Professional Documents
Culture Documents
MUNDAKAKO
ARRANTZALEEN
HIZTEGIA
ISBN: 84-86967-76-7
Lege-gordailua: BI-2077-96
AURKIBIDEA
Hitzaurrea ........................................................................................................ 7
Sarrera .............................................................................................................. 9
Hiztegia .............................................................................................................. 25
HITZAURREA
«Hasiak egina dirudi eta eginak urregorria» dio herriko esaera zahar batek.
Zeberio haraneko euskararen azterketa etno-linguistikoa-z eman nion hasiera herri
euskara biziaren jasoketa eta bere azterketari etno-linguistikako proiektu bat sortuz
Deustuko Unibertsitatean. Oraingo honetan, Mundaka eta Bermeora goaz. Eneko
Barrutiak atzerik hara jarraitu dio nire neure tesiari Mundakan eta Bermeon
kokatuz bere ikerketa. Hasiera batean, eremu zabalago bat hartzea zen gure bion
asmoa baina azkenean, lexikoarekin nahikoa eta lar izan dugu.
Eneko Barrutiak, faro argitsu bat izitu digu Izaron itsas ertzeko beste edozein
herriri argi egiteko. Mundaka eta Bermeoko lexikoa batu den bezala, beste itsas-
herrietakoa ere egingo balitz, zehaztasun eta emankortasun bidean, a zelango
altxorra lortuko genukeen euskararen etorkizunerako! Eneko Barrutiak
arrantzaleen herri-jakituriaz izitu egin digu faroa. Orain argi horri begiratzea baino
ez daukagu eta euskal-faroz bete gure itsas-ertz guztia. «Verba volant, scripta
manent», jaso ditzagun herriaren edertasunak berandu baino lehen!
1995-XII-4
SARRERA
“Zergatik Bermeo eta Mundaka elkarrekin agertu?” izan liteke baten baten
galdera. Elkarrengandik hain hurbil bizi diren herri bizkaitar bi hauek hartu-eman
ugari izan dituzte betirik. Mundakako arrantzaleen euskaran Bermeokoaren
eraginak ikus daitezke. Bestetik, eta eraginez gain, bien arteko distantzia edo alde
linguistikoa nahikoa txikia da benetan, bakoitzak dituen ezaugarri eta
berezitasunak ukatu gabe.
Neure iritziz gai hau ondoen eta gehien toponimiaren aldetik ikertu da, baita
etnografiaren aldetik ere, baina linguistika edo hiztegia bigarren maila batean
utziz. Ez da, beraz, nahikoa aztertua izan eta oraindik ere zati baterako beharra
badaukagu geure begira.
Beste alde batetik Mundakako herria, eta batez ere Bermeokoa, beste portuen
aldean askoz gehiago aztertu direla esango nuke. Mundakako euskara aztertu
dutenak eta neure beharrean berbak dokumentatzeko agertuko ditudanak Azkue eta
Jon Kortazar izan dira. Lehenengoak lexiko orokorra ikertu zuen eta bigarrenak
toponimia.
10 ____________________________________________________________________________
Bermeon, berriz, ikerketa eta etnografi behar gehiago burutu dira. Beldur naiz
guztiak ez ditudan aipatuko baina Andoni Anasagasti, Juan Apraiz, Aingeru Astui,
Begoña Bilbao, Anton Erkoreka, Josu Erkoreka, Gonzalo de Duo, Magdalena de
Duo, Juan Maria Markaida, Anton Perez, Joseba Mikel Ugalde, Jesus Urkidi eta
abarren azterketek dokumentazio iturri aberats eta bikaina eskuratzen digute.
Euren beharraren eta euren herriari dioten maitasunaren lekuko dira.
Esan daiteke linguistikan ez dela egin gai honetan dialektologia lan handirik;
aipagarrienak dira Manuel Alvar-ren Léxico de los marineros peninsulares eta
Xarles Videgainek Atlas Linguistique des Côtes de l’Atlantique lanerako eginiko
galdeketa. Ikusten denez arlo honetan aurrea hartu digute kanpotarrek. Esan behar
Sarrera _____________________________________________________________________ 11
LEKUKOAK
Dimasen euskararen gainean ezer baino lehen ederra eta aberatsa dela esan
behar dut. Orokorrean Mundakakoa dela esan badaiteke ere, badauzka bere
eraginak. Hauek, berak ere hala aitortzen du, gehienak Bermeotik datozkio.
Bermeoko eragina ez datorkio amarengandik, hau gazterik hil zitzaion-eta,
bermeotarrekin batera itsasora ibiltzetik baino. Kontzientzi linguistiko onekoa da
eta badaki ondo bereizten zeintzuk diren Mundakako berbak eta zeintzuk diren
Bermeoren eraginagatik Mundakako erabileran apurka-apurka sartuz joan direnak.
Ondarroatik ere ibilia dugu eta, bere euskaran inolako influentziarik nabaritu
ez dudan arren, badakizki hango euskararen berba eta ezaugarri batzuk.
Badirudi arrantzaleen artean zabaldu dela edo mundakar batzuek jaso dutela
eragin hori eta, alde horretatik, nolabait, Mundakakoa ere izango litzateke.
Kontuan hartzen badugu Bermeotik hurre dagoela, berarekin hartu-eman ugari izan
direla eta Bermeon euskara gehiago egiten izan dela Mundakan baino, normala
dirudi horrelako eraginak edukitzeak.
Linguistikan eta etnografian planteiatzen den arazo nagusi bat lekuko baten
jakintza edo erabileraren orokortasuna da, noraino ailegatzen den tradiziotik
datorrena eta non hasten den esperientzia pertsonaletik eta kanpoko eraginetarik
jaso duena. Neure iritzia da Dimas Mundakako lekuko on bat dela; eraginak
badauzka baina hauek ere arrantzako kulturaren ezaugarritzat har litezke.
2. Alejandro Markaida
– Mar Cantábrico (hamalau urterekin hasi zen eta urte biren bat egin zituen,
hamasei urtera arte-edo. Baporezkoa. 25 toneladakoa izango zen).
– Artxanda (bere aitarekin joan zen hamazazpi urterekin gizon. Baporezkoa,
30 bat toneladakoa. 18 urterako hile batzuk falta zirela gerrara joan zen.
Handik bueltan Artxandan segitu zuen berriro hogeita bi urtera arte-edo).
– Santiago Díaz (aitaren bapora, baporezkoa. Hogeita bat urte zeuzkala patroi
ibili zen. Handik gora patroia izan da beti).
– Virgen de Rosario - Sekismundo (arrastako parejan ibili zen Jijoien. Izenez
ez da ondo gogoratzen, gutxi gora-behera horiek dira. Marinel joan zen eta
bertan Bernardo patroi pasaitarrak irakatsi zion arrastan behar zelan egiten
den eta markak-eta).
– Basarrete - Iradi (Bermeoko parejan patron de kosta enbarkatu zen,
Basarreten. Bertan segundo peskara pasatu zen, kosta ere bai eta peska ere
bai, biak egiten. Urte pare bat-edo egin zituen).
– Luna - Plata (arrastako parejan primero peska ibili zen Luna-n. Urte pare
bat-edo egin zituen).
– Díaz (beretzat egindako baxurako enbarkazioa, berarekin Vigora joan zen
bizitzen. 12 urte egin zituen. Gero Santoñara joan zen enbarkazioarekin,
beste hamabi bat urte egin zituen).
– Padre del Cielo (motor berria egin zuen, baxurakoa. Mercedes Benz
motorduna, hirurehun eta berrogeita hamar zaldikoa. Zazpi urte dauzkala
saldu egin zuen Kanarietara).
– Aita Zerukoa (Laredon erosi zuen handiagoa eta izen hori jarri zion. Bere
azken untzia izan zen, orain hogei bat urte saldu zuen arte).
4. Rafael Mugartegi
Bermeoko kofradian azalpen egoki eta on ugari eman dizkit, asko ikasi dut
beragandik ere. Uste dut 1990ean 79 urte zeuzkala.
5. Leon Arrue
Rafaelekin batera erantzuteko beti prest egoten zen gizon atsegina. 1990ean
71 urte. Arrastan ere ibilikoa denez hainbat berba azaldu dizkit mundu
horretakoak.
7. Juan Oienarte
8. Esteban Zabaleta
9. Bartolo
10. Garro
Bermeoko kofradian egoten zen beste arrantzale atsegin bat. Izena ez dakit
zoritxarrez.
– Sagrada Familia (1943 edo 44an mutil hasitakoa, badiako motortxu bat).
– La Flor (mutil joan zen. Urtebete-edo egin zuen).
– Zabala (gizon joan zen, engrasadore. Soldadutza baino lehenago eta handik
bueltan ere bai).
– Poeta del Mar (bapora izanikoa gero makina sartuta. Ia urtebete).
Sarrera _____________________________________________________________________ 15
Etxean bertan laguntza edukitzeko suertea izan dut, geure aita ere itsasgizona
izanikoa da eta berak eman dizkit makinen azalpen batzuk: eje de cola,
enpaketadura, bonbak, buloia... eta beste, zertzuk diren.
16 ____________________________________________________________________________
2. Alejandro Markaida
5. Antonio Goienetxea
18 ____________________________________________________________________________
6. Luis Olondo
TOPONIMIA - TALASONIMIA
Ez dut uste nire kasu honetan, antzeko beharretan ere berdin oro har,
aukerakoa izan dudanik toponimia ikertzea edo ez; ezinbestekoa izan da eta bera
barik arrantzaleen lexikoaren ikuspegia moztuta geratuko zen edo ez zen izango
hain osoa behintzat. Eman diodan trataera, bestetik, hiztegi arruntarena berarena
izan da gutxi gora-behera.
1. Hiztegiaren muga
Ezin esan, hala ere, gaia agortu dudanik. Beste berba batzuk topa litezke eta
daudenetatik ere batzuk hobeto definitu beharrekoak izango dira. Beraz, liburu hau
denborarekin berrikusi eta aldatu egin beharko da, hiztegi guztiekin gertatzen den
bezalaxe.
2. Aurkezpena
lexema batzuk arlo zehatzik barik lotuko zirela ikusten nuen, gaiaren ezagutza
sakonagoa eskatzen duela ahaztu gabe.
3. Elebitasuna
Nire helburua euskara izan da eta ez erdara, hala ere problema batzuk
planteiatzen dira batzuetan hizkuntza bien erabilerak eta funtzioak gurutzatu egiten
direlako. Dena den, erdarazko esakera batzuk sartzekoak direla iruditu zait: sol y
moscas; calma chicha; sol con barbas, mendebal con aguas... Euskarazko
berbaldian ere ager daitezke horrelakoak.
Ezezko datuak ematea ere beharrezkoa da, berba bat ez badaki hori ere
adierazi behar da eta interesgarria da hori ere. Batzuk herri batean erabiltzen
direnak izango dira eta ez beste batean. Beste batzuetan, berriz, herri batean bertan
lekuko batzuek jakingo dute eta beste batzuek ez; horren arrazoi soziolinguistikoak
edo bestelakoak bila litezke datuak norengandik lortu diren jasoz gero.
TRANSKRIPZIOA
1. Inkestatzailearen transkripzioa
Orain arte honelako lanetan erabili den transkripzio ereduari jarraitu diot.
Oraindik modu desberdinetan ager daitekeen eta zehaztu ez den eredu honi
Sarrera _____________________________________________________________________ 21
Ondo legoke guztion artean erabaki batzuk hartzea edo irizpide batzuk
ematea. Hala ere, horrek ez du esan nahi denok berdin transkribituko genukeenik,
beti egongo baitira pertzepzio desberdinak pertsona edo ikertzaile desberdinen
arabera.
<Dx> sarri erabiltzen izan da ordurik honako transkripzioetan ere eta alde
horretatik ezaguna dugu. Hala ere fonetikoki eta fonologikoki zehazteko dago
oraindino. Hurrerapen moduan badirudi gaurko alfabeto fonetikoa kontuan hartuta
<dx> posizioaren arabera sabaiaurreko frikaria edo afrikatua izan daitekeela,
ahoskabe/ahostuntasuna ere ikusi egin behar litzateke kasuan kasuko.
Erdarazko berba edo testua denean hizkuntza horren ortografia agertuko da.
Transkripzioa egikeran izan dudan arazo handi bat tx eta tz bereiztearena izan
da. Dimasek biak ederto ahozkatzen dituen arren bermeotarren kasuan bereizketa
ez da hain argia. Anton Perezen ustez, adibidez, hots hauek ez lirateke
22 ____________________________________________________________________________
2. Lekukoaren transkripzioa
Uste ez den lekuan ezustekoak har daitezke: iru illabete edo iru illebete-ren
artean duda neukan eta iru llebete eman zuen, i barik.
Laburdura eta ikurrak _________________________________________________________ 23
A
ez, erremolaxe
Dok.: Azkue. «Abantari, remero.»
aberi (B-f-p, M) - aberidxe (B-a, M), abrusko (M) - abruskua (M), abruskue
abéridxek (M) (M)
Def.: iz. (Egon, eduki). “Avería”. Def.: iz. “gobio”. D.: arrain buru handia.
Zit.: aberidxe bákosu / aberidxe daku / ni Entz.: D.: sarritan ikusten da Txorroko-
aberidxegas nau (B-a) / aberidx(e)as puntako putzuan-eta, gozoa jaten.
ba topaten basu enbarkasiñue ekarten Sin.: otzoburuskue
sendun erremorkan / dirue dakoye Dok.: Azkue. «ABRUZKO (B-mu), pece-
orrek, aberidxa badau ba erremorka cillo no comestible de entre peñas.»
pagateko / aberidxe okiñdxu (M)
Lek.: aberidxa a. / Ond.: *aberixa abúx (B-a, M) - abuxe (B-a, M),
(aberixaik) abúxek (B-a) 1.
Def.: iz. “pez plata, pejerrey”, Atherina
aberidxa (L, M); aberidxe (B-p) hepsetus eta Atherina presbyter. B-a:
Def.: ad. “averiarse”. odol bakoa, zuri-zuria da. D.: Sanan-
Ond.: aberixa deren “xula” esaten diote.
Entz.: D.: antzina asko ateratzen izan da
abioi (M) - abioye (M) aonetan, portuetan. Puntal handi bat
Def.: iz. “avión”. Enbarreen artean itsa- ipini zedazo handiekin, mazia bota eta
soaren hondoan lotu ziren gerrako atrapatzen zen saltzeko. Orain bapeztu
hegazkinak ere badaude. egin da. Hori jaten dute Sananderen
asko tabernetan, txikito bat edateko-
a birar (egin) (B-a, M, O); a bidar edo. Kostako arraina da baina beste
(egin) (B-p) abux bat dago kanpokoa, kalakoa, ehun
Def.: ad. D.: sarea enbarkatu arrastan. brazatan-eta atrapatzen da arrastako
Entz.: D.: primeroak segundoari abisa- sareekin. Sananderen prezio ona egiten
tzeko hiru txistu jotzen zituen. zuen. Urrezuria lakoa dauka barrua eta
Zit.: se sarritxen eitxen sendun dxun ba botikak egiteko erabilia da.
Kabargan da Basamendira pásaten Lek.: abotxa a. / Ond.: sisangra - sisangri
siñenien, da, a birar, urandidxe dxote Dok.: Azkue. «ABUS (B-b), aguacío, un
sunin a birar, estau gedxau-te (M) pececillo. Var. de ABOTX.» / Ortuzar.
«Abuxe: Pececillo llamado pejerrey.
aborrota (M); agorrota (B-j) En sentido traslaticio llaman así a los
Def.: ad. D.: motorraren ardatzak-edo chiquillos sin arranque.» / Anasagasti.
heltzen dionean, trabatzen denean. «Abuse, Argentina sphyraena, Pez
Zit.: aborrota eiñdxe (M) plata. Abuse, Atherina boyeri, Pege -
Rey.» / Anton Perez. «abux (abuxé) =
abosa (B-a, M) (Atherina presbyter). G. pejerrey,
Def.: ad. “abozar”. aguacioso, abichón. F. mochon, prêtre.
Zit.: káblie abosateko esaten da katie (B- I. atherine, smelt. Arrain izen hau
a) / lísto dau! Abosata dau! (M) adore gitxiko pertsonea izendatzeko
ere erabiltzen da.»
ábra (M) - ábrie (M), abrak (M)
Def.: iz. Geo. “abra”. abúx (B, M) - abuxe (B, M) 2.
Oha.: normalean toponimo moduan era- Def.: adj. odolik ez daukan pertsona,
biltzen da Bilbokoari deitzeko. lotua. Hotzakilari ere esaten zaio.
Zit.: da personi dana lotue, “txo! Abuxe
abrasadera (M) - abrasaderie (B-a, M), sara su txo” / txo! Abuxe aix i txo! Ori
abrasaderak (B-a) esaten da amen be, txo! Abuxe aix ela?
Def.: iz. “abrazadera”. D.: txikota-edo / odol baku sara txo!, abuxen antza
tenkatzen duena. dakosu (M)
agín
_________________________________________________________________________________
29
adár (M) - adárrak (B-a, M) ñek ondo agarraten tzola (B-a) / atunek
Def.: iz. “antenas de las gambas” agarrakeran (B-j) / arrañek agarraten
galderaren erantzuna. dauenien, au itxen da, baja, txoridxe /
sarritxen ba, e! agarra da(u) bat arrañe,
adúr (B-a, M) - adurre (B-a-j, M) non agarra dau? ta ubillien / esko-apai-
Def.: iz. “baba del pescado, mucosidad de dxue bota, da agarrate banin ba, gora /
la anguila...”. atunetan e, arrañek agarrate banin: Je-
Zit.: ño! Onek arrañek adurre dako (B-j) / sus! / luletan on da agarraten dau orrek
abe ser dako adurre ba?! / abe onek / alardakue oten da bótata, arrañek
adur asko dako! (B-a) / bokartape bai agarra arte / kórtxue da ba, markaten
adurre omoten dau (M) dauena arrañek agarraten dauenien
Sin.: arroka, babie (M)
Ond.: moku a. Lek.: eldu
Dok.: Azkue. «ADUR: 1º (Bc), baba.»
agarra (M) 2.
a ello (B-j, M, O) Def.: ad. arrastako sareak-eta hondoan
Def.: adb. (Ibili). Arrain baten bila edo trabatzea.
zeredozertan ibili beren beregi, ez bide Zit.: trábu da ondun agarraten dauenien /
batez. onduri agarra tz(agu) da páñu galdu du
Zit.: ya a ello ibiltxen di esponjatan / / an apurtu eitxe san apaidxue, ondun
olako enbarkasiñuk ixeten sin ba agarrata ta apurtu (M)
lebatzetan ibiltxe sinak, lebatzetan a
ello / arrastan ibil giñenin a ello agarrada (M) - agarradie (M) 1.
dxuten giñen e gaues marraixotan (M) Def.: iz. atunek edo arrainek heltzea.
Zit.: agarrada ona okiñdxu, asko atrapa
a elloko (M) - a ellokue (B-a-m, M) basus, agarrada ona edo esta ixen
Def.: adj. aproposkoa. grano bi edo iru agarra dauinak (M)
Zit.: au a elloku da [artxa ateratzeko
haria] (B-a) / oten sin a elloko otzara- agarrada (B-j, M) - agarradie (B-j, M)
txuek (M) 2.
Def.: iz. Mek. “agarrotamiento”. B-j:
aforra (M) alkondarak (kamixie) eta pistoiak aga-
Def.: ad. D.: bela batu. Erria bela eta rratu, heldu. B-m: pistoiak alkondaran
gero, batu. agarratzea.
Dok.: Astui. «Recoger la vela: BATU; Zit.: agarradi okiñdxu (B-j) / agarradi
AFORRA» (I7-191) okiñdxau motorrak (M)
Oha.: cf. aborrota
*afrontoko manda - afrontoko mandie
(B-j) agarrakera (M)
Def.: iz. “barlovento”. Def.: iz. heltzea.
Zit.: afrontoko mandati saus / afrontoko Zit.: agarrakera gogorra okitxen dau
mandi dako artunde (B-j) [zimarroiak] (M)
Sin.: aixeko mandie
agín (M) - agiñe (M) 1.
afrontosu dator (M) Def.: iz. ankilaren “beso” bat.
Def.: e. D.: eguraldia gogor dator.
Dok.: Azkue. «Afrontu (B-l-mu-tx, ...), agín (B-a, M) - agiñe (B-a-f, M) 2.
intemperie.» Def.: iz. botaberari eustekoa, posizio bi
edukitzen zituen lehen botabera gora-
agarra (B-a-j, M) 1. go edo beherago joateko. B-a: babo-
Def.: ad. arrainak heldu amuari. rrekoa nahiz estiborrekoa.
Zit.: Jesus! diño, agarra tzo atunek / e! Oha.: beharbada Alejandrok atunetako
agarra dost! / kaseru gu dau esan, arra- agiñe ere lexikalizatuta erabiltzen du.
aginsorrotz
_________________________________________________________________________________
30
kostadutik jotzen duena. B-a: estibo- aixerriko eske (M) - aixerrikun eskie
rretik nahiz baborretik jotzen duenean (M)
haizeak. Def.: iz. D.: klaru dagoenean eta gauez
izarrak kinu-kinuka daudenean. Baro-
aixé (B-a, M) - aixie (B-a-m, M) 2. metroa beherantz badoa haizerrikoaren
Def.: iz. “aire”. eskea da, haizerrikoa ekarriko du.
Zit.: konpresoratie, e motorretan aixi
artze-, aixi kargateko / bonbonak eta aixetik (B-j, M)
arek aix(i)s kargata okitxe bin beti / Def.: adb. (Ibili). Ondo (irabazten..). B-j:
aregas kargate bin e, aixie. Arek e fá- eratara dabilela, arraina jo duela...
llaten batzun ba, aixi be akaba / mange- Zit.: májo dabil ori aixétik (B-j)
rie e sartziko aixie [“manguerote”
erdaraz?] / aixin bonbónak (M) aixetza (M) - aixetzie (B-p, M)
Def.: iz. “vendaval”. D.: haize asko da-
aixebe (B-a, M) - aixebie (B-a-r, M) goenean, itsasoan ere bai eta herrian
Def.: iz. D.: “sotavento”. B-a: ere bai.
“resguardo”. Zit.: abe Marie! No! Aixetzi badxaupa!
Ant.: aixeko mandie (B-p) / ya! Au dok aixetzi dauena! (M)
Lek.: aixebia a. / Ond.: axebi a.
Dok.: Azkue. «Aizebe (B, G), sotaven- akula (L, M, O), akule (B-a) - akulie
to.» / Astui. «Caída de popa: AIZEBIE. (B-a, M), akulek (B)
Sotavento: AIZEBIE» (I7-191) Def.: iz. “aguja”, Belone belone.
Entz.: B-a: gustu zantarra dauka eta ez da
*aixeko manda - aixeko mandie (B-a-j, jaten. B-r: ez du balio jateko. D.: He-
M) zur berdea dauka eta ilunetan argia
Def.: iz. “barlovento”. Haizeak jotzen legez egiten du. Usain gogorra dauka
duen manda. eta orain jan ere ez akula. Kostako
Zit.: aixeko mandi dako artunde (B-j) arraina da baina kanpoan ere atrapa-
Sin.: afrontoko mandie / Ant.: aixebie tzen da. Kostan kazan atrapatzen dira,
Dok.: Urkidi-Apraiz. «barlovento (aizeko lumarekin edo horrela. Antzina gerra-
manda)» (B1-160) / Astui. «Barlo- bueltan jaten genuen. Legatzetako
vento: AIZEKO MANDIE» (I7-191) karnadatako ere erabiltzen zen, sardi-
narik edo antxobarik egoten ez zenean,
aixeko mandak (artun) (M) hori eta txibia ipintzen zen amuan.
Def.: ad. eskapatu, alde egin. Elantxoben akula-sareak egoten ziren.
Akula-zopa egiten zuten Elantxoben eta
aixera (B-a-r, M), aixeraka (B-o, M) esakera modura esaten zuten akula ona
Def.: adb. (Joan, eduki). D.: haizearen dela andre gazteari bularra ekartzeko.
barrura. Lek.: akula - akulia / Ond.: akula - akuli
Zit.: ori latiñe da, ori de ba- bárkue aixera Dok.: Azkue. «AKULA (B, G), aguja,
okitxeko (B-a) cierto pez.» / Anasagasti. «Akulie,
Ond.: axeaka Scombedesocidue saurus, Paparda,
Aguja.» / Anton Perez. «akule (akulie)
aixerriko (B-a, M) - aixerrikue (B-a-j- = (Belone belone). G. aguja. F. orphie.
r, M) I. garfish.»
Def.: iz. hegoako haizea.
Entz.: B-r: Labe Garaietako sua ikusten akula bidegarde (M) - akula bidegar-
zenean itsasotik hurrengo egunean hai- die (M), akula bidegardiek (M);
zerrikoa seguru. akule bidegarde (B) - akule bide-
Zit.: aixerriko antza deu (B-a) gardie (B-f)
Sin.: éguko aixie Def.: iz. “pez espada”, Xiphias gladius.
Julianentzat ez da “pez espada”, badian,
aixerriko sero. Ik. sero
alá
_________________________________________________________________________________
34
atuneroek listaue, guk beti deitu diogu algateko (B-a) - algatekue (M)
albokerie. 2. Frufrunak irudiak Def.: adj. eskasa.
ikuskeran “bacoreta”, Euthynnus Zit.: éstauela márkaten ondo, algateko
alleteratus arrainari eman zion izena. aparatutisela (B-a) / parrotxen e tama-
Lek.: *albokera - albokeria / Ond.: ñokue edo, asitxuau ixeten da, baye
albakori a. da, algateku dxateko [latxa] / bokar
Oha.: erdarazko arrainen gidetan albacora baltza da... e, e esta- arrain algateku da
Thunnus alalunga-ri ematen zaion baye esta oten askorik ori / da aurten-
izena da, atuna, “bonito del norte”. go udi ba algateku ixan da, igual aun-
Dok.: Azkue. «Albokera 2º (B-l), txe urridxe ixengo da obie / da barko
albacora (santu), bonito, pez achatado, bat e, algatekue / Mundekan e erderas
muy sabroso, no muy fuerte ni tan kostan iñon baiño gedxau eitxe san
tempranero como el EGA-LABUR.» / atxiñe. Erderi algatekue, algateku baye
Anasagasti. «Albakorie, Alistaue, erderas eitxe san / da, neguen-da kála-
Katsuwonus pelamis, Listado.» rako dxuten sinien, ba egualdi algate-
kue esta ta ordun ixaten san farol
aldada (B-a, M) - aldadie (B-a, M) berdie dudán (M)
Def.: iz. arrantzan leku batetik beste Oha.: erdarazko “al garete”-tik dator.
batera joan.
Zit.: e! Korrontak e atara gaitxus ba, algatian (M), algatien (B-a, M)
lesterau, oesterau, edo égurau, edo Def.: adb. D.: “al garete”, trabes. Arrain
nórterau, aldadi ein bi du lengo lekora gutxi edo txarto dabilenagatik ere
/ ño! Orrék e bígarren aldadi darue-do, esaten da.
aldada asko eitxen dau orrek-edo (B-a) Zit.: ori enbarkasiñu algatin dabil [=
Lek.: *aldara - aldaria / Ond.: aldara - gutxi atrapatzen] / ori patroye algaretin
aldari dabil / da érderas algatien, geuk auntxe
eitxen dun moduen, algatien [txarto]
aldadaka (M) (M)
Def.: adb. (Ibili). D.: leku batetik bestera Oha.: algaretien edo algatien esaten zuen
ibiltzea. galdetu nionean Dimasi, lehenengoa
Ond.: aldaraka erdararantz doala erantzun zidan.
Ond.: algarete, algaretin
aleta (M) - aletie (B-j, M), átzeko aletie
(B-j), alétak (B-j, M) áli (B, M), ali-ali (M)
Def.: iz. “aleta”? Enbarkazioaren atzeko Def.: adj. arrain gutxi ateratzen duen
mandak, atzeko mandan aurrean amula patroia.
izango litzatekeenaren parekoa. Zit.: ori bapora ali dok (B) / gure patroye
Zit.: átzeko aletie apurtu dxasku / da áli da / txo! Ori ali-ali dok! (M)
selan dutzu enbarkasiñu? ba ondo du, Sin.: balbie, aliadue, busgorridxe
átzeko aletatik ba ondo due.. (B-j) /
aletati gues (M) aliado (B-a, M) - aliadue (B-Garro, M)
Def.: adj. arrain gutxi ateratzen duen
BABORREKO ALETIE a. (B-j, M) patroia.
Sin.: ali-ali, balbie, busgorridxe
ESTIBORREKO ALETIE a. (B-j, M) Lek.: ganorabako patroya a. / Ond.: ez,
Zit.: estiborreko aletatik, datost aixie (B-j) makala a.
egoten diren biberoak, fondiata edo arraina. D.: bixiguaren antzeko arrai-
moilaren kontran-eta ipinita. B-x: na, bere kolorea dauka. Arraia bakoa.
txibiak ipintzeko kaxa bat. B-l: uretan Entz.: D.: udan atrapatzen da alluet txiki-
dagoena, egurrezkoa zuloekin, txibia- txua hemen, gero urriaren bueltan,
edo bizirik edukitzeko. azaroan, abenduan eta negu bueltan
Zit.: txibidxi botaten gus aljibara (M) alluet handiagoa atrapatzen da aparioe-
Sin.: txibidxa-kajak kin.
Oha.: cf. sanbonbo Dok.: Anasagasti. «Allueta, Pagellus
Dok.: Astui. «Vivero: BIBERUE; acarne, Aligote.» / Anton Perez.
ARKIBIE» (I7-191) «alluet (allueta) = (Pagellus acarne). G.
aligote. F. pageot. I. axillary bream.»
alkauete (M) - alkauetie (B-j, M), aixe
alkauetie (M), aixe alkauetiek (M) almanake (B-a, M) - almanakie (B-j,
Def.: iz. Dimasen azalpenaren arabera M)
benetan egingo duen haizearen Def.: iz. “almanaque”.
aurretik ibiltzen diren haizetxuak dira, Entz.: B-j: urtean-urtean erosi behar izan
kasu baterako mendebala emanda duzu almanakea, eguzkiaren gauzak
suesteko haizetxua dagoenean, “vientos jakiteko.
variables”. B-j: borraska iragartzen
duen hegoako haizea. Normalean hai- almandraba (M) - almandrabie (M)
zea hegoatik hasten da gogorra denean. Def.: iz. “almadraba”. D.: labirinto baten
Zit.: amen dator alkauetie! (B-j) moduko artea. Cadizeko golkoan
egoten zen zimarroiak atrapatzeko.
alkitran (M) - alkitrana (B-j)
Def.: iz. “alquitrán”. aloja (B-j, M) - alojie (B-j, M), alójak
Entz.: B-j: lehen estopa tarteetara-eta (B-a-j)
botatzen zen. Def.: iz. D.: atabela baino upela handia-
Sin.: breye goa, zortzi arroaren bat antxoba sar-
tzen zen.
alkondara (M) - alkondarie (M) Entz.: B-j: arbiak edukitzen ziren. Hogei-
Def.: iz. “camisa”. ta hamabost, hogeita hamazazpi aloja
Sin.: mariñerie edukitzen dituzu negu guztirako. Bixi-
Dok.: Azkue. «ALKANDORA (B, G), gutakoa eta papardotakoa.
camisa de hombre.»
a lo muerto (M)
allega (B-a, M) Def.: adb. D.: lepoz uger egitea.
Def.: ad. “llegar”. Ailegatu, heldu.
Zit.: da aren parajera allegaten sarenien alta y baja (M) - alta y bajie (M)
aregas e norte-, norte-sur, andik gora Def.: iz. Mek. D.: pistoi biko baporezko
dau arridxe, andik gora dau arridxe makina izaten zen, áltakue eta
allega arte, allega arte Lagako baixie, bájakue.
Lagako baixera allegate sarenien, Oha.: cf. triplie / Sin.: erreblesiblie
andik gora dau arie / triuen, bi daus
biarrien, da batepakarrik artzen dau *alternador - alternadora (M)
arrañe barrure. Allegaten denin erritxi Def.: iz. Mek. “alternador”.
dauena, arraiñe saltzen dxunda dau a,
erritxik allegaten denien, enparejaten altobaixu (M) - altobaixuek (M)
da bestias (M) Def.: iz. itsasoak egiten dituen gora-
beherak, ur handiagoa eta ur txikiagoa
alluet (B, M) - allueta (B-r, M), alluta tartekatuz.
(M)
Def.: iz. “aligote?”. Pagellus familiako altor. Ik. ator
ámo
_________________________________________________________________________________
37
altura (M), alture (B) - alturie (B-a, M) amarra ori txikota bíten! (B-a) / igual
1. ba amarra su búdxera edo móllera (B-
Def.: iz. “pesca de altura”. D.: bokartean j) / bagus aidxenera amarraten /
eta atunetan-eta ibiltzen direnak. mollara amarrata au enbarkasiñue (M)
Zit.: batzuk ote sien ba, dxuten sinak Dok.: Azkue. «AMARRA 3º indet. de
alturara, korréuek / alturako enbarka- AMARRATU, atar.»
siñuek / Asoresera ta dutzus-de, orrek
e di alturakue (M) amarra (M) - amarrie (M)
Def.: iz. “amarra”. Amarratzeko txikota.
altura (M), alture (M) - alturie (B-p, Lek.: amarrak a. / Ond.: amarri a.
M), alturak (M) 2. Dok.: Azkue. «AMARRA 1º (AN, B,
Def.: iz. (Eduki, emon, hartu). “Altura”. BN, G, L, R), ligadura.»
B-a: “altura”.
Zit.: Eako alturen on garies / Vígoko PORTOAMARRA (M) - PORTOAMA-
alturen edo, oesterau badau borraskie RRIE (B-j, M), PORTOAMARRAK
(B-a) / sestanti da alturi artzeko / (B-a-j, M)
alturak eta artzeko / alturak artzeko Def.: iz. D.: aiheneko amarra, portukoa.
eguskidxeas / amar graduko alturi edo Buiara edo moilara ematen direnak. B-
dakonin (or) ya artze sendun / ártzen j: enbarkaziotik buiara ematen den
sunin e, alturie, trasportadoras dxun txikota.
bixu plánora / Dxatan oesteko manda- Zit.: ia prepara portoamarrak! (M)
tik? Baye se alturetan? / se errunbotan
satos edo? Se alturetan saus e-, satos amarradero (M) - amarraderue (M)
edo? / se alturetan gaus edo? / se altu- Def.: iz. “amarradero, bita”.
ran dauen da ori, markaten tzoena da Ez: B-j
sonarra / gaur sondak markaten tzu se
alturetan datorren arrañe / a eitxe su, a amarradore (M) - amarradoriek (M)
apunte, sema brasetan da se alturetan Def.: iz. “amarrador”. Enbarkazioak
da, ori dauen [enbarreak] / da arekas amarratzea lanbide duen gizona.
eitxen sendun artun alturek, áren
alturekas gero pasaten siñen líbrutara / amarrakera (B-a)
an orduen, se alture dakon e, tal Def.: iz. amarrakera, lotzeko modua.
ixarrek, edo planetiek / berak omoten Zit.: enkapille ba segun se sentidotan,
tzules alturie, suk imintxen sendun txikotagas bada e amarrakera bat-eu,
alturie aprosimaue, sestantien da (M) itxen dana ba (B-a)
Oha.: hemen jaso ez diren beste adibide
batzuetan ere agertu da se alturetan, se ámo (B-f-j, M) - ámue (B-a, M), ámuek
alturan behin bakarrik. (B-a-j, M)
Def.: iz. “anzuelo”.
alturan (M); alturen (B-o) Lek.: amo - amua / Ond.: amo - amu
Def.: adb. (Ibili). “En la pesca de altura”. Dok.: Azkue. «AMU, hamu 1º (c),
Zit.: amen Mundekan batelerue da, anzuelo.»
estena, estabillena alturen (M)
AMO-BAKARRA a. (B, M, O)
amante (M) - amantie (M) Def.: iz. D.: legatzetan erabiltzen zen
Def.: iz. “amante”. D.: arrastan amua, pelenka eta berdekia ipintzen
makinilatik roldanara doan alanbra. ziren. Gizon bakoitzak amu bat eduki-
tzen zuen.
amarra (B-a-f-j-p, M, O)
Def.: ad. “amarrar”. ÁMO-BAKARRIEN (B-a, M)
Zit.: oiñ amarraten dues / amarrata gaus / Def.: adb. amu-bakarrean, amu-bakarra-
amarraten gues / aur daus ainbeste rekin.
barko, iru barko amarrata, saltziko /
amodera
_________________________________________________________________________________
38
ankilla (M), ankille (B-r) - ankillie (B- antxoba (B-j, L, M) - antxobia (L, M),
a, M), ankíllak (M) antxobie (B-j, M); antxoga (B-a) -
Def.: iz. (Bota). “Ancla, áncora”. antxogie (B-a)
Zit.: ankilliri imintxen dxako, ankilli Def.: iz. “anchoa, anchova, boquerón”,
amarraten da érpetatik, txikota, érpe- Engraulis encrasicolus.
tatik / ankilli birateko / atunetan da, Sin.: bokarta
botaten dauie, ankillie, atzetik, “ancla Ond.: antxoa - antxoi. Ondarroan antxobi
flotante”, botaten dauie / ankillitarue ere esaten delakoa daukat.
txiliprosta / sarik fonditeko ankillie / Dok.: Azkue. «ANTXOBA (B, G), antxua
ankilliri be gastaña-sépie-s imintxe san (G-don), anchoa (pescado).» / Anasa-
ankilli fondo-moteko / ankillie karrie gasti. «Bokarta, Antxoie; Engraulis
da, e, etzonin aguentaten enbarkasi- encrasicholus, Boquerón, Anchoa.»
ñuri, karri:ndo, esatiles korriten, etzola
agarraten e, onduri ankilliek / fírme antxobatan (B-j, M)
eitxen sunien ankillie (M) Def.: adb. antxobatan, antxobak atra-
Sin.: arrankillie / Oha.: cf. arpiue patzen.
Dok.: Azkue. «Ankilla (B), ancla.» Sin.: bokartien
árrue (B-a, M); árru (B-j); arrue (M) - asál (M) - asala (B, M) 1.
arruie (M) Def.: iz. “superficie del agua”.
