώτες διδάσκαλοι συγχαίρουν καί
μονούν τόν κ. Νικολάου γιά τήν παιδα-
ή καί εθνική προσφορά του καί περιμέ-
κι* άλλα μελοποιημένα τραγούδια, γιά νά
σουν νά χαρίσουν στό στήθος κάθε παι*
;ό αηδόνι έκεΐνο, πού θά τραγουδάη γλυ*
I ώμορφα τήν τιμημένη ζωή καί τις νί·
W προγόνων καί τις δικές του σε μιά ξα-
ίνη περιοχή τής Ελλάδος,
ίτσι θά περνούν τά χρόνια κι* οί γενεές
;βαίνουν, καί τά Δημοτικά τραγούδια μέ
ν χάρι καί τή γοητεία τονς, θά μεταβι-
tau καί θά ζωντανεύουν τήν άγάπη στήν
«ρη Πατρίδα καί τήν Εθνική‘συνείδησι.
ΚΟΝ. I. ΚΙΤΣΟΧ
523
Γ . Σ . Δάνου : Ή πρώτη ά νά γ ν ο σ η και
γραφή μέ τή συνολική η ίδεοπτική μέ­
θοδο» Έκδοση Βη άναΘεωρημένη-Τυπογρα-
φείον «Δωδώνη», Γιάννινα 1952
Έκυκλοφόρησε κατ’ αύτάς είς Βαν άνα-
θεωρημένην καί βελτιωμένην έκδοσιν, τό βι-
βλίον τού δημοδιδασκάλου Γ. Σ. Δάνου «Ή-
πρώτη ανάγνωση καί γραφή μέ τή συνολική ή
ίδεοπτική μέθοδο». 'Ο συγγραφεύς του, γνω­
στός είς τόν εκπαιδευτικόν κόσμον διά τάς
διαφόρους παιδαγιογικάς καί ψυχολογικός με­
λετάς καί μεταφράσεις του. άλλα καί διά τήν
από ετών εφαρμογήν συγχρονισμένων μέθο­
δο)'1 διδασκαλίας είς τό δημοτικόν σχολείον
άναπτύσσει τό θέμα του θεωρητικώς καί
πρα^τικώς. Είς τό θεωρητικόν μέρος, είλημ·
μένον άπό πλουσιωτάτην, ξένην, ώς επί τό πλεί
στον καί αυθεντικήν βιβλιογραφίαν, εκτίθενται
μέ σαφήνειαν καί έπιστημονικότητα αί ψυχολο­
γικοί βάσεις, ώς καί οί άλλοι λόγοι, οί δίκαιο
λογούντες καί έπιβάλλοντες τήν νέαν μέθοδον
διά τήν διδασκαλίαν τής πρώτης άναγνώσεως
καί γραφής, ανασκευάζονται δέ μέ τόν πειστι-
κώτερον τρόπον πάσαι αί κατ’ αυτής αντιρρή­
σεις. Είς τό πρακτικόν μέρος εκτίθεται ή διδα­
κτική τής μεθόδου αυτής, καί ή εφαρμογή της
είς τό υπό τήν συνεχή παρακολούθησιν καί συ­
νεργασίαν τού Έπιθεωρητού Δημ. Σχολείων
Ίωαννίνων άπό πέρυσι λειτουργούν μονοτάξιον
Ίωαννίνων, τάς έργασίας τού οποίου παρηκο-
λούθησαν καί οί δημοδιδάσκαλοι τής περιφέ­
ρειας Ίωαννίνων. ’Εκτίθενται ωσαύτως καί συμ­
περάσματα τού συγγραφέως διά τήν σπου-
δαιότητα τής νέας μεθόδου καί τόν άποτελε-
σματικώτερον τρόπον εφαρμογής της είς δλα
τά σχολεία μας. Τό μέρος αυτό ενέχει ίδιαιτέ-
σημασίαν, καθ’ δσον περιλαμβάνει εργασίαν
πραγματικήν καί ήλεγμένην, τά δέ συμπερά­
σματα του είναι αξιοσημείωτα, διότι προέρχον­
ται άπό διδ)λον δτις καί άσχολεϊται θεωρητι­
κώς μέ τήν μέθοδον ταύτην άπό τού 1935,
άλλά καί τήν έφήρμοσεν έπανειλημμένως επί
σειράν ετών είς όλους τούς τύπους τοΰ
σχολείου μας καί έπιτυχώς κατά τήν όμολογίαν
όλων τών κατά καιρούς προϊσταμένων του καί
τών συναδέλφων.
Γενικώς πρόκειται διά μίαν μελέτην μεθο-
δικώς διατετανμένην, συνοπτικήν, περιεκτικήν
επιστημονικήν, διά μίαν εργασίαν, ή οποία
κατατοπίζει καί τόν πλέον άνίδεον, πείθει δέ
καί πάντα διατακτικόν, αλλά καί διά μίαν
εφαρμογήν πραγματικήν.
Είναι έ'ν βιβλίον χρησιμώτατον διά κάθε
δημοδιδάσκαλον,’· θά συντέλεση δέ ασφαλώς,
είς τήν καλυτέραν διδασκαλίαν τής πρώτης
άναγνώσεως καί γραφής.
Ι· Ν«
 *Απ£ μ^να σέ
.Sb..·,—·__- .... t a r - , —_____ ___________________

τής ΓΣΕΕ κ. Πατσατζής, ό έκπρόσωπος τοΟί iri;

