TAG OTOYOLU OZELINDE TUNEL iSLERI VE YENI AVUSTURYA TUNEL ACMA YONTEMi Haldun KAHYAOGLU! SUMMARY Twin tube motorway tunnels, with a total lenght of approximately 5 km, are located in Section 3 of (Tarsus-Pozanti) Interchenge-Adana-Toprakkale-Gaziantep Motorway (TAG Motorway) close to Balige town and they are driven using New Austrian Tunneling Method (NATM). It has been indispensable to apply different excavation and support methods during the constuction of the tunnels, since they are driven through excessively changing units due to the geological conditions in the region. Since the NATM, which is being now widely uscd all over the world and also in Turkey, will be used in the future projects, analysis of the applications and examples encountered at TAG Motorway tunnels is important to enrich the existing experiences. OZET Halen yapimt devam eden (Tarsus - Pozanti) Ayrim - Adana - Toprakkale - Gaziantep Otoyolu’nun (TAG Otoyolu) Bahge ilgesi yakinlarinda yer alan 3. Kesiminde toplam 5 kilometreye yakin gift tabla otoyol tiinelleri Yeni Avusturya Tiinel Agma Yéntemi (NATM) kullanularak yapilmaktadir. Bu tdneller, bélgenin jcolojik yapisindan dolay: yogun degiskenlik gosteren birimler igerisinden gegmekte olup, bu nedenle deBisik kazi ve destekleme sekillerinin kullanilmast yapim sirasinda kaginilmaz olmustur. Dinyada yaygin olarak kullaniimakta olan NATM, Tirkiye'de halen genis bir uygulama alan: buldugundan ve bundan sonra yapilacak projelerde de bulacagindan, TAG Otoyolu’ndaki tinellerde karsilasilan Srnekler ve uygulamalarin incclenmesi mevcut deneyimlerin zenginlestirilmesi agisindan éncmlidir. 1. GiRI$ Bahge ilgesinin bir kag kilometre Dogu’sunda baslayan Nurdag daglan gecisi yaklagik 20 km devam ederck Gaziamtep'in Nurdag ilgesinde sona ermektcdir. Bu gecis sirekli rampalara ve keskin virajlara sahip olup, her yil bir cok li ve yaral ile biten kazalara neden olmaktadir. Bu yolun diger bir 6zclligi de Tirkiye’nin Dogu’su ile Bati’sim birbirine baglayan ana yollardan biri olmasidir. Ayrica, Gaziantep’in silrekli gelisen sanayisi, Giineydogu Anadolu Projesi’ndcki (GAP) drinlerin "TEKFEN - IMPRESIT Ortak Girisimi, ADANA 49limanlara (Mersin, iskenderun) ve Turkiye’nin diger blgelerine sevkedilmesi ve Irak ile yapilacak ticaret nedeni ile ortaya gikacak trafik yogunlugu, meveut devict yolunun kapasitesini astigindan ve bu trafigin huzli ve gitvenli bir sckilde sevk edilmesi igin otoyol yapim calismalari devam ctmektcdir. Bu otoyolun yapim halen TEKFEN - IMPRESIT ORTAK GIRISI tarafindan yiiriittilmekicdir, TAG Otoyolu toplam 258 km uzunlugunda olup, bunun Tarsus - Pozani Ayrim - Bahge Kavsagi arasindaki 154 kim’lik boliima ile Nurdag - Gaziantep arasindaki 78 km’lik béliimiin yapim bitirilmis ve trafige acilmistir. Tiincllcr, Viyadikler gibi ze! yaptlarin yer aldigi 26 km'lik Bahge - Nurdag arasi kismin yapimi halen devam eumektedir. 