Def.: iz. “arroba”. D.: “arroba”, hamai Zit.: ori oten da, e, asalien, beren egue
kilo t’erdi. atata dala [ataloa] / okitxen txus por-
Zit.: amar árruko etxadi iñdxu (B-j) / ogei tzebak orrek e kasu baterako aulako
árru beséu ekar daui ta neskatillek iga- tronko andi bat edo, kaja andi bat edo,
ro dauie buruen (B-a) / se bokart ekar gausa.. gausa andi bat itxasun asalin /
sue? ba, irureun árrue (M) ori otorten da asalien [ezkira gorria] /
gitxi ba gora bera dxakitxen da non
árte (B-a-r, M) - ártie (B-a-f-p, M), egoten den arrañe, da illuntzitan ukusi
ártiek (B-a) be bai asalien da / blankuri da, antxo-
Def.: iz. “arte de pesca”. gie, bokarta, dauenien, asal-ganien oten
da, asal-ganin oten da, sarritxen e,
ARDOREKO ÁRTIE a. (B-j, M) buru-agiridxen / driba-sari be asaleku
Def.: iz. ardorean erabiltzen zena. B-j: da (M)
neure denboran 160 brazakoa. Ond.: *asal
Oha.: ardoreko trañe ere esan daite- Dok.: Azkue. «AZAL 2º superficie (del
keelakoa daukat. agua), superficie de los asuntos.»
astó (M) - astue (B-a, M), astúek (B-a) Inoiz Ondarroakotzat argitaratu diren
Def.: iz. “caballete”. D.: arrastako sareak itargi-arraiña eta atalu ez dira zuze-
eskegitzekoak. B-a: artea eskegitzeko nak neure iritziz.
eta sikatzeko. Dok.: Azkue. «ATALO 3º (B-b), pez-
Ond.: astu a. luna, pez de forma redonda, de una
Dok.: Azkue. «ASTO 2º (c), sostén de sola aleta, se mueve balanceando.» /
andamios.» Anasagasti. «Atalue, Mola mola, Pez
luna.» / Anton Perez. «atalo (atalue) =
asúr (B-a, M) - asurre (B-a, M, O) (Mola mola). G. pez luna. F. poisson
Def.: iz. “espina”. lune. I. sunfish.»
Lek.: asurra a.
Dok.: Azkue. «AZUR (Bc) 1º hueso.» atara (B-a-o, M)
Def.: ad. “capturar”.
ERDIKO ASURRE a. (B-j, M) Zit.: sarditi da, amen portutan ataraten
Def.: iz. arrainaren erdiko hezurra, hezur dana / “congrio rosado”, emen Bermion
nagusia. esta ataraten (B-a) / arrastan ataraten
da ori (B-o) / bokart asko atara du /
áta (M) - átie (M) tximinoitxen gusenin be beti ataraten
Def.: iz. D.: itsasoko txoria. du / oiñ ataraten dauen karraspidxue, e
Entz.: D.: norteko haize hotzak datoze- sarikas ataraten dauie / atxiñe ibiltxe
nean neguan etortzen dira hona Mun- san, antxobi ataraten ixurdias / arri-
dakako badira eta errekara. Ez dakit aritan ba ataraten sendun e brekie edo
jaten diren, inoiz atrapatu ere ez. tximinoye / len ataraten gendun leba-
Dok.: Azkue. «ATA 1º (B, G), ganso.» tza ondo / pelajikas ataraten dauie,
frantzesak, atrapaten daui antxobie /
atabel (M) - atabela (M) atxiñe amen sardiñi ataraten san / pes
Def.: iz. D.: aloja baino upela txikiagoa, espadi nois ataraten da ba? / besegue
aloja erdi ingurukoa. atarateko, atxiñe, atxiñe, usaten san
Ez: B-a bokarta / alaerriun ataraten basendun
iru papardo, bat kentzen tzun baporak /
atalo (B-a, M) - atalua (M), atalue (B-a, barkukadak ataraten gendun e bakala-
M) dillie / papardu beti ataraten da, asa-
Def.: iz. “pez luna”, Mola mola. lien / aixarrak ataraten die ba basatan /
Entz.: D.: azalean hegoa aterata dela ego- áukakas atarate sien, esaten sana
ten denean plin, plan, orduan esaten arrañe bedardxalie / au arrañe, ataraten
dugu lo dagoela. Eguraldi bareak gendun arrastan / lebas rosaue esta
daudenean eta haize barik bost edo sei ataraten amen / brekak atara gendusen
ikusten dira era batera. Ataloak aidean e sortzi edo / oiñ e fasil ataraten tzu
saltatzen duenean eguraldi ona egoten sardiñi ta bokarta be / luletan da
da eta esakera dago hiru bider salta- gabiltzasela ataraten du au (M)
tzen duena euskalduna dela. Hemen ez Dok.: Azkue. «ATARA (Bc), sacar,
da jaten, Ondarroan, berriz, lepotik extraer.»
zabaltzen da eta barruko haragi zuri-
zuria gatz askorekin egosten da, orritu, até (B-a, M) - atie (M), atiek (B)
berakatza olioarekin bota eta angulak Def.: iz. “puerta utilizada en la pesca de
legez dago, gozo. B-a: batzuek jan egi- arrastre”.
ten dute baina dena dauka koipea, Ond.: ate - atik
Bermeon ez da jaten. Azalean ibiltzen Dok.: Azkue. «ATE (AN-b, B, G), athe
da lotan-lotan eguzkia eta eguraldi ona (BN-s) 1º puerta.»
dagoenean.
Zit.: lo dau, atalue (M) aterantz (B, M)
Lek.: peixa - peixia / Ond.: pexa - pexi. Def.: adb. D.: kanporantz.
atesa
_________________________________________________________________________________
54
Zit.: ateras gues [= kanpora zoazela] (B-a) Zit.: e áuna atraka ámen dau leku-ta! (B-
Dok.: Azkue. «ATERUTZ (B-l), “hacia a) / atrakate sara su, da besti datortzu-
fuera;” ATERANTZEAN (B-b), “al ir sure estiborreko mandara atrakaten /
hacia fuera.”» / Astui. «Salir hacia la Bermeoko portun atraka gara / atraka
mar, hacia afuera: ATERANTZ; mollara / atraka eskillarara saltateko /
ATARANTZ; ATEKO MANDA- estiborres atrakako gara (M)
RANTZ» (I7-191) Dok.: Azkue. «ATRAKA (G). (V.
Atreka.). ATREKA (Bc, G-mot), atra-
atesa (B-a-j, M, O) car (una lancha). Es voz extraña, como
Def.: ad. (Tertzak, txikota). “Tesar, muchas otras de nuestros pescadores.»
atesar, tensar”. Tertzakatik esaten de-
nean hauek libratzea esan nahi du, atrapa (B-a-f-j-l-r, L, M, O)
tertzak luzatu eta dauzkaten bihurrak Def.: ad. “capturar”.
kendu, gero prest uzten dira hurrengo Zit.: mundekarrak atun gitxi atrapa dauie
egunerako euren zotzetan sartuta-eta. / oiñ eskirek atrapaten dauie, bay gitxi
Zit.: txikota atesaten su esta? (M) e? (B-r) / or asko atrapa du arrañe guk
Dok.: Azkue. «ATEZA, atezau (B-l-ond), (B-f) / iñoix e atrapa du se-sango tzu-
estirar una cuerda.» pa, ba amar metroku ta bai (M)
Dok.: Azkue. «ATRAPA (B), arrebatar,
atesu (M) coger.»
Def.: adb. “teso”.
Zit.: latá da, ee atesu, latá... atesu dxota atrás (B-j, M)
(M) Def.: ex. .. “atrás”.
Ond.: ateso Zit.: atrás! [nahiz eta atzera! ere erabil-
tzen den eta azken hau jatorragotzat
atesuen (B-a, M) eduki berak] (B-j) / baporak, okitxe
Def.: adb. (Egon, erria). D.: “teso”. bin, sábli beyen, abante, da sábli
Zit.: txiko bat atesun on biarrien apur bat goidxen, atras / bráso bi, esatiles e brá-
e, bádako sénue, a da tramie / atesun sue kanbidxaten sune sáblias, atrasera-
erriteko gudau esan “teso” erriteko / ko edo abanterako (M)
dau e sarie batunau, esatiles, da semat Ant.: abante
eta sare- esatiles e, atesuau imiñi, dau
e sari atesuau / lau malla sartzen batza- *atras omon (M)
su etzeko, due, sarie atesuau / ori txi- Def.: ad. atras eman, enbarkazioa atze-
kota atesuei dau / ori txikota ate- rantz joateko.
sueidxe dau (M) Zit.: da diñoste se: “atras omon!” Selan
Ant.: manuen omongo tzat atras, enbarrin gane-gane-
Dok.: Azkue. «Atezu (B-l-ond), tirantez, ganin nau-te! (M)
tensión. ATEZUAN DAGO (B-l), está
tirante.» atrasien (B-p, M)
Def.: adb. (Egon, ipini, joan, planta). D.:
atór (M) - atorra (M); altór (B-a) - atzerantz doanean, lema zarratu manda
altorra (B-a) batera eta popadan-popadan plantata
Def.: iz. D.: trainaren pañoa. egon enbarkazioa. Orakan ere ipintzen
Dok.: Astui. «los paños o ALTORRAK» da sarri atrasean.
(B4-106) Zit.: enbarkasiñu dau e atrasien / kápan
be imintxen da sarritxen, enbarkasiñue
atraka (B-a-o, M, O) atrasien, da atrasien plántaten da,
Def.: ad. intr. Estiborretik/estiborres, popadan plantaten da enbarkasiñue /
baborretik/baborres, átzes (D. de iru pitada = atrasin gues (M)
popa). “Atracar”. Ond.: atrasin
atxandel
_________________________________________________________________________________
55
atraskada (M), atraskadatxu (B-j) ba! / txo! Atunburu aix ela? Selan
Def.: iz. atzez ematen den paladatxua. eiñdxok au? (M)
Zit.: atraskadatxu bet émon! (B-j) / emon
atraskadatxu bat e otor barik élixera- atunero (B-a, M) - atunerue (B-a, M),
edo! (M) atuneruek (M)
Def.: iz. “barco atunero”. Atunetan ibil-
atún (B-a-j-r, M) - atune (B-a-f-j-p, M, tzen den enbarkazioa.
O), atúnek (B-a) Sin.: atunsaliek
Def.: iz. “albacora, bonito del norte, atún Lek.: atunerua a. / Ond.: atuneru a.
blanco”, Thunnus alalunga, Germo
alalunga. atuneta (B, M) - atunetie (B-r, M)
Enz. D.: norteko kostera izaten da San Def.: iz. D.: atunaren kostera esatea
Pedroetan hasi eta azarorarte-edo. legez.
Kanarietara eta Azoresera-eta badoaz Zit.: aurtengo atuneti ona ixan da (M)
neguan ere bai. Ond.: atuneti a.
Lek.: egalusia a. / Ond.: atun - atune Dok.: Azkue. «Atuneta (B, ...), atunketa
Dok.: Azkue. «ATUN 1º (c), atún, thon.» (L), pesca del atún.»
/ Anasagasti. «Atune, Thunnus alalun-
ga, Albacora, Atún blanco, Bonito.» / atunetan (B-a-r)
Astui. «bonito del norte (Atune)» (B4- Def.: adb. atunetan, atunetara.
126) / Anton Perez. «atun (atune) =
(Thunnus alalunga). G. atún blanco, atunsale (M) - atunsalie (B-a),
bonito del norte. F. thon blanc, ger- atunsaliek (M)
mon. I. white tuna.» Def.: iz. “barco atunero”. Atunetan
ibiltzen den enbarkazioa.
ATUN ANDIDXE (B-f-j, M) Sin.: atunerue
Def.: iz. D.: hamar kilotik gorako atuna. Lek.: atunsalia a.
B-f: zortzi kilotik gorako atuna. B-j: Dok.: Azkue. «Atunzale (B-l, L, Duv.
hamar kilokoa. ms), pescador de atún.»
(ATUN) BIRIBILLA (M), ATUN *atun sar - atun sarra (M)
BIRIBILLE a. (B-f-j, M) Def.: adj. atun zaharra, asko dakienari eta
Def.: iz. D.: bost kilotik zortzi kilorako azeriari esaten zaio.
atuna. Hamar kilotik gorakoa atun Zit.: txo! Su atun sarra sara (M)
andidxe da. B-f: bost kilo eta erdi, sei Sin.: arrain sarra, simarroye 2.
kilotik gora, zazpi kilo eta zortzi
kiloraino. Gero atun andidxe da. B-j: atxá (B-a-f, M) - atxie (B-f-j), atxak (B-
bost-sei kilokoa. a-f, M); *atx - atxá (B-a, M)
Oha.: cf. tomaterue Def.: iz. “peña”. Haitza.
Dok.: Astui. «bonitos de 4 a 7 kgs. Ond.: atxi a.
(Biribillek)» (B4-126) / Anton Perez. Dok.: Azkue. «ATX 1º (Bc), peña. Var.
«5-6 Kg. ingurukoari atunbíribille.» de AITZ.»
atun biribillales dau (M) atxandel (B-a, M) - atxandela (M),
Def.: e. D.: neska morroskonakatik esaten atxandelak (B-a)
da. Def.: iz. D.: kordelak eskuak ez ebaki-
tzeko atzamarrean ipintzen zen trapua
atunburu (M), - atunburue (M); edo bizikletaren gurpilaren goma. B-a:
atunburo (B-a) - atunburue (B-a) alatzeko atzamarretan ipintzen dira,
Def.: adj. D.: tontoa. ostantzean sokalak eta pitak ebaki
Zit.: txo! Atunburu sara’la? (B-a) / su egiten du eta batzuei maskurra atera.
atunburu aix. Bistan estakopa ser den Entz.: D.: behin atzamarra gogortu arte
atxike
_________________________________________________________________________________
56
áurre (M) - áurrie (B-a-j-r, M), Entz.: D.: kostan atrapatzen da, beti jan
áurreko txikota (M) 2. da hemen. Gutxi atrapatzen da, ez da
Def.: iz. D.: traina botakeran lehenengo izaten masako arraina.
doan txikota, kortxora doana. Hiruro- Sin.: sapaterue?
gei edo laurogei metro edukitzen ditu. Oha.: Dimasek irudiak ikusita behin
Sin.: aurrekidxe Spondyliosoma cantharus au-txikidxe
dela esan zuen, beste behin bera izan
áurreki (M) - áurrekidxe (B-a, M) daitekeela, beste batean beseu-txillue
Def.: iz. traina botakeran lehenengo doan erantzun zuen eta behin ezagutu ere ez
txikota. zuen egin. Kontuan har bedi Dimasek
Sin.: aurrie, aurreko txikota sapaterue ez duela esaten eta hau izan
daitekeela Mundakako berba arrain
áurtzara (M); áurtzera (B-a) hori izendatzeko.
Def.: adb. D.: aurtzola sartuta joatea. Ez: B-p
Zit.: áurtzera gues (B-a)
Dok.: Azkue. «Aurtzaka (Bc, G), navegar autz (M) - autzé (B-j, M)
con viento contrario, a orza u orzan- Def.: iz. D.: mendi-puntetan egoten den
do.» / Astui. «Navegar ciñendo, de zarrazoia, “calima”. Korri handiko
bolina: AURTZA-KA» (I7-191) laino baxuari ere esaten zaio.
Zit.: esto distingiten mendídxek autzé
áurtzol (M) - áurtzola (M) dakoye-ta / autxé dakoye mendídxek
Def.: iz. “orza”. D.: belan zoazenean (B-j)
barrutik uretara ateratzen den zer bat Oha.: Julianena zintan tx modura
enbarkazioa haizera eroateko hobeto. entzuten da gehiago beharbada.
Dok.: Azkue. «AURTZA (B-b-l, G),
aurtzol (B-b), orza, cierta tabla que se
B
cuelga del costado de la lancha para
navegar de bolina.» / Urkidi-Apraiz.
«orza (aurtzola edo ortzola)» (B1-162)
/ Astui. «Orza: AURTZOLA; OR-
TZOLA» (I7-191) babá (M) - babie (B-a, M)
Def.: iz. arrain batzuek botatzen duten
ausí (B-a, M) adurra. D.: antxoba atrapatu, enbarkatu
Def.: ad. olatuak errementatu. Zentzu barrura eta bitsa legez ematen zuen.
gehiagotan ere erabiltzen da, sareak Zit.: arrañek omoten dauen babie (M)
hautsi e.a. Sin.: adurre, arroka
Zit.: a itxosue garbi dator bay gero dator-
bitzetan asten da, áusten danien / Mun- babór (M) - baborra (B-j-o-r)
dekan estator itxosu da gero plaidxen Def.: iz. “babor”.
ba ausí? / arridxen estaui itxen, biar.
Arridxe daue lekuen ba sarie ba ausi babor-estibor (B-a-j, M), babor da
itxen dalakon (B-a) / Artxikoten aus- estibor (B-a), babor-estiborrien (M),
ten dator (M) babor-estiborretan (M)
Sin.: errementa Def.: adb. “a babor y a estribor”.
Zit.: da gero, babor-estibor, merkantita-
ausiliar. Ik. motor ausiliarra ruye ori / bárkue korrikeran, ba bakixu
ure eitxen deu erdi-bi, da ataten dau
au-txiki (M) - au-txikidxe (M) bitzé, ba aulan, babor-estibor / babor
Def.: iz. Spondyliosoma cantharus? D.: da estibor dausenak, korremuseties (B-
muxarraren antzeko arraina baina a) / babor-estibor okitxe-san dau ba
kolore gorristagoa dauka, aho txikia eskillarak idxeteko (B-j) / berrela dau,
dauka. guardakola baiño átzerautxuau, babor-
babor-estibor
_________________________________________________________________________________
58
bagá (M) - bagie (M) bajura (M), bajure (B) - bajurie (B-a,
Def.: iz. D.: itsasoaren, olatuaren lepoa. M)
Zit.: baga andidxe dau (M) Def.: iz. “bajura”. D.: hauek txikiak, kos-
Ez: B-a tan ibiltzen direnak legatzetan-eta.
Dok.: Azkue. «BAGA 2º (B, G, Liz.), ola Ond.: bajuri a.
profunda.»
bajuran (M); bajuren (B-a-j-p)
bágo (B-a, M) - báguek (B-a-p, M) Def.: adb. “en la pesca de bajura”.
Def.: iz. “bao”. D.: “baus”. Kubertaren Entz.: B-a: atuna, bixigua, legatza, angi-
azpian doaz, armasoyek dira kostadu- ra, txitxarroak eta gauza horiek atera-
koak eta kubertapekoak baguek. tzen dira.
Entz.: B-a: haritzezkoak izaten dira. Zit.: patroi ibilldxe lelau bajuren (B-a) /
lelau bajuren ibil nai (B-p)
baidá (M) - baidie (M)
Def.: iz. Geo. “bahía”. báka (B, M) - bákie (B-a, M)
Zit.: neu ibil nai, sartun nai itxosora, Def.: iz. “baca, embarcación de arrastre”.
amairu urteas, idxe amalau urtegas, Entz.: D.: lehen bakek albotik eta atzetik
baidera, erramutan (B-r) egiten zuten behar, arraina enbarkatu
Ber.: *baide (baidera) baborretik. Ateekin egiten du behar.
Sin.: badidxe Lek.: bakia a. / Ond.: baki a.
Dok.: Azkue. «BAIDA (B-b), bahía.»
bála (M) - bálak (M) 1.
baidako (M) - baidakue (M); *baideko Def.: iz. “fardo, bala”.
- baidekue (B-l) Sin.: farduek
Def.: iz. D.: lehengo mustur biko batela,
jatarraintan ibiltzekoa. bala (M) - bálie (M), balak (M) 2.
Entz.: D.: baidara joaten ziren sardinatan. Def.: iz. D.: ardora hobeto ikusteko txi-
Dok.: Astui. «Lancha sardinera: BAIDE- kotarekin amarratuta aurretik botatzen
KUE» (I7-190) zen harria.
Ond.: sanbollu a.
ballena
_________________________________________________________________________________
59
tu, bertan plegá / ondu dxo ta bertan kabratan edo tximinoitan edo brekatan,
plánto, apaidxo gustidxe basatu (M) kalara ez dabilena.
BIRE BEYEK! (M), DXO BEYEK! (M) urrian, azaroan, hor ateratzen da. Egu-
Def.: ex. biratzeko agindua, brageroa doa raldi zantarrak hasten direnean, itsa-
geroago estuago eta kankamoak dakar- soa-eta, bapeztu egiten da. B-f: Ermun
tza gora. gutxi atrapatzen da, bat ere ez, baina
Oha.: D.: antzina esaten zen. kanporago, bertan norterago eta hogei-
ta hamar - hogeita hamabost brazatan
bedár (M) - bedarra (B-a-j, M) atrapatzen da hori. Hasi kabutik eta
Def.: iz. “alga, verdín..”. Andinoraino atrapatzen da eta behera-
Zit.: e! Sutano tangonilloko apaidxu ala go ere bai, Santurtzin eta Castron ere
bedarra dakotzu-te (B-j) / emoten dxa- bai.
kona aspidxen bedarra es eitxeko (M) Oha.: cf. potxie, tximinoye. Neure iritziz
Dok.: Azkue. «BEDAR 1º (Bc), hierba.» potxie eta begiandidxe desberdinak
dira.
bedardxale (B-a, M) - bedardxalie (B- Dok.: Anton Perez. «tximiñoi begihándije
a-f), bedardxaliek (M) = (Ommastrepes sagittatus). G. pota.
Def.: iz. “salema”, Sarpa salpa. Leonen F. calmar. I. flying squid.»
anaiak erdaraz “zalema” dela esan zi-
dan behin. D.: bogaren koloreko arrain bekereka (B-a) - bekerekie (B-a),
handia, bixiguaren gainakoa edo han- bekerekak (B-a)
diagoa. Def.: iz. “cordero”. Itsasoan bitsa dagoe-
Entz.: D.: lehen asko egoten zen, orain nean, zuri dagoenean.
agertu ere gutxi egiten da. Gerra-den- Zit.: bekereka asko deu (B-a)
boran asko jaten zen, kainaberekin eta Sin.: ardidxe, korderue
belarrarekin atrapatzen zen moila
atzean eta horietan. B-r: jaten baduzu béla (B-a-j, M) - bélie (B-a-j, M)
belar usaina dauka. B-f: galdu egin zen Def.: iz. “vela”.
arrain hau ere Bermeon. Entz.: D.: ondo sikatu eta gero zakuetan
Sin.: sabaidxe Dimasentzat gordetzen ziren, otzaretan ez. Gure
Oha.: Blume argitaletxeko liburuak ez sasoian gutxi erabili da bela.
dakar erdarazko izenik (hemen ezagu- Lek.: bela - belia / Ond.: bela - beli, belak
tu zuen Frufrunak, Dimasek ez), Ome- Dok.: Azkue. «BELA 4º (c), vela de
gakoan agertu ere ez da egiten. buques.» / Astui. «Velas: BELAK»
Ond.: salba - salbi (I7-191)
Dok.: Anton Perez. «bedarjale (bedar-
jalie) = (Sarpa salpa). G. sopa, salema. BÉLA NAGOSIDXE a. (B-a, M)
F. saupe. I. gold lined bream.» Def.: iz. D.: txalupek erabiltzen zuten
bela handiena, aurreko palutik atze-
begí (B-a-j, M) - begidxe (B-a-j, M), rantz.
begídxek (B-a-j) Lek.: bela nagosidxa a.
Def.: iz. (Atara). “Ojo de lazo”. Dok.: Azkue. «NAGOSI (B), NAGUSI
Lek.: begidxa a. (G), vela mayor.»
Dok.: Azkue. «BEGI 7º (B, G), ojo de
lazo.» bela (egin) (B-a, M)
Def.: ad. eskapatu, alde egin, utzi zeozer.
begiandi (M) - begiandidxe (B-a-f, M) Zit.: e orrék béla eiñdxau (B-a) / an eiñ-
Def.: iz. D.: tximinoi normalak baino dxau bela arek / arek ein tzo itxasuri
begi handiagoa dauka eta kolorea ere bela (M)
beste klase batzuk egiten ditu. Zabal- Lek.: ez antza
txuagoa da eta hegoetan biribilagoa.
B-a: tximinoiak baino handiagoak, bélako bárko. Ik. barko
librakoak.
Entz.: D.: jateko bigunagoa da eta saltsan belako enbarkasiño. Ik. enbarkasiño
ipinita arinago egiten da. B-a: irailean,
belamen
_________________________________________________________________________________
66
biéira (M) - bieirie (M) Zit.: bira- ba estiborrera edo bira babo-
Def.: iz. “vieira”. rrera-edo, ori da giñadi emon bátera
Ez: B-j edo béstera / sarratuten denien Monte
Ano, Santoñan, ordun birate su oeste-
bieira-kuma (M) - bieira-kumie (M) rantz / da eitxen dau ba, birakeran,
Def.: iz. D.: bieira txikia. eitxen dau boltzie sarratu, ori da
Entz.: D.: gordinik jaten da gozo. bragerue / da orti du pásata bragerue.
Da biraten da gero makinillakas da /
biela (M) - biélie (B-j-m, M) esixena “Mamala” da, a ixeten san
Def.: iz. Mek. “biela”. makinillakue sarabardu biratekue / da
brageru da, trañien, beyek ekarten
biénto (M) - biéntuek (M) txusena, biraten dena beyek / ba oin
Def.: iz. “vientos”. D.: paluaren trinkak. biradorak berak biraten dau e sarie ta /
e árti biratekue, biradora, biradora da
bigote (B-a, M) - bigotie (B-a, M) au.. Au da jiratoidxu(e) batera nai
Def.: iz. D.: enbarkazioak aurrean bestera, da, birateko onek tirak / da
edukitzen duen pintura. Patentea beste gero arrañe, biraten dauie, onekas
pinturatik bereizten duena, folioaren makinillakas / da due sari ameti bera.
amaieraraino-edo izaten da. Da gero biraten daue auna, da arrañe
Entz.: D.: zuria izaten da normalean. neberara / bira eitxen gendunien, a
Orain bigotea baino sintxie egoten da txakurre, amarra ein bi-xete gendun, se
gehiago. saretik urteten dauen arrañek, listo
Oha.: cf. sintxie, fajie saltateko beti / enkapillateko bítetan
enkapillateko dárue, estrapo bat
billáu (B-o, M) - billaue (B, M) alanbraskue, da a enkapillaten da, da
Def.: iz. “pez angel, angelote”, Squatina gero merkantin biraten da alanbrias,
squatina. bítetara, ori da kalaborta / ankilli
Entz.: D.: lehen atrapatzen zen, amaitu birateko ba, (seiñ)? Makinilli-xengo da
egin da erraza. Ni gaztea naizela geta- ori? / arrastan, arrastan karretela da,
riarrak etortzen ziren bilauak atrapa- biraten dinak, alanbrak / anteoye, da
tzen, “bilau-sareak” edukitzen zituz- birateko makinillias. Ori da arrastako
ten. Atrapatu eta gero buztanetik lotu sarik e birateko, anteoye / e len karre-
eta bizirik edukitzen zituzten, andreek telera, bragerue sartze san, oiñ eskus
eskatzen zutenean atera, azala kendu biraten tzue, kubertara / amen eruten
eta saldu egiten zen. Hemen ere egoten dau makinilla bat, áurri birateko /
ziren bi edo hiru horretara dedikatzen baborreti botaten san arti-ta, estiborre-
zirenak. Arrain gozoa. ko mandan ote san makinilla bat,
Lek.: aingeru - aingerua / Ond.: billau a. tanborragas, “tanborra” deitxuten dxa-
Ez: B-a kon, da ara biraten san, baye oiñ amen
Dok.: Azkue. «BILLAU 4º (B-b-l), sollo, dakotzue da, eskus biraten dauie. Len
pez de cabeza grande, boca ancha, que tanborrera bertara birate san / eskue,
anda casi tocando el fondo.» / Anasa- errie, errie-errie-errie, da ya lotzen
gasti. «Billaue, Squatina squatina, Pez denien, ba “bira-bira!” diñonin patro-
angel.» / Anton Perez. «billau (billaué) yek, asten da ba biraten / enbarrie, da,
= Aingeruguardakue ere esaten zaio. an bira-bira-bira, da diñoste se: “atras
(Squatina squatina). G. angelote. F. omon!” / Erroskerie eitxen sanien,
ange de mer.» urandidxe, an birate sendun / kalak
igual ba ordu bi txa erdigas da irugas
birá (M); biré (B-a-j) da akaba eitxen di ta birá ein bi su (M)
Def.: ad. “virar”. Enbarkazioa edo sareak. Ond.: bira
Sareak-eta direnean gora ekartzea edo Dok.: Azkuek izen moduan badakar.
alatzea esan nahi du.
bíra!
_________________________________________________________________________________
72
bitz (M) - bitzá (L, M), bitzé (B-a-j-r) bitzi galdu barik (M), bitza galdu
Def.: iz. (Atera). “Espuma”, bitsa. Zentzu barik (M)
orokorra dauka, aparra, olarroa eta Def.: adb. (Ibili, egin). Arin, hainbat
bestelakoak bits klaseak dira. B-a: arinen.
“espuma”. Zit.: bitza galdu barik ein bi da ori e? (M)
Zit.: da enbarka barrure ta babi emote
ban, bitzales babi emote ban (antxo- *bixár - bixarra (M, O), bixárrak (M)
bak) / bitzales okitxen dau berak 1.
arrañe / olan bitza dauenien / bigoti da, Def.: iz. D.: kokotxak.
e.. deitxuten tzagu bitza dakonien, Zit.: makallun bixarrak dxan tas [“he co-
bitza dakonien. Da, plantxán, lusetuten mido kokotxas de bacalao” esaldiaren
badau bitzak, señale itxasu dakarrena / itzulpena] (M)
garra = bitze ekarten dauena, bitze- Sin.: kokotxak
bitzeles edo eitxen dauena / apurtuten Lek.: kokotxa a. / Ond.: bixarra, bixarrak
dauenin bitza ataten dauena, a da olo- a.
rrue / aurrien ataten dauen bitze, sáltun
da tzus! bitze ataten dauena, ori da bixár (M) - bixárrak (M) 2.
aparra, bai. Datorrenin barrure “sapa- Def.: iz. bizarrak. D.: mendi bat kikuka
dagoenean, apurtxu bat agertzen dena.
bixera
_________________________________________________________________________________
74
blankura (M) - blankurie (M); blóke (M) - blókie (M); blóka (B-j) -
blankure (B-a, M) - blankurie (B-a- blókie (B-j-m)
j), blankúrek (B-a) Def.: iz. Mek. “bloque”. D.: pistoia eta
Def.: iz. D.: eguraldi ederra eta bare kulata eta dena da blokea. Izatez
dagoenean azal-gainean burua agirian kamisa doana da.
ikusten den bokart multzoa.
Zit.: gero dakosu ba blankurako arrañe, bodega (B, O) - bodegie (B-a, M),
antxobie, blankuren atrapaten dena / se bodegak (B-a)
blankuran e susenien, ukuste su noras Def.: iz. “lonja”. D.: Gaur egun erabiltzen
korriten dauen. Da areri aurri atrapa bi den berba.
tzasu [arrainari] / se tiren gánin plán- Sin.: loidxie, txalupa-etzie
bokartien
_________________________________________________________________________________
75
Ond.: bodega - bodegi, boregi Entz.: D.: hiru hilabete-edo izaten da kos-
Ez: B-l-r. “Bodega” erdaraz dela esan zuen tera. Antzina martiaren lehenengoetan
Rafaelek, loidxie esaten dela euskaraz. hasten zen eta San Joseetarako partilak
egiten ziren. Maiatzaren azkenetararte
bogá (B-a, M, O) - bogie (B-a-f, M), izaten zen, San Pedroetararte.
bogak (B-a) Oha.: izatez Bermeoko berba dela dio
Def.: iz. “boga”, Boops boops. baina sarri erabiltzen du Dimasek.
Entz.: D.: ez da arrain ona (bastue), Sin.: antxobia
trainekin-eta atrapatzen dute. Jaten da. Dok.: Azkue. «BOKART (B, G), anchoa
B-a: haitzetan ateratzen da, neguan. (pez de mar).» / Ortuzar. «Bokarta.
Mamarroak edukitzen dituzte ahoan. Anchoa.» / Anasagasti. «Bokarta,
Jaten txarra da (ordinaidxue). Antxoie; Engraulis encrasicholus;
Lek.: boga / Ond.: bogá - bogi Boquerón, anchoa.» / Anton Perez.
Dok.: Azkue. «BOGA 1º (B-l, G-don), «bokart (bokarta) = (Engraulis
pez blanco de entre peñas.» / Anasa- encrasicholus). G. anchoa, boquerón,
gasti. «Bogie, Boops boops, Boga.» / bocarte. F. anchois. I. anchovy.»
Anton Perez. «boga (bogie) = (Boops
boops). G. boga. F. bogue. I. bogue, BITZETAKO BOKARTA a. (M); BI-
ox-eye.» TZETAKO (M) - BITZETAKUE (M)
Def.: iz. D.: bokart zuriagoa dena.
bogatan (B-a)
Def.: adb. bogatan, bogak atrapatzen. BOKAR BALTZA a. (M)
Def.: iz. D.: alde batetik arrain algateko
bóka (M) - bókie (M) bati esaten zaio, ez da egoten askorik.
Def.: iz. “boca”. D.: arrastako sarearen Bestetik bokart lepo azul ederrari ere
ahoa, beraunetik eta kortxora dagoen esaten zaio, hogeita hamarreko edo
altura. hogeita zortziko arraina.
Sin.: bokanie Ez: B-f
Ond.: *boka - boki
BOKAR GASIDXE a. (B-r, M)
BERAUNEKO BÓKIE a. (M) Def.: iz. bokart gazia. D.: antzina bixigua
Def.: iz. D.: “boca del plomo”. Arrastako ateratzeko erabiltzen zen karnada.
sarekoa. Entz.: D.: urria-azaroan atrapatzen zen
Ond.: beuneko boki a. eta egiten zen gazitu, bokart gaziarekin
Sin.: berauneko bokanie plameatzen ziren tertzak. B-j: papar-
dotakoa da hazitxuagoa bixigutakoa
bokana (M) - bokanie (M) baino, amu hazitxuagoa delako.
Def.: iz. “boca”. Arrastako sarearen ahoa.
Sin.: bokie BOKARTAPAIÑO KONTRAIDXO
GEDXAU DAKOSU SUK (M)
BERAUNEKO BOKANIE a. (M) Def.: e. arerio asko dauzkanari esaten
Def.: iz. “boca del plomo”. zaio, bokartarenak asko dira-eta.
Sin.: berauneko bokie
bokartien (B-a-j, M)
bokarsale (M) - bokarsalie (M) Def.: adb. bokartean, antxobatan, bokar-
Def.: iz. bokartean joaten den taren bila.
enbarkazioa. Zit.: itxosora urten esketero bokartin-da /
bokartin gues (B-a) / kasu baterako bo-
bokárt (B, M) - bokarta (B-a-f-j-r, L, kartin ba iru illebete edo ixeten da kos-
M), bokártak (B-a-j) terie / bokartin pintxe itxe sin elixek
Def.: iz. “anchoa, boquerón, bocarte”, surix / bokartin edo ibil básara ba
Engraulis encrasicolus. desapaidxe / se gure sasoyen, ixurdan
da ibiltxen giñin bokartien (M)
bokilla
_________________________________________________________________________________
76
Sin. eta Ond.: antxobatan meon lehen deitzen izan zaio hondora
Oha.: ohar bedi adibide bakarra dela -tan botatzen izan denari, legatza eta
egiten ez duena: papardotan, beseuten, bixigua ateratzeko.
txilipitxerotan, antxobatan, tximinoi- Entz.: D.: lehen egoten ziren, orain ez
txen, e.a. dakit galerazita daukaten. Horiek
botatzen zituzten kalan, kanpoan,
bokilla (M), *bokille (B) - bokillie (B-j- bixigutan eta legatzetan-eta, eguraldi
m, M) txarrarekin galdu egiten ziren igual.
Def.: iz. Mek. “boquilla”. Hodiena da. Nailonezko sareak izaten ziren eta
Jualianen azalpenetatik hodia zafatze- hondoan galduta lotzen ziren, arraina
ko-edo da. mailatu eta hil egiten zen. Gu ibiltzen
ginen arrastan Sananderetik “la
bolá (M) Marona” izeneko kalan, sare horiek
Def.: ad. D.: azaldu (arraina). hasi zirenean han ere botatzen zituzten
Zit.: arrañe dau bolata / e beseue bolata eta galdu sareak eta arraina galdu egin
dabil / epa! bolata dau (B-j) / arrañe zen.
bolata dabil / aur arrastan, ietargidxe Ond.: bolantak, bolantik a.
dauenien, liridxuk eta onek eitxen dau,
bolá / arrañek eitxe ban bolá, ondótik / *bolante - bolantie (B-m, M)
lebatza be, bolata ibiltxen da ietargi Def.: iz. Mek. “volante”. B-m: redutorin
betien (M) akoplamientue.
*bóla - bólie (B, M) 1. bolíntx (M) - bolintxe (M, O); boláintx
Def.: iz. “bola”. Arrainaren subastan (B-a) - bolaintxe (B-a-j), boláintxek
mugitzen joaten zen bola, botoiari sa- (B-j)
katueran bola zegoen prezioan lotzen Def.: iz. “bolinche”. D.: enbarkazio txi-
zen. kiek badian erabiltzen zuten sardinata-
ko traina. B-r: sardinatako-eta erabil-
*bóla - bólie (B-j, M) 2. tzen izan direnak. Txitxarrotako ere
Def.: iz. “bola de la piedrabola”. bai. B-j: train txikitxuak izaten izan
dira. Hirurogei brasa edukitzen izan
bolador (M) - boladora (B-p, M) badituzte eta kaida hogeita bost braza
Def.: iz. “pez volador”, Cheilopogon beharbada.
heterurus. D.: arrain azula. Berdelaren Entz.: B-j: lepoan eroaten izan dituzte
antzera ere egiten da eta sardinaren antzina lagun bik edo hiruk. Arbia
antzera ere bai, haragi sikua dauka. botata mazi egiten zuten. Txitxarro
Entz.: D.: hemen bat ere ez dago. Cana- sasoian masamorra ere bai.
riasetik behera zoazenean, Atlantikoan Lek.: *bolintx - bolintxa, bolintxak /
baina hegoa-mandatik dago hori. Sarri Ond.: bolintx - bolintxe
jan dugu, nabigatzen joan eta ipintzen
genion argia gauez. Saltatzen zuten bolintxero (M) - bolintxeruek (M)
argira eta goizean joaten ginenean Def.: iz. bolintxarekin sardinatan joaten
hamabost edo hogei topatzen genituen ziren enbarkazio txikiak.
barkuaren barruan. Frijitu eta jan. Lek.: bolintxeruak a. / Ond.: bolintxeru a.
Dok.: Azkue. «BOLADOR (Bc, Gc), pez Sin.: masisaliek
volador.» / Anton Perez. «bolador
(boladora) = (Cephalacantas volintas). *boliñe - boliñie (B); *bolín - boliñe
G. pez volador, golondrina. F. (M), bolíñek (M)
dactyloptère. I. flying gurnard.» Def.: iz. “bolina?”. D.: boliñek entzutea
badaukat baina ez dakit zer den.
bolanta (B, M) - bolantie (B-l, M), Oha.: Dimasek egin zuen txaluparen iru-
bolántak (B-l-r, M, O) dian aurreko belan kokatu zuen boliña,
Def.: iz. “redes de volanta”. B-l: Ber- berga-puntatik eta bere eskotera,
bóta
_________________________________________________________________________________
77
D
kale ibilten dana. Pescadera, calleje-
ra.»