ΓΕΓΟΝΟΤΑ TOY ΙΟΥΛΙΟΥ || ’Εθνικού Ιδρύματος κ. Πόγγης κ.ά. ϊ>.·,
— *Εκ μέρους του ΈθνικοΟ Ιδρύματος
άπεφασίσθη ή χορήγηοις 100 έκ. δρχ. διά τήνφ
συμπλήρωσιν του υδραγωγείου Κονίτσης. ί
1. — Άφίκετο εις Ιωάννινα ό γεωλόγος — *0 Νομάρχης Θεσπρωτίας κ. Κόπανος };,
κ. Ίωσν. Σβορίκης καί ήρχισεν γεωλογικός έθεσε τόν θεμέλιον λίθον του άνεγειρομένου ί ·
έξετάσεις είς τήν περιφέρειαν Ίωαννίνων. Δημοτικού Σχολείου Ψάκας. φ
— ΕΙς Λαδοχώριον Ήγουμενίτσης έφο* 7. Άφίκετο είς Ιωάννινα ή Γερμανίς συγ-,Ιί;
νεύθη έκ νάρκης ό ποιμήν Άνδρέας Πιτούλης. Υραφεύς κ. Σράμ. ji I
—Έγένετο έμπλουτιομός τής λίμνης Παμ- 8. Έζητήθη άπό τό Ύπουργεΐον Συντο-t
βώτιδος» διά γόνου κεφάλου καί άστακου. νισμοΟ ή συνέχισις τής οικονομικής ένισχόφ
2. ΟΙ Δήμοι Δελβινσκίου καί Μετσόβου σεως τής οικοτεχνίας Ηπείρου διά τό οίκονο-j
ώς καί σι Κοινότητες Τσεπελόβου, Β. σιλικου μικόν έτος 1952 —53. J ’
Κήπων, Ξηροβάλτου, Βαλτίστης καί Άργυρο- —Άφίκετο εις Ιωάννινα ό άρχηγός το») i
χωρίου δΓ άποφάσεών των άνεκήρυξαν έπίτι- ΓΕΣ κ. θρ. Τσσκαλώτος πρός έπιθεώρησΑ;
μον δημότην των τόν έν Ίωαννίνοις έκπρόσω τών στρατιωτικών μονάδων.
πον τής ’Αμερικανικής 'Αποστολής κ. Άν- — Δ-ετέθησαν πιστώσεις είς τάς Κοινόφ
τλερ. τητσς Μανωλιάσσης καί Πέτρας 6Γ έκτέλε^,
— ΕΙς Βρυσέλαν Φι Κιστών έφονεόθησαν οιν έξυγιαντικών έ ρ γ ω ν ,
έξ έκκρήξεως χειροβομβίδος οΐ παΐδες Ν. 9. Ό Δασικός Σύνδεσμος τών Κοινοτήϋ-
Σκίτος καί Σωτ. Έξαρχος. των Ζαγορίου διεμαρτυρήθη διά τήν μή άγοϊ:
— Εις Μαύρο βούνιον έφονεύθη έκ κεραυ ράν τής πσραγομένης ξυλείας έκ μέρους τήφ
voD ή Λευκοθέα Πέτσου. ’Ανοικοδομήσεων. ί;
3. Ύπό τήν προεδρίαν του Νομάρχου — Είς τήν έν Ίωαννίνοις Παιδόπολω·,
κ. Κιτσίδη συνεκροτήθη σόσκεψις διά τήν σύ· «Αγία Ελένη» άπεφασίσθη ή εισαγωγή 5c;
στασιν τής Λέσχης Ίωαννίνων. Κατ’ αύτήν όρφανών καί συμμοριοπλήκτων παιδιών. <]ίι
ένεκρίθη τό συνταχθέν καταστατικόν καί συ­ — Δήμαρχος Παραμυθίας έξελέγη ό ιίί·
νεκροτήθη ή προσωρινή έπιτροπή. Ή Λέσχη Γ. Ρίγγας. I
θά στεγασθή είς τό άγορασθέν ύπό τοϋ Το· — Ό άρχηγός του ΓΕΣ κ. Τσακαλώτφ*
σιτσείου κληροδοτήματος οίκημα Βλαχλείδη. μετέβη εις Πρέβεζαν. ν,
—Άφίχθη καί άνέλσβε τά χαθήκοντά του — Είς τούς μελισσοτρόφους συμμοριβ];
ό νέος Γενικός Διοικητής ’Ηπείρου κ, Γ. Τσρ* πλήκτων περιοχών θά διανεμηθοΟν 50 μελιτίι
μπάζης. ζαγωγείς. ■·'
4. Ό ’Ηπειρωτικός λαός συμμετέσχεν 10. Ό Βρεττανός Αεροπορικός άκόλουθύ-
όλοψύχως είς τήν όργανωθεΐσαν Πανελλήνιον κ. Ντριού μετέβη είς Άηδονοχώριον, τό όποί
διαμαρτυρίαν διά τήν Ένωσιν τής Κύπρου. οα
Είς τάς πόλεις τά καταστήματα έκλεισαν τήσηέχει υίοθετηθή ύπό τής ΡΑΦ διά νά μελί?
καί ή κυκλοφορία διεκόπη. Ύπό τών σωμα­ διά τούς ζήτημα
τό άγορας ζώων καί κυψελέκ
κατοίκους. l·.
τείων, συλλόγων καί όργανώσεων, συνετάγη* —Έληξεν ή βασική έκπαίδευσις 45 σ!ΐ;
οαν ψηφίσματα διαμαρτυρίας άποσταλέντα λεχών Έλληνίδων όδηγών έξ όλοκλήρου f :
μέσω τοΟ Μακαριωτάτου είς τόν ΟΗΕ.
— Έγνώσθη ότι είς τόν νομόν Ίωαννί­ ’Ηπείρου. 11. Κατά τό λήξαν οικονομικόν έτος
:·.
έΐ:ί
νων ούδείς παλαιοημερολογίτης όπάρχει.
5. ΔΓ ύπομνήματός του πρός τό Ύπουρ- τεύχθη ή άποπεράτωσις τής έπισκευής 8 ■:
\ γεΐον Εθνικής Άμόνης ό Δήμαρχος Ίωαν- μήσεως τώνέκέκκλησιών,
χρημάτων τοΟ έράνου ύπέρ τής άνοικοβ-
νιτών κ. θεοδωρίδηο έζήτησε τήν έπαναφοράν χωρίων : Τσεριτσάνων, τών Ναών τών έψ.
Κοσμηράς, Έπιαφ
τοΟ Α' Σ. ΣτοατοΟ εις τήν πόλιν, τόν ϊδρυ- πικου, Ζωνδήλσς, Άμπελιάς, Δωδώνης, ΚιΙ
οιν Κέντρου Έκπσιδεύσεως καί τήν παραχώ· κινοχώματος, Βρυσοχωρίου, Ήλιοχωρίί.'
ρησιν τών στρατώνων είς τόν Δήμον. Λαΐστης, Τσεπελόβου, Καπεσόβου, Σκαμίί
— Ή Έταρεία «Μπούτ» ήτις έξετέλει λίου,
διάφορα Ιργα είς τήν ’Ήπειρον έκηρύχθη έκ­ μένου,Βαγενετίου, Κόπρας, Τσέριανης. Γρρ;
πτωτος. Διά τήν συνέχισιν τών έργων γίνον­ ζιας, Παρδαλίτσας,Παλαιών
Μοσπίνης, Άλωνίων, Μ
ται διάφοροι προοφοραί έξ άλλων έταιρειών τέρου, Κωστάνιανης, ’Αναργύρων, Νίστορι^φ
Κάτω Άσπροχωρίου,
πρός τό Ύπουργεΐον Δημοσίων έργων.
6. Είς Κόνιτσαν έγένετο ή τελετή τής κα· Ζωτικού,
Λιάππης
Κατσμάχης, Γρεβενετίου, Δεματίέ;
καί Βραδέτου. Είς τάς έν λόγω φ
ταθέσεως τοΟ θεμελίου λίθου τοΟ άνεγειρο σκευάς έδαπανήθη περί τό έν δισεκατομΓ
μένου δαπάναις τοΰ ΈλληνικοΟ Έρυθροϋ ριον δραχμών. Εκτός τών άνωτέρων σφ,
ΣταυροΟ Νοσοκομείου. Είς ταύτην παρέστη­ χίζονται αί έργασίαι έπισκευής
σαν ό Σεβ. Μητροπολίτης κ. Δημήτριος, σιών τών κοινοτήτων ΈλληνικοΟ, τών έκ»;
Δερβι$
ό Γενικός Διοικητής κ. Ταρμπάζης, ό Νομάρ­