2. Yeni Avusturya Tiinel Agma Yontemi (NATM) lik kez. Prof. Lv. Rabcewicz tarafindan ortaya atin Yeni Avusturya Tanel ‘Agma Yéntemi (New Austrian Tunnelling Method - NATM) diinyada ve Tiirkiye’de halen yaygin olarak kullanilmaktadir,. NATM gergckte, orijinal Almanca agilimt ile “Neue Osterrcichische Tunnelbauweise” olup, bu isimlendirme bir yapim yénteminden ok bir tiinclcilik kavrami olup, halen kullanitmakta olan “tinel agma yontemi” deyimi Almanca’dan Ingilizce’ye ceviri siresinda ortaya gikimistir. Prof. L.v. Rabcewicz 1948’de patent igin bagvurdugunda NATM igin agagidaki tanimlamay1 yapmustir. “Ince gegici bir destekleme yerlestirmek ve deformasyonlara izin vermek yoluyla kaya basincuun digirilmesi ve bu basincin gevreleyen kayaya dagitimasidir. Boylece son destekleme daha az yaklenecek ve daha sonra daha da ince bir yapi halinde son destekleme yerlestirilebilecektir. Deformasyonlar élgimler ile gozlenmeli ve sonuglar yapisal analiz ve tasarum ile birlikte degerlendiritmelidir.” Bu tanim her ne kadar bugiine kadar gecerliligini koruyan NATM'in temellerini ortaya atmis olsa da (1), bundan sonra baska tanimlamalar da ortaya gikmustir. Ornegin, G. Sauer (2) “yeraltunda bir bosluk yaratilmast ve bu boslugun durayligunin saglanmast igin kaya veya zeminin kendi kendini tagivabilme kapasitesini maksimuma ulastirmak amact ile eldeki tim olanaklarin kullanilmasc” tammun yaparken, bir diger tanim da Avusturya Mihhendisler ve Mimarlar Odast’nin daguttig bir brosiirde (3) yer almakta olup, bu tanima gore ; “Yeni Avusturva Tiinel Agma Yontemi, bir tineli gevreleyen kaya veya zemin olusunlarinn, halka sekilli bir destekleme yapist batunluga igerisinde birlestirildigi big yontemdir, Boylelikle, bu olusumlar kendi baslarina bu destekleme yapisinin bir pargast olacaklardir.” Defisik tanimlarin ortaya gikigi, zaman igerisinde NATM’in de@isik iilke ve projelerde uygulanmasi sonucudur. NATM'in ilk temelleri 1948'de Prof. L.v, Rabcewicz’in patent basvurusu tizerine ortaya gikmis olsa da asil yayilimimt 1964°tin Kasim, Arahk ve 1965'in Ocak aylarindaki Water Power dergisinde (4) yine Prof. L.v. Rabcewicz tarafindan yayinlanan iig béliimlik makalclerinden sonra yapmistir. Bu makalcler Prof. L.v. Rabcewicz tarafindan Salzburg / Avusturya’da Ekim - 1962'de duzenlenen 13, Jeomekanik Kollogyumunda sunulan bildirilerden alinmistir. Sauer (5), NATM'in Prof. L.v. Rabcewicz tarafindan bulundugu savlanan cifili destckleme sisteminin (6n ve son destckleme) aslinda Schmid tarafindan 1926’da uygulanan, Engesser’in 501881'deki teorik arastirmalarina dayandigim belirtmektedir. Ciftli destekleme sistemi kavraminin temelini olusturan “son destckleme yerlestirilmeden énce kayanin deforme olmasina izin verilmesi ve bdylelikle yiklerin azaltulmasi” Engesser’in teorik arasturmalarimn sonuglaridir. Piiskiirume beton Chicago’da Carl E. Akeley tarafindan dinazor iskeletlerinin korunmast igin bulunmus ve bunun tincllerdcki ilk uygulamast 1920°li yillanin basinda Amerika Birlesik Devlctleri’nde olmustur. Sauer’e (5) gore Rabcewicz, Leopold Milller ve diger Avusturyal’larin bu yonteme asil katkilant sistematik bulonlama ve yerinde dlgim olmustur. NATM hakkinda tarihie ve tamu olarak degisik goriisler bulunsa da kabul edilen baslica prensipleri halen degismeden gegerliligini korumaktadir. Bu prensipler kisaca ©), 1. Tiineli gevreleyen kaya veya zeminin i¢ dayanimi korunmali ve miimkiin oldugunca maksimuma ulagtirilmalidir, 2. Zeminin veya kayanin tim dayanimina gavenli gckilde ulasmast igin kontroll deformasyon gerekmektedir. Ancak, dayanim kaybina veya kabul edilemeyecck oturmalara neden olabilecck agiri deformasyonlar engellenmelidir. 