DX
Def.: iz. D.: kostako arraina: breka, tximi-
noia, kabra.. B-j: hemen atrapatzen
diren arrainak: kabrak, txilipitxeroak...
dxin (M) - dxiñé (B-a, M) Zit.: e! amen dxosten da! (B-j) / esu dxosi
Def.: iz. “cinc”. Jina. da eskapa tzu (B-f) / ámun etorten da
dxositxe [zakila] (B-f) / e dxosi dau!
*dxiñesko - dxiñeskue (B-a) (B-a) / arrañe dxosi dot (M)
Def.: adj. “de cinc”. Jinezkoa.
Zit.: txirritxie da, esate baterako txapas- dxosó (M) - dxosue (B-r, M)
kue, metaleskuk eta dxiñeskuk eta Def.: iz. D.: haize asko dagoenean
eitxen sien (M) bueltaka-bueltaka doan haize zirimola.
B-r: borraska formatzea legez, haize in-
dxitú (B-a, M) dartsua, termino txikian baina indartsua.
Def.: ad. “achicar”. Dok.: Azkue. «IOSO (B-b) 1º nubes de
Oha.: D.: antzinako berba da. lluvia. 2º borrado, fuerza del viento
Sin.: dxolatu, ure kendu, atxike que levanta agua del mar convirtiéndo-
la en espuma.»
dxo (B, L, M) 1.
Def.: ad. (Sarea, etxea, bela). D.: josi, DXOSOTAN DAU EGUALDIDXE (M)
amarra. Def.: e. D.: haize asko dago.
Zit.: belie dxoten denien, bergan (M) Ber.: dxosotan
DZ
nak egin dituzulako batzuek esaten
dutena.
dxo (B-j) 3.
Def.: ad. (Arraina, sarda). Arraina topatu. dzanga! (L, M, O)
Zit.: e dxo du arrañe (B-j) Def.: ex. “onomatopeya de la zambu-
llida”.
dxolatu (M) Dok.: Azkue. «DZANGA (onomat.) 1º
Def.: ad. “achicar”. (B-l), zambullirse en el agua.»
Oha.: antzina esaten zen, orain ez.
Sin.: dxitu, ure kendu, atxike dzangadaka (M)
Ez: B-a Def.: adb. (Egon). Must egiten, kikumera
egiten.
dxosí (B-a-f, M) Zit.: da oten sin e ixurdak e, dzangadaka,
Def.: ad. D.: arraina engantxatzea. dxaten (M)
egó
_________________________________________________________________________________
89
E *egin (B-j, M)
Def.: ad. (Harra, ezkira, karnada).
“Proveerse de”.
ebái (B-a, M) Zit.: iñoix eiñdxu or karnadie e San
Def.: ad. ebagitzea, tertzak botatzeari Rokitako bueltan (B-j) eskiri-txeko
uztea. aruek / eskiri itxen san erridxuen / arra
Zit.: e urandire sartun garis, da es etxa eitxen / ondarrabitarrak eta oridxota-
gidxau, ebai (B-a) rrak otorten di auna Mundekako plaire,
e karnadi-txen (M)
eberdi (M) - eberdidxe (M) Dok.: Azkuek ez dakar. Antonio Martíne-
Def.: iz. “mediodía”. zek Léxico marinero granadino libu-
ruan Motril-eko adibide hau aipatzen
edói (M) - edoidxe (M) du: «(..) empleó las expresiones hacer
Def.: iz. “nube”. hielo y hacer gasoil para referirse a las
Ond.: oroi - oroxe operaciones de abastecer de hielo y
Dok.: Azkue. «EDOI (AN-b, B-mu-tx, gasóleo el barco.»
L), hedoi (BN-ald) 1º nube. 2º bruma.»
egó (B-a, M) - egue (B-j, M), egúek (B-
edúr (B-a, M) - edurre (B-a-f-j-p, M) j)
Def.: iz. “hielo, nieve”. Edariei botatzen Def.: iz. “aleta”.
zaiena ere bada. D.: neberan arrainari
égu
_________________________________________________________________________________
90
éje (M) - éjie (M); éja (B-a) - éjie (B-a- elemento (M) - elementuek (M)
j-l) Def.: iz. D.: arrastako sarearen mailetak
Def.: iz. Mek. “eje”. eta alanbrak.
Ond.: eji a.
eletrisista (M) - eletrisistie (M)
LEMÍN ÉJIE a. (B-l-m, M) Def.: iz. “electricista”.
Def.: iz. Mek. “eje del timón”. B-m: “eje
de timón”. elikotero (B-a, M) - elikoterue (M),
elikoteruek (B)
*eje de leba - eje de lébie (B-m) Def.: iz. “helicóptero”.
Def.: iz. Mek. B-m: “eje de camones, eje Entz.: D.: atunero batzuek daroate atuna
de levas”. Bermeon ejedelebie. topatzeko.
Oha.: badirudi gaur egun ez direla gehia-
go erabiltzen.
élix
_________________________________________________________________________________
92
enpatxa (B-a, L, M, O) 1.
enpaka (M, O); enbaja (B-a) Def.: ad. D.: aparioa nahastea.
Def.: ad. D.: upela batean edo lata batean Zit.: enpatxa in gari ba fulanogas / pa-
ipini arraina. langri dau enpatxata (B-a) / es enpa-
Zit.: gero ori garbitxu tiñen, da due, txateko, makiña gustidxen botaten san
kájetan enpakata ondo, kajetan imiñi / ori era batera ixeten san ba igual be-
txe gero neberara. Da gero ba, errire be randuau basatos ba enpatxa itxe siñen /
alan dator enpakata (M) enpatxaten sin kasu baterako enbarka-
siño bi- iru (M)
enpaketa (B-a, M)
Def.: ad. “empaquetar”. enpatxa (M) 2.
Zit.: enpaketateko éjie, edo lemerie, bai. Def.: ad. “liar, enredar”.
Da baitxe, oiñ e, oin be bonbak enpa- Zit.: nobidxotan edo enpatxata dauela (M)
keta ta / da bástague, soltaten sendunin
eitxen sendun e, enpaketa (M) enpatxo (B-f-j, M) - enpatxue (B-a, M),
enpatxuek (M) 1.
enpaketadure (B-l, M) - enpaketadurie Def.: iz. D.: aparioaren nahastea.
(B-a-l-m, M) Zit.: e, auntxe enpatxu iñdxu (B-a) /
Def.: iz. “empaquetadura”. D.: ardatza enpatxu librá, libra enpatxue, eso es.
edo lemera enpaketatzeko eta orain Libra enpatxue. Enpatxo gogorra oten
bonbak ere bai. Kasu baterako heli- senin atxiñe esaten san: “au estau(e)
zeko bozinan ura-edo badakar sartzen libraten mojape” / Jesus! enpatxuek e,
zaion tira bozinaren barruan urik ez gaué be sarri otorri enpatxu libraten /
sartzeko. bakixu kordelak e erute bin palangrak,
Entz.: D.: antzina egoten zen baporentzat, edo tertzak. Da, erute bein, budxek. Da
barruan edukitzen zuen berauna, bero- arek budxek sarritxen be enpatxu edo
tarako bastagoak-eta egiteko. eiñ dxa, ebai eitxen sien edo andik ebai
Zit.: atxiñe ote san ba baporentzat, edo enpatxutan da ortik ebai txe / da
enpaketadurie, e, beraune okitxe bana txistu dxote banin, ba dxute sin bóta-
barruen / sarata kentzen tzoe ba enpa- ten, enpatxorik es eitxeko, násterik es
ketadurakas da aurrekas da / enpaketa- eitxeko. Baye a ta gusti be korrentakas
durek, usaten die, atzeko bosiñien / edo arridxe gedxau okiñdxauelakon
enpaketadurin ganin due biarrien éjie / batek edo txikidxaue, eitxen san, enpa-
da orretako da enpaketadurie, da, txue / eitxe san konpañe, datosen arra-
enpaketadurie baitxe imintxen dxako, ñek, konpañe. Beste sarritxen eitxe
atxiñeko baporetan, bástaguen / san, enpatxu sausen árte se igual oten
erlinga
_________________________________________________________________________________
95
entrepot (M); *interpol - interpola (B- erlinga (M) - erlingie (B-r, M), erlingak
j) (M)
Def.: iz. “contrabando, estraperlo”. Def.: iz. (Emon). “Relinga”. Belari ipin-
“Entreport”-etik edo ei dator. tzen zaion txikota atezatzeko-eta,
Zit.: legien baporetik esiñdxe atara aurrean eroaten duena berga-burutik
interpola / interpoleko tabakue [neuk eta gantxora.
proposatu ondoren onartu zuen] / gau- Entz.: D.: belak eroaten ditu haize handia
se asko daus orain interpoletik (B-j) / dagoenean bela txikitzeko.
erlojo
_________________________________________________________________________________
96
tzak, uetenari / da segun se ur, erriten espasu errie dirue selan kobrako su? /
dxako onenbeste malleta edo arenbeste da ordun errite san emeretzi peseta /
malleta / bosteun metro dakotas errita / seitxík kobrá bi dau arek gedxau?
parejik alanbri be gedxau erriten dau / Koño! Erri dauelakon (M)
daus bakak erriten daui- erriten
dauinak sarie, “estilo bou”, mandatik, erria! (B-a)
da bakatakosus, erriten dauinak Def.: ex. erriatzeko agindua.
parejiles, atzetik / pentzaten dauenin Oha.: bire/bira bikotearekin gertatzen den
patroyek neiku erri dauena, elementue bezala, hemen ere esklamazioa a-duna
neiku-, bidxepardin erri bi dauie, neiku izaten da.
elemento erri dauena, ba ordun eitxen
da frena / erria lau grilleta edo bos erria en manda (M); errienbanda (B-
grilleta diñotzu kapitxenak, da errite a); erriemanda (B-j)
su, da, gero “ponle el sepo” / erriten Def.: ad. D.: esku gainean erria beha-
denin atie [arrastan] / esaten tzu prime- rrean, manuan, doala!
ruk ba “erri marka bat”, edo “errie Zit.: ori errienbanda [= atezuan barik
márka bi” edo iru marka, edo lau txikota manuago erriatzeko, atrakatu-
marka errie, markatie, kate-mallatie, rik dauden biren arteko solasa] (B-a) /
markak / manún es erriteko, atesun erriemandaidxok! Itxidxok! [eztabaida
erriteko gudau esan “teso” erriteko (M) bati uzteko] (B-j)
Dok.: Azkue. «Erria (B, G), arriar.» /
Ortuzar. «Erridxe. Aflojar, echar los errialdi (M)
aparejos.» Def.: iz. errialdi, erriatzen den aldia.
Zit.: bapora lotuta badau ba igual eitxen
PRAKAK ERRITEN (M) tzun errialdi bat edo beste [alaerrioan]
Def.: e. kaka egiten. Antzeko esakerak (M)
daude barruko herrietan ere, errie
erabili beharrean beste aditzen batekin. erribera (M)
Def.: adb. diru asko edukitzea.
erria (M), errie (M) 2. Zit.: Abe Mari arek badxakok, erribera
Def.: ad. hil dxakok arek dirue (M)
Zit.: illdxe, erri tzo beren bururi (M)
*erridxo-arrain - erridxo-arrañe (B-o,
erria (M), errie (M) 3. M)
Def.: ad. umea izan. Def.: iz. “herrera”, Lithognathus mor-
Lek.: ez, bota rau arbidxa / Ond.: ez antza myrus.
Entz.: D.: errioko sarreretan-eta atrapa-
erria (M), errie (M) 4. tzen zen.
Def.: ad. gauza bati utzi. Lek.: merikano - merikanua
Zit.: setentan, ya, erri nauen, arrastie (M) Dok.: Anasagasti. «Errijjo arrañe, Lithog-
natus mormyrus, Pez herrera.» / Anton
errie (B-j, M) 5. Perez. «errijoarraiñ (errijoárraiñe) =
Def.: ad. B-j: farol berdea amatatu. Amata (Pagellus mormyrus). G. herrera. F.
esan beharrean. morme. I. marmor brean.»
Zit.: e erri dauie! / erri daui farola! (B-j) /
farola erri dauie (M) errifadura (M) - errifadurie (M);
Oha.: Dimasek azaldu zidanez lehen errefadure (B-l) - errefadurie (B-l)
farolak txikotekin erriatzen eta izatzen Def.: iz. D.: enbarkazioaren itxura, erdi
ziren, ordurik letorke esakera hau. ingurutik aurrerantz dakarren aldatsa,
goia. B-l: aurrea eta atzea altu badauz-
errie (B-r, M) 6. ka eta erdia baxua errefadure andidxe
Def.: ad. “cotizar”. dako. Desberdintasun gutxi badauka
Zit.: da espasu errieten, dirue (B-r) / suk errefadure gitxi dako.
errunbo
_________________________________________________________________________________
101
ba etxaten dauie [arpioa] / Aritxatxun frígo (M) - frígue (B-a, M); frigorifiko
gaus fondo-monda (B-a) (M) - frigorifikue (M)
Oha.: sano zail egiten zait fondo-mon edo Def.: iz. “frigorífico, congelador”.
fondo emon esaten duten bereiztea. Zit.: a due neberie, edurregas, edo frígu
Ond.: fondu bota dakoye batzuk (B-a)
G
Def.: iz. “freno”. D.: arrastan makinilak
eroaten du frenoa.
Entz.: D.: sarritan engantxatu barik, fre-
noaren gainean doa sarea arrastan.
Ond.: frenu a. gabarra (B-a, M) - gabarrie (B-a, M)
Def.: iz. “gabarra”. D.: merkanteari kar-
freskera (B-a, M) - freskérak (B-a, M) gak husteko.
Def.: iz. D.: freskotako arraina hartzen Lek.: gabarria a. / Ond.: gabarri a.
duten andreak, plazarako kaxa bat edo Dok.: Azkue. «Gabarra (B, G), gabarra.»
bi arrain-edo. Nagusiak ere badaude
kamioikadak botatzen dituztenak galafatie (B-a, M)
herrietara. Def.: ad. “calafatear”. D.: estopa sartu
Entz.: D.: antzina andreak buruan otzara oholetan.
hartuta etortzen ziren Mundakara Entz.: D.: enbarkazio berriak lehenengo-
antxoba saltzen. Baita orain sasoian tarik daroa eta sarri, ura egiten badu,
ekartzen zituzten injadak berotan galafatea egiten da.
fabrikatik, atunen belarriak. Sin.: estopa
Zit.: ámen gaus Santoña gánien, gaus Sa- tiburoiaren antz-antzeko arraina,
nandere gánien, karnadi itxen básaus, hogeita hamar, berrogei kilokoa eta
Sardiñeron gaus / jeneralmente, arrañe, gehiagokoa ere bai. B-f: duroiaren
topaten sune amen da-, e, kábo gánin estilokoa. Usain arraro bat dauka, aza-
ero Santoñe ganien, ero imajineko gari lekoa da. B-o: Donostian kontxa esaten
ero, Lekeitxo ganien (B-j) / bérreun diote.
mílletan Castro gánin saus (M) Entz.: D.: lehen ez zen jaten, gero orain
Oha.: ideia hau adierazteko beste modu hogei bat urte-eta hartzen zituzten
batzuk ere aipatu zituen Dimasek: gauez gardak eta azala kenduta saldu
Ábrako alturen, Ábrias, non sausi? da egiten ziren Ondarroan. Esaten zuten
Ábrias. Zumaian jan egiten zela, udatiarren
eraginez izango da. Jeneralean hiruga-
gántxo (B-a, M) - gántxuek (M) rren bueltan jaten du karnada. B-a: ez
Def.: iz. “gancho”. dute balio jateko. Orain azala kendu
Oha.: Los barcos en la mar y su manio- eta itsukia-edo delakoan saltzen dute,
bra en puerto liburuko 41. orrialdeko ezagutzen ez duenari. B-o: gaur ondo
“ganchos” ikusieran hori erantzun balio du, lehen ez.
zuen Dimasek. Lek.: kardaya a. / Ond.: garda - gardi;
*karda - kardí
gar (M) - garrá (B, M) Dok.: Azkue. «GARDA 1º (B-b-mu), pez
Def.: iz. D.: itsasoa errementa gurarik da- que parece ser el marrajo.» / Anasa-
torrenean dakarren bitsa, garra dariola. gasti. «Gardie, Hexanchus griseus,
Ganabota, Boquidulce. Tiburoie, Tibu-
GARRÁ BÓTATEN GUES (M) roi azule, Prionace glauca; Tintorera,
Def.: e. makina guztian joaten denean Tiburón.» / Anton Perez. «garda (gar-
esaten da. Garretan esaten zen galdetu die) = (Prionace glauca). G. tintorera,
nion nik eta berak beste hau erantzun azulón, cailón. F. lamie, requin bleu. I.
zidan. porbeagle, blueshark.»
Dok.: Ortuzar. «Garretan. A todo vapor;
caminar de prisa.» GARDI BAIÑO LUSIAU SAUS (M)
Def.: e. baporean etzanda lo-edo dagoe-
garbí (M) nari esaten zaio.
Def.: adb. garbi, bare.
Zit.: barrí garbí dau / selan dau barri? ta, e garda (M) - gardia (M), gardie (M) 2.
bastante garbi dau (M) Def.: adj. okerra.
Sin.: bare / Ant.: loi Zit.: gardi sara (M)
Sin.: arrain santarra, trabeseko panela
garbitxu (B-a-j, M)
Def.: ad. “limpiar”. Garbitu. gártxi (B-a, M) - gártxidxek (B-a, M)
Zit.: ori ba terterak-eta garbiteko / lamasa Def.: iz. D.: motoak, tirak eta barruko
ba, garbiteko, arrañen odola nai edoser apario guztiak, armamendu guztiak.
garbiteko (B-a) / oiñ elanbrataus, Legez erdaraz belarenak baino ez dira.
eskeitxeko edo, imintxeko enbarkasi- Ond.: gartxi - gartxíxak
ñuk e garbitxuteko ta pintxeteko ta Dok.: Alvar. «gartzidxek» (“obenque” eta
orretako / lanbasa da, ba, garbitxuteko “brandal” galderen erantzuna)
kuberta ta / da galdarak ataten sin
grugis errire, tuberidxe garbitxuteko gasitxu (B-a)
urtien, tuberidxe ta garbitxuteko ta (M) Def.: ad. B-a: gatza eman.
Zit.: urridxen eitxe-san da atrapa, bokar
gardá (B-a, M) - gardia (M), gardie (B- txikitxue, da a eitxe-san da gasitxu,
a-f-o, M), gardak (B-a-j) 1. gatza emon (B-a)
Def.: iz. “tintorera”, Prionace glauca. D.:
gasóill
_________________________________________________________________________________
114
gasóill (M) - gasolle (M) Oha.: D.: sinonimo horien artean gehien
Def.: iz. “gas-oil”. esaten dena.
Sin.: petroliue
*gibarroi - gibarroye (B-j)
gasoliña (M) - gasoliñie (M) Def.: iz. B-j: atunak-eta gibela legez
Def.: iz. “gasolina”. edukitzen duena. Gibelaren kolorearen
antzekoa.
*gasoliñero - gasoliñerue (B-m) Entz.: B-j: gibarroiari egiten diozu apur-
Def.: adj. gasolinaduna, gasolinarekin txu bat sakatu odola edukitzen duela-
dabilena. ko. Total gozoa izaten da. Zimarroiak,
Zit.: au gasoliñeru da, onek bujiatisela- serrutxoak-eta badaukate baina ez da
kon.. (B-m) hain ona. Legatzak ez dauka.
gastaña-lokotz (M) - gastaña-lokotza gibél (M) - gibela (B-a, M), gibélak (M)
(M) Def.: iz. “hígado”.
Def.: iz. D.: gaztainaren lokatzaren Entz.: D.: Gran Solen legatzaren gibela
berdin-berdina da. bidoietan sartzen genuen eta gero
Entz.: D.: itsasoan haitz-tarteetan-eta Erandion saltzen genuen, ez dakit pin-
egoten da. turetarako edo zertarako erabiltzen zen
hura. Ondo pagatzen ziguten.
gastó (B-a-f) - gastúek (M)
Def.: iz. “gasto”. gídxe (B, M) - gídxie (B, M) 1.
Zit.: ainbeste gastó, ainbeste diró pagá Def.: iz. ITSASOA entziklopediako
(B-f) lehenengo liburuan, 211. orrialdeko 23
zenbakidun irudiko “cala”. Antzinako
gatera (M) - gaterie (M); katera (B-a-j) arteetan. D.: otzaratik gora datorren
- katerie (B-a-j), katérak (B-a-j) txikota buiara.
Def.: iz. “gatera”.
Sin.: belarridxe gídxa (M) - gídxie (M) 2.
Ond.: belarrixak a. Def.: iz. “luz de guía”. 1. D. atzean eroa-
ten den argia, atzetik badator enbarka-
gatzá emon (B-a) zioa zelan zoazen ikusten du han. 2.
Def.: ad. “salar”. D.: erremorkatueran atzeko enbarka-
Zit.: gatzá emoteko antxogiri-txe [tinak] zioak eroan behar duen atzeko argi bat.
(B-a) Sin.: lus de gia
gau (M) - gaué (B-j, M) gillá (M) - gillie (M); gill (B) - gillé (B-
Def.: iz. “noche”. a-j-p)
Ant.: egune Def.: iz. “quilla”.
Entz.: B-j: eukalituzkoa nire denboran.
gaueko ixarratue, goixeko ixorra- Lek.: gillia a. / Ond.: gilla - gilli
mentue (M) Dok.: Azkue. «Gilla 1º (B-b-l), quilla.»
Def.: e. D.: gau izarratua dagoenean
hurrengo goizean izorramentua egongo gillas gora (M); gilles gora (B-p, M)
da. Leia etortzen da, hotza erriotik be- Def.: adb. D., B-p: tripaz gora.
hera. Tximinoitan-eta joan eta izorra- Zit.: an dakosus andra danak, gilles gora
mentua. plántata pláidxen (B-p) / an dakosu a
gilles gora plantata (M)
geldirau imiñi (M)
Def.: ad. makina gutxitu. gillol (M) - gillola (B-l, M, O)
Zit.: imiñi geldirau! (B-r) / geldirau imiñi Def.: iz. D.: gilaren kontra doan lehenengo
makiñie / geldirau imiñi burdíñek! (M) ohola.
Sin.: errebaja, amodera, gitxitxu, errekorta
goi
_________________________________________________________________________________
115
gradú (B-j, M), grado (B-a-j-m) - Entz.: D.: kateak amarratzeko, guarda-
gradue (B-a), gradúek (M) kaboa ere griletan doa.
Def.: iz. “grado”. D.: konpasaren gra- Zit.: e grilleta bat imiñi or (B-a)
duak.
grúa (M) - grúie (M)
gráno (B-a-j-r, M) - gránue (B-a, M), Def.: iz. “grúa”.
gránuek (B-a) Oha.: cf. matxiñie
Def.: iz. garau, bat.
Zit.: Bermion esteu e, bat, bat? Gráno guanta (B-a) - guántie (B-a), guantak
bapes [arrasteroak] / señerutis lau e se- (B-a)
rak, ba Okantzara, Okantzara ba igual Def.: iz. “guante”.
bat, Txillimankora beste bat, da, aráa, Zit.: amo andidxe barrure dakasunien,
Papardomankura igual señero gráno aguenta, guantias nai guanta barik (B-a)
bapes (B-a) / gráno bapes igual [arrain
bat ere ez da geratzen sarean] (B-r) / guarda-guardaka (M)
an atrapa dau igual berrogei gráno ero Def.: adb. (Joan). D.: eguraldi txarra
/ berrogei gráno artun dus (B-j) / onen dagoenean saltoka eta balantzadaka
gaiñako granoko bokarta. Kilun onen joatea enbarkazioa.
gaiña grano / granuk otorten die, esta
otorten kantidadin, gránue / barbañe guardakabo (B-a, M) - guardakabue
eskastu eiñdxe. Ba atrapaten da granu (B-a-r, M)
esta bay eskastu eiñdxe / se papardue, Def.: iz. “guardacabo”.
atunetan da sabiltzasenin or kanpotik- Ond.: guardakabu a.
kanpotik igual ataraten da papardue e-
e- alaerriuen, gaués e, páraten sarenin guardakol (M) - guardakola (B-a-j, M)
lo eitxeko, baye, ona kostara, gitxi, Def.: iz. “guardacalor”. D.: zubia eta ma-
gránue, bat edo beste, granue / oin be kina tapatzen dituena, ezkatza eta
otorten da ona, gránue e? Papardo bi - denak hor barruan doaz.
iru igual atrapate su, gránue (M) Dok.: Urkidi-Apraiz. «guardacalor
(guardakola)» (B1-171)
GRANOTZU DAU (M)
Def.: e. arrain gutxi atrapatzen denean *guardakoleko tapa (M) -
esaten da. guardakoleko tapak (M)
Zit.: se badau eser edo? da banakatzu dau, Def.: iz. guardakola zarratzekoak.
edo granotzu dau (M)
Sin.: banakatzu dau guardarrain (M) - guardarraña (M),
guardarrañek (B-a-j, M)
granpín (B-a, M) - granpiñe (B-a, M, Def.: iz. arkadak zatitzen dituzten ka-
O) xoiak. D.: kubertan arraina ipintzeko
Def.: iz. “grampín”. D.: ankilaren antzean dauden kaxoiak.
baina txikia.
Entz.: D.: txikoten bat atrapatzeko edo guardasobil (M) - guardasobille (M)
batelean bazaude moilara granpina Def.: iz. “pez martillo”.
botata atrakatzeko. Ond.: txapelokerra a.
Lek.: *karpin - karpiña
Dok.: Azkue. «KARPIN (B-l), conjunto guárdi (M) - guárdidxa (M),
de tres o cuatro anzuelos unidos for- guárdidxek (M)
mando figura de ancla.» / Garmendia. Def.: iz. “guardia”.
«Karpin: Anzuelo múltiple.» Entz.: D.: arrastan kosta joaten zen gau
guztian eta beti marinel batekin, mari-
grilleta (B-a-j, M, O) - grilletie (B-a-j, nelek erlebua hartzen zioten elkarri.
M)
Def.: iz. “grillete”.
guardián
_________________________________________________________________________________
118
I
ren bitartekoa. Gaua egingo den ez
den, gaua datorrela.
brie nai malleti be, lodidxaue edo mé- *ispesiño - ispesiñue (B-a)
yaue, segun se iñdxar dakon motorrak Def.: iz. “inspección”.
(M) Zit.: bengalak erun bi dis e.. sera da gero
pásaten tzu ispesiñue, urtin-urtien / da
iñdxartzu (M) - iñdxartzue (B-r, M) ispesiñu etorten da da... (B-a)
Def.: adj. “fuerte, potente”. Motorrenga-
tik ere esaten da. *itxasaldi - itxasaldidxe (M)
Zit.: aixe iñdxartzue [josoa] (B-r) Def.: iz. barran-edo itsasoak daudenean.
Ant.: barealdidxe
ipár (M) - iparra (B-r, L, M, O),
ipárrak (M) itxasapo. Ik. sapue
Def.: iz. D.: lesteko haizea, lesta-nordes-
ta. B-r: nordesteko haizea. *itxas-arratoi - itxas-arratoye (M) 1.
Entz.: D.: gaua egineran eguzkia garbi Def.: iz. D.: portuan-eta ibiltzen diren
sartzen bada uretan tapatu barik iparrak arratoiak.
segi lezake baina sartu baino lehenago
tapatzen bada hurrengo egunean ez *itxas-arratoi - itxas-arratoye (M) 2.
dago iparrik. Def.: iz. “pez rata”? D.: tripa-manda
Zit.: bidxar estau iparrik / ño! Ipár gogo- zapala daukan arraina. Lixaren azal
rrak ein bi txus bentana andidxe dau- klasea dauka.
te! (M)
Dok.: Azkue. «IPAR 3º (AN, B, G, L), itxas-franku (M) - itxas-frankue (B,
este, viento este.» M); itxos-frankue a. (B)
Def.: iz. “alta mar”. D.: zabal zaudenean.
irasi (B-j); iresi (M); iratzi (M) Oha.: Alejandrori mugagabea galdetu
Def.: ad. arrain xehea saretik edo mailatik nion eta dudan nago itxas- edo itxos-
irazi, iragazi. D.: Bokart kumea izaten erantzun zidan, amaiera o-duna izan
da. zen.
Zit.: da itxen da saretik irasi, málletik Lek.: *ittas-frankua a., itxas-franko(ko) /
irasi / ain txikitxu da, órrotza lákue, Ond.: ittos-franku a.
irasi itxen da (B-j)
*itxasgixon - itxasgixona (B-r, M);
*iru itxaso segiko - iru itxaso segikuek *itxosgixon - itxosgixona (B-r);
(M); *iru olato - iru olatuek (M) *itxasoko gixon - itxasoko gixona
Def.: iz. D.: “las tres Marías”. Hondoko (M)
itsasoa egoten denean elkarrekin Def.: iz. D.: arrantzalea.
etortzen diren hiru itsasoak. Dok.: Azkue. «Itsasgizon (AN-est, Gc,
Lc), Itxasgizon (Bc), marino.»
iskurri (B-a) - iskurridxe (B-a, M)
Def.: iz. “plancton”. D.: “planton”. Ezki- itxaskaballo (M) - itxaskaballue (M);
raren antzekoa da, atunek-eta jaten itxas-saldi (M) - itxas-saldidxe (M)
dutena. B-a: sastarrak ikustea legez Def.: iz. “caballito de mar”.
itsasoan, gorriztasuna.
Entz.: B-a: bokartek eta sardinek jaten itxaskabra (B-a-o, M) - itxaskabrie (B-
dute. Zaharrek esaten dute bokart- a, M), itxaskabrak (M)
sasoian horrelako asko dagoenean Def.: iz. “cabracho”. D.: gonbixe baino
bokartaren kostera ona izaten dela. lodiagoa eta handiagoa izaten da. B-a:
Dok.: Anton Perez. «izkurri (izkurrije) = kalako arrain handiagoak, kostakoak
G. plancton.» kabra txikitxuek. Gorri-gorria da.
Entz.: D.: guk arrastan atrapatzen geni-
islá (M) - islie (M) tuen, ur handian, gauez. Berrogei -
Def.: iz. Geo. “isla”. berrogeita hamar brazatatik barrurakoa
Lek.: islia a. / Ond.: isli a. da.
itxaskato
_________________________________________________________________________________
120
Zit.: baré, itxoso gitxi / kalmatan es, baye *itxasoko kaballo - itxasoko kaballue
aixi dauenien da itxosue, ba, motorran (M); *itxasoko saldi - itxasoko
balantzadakas ure dator kubiertara (B- saldidxe (M)
a) / dauenin itxasue, ori da dxue / Def.: iz. “caballito de mar”.
Ixarok bigoti badako, itxasu da ganien Entz.: D.: atrapatzen ziren Mundakako
/ señale itxasu dakarrena / itxasu itsasadarrean.
dauenien, lulik estau dxaten / atzo Bar.: itxaskaballue, itxas-saldidxe
itxasue neiku on da / itxasotxu dau (M)
itxasoko karakol. Ik. karakola
BESEUTAKO ITXASU DAU (M)
Def.: e. neguan itsaso apur bat egoten *itxasora ibilli, itxosora ibilli
zenean esaten zen esakera. Bixiguak Def.: ad. itsasoan beharrean ibili, itsasora
hobeto jaten zuen orduan. ibili.
Zit.: gu itxosora ibil garisenien makiñie
*itxasoandi - itxasoandidxe (M); esan da / gaur e onek erdaldunen semik
*itxosoandi - itxosoandidxe (B-r) eta dabiltzeseles e, itxosora / ni txiki-
Def.: iz. D.: hiru metrotik gorako olatua. txu nayela, itxosora ibil nayenien (B-a)
Lek.: ittasoandidxa, itxasoandidxa a. / / oiñ batzuk esaten du “itxukidxe” ibil
Ond.: itxosoandixe a. garelakon eurekas itxasora ta bakixu /
bueno ori dakigu ba esperientzidxe be
itxaso andidxek austen (M) itxasora ibilldxe, nik berrotasaspi urte
Def.: e. “rompiendo mares”. Nabigatzen darutas itxasora / oin ni bakixu
dabilenagatik esaten da. aspaldidxon enabil itxasora ta (M)
J
mastika edo zementua ematen da.
K
Trainaren sirri-sarra ere jareta da.
Sin.: txingie
sitio de pesca en mar abierto.» / Ortu- gara edo eskara pasako? (M)
zar. «Kala. Cala; paraje distante de la Lek.: kalaua a.
costa propio para pescar con anzuelo.»
kaldereta (M) - kaldereta (B-a, M)
BARRUKO KALAK a. (M) Def.: iz. galdaran behar egiten duenaren
Def.: iz. D.: barrurengoko kalak: esakera moduko izena.
Errekado, San Anton.. Baita hementxe
brekatako eta horrelako lekuak, hauek kalderetero (B-a, M), kaldereteru (M) -
ez dira benetako kalak. kaldereterue (B-a, M)
Def.: iz. “calderetero”. Galdaran behar
MUNDEKAKO KALAK a. (M) egiten duena. D.: fogoneroari eta
Def.: iz. barruko kalak? Tximinoitako eta engrasadoreari agintzen ziena.
brekatako lekuak.
kalderin (M) - kalderiñe (M)
kalabort (M) - kalaborta (B-l-p-r, L, Def.: iz. D.: bera galdara, barruko tankea.
M, O) Zit.: galdara áltuek.. okitxe ban, tube-
Def.: iz. “calabrote”. D.: merkanteak ridxe, kalderiñera barrure (M)
amarratzeko txikot lodia, ia gizonaren Oha.: cf. galdarie
lodierakoa. Bitetan enkapilatzeko
alanbrazko estrapo bat daroa, gero *kalera (B-j)
merkantean biratzen da alanbrarekin. Def.: ad. pikean kalatzea.
Dok.: Azkue. «Kalabrote (B-l), cala- Zit.: kasan esta kaleraten (B-j)
brote.»
kalera (B-j, M) - kalerie (B-j, M)
kalabortillo (M) - kalabortillue (B-p, M) Def.: iz. (Atrapa). Pikean kalatzea. D.:
Def.: iz. D.: kalaborta baino txikot pikean ibiltzeko lekua atrapatzea.
meheagoa, barruan edukitzen dituzu. Zit.: suk igual kalera baten atara sulakon
Eraztun bi dauzka, bat doa moilako igual, onbre betí esta atrapaten, igual
bitara eta bestea alanbra batekin ba imingu iruroi kintxél / e oingo ka-
barruko bitara. leran artun du berreun da irurogei (B-j)
Lek.: kalabortillua a. / Ond.: kalabortillu / kaleri arek atrapa dau / kalera baten
a. ba atrapa dus e eun atun edo berreun
edo lareun edo (M)
kalamoso (M) - kalamosue (B-a-p-r, M) Oha.: erdarazko “calar” aditzetik etorriko
Def.: iz. D.: kalara ailegakera, ailegatu da, kalakera-edo.
barik atrapatzeko dagoenean, kalako
ahoa. B-r: kalaren sarrera. kalma (B-a)
Zit.: kalamosun gaus (B-a, M) Def.: adb. (Egon). “En calma”.
Zit.: seitxik tximinoitxeko ta ba.. itxo-
kalatxori (M) - kalatxoridxe (B-o, M) su(e) kalma on bi dau, sema kalmiau
Def.: iz. D.: txirleta, itsastxoria baino ba obeto (B-a)
txikiagoa. Sin.: bare
Sin.: txirleta
Lek.: kalatxoridxa a. / Ond.: kalatxoixe a. *kalma - kalmak (M)
Dok.: Azkue. «Kalaterrita (B-b), kala- Def.: adj. “calmado, tranquilo”.
txori (B-l, G), cerola, cierta gaviota, de Zit.: egualdi kalmatausenin (M)
las más pequeñas.» Sin.: bariek
*kalma suri - kalma suridxe (B-a-e-l- kalói (M) - kaloye (B-l, M), kalóyek
r), kalma suridxek (M) (M)
Def.: iz. itsaso bare-barea. B-r: haizerik Def.: iz. “calón”. Arrastako sarekoa. D.:
ere ez dago eta itsasorik ere ez. “calones”.
Zit.: aulan burue, kalma suri-suridxe Ond.: kaloi - kaloi, kaloik
esta? Kalma suri-suridxe ta alan txak!,
txak! txak! Dxirtadaka (B-a) káltzo (M) - káltzue (B-l, M)
Ond.: kalma surixe a. Def.: iz. “calzo”. B-l: enbarkazio bati
mandetan ipintzen zaiona eskegita
kalmatan (B-a, M) dagoenean jaus ez dadin, aberia egin
Def.: adb. “en calma”. barik.
Zit.: kalmatan es, baye aixi dauenien da
itxosue, ba, motorran balantzadakas kallejoi (M) - kallejoye (B-j, M)
ure dator kubiertara / aixerik espadau Def.: iz. “callejón”. D.: guardakolaren
ba ure on bi dau ba kalmatan / kalma- babor-estiborrak, arrastan ere bai.
tan badau edo portuen da ur garbidxe-
gas eitxen da besá [karnadagatik] (B-a) kamáin (B-a-j, M) - kamañe (B-a-j, M),
Sin.: baretan kamáñek (B-j)
Def.: iz. D.: antzinako lastoekin eginiko
kalmatu (B-a-f, M) koltxoia.
Def.: ad. “amainar”. Sin.: lastamarrie
Zit.: egualdi santarra dau bay itxaron Lek.: kamaña / Ond.: kamaña - kamañi
eingu igual kalmatu eingo da-ta / e! Dok.: Azkue. «Kamaiña : 1º (B-b-l),
kalmatuten deu / portorik urrienara sues cama de marinos en sus buques.»
arribadan, gero urteteko ba, kalmatu-
ten danien (B-a) / kalmatu eiñdxau *kámara - kámarak (M)
egualdidxek (M) Def.: iz. Mek. “cámara”.
Sin.: baretu
Lek. eta Ond.: kalma kamarote (M, O) - kamarotie (M)
Def.: iz. “camarote”.
kalma txitxa (M, O); kalma y txitxa (B-
a) kamixa (M), kamixe (B-j) - kamixie (B-
Def.: e. “calma chicha o muerta”. j-m, M)
Def.: iz. Mek. “camisa”. B-m: “camisa”.
kalmi dau (B-a, M) Aitak diostanez ingelesez cylinder
Def.: e. “está en calma”. liner esaten zaio. D.: pistoiak kanpotik
Zit.: on lei kalmie (B-j) / kalmí badau ba, daroana.
trabés larga bixu / abe kalmi dago
itxosuen da garbi dau serue / se egual- *kamói - kamóyek (B-m)
di dakosu ba? Abe! Kalmí dau emen / Def.: iz. Mek. B-m: “camones”.