χης Ίωαννίνων κ. Κιτσίδης, 6 πρόεδρος τοΟ νων καί Πέτρας. φ
Ε£Σ κ. Γεωργακόπουλος, ό Αντιπρόσωπος Επίσης κατά ίό χρονικόν αότό διάστ^
 ‘Από μ^να
Ίγέρθησαν νέαι έκκλησίσι είς τά χωρία Μα
λιάσσα, Μπαουσιοί κοί "Ανω Άσπροχώρι
' κα. είς τούς συνοικισμούς Ποτιστικά, Πε·
•βοΟνι, Καμιά, Γιάνιστα και Λαγάτορα.
—'Υπό τοϋ ’Εθνικού Ιδρύματος ένεκρίθη
ορήγησις άτόκου δανείου 2C0 έκατ. δρχ.
τήν όλοκλήρωσιν του έργου τής διανοίξε
τής άμαξιτής όδοϋ Καμπέραγα —Γρεβε·
.ου.
12, Άφίκοντο είς Ιωάννινα 6Γ έκδρομήν
ιαθητοί τής Γ’ Τάξεως τής Σχολής τών
..λπίδων. Οδιοι μειέβησσν είς Γράμμον
έπεσκέφθησαν άρχαιολογικούς χώρους
Ηπείρου.
113. Είς τήν Ζωσιμσίαν Παιδαγωγικήν Ά-
>ημίαν έτοποθετήθη ώς διευθυντής του Β"
ιματος ό κ. Ν. Βοσταντζής.
—Είς Γηρομέριον Φιλιατών έγένοντο τά
υίνια τής ύδρεύσεως του χωριού.
14. Έγνώσθη δτι τό ποόγρσμμα «Πρό·
—’Εργασία» θά συνεχισθή καί έψέτσς
ήν “Ηπειρον μέ τό αύτό ύψος παροχών
χαί κατά τό παρελθόν.
15. Είς Μσργσρίτιον έφονεύθη ό Β. Νικο·
,), καθ’ ήν στιγμήν ήλιευεν διά δυνομΐ-
»·
>16. Είς τό Δήμσρχείον Ίωαννίνων έν έπι·
.·3 τελετή άνεκηρύχθη έπίτιμος δημότης
ίπόλεως ό άποχωρών άντιπρόσωπος τής
ιρικανικής ’Αποστολής είς τήν “Ηπειρον
^ντλερ.
37. Λόγω τής συνεχιζομένης άνομβρίσς
I μέρος τής έφετεινής παραγωγής κατε
;φη.
—Είς Σκαμνέλιον έπνίγη ένώ έκολύμβα
1. Ράπτης έτών 17.
:8. Γενικός Γρσμματεός τής Διδασκολι*
ΐΟμοσπονδίας έξελέγη ό έκ Ζαγορίου
}.ος κ. Κ. Λσζαρίδης.
19. Τό Ύπουργειον Έοωτεοικών δι* έγ·
ίου του έπαινεί τήν Νομαρχίαν ΊωαννΙ·
ϋιά τήν δρδσιν της πρός άνόρθωσιν τού
bO αύτοδιοικήσεως καί τήν ϊδρυσιν Σχο·
Κοινοτικών Γραμματέων.
!- Είς τόν νομόν Θεσπρωτίας ήρχισεν
- Μέλη τής ΧΕΝ Θεσσαλονίκης άφίχθη·
ι* έκδρομήν είς Ιωάννινα.
Ι
■Είς τούς συμμοριοπλήκτους ΝομοΟ Ίω·
ι>ν θά διανεμηθούν 100 δνοι.
• Προήχθησαν είς διτάξια τά δημοτικά
ΐα Keipata^pOoc υ καί Πσλαιοχωρίου.
• Είς τόν Νομόν Ίωαννίνων Ιδρύονται
ερα 10 «Σπίτια τού Παιδιού».
'. Είς τόν Δρίσκον, έπ* εύκαιρία τής
τών πυρών διωργανώθη έορτή, Κατ*
ώμίλησεν ό καθηγητής κ. Δημήτριος
,πουλος καί άπήγγειλαν ποιήματα αί
Γκαστή kjI Παπαδοπούλου. Τό έσπέ*
;ς τάς κορυφάς τών όρέων Σμόλικα, Μι-
,, Πιριστέρι» Κόζιακα καί Τζουμέρκα
1.
μή'νοί Μ
ήνάφθησαν συμβολικοί πυραί. Είς Περιστέρι
έπΐ κεφαλής τής άποστολής ή όποία ήνσψε
τήν πυράν ήτο ό Γενικός Γραμματεύς τής
Ένώσεω; Φυσιολατρών ’Αθηνών.
—Είς τό ύψωμα 2497 τής Γκαμήλας συ-
νεκροτήθη τό 12ον Όρε'βατικόν Συνέδριον
είς τό όποιον έλοβον μέρος άντιπρόσωποι
τών Συλλόγων Αθηνών, Πατρών, Βόλου, Λα
ρίσσης, Τρικάλων, Θεσσαλονίκης καί Ίωαν*
νίνων.
—Είς Κεφσλόβρυσον Θεσπρωτίας έγένον-
το τά έγκαίνια τής έκεί γεφύρας. Είς αυτά
πσρέοτησαν κοί cl πολιτευτσι κ.κ. Παπα·
σταύρου καί Άθονασίου, ώς καί πολλοί θε-
σπρωτοί έξ ’Αθηνών.
21. Είς Τσομαντά έφονεύθη έκ κεραυνού
ό Μιχ. Λαγός κτίστης.
— Άνέλσβε τά καθήκοντά του ό νέος
ύγειονομικός ’Επιθεωρητής τής ’Ηπείρου κ.
Γκίζσς.
22. Άφίχθησαν είς Ιωάννινα ό Γενικός
Διευθυντής του 'Υπουργείου ’Εσωτερικών κ.
Λοζσρίδης, ό σύμβουλος τής Έπικρατείσς κ.
Γ. Μσραγκόπουλος καί ό κ. Γ. Δασκαλάκης
καθηγητής Πανεπιστημίου.
—Άφίκετο έξ Αμερικής ό Δήμαρχος
Δελβινακίου κ. Λάμπρου.
23. Ίδρύθη Κέντρον σποροπαραγωγής
πατάτσς είς τάς Κοινότητας Μικρας κα Με­
γάλης Γοτίστης.
24. Άφίκετο είς Ιωάννινα ό ύφηγηνής
τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Παν.
Χρήστου.
25. Έζητήθη άπό τό ύπουργείον Βιομη­
χανίας δπως άρχίσουν γεωτρύσεις είς τήν
περιοχόν Πρεβέζης πρός άνεύρεσιν πετρε-
λοίου.
— Είς Μέτσοβον έσημειώθησαν κρούσμα­
τα άφθώδους πυρετού έπί ποιμνίων καί βοο­
ειδή.
—Άφίκετο είς Ιωάννινα ό άνώτερος
ύπάλληλος τού 0 1 Ε Αθηνών κ. Εύ. Μπογκας.
26. Συνεστήθη σύνδεσμος Κοινοτήτων
Λάκκος—Αώου είς δν μετέχουν αί Κοινότη­
τες ’Ελευθερίου, Πσλσιοσελίου, Διστράτου,
Πάδων, Πεκλαρίου καί Αρμάτων.
—‘Αφίκετο έξ Αθηνών ό ύπουργός κ,
Εύάγ. Άβέρωφ όστις ώμίλησε τήν έπομένην
πρός τόν λαόν τών Ίωαννίνων.
—Άφίκοντο είς Ιωάννινα 6ι* έκδρομήν
200 έργατοϋπάλληλοι τών έργατικών Κένρων
Τρικκάλων καί Καλαμπάκας.
27. Είς Δημόκορην έγένοντο τά έγκαίνια
τεΌ άποπερατωθέντος Δημοτικού Σχολείου,
—Είς Ιωάννινα άφίκοντο δι* έκδρομήν 27
κατασκηνωταί τής «Διεθνούς κατασκηνώσεως
έργασίας» οΥτινες έργάζονται είς Πεστά διά
τήν κατασκευήν κοινωφελών έργων. Τούτους
έδεξιώθη είς τά Γραφεία τής Κοινωνικής Προ
νοίας τής Μητροπόλεως ή δις Βαρβάρα Τσίλη.
—Άφίκετο είς Ιωάννινα δ όμογβνής κ»
 A.a a. JCt, J