3. Bu kosullar sistematik bulontama, ince- yari esnck piiskiirime beton kaplamast ile salanabilir. Ancak hangi destckleme kullanilirsa kullanilsin bu destekleme sistemi tiincli gevreleyen zemin veya kaya kiitlesi ile tam temasta olmalt ve onunta birlikte deforme olmalidtr. 4. Desicklemenin ve 6n_ piiskiirime beton halkasiun kapatiinast. zamantamast deformasyonlarin kontrol agisindan biiyik énem tasimaktadir, 5. fk destckleme, gercken tim destcklemenin bir kismint veya tamanunt temsil edebilir. Ikincil (son) destcklemenin boyutlandirimast ilk —destekleme elemanlarindaki gerilmelerin ve tiinclin deformasyonlarinin dlgiilmesi (gézlenmesi) ile yapulabilir. 6. Yapim sirasinda tiinelin destcklenmeden birakilmug kismumin uzunlugu mimkiin oldugunca az olmalidir. 7. Projenin tasarim ve yapim asamalarinda bulunan tim taraflar (projeci, kontrol elemantani, miiteahhit clemanlari, v.b.) NATM’in yaklasimint ve prensiplerini iyi anlamig olmahlar ve karar verme ve sorun g$ziilmesi asamalarinda birlikte davranmalidirlar. 3. TAG Otoyolu’ndaki NATM ve Tiinel Uygulamatart 3.1. Gitzergah TAG Otoyolu’nun Bahge ilgesi civarinda bulunan 3. kesiminde toplam 4 adet tiinel yer almaktadir. Tiincl uzunluklart asagidaki tabloda gosterilmistir. Taneller gift tiip olarak agilmakta ve her tubiinde otoyolun acik kisimlarinda oldugu gibi 3 serit bulunmaktadir (Sckil - 1). Her iki tine! tubii arasindaki mesafe ise yaklasik 15 m’dir. Tiinellerin kazi genisligi yaklagik 16 m olup, ig kaplama betonu bittikten, sonra bu genislik yaklagik 14 m’ye diismektedir. Tnellerin kazi alanlart 150 - 180 m? arasinda degismekte olup, kaplama yapildiktan sonra net i¢ alan yaklagik 101 m?'dir. 51TUNEL TUNEL TOP KAZI BETON NO ADI 0) (™) Tl TASOLUK | SOL-SAG 712.000 752.000 T2__|__AYRAN SOL-SAG 1098.57 1156.26 Ts | _KIZLAG SOL-SAG 5478.625 563.072 T4 ARSLANLI_| _SOL-SAG 2434.94 2454.83 9724.136 10026.721 Tablo - 1 : TAG Otoyolu Giizergahindaki Tiinel Uzunluklart Bu tiinellerden Tasoluk Tineli’nin yapimt bitirilmig olup, bu tiinel halen trafige agiktir, Ayran ve Aslan Tuncllerinin yapum da bitirilmig olup, sadece Kizlag Tineli’nin yapumi halen devam ctinckicdir. Kizlag Tiincli’nin yaklastk orta kisumlarinda Kizlag vadisi olarak adlandirilan kesimde, tiinelin sol tabiine bir galeri ile girilerek buradan yeni kazi yizeyleri agilmis ve kazilar yapilmisur. Tnclin sag tiibiine ise aynt yerde tanclin tizerine gelecck sckilde yaklagik 11.50 m capinda 38 m derinliginde bir kuyu agilmisur. Bu kuyu ve galerinin amact tincllcrin isletmesi sirasinda bu iki yerden tdncllere temiz hava basilmasi ve kirli havanin gekilmesi islemi ile havalandirma maliyetinin diisirdlerck tasarruf saglanmasidir. Bu iki yapinun yer aldigy tiinel kismindaki tdnel kesiti yaklagtk 180 m°"dir. 3.2, Jeolojik Kogullar Tiinellerin agildigi Amanos dag kusagi, hemen yam bagindaki Nurdag ovasindan (Komirler ovasi) gegen ve bir ucu Giney'de Israil’de bulunan Oli Deniz’e diger ucu da Van Goldnin Kuzeyine uzanan ve Dogu Anadolu Fay Zonu olarak adlandintan zonun yogun etkisi altinda kalmislardir. Ayrica, yogun sckilde kivrimlanma da bolgede etkisini gostermckte olup, yak, devrik v.b. kivrimlar her Olcckte gdzlenmektedir. Bolgede