áuntxek kalmí dau esta? (B-a) / daue-
nin kalmie ta egualdi ederra / kalmi kanál (M) - kanala (B, M)
dauenin da egualdi ederra (M) Def.: iz. Geo. “canal”. D.: ur asko dagoen
lekuan.
kalmauna (M), kalmaune (B-a) -
kalmaunie (B-a) kandela (M) - kandelie (M)
Def.: iz. D.: haize asko eta halako batean Def.: iz. “candela, vela”.
egiten duen kalmaldia. Entz.: D.: arraintxorako ere kandela
Zit.: e! kalmatuten deu edo kalmauna- egoten zen.
datxu auntxeteu (B-a)
Lek.: kalmaunia a. / Ond.: kalmauni a. Kandelaidxo (M)
Def.: iz. “fiesta de la Candelaria”. D.:
kandelero
_________________________________________________________________________________
128
ten ari direla eta hango lurruna dato- da gero sus gorantz e biarrien [Orka-
rrela. detan] (M)
Sin.: andandoridxe, kañe
*kantói - kantoye (M)
kantidade (B-a, M) - kantidadie (B-a, Def.: iz. Geo. D.: kantil-ertza.
M), kantidadiek (M) Oha.: D.: gutxitan esaten da.
Def.: iz. (Atrapatu, egon. Adj.: handia, Sin.: kantil-ertza
txikia). “Cantidad”.
Zit.: errementateko ikari dakosu, baixú kañabera (B-a, L, M, O) - kañaberie
deu, arrañe ba kantidadi dauelakon (B-a), kañaberak (M); *kañobera -
asko (B-a) / atrapaten bada kantidadi kañoberie (B-j)
ba Bilbora botaten da / arrastan e atra- Def.: iz. (Bota). “Caña”.
pa dot nik asko, kantidadie [tanborre- Zit.: mólletik kañaberias botaten tzue /
roa] / atrapaten daui antxobie, baye es Patxiko deitxuten ixen tzon e sárren
kantidaderik / segun se arrain kantida- bat, kañaberias, da Patxiko kálie / oiñ
di dauen, kantida(de) andidxe badau kañaberis básues, esaten su “átxetara
sardango bi / segun se kantidade arrain nue” / oiñ atunetan estiborretik atrapa-
dakasun, eitxe san bana-bana despeska ten deles kañaberias / ni neu enai ixen
/ kantidade txikidxe danin ba barrun afesiñadu kañaberis iñoix be / atxetara
akabate san, barkuen, akabate san. ta dxuten etxas gusta niri, arraintzen e,
Baye kantidade andidxe ixeten senien kañaberias / asi dinin ya kañaberas da
ba, mollara ata bi-xete san [despeskan] / kañaberas asi sinetik eta ona dau ori /
/ txitxarro anditxen, da, berak e da atrapaten san kañaberakas da
kantidadiek ixeten sin orrek / esta bedarragas [bedarjalea] / kañaberakas-
otorten kantidadin, gránue (M) da Mundakan ibiltxen dinak / kañabe-
rakas dxuten giñen / kañaberakas e,
kantil (M) - kantille (B-l-p, M, O), múxarretan-da / atxiñe múxarretan,
kantillek (M) ibiltxen sin e, kañaberakas / Tonpoipe-
Def.: iz. (Egin). “Cantil”. D.: plaia eta ra, orra dxuten sin arraintxen da, olan
urandiaren jausikera. B-p: jausikera, e, kañaberakas-da / kalie, kañaberakas
kalaren hegala. da oteku ba esta / kasako arraintzue.
Entz.: D.: arrastan kantilean egiten da Bueno au da kañaberie, kañaberakue
nahi plaian ere bai. / arrañe andidxe denien, kañaberakuk
Zit.: arrastan igual eitxen su kantillien e esiñdxau enbarka / au da ba kañabera-
nai eitxe su plaidxen be bai / eun mi- ko arraint(z)ue / neu enai ixen afesiña-
lletako kantillien / eun da bos millen, du kañaberakue / kañaberako karnadie
nortin eitxen da kantille. Kantille [ermitañoa] / len e ba errite sin apaidxo
amaitxu: pláidxe, esatiles kantille due, bat edo bi atzetik, errite sien ba
kantillin sues kantillin-kantillin, da, arrañek agarrate (dauenin) masi itxeko
plaidxe / norustin bere eitxen da kanti- gero karna-, kañaberarako / txarpi da
lle / amen eitxen da kantille / kantillek kasarako, da amo, amo bakarra da,
eitxen diles / gero dator kantille, da, okerra por regla jeneral, kañaberarako
ori kantille daueles eitxen e, ondak-on- / baye órrek die arrañe bixirik oki-
dak-ondak-ondak, aurrena (da) uran- txeko, esatiles kañaberarako / otorten
didxena / kantillin sues (M) di kañaberadun morroyek Santursetik
Lek.: kantilla a. eta Algortatik eta, Mundekako
erridxora / pikien. Kañabera botata,
kantil-ertz (M) - kantil-ertza (M, O) ya arraintxen [kañabera(k) botata?] /
Def.: iz. Geo. plaiaren amaiera, kantilaren amar kañabera botateko gitxienes
ertza, gero dator kantila. amasei lagun bixus barruen (M)
Zit.: non ibil sarie? ta, kantillin ertz- kan- Oha: desberdin al liteke kañaberas = kai-
til-ertzien / kantillin ertzin botaten su, naberaz eta kañaberi(a)s = kainaberea-
kañaberan
_________________________________________________________________________________
130
Zit.: kargá andidxe / merkantiri ba utzi- aitxe geisotu ta ogetabat urte dakotela
txuteko kargak eta, ori da gabarrie (M) (B-p) / nik agarra tzatenin karguri txe,
Ond.: kargi a. ordun radidxotik klarú esate-san da /
neuk estot ein eguno e? Neu kargún
kargada (M) - kargadie (M), kargádak nauela, ni kaso baten e, ba nik noix
(B-f, M) agarra tzat e karguri? (B-j) / ya gixon-
Def..: iz. kargatzea, kargada, kargakada. mutil nabillela ya, Sabalan on nai
Zit.: au arrastan ataraten dauie-, en aque- karguen [makinista] (B-m)
llos-, áretan urtitan e, kargádak-eta
[kala-txitxarroagatik] (B-f) / makiñisti kargoko (M) - kargokuek (M), kargoko
altzaten san ordubete goixau, prepara- gixonak (M)
teko, galdari bistu, da, esatil- presiñu Def.: iz. “los cargos, los mandos”. D.:
egiñdxe, gero makiñi berotuten okitxe makinista, patroia edo kontramaisua-
ban dzzzi! apur bat igiritxe bapora. Da, edo.
keyé, tximinikue ba keye bakixu kar-
gadi emon da ba prepa:teko / an eiñ- kargú (M)
dxosku guri sakupe erun be, kargadias, Def.: adb. (Egon). “Estar a cargo de, al
patelukas / baye sakupe eruen e? Kar- mando de”.
gádak (M) Zit.: neu kargú nauela / kargú nau
Oha.: erdarazko hiztegiak ez dakar “car- [patroiak sarri esaten duela dio] (M)
gada”-rik.
karioka (L, M, O) - kariokie (B-l-o, M)
kargadero (M) - kargaderue (M) Def.: iz. “carioca”. Zenbat zentimetrokoa
Def.: iz. “cargadero”. izango zen galdetukeran hogeita
Entz.: D.: Zorrozan, Saltacaballosen, hamar-edo erantzun zidan. D.: legatz
kargaderoak leku askotan egoten dira. kumea.
Lek.: karioka - kariokia / Ond.: karioka -
kargako barkue. Ik. barko karioki
Entz.: D.: berton portuan ere atrapatzen Zit.: atxiñen, andrak erute-san dauie, oiñ
izan da. Errioan zenbatgura daukazu. e atune eruten dana, kárrutan (B-a) /
Sin.: erridxoko karramarrue aretan eruten san bokarta karrutan
imiñdxe / kárrora botaten atunek (M)
karraspidxo (L, M) - karraspidxue (M)
Def.: iz. Symphodus familiako arraina? Kárro andidxe, Kárro nagosidxe,
D.: durdoa lako berdin-berdina baina Kárro txikidxe. Ik. Toponimia-
txikia. Talasonimia
Entz.: D.: kostan tresmailekin ateratzen da,
antzina Mundakan moila-atzean ere kartapartillek (egin) (B-p)
atrapatzen ziren. Frijituta-eta jaten da Def.: ad. arazoa nola edo hala konpondu.
baina ez da ona. Zit.: kartapartillek eiñdxus / guk eiñdxu
Sin.: txarrue kartapartillek, bakotxa beranagas dxun
Lek.: karraspidxo - karraspidxua / Ond.: garie [sozigo bi haserretu ondoren] (B-p
karraspixo - karraspixu Dok.: Anton Perez. «kartapartillek eiñ =
Ez: B-e-l-r Arazoa zelan edo halan konpondu, an-
Dok.: Azkue. «KARRASPIO (Bc, G), tolatu. “Hemen eindje dauz kartapar-
serrano, pececillo de la costa.» tillek” (— erd. partija).»
karreta (B-l, M) - karretie (B-f-r), kárter (M) - kárterra (B-m, M); *káter
karrétak (B-f-l-r, M) - káterra (B-j)
Def.: iz. “carrete”. Def.: iz. Mek. “cárter”.
Ond.: karrete - karreti
*kasá - kasie (B-j)
karretel (M) - karretela (B-a-j, M, O), Def.: iz. “pesca a la cacea”.
karretelak (B-a) Zit.: kasí etor da lelau esta? istoridxen
Def.: iz. “carretel”. D.: arrastan alanbrak (B-j)
biratzen direnak eta mailetak-eta ba-
tzen direnak. kasako (M)
Entz.: D.: orain pentsatzen dut ez dutela Def.: adj. “de cacea”.
erabiltzen askorik hauek antxobatan. Zit.: kasako arrañe / kasako apaidxue /
Lehen karretelera brageroa sartzen kasako arraintzue / txitxarro suridxe
zen, orain karretelean batu beharrean ixe lei kasaku be (M)
eskuz biratzen dizute kubertara.
kasán (B-a-f-j, M)
karrie (M) Def.: adb. (Ibili, joan). “A la cacea”.
Def.: ad. D.: ankilak hondoari ez heltzea, Entz.: B-a: lupinatan ere ibiltzen da
arrastaka joatea. kazan.
Ond.: kasia Zit.: kasán dusenati kaseruek / atxiñe gu
kasan ibiltxen giñen, nebera barik /
karrindo (M) kañaberan esta usaten txarpie, kasan
Def.: adb. (Joan). Ankila arrastaka eroan baiño / kasan atrapaten da batelakas /
hondotik. kostan atrapaten di kasan / kasan
Zit.: karrindo due (M) atrapaten den txitxarrue / kurrukana da
Lek.: karriendo / Ond.: kasiando, kasia- baitxe ba amen kasan ibiltxen dena
ten txitxarrotan-da (M)
Ond.: kasan
kárro (M) - kárrue (M) 1.
Def.: iz. “carro”. D.: orain dagoena kasarako (M)
enbarkazioa eskegitzeko. Def.: adb. “para la cacea”.
Zit.: au da kasarako, kurrukanerako / ka-
kárro (B, M) - kárrue (B-r, M) 2. sarako, pikerako estako serikusi / txar-
Def.: iz. “carro”. Arraina eroatekoa. pi da kasarako (M)
kasarrañe
_________________________________________________________________________________
134
kodást (M) - kodasta (M); koróst (B-a) kofradinte (M) - kofradintiek (M)
- korosta (B-a-l-o) Def.: iz. kofradiako jendea.
Def.: iz. “codaste”. D.: “roda”. B-l: guk
hemen txarto esaten dugu, erdaraz “co- kofre (M) - kófrie (M); kófra (B) -
daste” da atzekoa eta hemen aurrekoa- kófrie (B-a-j-p), kofrak (B-j-p)
ri deitzen diogu. Def.: iz. “alcatraz”. D.: hegoak zabalduta
Lek.: korasta a. / Ond.: koasta a. braza betekoa da, ez da hain handia
Dok.: Azkue. «Kodasta (B-b), codaste, baina hego luzeak dauzka. Zaharra
coraza de hierro que tiene la lancha en denean hego zuriak edukitzen ditu eta
sus extremidades, para afianzar la punta beltzak, gaztea denean gris
quilla. (V. Branka-burdiña.)» / Urkidi- antzera egoten da. Asko jaten duenari
Apraiz. «codaste (korasta)» (194) ere esaten zaio.
Entz.: B-j: kofra egoten da bokartean ere
AURREKO KODASTA a. (M) bai. Arraina atrapatzeko eguno ez du
Def.: iz. bermeotarrek korosta esango erdian jotzen, beti ertzetan.
luketena. Zit.: ño! Kofripaiño gedxau dxate su! (M)
Oha.: behin Rafaelek aurreko korosta Lek.: kopla - koplia / Ond.: kofre - kofri
aipatu zuen. Dok.: Azkue. «Kofra (B-b), cofre, ave
marina grande que se zambulle echán-
ATZEKO KODASTA a. (M) dose de lo alto.» / Anton Perez. «kofra
Def.: iz. “codaste”, atzekoa. Dimasek (kófrie) = (Sula bassana). Alcatraz.»
atzekoari ere deitzen dio horrela,
badirudi Bermeon korosta aurrekoa koidxidu (B-a, M)
bakarrik dela nahiz eta behin Rafaelek Def.: ad. D.: batu, buietara txikota batzea
ere atzeko korosta aipatu. edo tximinoitan tragolera batzea esate
baterako. B-a: “recoger”.
kodillo (B-a, M) - kodillue (B-a-j, M) Lek.: koidxiu / Ond.: koxiu
Def.: iz. “codillo”. D.: bihurra. Dok.: Azkue. «Koidxidu (B-l). (V. Koiu.)
Zit.: klaro orrek e txikotak ba bidxor asko KOIU (B-a), coger. En B-l se concreta
dakoles kodillu artzin dau / e ori su variante KOJIDU a significar el
kodillu kendu / kodillo sarratue (B-a) acto de recoger los aparatos de pesca.»
Lek.: korillo - kodillua / Ond.: kodillu a.
koidxidu tragola ta gusan etzera! (M)
kodillotu (B-a, M) Def.: e. “apaga y vámonos”.
Def.: ad. D.: bihurrak hartu.
Zit.: alanbri kodillotu da edo txikota koipé (B-a, M) - koipie (B-a, M)
kodillotu da (M) Def.: iz. “grasa”.
Zit.: itxaskatua, atxiñe, gerra-denporan
kofrái (B-a) - kofraidxe (B-a); kofradi usaten san, orrek omoten dau sañá,
(M) - kofradidxe (M) koipie, barruko orrek, koipi omoten
Def.: iz. “cofradía”. dau, da orregas koipias eitxe-san atxi-
Entz.: D.: Mundakan kasinoaren azpikoa ñe gosie ta bakixu, an gerra bueltan, da
da kofradia. Bermeon gerra denboran eitxen san arrañe prejidu / dau “kala
bi egon ziren, errepublikanoena kofra- txitxarrue”, ixeten da e nobienbre,
dia zaharrean eta nazionalistena pen- disienbre, eneron, koipi dakona erreta
tsatzen dut oraintxe dagoen lekuan. dxateko / perloi baltza da, perloi gorri-
Mundakan ere bi egoten ziren, bat San dxen antz-antzekue, bay da berdes-
Pedro kofradia orain jubilatuen hori- kiaue, koipe gedxauko arrañe / bela-
eta dagoena eta, hemen geure etxearen orrotzak oten sin adarrien, da adarrak
behean egoten zen beste bat, Santa okitxe ban koipie, koipi-, da an koipe-
Katalina kofradia. tan sartunde oten sin bela-orrotzak / se
Ond.: kofrai - kofraxe neguen otorten da, atxiñe ori txitxarroo
koipeduna (M)
konpañe
_________________________________________________________________________________
137
kordel faltaue da ori (M) Entz.: D.: jaten da. Arrastan eduki ditugu
Sin.: txiko faltaue, trabeseko panela etxadak ederrak, orain hogei bat urte
edo gehitxuago hemen ere atrapatzen
KORDEL IGARRAK a. (M) zen. Ez dakit bermeotarrek koreanue
Def.: iz. legatzetako erabiltzen ziren bokart baltzari deitzen dioten. B-e:
kordelak. antxoba sasoian egoten da. Beste batek
Entz.: D.: errekaren kontrako arbola bati zehaztu zuen hori ez dela izan hemen
azala kendu, matxakatu eta egosi beti egon den arraina, arrastan asko
egiten zen kobrezko galdaretan tinta atrapatzen zela. B-l: neguan ateratzen
egiteko. Botiletan gordetzen zen eta izan dugu koreanoa, arrastan legatza-
gero tinta horrekin egiten ziren rekin.
kordelak igartu. Horiek behar handiak
izaten zirenez hasi ziren gero blaka korkói (B-a, M) - korkoye (B-a, M),
ematen, hori izaten zen kordelaren korkóyek (B-a)
kanaltxuak tapatzeko, ur gutxiago Def.: iz. “corcón”. D.: lasunaren antze-
hartzeko honek eta horrela nasaiago koa, mantxa hori bi dauzka zakatz
ibiltzeko. ondoan eta eskua pasata koipea legez
dauka. B-a: zakatzean pekatxu bi
LEBATZ-KORDELAK (M), LEBATZE- dauzka.
TAKO KORDELA a. (M) Lek.: ur-lasuna a. / Ond.: kosta-lasune a.
Def.: iz. Ik. kordel igarrak Dok.: Azkue. «KORKOE, korkoi (B-b,
Sin.: kordel igarrak G), pez parecido al muble, sus agallas
tienen color de maíz duro.» / Anasa-
kordeleidxe (M) - kordeleidxe (M) gasti. «Korkoie, Mugil auratus; Dabe-
Def.: iz. “cordelería”. D.: zubilak, hariak, ta, galupe.» / Anton Perez. «korkoi
txikotak eta horiek erosten joaten zen (korkoie) = (Mugil auratus). G. lisa,
denda. galupe, corcón. F. mulet doré. I. gol-
Oha.: cf. txirritxie den mullet.»
kosiñero (M) - kosiñeru (M) - Entz.: B-j: merkantea baino txikiagoa da.
kosiñerue (B-j, M), kosiñeruek (M) Aurreko paluko argia bakarrik eta gero
Def.: iz. “cocinero”. atzean lus de gia eroaten du.
Zit.: da ni ba kosiñeru, dxun naitxen e Sin.: kabotajeko barkue
Gran Solera (M)
Entz.: D.: besteak legez ibiltzen zen gero kosterres (B-f-o, M)
arrantzan. Def.: adb. (Joan). “Bordeando”. D.: kos-
taren erres joatea, kosta bistan dela.
kostá (B-a, M) - kostie (B-a-j, M) 1. Zit.: sus kosterres-kosterres, Gernikako
Def.: iz. Geo. “costa”. B-a: “litoral”. entradararte / da, ostabe sues koste-
Lek.: *kosta - kostia / Ond.: kosta - kosti rres-kosterres kosterres-kosterres, Ar-
Dok.: Azkue. «Kosta 2º (c, ...), costa (del tirarte (M)
mar).» Ond.: kostarres
kósta (B-p, M) - kóstie (M), kostak (M) kostura (L, M), kosture (B-a-j) -
2. kosturie (B-j, M)
Def.: iz. (Egon, ibili). “Patron de costa”- Def.: iz. “costura, empalme”. D.: txikotak
ren laburpena. dauzkan hiru edo lau hariekin egiten
Zit.: da gero on naitxenin kosta / iru ero da.
lau on garixen kosta [Bermeon] (B-p) / Zit.: en jeneral kosturi emoten da kábliri,
ibil naitxen, or e, kosta / ni ordun kósta otamabitxik berantz kosturi emoten da
ibiltxen naitxen / Campesino Campea- (B-a)
doran asi naitxen, kosta / patroye ixen Lek.: kostura - kosturia
san, lekeitxarrak, peskak, da galleguek
kostak (M) KOSTURA LABURRA a. (M); KOSTU-
RE LABURRE a. (B-a)
kostado (B-a, M) - kostadue (B-a, M) Def.: iz. “costura redonda, corta, sencilla
Def.: iz. D.: “costa(d)o”. Enbarkazioa- o llana; empalme corto”.
rena. Oha.: Los barcos en la mar y su manio-
Zit.: atraka, kostadure (B-a) bra en puerto liburuko 27. orrialdeko
Oha.: kostadure adibidean ikus daitekee- “empalme corto”.
nez u eta o-ren arteko alternantzia
egon daiteke berba honetan. KOSTURA LUSIE a. (M); KOSTURE
LUSIE a. (B-a-j)
kostera (B-a, L, M) - kosterie (B-p, M) Def.: iz. “costura larga, doble o a la espa-
Def.: iz. “costera”. ñola”. D.: biribilean lotzen da.
Zit.: aurten ba kostera ona esango da (B- Entz.: B-a: brageroetan egiten da.
a)
Lek.: kostera - kosteria. Kostera erdidxa kotá (B-a, M) - kotie (B-a-j, M)
(San Antolinak artean); bigarren kos- Def.: iz. D.: alanbraren bihurra.
teria (San Antolinetik gorakoa). Ond.: Zit.: e koti dakotzu orrek! (B-a)
*kostera - kosteri Sin.: kakue / Oha.: cf. bidxorra
Dok.: Ortuzar. «Kostera. Costera, tiempo Lek.: kot - kota / Ond.: *kota - koti, kotak
que dura la pesca de bonito.» Dok.: Azkue. «KOTA 3º (B-l-mu-ond),
seno u ojete de cuerda o alambre no
BÍGARREN KOSTERIE a. (M) bien estirado.»
Def.: iz. D.: Adramariak pasa eta gero
hasten direnean Mediterraneora, Azo- kotorro (M) - kotorrue (M)
resera edo Kanarietara-edo. Def.: iz. “cormorán”.
Oha.: Mundakakoa hau dela dio, Ber-
*kostero - kosterue (B-j) meon potorrue. Bermeokoa esaten du
Def.: iz. “costero, barco de cabotaje”. gehiago.
kresál
_________________________________________________________________________________
144
L
grondin. I. gurnard.»
leba-leba dakar (M); leba leba dator ESKOKO LEMIE a. (M); ESKUKO
(B-a) LEMIE a. (M); ESKO-LEMIE a. (B-r)
Def.: e. D.: gehitzen datorrenean itsasoan Def.: iz. eskuz erabiltzen zen lema.
mugimendua. Entz.: D.: lehen eskuko lema erabiltzen
Lek.: leba-leba / Ond.: ez, eiñas-eiñas zen, orain ez, orain dena da errueda.
dator
Dok.: Azkue. «LEBA LEBA DATOR LEMI MANDARA EIÑDXA DAU ORI
ITXASOA (B-b-l, G-zumay), el mar (M); ORREK LEMI OKERTUTE
viene creciendo de fuerza.» DAKO (B-j)
Def.: e. “se ha puesto terco”. Eztabaida ba-
lebasale (B-a-j, M) - lebasalie (B-f-j), tean bereari gogorki eusten dionagatik
lebasaliek (B-a-j, M) esaten da.
Def.: iz. “merlucera”. Zit.: sarratu dau orrek lemi edo lemi
Ond.: leatzero - leatzeruk mandara eiñdxa dau ori (M)
Dok.: Urkidi-Apraiz. «Merluceros
(Lebasaliek) de 15 metros y 25 TXO! AGARRA LEMIRI! (M)
tonejadas.» Def.: e. D.: patroiak esaten ziona marine-
lari deskantsaldi bat egiteko-edo. /
lebátz (B-f-j, M) - lebatza (B-a-f-j-o-p- Enbarkazioa tostartekoaren ardura
r, L, M) pean uzteko.
Def.: iz. “merluza”, Merluccius merlu- Oha.: Juliani gauza bera adierazteko
ccius. D.: “merlusa”, kilo bitik gora- etorri gora lemi eruteko! hartu nion.
koa. B-r: kilora ailegatzen dena. D.: sarri esaten zen.
Entz.: D.: Legatz arretik eta emera iger-
tzeko, emeak buztana lodia eta labu- lema-buru (M) - lema-burue (M)
rragoa dauka, arrak mehea. Def.: iz. lemaren burua, gorengokoa.
Ond.: leatza a.
Dok.: Azkue. «LEBATZ (Bc), merluza.» lemakana (M) - lemakanie (B-r, M)
/ Anasagasti. «Lebatza, Merluccius Def.: iz. “caña del timón”.
merluccius, Merluza.» / Urkidi. Entz.: B-r: palu luzea da, burdina, baina
«merluza (lebatza)» (B3-373) / Anton txalupek paluzkoa, egurrezkoa eduki-
Perez. «lebatz (lebatza) = (Merluccius tzen zuten.
merluccius). G. merluza. F. merlu. I. Ond.: lemakani a.
hake.» Dok.: Azkue. «LEMA-KANA (B-b-ond,
Gc), LEMAKAIÑ (B-l), caña del
*LEBAS-GASTE - LEBAS-GÁSTIE timón.» / Astui. «Timón (caña): LE-
(M) MAKANA; LEMAKANIE» (I7-191)
Def.: iz. D.: peskadila, kilo bira ailega-
tzen ez dena. *lemako begi - lemako begidxa (M)
Def.: iz. lemakanaren begia.
lebatzetan (B-f-j-m, M)
Def.: adb. legatzetan, legatzak atrapatzen. lemera (B, M) - lemerie (B-l, M)
Zit.: se sarri ibil gari lebatzetan (B-f) Def.: iz. “limera, lemera”. D.: lemaren
barra sartuta doan enkajonadura. B-l:
lemá (B-a, M) - lemie (B-a-j-m-r, M) lemaren ardatza lemeran barruan doa.
Def.: iz. “timón, leme”.
Zit.: sárratu lemi baborrera! (B-a) *lemoro - lemorue (B-r), lemóruek (M)
Lek.: lemia a. / Ond.: lema - lemi Def.: iz. “hembras del timón”. B-r:
Dok.: Azkue. «LEMA : 1º (AN, B, G, L), txaluparen gauza da.
timón.» / Astui. «Timón (pala): Oha.: B-r: nire sasoiko berbak baino au-
LEMIE» (I7-191) rreko arrantzaleen gauzak dira horiek.
Dok.: Azkue. «Lemoro (B-b), limera, aro
lemorrotz
_________________________________________________________________________________
150
lumárá (M)
Def.: adb. amudekin barik lumekin
ibiltzeko sistema edo arrantza modua.
Entz.: D.: Afrikara, Dakarrera-eta joan
M
*Madalen - Madalena (M)
zirenean lehenengoetan lumak ipintzen Def.: iz. Madalen eguneko jaia.
zituzten, gero preparatuta etortzen Entz.: D.: Bermeoko enbarkazioak Izaro-
ziren lumak. ra joaten direnean teila botatzen eta
eurena dela esaten, gero Bermeora eta
lupín (B, M) - lupiñe (B-r), lupíñek (B- Mundakara ardoa edaten etortzen dira.
r); lupiñie a. (M) Antzina etorri egiten ziren enbarka-
Def.: iz. “lubina”, Roccus labrax (baten zioak Madalen egunerako, orain ja
ezagutu du) eta Dicentrarchus labrax. galdu da.
Entz.: D.: bera atrapatzeko karnada ona
abuxa izaten zen, zedazuaz atrapatu mádre (B, M) - mádrie (B-a-j, M) 1.
eta bizirik edukitzen zen. Def.: iz. “línea madre”. Tertzaren txikot
Lek.: lupiña - lupiñia / Ond.: lupiña - nagusia, luzea; besteek hemendik irte-
lupiñi ten dute. D.: orain pitaduna madrie da.
Dok.: Azkue. «Lupiña (Bc, Lc), lubina, Oha.: cf. subille
labra, pez de mar.» / Anasagasti. «Lu-
piñe, Dicentrarchus labrax; Lubina, mádre (M) - mádrie (M) 2.
Róbalo.» / Anton Perez. «lupiñ Def.: iz. D.: alanbrek eta txikotek barruan
(lupiñe) = (Morone labrax). G. lubina, daukaten txikota.
róbalo. F. bar, loup de mer. I. bass.» Sin.: arimie
makael (B-a, M) - makaela (B-a-f-j-r, makallo kuma (M), makallo kume (M)
L, M) - makallo kumie (B-a, M), makallo
Def.: iz. “estornino”, Scomber japonicus. kumek (B-r)
D.: berdela baino begi handiagoa eta Def.: iz. “bacaladilla”. D.: finagoa lirioa
ilunagoa. Berdelak arraiak dauzka, ma- baino.
kaelarenak motelak dira. B-j: badago Entz.: D.: lehen barkukadak ateratzen ge-
makaela kiloan hiru-lau sartzen dena nituen. Hemen aparioekin ere atrapa-
eta kilokoa ere badago. tzen zen. B-r: antzina asko atrapatzen
Entz.: B-j: San Juan aurrean ateratzen da ziren Izaro puntan, Artxikoten. Hura
eta gero ostabere urrian. Egunik hobe- ere egin da desagertu.
renak haizerrikoa daudenak dira. Ond.: makallau txikixe a.
Lek.: *betandi - betandidxa; *makael -
makaela / Ond.: *betandi - betandixe makallotan (B-a, M)
Dok.: Anasagasti. «Makaela, Makarela; Def.: adb. makailotan, makailoak atrapa-
Scomber japonicus, Estornino.» / tzen.
Anton Perez. «makael, makarel (ma- Zit.: onek e makallotan dxute-san dise-
kaela, makarela) = (Scomber japoni- nak, Groenlandia ta orra (B-a) / oiñ e
malla
_________________________________________________________________________________
155
malla (M), málle (B-a-j) - mállie (B-j-r, mamarro (M) - mamarrue (B-p, M)
M), mallek (B-a) Def.: iz. (Forma). D.: enbarkazioari
Def.: iz. “malla de red”. oholean formatzen zitzaion harra.
Lek.: malla - mallak / Ond.: malla Entz.: D.: ostraren urak ere ematen zuela
Dok.: Azkue. «MAILA, mailla 2º (AN-b, harra esaten zen, orain kutsatuta da-
Bc, BN, Gc, L, Sc), malla de la red.» goenez dena harrak ere galdu dira.
e? (B-a) / ño! Au dok meladi artzie! / dau mendidxe! / ararte enbarrerarte nik
ño! Au dok e meladi artun dotena! / márka tas neuretzako mendídxek (M)
meladi artun dot! (M) Dok.: Azkue. «MENDI (c), montaña.»
Zit.: ein paladatxu bat! abantien. Edo, bá- marapiloa. B-r: korritu egiten du.
da itxasun baporasku bada, edo moto- Zit.: emon dot atzo-murtzillie (B-j)
rresku bada, “dale una palada abante” Oha.: ez da edozein marapilo ere.
da “paladatxu bat” / ordun esan oten Batzuetan normala egin nahi eta arin
enbarkasiñorik baporeskorik es moto- egikeran irteten zuen eta beste batzue-
rreskorik (M) tan apropos egiten zen. Ik. atzo-mara-
pillue
*muélle - muéllie (B-m) Sin.: atzo-marapillue / Ant.: gixon-
Def.: iz. Mek. B-m: “muelles de válvula”. murtzillie
N
zortzi mila kilo. Geroagokoak hirure-
hun eta hirurogei kintal-edo eduki
zituen. Sollube-koak seirehun kintale-
koa eduki du. Illargi-k behin mila
nabega (B-a, L, M) hirurehun eta hirurogei kintal ekarri
Def.: ad. “navegar”. Nabigatu. Normalean zituen neberan, hogeita bost kiloko
merkantean ibiltzea izaten da. atuna, Azoresekoa.
Zit.: da gero dxun naitxen ba nabegaten Ond.: *nebera - neberi
(B-a) / gu, nabegaten gabiltzasela,
kabo Santa Katalinan or e, Gineako *neberako tapa - neberako tapie (M)
gólfuen / bay bat beti dau nabegaten, Def.: iz. “tapa de la nevera”.
tríun susenien biarrien / nabegaten da,
kontramaixuri deitxuten dxako “sokie” neberero (M) - nebererue (M),
/ amar urte, ibil nai, nabegaten / da se- nebereruek (B-j, M)
tenta y unon dxun naitxen nabegaten Def.: iz. B-j: nebera gobernatzen dutenak.
(M)
negú (M) - negue (M)
nabegante (M) - nabegantie (B-r) - Def.: iz. “invierno”.
nabegantiek (M)
Def.: iz. “navegante”. nékora (B-a) - nékorie (B-a, M)
Zit.: ogongo da bárkun an be igual e, neu Def.: iz. “nécora”.
enai esan nabeganti-ta, estaipe (B-r) Entz.: D.: hemen ere atrapatzen da
otzarekin.
nabegasiño (M) - nabegasiñue (M) Zit.: nékoratan gues (B-a)
Def.: iz. “navegación”. Ond.: nekora - nekori
Zit.: setara dxun bi den nabegasiñuen / Dok.: Anasagasti. «Nekorie, Macropipus
dxuten sanin belan nabegasiñue(n) / puber; Nécora, andarico.»
esatiles libretie nabegasiñoko libreti
edo (M) neskasar (M, O) - neskasarra (B-o, M,
Lek.: *nabegasiño O)
Def.: iz. “garneo, escacho”, Trigla lyra.
náilon (M) - náilona (B-a, M), náilonak D.: kolo edo perloiaren antzekoa. Lepoa
(B-a, M) dauka handiagoa eta ahoaren goiko
Def.: iz. “nylon”. mandan mustur bik irteten diote, adar
bi legez.
náilonesko (B-a, M) - náiloneskue (B- Lek.: *neskasar
a), náiloneskuek (M) Ez: B-f-j
Def.: adj. “de nylon”. Dok.: Azkue. «Neskazar 2º (AN-ond),
pez parecido al besugo, más rojo y de
naufraga (B-p) ojos grandes.» / Anasagasti. «Arrain-
Def.: ad. “naufragar”. gorrijje, Neskasarra; 1. Trigla cuculos,
Zit.: Santoñen e aulan amabi bet urte ero Arete cuco. 2. Trigla lyra; Garneo,
bixitxen nauela arraintxen berton, an Gallina, Trigla.» / Igelmo, Iribar,
be ein garixen naufraga (B-p) Lerga. «la Nezka-zarra» (Trigla lyra)»
(Inventario-107)
naufrajidxo (M) - naufrajidxue (B-a)
Def.: iz. “naufragio”.
neskatille
_________________________________________________________________________________
172
O
Def.: arrantzan joateko lanbide edo modu
desberdinak: ardorean, tertzekin, atu-
netan, bokartean, e.a.
Zit.: nik estot ein iru urte ero baiño or
obenga (B-a-j, M) - obengie (B-a-f, M) ofesidxuen [tertzekin] / nire ofesidxun
Def.: iz. D.: kazan atz-atzean eroaten zen esta esistidu márkarik eta esebe (B-j) /
palu bat, obengako aparioa joaten zen auñ arte ba ardorin ibil gara, edo, béste
bertatik. ofisidxutan enai ibilli (M)
Entz.: B-f: gaur ez da erabiltzen. Apario
zantarra da, badaezpada ipintzen zena. ogál (M) - ogala (B-e-l-r, M)
Dok.: Azkue. «Obenga (B-b), obenques. Def.: iz. D.: antzinako txapazko kasetatxu
La palabra genuina debe de ser ES- bat jatekoa egiteko. Orain ezkaratza
TAI.» / Astui. «Obenques: OBEN- dago.
GAK» (I7-191) Entz.: B-l: gaur ez baina lehen erabiltzen
izan da arraina erretzeko, atune-eta
obengillo (B-a-f, M) - obengillue (B-f, erretzeko, ezkaratzetik kanpoan dagoe-
M), obengilluek (B-a-f) na. Ondarrutarrek oraindik erabiltzen
Def.: iz. kazan erabiltzen den palua. D.: dute, Bermeon ez.
atzean ere joaten diren palu bi, txiki- Dok.: Astui. «Fogón (cocina): OGALA;
txuak. OGELA» (I7-191)
obramuerta (B-a, M) - obramuertie (B-
a-j, M) oidxida (M) - oidxidie (M)
Def.: iz. “obra muerta”. Def.: iz. D.: bueltaka, bitsa ematen doan
Lek.: obramuertia a. / Ond.: obramuerti a. haize gogorra, kea legez ateratzen du.
oidxidaka
_________________________________________________________________________________
174
óllar (B, M) - óllarra (B-l, M) 1. sin, arek an lotze sien, onduen galdute
Def.: iz. “gallo”. / a ondun dau / aideko besegu da, on-
Lek.: ollar - ollarra / Ond.: ollarra a. dun estauena / bay gero arrañe badau e
Dok.: Azkue. «Oilar, oillar 2º (B-l-ond), ondorau / onduen ibiltxen da [txori
gallo marino, pez de cabeza grande, bat] / apaidxu asko itxi du onduan /
carne blanca, boca ancha.» / Anasagas- imintxen da onduen, fóndo-monda
ti. «Ollarra, Limanda, Gallo.» / Anton [bolanta] / ondun e imintxen san tertzie
Perez. «óllar (óllara) = (Lepidor- / ondun agarratie, ori da enbarratie /
hombus boscii). G. gallo. F. cardine. I. ondun agarraten badau / trábu da on-
meagrim, whiff.» dun agarraten dauenien / onduri agarra
tz(agu) da páñu galdu du / etzola aga-
óllar (M) - óllarra (M) 2. rraten e, onduri ankilliek, ori da ka-
Def.: iz. “pez de San Pedro”, Zeus faber. rri:ndo / basatu da, ondun ganin
Entz.: D.: marmitarako-eta gozoa da. plántaten senien [palangra] / da gero
Krok-krok egiten duelako deitzen zaio dau ondoko merue / esta ondokue,
oilarra. asaleku baiño / errekaladu da, ondotik,
Lek.: pes martiña a. semat altzaten sun, errekaladue ori da.