Χαραλ. Ντόριζες καθηγητής τοϋ Πανεπιστη­ κός Σύμβουλος Δερβιζιάνων καί Γενικός ^
μίου Φιλαδέλφειας. γρσμματεύς ό κ. Γ. Στεφόπουλος, πρόεδρος
—Άπεβίωσε είς Ιωάννινα ό άντιστράτη- Συνδέσμου Κοινοτήτων ΆνατολικοΟ Ζαγο- r
γος έ.ά. Γεράσιμος Ραζής. ρίου.
28. Τό μπσλέττο τής Σχολής Μοριάνωφ 8. Άποπερατώθη ή γέφυρα Μπαλντοόμας I·;*
Εδωσε δόο παραστάσεις είς 'Ιωάννινα. καί άπεδόθη είς τήν κυΛλοφορίαν.
29. Ό πρεσβευτής τής Νοτισφρικανικής — Είς θέσιν «Ντέρβα» τοΟ Ζερβοχωρίουρ 1
Ένώσεως κ. Χένρ άφίκετο είς Ιωάννινα με Παραμυθίας εύρέθη φονευμένος παρ' άγνώ·*£;
τά τής συζύγου του, στων ό πρόεδρος τής Κοινότητος Δ. Μσρα- k
—Ό κ, Γκίλμπερσον τής 'Αγγλικής πρε­ ζόπουλος.
σβείας μετέβη είς Μελισσόπετραν καί προέ- 9. Μέλη τοΟ 'Ορειβατικού Συλλόγου^',
βη είς ττ',ν χορήγησιν 300 μέτρων σωλήνων Ίωαννίνων άνεχώρησαν 6Γ Εκδρομήν είς τήνΊ?'
διά τήν κατασκευήν τοΟ ύδραγωγείου, Κωνσταντινούπολή.
30. Ό 'Αμερικανός άγροτόπαις Ρόμπεοτ 10. ΟΙ Νομάρχαι 'Ηπείρου άνεχώρησαν |
Πέκ, δστις άφίκετο είς τόν Νομόν Ίωαννί* είς Τρίκκαλα ϊνα λάβουν μέρος είς τήν ουγ·/[.
νων πρόςέξέτασιν τών συνθηκών δισβιώσεως κροτουμένην ύπό τήν προεδρίαν τοΟ άρχηγοΟ
τοΟ άγρότορ καί του τρόπου κσλλιεργείσς, τοΟ ΓΕΣ κ. Τσακσλώτου σύσκεψιν σχετικήν
έφιλοξενήθη ύπό τών χωρίων Μ. Μπισδουνίου μέ τήν συμμετοχήν τών στρατιωτικών povdl· t
Βουνοπλαγιάς, Ζίτσης καί Πεστών. δων είς τήν έκτέλεσιν Εργων άνσσυγκροτήσεί ?'
31. Έγνώοθη δτι αί έργασίαι τών ύδρο· ως είς τήν "Ηπειρον. ΤΓ
ηλεκρικών Εργων Λούρου προχωροΟν Ικανό- — Είς Λιόψι Φιλιατών κεραυνός έφόνευ^
ποιητικώς. σε περί τά 90 πρόβατα. ί
— Λόγω τής άνομβρίας ή μελισσοκομία 12. Άφίχθη καί άνέλαβε τά καθήκοντά?:
είς τόν νομόν Ίωανίνων ύπέστη σοβσρωτά- του ό νέος Γενικόο 'Επιθεωρητής τής Στοι·ί
τας ζημίας. χειώδους Έκπσιδεύσεως κ. Δεληγιώργης. !·
13. Άφίκετο είς 'Ιωάννινα ό τέως Γεν?!
Γρσμματεύς τήςΓΔΗ κ. Βασ. Μούτσιος. [
14. Τό 'Εθνικόν ‘Ίδρυμα
ΤΑ Γ Ε ΓΟ Ν Ο Τ Α Τ Ο Υ Α Υ ΓΟ Υ ΣΤΟ Υ χορήγησιν πιστώσεων διά τήν Ανοικοδόμηση^άπεφάσισε τήν^
1. Λόγω μή έγκρίσεως πιστώσεων διά τήν τής πόλεως Κονίτσης. j
πρόσληψιν προσωπικοΟ κινδυνεύουν νά κλεί- —Είς Πεστά έτελέσθησαν τά έγκαίνία
σουν τά Νηπιοτροφεΐα τής 'Ηπείρου. του άποπερατωθέντος άρδευτικοΟ Εργου. Toft
2. Άφίκετο έξ 'Αθηνών ό καθηγητής τοΟ το έξετελέσθη ύπό όμίλου φοιτητών του Hotfc
Πανεπιστημίου κ. Άλεβιζάτος καί έπεθεώ* γκοσμίου Συμβουλίου Έκκλησιών.
ρήσε τήν είς Πεστά κατασκήνωσιντών ξένων 15. Άφίκοντο είς "Ηπειρον δΓ έκδρομήνέ.
έκκλησιών. 25 μέλη τής Περιηγητικής Λέσχης Άθηνάί
3. Τοποτηρητής τής χηρΞυούσης Μητρο- ύπό τήν άρχηγίαν του κ. Κουλουμβάκη.
πολιτικής Εδρας Πρεβέζης ώρίσθη ό Σεβ. —Ό γεωλόγος κ. Ψαριανός προέβη eld;
Άρτης κ.κ. Σεραφείμ.
— Είς Γσρδίκιον Παραμυθίας έγένοντο Πλαίσιας διάτοΟ
τήν έξέτασιν
τήν
Λεκανοπεδίου Καλεντζίου-j.
άνεύρισιν ϋδατος. Τήν χρή-ί
τά Εγκαίνια τής έκεί ίδρυθείσης άγροτικής βι­ ματοδότησιν τών γεωτρύσεων άνέλσβεν ό 61
βλιοθήκης. Καλεντζίου είς Αμερικήν Εγκατεστημένος Λγ
4. Ύπό τοΟ Υπουργείου Παιδείας άπε- Φίλιος. ι
φασίσθη ή λειτουργία τοΟ ΈκκλησιαστικοΟ 16. Έκ τών προμηθευθησομένων Εκ τοίί,
Φροντιστηρίου Βελλάς κατά τό νέον σχολι­ ΕξωτερικοΟ ζώων χορηγοΟνται είς τήν "Ηπείί
κόν Ετος.
5. Άπεφσσίσθη ή ϊδρυσις σιταποθηκών ρον 850 ήμίονοι, 1000 φορβάδες καί 425 pool
ειδή. γ
είς τούς Νομούς Πρεβέζης καί Θεσπρωτίας. 17. 'Εκτός τών 11 γυναικών καί 1 όλβΟ ι?
6. Άφίκετο έξ Αθηνών ό Ήπειρώτης κα· νοΟ όπλίτου, διέφυγον έξ Αλβανίας καί καΐέ£
θηγητής τής χειρουργικής κ. Παληός. φυγον είς Ελλάδα δόο είσέτι Βορειοηπειρά.
7. Παρουσία τοΟ Γενικοϋ ΔιοικητοΟ *Η· ται έκ τής περιοχής Άργυροκάστρου
πεΓρου κ, Τσρμπάζη, τοΟ ΓενικοΟ Γρσμμα- —Αρκετά κρούσματα κοκκύτου έσημεί)/
τέως κ. Παπαχρήστου καί τών Νομαρχών ώθησαν είς τήν πόλιν καί τήν περιφέρεια^
Άοτης καί Πρεβέζης κ.κ. Μακρή καί Καφ- Ίωαννίνων. "
φετζή έτελέσθησαν είς Βίγλαν—Άρτης τά 18. "Ηρχισεν είς 'Ιωάννινα ή λειτουργά;
Εγκαίνια τοΟ έκεί άντλιοστασίου. Διά τοϋ Ερ­ τής Σχολής Κοινοτικών Γραμματέων. fv
γου τούτου άποδίδοντσι είς τήν καλλιέργειαν — Λόγω τής ξηρασίας είς τούς ΝομοΜ-
25.000 στρέμματα. Άρτης καί Πρεβέζης κατεστράφη όλοσχερβν
—Πρόεδρος τής Επιτροπής Ένώσεως Δή ή παραγωγή άραβοσίτου.
μων καί Κοινοτήτων τοΟ ΝομοΟ Ίωαννίνων 19. Μετά τριακονταετή Αποδημίαν άφ'Φ}’
έζελέγη ό Δήμορχος Ίωαννιτών κ, θεοδωρΓ ΤΟ είς Ιωάννινα Εκ Σερρών ό συμπατπώίε
κης, Αντιπρόεδρος 6 κ. Βηο. 2ώης, κοινοί καθηγητής καί λογοτέχνης κ, Τάσιος Γαλίτ}<
 *ΑΛό μήνα σέ μήνοί •η ι·<η.ΐι
6 2 ?-