yogun olarak scdimanter, volkanik, metamorfik ve ofiyolitik kayaglar bulunmaktadir (Sckil - 2). Tasoluk Tineli gencl olarak aglomera ve kiregtast _ birimleri. igerisinde agimisur. Buna kargin Ayran Tiineli'nin tamami kuvarsit - kumiaslan icerisinde yer air. Aslauli Tiincli ise gencl olarak meta scyller igerisinde agilmis olup, Dogu ucunda ise dolomit - kiregtaslari bulunmaktadir, Kizlag Téneli’nin Dogu kism: kumtaslari igerisinde yer alirken, Batt ucu seyl - kumtasi ve fay killeri igerisinde acilmistir. Bunlara ek olarak hem Aslan hem de Kizlag Tunellerinin belirli kisimlarinda volkanik dayklara da rastlanilmisuir. Bundan dolay: tiineller her tdrla zeminin ve fay hatlarinin bulundugu kaya katlelerinde acilmaktadirlar. Bu fay hatlan bazen tincli kesmekte ve bazen de téinel ok yakin bir konumda paralc! olarak seyretmecktedirler. Aynt sckilde kivrimlanmalar da tine! cksenlerine degisik konumlarda girisim yapmaktadirlar. Tiincllcrin agildygt bzellikle Kizlag bélgesi youn tcktonizma ve bunu izleyen ayrigma stireglerinde kalin yamag molozlan ve bijyik Olockli heyclanlar gelismistir. Kizlag Tineli'nin bazt kistmlan da bu heyelan killelcrinin aluindan gegmektedir. Bu heyclanlarin tincle 52pee ainere va mms SUMMED ane ements eae: oe = ai ya eT ; eS : = S i 4 Le SS le 7 ib it 53andar sextt2 (Letmer!den(7) alirmigtar) 54zarar vermemesi igin proje asamasmda yapilan galismalar sonucunda tinel gizergaha bu heyclanlarin miimkiin oldugunca uzagina alinmusr. Bu karmasik jeolojik yaprya bagh olarak bolgedcki yeraltisuyu dolasum da karmasik bir sckil kazanmis olup, yerlatisuyu dagilim. gencllikle kink ve kivrim hatlarim izlemektedir. Ozellikle faylarin ve kivrunlarin yer aldigi ve kumtaslarimin daha gegitimsiz olan seyl birimlerinin dzerinde bulundugu bazi “makaslama katlelerinde” youn olarak tiinck sular bulunmaktadur. 3.3. Kaya Sunflandirmast ve Dagiluntart Tiinellerde kullanilan kaya siniflandirmasi temeli Rabeewiez - Pacher siniflamasina dayanan ONORM B 2203'e gre yapilmakta olup, ana kaya simflan ve tanimlan asagidaki Tablo - 2'de verilmistir, Kaya Smif Tanmiamast Al Duravh AZ Hafif sonradan dokten BL ‘Govrck B2 Cok gevrek BS Gevgek C1 Baskilt 7] >ok baskil ch ‘gir baski yaratan Ca Gevgek Zemin cS Sige varalan Zemin Tablo - 2 : ONORM B 2203’e gore kaya kiitle siniflandurmast Tanellerin yapimi sirasinda her bir kazt aynast yukanda verilen smiflandirmaya g6re siniflandinlarak, projelerde bu simiflara karsiik gelen destckleme clemanlan ve sistemlcri kullaniimaktadir. Ayrica, tim kava siralamatart da bu siniflandirmaya gore projelerde tammlanan kazi asamalarina gore devamn cttirilimektedir. Her bir raunt uzunlugu ve kaya sinifi Oncclikle kazt aynasinda goriinen jeolojik yaprya gore tanmladiktan sonra jeotcknik gézlem sonuglan ile uygulanan kaya siniflandirmast denetlenir ve gerckirse kaya siniflamast degisikligine gidilir. Halen yapimi tamamlanmis tineller ile (Tagoluk, Ayran, Aslanh) yapimi devam eden Kizlag Tineli’nin Dogu kismunin yapimi sirasinda uygulanan kaya siniflamalart agagudakd grafic gésteritnigir, TUN LER (L=9347 m) C2: C3 1% BI W% 553.4, Kau ve Mekanizasyon NATM’e gore kazilar boliinerck yapildigindan tiinel kesitide genel olarak Ustyant ve altyan olarak iki parcaya ayrilmakta (Sckil - 3a) ve B2 sinifinda 6lgimlerin gerektirmesi halinde , C1 ve daha kotd siniflarda ise zorunlu olarak invert (halka kapama islemi) yapilmaktadir. C2 ve C3 disindaki tiim kaya sinflarinda kazilar delme - patlatma ile yapilmakta olup, C2 ve C3 siniflarindaki kazilar hidrolik kinicilar ile mekanik olarak gerceklestirilmektedir. Tiincllcrdcki ttim delgi isleri (patlatma delgileri, bulon, siren, v.b.) TAMROCK paramatic (cift kollu ve ortada sepetli) jumbolar ile yapilmaktadir. Tim patlatmalarda jelatinit dinamit ve gecikmeli elcktrikli kapsiiller kullanimaktadir. Tunellerin igerisinden pasa gckme islemi icin CAT 966 yilkleyiciler ve kamyonlar ile birlikte genellikle CAT 225 tipi kazicilar kullaniimaktadir, Ozcllikle fay zontarinin ve gdciiklerin geisinde kullanilan ve $ckil - 3b ve 3c’de gosterilen dar kesitlerde gogu zaman hidrolik kiricilara ck olarak havali cl tabancalan da kullanimusur. 3.5. Destekleme Sistemleri NATM ile uyumlu olarak TAG Otoyolu tiinellcrinde yan esnck ve hafif destekleme elemanlarindan olusan bir destckleme sistemi _kullanilmaktadir. Kullanilan ana destckleme clamanlant asagidaki gibidir. piiskiirtme beton — : tiinellerde kuru karisim piirkiirime beton kullaniImakta olup, 1 giinlak basing dayanimi 9 N/mm’, 7 giinlik dayantm 17.5 N/mm? ve 28 giinlik dayanim 20 N/mm? olarak sartname ve projeler gerefi istenmektedir. Kuru karisim gimento, ince ve Kaba agregalardan ve sudan olugmakta olup, gimento agirhginin §% = 4.7’si_ kadar da priz_huzlandinet kullanilmaktadir, Kuru karisim_piiskiirime beton_ tiinel disindaki—plentlerde —hazirlanarak —tiinel_igerisine transmikscrler ile iletilmekte ve burada priz. hizlandirict ve su katilarak kuru piiskiirime beton makinalan aracihgi ile iglem yapilmaktadir, gelik hasir : hafif tip Q188/188 (150 mm x 150 mm géz agikligi, 6/6 mm) gelik hasirlir kullantimaktadir. gelik iksa : HEB - 100 ve HEB - 140 tipi profillerden imal edilen gclik iksalar kullaniimaktadir. kaya bulonlart : biyitk goguntukla Simf 60 donat: gubuklarindan imal edilen ve deBigik boylarda olan @ 28 mm capindaki SN tipi bulonlar kullaniimakiadir. Bu bulontar, éncelikle bulon kuyusunun delinmesi ve bu kuyuya su / gimento orant yaklasik 0.35 olan kalin bir enjeksiyon karisiminin basilmasindan sonra bulon cubugunun ycrlestirilmesi scklinde uygulamir. SN bulonlar gocme ve ukanma yapmayan ve gencllikle iyi kaya siniflarindaki bélgelerde uygulanirken, siirckli gdgme, sikigma ve tikanma yapan zeminlerde ise 1BO — bulonlart 56uygulanmaktadir, IBO bulonlan prensip olarak delgi takimt ile (tijler) bulonun aym olmasi ve delgiyi yapan cubuklarin delgi bitiminde geri ¢ckilmeden kuyuda birakilmasina dayanmaktadir. Bu cubuklarin ortast delik oldugundan daha sonra bu delikten enjeksiyon karigimt kuyuya bastImaktadir. Bunlarin disinda saglam kaya kiitlelcrinin bulundugu ancak, gok miktarda su gelen yerlerde kuyu igerisine basilan enjeksiyon su ile y:kanma yapugindan Swellex bulonlar: da kullanilmaktadir. Siren : Bir On destekleme clemam olan sirenler iki tip olarak uygulanmaktadirlar. Birinci tip @ 32 mm gapindaki Grade 60 donati cubuklar. olup, bunlar SN bulonlar gibi enjeksiyonlamp yerlestirilmektedirler. Daha zayif kaya siniflarinda ise @ 2” capmdaki delikli celik borular