Ez: B-f E kasu baterako ba arrain batzutan ba
Dok.: Anasagasti. «San Pedro arrañe, ondun kontra, beste batzutan brasa
Ollarra; Zeus faber, Pez de San Pe- bete gorau / su arrastan martxan sues,
dro.» / Anton Perez. «Izen berarekin ondoti dakasu sarie / onepe ondotik
—oilarragatik— baita ere: (Zeus fa- ibiltxen die [bibitxoak] / datorrenin
ber). G. Pez de San Pedro. F. Saint arraña pásaten, ondoti dator / señale
Pierre. I. John Dory.» ondoti datorrena, arrasteru ondoti
dabill-dxe / ondotik ba imintxen da ba,
óllau (B-a, M) - óllaue (B-a, M), óllauek esate baterako brasa-erdidxen edo
(B-a) ondotitue ámue / lusín da ondo- ondo-
Def.: iz. “ollao”. D.: tertzaren edo piedra- tik dxutie ugerrien / orrek eitxen dau
bolaren hasikeran dagoen begia, buie- ondora, ño!, arrañe atrapaten, bai, ko-
tara doan txikota engantxatzekoa. B-a: frie / da erriten da ondora txikotagas /
tertzaren puntak, tertzak elkarrekin sondie erri ondora / beste batzutan
lantzatzeko. ukusten da, beitu ondora ta tximistada-
Zit.: au ein bi de krielakas bete, da, onen ka / kantzate sinin dxaten brauntadaka
óllaue ta onén óllaue lantzá (B-a) ondora bótaten [izurdeek arraina] /
Castillo Olite, bota bin an ondora /
onbrerrana (M) - onbrerranak (B-a, L, dxun san ondora [enbarkazioa] / ondo-
M) ra badue barkue / ondora due / Onda-
Def.: iz. “hombre rana”. rrun Karmentxu Arriola dxun san
ondora / ondora dxun san bertan
ondó (B-a-f-j, M) - ondue (B-j, M) portuen / ondun erres ba brasa-erdi bat
Def.: iz. “fondo”. edo gausie / tertzak ondun plegata,
Zit.: orreties kálan, ya ondó andidxen ata- plegá gudau esan ba ondun, ondun erres
raten disenak / básaus e, ondo andi- dxota / igual okitxe ban ba ondorar-
dxen, itxosuen / patroyek, sáka botoye- teko- txikota (M)
ri, da an markaten tzo se ondo dauen Lek.: ondua a. / Ond.: ondu a.
(B-a) / ondo andidxe (B-f) / e! amen Dok.: Azkue. «ONDO 8º (c), fondo.»
ondó gogorra dau (B-j) / ondú on eske-
ro, káli da ya / ondu bádau ogei brasa / ondo gabiltzas geu itxasora gero? (M)
gaur sondak markaten tzu se alturetan Def.: e. suerte txarra izaten denean erabil-
datorren arrañe, se ondo dauen da dana tzen den esakera.
/ ondu bakosu [afirmazioa] / onduk Oha.: dudan daukat hau Bermeon bezala
agarraten badau / onduk agarraten ba- lexema bat den. Ikusi Anton Perezen
tzu apaidxuri / nailonesko sarik ixaten Bermeoko Herri Hizkera
ondoko arbola
_________________________________________________________________________________
176
Dok.: Anton Perez. «ondo gabiltzez geu norterantz esate baterako. B-j:
itsosora? = Ironiazko esaldiak, norbait alderantziz.
edo zerbait kritikatzeko edo gitxieste- Zit.: sues suestien, aren opuesta, norusta
ko. “Hori esan dau Jose Ramonek? da (B-f) / a geure opostin dator (M)
Ondo gabiltzez geu itsosora?”. (Qué
gente lleva mi carro).» oraka (B, M) - orakie (B-j, M)
Def.: iz. D.: “capeo”.
ondoko arbola (M) - ondoko arbolie Zit.: ori ixeten san lebatzetan-da, ño! Se-
(M) lako oraka txarra dako! Orakie, gober-
Def.: iz. “coral..” no santarra dakolakon (M)
Sin.: korala Lek.: *oreka - orekia / Ond.: oreka
Ond.: ondoko arbolak a. Dok.: Azkue. «OREKA (B-l-ond, G-deb,
zumay), equilibrio.»
*ondoko arri - ondoko arridxe (B-j) 1.
Def.: iz. “aguadilla”. orakan (B-a-j-r, M)
Def.: adb. (Eduki). D.: haizeraka geldika-
*ondoko arri - ondoko arridxe (M) 2. geldika egotea. Oraka legatzetan ibil-
Def.: iz. olgetan must eginda atrapatzen tzen zen antzina, mutil txiki bi egoten
zen hondoko harria. ziren erramo bana hartuta orakan edu-
kitzen enbarkazioa gasolina ez gasta-
ondoko tirie. Ik. tirie tzeko. Haize handia dagoenean ere
esaten da orakan.
ondu dxo (B-j, M) 1. Zit.: latiñe en jeneral esaten da ba, orakan
Def.: ad. “embarrancar”. okitxeko motorra edo bárku-edo, aixin
Zit.: ondu dxoten dauenien, aurdun barrure orakan (B-a) / erramo bana ar-
etxaten da palangrie (B-a) / ondu dxo tunde, orakan okitxen enbarkasiñue /
du / ondu dxoten senien / da gero eitxe orakan gaus [haize asko dagoenean]
san ondu dxo erain, tenkin ganien / da (M)
ontxe be ukusko su selan dakoen, arek Lek.: orekan
enbarkasiñuk ondu dxoten dauinak Dok.: Azkue. «Orekan (B-l-ond, G-deb-
ténkatxuek / batela.. garrirarte basaus, zumay), estar en equilibrio sin adelan-
estau dxoten ondorik. Da ondu dxote- tarse ni retrasarse, pero con cierto mo-
ko lekora dxuten san batela / enbarka- vimiento. Se dice de las lanchas, vulg.
siño bategas satos barrure, da, e billu- estar a la rema, y de las aves de rapiña
rra dakosu ondu dxoteko / se kalau que se ciernen y, detenidas en un pun-
dau? Pasako gara edo eskara pasako? to, agitan fuertemente las alas.»
Ondu dxoku edo estu dxoko? (M)
Sin.: enbarranka orakari (M) - orakaridxek (M)
Def.: iz. enbarkazioa orakan edukitzen
ondu dxo (M) 2. zuten mutil-txikiak.
Def.: ad. hondoa jotzea sondek, aparioek Dok.: Azkue. «Orekari (B-l-ond, G-deb),
eta abar. remero que mantiene una lancha en
Zit.: errekala su? Esatiles ia ondu dxo basu equilibrio para que no la arrastre la co-
ta errekala / da eitxen san erri kandele- rriente mientras la pesca.»
ru, dxo ondue da gero brasie / korañe-
tias ondu dxoten [tangora] / kordela ordú (B-a) - ordue (B-a); ordó (B-a) -
erri batzasu apur ba gedxau, ein tzu ordue (B-a)
arek ondu dxo, da eiñdxa basatu (M) Def.: iz. “hora”.
Zit.: bera dxute-san da, etzerik etze, ba
opóst (M) - oposta (B-j, M); *opuest - bidxar e goixeko lauretako ordue [mu-
opuesta (B-f) til-txikia] / atxiñen e mutille ote-san
Def.: iz. kontrako norabidea, enbarkazio da, ordu emoteko / bueno! Bidxar ba,
bat nortetik hegoan eta bestea hegoatik seiretako ordu emon / lau bet ordu ingu
otzara
_________________________________________________________________________________
177
lestin barrure / oiñ e kálan seu bakarri ostrei (M) - ostreidxe (M)
sausenien ba seuk-usun ordun etxaten Def.: iz. “ostrería”.
su. Bay ostantzin es, ein bixu ba ordu Entz.: D.: Kanalen egoten zen. Zaharra
dxabon / oin eitxen dauie ordó gidxau hautsi zenean berria egin zuten, gaur
sartun [itsasoan, lehen baino] (B-a) egunean aori ere zatituta dago.
Entz.: D.: lupinatan-eta erabiltzen da. enbarkazio txikietan oraintxe ere latin-
palue.
palangrillo (M) - palangrillue (M), Lek.: latiñeko palua, botabaria a.
palangrilluek (M)
Def.: iz. D.: palangra baino txikiagoa. MASTA-PALUE a. (B-r, M)
Entz.: D.: Izaroren atzean-edo botatzen Def.: iz. D.: bela izatzen zen palua, gero
zenuen esate baterako, pitxarrosatan berga belarekin joaten zen.
edo arraiatan-edo. Dok.: Astui. «Palo: PALUE; MASTA-
Ez: B-j PALUE» (I7-191)
panelpe (M) - panelpie (M); paelpe (B- *papada - papadie (B-j, M), papádak
a) - paelpie (B-e-l) (M)
Def.: iz. panelaren azpia. D.: saia. Def.: iz. Julianek azaldu zidanaren ara-
bera legatzaren papada injada izango
pánga (B-l, M) - pángie (B-a-l, M) litzateke edo atunean mieka izango
Def.: iz. D.: Afrikatik-eta dabiltzan atu- litzatekeena, zilerainokoa. Dimasen
neroek eroaten dutena atzean barruan, definizioa ez dator bat Julianenarekin.
etxada egiten dutenean enbarkazioa D.: legatzak buruan, begien azpian
eratara ipintzeko erabiltzen da, artea mandetan dauzkan mamin biak.
zabaltzeko. Oha.: Dimasi zapoagatik galdetu nion eta
Entz.: D.: guk ez dugu erabili pangarik, harenak ere papadak zirela erantzun
atuneroek bakarrik. zidan.
Dok.: Astui. «sardinilla (Parrotxa)» (B4- andik pasaten da, txoridxe, maimena-
118) / Anton Perez. «Txikia denean gas / brageru bai, kankamutatik pasata
–sardinagatik– parrotxa deitzen zaio.» / e txikota pasateko, gaterie / motoyek,
malleti pasateko da alanbra(k) pasa-
*parte - partie (M) teko / trixí da, txikota pasaten dena / a
Def.: iz. (Emon). “El parte”. tintie, botaten san e, barril txiki batera,
Zit.: partie emoten genduna arrañena edo da andik dxuten san pásaten pásaten
gausie (M) pásaten pásaten e... trañe / da eitxen da
ba, eskus ein biarrien saidxarik saidxa-
partilla (L, M), partille (B-a) - partillie ra olan pasa ure, korrosala tra-tra-tra /
(B-a-p, M), partillak (M), partillek garratza ixeten san ba bedarra ta ken-
(B-a-p) tziko ta gero, pásaten san, brus bigune
Def.: iz. (Egin). “Partija”. D.: asteko ira- (M)
bazia. Partila da dena eta maria da
tokamena. pasador (M) - pasadora (B-j, M)
Entz.: B-p: gehienbat tabernan egiten zen. Def.: iz. “pasador”. D.: kosturak egitekoa,
Antzina, ni mutil koskorra naizela, burdinazkoa alanbrarentzat eta
orduan egiten izan da bakoitzaren oholezkoa txikotentzat.
bodegan, txalupa-etxeetan.
Zit.: eiñdxu partillek / partillek eiñdxu pasamano (M) - pasamanue (M)
(B-p) / partilli-txen gues / eitxen sin Def.: iz. “pasamano, barandal”.
partillek, loidxan bertan (M)
Lek.: partilla - partillia / Ond.: partilli a. pasamontaña (M) - pasamontañie (M)
Dok.: Ortuzar. «Partille. Partija. Es el ac- Def.: iz. “pasamontañas”. D.: neguan
to de dividir lo ganado en partes. Cada erabiltzen zena belarriak tapatzeko.
parte, ya dijimos, se llamaba mareaje.»
pasante (B-a-j, M) - pasantie (B-p),
pása (M) pasántiek (B-j, M)
Def.: ad. “pasar”. Def.: iz. D.: torloju luzeak, burua manda
Zit.: pása igual gánetik eta lemie apur- batetik eta tuerka bestetik.
tuten san, orreitxik ixeten san “lema-
dxalie” / batél txikidxe, enbarkasiñuri, pasmá (M)
pásateko.. jenti ta / Txangille pasata Def.: ad. D.: eguzkiak jota edo beroaga-
gero dau, e, esto, Gibele, Gibele pasa tik-edo arraina alperrik galdu, bigundu.
Matxakurantz apur bet-a, da dau or Usteldu ez, ez du hatsik botatzen.
bárridxotxu bat / da Apoko urandidxe, Sin.: masitxu 1.
pása ta gero, oesterantz, dator Alta
deitxuten tzagun kálie / da ori uran- páso (M) - pásue (M), pásuek (M)
didxe pása beste alderdira, da dator Def.: iz. “paso”. Igarobidea.
Kalafaltzo / Pitonetik, pásaten giñen, Zit.: ori Ronpe raja txarra da, bakos pá-
Arritxure, arrastan / arrasteruas pása suek, ba Ronpe raja txarra da / Antzo-
nai ni / barrutik be pása lei / Akatxen rako portue deitxuten tzagu, dako, e
barruti pasa lei / bay Kalafaltzon bota- plaidxe, da pásotxu bat-ako bertararte
ten da sarie, da, pásaten sarenien, Arri- pláidxerarte, pásu dako a, atxa tártetik,
txura pásateko, barruti pasa leixu / dako pásue / Ogoñotako aulan, atxa, da
sarritxen on e luletan arridxen da, e! páso bat-ako e? pásue, ametitako
pása gara karkabara / bosteun metro pásue, enbarkasiño txikidxe pása lei /
pásaten sunien, oestera, ya urandidxe ori márkaten gendun Lamidxanen,
dator / amalau ta erdiku ixeten san esate baterako pásue, Ixaro ta Otzarri
bokart asidxentzako, txikidxe pasa pásateko / onek kanoak amen dausen
[maila] / bertán e botaberan dako lekun ortxe imiñi, pasu itxi manda
anillue, da andik pasaten da txikó bat / bidxetara, molla- bidxetara pasu itxi /
patron de kosta
_________________________________________________________________________________
183
PRIMERO (B-p, M) - PRIMERUE (M) rrekoa da eta pes pilotoak gidatzen du.
Def.: iz. (Ibili). “Primer pesca”? Ond.: pes pilotu a.
Zit.: da or ibil naitxen primero, peska (B- Dok.: Anton Perez. «pespiloto (pespilo-
p) / selan sabiltzas? da primero (M) tue) = G. pez piloto. F. poisson pilote.
I. pilot fish.»
SEGUNDO PESKA (B-p, M)
Def.: iz. (Ibili, joan). “Segundo pesca”. pes sierra (M)
Zit.: astebete garrenin edo deitxu dostien, Def.: iz. “pez sierra”.
segundo peska dxuteko / segundo pes-
ka dxun naitxen an / da an ibil naitxen, petrál (M) - petrala (M), petrálak (M)
segundo peska (M) Def.: iz. D.: txibiaren hegoak.
Entz.: D.: legatzetako erabiltzen zen.
peskadeidxa (M) - peskadeidxa (M) Ez: B-j
Def.: iz. “pescadería”.
Oha.: arrain saltzaileari deitzeko peska- petretxa (B-a, M)
terue edo peskerue bezalakoak ukatu Def.: ad. D.: barruko trasteak enbarkatu:
egin zituen, peskadeidxako gixona traina, biberak eta abar.
erantzunez. Zit.: petretxaten gues (M)
Sin.: apaidxa / Oha.: Alejandrok esan zuen
peskadilla (M), peskadille (B-a) - gutxitan erabiltzen dela, normalean
peskadillie (B-j-o-r, M) apaidxe esaten dela.
Def.: iz. “pescadilla”. D.: kilo bitik behe-
rako legatza, kilorarte. B-r: kilo batera petretxo (M) - petrétxuek (B-a, M)
ailegatzen ez dena. Def.: iz. B-a: “petrechos”. D.: barruko
Lek.: peskadillia a. / Ond.: peskadilli a. trasteak: traina, biberak eta abar.
Dok.: Urkidi. «peskadilliek» (B3-373) Sin.: trastiek. / Oha.: Alejandrok erdal-
Oha.: nire ustez Bermeon peskadillek da dunen berba dela esan zuen, trastiek
eta ez *iek. nahiago du berak.
Lek.: petretxuak a. / Ond.: petretxuk, tre-
peskadilla popular (M) - peskadilla petxuk, trastik a.
popularra (M); *peskadille popular
- peskadille popularra (B-l); popular petrolero (M) - petrolerue (M) 1.
(M) - popularra (B-e-o, M, O) Def.: iz. “petrolero”.
Def.: iz. D.: kilora ailegatzen ez den
legatza. B-l: kilo eta erdi. *petrolero - petrolerue (B-m) 2.
Ez: B-j Def.: adj. petrolioduna, gasolioarekin
dabilena.
peskadore (M) - peskadorie (M) Zit.: baye gasoliñeru daa petroleru igua-
Def.: iz. D.: arrantzalea. Erdaraz da baina lati e? oseake estakoye, bariasiñorik
sarri esaten zen Mundakan ere. estakoye andirik (B-m)
Ez: B-r
AN DUS PETROLERUEK (M)
peskante (B, M) - peskantie (M) Def.: e. txikiteoan doan koadrilagatik
Def.: iz. “pescante”. D.: buek eta bakek esaten da.
lau peskante daroatzate babor-estibor,
bi aurrean eta bi atzean ateak doazen petrolidxo (B-a) - petrolidxue (B-a-f-
lekuan. Apario guztia, alanbrak eta m); petrolio - petroliue (M)
mailetak peskanteetatik doaz. Def.: iz. “gas-oil”.
Zit.: petroliun e ori, tuberidxe datorrena /
pes piloto (M) - pes pilotue (B-a-l-r, M) amarra estopi petrolius da su emon /
Def.: iz. “pez piloto”. D.: tiburoiak bu- sarri dxuten giñen e Baidxonara ta
ruan eroaten duen arraina, ikusmen txa- SanJuan de Lusera ta, petroliu artzien /
píe
_________________________________________________________________________________
186
Dok.: Anasagasti. «Pitxarrosie, Scylio- Dok.: Azkue. «Plameau (B-b), fijar bien la
rhinus caniculus, Pintarroja.» / Anton carnada en el anzuelo.» / Ortuzar. «Pla-
Perez. «pitxarrosa (pitxarrosie) = (Scy- mie. Aderezar de carnada las terzas.»
liorhinus canicula). G. pintarroja. F.
roussette. I. dogfish.» plamie (B-a, M) 2.
Def.: ad. (Trañe). D.: trainaren kortxoa
*pítxasko - pítxaskuek (M); fitxesko manda batean, berauna beste alderdian
(B-a) - fitxeskue (B-a) eta pañoak kortxo mandara bota, toles-
Def.: adj. “de pita”. tu.
Zit.: fitxesko palangrie / au kordi da baye Zit.: gixon bat-eu e plamiten, alaten / ya
fitxeskue (B-a) / da arek ixeten sien, árti gustidxe ya plamita dau (B-a) /
potxeragas da subillegas eiñikuek, da trañe dxuten da amen, kórtxue, amen
onetie pítxaskuek (M) dau plamita kórtxue, da amen due pla-
Ond.: pitasko mita beraune / gixonatus ba plamiten e,
plamie, selan andik etorri biradoretik
pixá (M) ba plamie / trañe dau plamita esta? (M)
Def.: ad. “pesar el pescado”. Dok.: Azkuek esanahi honekin ez dakar,
Dok.: Ortuzar. «Pixé. Pesar.» aurrekoarekin bai.
pixarra (M) - pixarrie (B-j, M); *arri pláno (M) - plánue (M), plánuek (M)
pixarratzu - arri pixarratzue (M) Def.: iz. “plano”.
Def.: iz. B-j: hondo lisua baina gogorra,
beraunei-edo heldu egiten diena. D.: plantxá (M) - plantxie (B, M)
“cascajo” esatea legez. Def.: iz. Geo. D.: lisuan doan harria.
Zit.: amen e ondue pixarri dau (B-j) Entz.: D.: Izarok dauka eta Matxakuk ere
bai.
pixó (B-a) - pixue (B-a-j)
Def.: iz. “peso”. plantxada (M) - plantxadie (M)
Zit.: pixo andidxe dako, gaurko ártiek, Def.: iz. Geo. D.: lisuan doan harria.
semat-a andidxaue ba pixo gidxau da- Bar.: plantxie
ko / onek pixo andidxe dako / emen se-
dasun barrun arritxu bet edo pixue (B-a) plasá (M)
Def.: iz. “embarque, plaza”.
pláidxa (M) - pláidxie (M); plai (M) - Zit.: plasa gitxi dauela (M)
pláidxe (M) 1. Sin.: enbarkie
Def.: iz. Geo. “playa”.
plasona (M)
pláidxe (B) - pláidxie (B-l); plai (B-p, L, Def.: ad. D.: erdiko hezurraren erres ma-
M, O) - pláidxe (M) 2. mina atera arrainari.
Def.: iz. Geo. “cala, caladero, playa”. Ez: B-a
Arrastan esaten zaio gehien bat.
Zit.: plaitxik on gara (M) platertu (M)
Oha.: cf. kalie Def.: ad. D.: korrentak-eta aparioari
Lek.: plai - plaidxa / Ond.: plai - plaxe hondora joaten utzi ez.
Zit.: apaidxu platertu, korrentak platertu /
plamie (B-a, M) 1. apaidxue, e, korrentak eitxen dauie,
Def.: ad. (Tertzak..). D.: “encarnar el apa- platertu (M)
rejo”. Oha.: “lixutu” zentzuan azaldu zidan bi-
Zit.: ordun lotze sin lóidxen, lagun bi edo garrenean, platertuta dau itxasue beza-
iru, plamiten, arek apaidxo gustidxek / lako esaldiak onartu zituen neuk pro-
larogei tertza edo plamiten ote sien (M) posatu ondoren.
Ond.: plania
popagane
_________________________________________________________________________________
189
tan potorroa alken famialakoei deitzen para pescar besugo; vulg. currinca-
zaie. nillo, pochera.»
Dok.: Azkue. «POTORRO : 1º (B-l, ...),
cuervo marino, ave de color negro que potxeresko (M) - potxereskue (M)
habita entre peñas y se sumerge en el Def.: adj. potxerezkoa, potxera.
mar para buscar alimento o huir de la
persecución.» / Ortuzar. «Potorro. prakanarro (M) - prakanarrue (M)
Pitorro, pato de mar.» / Anton Perez. Def.: iz. D.: entzadoen praka.
«potorro (potorrue). = (Phalacrocorax
carbo). Cormorán.» *prakarroi - prakarroyek (B-r),
frakarroyek (B-a)
pótro (M) - pótruek (B-a, M) Def.: iz. bainu-jantzia.
Def.: iz. D.: “el buche”, legatzarena. B-a:
legatzaren arbiak. prakonesko (M) - prakanaskuek (M);
*frakonasko - frakonaskue (B-r);
LEBAS-POTRO (M) - LEBAS-PO- frakanasko (B-a) - frakanaskuek (B-
TRUEK (M) a)
Def.: iz. D.: legatzaren urdaila eta arbiak. Def.: iz. D.: entzadoen prakak.
Berba normala da, ez da motza. Oha.: Dimasek prakanaskuek ere esan
zuela uste dut, nahiz eta gero prako-
potrokillo (B-a) - potrokilluek (B-a) nesko hobetsi.
Def.: iz. potroak, arbiak.
Ez: B-j, M pratiko (M) - pratikue (B-p, M)
Def.: iz. “práctico”.
pótxa (B-a, M) - pótxie (B-a, M),
potxak (B-a) prentza (M) - prentzie (M), prentzak
Def.: iz. “pota”. D.: tximinoiaren antze- (M)
koa baina luzeagoa dauka buztana, Def.: iz. Mek. D.: bonbetan enpaketadura
hegoak gorago tximinoiak baino eta estutzekoa. Bozinan ere ardatzak da-
tinta ere diferentea da. Bere kolorea roana. Olioa ez galtzeko, ohol bi elka-
ere ilunagoa da, tximinoia hobea da. rrekin estutzeko... klaseak daude.
Entz.: D.: gutxi atrapatzen da hemen Dok.: Urkidi-Apraiz. «las prensas o
kostan, urte bat egon zen arrastan asko tornillos de apriete (prentzak edo
atrapatu zena. B-a: itsasoan kanpoan sarjentuek)» (193)
ateratzen da.
Ond.: potxa - potxi presidxo (M) - presidxue (B-a)
Dok.: Azkue. «POTXA : 1º (B-mu, G-zu- Def.: iz. “precio”.
may), jibia, pez que parece al calamar; Zit.: kíllun presidxue (B-a) / Sananderen
vulg. rabudo. Var. de POTA (2º).» / presidxo ona eitxe ban [abuxak] / se
Anasagasti. «Potxie, Toradotes segitta- presidxo eiñdxau? (M)
tus, Pota.»
presiño (M) - presiñue (M)
potxér (M) - potxera (B-a-j, M) Def.: iz. Mek. “presión”.
Def.: iz. koblak egiteko kordeltxua edo Zit.: se makiñistak e igual eitxe bien séllu
potxerezko kobla bera. D.: antzina ter- apurtu, da istutu apur ba gedxau pre-
tzari ipintzen zitzaiona amuan, zubile- siño gedxau okitxeko (M)
tik eta amura doana. B-j: koblak
egiteko kordela, mehetxua. primero (M) - primerue (B-p, M)
Lek.: *potxera - potxeria, potxerak Def.: iz. D.: arrastako parejan bietatik
Dok.: Azkue. «POTXER (B-b-ond, G- aurrean joaten den enbarkazioa.
don), potxera (B-b-l) : 1º cuerdita co- Entz.: D.: primeroak esaten dion guztia
mo de palmo y medio de larga; se usan egin behar du segundoak. Portura ere
ciento o más de ellas en cada aparejo primeroa beti lehenengo.
prismatiko
_________________________________________________________________________________
192
R
puntera.
ranpero (M) - ranperue (M), Entz.: D.: hemen kostan eta Frantziako
ranperuek (M); ranpléruek (M) kostan-eta atrapatzen da, haretan
Def.: iz. D.: sarea atzetik enbarkatzen du- normalean. Arrain gozoa, arrastan sarri
ten enbarkazioak, elanbra daukatenak. ipintzen genuen tomatetan jateko.
Lek.: errebollo / Ond.: errebollo -
real (B-f) errebollu
Def.: iz. B-f: serrutxoa. Realeko (Real Dok.: Anasagasti. «Errebollue, Scop-
Sociedad) alkondararen antzean thalmus maximus; Rodaballo, sollo.» /
dauzka arraiak eta bromatan esaten da Anton Perez. «rodaballo (rodaballue) =
horrela. Bestela serrutxue. (Psetta maxima). G. rodaballo. F.
Zit.: e real an! (B-f) turbot. I. turbot, brill.»
Sin.: serrutxue
Oha.: badirudi berdin erabiltzen dela rodamiento (B-j-m) - rodamientue (B-j-
mugagabean eta mugatuan, esakera m)
modukoa da gehiago beste ezer baino. Def.: iz. Mek. “rodamiento”.
relentin (M) - relentiñe (M); relantin róllo (B-a-f) - róllue (M), rólluek (B-a)
(B-a) - relantiñe (B-a) Def.: iz. “rollo”: kurrukanena, txikotena,
Def.: iz. pal-pal. alanbrarena arrastan...
S
gedxau, semat-a okertu gedxau atie ba
sabaldu, sabalau edo / da pie de gallue,
báda bat e, laburtxuaue, arek eitxen
sábai (M) - sábaidxe (M), sábaidxek dau sabaldu. Da gero, gitxi sabalduten
(M); sabaidxe (B-a) - sabaidxie (B-a- badau ba au mobite su. Edo, lusetute
r) su bat geitxuau, da besti istuau ba,
Def.: iz. sabaia. D.: bedar-jalea, arraina. / gedxau sabalduteko / atiek sabalduten
Bermeoko kofradian Bartolok esan dinien [arrastan] / sabalduten ukusten
zidan ez dela bedarjalea, brekaren da atzin kábliek, da, sabalduten
antzekoa dela. Sabaia surzapala dela duenien, bueno, ya makiña normala
eta brekak musturra luzetxuagoa dau- noberak e pentzaten dauena omon /
kala. sabalduten da, Ixaro sabalerarte dxuten
Sin.: bedardxalie Dimasentzat da, bai, bai, Ixaro sabaldurarte [kaina,
Oha.: uste dut beragatik esan zuela Ra- “extenderse”] / sabalduten da Matxa-
faelek bixigua lako gustu bako arrain kurarte, batzutan [kantarrabia] (M)
gorria zela. Sin.: igiri / Ant.: sarratu, errima
Lek.: sabadxa a. Oha.: Bermeo eta Mundakan “abrir” esa-
Dok.: Azkue. «SABAI 5º (B-l), pez her- teko sabaldu baino igiri entzuten da
bívoro parecido al besugo, pero de mal gehiago.
gusto; vulg. sopa.» / Anton Perez.
«sabai (sabaijé) = (Sparus pagrus). G. sabalera (B-a) - sabalerie (B-a)
pargo. F. pagre. I. couch’s brean.» Def.: iz. “manga, anchura de una embar-
cación”. Zabalera.
sabaldu (B-a-j-p, L, M, O)
Def.: ad. zabaldu. Erdarazko “desatracar” sabalik (M)
eta zentzu zabalago batean urrundu ere Def.: adb. marka bat zabalik, zabalduta.
bai. Sarea zabaltzea ere esan nahi du. Zit.: Titilli apur bat sábalik erutemasu, an
Zit.: atxiñen esta on radidxorik. Da igual sus e, an sus eskiñadan (M)
ba sabalduten basara apur bet, ba
galdu-edo (B-a) / arrañe sabaldu sáble (B-a) - sáblie (B-a) 1.
eiñdxeles (B-p) / bueno ba atunetan, Def.: iz. “(pez) sable”. Espadina. B-a:
da ba igual sabaldute gues / apurtxu arrain luzea.
bet ein gari sabaldu (B-j) / desatraka, Entz.: B-a: kalatik ekartzen dute legatze-
ori da sabaldu, móllati sabaldu, edo tan doazen motor txikiek, palangra-
enbarkasiño bat e alkarregas badau rekin ateratzen dute.
aren kostautik sabaldu / amarrata saus Sin.: espadiñe
mollan da átzi sabalduteko, omoten Ond.: sable - sabli
tzasu espriñe / parejan, alkarregas Dok.: Anasagasti. «Sablie, Espadiñe;
sues, alkarreas sabaldute, e, noberak Trinchiaurus lepturus, Pez sable.»
pentzaten dauen e sabalerie / ordenak
bai oten die ba esate baterako errimadu sáble (M) - sáblie (B-m, M) 2.
badator ba “sabaldu apur bet” / Mur- Def.: iz. D.: mugitzen zen palanka,
guko eskiñadati sabaldute / Seroyen kanbioa.
burue, e sabaldu eskero, apur bat sa- Entz.: D.: behean egoten zenean abante
baldu eskero dator Kukutzarriko baixie eta goian egoten zenean atras.
/ ukusten die kofradiko argidxek, da
kofradiko argidxek apur bat sabaldu, saborrei (M) - saborreidxe (M)
da ordun dau Otzun etzie / ati da, ba- Def.: iz. zaborreri. D.: eskamari, arrain
kik da, e sari sabalduteko / da sabal- zatiei eta mazia legez dagoen nahas-
duten dauenin sarie, se atik sabaldu bi teari esaten zaio. Arrain hazia atrapa-
dau e sarie / gero sabalduten denin sari tzen denean berarekin batera nahastuta
ba errie elemento gustidxek / da aregas datorren arrain txikiari ere esaten zaio.
sakatzeko
_________________________________________________________________________________
195
Dok.: Azkue. «Zaborreri : 1º (AN-b, Bc), sáiñdxa (M), saiñdxe (B-p) - sáiñdxie
desperdicios.» (B-a-j, M)
Def.: iz. (Egin). D.: itsasora egiten den
safa (B-a-j, M) egun batzuetako buelta, lau-bost,
Def.: ad. askatu, txikota erria, e.a. zortzi-hamar.
Erdarazko “zafar”-etik letorke. Zit.: sáiñdxi konpletu daku, amar egun
Zit.: Jesus diño, agarra dost, sáfaten dau edo amabost egun ein bi du itxosun
onek, da ekarten dau txoridxe aulan ordun ba bibera asko (B-a) / lau-bost
berantz / tuérki au sáfa, da átzes atara egunegas, ba saiñdxa bat eiñdxe otor
tuérkie (B-a) / da dau, murtzilli emon- gara (M)
da, da gero, safá bi denien, a murtzilli Oha.: berba hau askotan erabiltzen da
kendu ta ra! igiri itxen da (M) dendetan-eta ere erdarazko “vez” esa-
Sin.: errie teko, saiñdxie eskatu.
sóidxa (M) - sóidxie (M) 2. soko (M) - sokua (L, M), sokue (B-a-r,
Def.: iz. (Eduki). “Calva”. M)
Zit. soidxi dakosu / orretako soidxie (M) Def.: iz. D.: belako enbarkazioek palua
Oha.: Gaur egun “¡vaya cartón que tiene!” sartzeko edukitzen zuten ohol lodi bat
esaten dela dio. Bermeon ere esaten da ziloarekin.
soidxie. Dok.: Azkue. «Soko : 2º (B-mu), depósi-
Dok.: Azkue. «SOIA : 2º (B-mu), calva. to en el centro de la lancha.» / Astui.
SOIA EDERRA (B-mu), hermosa cal- «Carlinga del palo: SOKUE» (I7-191)
va.» / Ortuzar. «Soidxe labaná. Calva.
Buruko soidxe. Calva.» sol con barbas, mendebal con aguas
(M)
*sóidxaki - sóidxakidxe (M) Def.: e. alban eguzkiaren bizarrak, izpiak
Def.: iz. soia egiten den arbola, materiala. ikusten direnean esaten da.
soká (B-a, M) - sokie (B-a, M) sol y moscas (B-a, M, O)
Def.: iz. D.: kontramaisua, horrela dei- Def.: e. “sol y moscas”. Eguraldi ederra.
tzen diote euskaldunek.
Oha.: Dimasek badaki batzuek txikotari sonár (B-p) - sonarra (B-j, L, M)
esaten diotena, eurek ez. Def.: iz. “sonar”.
Sin.: kontramaixue Entz.: D.: hemen ez da urte asko hasi zi-
Ond.: soka - soki rela, hamar bat urte-edo izango da. B-
Ez: B-j j: lehen sondari sonarra deitzen zioten.
sotz
_________________________________________________________________________________
207
amuak bertan sartzeko itsasotik ekarri sudést (M) - sudesta (M); suést (M) -
eta desenkarnatu eta gero. suesta (B-j)
Entz.: D.: mutil txikiak mendira joaten Def.: iz. “sudeste”.
ziren eta urritzaren adarra ekartzen
zuten. Haiek mehetxuak, punta biak *sudúst - sudusta (B-a); sudóst (M) -
aterata da zotza. B-a: mutilak joaten sudosta (M); sudoest (M); *surust -
izan dira mendira zotzetan. surusta (B-j)
Dok.: Azkue. «ZOTZ : 1º (c), palillo.» Def.: iz. “sudoeste”.
Zit.: sudusta dakar amen (B-a)
su (M) - sué (B-a-f, M)
Def.: iz. “espina exterior”. Sua. suest (M) - suesta (B-e, M, O)
Sin.: espitxie Def.: iz. “sueste”. D.: txapel moduko bat.
Ond.: ez, espi - espixe Entz.: D.: lehen entzadoak egoten ziren
Dok.: Azkue. «SU 5º (AN, B-b-l-mu), eta frailea legez kapotea edukitzen zu-
aleta dorsal de los peces. PERLOI, ten, gero etorri zen hori suesta. Gutxi
SALBARIO TA MIELGAK BESTE erabiltzen da hemen.
ARRAIÑAI IÑES ERAGITEN DEU-
TSE EUREN ESPI EDO SUAKAZ sumariño (M) - sumariñue (M)
(B-b)» Def.: iz. Mek. Luisek aipatzen zuen kas-
koaren kanpotik joaten zen serpentina
subasta (M) - subastie (M) izango da. D.: antzina baporek enbar-
Def.: iz. “subasta”. kazioaren azpitik edukitzen zuten hodi
Zit.: atxiñe-atxiñen e subastan, dxute-san zabala. Galdaratik makinara doa lurru-
da arrañe. Da, oin be bai e emen e, Ko- na, handik sumarinora eta han hoztu
ruñan-da, leko askotan, subastan dxu- egiten zen, gero ura joaten zen zister-
ten da / atune ba seure atunek, imiñi an nara. Zisternatik joaten zen gero ali-
da, subastan dxute-san da (B-a) mentazioko bonbarekin galdarara
Oha.: hasieran erderaz zela eta ez zela ostabere.
erabiltzen esan arren corpusean inoiz Oha.: cf. serpentiñe
eskapatu dio Dimasi.
surisgora (B-a) - surisgorie (B-a-l);
subi (B, M) - subidxe (B-a, M) surusgora (M) - surúsgórie (M)
Def.: iz. “puente”. Def.: iz. D.: itsasoan metro bian edo
Oha.: D.: nik gehiago esaten dut puentie hiruan buelta ematen duenean ikusten
baino subidxe. den arrainaren zuritasuna.
Sin.: puentie
surisgoraka (B-r); surusgoraka (M)
subíl (M) - subille (B-a, M) Def.: adb. (Planta). D.: 1. pozarren. 2.
Def.: iz. “línea madre”. D.: subille dei- olgetan. 3. mosuka.
tzen izan diogu lehen txikotezkoak Zit.: surusgoraka planta da [= pozarren] /
izan direlako. bedarren ganien on die bidxek surus-
Oha.: cf. madrie goraka [= olgetan] / an, surusgoraka
Lek.: *subil - subilla arek! [= mosuka] (M)
Dok.: Azkue. «ZUBIL : 1º (B-l), cuerda Oha.: beste zentzu hauek ere izan ditza-
larga del palangre o aparejo de pesca keen arren Rafaelek jatorrizkoan era-
del besugo, vulg. ZUBIL.» bili zuen, arraina tripaz gora dagoe-
nean.
subiñal (B-j) - subiñala (B-j-m);
sigueñal (M) - sigueñala (M); éje- surrukutun (M) - surrukutune (B-j-l-r,
sigueñal (M) - eje-sigueñala (M) M)
Def.: iz. Mek. “cigüeñal”. Def.: iz. D.: marmitaren antzeko jana
baina zurian, kipula barik. Makailoa
takét
_________________________________________________________________________________
209
T
*tabernero arrain - tabernero arrañe
dut uste erabiltzen denik.
tángora (M); tánguen (B-r) táto (M) - tátue (B-a, M), tátuek (B-a,
Def.: adb. D.: txibia atrapatzeko gaur M)
eguneko sistema, korainetarekin hon- Def.: iz. amuan ipintzen den karnada
doa joten - hondoa joten. B-r: uraren zatitxua.
erres txibiatan, braza-erdi edo braza- Zit.: da eitxe-san du tátuk, beseuteko, nai
laurden-edo hondotik. e papardotako, tátotxuk, tátuk (o)lan,
bera botakarra esta onenbesteku? akuli
tánka (B-a) - tánkie (B-a), tankak (B-a- laku da, ebai tátu-tátu-tátuek / itxosun
m, M); tánke (B-j) - tánkiek (M) gausenien, plamiten da, krielien,
Def.: iz. “tanque”. D.: urarena, olioarena, tátukas (B-a) / da mayetzien, asten san
petrolioarena. bokar freskuas.. bokar fresku tatuk
eiñdxe / karnadi imintxen tzue, berdel
tankárt (M) - tankarta (M) sasoyen berdel tátue / baye bokartas be
Def.: iz. D.: balda edo zer zahar bat ura bai atrapate san berdela. Bokar
kentzeko, latorrizkoa izaten zen. satidx(a)s tátukas be bai txe atrapate
Lek.: tangarta a. san (M)
Dok.: Azkue. «Tankart (AN-ond), balde Dok.: Azkue. «Tato 3º (B-l), pedazo.»
para achicar el agua de las lanchas.» /
Astui. «Achicador: TANGARTA» (I7- *tátodun - tátodunek (B-r)
191) Def.: txalupak ezagutzeko ezaugarriak.