μετά toG oloG του ΙατροΟ κ. Άρίονος είς 4τάξιον, Πεδινής είς 3τάξιον, θεριακισίου
δέμη. είς 2τάξιον καί Έλεούσης είς 4τάξιον. 'Ιδρύε­
— ΚΟμα καύσωνος ένέσκυψε πρό ήμερών ται ώσαύτως μονοτάξιον Δημ. Σχολεΐον είς
συνεχίζεται είς τήν "Ηπειρον. Λαγγιώτισσαν—Μηλιάς.
20. ‘Αφίκετο είς ’Ιωάννινα ό Οπατος τα- Ή έκ Μονσστηρίου—Κονίτσης Ούρανία
ί της Πανειπηρωτικής'Ομοσπονδίας έν’Αμε- Γκάνιου πεσοΟσα έκ δένδρου έφονεύθη.
ι κ. Παπαχρήστου καταγόμενος έκ Βορ. 29. ’Επί του ύψώματος 2520 τοΟ Γράμ·,
ηίρου. μου έγένετο τελετή προσκυτήματος κα! έψά-
21. Τά έκτελούμενα ύπό τής Μπούτ έγ· λη έπιμνημόσυνος δέησις ύπό coG ’Επισκόπου
Κελτικά καί άποξηραντικά έργα είς "Η- Ρωγών κ. Διονυσίιυ υπέρ άναπαύσεως
)ν άνετέθησαν είς τήν έλληνικήν έταιρίαν τών ψυχών τών πεοόντο'ν ήρώων. Είς
Ά. τήν τελετήν πσρέστησαν ό υπουργός ’Εθνικής
?2. Έπανέκαμψαν έκ Κωνσταντινουπό ’Αμύνης κ. ΜσΟρος, ό Γενικός Διοικητής κ.
οί έκδρσμόντες έκεΐ Ίωαννΐται. Κατά Τσρμπάζης, ό Νομάρχης κ. Κιτσίδης, ό Διοι­
:αρσμονήν των είς τήν Κων)πολιν έπε· κητής τοΟ Στρατηγείου κ. Μεσσηνόπουλος, ό
θησαν τον Οίκουμενικόν Πατριάρχην κ.κ. στρατηγός κ. Μπαλαντάς κλπ. ώς καί άντιπρο-
ναγόραν καί τόν άλλοτε διοικητήν τών σωπείαι τών σωματείων, όργανώσεων, σχο­
:<νίνων έτιί τουρκοκρατίας Έσσάτ Πασά, λείων, άναπήρων καί προσκόπων.
3. Είς τό Στρατηγεΐον ’Ηπείρου ουνε- — Τήν Ιδίαν ήμέραν είς τό Νεκροταφεϊον
ίθη σύοκεψις είς ήν μετέσχον ό στρατη- toG ‘Αγίου Νικολάου (Κοπάνων) Ίωαννίνων
. Μεσσηνόπουλος, ό Νομάρχης κ. Κιτσί- χοροστατούντος toG Μακσριωτάτου κ. Σπυ­
ό Ι οί τεχνικοί σύμβουλοι τής Νομαρχί- ρίδωνος έψάλη τρισάγιον όπέρ τών πεσόντων
σχοληθεΐσα μέ τήν έφαρμογήν τών είς κατά τόν άντισυμμοριακόν άγώνα. Μετά τό
ίκαλα ληφθεισών άποφάσεων διά τήν τρισάγιον ό Μακαριώτατος ώμίλησεν έξάρας
coiv έργων άνσσυγκροτήσεως είς τόν τήν θυσίαν τών πεσόντων νεκρών.
»Ίωαννίνων ύπό τοΟ ΣτρατοΟ. 30. *Η Τράπεζα ’Αθηνών άπεφάσισε τήν
• Πλησίον τοΟ Λούρου άνευρέθη τά άνέγερσιν Εκκλησίας είς τι ν "Ηπειρον.
t του ποιμένος Ίωάννου Κατέβα. 31. Άπεφασίοθη είς ’Ιωάννινα ή συγκρό-
Είς Κόνιτσαν έγένετο ή χάροξις τής τηοις Εταιρείας ’Ηπειρωτικών Μελετών.
ενής του υδραγωγείου τής πόλεως. Ή άπόφασις έλήφθη κατά τήν δεξίωσιν τ ν
. Είς τήν Βάλτισταν έγένοντο τα έγ· όποίαν ώργάνωσεν ή «’Ηπειρωτική Εστία»
ιτοΟ έκεΐ ίδρυθέντος παραρτήματος τοϋ πρός τιμήν toG Ήπειρώτου καθηγητοΟ τοΟ
ου του Παιδιού». Πολυτεχνείου κ. Δ. ΕύαγγελΙδου. Ό Μα-
. Ό Νομάρχης Θεσπρωτίας κ. Κόπα* κσριώτατος Αρχιεπίσκοπος κ.κ. Σπυρίδων
•νειργάσθη μετά τοΟ στρατηγού κ. Με- έδήλωσεν δτι θά ένισχύση μέ ΰλας του τάς
Μ? ου διά τήν έκτέλεσιν έργων όνα- δυνάμεις τήν προσπάθειαν.
:·τήσεως είς Θεσπρωτίαν τή συμβολή
ιρατοΟ,
^ατηργήθη ό τομεύς οίκισμοΟ Κονί- ΟΙ ΗΤΤΕΙΡΩΤΑΙ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ
ΙιΙ ίδρύθη άντ’ αύτου Γρσφεΐον.
?’Αφίκετο είς ’Ιωάννινα ό Μακαριώτα- — Κατά τήν γενομένην έκλογήν τής νέας
(ΐχιεπίοκοπος κ.κ. Σπυρίδων συνοδευό- Διοικήσεο'ς
!»πό τοΟ έπισκόπου Ρωγών κ. Διονυ- έξελέγησαν τής μέλη
Διδασκαλικής ‘Ομοσπονδίας
αύτής οί Ήπειρώται κ. Κ.
UI του καθηγητοΟ κ. Άλ. Κοντοπάνου. Λαζαρίδης καί θεμ. Μπάσιος καί άναπληρω-
.ίς "Αρταν έξερράγη μεγάλη πυρκαϊά ματικοί οί κ.κ. Δημ. Γαλάζιος καί Άλ. Κου-
Doaoa σημαντικός ζημίας. νάβος. Ό κ. Λαζσρίδης έξελέγη Γενικός
Υπό τοϋ ’Επιμελητου ’Αρχαιοτήτων Ή- Γρσμματεύς τής ‘Ομοσπονδίας.
Σ. Δάκαρη διεξάγονται άνασκαφσί —Όμάς Λιστινών καί Κουρεμαδιτών Α ­
ΙΙάλογγον, δπου διατηροΟνται είς καλήν θηνών μέ έπί κεφαλής τόν Πρόεδρον τής ‘Ο
koiv τά έρείπια τής άρχαίας πόλεως μοσπονδίας θεσπρωτών κ. Π. Παπαϊωάννου
(••η?·
<*Αφίκετο είς Ιωάννινα ό, καθηγητής ρου έξέδρσμεν είς καί
είς ήν συμμετεΐχεν ό κ. Χρ. Παπασταό-
Μουργάναν καί έπεσκέ- -
ίογίας τοΟ Πολυτεχνείου Αθηνών κ. φθη τά φυλάκια 1806 καί Άσκηταρίου
^γελίδης πρός διενέργειαν άνασκαφών διένειμεν γλυκά, τσιγάρα καί βιβλία είς ένθατούς
Ι’ονην καί Ροδοτόβιον. στρατιώτάζ.
ΐπό τήν προεδρίαν τοΟ Μακαριστά-
ν.κροτιήθη σύοκεψις σχετική μέ τήν ΟΙ ΗΠΕΙΡΩΤΑΙ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ
ν τής νέας Ζωσιμαίας Σχολής είς
.πεΐαν Εύεργετών. Ό διαγωνισμός θά ΚΑΤΤ ΟΝ. Τήν 6ην Ιουλίου είς τό Έαπο
5(θή τόν Σεπτέμβριον, ρικόν Έπιμελήτήριον Katpoo έγένετο ή ετη-
βιά δημοσιευθέντος διατάγματος σία γενική συνέλευσις τοΟ ΠσνηπειρωτικοΟ
σαν τά κάτωθι Σχολεία ι Τερρόβου Συλλό>ου. Μετά την λογοδοσίαν τοΟ Συμ·