yine éneeden delinmis kuyulara yerlestirilerck enjeksiyonlanmaktadirlar. Surenlemenin ast! amact kazist yapilacak 6n kisimlarda (raundlarda) tavandan diigmeye ve akmaya eBilimli kisumlart destcklcmek ve téinel boyunca olan boyuna gerilmeleri kazt aynasi Oniinden daha ilerilere aktararak kazilacak aynada aint gerilmelcri_minimuma indirgemek ve boylece ayna durayligint arturmaktir. Her bir kaya sumfi igin ayrinuili destckleme sistemleri ilgili projelerde verilmis olup, uygulanan kaya sinifina ve gézlemler (ycrinde ve alctscl) sonucuna gore destckleme elemanlari yerlestirilmektedir (Sckil - 4). 3.6. Jeoteknik Olgiimler NATM’in ana prensiplerinden biri olan yerinde élgiimler igin 3 boyutlu optik deformasyon gézlem sistemi kullamilmaktadir. Bu sistem konvansiyonel_ mekanik olarak galisan Konverjans metrelere gore avantajlar gdstermektedir. Bu avantajlar ; Olctimlerin hizh bir sckilde alimp degerlendirilmesi, konverjans élgiimlcrinde bagil digi yapilirken bu sistemde tamanu ile mutlak degerlerin okunmast (6rnegin konverjans dlgiimlcrinde iki nokta arast yaklasma Ol¢iildiigiinde okunan degerin ne kadarinin hangi nokta tarafinda gergcklestigi bilinmezken, yukarida bahsedilen ve halen TAG otoyolunda kullanilan sistemde, her noktada ne kadar deformasyon gergcklestigi kesin olarak dlgiilcbilmcktedir) ve en Snemlisi olarak sadece yanal ve diisey deformasyonlarin de@il tiincl boyunca gergcklescn boyuna deformasyonlarinda Olgiilebilmesidir. Boyuna deformasyonlarin dlciilmesi ve bunlarin vektdrel olarak degerlendirilmesi ile heniz kazist yapilmamig bélgclerde bulunan zayif zonlarin ve ayrica tiinel destcklemesinin degcrlendirilmesi yaptlabilir (Sckil - 5). Bunlarin diginda tiinellerde ckstansometreler ve birim deformasyon dlgerler de kullanilmisuir. 57025 20K SVIAIT YOVENL NOX ~ SYLTOL SUVADL SDA YUEININBIS NOLWAVIXS A ISWUIS I2¥ se-pas 59‘AYRAN TUNNEL (P2) AYRAN TUNEL! (2) (DOG) PORTAL ZOWJ EAST PORTAL ZONE IK KSA (NTAL SUPPORT Pan ry ae 2 aoe Piri Secon sa oS a gensTeeeN Des OME Jorte Section 9 Otoyel foaiie oar [on cosa, 613.7. Tanel ig Kaplamast Kazi isleri bitiminden sonra aylk deformasyon Iuzi 2 mm’in aluna distaginde herhangi bir destekleyici ézclligi bulunmayan ve sadcce ck giivenlik saglanmasi ve tiinel icerisindeki tesislor (aydinlatma ve havalandirma) igin az stirtiinmeli ve dizgin yilzey saglanmasi icin yerinde dokme beton kaplama yapilmaktadir (§ckil - 1). Bu i¢ beton kaplama tamamen donatisizdir. Beton kaplama yapilmadan énce tinel yizeyi ince agregali piiskiirtme beton ile dizeltilmckte ve bu diizeltilen yizeyin iizerine jeotekstil ve bunun dzerine de su yalitum membrant yerlestirilerek tinelin izole edilmesi saglanmaktadir. 3.8 Kargilastlan Soruntar ve Uygulanan Coziimler Tinellcrin agilmasi sirasinda genellikle kazi ile ilgili sorunlar ve gégiikler yasanmustir, ,Ozellikle Kizlag Tineli’nin Bat'sinda, tiineli verev keserck ténel tbiindn yaklasik 10 m diginda yaklasik 15 m kalinligindaki bir fay ile birlesen kirk, kavrim ve fay sistemlerinin bulundugu alanda 1995 sonlari ile 1996'da iki géctik yasanmisur, Bu géciikler gene! olarak faylarin arasinda bulunan ve “makaslama Kitlesi (shear body)” olarak tammlanan alanlardaki tiinck sular ve zayif malzeme ézelliklerinden kaynaklanmistir. Bu