Dok.: Apraiz, Astui. «iru-tatokue» (I4-
tapá (M) - tapie (M), tapak (M) 146)
Def.: iz. D.: tresmailan barrukoa da maila
taukuto
_________________________________________________________________________________
212
tíra (M), tíre (B-a) - tírie (B-a, M), tirri-tirri (B, M) - tirri-tirridxe (B-a-j-
tirek (B-a, M) 1. r, M), tirri-tirridxek (B-a)
Def.: iz. D.: eskua, aurrea eta brageroa. Def.: iz. D.: txori txikitxua, txirleta baino
Tiritzen diren txikotak. txikiagoa, mehe-mehe-mehetxua.
Zuria da eta batzuek buru beltza eduki-
tonelada
_________________________________________________________________________________
215
tzen dute. B-j: zakatzekoa baino hazi- estaca a la que se fija el remo en las
txuagoa. Itsastxoria baino txikiagoa. lanchas.» / Urkidi-Apraiz. «toletes
Entz.: D.: atun-txoria da hori ere, antxo- (toletak)» / Astui. «Tolete: TOLETA»
batan ere abila. Arraina ikusten due- (I7-191)
nean lotzen da geldi-geldi hegoak
mugitzen bertan, dzik! egiten du gero tolét (M) - toleta (M) 2.
hondora, hogei metrotik ere igual. B-j: Def.: iz. zakilaren izen ludikoa.
neguan etortzen da. Kaletan-eta ikus- Sin.: txitxarrue, berdela.
ten da neguan.
Sin.: sakatzekue toll (L, M, O) - tollá (M), tollé (B-a-f-o)
Dok.: Azkue. «Tirri-tirri (B-b), la gaviota Def.: iz. D.: mielgaren berdin-berdina
más pequeña de nuestra costa.» / baina ez dauka hegoetan surik. B-f:
Anton Perez. «tirri-tírri (tirri-tírrije) = tollak ez dauka surik, mielgak bai.
Ik. Txirri-txírri. txirri-txirri (txirri-txi- Marroi-gris klasekoa da.
rrije) = (Sterna sandvicensis) Charrán Entz.: B-f: lehen gehiago ateratzen izan
patinegro.» da hori, hori ere egin da galdu. Hondo-
ko arraina da.
tobera (B-j, M) - toberie (B-j-m, M) Lek.: toll - tolla / Ond.: toll - tolle, tollak
Def.: iz. Mek. “tobera”. D.: petrolioa Dok.: Azkue. «TOIL : 1º (AN, B, G, L),
pasatzen dena pistoien gainera. pez sin escamas, el más sabroso de los
de su especie, vulg. tollo.» / Ortuzar.
tódo ful (M) «Tolle. Nombre de un pez. Se aplica
Def.: adb. (Joan). D.: martxa guztian. también a los hombres cachazudos.» /
Anasagasti. «Tollie, Tolle; Mustelus
tóla (M) - tólie (M) asterias; Cazón, Mozuela.» / Anton
Def.: iz. D.: kafea eroateko potea. Perez. «toll (tollé) = (Galeorhinus
galeus). G. cazón, tolla. F. tope. I. tope
tólba (M) - tólbie (M) shark. Lixie ere deitzen zaio sarritan.
Def.: iz. “tolva”. Meategitik minerala edo Izen berdinaz ezagutzen da baita ere:
zilotik garia bodegara kargatzeko (Mustelus mustelus). G. musola. F.
hodia. emissole. I. smooth hound.»
Entz.: D.: portu gehienetan dago hori, mi-
nerala kargatzen den lekuetan guztietan. tomatero (B, M) - tomaterua (M),
tomaterue (B-f-j, M)
toldó (B-a, M) - toldue (B-a, M); toldá Def.: iz. D.: atun txikia, kilo bi eta erdi -
(B-a) - toldie (B-a) hirukoa. Ehun atun bost kintal pentsa-
Def.: iz. “toldo”. tzen dut izaten zirela. B-f: atun txikia:
Entz.: traina edo sareak-eta estaltzeko era- kilo bi eta erdi, bi. B-j: hiru kilokoa.
biltzen zen. D.: enjaretauaren gainean Dok.: Anasagasti. «Monjie, Tomaterue;
ere ipintzen zen honek iltzeren bat Thunnus obesus, Patudo.» / Astui.
badauka edo ere. B-a: antzina bolain- «bonitos de hasta unos 4 kgs. (Toma-
txa karrora batzen izan da eta gero teruek)» (B4-126) / Anton Perez.
toldarekin edo entzadoarekin estali «Txikiari (2-3 Kg.) tomaterue esaten
egin behar izaten zen. zaio.»
Oha.: B-a: Toldie erdaraz da, batzuek
entzadue esaten izan diote eta beste tonelada (B-a-j, M) - toneladak (B-f-j-
batzuek toldue edo toldie. p)
Def.: iz. “tonelada”.
tolét (M) - toleta (B-a-r, L, M, O) 1. Zit.: sortzi toneladako ure dako [baporak]
Def.: iz. “tolete, escálamo, escalmo”. (B) / onetis barko txikidxek, bosteun
Lek.: tolet - toleta toneladakuek (B-a)
Dok.: Azkue. «Tolet 2º (B, G), escalmo,
tonelaje
_________________________________________________________________________________
216
Oha.: Los barcos en la mar y su manio- train (B-j, M) - trañé (B-a-j, M), trañek
bra en puerto liburuko 53. orrialdeko (B-a-j, M)
irudian 2 eta 5 zenbakidun txikotak. Def.: iz. “traína, traíña, arte de cerco”.
Entz.: D.: gure sasoian berrogeita hamar -
trabeseko panela. Ik. panela hirurogei brazako trainak izaten ziren.
Lek.: traña a. / Ond.: trein - treñe
trabestu (B-a, M) Dok.: Azkue. «Traiñ (B-l,...), traina, red
Def.: ad. D.: errunboa kanbiatu eta trabes para pescar anchoa, vulg. cerco.»
plantatu.
Zit.: brankas gues da trabestu ein gara PIKEKO TRAÑE a. (M)
(M) Def.: iz. D.: train txikia izaten zen. Ez ze-
goen biberorik eta train txiki horrekin
trábo (M) - trábue (M) egiten zen etxada, zakua formatuta
Def.: iz. hondoari heltzea arrastan. edukitzen zenuen karnada uretan dela.
Orain ez dago pikeko trainik.
trábo! (B, M) Sin.: pikeko artie
Def.: ex. trabo egikeran botatzen den
oihua. TRAÑIEN (M)
Zit.: arrastan sues, da trabo! Enbarra ein Def.: adb. “pesca al cerco”. Trainean,
gara (M) trainarekin ibili.
Zit.: gero asi san trañien, trañekas atarate
trabo (egin) (M) bien (M)
Def.: ad. arrastan hondoari heldueran
enbarkazioa lotzea. train-bolintx (M) - train-bolintxe (M);
Zit.: trabo eiñdxu! (M) train-bolaintx (B-a) - train-bolaintxe
(B-a)
*tragarroi - tragarroye (B-a) Def.: iz. D.: sardinatan eta bokartean
Def.: iz. B-l: ura hartzen duena, “chupón” erabiltzen zen traina eta bolintxaren
edo ez dakit den erdaraz. arteko artea.
Sin.: tronpie, olagarrue
Ez: M tramá (M) - tramie (B-a, M)
Dok.: Azkue. «Traganarru (B-l), tragarroi Def.: iz. D.: txikotari-edo egiten zaion
(B-b), manguera, manga o columna de senoa.
agua que se eleva desde el mar con
movimiento giratorio por efecto de un tramái (B-a, M) - tramaye (B-a-f-l-r,
torbellino atmosférico.» / Garmendia. M) 1.
«Tragarroi: Tromba marina.» Def.: iz. D.: arraiaren antzekoa baina
handiagoa, hogeita hamar-berrogei
tragól (B-a, M) - tragola (B-a, L, M) kilokoak-eta egoten dira. B-r: arraiaren
Def.: iz. D.: aparioa batzen dena. Kor- antzekoa.
txozkoak eta oholezkoak, orain plasti- Entz.: B-r: lehen ez da jaten izan, orain
kozkoak ere badaude. igual jan egingo da.
Entz.: D.: tamainu diferenteetakoak dau- Lek.: tramana a. / Ond.: draman -
de, antzina legatzetan handiak ibiltzen dramana
ziren, tximinoitako arra betekoak Dok.: Azkue. «Tramae, tramai (B-b),
darabiltzagu. Var. de TRAMAN. TRAMAN (B, Gc),
Ond.: trabola a. pez muy ancho, de piel muy delgada,
Dok.: Azkue. «TRAOL (B, G), cuadrilá- corpulento: los hay hasta de cuatro
tero de madera en que se recoge el quintales.» / Ortuzar. «Tramaye. Nom-
aparejo para pescar merluza, vulg. bre de pez. Se aplica también a los
traule.» / Ortuzar. «Tragola. Marco de individuos que son insensibles a todo.»
madera en el que arrollan los cordeles / Anasagasti. «Tramaijjie, Myliobatis
de los aparejos de merluza.» aguila; Chucho, Rata.» / Anton Perez.
tramái
_________________________________________________________________________________
218
TX
M)
Def.: iz. D.: portura etorrieran arrantzale
bakoitzari tokatzen zaion arrain partea,
bost kilo arrain. Lehen atunetatik etorri
txabeta (B-a, M) - txabetie (B-a, M) eta atun txiki bana-edo ematen zen.
Def.: iz. “chaveta”. D.: ardatzak daroa
platoan, barruan daroa txabeta. Heli- txanél (B-r, M) - txanela (B-l-r, L, M)
zeari ere ipintzen zaio barruan. Def.: iz. “chanela, chalana”. D.: lagun bi-
Dok.: Azkue. «TXABETA 2º (B-i), edo ibiltzeko batel txikitxua, enbarka-
roscas de hierro que se adhieren al eje ziora pasatzeko jendea eta buiara-eta.
del carro para evitar desgaste.» Entz.: D.: txanelak orain gutxi daude,
erabili ere ez.
txalupa (M), txalupe (B-a) - txalupia Dok.: Azkue. «Txanel (B-b-l-mu, G),
(M), txalupie (B-a-r, M), txalúpek chalana, lancha de fondo plano y
(B-a-f) forma tosca.»
Def.: iz. “chalupa”.
Entz.: D.: antzina txalupetan joaten ziren txangurro (M) - txangurrua (M),
abantean eta belan, ez zen egoten txangurrue (M)
makinarik. Bermeon ehun eta hamabi Def.: iz. D.: karramarro klase bat,
ito ziren1912ko abuztuaren hamabian. pateloa.
Galarrenak atrapatu zituen kanpoan. Entz.: D.: arrain gutxi mailatzen zenean
Alfonso XIII.a ere etorri zen hiletetara. txangurroak jaten zituen ia guztiak.
Busturiko errioan gerra bueltara arte bi Sin.: patelue Dimasentzat, txapalue ere
egon ziren kenduta (erretirata). Nik bai beharbada
neuk itsasora-eta ez ditut ezagutu. Oha.: hasieran “buey”-ren erantzun
txáno
_________________________________________________________________________________
222
bezala eman zuen Dimasek. Nik uste Oha.: hau ere eman zuen txangurro eta
dut bai Bermeon eta bai Mundakan ez pateloaren sinonimotzat.
dela erabiltzen “buey” edo “centollo”
esateko. Hauek adierazteko, Onda- txaparradie. Ik. saparrada
rroan ere bai eta kostan arrunta den
moduan, karramarrue da erabiliena, txapasko (B-a-f) - txapaskue (B-a),
beste barik. Azkueren definizioa txapaskuek (M)
Dimasek dioena litzateke. Def.: adj. “de chapa”.
Dok.: Azkue. «TXANGURRU : 1º (B- Entz.: D.: makaileroak eta merkanteak
mu), crustáceo pequeño, de flor de beti izan dira txapazkoak. Atuneroak
agua, se enreda, no pica como el can- eta arrasteroak beranduago hasi ziren,
grejo, no se come. 2º (G-don), cangre- hirurogeiaren bueltan-edo.
jo.» / Anasagasti. «Txangurrue, Can- Zit.: au e Fátima da txapasko motorra (B-
cer pagarus; Buey, cangrejo.» / Anton a) / txapasko barkuek (M)
Perez. «txangurro (txangurrue) =
(Maia squinado). G. centollo. F. txárpa (M) - txárpie (B-a, M), txarpak
araignée de mer. I. king crab.» (B-a)
Def.: iz. D.: atunetako amua, kazarako
txáno (M) - txánue (M); txáiñue a. (B- da. Korainetaren antza dauka baina
r) burdinazkoa da eta handia, ankilaren
Def.: iz. D.: entzadoen txanoa, frailea antza baina txikiagoa. Uretara jausten
legez. Soltatzekoa da. den zeredozer atrapatzeko ere balio
Ond.: txanu a. dezake. B-a: atunetako nahiz zimarroi-
Dok.: Azkue. «TXANO (B-g-l-m-mu, G- tako.
and, L-ain), gorro cónico.» Dok.: Azkue. «TXARPA 3º (G-ori), ins-
trumento de hierro para coger ostras.»
txanpél (M) - txanpela (M)
Def.: iz. amu-bakarrean erabiltzen zen txarri-korta (B-a) - txarri-kortie (B-a),
txikotxua. D.: norberak egiten du txarri-kortak (B-a-j, M)
hariekin. Kalamuzko haria jo-jo-jo eta Def.: iz. atunetako guardarrain handiak.
txanpela egiten zen. Gogortzen zen eta
gero alanbra zati batekin amua txárro (B-a-o) - txárrue (B-a-j)
ipintzen zitzaion, bestea beraunera Def.: iz. Symphodus familiako arraina.
joaten zen, apariora. Frufrunak irudietan “porredana”, Sym-
Entz.: legatzetako aparioan, amu- phodus melops arrainari deitu zion,
bakarrean erabiltzen zen. Dimasek karraspioa deitu zion honi.
Dok.: Azkue. «TXANPEL : 1º (B-l-mu, Entz.: B-a: hemen harritik, ronpeolasen-
G), cuerda como de tres pies de largo, eta atrapatzen da.
penúltima de las cuatro clases de cuer- Sin.: karraspidxue
da de que consta el aparejo para pescar Dok.: Azkue. «SARRO 1º (B-b) un pece-
merluzas, vulg. socala.» cillo. Xarro 1º (B-b) durdo pequeño,
pececillo.» / Anasagasti. «Txarrue, 1.
txapá (B-a) Symphodus melops; Porredana, Tordo
Def.: iz. “chapa”. rocoso. 2. Ctenolabrus rupestris,
Tabernero.» / Anton Perez. «txarro
*txapadun - txapadunek (M) (txarrue) = (Crenilabrus melops. C.
Def.: adj. “(embarcación) de chapa”. exoletus). G. durdo. F. crenilabre,
vieille. I. labre.»
txapalo (M) - txapalue (M)
Def.: iz. D.: azalean ibiltzen den karra- txatél (M) - txatela (B-a, M); *txartél -
marroa, barrutik ura dena. txartela (M) 1.
Entz.: D.: lupinak-eta atrapatzeko da ona. Def.: iz. D.: kobratzeko behar den erre-
txikerdi
_________________________________________________________________________________
223
Oha.: ez zen gero gogoratzen izen hone- Dok.: Azkue. «TXIRLA (AN-ond, Bc, G,
taz, jaretie aipatu zidan beste egun ...), pechina, venera, concha semicircu-
batean. lar de dos valvas. En el país vasco dan
Sin.: jaretie a este molusco, hablando en castella-
no, el nombre de “almeja”, y al molus-
txintxin (M) - txintxiñe (B-a-f-j-o, M) co negro de dos valvas y carne amari-
Def.: iz. D.: antxoba kumea. lla, que la Academia designa con este
Lek.: txitxiña a. / Ond.: ez; antxoba txiki- nombre, se le da el nombre de “mojo-
xe a., antxoba kumi a. jón”.» / Anasagasti. «Txirlie, Tapes
Dok.: Azkue. «TXINTXIN 5º (G), pece- decusatus, Almeja.» / Anton Perez.
cillo parecido a la anchoa, vulg. co- «txirlé (txirlié) = (Venus gallina). G.
mestina.» almeja, chirla. F. poule coquille. I.
cokle.»
txintxól (M) - txintxola (M)
Def.: iz. aparioan berauna amarratzen txirlét (B, M) - txirleta (B-a, M)
dena, puntan daukana honek txikotare- Def.: iz. “gaviota reidora”, Larus ridibun-
kin eginda. Dimasen irudi batean tra- dus.
goletik irteten zuen kordela eta berau- Entz.: D.: guk beti jan ditugu antzina,
na lotuz. Ondoren beraunetik irteten zapoaren gibelarekin edo legatzaren
zuen alanbrak eta hemendik jira- gibelarekin-edo atrapatzen genituen.
toidxua, pitxia eta amua zetozen gero. Braiak legez Ondarroan saltzen geni-
D.: berauna amarratzen dena. tuen hogerleko bat txirlet bi. Errioan
zenbakura dago. Busturin, Santiagon,
txintxorro (M) - txintxorrue (M); jaitsi geltokitik behera erriora eta han
*txintxurro - txintxurrue (B) 1. ikusiko dituzu zenbakura.
Def.: iz. D.: azalean jaten daudenean Dok.: Azkue. «TXIRLET (B-b), gaviota
arrainek eta txoriek batera osotzen de pico amarillo, vulg. garray.» / An-
duten multzoa. ton Perez. «txirlet (txirleta) = (Larus
ridibundus). Gaviota reidora.»
txintxorro (M) - txintxorrue (M) 2.
Def.: iz. “chinchorro”. D.: barruan txirrín (M) - txírriñe (M), txirriñe (B-
edukitzen den batela. p, M, O), txirríñek (B-p)
Def.: iz. “charrán”. Txoria. B-p:
txip dau egualdidxe (M) txikitxuak.
Def.: e. D.: eguraldi ona dago. Entz.: B-p: onak atunetako. Pikada ema-
ten duten lekuan han atuna dago asko.
txiridxol (M) - txiridxola (M) Sin.: sakatzekue
Def.: iz. D.: oholezko balda bat. Lek.: txirriña a.
Dok.: Azkue. «TXIRRIN 7º (B-ond),
txirlá (M), txirlé (B-a) - txirlia (L, M), gaviota la más pequeña de la costa.» /
txirlie (B-a-j-r, M), txirlek (B-a-j-r) Anton Perez. «txirriñ (txirriñe =
Def.: iz. “chirla, almeja”. Biak dira (Sterna hirundo). Charrán, golondrina
txirlak, erdaraz diferenteak izan arren de mar. Zakatzekue be esaten zaio.»
eta espezie desberdinak badira ere,
Venerupis decussata (almejas) eta *txirristada - txirristadie (B-a-p, M)
Venus gallina (chirlas). Def.: ad. (Egin). D.: arrainak beheranz-
Oha.: jatetxe batean baino gehiagotan koa hartzen duenean.
muxilak irakurtzea suertatu zait txirlak Zit.: arrañek e berasku artzin tzunin ño!
esan nahi zenean, Azkueren beheko Txirristadi iñdxau (M)
testua txarto ulertzetik datorren Sin.: sarrastadie
errakuntza hau hiztegi batean agertu Dok.: Azkue. «Txirristada (B, G),
ondoren. resbalón, deslizamiento.»
Ond.: txirla - txirli, txirlak
txitxarro
_________________________________________________________________________________
227
U
ugár (M) - ugarra (M)
Def.: iz. “roña”.
Zit.: ugarra dako (M)
u (M) ugartu (M)
Def.: iz. babesteko gilan ipintzen zen u Def.: ad. “roñarse”.
formako burdina. Sin.: urdiñdxu
Zit.: u imiñdxe, gillen (M)
Oha.: cf. te ugera (B-a, M) - ugerie (B-a-p, M)
Def.: iz. 1. D.: arraina erdi azalean dagoe-
ubíl (M) - ubille (M), ubíllek (M); nean haizea egotea legez egiten duena.
ubille (B) - ubillie (B-a) Korrentaren ugera da ikusten den
Def.: iz. enbarkazioan berrela baino marka luzea. B-p: ura kalma dago eta
atzeragoko lekua, atzeko buelta. enbarkazioak ura atxikatzen duenean
olioa bezalakoa sortzen da, ugerie, edo
ubilka (M); ubilke (B-a) baita petrolioa edo olio lohia botatzen
Def.: adb. ubilladak egiten. D.: azaleko baduzu ere. 2. D.: haize tartean dagoen
atunagatik esaten da. kalma zuria.
Zit.: sergeri da, salta barik otorten da, Zit.: ugerin átzin oten dis beti [txori
sarritxen ubilka, ubilka-ubilka-ubilka- batzukatik] / oridxue, nai edoser étxa,
ubilka / ubilka dau (M) itxosora, da formaten da ugerie (B-a) /
dxuten da atune ta olan. Bai, metro bi
ubillada (M) - ubilladie (B-a-l-r, M) txe iru ta lau te be bai. Da armaten
Def.: iz. D.: arrainak uraren ertzean dau, ugeri armaten dau goidxen / an!
egiten duen mugimendua. Arrañen ugeri dau (M)
Zit.: blankuren ubilladatxuk eitxen /
lagune dxuten da amen, ukusten e, ugerduen (B-a-j, M)
ukusten badau arrañe, sáltaten edo, Def.: adb. (Joan). D.: atuna-eta metro bi,
ubilladi edo, ukusteko au (M) hiru eta lauan joaten denean, ugerie
Oha.: Rafaelek, Julianek eta beste armatzen du goian.
batzuek txitxarroak sortzen zuen Zit.: aur du arrañe ugerduen (B-a) / an du
korrentari ere deitzeko erabili zuten, arrañe ugerduen! (B-a-j) / ugerdun due
Dimasek uretena esango lukeena. (M)
Lek.: urbarduan
ur
_________________________________________________________________________________
231
Y
las.» / Astui. «Orificio paso (reclame)
de driza: EUSTAGIE» (I7-191)
A
su cumbre)» (B3-381)
B
Barru atxe (M)
Def.: D.: Izaroren atzeko alderdiko baxa
bat.
Dok.: Kortazar. «BARRU ATZE» (B1-
Baidxona (B-p-r, M) 232)
Def.: Baiona.
Barruko sáltue (B-f)
Bakidxo (B-f-p-r, M) Def.: B-f: Lapurkalari batzuek eman
Def.: Bakio. dioten izen berriagoa. Nik segitzen dut
Lapurkalie esaten.
Basá
_________________________________________________________________________________
242
D
Dok.: Urkidi. «la ermita de Nuestra Seño-
ra de las Nieves (“Birjiñie” de los ber-
meanos), enclavada en la cima del
monte de igual nombre» (B3-379) Debá (B-r, M)
Def.: Deba.
Bonito atx (B-r)
Def.: Laixuek haitzetatik hurre dagoen Dolosti (B-j-r, M); Donosti (M)
haitza. Erkorekaren mapan Laixuek eta Def.: Donostia.
Salbatxe bitartean. Dok.: Ortuzar. «Dolostie. Donostie.»
Dok.: Anton Erkoreka. «Bonitoach 1905-
ko planoan. Boniatx» (AEF31-263) /
DX
Markaida, Erkoreka, Duo. «Bonitoatx
(Bermeo)» (AEF31-269)
Busturi (M)
Def.: Busturia.
C
Dok.: Kortazar. «ELISA BIJAK, Elisa
bijek» (B1-232)
Elixatzie (M)
Cabeso Bermeo (M)
Def.: elizaren atzean kainaberekin ibil-
Def.: D.: Suanses eta Comillas bitartean
tzen diren lekua.
dago. Zazpi metro dauzka goian eta
Dok.: Kortazar. «ELISATZE» (B1-232) /
berrogeita hamar behean.
Anton Erkoreka. ««Elisatxie, Elisatze»
(AEF31-265) / Markaida, Erkoreka,
Cabo Mayor (M)
Duo. «Elisatze (Mundaka)» (AEF31-
Def.: D.: Sananderen Sardinerotik irteten
269)
duen kabua.
Elixi agertuen (M)
Def.: marka baten izena.
Elixi agertutako baixie
_________________________________________________________________________________
244
F
Eskote (B-a-p-r, L, M)
Def.: Eskote, kala baten izena. B-p: ehun
eta hamar milaraino egiten da. Latitu
45eraino egiten da.
Entz.: D.: antzina bixigutan joaten ziren, Farol bidxek (M), Farol bidxetako
orain legazaleak joaten dira udabe- baixie (M), Farol bidxetako baixek
rrian. B-j: normalean bixigutan joaten (M)
izan dira. Eskoterako ordua gaueko Def.: Matxakuko farol zaharra eta berria
hamabiak, goizeko ordu bata. mortemor ipinita dagoen baxa, Matxa-
Sin.: Grankalto kutik nortean mila bat edo.
Ond.: Eskote, Iskote Dok.: Kortazar. «FAROL BIJEK» (B1-
233)
Espiritu Santo (M)
Def.: “Picos de Europa”-n Naranco de Frantxun atxak (B-l, M)
Bulnes baino oesterago egoten zen Def.: Bermeoko ronpeolasen atzeko
mendia. Arrastako izena da. haitzak.
Oha.: cf. Padre, Hijo Dok.: Anton Erkoreka. «Frantxunatxak,
Frantxunatxes» (AEF31-263) / Mar-
Esponjie (M), Esponjako atxa (M) kaida, Erkoreka, Duo. «Frantxun atxak
Def.: Punta Gane? D.: Antzoran Laga (Bermeo)» (AEF31-269)
mandatik dagoen baxa.
Entz.: D.: kostatik hurre dago baina beti Frantzí (B-p)
dago bistan. Def.: “Francia”. Frantzia.
Ez: B-r
Dok.: Kortazar. «PEÑA ESPONJA» (B1- Frantziko *kostie (M)
234) / Anton Erkoreka. «Peña Espon- Def.: “Costa francesa”.
ja» (AEF31-266) / Markaida, Erkore-
ka, Duo. «Esponja (Elantxobe)»
(AEF31-269)
Galdara sarrak
_________________________________________________________________________________
246
G
Def.: Getaria.
Getari (B-r)
Galdara sarrak (B-j) Def.: Iparraldeko Getari.
Def.: B-j: Donibane Lohitzuneko baxa
batzuk. Gibele (B-l, M), Gibeleko etzie (M)
Entz.: B-j: urreburua ateratzen izan da Def.: Bermeoko baserri baten izena.
han.
Ez: M Gibeleko mendidxe (B-f)
Def.: Papardomanku eta Txillumankurako
Galdisko errekie (B-l, M) marka.
Def.: kabutik-edo itsasora doan erreka Dok.: Urkidi. «Gibelemendi, o Gibeleko
txikitxu bat. mendijje (la estribación del Burgoa
Oha.: Rafaelek esan zuen “ura dariola llamada monte Santa Cruz)» (B3-382)
egoten dena dela”, Galdixurreko erre-
kie esan zuen kalarekin nahastuz-edo, Gibelpe (M), Gibelpie (B-f-l, M)
definizio hori Galdisko errekarena Def.: Gibelpea. Gibele baserriaren
izango litzateke beharbada. azpikoa.
Dok.: Anton Erkoreka. «Galdizko errekie. Dok.: Anton Erkoreka. «Gibelpe, Gibel-
Harri bolan azpitik itsasora heltzen pie» (AEF31-263) / Markaida, Erkore-
dalez, urik ez da ikusten. Lurmuturre- ka, Duo. «Gibelpe (Bermeo)» (AEF31-
rantz dagoen baserri baten izena har- 269)
tzen du. Baserritarrak erreka honeri
Madariko errekie esaten diote, alboan Gibelpeko baixie (M)
dagoen baserri baten izena hartuz.» Def.: Gibelpean dagoen baxa.
(AEF31-262) / Markaida, Erkoreka, Entz.: D.: breka eta horrelakoa atrapatzen
Duo. «Galdizko errekie (Bermeo)» da.
(AEF31-269)
Goidxerri (B-p, M)
Galdixur (B-Bartolo-r, M) Def.: Goierri, kala baten izena.
Def.: D.: kala txiki baten izena. Errekado- Entz.: B-p: hemendik errunboa nordeste 5
ren lestetik. B-r: Errekadoren nordeste- nordeste. Ankix Ogoñon aterata eduki
ko manda. behar duzu. Kabuko farol berriari iku-
Dok.: Kortazar. «GALDISUR» (B1-233) tuta piesa bat eta erdiko ura dago. An-
kix asko-asko ateratzen baduzu Kala-
Galdixurreko urandidxe (M) faltzotik ur handira jausten zara.
Def.: Galdixurren dagoen ur handia. Dok.: Kortazar. «GOJARRI, Gojerri»
(B1-233) / Urkidi. «Goijjerri» (B3-
Galie (M) 387)
Def.: “Punta Galea”.
Dok.: Markaida, Erkoreka, Duo. «Galea Goidxerriko urandidxe (B, M), Goidxe-
(Getxo)» (AEF31-269) rriko ure (M)
Def.: Goierrik daukan ur handia.
Galiko farola (M)
Def.: “Faro de Punta Galea”. Grankalto (M)
Def.: Eskote, kala.
Gárro (B-p-r) Entz.: D.: Lekeitioko Santa Katalinako
Def.: goiko kala bat. faroletik hogeita hamairu mila daude
nordestean. Bixigua, legatza, txitxa-
Gastelu (L, M, O) rroa.. atrapatzen da. Gu arrastan ibil-
Def.: goiko kala baten izena. tzen ginen baina legazaleak barrurago
ibiltzen dira.
Kabratxe
_________________________________________________________________________________
247
H
Duo. «Izaro (Bermeo)» (AEF31-269)
I
den senaitxua, moila legez dauka. B-p:
lesteko partetik.
Dok.: Kortazar. «IZAROKO PORTUE,
Puerto de Izaro, el» (B1-234)
Iá (M); Ié (B-r, M)
J
Def.: Ea.
Lek.: Ia
Igeldo (B-p)
Def.: Igeldo, Donostiakoa. Jardín (M)
Def.: beheko kala bat.
Igeldoko farola (B-p)
K
Def.: Igeldok daukan farola.
Ikopie (M)
Def.: Antzorapean tximinoitan-eta joaten
den lekua. Kabarga (B-a-l, M)
Entz.: D.: antzinako agureek ipiniko izena Def.: D.: Matxakutik noroestean dagoen
da, iku arbola egoten zen hor. kala bat, Alta baino goragotxuago.
Dok.: Kortazar. «IKOPE, Ikopie, Ikupe, Entz.: D.: berrehun brazatan, ehun eta
Pikupe» (B1-233) / Anton Erkoreka. piku brazatan egiten da behar,
«Ikopie» (AEF31-265) / Markaida, palangrek eta piedrabolek-eta. Agurie
Erkoreka, Duo. « Ikopie (Ibarrange- Galeako farolean ipintzen da.
lua)» (AEF31-269) Dok.: Kortazar. «KABARGA» (B1-233) /
Urkidi. «Kabarga» (B3-380)
Iñakin etzie agertuen (M)
Def.: D.: Kanpoko eskinada, Izaro atzean Kabratxe (M)
begianditako lekua. Def.: D.: Santa Katalinako ermitaren
Dok.: Kortazar. «IÑAKIN ETXIE azpian, puntan bertan, behean irteten
AGIRIJEN, Iñakiren etxie agertuen» duen baxa bat. Plemaretan-eta estali
(B1-233) egiten da.
Dok.: Kortazar. «KABRATXE, Kabra-
Iru arri andidxetako baixie (M) tze» (B1-233)
Def.: Ogoñotik hiru harri handi agertzen
direnean dagoen baxa.
Kabreton
_________________________________________________________________________________
248
L
mapan Bonito atxen ondoan daude.
Dok.: Anton Erkoreka. «Laisuek» (AEF31-
263) / Markaida, Erkoreka, Duo.
«Laisuek (Bermeo)» (AEF31-269)
Lagá (B-f, M), Lagako plaidxe (M)
Def.: Laga. Lamera-puntie (B-l, M)
Dok.: Kortazar. «LAGA» (B1-233) / Def.: “Punta Lamiaran”.
Anton Erkoreka. «Lagá» (AEF31-266) Entz.: D.: Kaixerren baxarako Santa Eu-
Lumatxa
_________________________________________________________________________________
251
Lumátxak (B-p, M); Lumetxak (B) Matxaku (B-l-p, L), Matzaku (M),
Def.: Pitonen bertan dagoen kala bat. Matzakuko kabue (M)
Entz.: B-p: tertzentzako da, barruko Def.: “Cabo Machichaco”.
zuloak dira horiek. Oha.: Matxakure (= Matxakura) (B-r).
Lek. eta Ond.: Lumatxeta Gazteek ez dakite Matxaku esaten
Dok.: Urkidi. «Lumatxak» (B3-389) dutena arrantzaleek eta ez Matxitxako.
Ond.: Matxaku. Ez dakit tx edo tz
Lurgorri (B-Bartolo, M) ahoskatzen duten. Dimasena ere ez
Def.: D.: Matxakuko punta eta Gibele dakit beti tx edo tz den.
bitartean dago. Dok.: Anton Erkoreka. «Matxitxako.
Entz.: D.: karabinariaren etxea egoten zen Bermeoko arrantzale batzu eta lurmu-
antzina. tur famatu horretan bizi diren baserri-
Dok.: Kortazar. «LUR GORRI» (B1-233) tar zaharrak Matxakú esaten diote eta
/ Anton Erkoreka. «Lurgorri. Arene asko gutxiago Matakú.» (AEF31-261)
hauzoko eskolapeko lurraldeak dira.» / Markaida, Erkoreka, Duo. «Matxitxa-
(AEF31-262) / Markaida, Erkoreka, ko (Bermeo)» (AEF31-269)
Duo. «Lurgorri (Bermeo)» (AEF31-
269) Matxakuko budxek (M)
Def.: D.: Matxakuko senoan, Ugerri eta
M
Matxaku bitartean egoten ziren antzina
hiru buia, arribadarako, kendu zituzten
eta gehiago ez dira ipini. Hamasei me-
tro inguru urean egoten ziren.
Madalenapie (M) Dok.: Kortazar. «MATXAKO BUJEN»
Def.: D.: Izaroko gazteluaren hemendiko (B1-233)
alderdia.
Dok.: Kortazar. «MADALENAPE, Ma- Matxakuko plantxadie (M)
dalenapien» (B1-233) / Anton Erko- Def.: D.: Matxakutik itsasoaren barrura
reka. «Madalenape» (AEF31-266) / doan plantxa.
Markaida, Erkoreka, Duo. «Madale-
nape (Bermeo)» (AEF31-269) Matxikorta (B-r, M)
Oha.: ez Mundakan ez Bermeon arrantza-
Máidxie (M) leek ez didate jakin esaten zehazki
Def.: beheko mendi bat, mahai itxurakoa. non dagoen, entzutea daukaten arren.
Dok.: Ortuzar. «Matxikorta. Nombre de
Makabi (M) un lugar de Bermeo.» / Anton Erkore-
Def.: D.: Sananderetik, Cabo Mayorretik ka. «Matxikorta: gaur egunean portuko
sei mila nortean dagoen kala. nasaiak, trenbidea eta Campsa-ko
depositoak daude. Horregaitik general-
Mar de España (B-a, M) ki kansa esaten zaio paraje guztiari.»
Def.: beheko kala bat. D.: Basamendi (AEF31-265) / Markaida, Erkoreka,
galdu barik segidu eta Mar de España Duo. «Matxikorta (Bermeo)» (AEF31-
dator. Castrorekin nortean dago. 269)
Dok.: Kortazar. «MAR DE ESPAÑA»
(B1-233) / Urkidi. «Mar de España» Mendi baltz (M)
(B3-379) Def.: Lagaren gainean irteten duen mendi
beltz bat, iluna. D.: iluna denez Mendi
Marona (M) baltz deitzen diote. San Pedro Atxerre-
Def.: D.: Cabo Mayorretik nornoroestean tik irteten du.
zortzi milara edo dagoen kala. Entz.: D.: Kalabarriko pozurako marka,
Kalabarrin zaudenean arrantzan Ogo-
ñon zarratzen baduzu ur handia.
Murgú
_________________________________________________________________________________
253
N
Anton Erkoreka. «Ogoño» (AEF31-
266) / Markaida, Erkoreka, Duo.
«Ogoño (Elantxobe)» (AEF31-269)
P
Def.: ostreria zaharra hautsi zenean egin-
dakoa. D.: honago, beherago zegoen.
Entz.: D.: gaur egunean aori ere zatituta
dago.
Pádre (M)
Ostrei sarra (M) Def.: “Naranco de Bulnes”. Arrastako
Def.: Kanalen zegoen ostreria. Lehenen- izena.
goa. Oha.: cf. Espiritu Santo, Hijo
R
Entz.: D.: arrastan ibiltzen ginen, San An-
ton da Getariako mendia eta horregatik
dauka izena. B-p: San Antonen
Ronpeolas (B-a); Ronpiolas (B-j) barruan antxobila egoten da.
Def.: “Rompeolas, el”.
Zit.: Bermion auri ronpeolas selan daus *San Antonioko islie (M)
eitxen? (B-a) Def.: itsasadarrean dagoen isla bat.
Dok.: Anton Erkoreka. «Rompeolas»
(AEF31-263) / Markaida, Erkoreka, San Antonioko plaidxie (M), San
Duo. «Rompeolas (Bermeo)» (AEF31- Antonioko plaidxe (M)
270) Def.: Mundakako itsasadarreko hondartza
bat.
Ronpe-raja (B-p, M)
Def.: Eskoteko leku bat. San Juan (B-f-r, M)
Entz.: D.: kandeleroak egoten ziren asko. Def.: “San Juan de Gaztelugatxe”.
Sareak zatitu, hautsi egiten ziren, Dok.: Kortazar. «SAN JUAN ISLIE»
horregatik dauka izena. Txarra da. (B1-234) / Anton Erkoreka. «Gaztelu-
Legatza ondo ateratzen genuen lehen, gatxeko San Juan edo zaharrak esaten
peskadila, oilarra, zapoa eta arrain duten moduan San Juan Gaztelugatxe-
horiek atrapatzen ziren lehen. kue (Gaztelugatxeko)» (AEF31-261) /
Sin.: Sementerio Markaida, Erkoreka, Duo. «Gazteluga-
txeko San Juan (Bermeo)» (AEF31-
269); San Juan Gaztelugatxeko (Ber-
Sakilekue (M)
S meo) (270)
T
botatzen genuen.
TX
han. Gerran alemanak egoten izan dira
han.
Lek.: Tellagorridxak / Ond.: Tellago-
rrixak
Txankille (B-l), Txankilleko baixie (B-
Tellagorridxetako posue (M) f); Txangille (M), Txangilleko baixie
Def.: “Fosa de Capbreton”. (M)
Def.: Bermeotik hurre dagoen baxa baten
Tíñesak (M) izena.