m 4Από μήνα σ! μήνά
βουλίου έγένοντο άρχαιρεσίαι κατά τάς όποί-
ας έζελέγησαν οΐ κ.κ. Βασ. Πασχάλης, Στ.
Μακκος, Παν. Τσοόκας, Χρ. Δαγόπουλος,
Κ. Μαλάτος, Γεωρ. Καλλιδης, Βαα. Βίττης,
Σωκρ. Βάννας, Νικ. Βαζάκας, Στεφ. Ζέρβας,
Μιλτ. Εύαγγέλου καί Λαζ. Άργιάννης. Έ*
λεγκταί έξελέγησαν ot κ.κ. Βασ. Μούρης καί
Ίωαν. Οικονόμου. Ό άποχωρβν πρόεδρος
κ. Κ. Σταύρου έξελέγη έπίτιμος πρόεδρος τοΟ
Συλλόγου.
ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΙΣ
Κ α τ ά τόν μ ήνα ’Ιούλιον κ α ί Α ύγουστον
ή α θ λ η τικ ή κ ίν η σ ις ε ις τά Ι ω ά ν ν ιν α κ α ί τά ς
Ή π ε ιρ ω τ ικ ά ς ’Ε π α ρ χ ία ς ήτο ά ρ κ ε τά ζω ηρή.
’Ε κ τ ό ς δ έ τω ν ποδο σ φ α ιρ ικ ώ ν συναντήσεων έ γ έ -
νοντο κ α ί α θ λ η τικ ο ί α γ ώ ν ε ς Σ τίβου, τά Γ ' Δω-
δ ώ νεια , κ α ί Π α λ α ισ τ ικ ο ί α γώ νες.
1. Ι ΩΑΝΝΙΝΑ.
Π οδοσ φ α ιρικ οί *Α γώ νες
6. ’Ιουλίου. Ε ις τό Π α ν η π ειρ ω τικ ό ν Σ τά διον
Ί ω α ν ν ίν ω ν δ ιεξ ή χ θ η π ο δο σ φ α ιρ ικ ό ς ά γω ν μ ετα ξύ
τού Ά τ ρ ο μ ή τ ο υ κ α ι Ά β έ ρ ω φ .
*0 α γώ ν δ ιε κ ό π η ε ις τό 4 0 ' λόγω έ π ε ι-
σοδίω ν.
13. ’Ιο υ λ ίο υ . Ά β έ ρ ω φ — ’Α χ ιλ λ ε ύ ς Τ ρ ικ κ άνώθησαν
λων 7— 4.
Π α λ α ισ τικ ο ί *Α γώ νες
12. ’Ιο υ λ ίο υ . *0 π ρ ω τα θ λ η τή ς Τ ου ρ κ ία ς βα­
ρέων βαρών Κ ασΙμ Ά σ λ ά ν ένίκ η σ ε τόν "Ε λληνα
π ρ ω το π α λ α ισ τή ν Κ α δά ν ε ίς α γώ να έλευθέρα ς
π ά λ η ς μ ε τ ά έλευθέρω ν κ τη π η μ ά τω ν .
*Ο ρ ειβ α τικ ό ν Σ υνέδρ ιον
20. ’Ιο υ λ ίο υ . Ε ίς τήν ύψ ηλοτέραν κορυφήν
τή ς Γ κ α μ ή λ α ς 2.497 μ. συνήλθε τό y j i Π α ν ελ ­
λήνιον ’Ο ρ ειβ α τικ ό ν Σ υνέδριον. Τούτο δ ιω ρ γα -
νώ θη υπό τού Ε .Ο .Σ . ’Αθηνών κ α ί Ίω α ν ν ίν ω ν .
"Ε λαβον μ έρος 60 ό ρ ε ιβ ά τα ι κ α ι όρειβά τισ σ α ι,
ά ντιπ ρ ό σ ω π ο ι τών τμ η μ ά τω ν τού Βόλου, Α θ η ­
νών, Ε υλοκάστρου, Π ατρώ ν κ α ι Ί ω α ν ν ίν ω ν .
2. Φ ΙΔ ΙΑ Τ Ε Σ
13. Ιο υ λ ίο υ . Ά ρ η ς Φ ιλ ια τ ώ ν — 233 Τ . Προ-
κ α λ ύ ψ ε ω ς. Κ α τό π ιν ώ ρ α ιω τά του ά γώ νο ς ό Ά ρ η ς
Φ ιλ ια τ ώ ν , ένίκ η σ ε τήν όμάδα τού 233 Τ. Προ-
κ α λ ύ ψ ε ω ς δ ιά 4 έν α ν τι 3,
* τρώ ν. Ε ίς τόν πολυνίκην
1. ΙΩΑΝΝΙΝΑ.
Ποδόοφαιρον
5. Α δγούστου : Π α ν α ι τ ω λ ι κ ό ς Ά γ ρ100
ν ίο υ — Ά 6 έ ρ ω φ 4 —2.
12. Α ύγούσ του. ’Ο λ υ μ π ι α κ ό ς Ί ω α ν ν ί­
νω ν— Ό λ ο μ π ι α κ ό ς Ά ρ τ η ς 8 —3.
19. Α ύγούστου ; ’Α τ ρ ό μ η τ ο ς — A . Ε.
Τ ρ ικ κ ά λ ω ν 8 — 1.
81. Α ύγούστου : ’Ο λ υ μ π ι α κ ό ς —Ά να -
γ έ ν ν η σ ι ς Κ α ρ δίτσ η ς 4 — 1.
81 Α ύγούστου : Ά σ τ ή ρ Κ ερ κ ύρα ς— ’ Ιτρό·
μητος (ό άγών διεκόπη λόγψ διαφωνίας),
jf|
2. Π Ρ Ε Β Ε Ζ Α . ι
5 Α ύγούστου. ’Ο λ υ μ π ι α κ ό ς Ί ω α ν ν ί· p
νω ν—Α .Ε . Π ρ ε β έ ζη ς: 2 —1.
3. Π Α Ρ Γ Α . 1-
—Ε ίς τήν π όλιν τή ς Π ά ρ γα ς ό άθλητισμόζ ^
ά ρ χ ισ ε νά ά ν α γεν ν ά τα ι. Χ άρις ε ίς τήν δωρεάν,;'
τού Ε ύερ γέτου Β. Β α σ ιλ ά κ α ί τά ς προσπαθείαζ;,1!
τώ ν φ ιλάθλω ν τή ς πόλεω ς, ή Π ά ργα άπέκτησίί|2
γή π εδ ο ν τό οποίον ώνομάσθη «’Εθνικόν». ι*.
— Μ ετά τήν κατασ κευή ν τού γηπέδου τέ;·^
ά θλη τικόν σω ματεΐον «’Α πόλλων» έπ έδειξε ζωη*?
ράν ά θλη τική ν δράσίν. Ούτω τήν 2αν Ίο υ λίο ΙΓ
ό «’Α πόλλω ν» Π ά ρ γη ς έξήλθεν Ισόπαλος τοίΓ
’Α πόλλω νος Π ρεβέζης μέ 2 - 2 . 1
Τήν 3ην Αύγούστου διεξήχθη κ α ί δ3ύτερ®ρ
ά γώ ν, διά νά λήξη κ α ί αύτός Ισόπαλος 3—1·
’Α ν τίπ α λ ο ι ήσαν ό «Ά σ τήρ» Κ ερκύρας κ<Μ
6 « Α π ό λ λ ω ν » Π ά ρ γα ς. ·γ
— Τήν 15ην Αύγούστου ή όμάς τού « Ά π ό λ |
λωνος» έπεβ λή θη τή ς όμάδος «Σούλι» Παραμί^
θ ιά ς, μέ τό εύρύ σκορ 4— 0.
*Α θ λ η τισ μ ό ς Σ τ ίβ ο υ ^
Α Θ Λ Η ΤΙΚ Ο Ι Α ΓΩ ΝΕΣ Γ ' ΔΩΔΩΝΕΙΑ 1 9 5 2 ^
Τό σπουδαιότερον άθλητικόν γεγο νό ς v k
Α ύγούστου ήτο ή διοργάνω σις κ α ί ή διεξαγω|*,
τώ ν ά θλη τικώ ν άγώ νω ν τών Γ ' Δωδωνείων 198j
Ούτοι διεξήχθησαν τήν 23ην κ α ί 24ην Α ΰ γ« ν
στου ε ίς τό Π α νηπειρ ω τικ όν Σ τά δ ιο ν .κ α ί διοργ&(
- υπό του ΠΑΣ « ’Α τρόμητος». if(
— Ε Ις τούς ά γώ να ς αύτούς ελαβον μέρ$.
ά θ λ η τα ί άπό τά ς π ό λ ε ις Πατρών (Π α να χα ίχ^;
Π ρ εβ έζη ς (Α .Ε .), Τ ρ ικ κ ά λω ν (Γ .Σ .), ’Αλμυρή,
Βόλου (Γ .Σ , ’Α λμυρού) κ α ί Ίω α ννίνω ν (Ά β έρ φ 1·
κ α ί Ά τρ ο μ ή το υ ). ·ΙΓ
— Έ δημ ιουργήθησ αν 6 νέα Πανηπειρω τΐ^
ρεκόρ. Δύο διά τού ήπειρώ του άθλητού Μ εσσ $(
(Ά τρ ο μ ή το υ ) 1) ε ίς τό ά λμ α ε ίς μ ήκος μέ 6.4ljl;
2) ε ίς τήν έλευθέραν δισκοβολίαν μέ 3 5 .8 6 ί
Δύο ε ίς τ ά ς σκυταλοδρομίας 4X100 κ α ί 4X41
τή ς όμάδος τού Ά τρο μ ή το υ 4 7 " ,3 κ α ί τού Ά«ΐ;
ρωφ μ έ χρόνον 3 ,4 5 '.6 ” κ α ί δον ε ίς τά 400^
Ζ ιώ γ α ς (άβέρω φ ) μέ 8 '.5 3 " .δ .
— Π ολυνίκης άνεκηρύχθη ό άθλητής η;
Π .Α ,Σ . Ά τρ ο μ ή το υ Ά λ έ κ ο ς Μεσσήνης κατα*4)!:
σας τό άθλοθετηθέν κ ύπελλον. i
—Π ολυνίκη ς Σ ύλλογος ά νεδείχθη ό Π .Α .2Ά
τρόμητος συγκεντρώ σας 112,6 βαθμούς,
101 τού Ά β έρ ω φ κ α ι 44 τή ς Π α ν α χ α ϊκ ή ς !{,;
σύλλογον άπενεμ*.
τό άθλοθετηθέν κύπελλον τή ς έφημερίδος «Ά & ί
τ ικ ή ς Ή χ ο υ ς* . %
Έ κ α λ υ τέρ α έπίδοσ ις τών άγώ νω ν ήτοΐΙίΓ
; μ. 1 1 ".6 διά τού Μ πίτζου βαθμολογοο(ρ
μέ τήν νέαν Φ ινλα νδικήν βαθμολογίαν διά -$·
βαθμών. $
2α έπ ίδο σ ις ε ίς τό ά λμ α ε ίς ύψος Ι.ΤΟίμ
τού Σταυροπούλου (Α .Ε. Π ρεβέζης). 3η ε $ :
ά λ μ α ε ίς μ ήκος 6.46 μ. διά τού Μεσσήνη,