iki gogagiin gecilmesi igin yogun enjcksiyonlama islemi uygulanmis ve tinel iizerindcki bosluklar doldurulmustur. Bu gégiklerin gecilmesi icin ayrica kazi yOntemi degislirilerck Sckil - 3b'de verilen Kazi sistemi uygulamaya konulmustur. Bu kazt sistemi ayrica yogun olarak faylanmis ve orselenmis bélgelerde de uygulanmis olup, bu kazi sisteminin temel avantajlan ayna durayliginin saglanmasi, diisey yiklere karsi daha giivenilir kesit kosullart saglamast ve desteklemenin kiigik galeriler nedeni ile daha gabuk yerlestirilmesine olanak saglamasidir. Bu kazi sisteminde gncclikle galeriler igerisinde kazi yapilmakta ve galeri aynalan gerisinde yaklasik 3 m - 4 m uzaklk birakilarak geriden merkez galerinin kazisi yapilmakta ve agilan tiim kesit raunda bulonlar yerlestirilmektedir. ‘Aymt sistem Sekil - 3c’de verilen sistemde de uygulanmis olup, bu sistem daha az orselenmig ve ayna durayligi sorunlan yaratan zayif ve fayli kesimlerde uygulanmistir. Bu sistemde Oncelikle galeri yaklagik 20 m - 25 m uzunlugunda kazihp desteklenmekte ve daha sonra arkada kalan pargamin (genisletme) kazist ve desteklemesi yapilmaktadir. NATM kavramn, karsilasilan degisik kosullara gire kazi ve destekleme sistemlerinin degisime ugratilmasina izin verdigindcn, TAG Otoyolu tinclicrinde de yukarida kisaca agiklanmaya calisildigi gibi karsilagitan sorunlar, bu sorunlart yaratan mekanizinalar ve ézelliklerine gore yerinde géziilmektedir. Tinellerin yapimi igin bugine kadar yaklagik 1.300.000 m? yeralti kazist yapilims, 44.000 m? piiskiirtme beton, 195.000 m? beton ve 380.000 m ankraj - bulon kullaniimistir. 4. Sonug Turkiye’de yaygin olarak otoyollar ve deviet yollar: ile bazi sulama ve su getirme tiinellerinde kullanilmakta olan NATM halen Tarkiye’dcki “baslangig - olguntasma” asamasindadir. Tim sartnamelerin, projelerin, uygulama dokiimanlarimin ve birim 62fiyat tarif ve analizlerinin simdiye kadar kazanilmis dencyimler isiginda _gozden gegirilmesi, yeni teknoloji ve tckniklerin bu dokiimanlara kauilmast gerck sarttir. Bunlar ile birlikte NATM’in ana dzelliklerinden biri olan “esnck” projeler igin aynt sekilde esnek sézlesmelcrin hazirlanmasi gerckmektedir. Sézlesmeler ile birlikte birim fiyatlarin da yapilan gahgmalarin ve tinclciligin ruhuna uygun olmasi daha huzh, daha ekonomik ve daha giivenilir tdncllerin agilmasina olanak verecektir, Tam bu sayslanlara ek olarak tiinelcilik ve NATM bazinda tine! ile ilgili personclin egitimi de Snem kazanmalidir. 5. Kaynakga 1. Golser, J., Controversial Views on NATM, Felsbau, 2/96, April - 1996, s, 69-75 2. Sauer, G., NATM in Soft Ground, World Tunnelling. Volume : 3, No. 6, November - 1990, s. 431 - 437 3. HSE, Safety of New Austrian Tunnelling Method (NATM) Tunnels, HSE Books, Great Britain, 1996 4. Rabcewicz, L.v., The New Austrian Tunnelling Mcthod, Watcr Power, November/ December - 1964 ; January-1965 5. Sauer, G., Dr G Sauer Design & Consulting Company Brochure, 1997, s, 41 - 45 6. Brown, E.T., Putting the NATM into Perspective, Tunnels & Tunnelling, Summer - 1990, Special Issue, s. 9 - 13 7, Lahner, L., Geologische Untersuchungen an der Ostflanke des mittleren Amanos (SE - Tirkei), Geotektonische Forschungen, Juli - 1972, s, 65 - 97 8. ONORMB 2203, 1.Oktober.1994 63