Def.: D.: San Bicente de la Barqueran Entz.: D.: donostiar patroi batek etxada
dauden mendi batzuk. Tina baten antza egin zion baxa horri eta badago kanta
daukate. hori dela-eta. B-p: patroi batek egin
Entz.: Tina nagusian farola dago han. zion Bermeon etxada haitz hari. Gero
Dzartadak Matxakuren modura ematen kanta atera zuten. / Patxi kantatzen
zituen. Goian atzeko alderditik Picos hasi zen eta Leonek eta Rafaelek
de Europa daude. Llanesen “Tinas fal- segitu zioten:
sas” daude, hauen antz-antzekoak dira.
Selestino Selaya patroi famatua
Titillie (M) Txankilleko baixari etxadi iñikua
Def.: D.: hirugarren Otoioaren ondoren sardangua bota ta, persebak sakuan
datorren puntatxu bat, mendi bat. persebak sakuan
Entz.: D.: Izaro atzean dena da harria artia urrututa serura begira
Ogoñotik atera arte Titillie. Titillie
agertuz gero harea dator. Izarotik eta Dok.: Kortazar. «TXANGILLE, Txan-
Titillara dena da harria. Kanpoko eski- kille; TXANKIL AURRIEN BAIXA
nadarako marka ere bada. BAT» (B1-234) / Anton Erkoreka.
Ez: B-f «Trankilleko baisie» (AEF31-263) /
Markaida, Erkoreka, Duo. «Trankille-
Tonpoipe (M), Tonpoipie (M) ko atxa (Bermeo)» (AEF31-270)
Def.: Tonpoipea.
Dok.: Kortazar. «TONPOIPIE» (B1-234) Txapela (B-p)
Def.: goiko kala bat. B-p: nortean 45
Tonpoye (M) graduko latituan.
Def.: D.: Bermeon Frantxuren haitzen
goikoa, Aritxatxu mandan. Txatxarramendi (M), Txatxarramen-
Dok.: Ortuzar. «Tonpoi. Nombre de un diko islie (M)
lugar.» Def.: Txatxarramendi, Mundakako
itsasadarreko isla bat.
TONPOI ANDIDXE (B-l); TONPOI
NAGOSIDXE (B-l) Txibitxa (M)
Def.: B-l: hor haitzen kontra dauden Def.: Txibitxaga, Bermeoko kale bat.
mendi txikitxu bi. Bat txikia da eta Dok.: Ortuzar. «Txibitxe. Nombre de un
bestea handia. lugar.» / Anton Erkoreka. «Txibitxa eta
Dok.: Anton Erkoreka. «Tonpoi andijjé Txibitxaga» (AEF31-265) / Markaida,
edo tonpoi nagosijjé» (AEF31-263) / Erkoreka, Duo. «Txibitxa (Bermeo)»
Markaida, Erkoreka, Duo. «Tonpoi (AEF31-270); Txibitxaga (Bermeo)
andi (Bermeo)» (AEF31-270) (270)
Usánt
_________________________________________________________________________________
263
Txibitxapie (M)
U
Def.: Txibitxapea.
Entz.: D.: Juanen untzitegia zegoen hor.
Txillebanku (M); Txillemanku (B-p); Ugerri (B-l-r); Ugar arri (M), Ugar
Txillumanku (B-f) arriko baixie (M)
Def.: D.: Aporen nordesteko mandatxuan Def.: Bermeoko talaren azpiko baxa,
dagoen kala. zabalean dagoena.
Entz.: B-f: Gibeleko mendia Papardo- Dok.: Kortazar. «UGARRI, Ugar arri,
mankurako zabalago, irtenda gehiago, Uger arri» (B1-234) / Anton Erkoreka.
eta Txillumankurako estuago, egiten «Ugerri edo Bermeoko ugerrijje:
delako noroestean, eta noroestean Tonpoi txikiaren muturra eta bertako
joakeran egiten duzu zarratu, tapatzen- haitzak dira.» (AEF31-263) / Mar-
tapatzen-tapatzen. B-p: Txillemankun kaida, Erkoreka, Duo. «Ugerri (Ber-
bai ibili naiz. Plentziako lehenengo meo)» (AEF31-270)
Ollarganaren gainean ipintzen duzu
Agurie, horrela errimatuta berari. Gero Ura daridxo (M)
begiratu behar duzu Mundakatik Def.: D.: Basorda punta eta Bakio punta
irteten duen Antzorako mendia kabuan bitartean beti ura dariola dagoen
plantxari errimatuta dagoen, aorduan mendia, Jatatik dator hori.
zaude ondo Txilemankurako. Botakera Ez: B-a-f
daukatsu nornoroestearen barrura. Dok.: Markaida, Erkoreka, Duo. «Ureda-
Plentzia gaineraino ateratzen duzunean rione (Bakio)» (AEF31-270) /
Agurea kanpora, kalaren akabuan Markaida. «Uredarione, Urebarne»
zaude. Ik. Agurie. (AEF31-257)
Dok.: Ortuzar. «Txilimanko. Nombre de
una de las calas.» / Kortazar. «TXI- Urdaburu (M)
LLAMANKU, Txilamanku, Txili- Def.: goiko kala bat.
manko» (B1-234)
Urdaibai (M)
Txorrokopunta (M) Def.: badaki gaur Mundakako itsasada-
Def.: Laidatxuko punta. rraren izena dena.
Dok.: Kortazar. «TXORROKOPUNTA» Oha.: ez dute esaten eurek.
(B1-234) / Markaida, Erkoreka, Duo.
«Txorroko punte (Mundaka)» (AEF31- Uresandi (M), Uresandidxe (M)
270) Def.: D.: Mundakako errioaren beste
manda: Laga, Antzora, Laida, Kanale,
Txorrokopuntako atxak (M) Arteaga.
Def., Oha.: Ik. Peñas de Kareaga
Urkúluek (B-r, M)
Txorrokopuntako plaidxa (M) Def.: bixigutan-eta ibiltzeko kala.
Def.: Laidatxu. Dok.: Kortazar. «URKULUE, Urkulos»
Sin.: Laidatxu, Ospitxaleko plaidxa (B1-234)
1. BILLAUE
len, len atrapaten san ori errasia, amaitxu eiñdxa, errasi amaitxu eiñdxe. Otorte sin
atxiña, ni gasti nayela, otorte sin getaridxarrak, sariek okitxe bien “billau-sariek”,
amen be oten sien, amen be oten sien ba, bi edo iru dedikaten sinak e ori arrañe
atrapaten. Da getaridxarrak otorten sien, kanpañi itxen e billáuek atrapaten, bai,
billauek. Da okitxebien atrapa ta gero bixirik, bustenetik amarra, da uretan okitxe
bin bixirik, da andrak esate binin ba: “atara bat edo bi saltziko”, ataratebien, asala
kendu ta sáltze san, arrain gosue
2. ESKUKARIE
eskukarie da arraidxin antz-antzekua, bardin-bardin-bardiñe. Bay dako bustenien,
sué. Auri dako, bustenin sue, ba ostantzin bardin-bardiñe da. E buru dako, buru
dako, olan lixu-lixu barik, ataten dau e musturra olan e konbias, ori arrañe amen
estu dxaten, enkanbio Mediterranuen, Mallorcan, dxaten da ori
– bai e?
bai. Se ni serbesidxun on nai Mallorcan iru urte, da plasara dxute naitxen neu
erosten arrañe. Bueno, da plasaku itxen, arrañe ta daná dalá. Da, an asala kenduta
dxate san. Amen be, iñoix dxan da, selan esangotzupa, andrak engañata, plasan.
Esatiles asala kenduta arraidxiles bardin-bardiñe dalakon, arraidxin ojakue,
arraidxi lako bardin-bardin-bardiñe da, asala kendute, asala kendute, ostantzien
igarten da ser den e beren busten bi, aulan dako bustenin e sué
3. ITXASKATUA
itxaskatua, itxaskatua, atxiñe, gerra-denporan usaten san, orrek omoten dau sañá,
koipie, barruko orrek, koipi omoten dau, da orregas koipias eitxe-san atxiñe gosie
ta bakixu, an gerra bueltan, da eitxen san arrañe prejidu, orregas. Da baitxe usaten
san ori, kurtzúluek, aldietan da kurtzuluk usaten sin orduen, kurtzulu da ba argi
itxekue
– a bai, bai
da kurtzulutan da imintxeko orren sañe, argi itxeko
4. ABUXA
abuxa, abuxa, ori kostako arrañe da, kostako arrañe da. E amentxe a,
alkantarilletan da, portun da olakue oten da abuxe, bay dau beste abúx bat, beste
abúx bat-au kanpoku, kalakua, kalan e, or e eun brasetan da atrapaten da. Bay
266 ____________________________________________________________________________
5. ATALUA
pes luna: atalua. “Atalua”. Ori oten da, e, asalien, beren egue atata dala, aulan plin,
plan, ordun oten da “lo” esaten du dauela, esaten du: “lo dau, atalue”. Da, egualdi
kalmak dausenin da olan dauenin bare-bare ta aixe barik eta an ukusten die ba
igual bost edo sei era batera ta aulan. Da esati dau, esakerie, esakeri dau, ataluk
salta eitxen dau, aidin saltaten dau, iru bider saltaten dauena euskalduna dela
– da ostantzien kanpotarra
bai. Esakeri dau. Da atalu saltaten dauenien egualdi ona dauela, egualdi ona, bai
– da olan da? olan esaten da?
bai
– da olako bi?
atalo bi atrapa dus. Onetan esta dxaten, esta dxaten. Da, enkanbio, Ondarrun bai.
Ondarrun, igiritxen da lepotik olan dana igiri, igiri, da barrun dako, aulan aragidxe
suri-suri-suridxe, gatz askogas egosi, da gero orritxu, da, berakatza oridxugas bota
ta angulales dau, gosó
– suk dxan su?
nik dxan dot bai. Bay Ondarruko patroi batek imiñdxe
6. AKULIE
Akulie kostako arrañe bueno kanpun be bai atrapaten da, akulie. Da oten die
batzuk ederrak, amen e, kostan atrapaten di kasan, kasan e, lumies edo olan
atrapaten die, da atxiñe gerra bueltan dxaten gendun. Da usaten san gedxau be,
usaten san gedxau be, lebatzetako karnadatako be bai, esanin oten sardiñie edo
antxobie, esanin oten, usaten gendun e lebatzak atrapateko, bai. Ori ta txibidxie
amun imiñdxe. Da Elantxoben oten sien, Elantxoben oten sien akula-sariek, sarik
oten sien akulak atrapateko. Da Elantxoben esaten dauie sopa-peskau eitxeko dela
ona. Da esakeri oten da, esakeri oten da, andra gastiri bularra ekarteko ona dala, ori
7. BOTAKARRA
botakarra. Da, antz-antza dako, antz-antza dako, e, akulin antza dako, bai. Ori, ori
da, akulik atza botaten dau aulako berde-atza botaten dau, se asur berdi dako
akuliek. Asur berdie edo asu(l-) alaku dako. Da onek e botakarrak es, botakarrak
asur suridxe dako. Botakarra usaten san len, oiñ estaipe, len e, imintxe bien
antxobieles látatan, filetiek imintxe bien. Da au be atrapaten da ba trañekas,
esatiles, a esta amoko arrañe, trañekas
Etnotestuak _________________________________________________________________ 267
8. IXURDIE TA MASOPIE
bai. Garaunetakos ixurdiek, oneles esatiles e, ganadules, beran garaunepe, da,
solomue, solomu be ganadules, dala aregidxe, gorridxaue, okelie, aregidxe igual-
igual e ganadules, bay da gorridxe, gorridxe, bai. Da masopi da, ixurdin e
antzekua, ba antzekue, ixurditako mustur lusetxuaue, mustur lusetxuaue, da
agiñetakos serriles, serri-, dentadura gustidxe dako serriles
– da marsopiek estako?
marsopi da txátuaue, txatuaue
– da orrek nondik ibiltxen dias?
len masopie aunarte, plairarte sartzen san, bai. Eiñ etxadi sardiñiri, artias da dxan
sakupe, bai, bai bai bai. Da gero órreri e guardia-marinak eta atxiñe e? Atxiñe,
tiroka ta eitxen tzoen da gedxau galdu eiñdxa ori, gedxau esta agertuten ametik.
Ixurdi be gerratik ona, gitxi agertuten da (oiñ). Len e gerran e, gerra-aurrin asko,
da gero ba bonbakas da bakixu, gerran e asko illdxe, da ametik Kantabrikotik
badau, baye lengo lengo klasie, lengo beste es
9. KANALEKO OSTREIDXE
– da ostrape ametik atrapaten dias?
len, aur erridxuen, Kanalen, on san ostreidxe, ostreidxe on san or, da, ori baiño go-,
Kanalen on sin ostreidxa bi, bat deitxuten tzagun ostreidxa sarra, a desasidu san,
da gero oten san beste ostreidxa amen, ónau, bérau. Da or e frantzesa be on san e
matrimonidxu dxagoten ostrie, bai, da ori be galdu ein san. Oiñ e satitxuta dau,
ausitxa dau dana ostreidxa gustidxe, ortxe Kanalen
10. TXIBIDXIE
txibidxi kostara otorten da e febreruen otorten da ta gero ya mayetzerako ya
amaitxu eitxen da. E txibidxik urtebeko bixidxe dako. Txibidxie otorten da ona,
kostara, e... séluen, arragas nastaten da, da gero eitxen txus arraultzak, arraultzak
aulako (baltztxue)tie
– non eitxen txus orrek?
ba, amen erridxuen da, e atxen kontran da err- erramari pegata-ta eitxen dau,
itxitxen dau arraultzie, da gero mayatzarako ukusten die ya iltxen, lantzin bat
iltxen, iltxen, iltxen asalien, ukusten die, bai
11. MILLABARRIKIE
millabarriki bai, bai. Ori, millabarrikie, otorten da, baporen e edo enbarkasiñun
estelan, loidxe dxaten, loidxe botaten dena, a dxaten, die, e, elayen, elaye da
“golondrina”, elayen antzekutie, da, sarritxen atrapaten da, otorten die, gaues e,
argire ta atrapaten die enbarkasiñun itxasuen, da dako atzá, baye orrek ukusten
basus, ukusten basus bertan popapien, bertan estelan atzien, listo (on), egualdi
txarrak datos-da, bai
– ta egidxe ixaten da ori?
bai bai bai bai. Patroi bat oten san e, Ondarrun bai, atxiñe, patroye arrasterutakue:
Artapelo, esixena, esixena, arek ukuste banin orrek e atzien arribadan sartzen san,
268 ____________________________________________________________________________
como, ya como fijo ixeten san egualdi txarra (...), orrek on eskero an atzin e dxaten
da bertan urten barik, auri
13. GONIDXUE
gónidxu da aparato bat barrun eruten dauena, subidxen, subidxen eruten dauena.
Da, omoten dau óndak, óndak omoten txus, len omote ban Plónisek, Lúgok...
Plonisek, Lugok eta estaitx Arkatxonek omoten baban. Ori da, da omoten dau
sonidue. Da a sonidue, eitxen su marka. Márka, da omoten tzu errunbue, e... da
gero artze su, iru diferentiek
– errunbu dxakitxeko es?
Etnotestuak _________________________________________________________________ 269
e kasu baterako, seu non sausen dxakitxeko, artze su, Plónix, da artze su beste-,
Lugo edo, da Arcachon da, iru soniduek, iru sonido, baitxe gure basu artze su,
Radio Bilbao be, e Radio San Sebastian. Se, radidxu dako, aparte gonidxu, rádidxu
dako, da artzen su iru soniduek. Da non atrabesaten den, an, or saus. Formaten den
e triangulun e barruen, or e or saus, bértisetan, or saus
– ibiltxen dias orrek?
gónidxu ba, Bermion danak, enbarkasiño gustidxe dakotzu gónidxue. Gónidxu ta
radarrak eta, orrek, oiñ e, kasi gónidxue, e... enbarkasiño au e ba markateko be bai,
se rúnbotan dauen, gónidxue da, e... Kabo Matxitxakok omoten dau ba sonido bat.
Da seuk márkate su a, da sonidue, noix flójuen dauen, an errunbun dau. Semat eta
sonido altuau dauen, errunboti fuera saus baye, sus e, márkaten-markaten-
markaten da sonidue noix baixuen dauen, antxe errunbun dau e, ori... esatiles ba
Matxaku edo, Donosti edo... Sanandere edo, seuk gusun e-
– Mundekan be on dies orrek gausek?
on- on da enbarkasiñuek on dinin andidxepe bai. Bueno, atxiñe es baye, orrek a
oingutie. Amen on sin e ba enbarkasiño asi bi txe orrek okitxe bin gonidxue
14. BLANKURIE
blankuri da, antxogie, bokarta, dauenien, asal-ganien oten da, asal-ganin oten da,
sarritxen e, buru-agiridxen, buru-agiridxen, buru-agiridxen. Orrek e, kalmí dauenin
da egualdi ederra dauenin e, áurdun e, blankúrek. Edo, e, gero, estaitx or bakosu
baye, gero dau beste bat “andana gorridxe”. Andana gorridxe, da, gorridxe ukuste
su, arrañe, es asalien, e, lau brasan edo, bos brasan edo, ukusten da, gorridxe, ori
da “andana gorridxe”. Da blankuri da arrañe asalin dauenien. Bermion be igual
ixengo da
15. ESKIÑADIE
eskiñadie = arridxe ta arie, arridxe, arín bitxarti, eskiñi, eskiñi. Ori arridxe da
Ogoñoti datorrena, da, onek arridxek urteten dau, nór-nordesteka, nór-nordesteka,
urteten dau, ogetasei metrorarte edo, igual e gitxitxuau, bai, ogetasei metrorarte
edo gitxitxuau, da agertuten da, ordun Lekeitxoko farola, bai, Lekeitxoko farola
agertuten denien, orduen akabaten da eskiñadie da dator basie edo arie. Bueno.
Amen dau beste eskiñada bat deitxuten dxakona, se Otzarri dau, ar(i)n bitxartin
dau, Otzarriko baixietako buelta gustidxen arie, arie. Da dau ba termiño bat e,
semat e milla erdidxen e erredondela edo dako arie, da gero dator atxa, arridxe. Da,
an arridxen, beiñ e allega eskero, lesteraka, lesteraka dxunda, amen e, amen e...
Lagá, Lagá-púntik urteten dauena, esto, or dau karabiñerun kaseti ixeneko etze bat,
bai. Da aren parajera allegaten sarenien aregas e norte-, norte-sur, andik gora dau
arridxe, andik gora dau arridxe allega arte, allega arte Lagako baixie, Lagako
baixera allegate sarenien, andik gora dau arie, arie bai
– ortik arraintxen ibiltxeko-
arraintxan ibiltxeko tximinoitxen da, orrek eskiñadak eta orrek, da breketan-da
ibiltxeko
270 ____________________________________________________________________________
16. TRIUEN
bai. Len gedxau ote san. Baye, oiñ e Bermio atunerue eiñdxa gedxau. Len
arrastakuek ixen din e armadoriek, gero atuneru eiñdxa gedxau. Badaus ondiño
armadorik arrastakuek. Ba Bermion estau arrastako enbarkasiñorik, ber- bertan
Bermion. Dxaubi:pai, baye Ondarrutik edo Pásaitxik dabiltzasenak. Au da bue,
brúsue... bue, “baka” diño baye bue, bue... tríue, bai, onek irurek, onek e bi- bi,
tríue, iru enbarkasiño ixeten di bardiñek, triue, da bat-abil beti, rútan, osea, e eitxen
da biar, triuen, bi daus biarrien, da batepakarrik artzen dau arrañe barrure.
Allegaten denin erritxi dauena, arraiñe saltzen dxunda dau a, erritxik allegaten
denien, enparejaten da bestias, da, bestia arraña artun dauena, berapakarrik
enbarkaten dau arrañe gustidxe, ba amar egun edo amabi edo se tardaten dauen
bestik dxun da etorridxe(n), da gero du a, bestik enpareja, da gero bat, bestik
enbarkaten (dau), ori da tríue. Ibil nai triu:n be
18. ARRASTAN
kortxoko txikoteyen, erdidxen due olan biribillien, da deitxuten dxako orreri
“bixerie”, bai, bixerie. Gero ortitue, sakorarte, deitxuten dxako “burlóye”, burloye,
deitxuten dxako “burloye”, baye, burloye deitxuten tzagu beraun-, beraunetik e,
beraunin due, beste, oiñ e, len usate sin malletadunak,oiñ uxaten di alanbraskuek,
burloyek. Da orretie, katik imintxen dxakoenak, ondun e, ondun asentateko
arrasterako apaidxue, arrastateko. Da ortik asi txe sakorarte da burloye. Da gero
dator sakue. Da, burlói bidxen bitxartien, esatiles, kortxoko burloye, da berauneko
burloyen, orreri deitxuten dxakoe “mándak”, mandak, da koronen bitxartie,
koronin aspidxeri deitxuten dxako “papuek”, bai, papuek. Da ortik atzera da,
“burloye”, sakorarte, eso es
– “relinga del corcho” selan esaten da orduan?
kortxoko txikota, kórtxoko txikota. Baye, arrastan esta eruten txikota e?, edo due,
malletaduna, malleta fiñe edo olan due, da orretan amarraten (da) gero kortxuk
altzateko, apur bet, esatiles sabalduteko sarie
– sariek es, emen diño dausela iru klase: redes de bou, redes de baca, ta redes de
pareja, “redes de bou”
bai, bai, re- re de bou, re de bou da-
Etnotestuak _________________________________________________________________ 271
19. ARRASTAN 2
– da segun maniobrie selan eitxen dauien: clásico, maniobra por el costao da
rampero, maniobra
bai esan tzut, esan tzut. Maniobrie atzetik bota sarie ta atzetik enbarkaten dau e,
ranpleruek. Da, buek, estiborretik por regla jeneral, enbarkaten dau sarie. Da bakie
baborretik, sari enbarkateko, eso es
– dauela bou klasikue, betikue. Diño, justo debajo del puente se encuentra la
“maquinilla”
bai, makinillie, makinillie, or due, makinillan due, makinillitako tanborra, da an
tanborran due, alanbrie, tanborrien bertan due alanbrie, da, esan tzuten modun
buek, malleta gitxi usaten dau ta malleti be por regla jeneral daru bertan
tanborrien, da buetarus tanbor bi, tanbor bi, an due alanbrie, apaidxu esate
baterako, an darue, malletak, da alanbrie. Gero, estiborretik, dules, eitxen tzue,
malleta bat atera, atzeko atera, da beste malleti aurreko atera. Ori da-, da “sobre-
freno”, gero dus erriten-erriten-erriten, makiñe gustidxen, da istuen, sobre-freno
istuen, da gero, e, pentzaten dauenin patroyek neiku erri dauena, elementue neiku-,
bidxepardin erri bi dauie, neiku elemento erri dauena, ba ordun eitxen da frena, da
aorka-perruas artzen dauie atzetik, da an due aorkan-perrun péntzura due, da
frénun péntzure, makinillako frénun péntzura due, a sarie, tiraka, asten da tíraka
20. KANTILLE
– su trabajo se realiza en los cantiles, sitio que forma escalón en la costa o en el
fondo del mar, “cantiles” entzun su?
kantille da ba, e, plaidxe ta gero urandidxen dxausikerie, ori da kantille, bai, baye,
Etnotestuak _________________________________________________________________ 273
e arrastan igual eitxen su kantillien e nai eitxe su plaidxen be bai. Plaidxa deitzuten
tzagu lixue, da “kantil-ertza” deitxuten tzagu mandie bera, kantil-ertza, da gero
dator kantille
– da kalak eta plaidxek estis bardin-
kali ta plaidxe dana da bat, dana da bat, bai
– da selan esaten sue geidxau?
arrastan: pláidxa, bai, da, tertzak, esto, bolantakas-da, e piedrabolakas da orrekas,
deitxuten tzagu “kalie”, kálie.
– da kantille selan esaten da?
kantille
– da olako bi?
kantil bi
– olan?
bai bai, kantille bai, kantille. E, amen e sarri esaten da: eun milletako kantillien,
eun milletako kantillien, oiñ atunetan be esaten tzue: non ibil sarie? ta, kantillin
ertz- kantil-ertzien, esate baterako da, eun milletati gora, ameti nórtien, ametik e,
esatiles, Mundekatik esate baterako nórtien, eun mille-, eun da bos millen, nortin
eitxen da kantille. Kantille amaitxu: pláidxe, esatiles kantille due, kantillin sues
kantillin-kantillin, da, plaidxe, ori da ba eun milletako kantillertza. Gero dakosu,
berreun mille, berreun mille Cástrogas, nórtien, or be plaidxe dau, se, kantille,
amen e gure, gure esatiles Frantziko kostan, norustin bere eitxen da plaidxe ta
kantille, norustin bere, norustin bere eitxen da kantille, eso es
21. ARRASTAN 3
– cambios de red esateko, imprimir mayor velocidad a los cambios de red, sariek
e mobidu edo ein bi dies edo
..belosidadie, arrasta, arrasta(n), ixeten da, segun seuk e patroyek ukusten dauen,
asten sara tíreka ba, errebolusiño gitxiaugas, asten sara tireka-tireka-tireka, da
segun selan astunduten, asmaten sun enbarkasiñu sus makiñe gedxau emoten,
“mas belosida”, makiñe gedxau omoten. Da gero, omoten tzasu ba, ordubete
garrenin edo seuk pentzaten sunien, ba, aldi dauen e dana motorrak, da an darusu
arrastan. Ori ixengo da “cambio de belosida”, ori ixengo da
22. KANTAK
– da Mundakan “tragotzarie”, tragotzarak, tragotzarie, es?
es, beti-xen da otzarie
– da “tragotzarie”?
es, se, kanti dau: tragola, tragola, tragola, soidxia
itxasorako otzaria
ori Mundekako kanti da. Da atxiñeku da ori, alan da se
– da “tragotzarie” esta esaten?
amen es, amen “otzarie” ixen da beti, otzarie
– ori Mundekako-, ori esta Bermioko kantie?
es, es, Mundekaku da. Atxiña, ori kantaten san aratustitan, kantaten san ori. Ba
274 ____________________________________________________________________________
orreitxi diñotzupa, atxiñe olan kantaten basan, otzarie, esta esta esaten traren-
otzarie, se, tragol-otzarie, “tragola” bakixu ser den?
– da kantik selan segiten dau gero?
ai, es estaitx akordun ba-
tragola, tragola, tragola, soidxia
itxasorako otzaria
da, ortxé akabaten da, ori ixen bi dau estribillun bat, beste kanta batena.
Aratustitan kantaten da ori, se atxiñe, kantaten san e, beste kanta bape, beste kanta
bat, e, ori kantaten ixen tzoe, neure amaiñarrebari, difuntiri:
Urremendeko arraintzaliak
duasenian kalara
sertzu(tisen)
– atorrak, ena-
a dxan-, a dxantzidxe da a. A-, au e, au etzi da a, aurtik pasaten. Urtin-urtin eitxen
daue au rekorridue, (ortixik)
– da len be eitxen san-
atxiñetik, atxiñatik. Atorrak, Mundekan beti ixen di atorrak. Nik e, esetuten
dotenetik e? umetarik, ni(..) umetarik e beti esetu dot atorrie, bai. Da, geidxenak,
gastiek, geidxenak gastiek, dakoye atorrak etzien. Geidxenak e? geidxenak, bai,
gure etzin e badaus e ontxe be iru atorra, semienak. An daus, gordeta
– seupe-
e ni neu es. Ori geidxenak, atorrakas urteten ixen dauenak ixen di estudiantiek,
estudiantik e b- makiñistarako ta, ba-, e pilotorako ta onek e, da injenierorako ta,
estudiantik geidxenak ixen die, e atorrakas urten dauinak. Eso es
– bai famosutie
ba Mundekako atorrak, bai bai, baye- badiñotzut, atxiñetik. Da aur daus etzien
24. IXURDIE
ixurdie, atxiñe ibiltxe san, antxobi ataraten ixurdias
– emetik ibiltxe sin ixurdak?
asko, bai bai, emen danien bay gerran dxun da, illdxa asko, ixurdie. Da gero
ametik, ona kostara errima be esan eitxen gero gerratik ona, estaipa beste bide
batzuk artun edo berak arrañek edo, da, ixurdie ba, antxobi atarate san ixurdigas,
ixurdi dxuten san da bera- dxateko, atate ban “gorridxe” esaten sana, gorridxe, da,
bustenas eitxe banien, dxote banien, oten san ba, ondora botaten edo estaipa, da
ordun esaten gendun “ixurdataus brauntadaka”, bai
– ori itxen e-
276 ____________________________________________________________________________
25. KALAK
besegue ta lebatza, Apon e lebatza atrapaten san e, esko-apaidxutan da, oiñ e
palangrakas dabiltzaseles oiñ e, oiñ esta kálie lengo moduen. Len e “Apora gues”
da danak oten sien ba alkarren ganin lebasaliek, amo bateko apaidxukas baye oiñ
e, oiñ edonondik e da kálie. Ondú on eskero, káli da ya. Atxiñe, esan botaten,
amen otamar da berrogei brasetan da esan botaten palangrerik, lebatzetako
palangrak onek e, bolantak. Da oin botaten da ba edonon, da atrapaten da ba or be
atrapaten da lebatza berrogei brasetan da orretan da atrapaten da lebatza
– Yustabanku, gero Txi-
Txillebanku, Txillebanku, dau, Apón, nordesteko mandatxuen, baye bertan
– onau es?
es, au, Txillebanku au- Txillebanku amen dau, nordestien. Apur bat e nordesterau,
es-, apur bat nordesterau. Da gero, ba dakosu, Papardobanku, bai
– bakixu markak, akordaten sara?
es, enai akordaten, enai akordaten. Uniko akordaten nayena da, Okarantza,
Etnotestuak _________________________________________________________________ 277
Arritxu, Arritxu, bai. Amen eitxen da, arrastan dxun eskero Santamorotik,
Santamorotik esaten du, bay Kalafaltzon botaten da sarie, da, pásaten sarenien,
Arritxura pásateko, barruti pasa leixu, baye, arridxe daueles, arridxe, orreitxik
dator “Arritxu” ixena, bai, arridxe dakoles, pásate sara, posó bat eitxen da. Póso
bat, posue, e, álako se- selan esplikako tzut? Alako entrada bat, posue. Da, posun
ganetik pasaten sara beste alderdire, arrastan, saré ta gusti, sare ta gusti, makiña
asko emonda, dxote sunin e, ori, mandie, beste mandie ba, (makiñi) altzate su an
26. KOSTERAK
atunen kosterie San Pedrutati gora, urrirarte. Bueno urridxe, amaitxu arte,
nobienbrerarte, nobienbrien. Ameko nórteko kosterie e? Nórteko kosterie, gero ba
Canariasera-ta, Asoresera-ta badus ba negun be bai. Baye amekue, San Pedrutatik
eta... urridxe, nobienbre, nobienbre(ra)
– da simarroyena?
simarroyena, simarroye por regla jeneral atxiñe, otorte san, auntxe mayetzien,
bokarten atzin otorte san, mayetzien. Ba oiñ e, e ori be udan dabil e, dabillena,
estau lengo árek masak, simarroyek masak estaus lengules. Da simarroye etorte
san e, idxe port(u)rarte otorte san simarroye atxiñe. Da, oiñ e ba... ba junioti gora,
junioti gora bai
– bokarta?
bokarta, atxiñe, aste san, martidxen lélengutan... San Jos(i)tako partillak eitxe sien,
(San Jose ensegida da) martidxen emeretzidxe, partillak eitxe sien. Oin dator
atzeratu(...), ara beitu abrillen askana, gaur. Da, ekar daui bokarta baye se, mille
killo- bi mille killo, amar kaja- ogei kaja... esta ixen e arrain esateku(k) ondiño,
arrain ederra bai andidxe, bay esta ixen ondiño arrain esateko arrañe
– nois arte ixaten san ori?
ba mayetzin askanetararte, San Pedrutararte, San Pedrutarako ya preparate sin e
esatiles junion erdidxetarako ya preparaten sin atunetan urteteko. Da oiñ, ba, onek
lebasalik eta juniun baterako ya urten eitxen daui atunetan, badus e oestin barrure
ba, Atlantikora bille, arrañe topaten. Ori da
– da txitxarrue?
txitxarru urte gustidxen (ataraten da), txitxarru urte gustidxen atrapaten da, gitxiau-
gedxau urte gustidxen
– estako ille batzuk olan?
e... estako, bueno! Txitxarrutakona da koipie ba disienbre-enero, dako koipie ba
erreteko ta labarako ta gero ba siku ixeten da txitxarrue. Unico, kasan atrapaten
dena udan, txitxarro txikidxe, txitxarro suridxe, kasan atrapaten da batelakas, edo
motorrakas, motortxukas, ori be arrain goso-, orrek koipi okitxen dau. Ba ostantzin
dakosu, txitxarro klase asko dakosu: txitxarro buruandidxe, ori da, abarketin narru
laku da-, txitxarro baltza, orrepe estau balidxo. Oin dau beste txitxarro bat
deitxuten tzo(e)na “txitxarro marikoye”, guk e “txitxarro frantzesa” deitxuten ixen
tzagun orreri arrastan, gero imin tzo ori ixena, bai bai, ba ori da arrain suridxaue,
ori laban da goso dau
– da sardiñie?
Etnotestuak _________________________________________________________________ 279
sardiñien sasoye, e, juniun aste san, juniun bai. San Antoni(u)tako, veinticuatro de
junio, San Antonio
– San Antonio sardiñin esaten da orreitxik
eso es
– nois arte?
e bueno, udan, uda gustidxen, uda gustidxen bai. Baye ori be amaitxu da e? Oin
atrapaten tzue auntxe, atrapaten tzue... oin da baitxe martidxen da febrerun be
atrapaten tzue, au sardiña sar andidxe, baye sardiñie a naturala, badidxetan atrapate
sana, a, koipetzue, oiñ estau, estau, ori atrapate san ba, udén, e juniotik e gora, bai
– berdela
berdela otorten da... e... febreruen, otorten da. Da, mayetzen erdidxetarako ya
eskastuten da, bai
– len be bai?
bai bai bai. Bueno len esan atrapaten oin dabiltzasen moduen e? Es, len e ori
berdela, pása eitxe san, iñok eseban atrapaten, atrapate san ba, masi-iñdxe
bateletan da atxiñeko kontu- masi-iñdxa ta, bere-, berekidxes da aulan. Da kasan-
da, baye oin atrapaten da am(o) utzeas, amo utzegas. Imintxen tzo apaidxo bat e
lau edo bost amogas, artzá daru gorridxe edo berdie da amue semat-a brillosu
obeto, da aregas utzeas, karnada barik
– oin inportanti da berdela esta?
berdela, berdelak e amen esta apresidxaten, (berde-...), amen- amen gure kostan
esta apresidxaten. Dana dago-, kánporako, kánporako, bueno, Españarako,
Españan e, esatiles e madriltarrentzako ta Leonekuntzako ta-, kostan e, kostan ba!
beiñ edo bein dxaten da esta?, ba niri gustaten dxast, arrain gosu da. Arrain gosu
da, laban da prejidute-ta, seuk-u sules. Baye, amen kostan esta dxaten orrenbeste, o
sea, arin kantzaten sara berdela(s), arin kantza
– papardue?
papardue amen galdu san, bistatik. Atxiñe asko, atxiñe ba se urtetan, se urtetan...
ba. Pf!... e, illen- mil novecientos treintan, da treinta y uno- treinta y dos- treinta y
tres da órretan e, papardo asko atrapate san amen, asko, gu ume txiki(dxe...),
kofradidxe tetxorarte beteta, beteta, ba da iñok gure-sik. Dxateko arrá dakola, a
sana dako orrek suridxe, ebaitxe sun tajadi an e san-, sana laku alako koipe suridxe
dako, arra dala esaten gendun, dxan gure-s da (...). Gero gerrí (etor...), májo dxate
san. Da ori galdu in san e?
– nois atrapate san ori?
neguen, negun bai, negun e tértzakas, besegutako tertzapaiño, bástuauek eitxe sin
orduen, da amo gedxau(as), bai, besegutako ámuek e por regla jeneral erute ban e
tertzik eun da berrotamar amo, da, onek papardotako tertzik erute ban bérreun
ámo, (...), bai. Subille be lodidxaue ta potxera be lodidxaue
27. ITXASTXAKURRE
itxastxakurre, bai. Esetu dot nik amen be. Itxastxakurre. Itxastxakurre, deitxuten
tzo itxasoko txakurreri, eruten da- onek txakurtxu- txakurrepadaus itxasora,
gustaten dxakoenak. Ba itxastxakurre dau, beste bat, bueno errasi akaba eiñdxe e?
280 ____________________________________________________________________________
Ori, ote san, átxetan, da olan portuko sillu:tan da, Portuondo puntan, Bermioko
portun be bai e atxiñe, amen ote sinin astilleruek, Juanen astillerue ta or, or urtete
bin e, itxastxakurrek. Bay deitxuten tzoen, etzut esango selan deitxuten tzoen
euskera, “itxastxakurre” bai baye beste-... alauridxe eitxe bin, personiles eitxe bin
alauridxe orrek. Oiñ etzut esango, enai akordaten
– selako formi dakoe?
txakurre, bai. Txakurren antza e? Animalidxe, molla ganetik be ukusi dot nik,
dxuten da danga! Itxasora san- sanga, bai. Da, iñoix ekar bien e mundekar batzuk,
Portuondoko sillun baten topata kum(e) bi, baye... esatiles dako, lumi bes- e fin-
fin-fin-fiñe, asala, esatiles e lumie fin-fiñe. Oiñ ori errasi akaba ein san
– ori estot entzun iñois
bai bai bai bai bai. Itxatxakurre, ganera alauridxe eitxe ban, personiles alauridxe.