δρόμου 400 μ. 8 '.6 3 ".6 διά τού Ζ ιώ γα . Ik
Τό Οπό τού Σ .Ε .Γ .Α .Σ , άθλοθετηθέν ε $ !
δίπλωμα καί μετάλλιον διά τήν κ α λ υ τ έ ρ ά ν ^
δοσιν άπενιμήθη ιίς τόν άθλητήν Μπίτζονι.^
 Ά πό μήνα σέ μήνα
©ΑΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΠΟΥ ΛΑΒΑΜΕ
ΒΙΒΛΙΑ :—Δημήτρη Σιστόπουλου, «Ή Γυ·
ΐκα, καί τά κοινωνικά της προβλήματα»,
ολογίζει: Ό Κος Στέλιος Σπεράντσας, Κα-
/ητής του Πανεπιστημίου ’Αθηνών. Έκδό-
Άρ. ΜσυρΙδης, ’Αθήναι 1949.—Γ. Φιλ-
θίδη, «Κρίση στήν κρίση». Θεσσαλονίκη 1951.
Τηλεμάχου Άλαβέρα, «Τ’ Αγρίμια τοΟ άλ·
) δάσους». “Εκδοση ΟΣΥΜ.—Γ. Λ. Κάλυ
τούλου, «Ή Ελληνική ύπαιθρος, ή χθεσι­
νή σημερινή —ή συριανή». ’Αθήνα.—Δεκέμ
ος 1950. —Γλυκερίας Πρωτόπαπα, «*0 άν·
ύπος πού ήταν ντυμένος», «Ψυχογραφία»,
ίήναι 1952.—Παναγιώτου Κ. Χρήστου, Δ.
’ «Ή κοινωνιολογία τοΟ Μεγάλου Βοσι-
ου», διατριβή έπΐ Ύφηγεσία Οποβληθεϊσα
τήν θεολογικήν Σχολήν τοΟ Πανεπιστημίου
οσαλονίκης. ’Αθήναι 1951. —Μαργαρίτη Νι·
:άου, κοθηγητοΟ τής Μουσικής παρά τη
οιμαία Παιδαγωγική ’Ακαδημία ΊωαννΙ-
, «55 Τραγούδια γιά σχολεία καί οίκογε-
τς». Δευτέρα έκδοση έπηυξημένη, Μούσι·
Οίκος Μιχ. Κωνσταντινίδη, 'Αθήναι.—
'αγιώτου Χρίστου, «Ζωή Αληθινή», κατά
ιΐ διδασκαλίαν ’Ιγνατίου τοΟ θεοφόρου»,
ισιμος έπί διδακτορία διατριβή, ύποβλη-
τα εις τήν θεολογικήν Σχολήν τοΟ Έθνι-
ι καί ΚαποδιστρισκοΟ Πανεπιστημίου Άθη-
'. ’Αθήναι 1951.—Χρήστου Ντάλια, «Περ-
τας τά Τρίστρατα». “Εκδοση «ΟΣΥΜ».—
ιίοτζούλα, «Πού βαδίζει ή ποίηση», Άθή-
!1951.—Γ. Σ. Δάνου, «Ή πρώτη Ανάγνωση
γραφή μέ τή συνολική ή ίδεοπτική μέθο-
. Ιωάννινα 1952.—Νικολάου Β. Πστσέλη,
ΙΔελβινάκιον τής ’Ηπείρου», (Συμβολή εις
(Ιστορίαν τής ή:ωϊκής κωμοπόλεως). "Εκ-
|ι Μ. Γ. Βασιλείου, ’Αθήναι 1948, σελ. 256.
'νου, «Πυραμίδα 67», σελ, 32J, ’Αθήνα.—
(ιστάλλης, άπαντα». Ποίηση—Πεζός Λό-
-’Αναμνήσεις—Εντυπώσεις—Γράμματα,
γωγή, σχόλια, έπιμέλεια, Μιχ. Περάνθη,
1748. Έν Άθήναις, Β βλιοπωλεΐον τής
ίας.—Γ. Κοτζούλσ, «Τά κακό συναπάν-
J, κι άλλα διηγήματα», σελ. 128, Αθήνα
1—1. —Εκδόσεις του Περιοδικού «Κιβω-
ί Λεωνίδα ι ύοπένσκι, Κσθηγητου τής Εί-
ϊ/ροφίσς είς τό ’Ορθόδοξον Ρωσσικόν Ίν-
(Οτον τής Γαλλίας. —«Ή Εικόνα, λίγα λό
ίιά τή δογματική έννοιά της». Μετάφραση
I Κόντογλου, σελ. 80, Εκδοτικός Οίκος
ΐήρ», ’Αθήναι. —Μανώλη Γ. Βήτου, «Ό
ήφύλακας», σελ. 48, Αθήνα 1948.—ΤοΟ
I «Ό γάμος τοΟ φτωχοΟ», σελ. 48, Άθή-
>51.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ «’Ακτίνες», ’Ιούλιος—Αΰ-
ίος 1952.—«’Εκλογή», Αύγουστος 1952.
όωτός», ΑΟγουστος 1952. — «Μορφές»,
1>στος 1952.—«Κρίκος», Ιούλιος—ΑΟγου-
1952.—«Ελληνική Δημιουργία», Δέκα·
άγουστος 1952.—«Πνευματική Ζωή», 15
ου—15 Αύγοόστου 1952 (τεύχη 1—6).
ΦΗΜΕΡΙΔΕΣ: «’Ηπειρωτικόν Βήμα»,
629
’Αθηνών,—«Ξενοδοχειακόν Βήμα», Άθήναις.
—«Βόρειος “Ηπειρος», ’Ιωάννινα.—«θεσπρω-
τικόν Βήμα», ’Ηγουμενίτσα». —«’Ελεύθερος
Λόγος», “Αρτας.—«θεσπρωτικά Νέα», ’Αθή­
να.—«Φωνή τοΟ χωριοΟ», Κορησός—Καστο­
ριάς.—«Παξοί», Παξοί.
Λ Ο Γ Ρ Α Φ ΙΑ λΓ
Κ . Μ έ ρ τ ζ ., Βενετία.—Σ τ . Μ ο τ. Χανιά—,
Κ . Μ ι χ ., Ηγουμενίτσαν.—Γ . Σ ονΧ., Cam­
bridge.—Β. Σ χ α φ ., Μέτσοβο.-Τ’. Fay., T a x .
Τ α ια χ ., Ε ν . Μ π ό γ χ . , Μ ιχ . Π ε ρ ., Γ ια ν. ΔαΧ.,
Γ . Π ρά τσ., ”ΑΧχ. Μ ύ ρ ο ., Χ ρ . Π α η α σ τ ., Κ .
Σ φ η χ . , Ν ι χ . Π ά τ ο ., Β α σ. Μπαρ.> *Ορ. Κα-
λ ο γ ., Γ ια ν. Σ α ρ ., Ε ν ρ . Σ ονρΧ., Αθήνας, Κ .
Μαντ., Κ . Κ ι τ ο ., Ό δ . , Δ η μ ο γ χ ., Δ . Δ α ν.,
Έντσϋθσ. —Ή συνεργασία σας έλήφθη. Εύχα-
ριστοΓμε θερμώς.
Γ. ΦιΧαν&ίόην, Θεσσαλονίκην. —Πήραμε
τήν άγγελίσ σας γιά τήν έκδοση τοΟ «Τά Γι-
γάντια ώροία καί τά Ύπερτιτάνισ Πάγκαλα»,
καθώς καί τό β'βλισράκι σας «Κρίση στήν ΚρΙ
ση» Στερούμεθα έν τοσούτω δλων τών έκδο
μένων σος έργσσιών πού μνημονεύονται σ’
ούτό, κι έτσι Αδυνατούμε καί μεΐς νά κάνου­
με κρίση.
Χ ρ . Κ ο ν τ . , Άρταν. - Κ α ν Γ ε ω ρ γ . Πα-
η α σ τ . , Άμσοουσι.—Χ ρ . Σ χ ν β . % Κόρ·νθον.—
Γ . Μ η ., θόβαΓ.—Σ ο φ . Έ φ ., Γ . Β α ν τ ξ . , ’Α­
θήνας.— ' Α χ . Β α ν τ ξ ., ’Ενταύθα. —*Η συνερ
γασίσ σας έλήφθη. Ευχαριστούμε. — Μ α ρ .
Ρ η γ ., Α . Κ ε χ . , Χ α ρ . Τ α α χ . , Στρατ. Σ τ . Π α-
jiay.y 'Ενταύθα.—*Αν. Μ η ο υ ρ . , ’Αθήνας.—
Ή συνεργασία σας θά ΐίθή στην κρίση τής
'Επιτροπής ’Επιμέλειας 'Ύλης.
Λ η ψ ις σ υ ν δ ρ ο μ ώ ν : Μ ι Χ τ . Τ ζ ά ν η ν , Ά ·
γμίν.ον. —Άντιοτράτηγον Μ ι Χ τ . Β Ι μ η Χ η ν , ’Α­
θήνα* . —Μ ν ρ . Δ η μ η τ ρ α χ ό π ο ν Χ ο ν , Θεσσαλονί­
κη.- Γ ε ώ ρ γ . ΚαΧνδόη ονΧ ον , Κ<αν. Τ σ α Χ ί χ η ν ,
ΉΧ. Κ ο φ ί ν α ν , ’ Αθήναι . — Γ ε ώ ρ γ . ΜπεΧΧον,
Θηβσι —Αντιστράτηγι· ν Θ ρ. Ζ α ΐ μ η ν , Τρ κκα-
λσ.- F , X , Π α π α γ ε ω ρ γ ί ο ν , Βόλος - Κ ω ν σ τ .
Μέντξιον, Ά Χ . Τζιόβαν, Σ τ. ΒαχάΧην, Μ ιχ .
Γ ια ν ν έ ν, Γ . Κ ν ρ ι α χ ό π ο ν Χ ο ν , ΦίΧ. ·Π α π α δ η -
μ η τ ρ ιό ν , Ή ρ . Μ η ά τ ζ ι ο ν , Μ ιχ . Ράϊδον, Ά # .
Μ ητσ ον Χη ν, Ζ . Τ σ ο ν χ α Χ η ν , Κ ω ν. Γ χ ρ ά τ ξ ι ο ν ,
Θεσσαλονίκη.—Συνδρομαί σας έλήφθησαν.
Ευχαριστούμε
Διά τούς συνδρομ ητές μας τού Β όλου:
’Αντιπρόσωπος έν Βόλω διά τήν έγγραφήν καί
εΥσπραξιν συνδρομών τής «Η. Ε.» είναι ό κ.
Γ ε ώ ρ γ . Λ ν χ α ς , Διευθυντής τοΟ έκεϊ Ραδιοφω ·
νικοΟ Σταθμού.
ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΑΠΟΔΗΜΟΥΣ ΗΠΕΙΡΩΤΑΣ

Τ ό Τμήμα Β ι β λ ί ο υ
ΤΗΧ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ,,
Ή «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ» έν τη έπιθυμία της νά έξυπηρετήση τούς άπο-,
δήμους καί τούς μακράν του κέντρου Ήπειρώτας, όργάνωσε υπηρεσίαν
Αποστολής είς αύτούς παντός Ελληνικού βιβλίου είς τήν τρέχουσαν τιμήν
μέ μόνην έπιβάρυνσιν τά έξοδα Αποστολής του.

□
Τό «ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΥ» διαθέτει έπίσης είς μικρΑν τιμήν τΑς κάτωθι με^
λέτ ας - Ανάτυπα τής «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ» :
— Νικ. Β. Πατσέλη : «ΟΙ Κομπογιαννίτες ιατροί του Ζαγορίου»
— Γ. I. ΠαπαγεωργΙου : «Ό λαϊκός θρύλος στό θέατρο».
— Κ. Κασβίκη : «Ανεβαίνοντας στΑ Ηπειρωτικά βουνά».
: «Ό ’Ολυμπισμός σάν χρονικό»

□
Τέλος είς τά Γραφεία τής «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ Ε Σ ΤΙ ΑΣ » πωλουνται διά]
λογαριασμόν τών συγγραφέων των τά κάτωθι βιβλία :
1) Μιχ. Περάνθη : «Ό Κ ρ υ σ τ ά λ λ η ς » ("Απαντα σελ. 750) Δρχ. 65.000i
2) Δ. Σαλαμάγκα : «Ό γ ν ω σ τ ό ς Κ α λ ό γ η ρ ο ς Κ ο σ μ ά ς » ΙΟ.ΟΟΟί
2) Κ. Κρυστάλλη : Τ Α "Απαντα (Τόμ. Α ' ) ........................ » 30.000 H
(Τόμ. Β' και Γ' έκαστος » 20.000 <
("Εκδοσις Β Δ.Κρυστάλλη, ’Αντιστράτηγου έ.ά.)

Οί φίλοι συγγραφείς (έσωτερικου καί έξωτερικου) πού έπιθυμουν νσ δια ?■

θέσουν βιβλία των είς τήν 'Ήπειρον δύνανται να απευθύνονται πρός τό
ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΥ
ΤΗΣ "ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ,,
 Ε Τ Ο Σ Ι Λ Ρ Υ Σ Ε Ω Σ 1 84 1
ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΤΟΝ ΕΑΑΗΝΙΚΟΝΙΡΑΠΕΖΟΝ

□
'110 Κ Α Τ Α Σ Τ Η Μ Α Τ Α ΕΝ Ε Α Α Α Δ Ι
ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝ ΚΑΪΡΩ & ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
( Α Ι Γ Υ Π Τ Ο Υ )

! ΕΥΡΥΤΑΤΟΝ ΔΙΚΤΥΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΩΝ ΕΝ TQ ΕΞΩΤΕΡΙΚΆ

Ο Ψ Ε Ω Σ
ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΤΑΜΙΕΥΤΗΡΙΟΥ
ΚΑΙ Ε Π Ι Π Ρ Ο Θ Ε Σ Μ Ι Α

□
t
m u m m i i m s m « m m τ ρ α κ ε ιιτ ικ α ι ε ρ γ α ιια ι
 Π ΡΟΣΕΧΩ Σ :

Εμπεριστατωμένη περιγραφή μετά

φωτογραφιών καί σχεδιαγραμμάτων
τοϋ Έπιθεωρητοϋ Φυσ. ’Αγωγής κ.
ΚΩΝΣΤ. ΚΑΣΒΙΚΗ
μέλους τής Ελληνικής Σπηλαιολογι­ • Έ κρέμα τής Ό μ ο ρ φ ι ά ς
κής Εταιρείας
Περί τοϋ έξόχου ώραιότητος λόγω • Τό προϊόν πού τιμά την "Ηπειρον.
του πλούτου των σταλαχτιτών κλπ.
Α Ρ Ω ΜΑ Τ Ο ΠΟ Ι Ί Α
ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ Α Θ Α Ν Α ΣΙΟ Υ ΚΥΡΙΑ ΖΗ
ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
ΛΟΡΔΟΥ ΒΥΡΩΝΟΣ-ΙΟΑΝΝΙΝΑ
τοϋ ώραιοτέρου τής Ελλάδος καί έ-
φαμίλλου τών ώραιοτέρων τής
Εύρώπης

Μ Ο Υ Σ ΙΚ Α Π Ε Ρ ΙΟ Δ ΙΚ Α Νέα βοηθητικά βιβλία

του Δημοτικού Σχολείου
★
Γ . Σ. Δ Α Ν Ο Υ
Τά έ κ λ ε κ τ ό τ ε ρ α εις τό είδος
των Μουσικά Περιοδικά «ΤΟ ΜΟΝ­
ΤΕΡΝΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ» καί τό .ΚΑΙ­ Για την Ε' και XT' τάξη Δημοτικού
ΝΟΥΡΓΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ» τοϋ κ. Κώ­ (*Εκδοσις Ν . Ά λ ι κ ι ώ τ η Άθήναι)
στα Μάνεση κυκλοφορούν κάθε 15 μέ­ ’Εγκεκριμένη στόν τελευταίο διαγω­
ρες καί πωλοϋνται εις τά κατά τό­ νισμό γιά την τριετία 1952—1955
•
πους Πρακτορεία Εφημερίδων Διευκολύνει τόν δάσκαλο καί βοηθεί
τό μαθητή.
ΝΕΑ Β ΙΒ Λ ΙΑ Ζητήτε την ’Αριθμητική
Γ. I . Δάνου
★

Έξεδόθη νέα μελέτη τοϋ κ. Πέτρου

Σ. Σπανδωνίδη μέ τόν τίτλον «Το
Κλέφτικο Τ ρ α γ ο ϋ Ί και ή 'Αρχαϊκή • ΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΙΟΝ
Τέχνη»· Πωλείται εις τά κυριώτερα • ΒΑΦ Ε I Ο Ν
βιβλιοπωλεία τής πόλεώς μας | •• ΣΙΔΗΡΩΤΗΡΙ Ο Ν :.

Λ Ι’ Α Τ Μ Ο Υ |
Δ ιευ θ ύ ν σ εις σύμφωνος τώ Νόμο
“ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΗΛΙΟΣ..]
Έ κ 6 6χ α ι :
Ε υ ά γ γ ε λ ο ς Α . Φ α χ ατ σέ λ ης 'Οδός Δαγ- Διεύθκνσις : ΧΡΗΣΤΟΖ ΡΑΡΟΖ |
\
κλή 17- Μ . Χ α ρ . Μ ά ν ο ς , Άραβαντινοΰ 1 Κεντρική Π λατεία
Προϊστάμενος Τυπογραφείου : (*Έναντι ’Ε θνικ ή ς Τραπέζης) j
Πέτρος Κ. Παοχάλης, Σμύρνης 16 ΙΩΑΝΝΙΝΑ
Τυπογραφεϊον «Εθνικού Ά γ ο ν ο ς » Ιωάννινα — ......................