Nik esetu dot e, aur e Bermion e sartun arrasteruas, da ordun esan oten e oin dauen
astillerue ta, oin dau:n kárruk eta, ordun esin oten, e ba se, cuarenta y seixen edo
sieten. Da, Juanen astilleru ote san ametiko alderdidxen, da ango sillutan da
órretan e ote san e, orrek itxas-
– oiñ estau-
ur-txakurre, estau estau, ori errasi akaba san. “Nutria”
– nutria?
nutria, nutria. Bai, nutria
– Mundekara portora etorte sien?
otorte sien bai, bai, nutria. Esin akorda(ten ixen dot) baye akorda dxast
– orrek esin atrapako esta?
es, es es. Errasi be, ori galdu eiñdxe. Galdu eiñdxe. Ba orreitxik esan tzupa, asala
fin-fin-fintxu okitxe (ban), bi ekar bin, kumek. Da ukusi naitxusenales, ba
orreitxik, nutria
– da Bermion ori itxastxakurre, uretan abille dan txakurre
bai, ori be bai, itxastxakurre. Bai bai, itxastxakurre da ori be. A, luma suri-suridxe
okitxen dauena. Itxastxakurre
– beseu batek eskapaten badau-
(da) sáltaten dau e bille, bai, bai, bai bai... bai, erakutzitxe okitxen daue, da abi-
afesiñaduk eurek txakurrek uretara, bai bai
– igual arrañek eskapaten badau
bai, ba saltaten dau atrapaten. Guk okin gendun, txakur bat e topa gendun, idxe
itxuen. Ondarrutik gatosela Bermiora arrasterues, Ogoño-bularrien. Ogoñon
onduen, topa gendun txakur bat, e! Koño! Bixiri-tu, bixiritu, da sarabarduas, pára
bapora ta, enbarka gendun barrure. Da... an urak eta botaten da, oño! Otor san
konortera, da geugas ibiltxen gendun barruen, bai. Bira eitxen gendunien, a
txakurre, amarra ein bi-xete gendun, se saretik urteten dauen arrañek, listo
saltateko beti. Da, itxasun atrapa gendun, da itxasuk eru ban. Bai. Gaues e e(do)
seuse ukusi ban da salta berak itxasora ta gero, iñork e dxausi es kontun da itxasuk
eru ban. “Naufra” deitxute- ixena. Naufra = naufrago, Naufra
– kuriosu esta, korrienti ixaten san ori, txakurre erutie ta?
bai bai, bai bai bai. Ba oiñ urte batzuk e dila, aunek e fostierrak, fostier onek
Etnotestuak _________________________________________________________________ 281
28. TANGORA-TA...
– atzo esan sendun “karnadara urridxen txibidxetan da”, karnadara, selan da ori?
bai, karnadara da, ba, atxiñe lebatzetarako txibidxi atrapate san, da txibidxie
konserba bi-xeten san bixirik, bixirik. Ordun oten sien, udabarridxen otorten da
txibidxie, natural dator e, umi botaten datorrena da. Dator e, séluen dator, da
nástaten da arragas, da gero arrotzak eitxen txus, da, por regla jeneral ill itxen da,
txibidxik urtebeteko (bixidxe) dako. Gero ori, dxaidxo dan txibidxie, ori-, urridxen
atrapaten da, oiñ atrapaten dauie, tángora esaten dxakona, korañetias, korañetias
ondu dxoten - ondu dxoten - ondu dxoten tángora deitxuten tzo, tángora. Da, ordun
gu dxuten giñen urridxen Ierarte ta abantien, ordun esan oten e, oingoles e
makiñak eta orrek. Dxuten giñen abantien, Iera ta, karnadara, apaidxo bat ixeten
san iru amokue. Da an imintxen tzagun edo txitxarru edo takarta edo txillu edo,
amo bakotxien. Da agarrate banin txibidxiek, alaten gendun geldika-geldika-
geldika, a dxaten edo otorte san, da sarabardus e atrapa, eso es. Ori, ori ixeten san
txibidxetan dxuten giñenin karnadara
– esan sendun ba estala ikusten itxasuen eskiñadi dauena edo
es, es, esta ukusten. E onbre! Ukusten da ba ur garbidxe(k) dausen(in) da amen
kostan bai. Bay ostantzin esta ukusten. E, orrek Kanpoko eskiñadi deitxuten
tzaguna, Kánpoko eskiñadi da, Titilli bistan dala, esan tzutena len, Titilli bistan
dala, e, due, asi, Busturiko mendi sorrotza, Busturiko mendi sorrotza agertu,
Antzoran, (pun da), andik asi, Titilli bistan dala, da due, Artxikote kanporarte due
eskiñadie. Or esta ukusten, ogetamar-otamabi brasa daus uretan, nok ukusko dau
ondu ba?
– len markaten sanela, len markaten sanela esta?
ba, markak topateko. Ori ixeten san, apaidxue, apaidxue eruten sendun ba aretan,
aretan, txibidxetan, da, e! trabo ondue, trabo ondue ba, trabo ondu = arridxe. Da
dxakitxen sendun, markaten sendun, ari ta arridxe non dauen, da, andik dxakitxe
san e, eskiñadak eta baixepe olan topaten sien. Baixepe olan topaten sin igual e,
breketan edo kala ta- e, trabo!, ondue, selan dau ba? Selan dau ba ta baixie
– olan-
aulan topate sin bai
– da olan dxakin lei orain
bai, ba orrek segiten dau ba, tradisiñue, esatiles e, áitxetatik umietara ta umietara,
segiten dau e, ikasten ba bardiñeko markakas
29. ERRIDXUE
– da “kanala” esaten sue?
bai kanala, bai, kanala. Oiñ e, Mundekako erridxuek e ya kanala, kanala(k) gu dau
282 ____________________________________________________________________________
esan ur asko daue lekuen, bai. Se erridxue ba, au, Mundeka, au erridxue ya sikatuta
dau dana bajamarin da. Geuk e motor txikitxu(s) dxuteko Muru:tara ta, ordu biko
mari bi du-te, pásateko. Muru:tan bertan ure badau, se dragá dauilakon e
astilleruntzat eta olan baye, Kanalen da órretan, txárren-txárren dau, au erridxue
txarren-txarren dau, asi, es pentza Arketan be, Arketan be bastante ur gitxi lotzen
da bajamarien. Bay gitxin-gitxien lotzen da San Antonioko islátik, Kanalera. Da
bertan Kanalen, artze sunin errunbue Murutarako, an be bai e sikuti lotzen da, bai,
an be sikuti lotzen da
– len ur gedxau oten san?
len ur gedxau ote san oin dauena baiño. Neuetzat, orrek draga dauie, esatiles
Muru:tak dragá dau, aurrerau estaitx esan banotzun, Muru:tak e draga dau, da bota
dau e San Antonioko orra túbukas, arie San Antonioko plaidxie, San Antonioko
plaidx(i) esta ixen e oingun-, se bósgarren parteripe esta ixen. Da oin beitu selako
plaidxa den. Gero San Kristobaleko estasiñun ondun dakosu ostabe beste, e, muna
andi bat eiñdxe, ariegas. Da, o- oin daus, e- erridxu beteta dau ostabe, seitxik? Non
dau Laida? Laidá ixeten san atxiñe mendi bat, mendidxe, lorak eta edose(r) okitxe
ban Laida. Oin Laidan estau areripe. Orrek ari(k) non daus? Orrek arik seguru-
seguru dxun die, eiñdxauen lekora draga, arek bete dau e, korrentakas da
erresakakas da, eiñdxauie orrek sillu bete, bai. Da alan e estau Laidan arerik oin
– estau-
arerik estau Laidan, Laida plaidxe- plaidxe txikidxe da oin. Plemarin estakosu e-,
estau, estau plairik. Plaidxe bai bajamarien, baye bajamarien, len oten san,
plemarin be bai, mendidxe, mendidxe. An e, ermitxi dauen lekuen an ar-
piñudidxe, mandu lako piñudidxe ta. Kantza eitxe siñen e Laidan e manda bateti
bestera dxuten e, se mendi(txik dxun bi-xete) sendun, da are siku-siku-sikue. Ote
sin lorak eta dana ote san
– asko kanbidxe da orduen
bai bai. Nik estai fotografidxen bapakot e orrena e? Estaipadakot. Baye orko arik
ni(k) beti (es-) esaten dot, orrek arik Laidaku(k) dxun die, Arketan ei binin blokak,
atxiñe, treinta y tantosen, an ei bien, bajam(ari...), ote sin e, igual e metro bi txe
piko ur. Merkante txikitxuek eta gabarrak flotán ote sien. Gaur e batelipe estau
flotán an. Sikatu eiñdxa dana. A posu sek bete dau ba? A posuk estau ura(k) bete,
Laidako ari(k) gustidxe daus or sartunda erridxuen, danak erun txus, Laidako
ari(k) gustidxek
– ser ein bi leitxeke orain?
e ori esebes. Oiñ esebes, ori, e denporiek e igual e kanbidxako dau e korrentakas
edo erridxuk kanbidxako dau edo ta, igual e, eingo da, esebes
– erridxotik ibiltxeko txarrau dau orain
bai txo- txarto dau, txarto. Erridxun e txarto dau. Atxiñe, bakixu onek baporak bat
pintxa notzun atxiñeko bapora, kaseta bakuek eta orrek. Ixen nai ni aitxe difuntus,
e Gernikara allegaten
– Gernikara
Gernikara, bai. Da, oiñ amar urte edo, es, gedxau-gedxau-gedxau... otamar urte-ta
ixango die, otamar urte edo gedxau. Dxun nai neu Lunarregas Laidara, edo Jesus!
Etnotestuak _________________________________________________________________ 283
30. KONPAÑIE
– “mandxungen” dxuten sanin ixurden atzetik asarrakuntzak ote sin igual
konpañin sartziko?
bai, bai. E ote sin asarrakuntzak, e-, estala allega sasoirien, se sasoye ixeten san,
áurri ta átzi sarratu biar. Osea, “áurrie” deitxuten dxakon, kórtxoko txikota,
áurretik alate sana, da, eskoko txikota, atzetik alate sana. Arek, ekarri eskero
barrure, osea enbarkasiñora ekarri eskero kórtxun púntie, sarratu eskero kortxo
bidxek, ixeten san, a- a sarratu eskero, gedxau estau konpañerik. Su allegate siñin
sarratu daueneko, da beste batzuk ba sarratu orduko allega ta e! da igual kasuripes
da, okasiñu ote san baye, ori ixeten san, áurri ta atzi sarratu arte, atrapate banak
áurri ta átzi sarratu orduko, konpañ(i)n sartze san, bay beti oten san bakixu,
284 ____________________________________________________________________________
“sarratuta on da” edo kasuripe-(s) eiñ da gero, líu ote san bai, bai bai
– selan esaten san “konpañie”?
esku altzaten san txapelagas, txapelas esku altza ta patroy(e)k kontestate ban, da
gero, batek eitxe ban apunte, enbarkasiñun ixena. Da, sarritxen eitxen san,
enbarkasiño batetik, esatiles, suk ein su etxadi esta? Da su saus arrañe enbarkaten,
etxadi-ñdxe arrañe enbarkaten, bokarta edo dana da, bokarta enbarkaten bai.
Orduen, sáltate ban lagun batek, bertara baporera, da bertakuk saltate ban, beste
baporera, arrañe atrapaten badau, a dxute san arrañegas saltzien, da, konpañ(i)
artun dauenak, egun gustidxan ote sin konpañin, berak atrapate baban ba konpañin,
a erridxen dau baye konpañin sartze san, bestik atrapaten (dauen arrañentzak).
Gero, astin askanien, batze sin e, patroyek edo mariñeruk edo, esatiles e apur bat e
kargokuek, batze sien ba, kasu baterako ba Donostiko kofradidxen, edo Bermioko
kofradidxen, astaskanien, edo bar baten, sítaten sien, da an eitxe bien konpañiek,
apurtu. Esatiles konpañie, apurtu es, kobrá. Konpañie, apurtuten san, ogetalau
ordun barruen, esatiles egunen barrun akabate san konpañie. Ba arek e kobrak,
kóbru e esatiles e partíllak eitxeko, kobrateko alkarrena. Ba ordun batze sien, aste-
askanien. Domekan edo batze sien, da, e suk atrapa su arrañe goixien, da bestik
atrapa bádaui be, a errite san e montoira, da gero áinbana egin
– danantzako bardin esta?
ainbana (egin), bai. Usten dot, ústen dot, oiñ enau fijo, baye, arraña atrapa
dauenak, ango jentik okitxe ban, bos kilo, bos kilo- arrain, bos kilo edo, e, e, ordun
esan ixeten bos kilo. Ordun ixeten san, otzara bete edo, saltze san, amuskidxe,
txamuskidxe. Txamuskidxe (ixeten san), ori parti(du)ten san, enbarkasiñuen e,
arraintzalin artien. Esatiles mariñerun arte
– bakotxak bos kilo erute ban
esan ixeten bos kilo, orduen, gero da bos kilo da ori. Ba ordun atxiñe ni ibil
naitxenien ba, ixeten san txamuskidxe, otzara bete edo saltze san, da, a ixeten san
ba, ogorloko bana edo biña edo, allegaten dauena, ba ori (partiten) san, eso es
– barkuk die “konpañie” esta?, bos badie ba-
bai, bai bai bai. Egun gustidxen e? Egun baten. Gero apurtu itxen da konpañie,
urrengoko-, itxasotien ba, esatiles e, bertan egunin amaitxuten da, gaues amaitxu
da, bai. Se gure sasoyen, ixurdan da ibiltxen giñin bokartien. Gaues esan dxuten
ardorien orduen, ardorin gero da
– se urte-
ardora gaues da. Baye gu(do)t esan e, se urtetik ona? Ba etzu- etzut esango, oiñ
enai akordako baye... ardorin e... Josus! berrota- sortzin edo berrotaberatzin edo
asiko sin ardorien? Berrotamarrien? Estaipa, etzut esango fijo. Ardorin e- ordurarte
ixurdan, da blankuren. Blankuren-da esan oten konpañerik, ixurdako arrañin
bakarrik, eso es
Mundakan, bai, amalau urtegas e urten nauen eskolatik, da asi naitxen itxasora
aitxegas. Aitxek eta beste sosio batzuk okitxe bien bapora, “Katalin” ixena, bai.
Matrikuli mil cuatrosientos sincuenta y dos
– akordaten sara?
da, asi naitxen eurekas itxasora, aitxegas, mutil-txiki. Irabasten nauen, maridxa-
laurena, o sea maridxin láugarren partie, maridxa-laurena. Gixonak irabasten dau-
– serrena?
es, serrena da laurenen erdidxe. Bay nik irabasten nauen laurena, laurena da
erdidxen erdidxe, bueno. Da, asi naitxen itxasora bera:s, da an- beseguten da,
danetara. Gero, a bapora ein sanin sartu, erosi gendun beste bapor bat, bigarren
eskokue, da, es, bapora dakule, ori Katalin dakule, dxun naitxen serbesidxora, bay
lelau, serbesi- ba- e, serbesidxora dxun baño lelau, gerri on san, da ibiltxen naitxen
baporin gerran. Bay gerran gero dxun naitxen ni boluntaidxo, Otxandidxora,
trintxerak eitxen, bai. Andik, andik, erretiradan e, bueno, andik e Otxandidxotik
otor giñen gero, ona... sinturon de... Bilbao, ori, selan da? amen e, Artebakarran,
Artebakarran da órretan, da Fikán, Gamis, Fika ta órretan, trintxerak eitxen. Da,
aitxa ta okitxen naitxusen, óndiño Mundekan, bay gero ebakua giñenien Bilbora
ebakua giñen, ixeko bat okitxen gendun e, Bilbon, ixekue ta lengusuk eta, da, ara
ebakua giñen. Bilbo ensegida gero dxausi sales, baporas ebakua gendun, beras
baporagas, Kataliñegas, ebakua gendun andra batzuk eta jentie da-, Laredora. Da
Laredon ein nauen ostabe boluntaidxo eskapa. Dxun naitxen boluntaidxo
Karransara, bai. Da Karransan, on san kuartel bat, da bertan enrola, bertan
kuartelin enrola, da dxun naitxen dinamitxerukas, dinamitxie subidxeri txe
imintxen. Da, aur e- Gero, otor san ebakuasiñue, da Sanandereko, e, onek e
euskaldunak batzuk dxun sien e Santoñara, da or atrapa tzoyen e italianuk eta
atrapa tzoyen or. Bay guk artun gendun beste bide bat, da dxun giñen,
Torrelavegara. Torrelavegako míñetan, e, minas de Riosín, Riosin edo Riotinto
estaipada, de Riosín. An on giñen gordeta, da guk okitxen gendusen, geugas
guardasobillek, esatiles e, e prisoneruek, geugas okitxen gendusen. Da an míñetan
lotu sien erretiradan, an míñetan, galeidxetan lotu sin orrek guardasobillek, da guk
segidu gendun San Bisentetik, áurrera, da Asturiasera pasa giñen. Asturiasera pasa
giñen. Asturiasen, ba on giñen e, e Rivadesellan, da, Llanesen, bueno Llanesetik
dxun giñen, Masucora, Masucon emon doskun sebadi ederra, da, gero, Llanesen,
da, an erritxu baten, on giñen e, Rivadesellako subidxe, miñaten, da, górauen,
erridxun górauen, ote san e beste subi bet trenena, e, arek estaitx e, Fries edo,
Cuebes edo Fries edo olako erri bat e ixen da. Da a subidxe be miña gendun,
trenen subidxe be. Da bertan, otor san bonbardeu ta an eridu- eridu dostien, eridu,
da erun dostin Rivadesellako ospitxalera, bay Rivadesellako ospitxaletik, an e
denpora gitxi-ban tropak sartzen dila ta, erun dostien, orko ospitxalera, ogon ia!...
koño!... ya! Erridxe be ukusi itxen dot baye, enai akordaten
– semat urte okin sendun?
amasei, amasei urte. Da, gero, andik e asi giñen erretiradaka-erretiradaka, da sartun
giñen, Jijoyen, da Jijoyen selan sartun, atrapa oskuen, da sartun- sartun doskuen
Plasa de torosera. Plasa de torosen sartun, da, sei edo sortzigarren egunien, an e
286 ____________________________________________________________________________
Almeidxan e nasionalak, da an bota bin Castillo Olite ondora, gu dxun giñan ara,
dxaboye kargata Pasajesen. Lagarto edo chimbo, “lagarto” pentzaten dot, dxabois
kargata dxun giñen, Almeidxara, da Almeidxan abe Mari!, bakixu gerrako gausak:
gosie ta edoser on san an. Andik, serbesidxora, andik e dxun naitxen ba
serbesidxora, nabegatetik. Da, serbesidxuen, on giñen, cuartel de infanterían, es e-,
cuar- cuartel de marinerían, lelau istrusiñu itxen. Da gosis bota doskuen danori
etzera, ille bigas, ya (ser) dxaten es, cuarenta y unon. Ser dxan eskendun okiñ-dxe.
Esan on ser dxan, da bota oskun illebeterako etzera. Da illebeterako etzera, otorri,
da illebetegarrenin dxun giñen da sartun doskuen, arsenalien. Da arnesalien on
giñen itxagoten ba enbarki edo, destiñuek. Da, kasulidadie, mundakar bat, ote san,
teniente navío, Júpiterren, Duo, Pedro Duo. Teniente navio ibiltxe san, kapitxena,
baye reserbakue ixeten san a. Da, on san ba Pedro Duo, teniente navio. Orduen,
entera giñenin geu dxun giñen barrure ta, esan tzagun ba, bakixu kuartelin gausela
ta ie eruten baoskue éurakas-da, da kasualidadie, bertan teniente navio bat, edo,
infanteri marinako teniente bat, neure anaidxis onikue, Binarosen, se nire anaidxie,
atrapa tzon, serbesidxun atrapa tzon gerrie, Bur- esto Ferrolen, da on san
nasionaletatik. Gu errepublikanukas da, ara nasionaletatik, da, kasualidadi
bérbetan-bérbetan ba, teniente e infanteri mari- koño! su sara Juan Saldunbiden
ixe- se, anaidxi sara? ta, bai. Eiñdxoskun alegiñe, da enbarka oskuen
berrogetamabi euskaldun Jupiterren, berrotamabi euskaldun. Entre, bermiotarrak,
ondarrutarrak, motrikuarrak, sumaidxarrak, da, ameko Sopelanako bat edo bi be
bai txe, baitxe ameko Gernika ondoko-, bueno dana dala, berrotamabi euskaldun
enbarka giñen an, barkoko nagosi, berrotamabi euskaldun, jo! Da, dxun giñen,
destiñugas Balearesera, Balearesen e serbisu ba an ibiltxe giñen isletan da, ísletan
lantzin bieja bat eitxen gendun Barselonara edo Tarragonara edo Cartagenara edo,
lantzin bieja bat, edo ostantzin bertan, aulan ibiltxen giñen. Gero, ba gerra
mundiala egon san, da gerra mundialien, barko italiano batzuk e, ondora botaten
dausela ta, estaitx Poliensako badidxen edo ta dxun giñen bille ta bat e ondora
dxuten da beste bat ekar gendun. Au ya serbesidxu kunpliten gausela ixen san.
Ekar gendun e, Palmara erremorkan. Da, áreri dxaten emoten da geu on giñen da,
gero eru bien errire, estaipa nongo, kuartelen bat(era edo) eru bin tripulasiñue. Da,
setienbrien e, bai setienbrien e bueltan otor giñen ordu-, urte bi txa erdi iñdxe
serbesidxuen, idxe iru urte serbesidxu eiñdxe, bota gaitxusen etzera, bai. Bueno,
gero ba ostabe itxasora
– da nondik ibil siñen?
Mundakatik, bai, Mundakatik. Gero ostabe itxasora. Da, berrotabost,
berrotaseidxen, berrotaseidxen eskondu ein naitxen. Da, eskondu, da dxun naitxen
nabegaten
– merkantien?
merkantien. Eskondu ta ensegida, nabegaten, ille bigarren- edo irugarrenien
eskondu ta ya dxun naitxen nabegaten, Castillo de Aroca-n, ondiño ixenak
akordate dxast e? Castillo de Aroca-n. Da, se? Berreun, da larotaemeretzi peseta
irabasten naitxusen illien, doscientos noventa y nueve con noventa, irureun peseta
baño txakur andi bat gitxiau, tabaku estraperluen, a- gosi ta ortik amendik, da
288 ____________________________________________________________________________
Bilbora allega giñenin andrik esan dosten e, e! Enotzan botaten dirorik eta,
neuetzako (...), irureun pesetak illien e, entre tabaku ta ortik amendik. Desenbarka
naitxen, Bilbon, desenbarka, da enbarka naitxen gero, arrasterutan. Arrasterutan,
cuarenta y seis disienbrien, enbarka naitxen arrasterutan
– da nondik-
ibil naitxen, e, Bilbotik, Aspetik, Aspetik. E ixen sin arek bárkuek, Makaya Castro
y Domingues Leal, ixena
– da patroye nongue-
patroye ixen san, lekeitxarrak, péskak, da galleguek kóstak. Da ni ba kosiñeru,
dxun naitxen e Gran Solera, an. Da, ixete san, geure osaba bat e sosio órretan da
beste parejatxuk e beste pareja bat txikidxaue, e, ixeten sin arek, m, aren ixena...
ño!... ño! akordako nai
/.../
arek e arrasterotxuek, txikidxek ixeten sien, okitxe bin ixena Campesino,
Campeadora
– bat Campesino, bestie Campeadora
Campeadora, bai. Da, or e nabillela, Makaya Castron da Domingues Lealen
nabillela, patron de kosta batek esan dosten, “koño suk e, patron de kosta
barrukuk, galleguk esan dosten “suk eskola apur bat dakosu te, seitxik esu
estudidxaten patroirako?” Orduen nik e, koñatu okin naueles kapitxena, andrin
gixon- e, nebie, kapitxena, etzin on sin libro batzuk, da eurak artunde ba, barruen,
barkora eruen da, esa- arrasterora-ta, bertan e lantzin estudidxo apur bet eta berak
omoten dosten beste lesiño batzu- batzuk eta ortik amendik, da esamina-itxen,
esamina naitxen patron de kosta, bai, da, ónetan, Campesino Campeadoran asi
naitxen, kosta, tio peska, neure osabie peska, da ni patron de kosta. Au da cuarenta
y sieten. Ibil naitxen e cuarenta y sietetik, bai, cuarenta y sietetik... sincuentara,
sincuentara, ibil naitxen, or e, kosta. Da sincuentan, dxun naitxen peska, erun
dostin e peska, Cuba España, parejie, Cuba, da España, parejie. An a, ibil naitxen,
da ensegida garrenin saldu ei bien, saldu ei bien, Asturiasera, se len be asturianuk
ixen sin arek, da, enbarka os- enbarka naitxen, Madre Begoña ta Madre del Coro,
peska. Madre Begoña da Madre del Coro, peska. Egualdi gogorrak atrapa ta total
e, palixa gogorrak artun n- n, parejan, da, motorri- a motorrape santarrak eta, e
makiña gitxi txe, ein naitxen e desenbarka. Gu ixan dosten sosio-parti emon da
dana ta esan notzen “txo!, itxo-, berton e txapela itxi bai gero asalien!”. Da,
estokure, estokure (a)-da, da, an, ensegida garrenien, astebete garrenin edo deitxu
dostien, segundo peska dxuteko, Hermanos Portuondon, parejie. Hermanos
Portuondon. Julian Portuondo ibiltxe san primero da ni segundo, peska
– mundakarra san ori?
es, bermitarra, bermiotarra. Da an ibil naitxen, segundo peska, da gero dxun giñen,
sincuenta y dosen, Sananderera, da Sananderen, ibiltxe naitxen segundo, beste
lantzien primero ta segundo, aulan, da gero ei bien, parejie, beste bat. Uribarri.
Hermanos Por-, e, Uribarri, bueno, “Uribarri” parejie. An dxun naitxen gero ni,
primero, an parejan. Da ein naitxusen or e konpañien, amasei urte, bai. Amasei
urte, da asarrakuntza txiki bat, beitu amasa- amaseigarren urtin e asarrakuntza txiki
Etnotestuak _________________________________________________________________ 289
bat, okiñ dxe, larga ein nauen. Gero ibil naitxen, beste, beste pareja baten, e beste
báka baten, beste urtebete-do. Da gero, ibil naitxen setentararte, setentararte beste
pareja baten, peska. Setentan, ya, erri nauen, arrastie. Da dxun naitxen nabegaten,
ata nauen e titulue, esto... terser ofisial, liberianue, Bilboko konsulauen, terser-
terser ofisial, da dxun naitxen mundekar kapitxanas... barkuen, Sina Pegase,
Pegase, bai, konpañia frantzesa, bandera liberianue, bai, da, kapitxana au... au dok
e!... Loren, Mendesona, ba- bakixu nor (den), ba, orreas kapitxan. Sei illebeterako
firma gendun, auri dxun giñen e, biejan, lelau ein gendun, karga amen Frantzin,
nórtien, gero dxun giñen Mediterraneora, Valensian beste sati bat karga gendun,
beste sati bat gero karga gendun Marsellan, beste sati bat karga gendun Nápolesen,
beste sati bat karga gendun e Jénoban, da, dxun giñen gero, Afrika gustiri buelti
emoneidxes, Dxibutira, Somaliara, bai, al golfo de Aden, Somaliara. An e
deskarga gendun, sati bat, da gero dxun giñen Dxida, Arabia Saudi, Mar Rojon
barruen ya. An utzitxu gendun e geidxena, da gero dxun giñen, bueno errekorriten
gendun portuek, gero dxun giñen e, e ona, Sáfaga, an kargape naranjie ta, e beste
leko batzutan e arrañe sikue ta, arrain siku Odeidan, bertan Mar Rojon barruen
eitxen gendun, naranjie be bai e karga gendun or Sáfagan, da, frutak e karga
gendusen e, amen e, golfo de Akaba, Akaban, da, aurrek biejak eitxen (...gero)
Australiara, Australiara, Australiatik gero gorantz otorten giñen Seitxelles, da
Aden, o sea el golfo de Aden da Mar Rojora, sei illebeterako dxuen da ein
naitxusen amasortzi illebete, bai, amasortzi illebete garrenin otor giñen, tripulasiño
geidxena, batzuk desenbarka sin bay kapitxena ta, e, beste makiñistie ta
mundekarra a be, ein gendun amasortzi illebete. Da gero, andik otorri txe permisue
akaba dxastenien, ai seuen aitxegas, seuen aitxe, ofisiñie, ofisiñie, bai, seuen aitxen
ofisiñie, da, permisu akaba dxastenien ba dxun naitxen ofisiñ(era) seuen aitxeiñe
/.../ Da, enbarka naitxen gero, Marispanetik, barko aleman baten, terser ofisial,
barko aleman baten, segundo, tersero, olan ibiltxen nitxen. Gero, a kunplidu
nauenin, esatiles, kanpañie, beratzi illebete ixeten sin orduen, a kanpañi kunplidu
nauenien, gero, ibil nai, esto, setenta, ochentararte, setenta y nueve-ochentararte,
ibil nai, noruegutan, bai. Gero jubilasiñu aurrera, da se in nauen? Españoletan e
jubilasiñue artun eskero, ba, diru gedxau irabasten nauen estranjerutaku baiño
jubilasiñue. Da ordun se in nauen? nire tituluek esauen balidxoten español
barkutan piloto dxuteko, da esamina- e, estudidxa ta esamiña naitxen e, sincuenta
y-, berrotamasortzi urte dakotela edo, berrotamasaspi urte dakotela esamiña na-, e,
patron de cabotaje, esamiña naitxen da, aregas asi naitxen, Bermiko,
konjeladoretan, bai, e, “Eguski”, da “Illargi” bar- barku(k), konjeladorak, da árekas
ibil nai e nabegaten, da, amen e... amen e, selan da?, Nijerian, Nijerian, bertan e,
rio Escrobos, errio- erridxun goidxan idxe Biafran, estaipe bitxun batek pika
bosten edo, au ixen da ba sesenta y- uno, sesenta y unon, bitxun batek pika
badosten edo ser da ba, ya, geixotu naitxen bertan, da Jaungoikutakidxen moduen
ekar dostien e, Madrillerarte, abioyen ba omon dosten e, ori
– infartue
infartue, da, an ibil naitxen ospitxalien, an on naitxen ospitxalin Madrillen ille bi,
da, salba ein naitxen da-, amen gaus, allega gara noventa y dosera ta ondiño bixiri
290 ____________________________________________________________________________
gaus-da. Auri
– bajuran nois ibil sara?
bajuran ibil nai ba gastetan, gastetan, bai. Gero beti ibil nai arrastan, edo
nabegaten. Ogetalau urte ein tas arrastan, ogetalau urte arrastan, da gero ba beste
amar- amaika urte, nabegaten, geixotu arte, eso es
– danak esetuten sus
ba jo! ba mundu gustidxe, mundu gustidxe, dana, Asia, Asiatik eta dana, Afrika,
Asia, sur de America, norte America, da Europa gustidxe, Rusiara eitxen gendun
bieja asko, ogetalau bider on nai Rusian
– sen-
ogetalau bider on nai Rusian. Nor Capetik pasa nai, ogeta-, berrotasortzi bid(e)r
– non dau ori?
norte de Europa, bertan e Noruegan punti-, górengoko punti da. Nor Cap, edo Cap
nor seuk-usule, Norcap. Cabo norte. Andik pasa nai, ba, ogetalau manda bat(era)
ogetalau bestera berrotasortzi bider. Aulan da, auri da nire biximodue
– bakosu kontateko, gausa asko esta?
bai, bai ondiño Jesus! E (ba) esate baterako istoridxek eta a pasa da. Ba eskondu
naitxenian ba okin tas ba, bos seme-alaba, bos seme-alaba. Seme bi dakotas
kapitxenak, capitan de la marina mercante, da alabak ba, ofisiñetan da biarrien, a-
a-, a vivir. Oiñ udan dxuten nai e egualdi ontxutan ba tximinoitxan edo, breketan
edo, ba denpori pasaten atzalditan da, a vivir
32. OGOÑO
iñoix pasa sara Ogoñopetik? enbarkasiñuen?
– es
ba dxun balekixu ukusko lekixu aulan, arrakak eta eiñdxe dxusturidxenak-eta
– bai?
bai, baltzitxute-ta, dxusturidxek-eta dxota, bai ba, ta a due, e arrakaten,
trugoyek eta bakixu e, cosas sísmicas, e, estaitx selan esan, ba due ba, lantzin
arri bat soltaten da, se esta mása bat, a arridxe esta mása bat, blóke bat esta,
aren beren e betak e dakos-da, da andik Elantxobe mandatik lantzin bat, ametik
dxausi san e? Oiñ e, esta urte asko, ametiko alderditxi dxausi san e, andik
goitxik e, sati ederra, bai, itxasu ei ban e, iru-lau metroko itxasue altza ban e,
bertan e beyen, bai. Iñoix basus ukusko su selan dauen, gero dakosu estalatitak
eta estalamitak-eta, politxo, kuebie ukuste su, da bertan eskeitxe, atxiña esate
bin e, onek, sarrak, “an! jamoyek eta txorixuk-eta eskeitxe, kueban”. Da gero
dau be- beste esakera bat, an dau Ogoñon, esatiles, Ogoño e?... Ogoño... amen
beyen, dau e, igateko modun dau, bueno, pentza lei igateko modun dauela, da
au dau dana baltzitxute, estaipa denporis edo selan den, dau baltzitxute. Da
esate bien e atxiñako gixonak, esate bien, andik gora dxun sala gixona barríl bat
breyegas, alkitran(a)gas, da esin ixen saueles e, goraño allega, errie, da an
apurtuta dana dauela aregas alkitranagas baltzitxute, esakeri da e? Dana dauela
baltzitxute
– politxek orrek esakerak esta?
Etnotestuak _________________________________________________________________ 291
esakeri dau or. Da gero bertan, Ogoño erdidxen daus e, e kuebak, baye bat
ukusten da, aulan eskeitxe gausak, estala(k)titak edo ixengo die, da onek sarrak
esate bien, e, ori dela
– jamoyek
jamoyek-eta, bai, bai, buskentzak eta orrek. Gero dako, ametiko mandan dako,
Ogoñotako aulan, atxa, da páso bat-ako e? pásue, ametitako pásue, enbarkasiño
txikidxe pása lei, bai. Da gero a pasata gero dako beste silló bat, deitxuten tzoe
“Mosolun sillue”, entzuti dakosu? Mosolun sillue, dako, mosolun e, arpidxales
o begidxales edo a- alako antza dako, Mosolun sillue. Ba amen bai, amen olan,
olan e, dxusturidxenak-eta aulan markak, bai, bai. Da ametiko-, amen igiritxa
dau e? Ogoño aulan dau... amen barrun on nai ni
– on sara?
bai, bai bajateko leku-ta dau (...), páso bat-au amen... bai, da, andiko alderditxik
e, asi da dxausten Elantxobera, mogita dauela esaten daui etzipe eitxen dila, bai
– Madalen egunien ikusi nauen ori bueltie, da total ederra da ukusteko e?
ai e, pasa (sara) orduen?
– es, ametik es, bera bueltie
bai bai, bai bai bai, bai bai. Dana sillu- silluek-silluek, or eitxen-
– txoridxek eta
txoridxek bertan goidxen-da, bai. Portzebatako lekutaus amen e onak
– estauenantzako ikusi
bai. Ba ona pasa lei... Lagatik, Lagatitako pásue, Ogoñorarte kasi, bai. Ogoñorarte,
Lagati(...) pásue... Oneri deitxuten tzagu, auntxe akorda dxast, Ogoñoko arkue,
Ogoñoko arkue, ori esan tzutena pasa leidxe(l)a enbarkasiño txikidxe, pasa
leidxe(l)a, Ogoñoko arkue. Da Mosolun sillue ta orrek. Ontxe akorda dxast, ontxe
otor dxas burure Ogoñoko arkue
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 293
1. Mundakako portua
2. Mundakako portua (2)
3. Batela
4. Batela atze-ebaija. Atxiñako potiña. Baidakua
5. Trañerua
6. Txanela
7. Txalupia
8. Belako untzi bat. Ez da modelo jakin bat, osagaiak irudikatzeko egin zuen.
9. Atxiñako bapora
10. Lelengoko bapora. Txalupia
11. Baporak
12. Lebazale barria. Lebazale zaharra
13. Lebatzetako zarra
14. Bajurako enbarkasiñua (65. urtekua)
15. Kazan
16. Arponerua. Iparraldeko enbarkaziñua
17. Arrasterua
18. Arrastako saria
19. Atunzalia
20. Atunzalia (2)
21. Nekoratako otzaria
22. Eskala-gatua. Kriela. Apaidxuak
23. Soidxia. Ankillia. Mediomundua
24. Tresnak
25. Tuntuxa. Sariak fondiateko ankillia
26. Defentzak. Salbabidia
27. Brusa. Lanbasa
28. Abuxetako serasua
29. Kalak
294 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 295
296 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 297
298 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 299
300 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 301
302 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 303
304 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 305
306 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 307
308 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 309
310 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 311
312 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 313
314 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 315
316 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 317
318 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 319
320 ____________________________________________________________________________
Dimas Zaldunbideren irudiak ___________________________________________________ 321
322 ____________________________________________________________________________
Bibliografia _________________________________________________________________ 323
BIBLIOGRAFIA
Alvar, Manuel (1985): Léxico de los Marineros Peninsulares, Arco libros, Málaga.
Anasagasti, Andoni (1980): “Itsas espezierik garrantzitsuenen Bermeoko
terminologia”, Fontes Linguæ Vasconum, XII.
–––––––––––– (1981): “Arraintza ohiturak eta arraintzaren biologiagaz bere zer ikusia”,
Bermeo, 1, 235-249.
Apalategi, Joxemartin (1984): “Herri arrantzaleen Etnografia eta antropologia
soziokulturala”, Bermeo, 4, 273-307.
–––––––––––– (1986-87): “Euskal Herriko itsaserrien etnografia eta antropologia sozio-
kulturala. Ondarru, (Bigarrena)”, Bermeo, 6, 197-200.
Apraiz, Juan Antonio (1984a): “La pesca en Euskalerria. La pesca costera”,
Itsasoa, 1, Etor, 155-218.
–––––––––––– (1984b): “Atuneros congeladores”, Itsasoa, 7, Etor, 65-70.
–––––––––––– (1984c): “La construcción naval en el País Vasco. Obraje de pesqueros
de madera”, Itsasoa, 7, Etor, 71-160.
Apraiz, Juan Antonio; Astui, Aingeru (1984a): “La pesca de litoral”, Itsasoa, 2,
Etor, 119-220.
–––––––––––– (1984b): “La pesca en Euskalerria. La pesca de bajura”, Itsasoa, 4, Etor,
74-148.
Aranzabal, F. Javier (1995): Manual Práctico de Inglés Marítimo, Eusko
Jaurlaritza, Nekazaritza eta Arrantza Saila.
Arbex, Juan Carlos (1983): “La flota de bajura en el siglo XIX”, Bermeo, 3, 353-
367.
Arrinda, A. (1977): Euskalerria eta Arrantza, Donosti Aurrezki Kutxa.
Astui, Aingeru (1983): “Puntualizaciones al capítulo denominado La construcción
naval en Bermeo”, Bermeo, 3, 417-422.
–––––––––––– (1984a): “Artes y aparejos de pesca empleados por los pescadores ber-
meanos en el año 1.982”, Bermeo, 4, 103-144.
–––––––––––– (1984b): La pesca en Bermeo en el siglo XIX, Caja de Ahorros Vizcaina,
Bilbo.
–––––––––––– (1984c): “Embarcaciones en arte popular, votivas y de otro carácter”,
Itsasoa, 6, 45-61.
–––––––––––– (1984d): “Lanchas de pesca a vela”, Itsasoa, 7, Etor, 161-193.
–––––––––––– (1991): Arrantzaleen Museoa. Ertzilla Dorrea, Bizkaiko Foru Aldundia.
[Liburuak egilearen izenik ez badakar ere Astuirenak dira testuak].
Astui, Aingeru; Apraiz, Juan Antonio (1984): “De la vela al vapor”, Itsasoa, 7,
Etor, 193-197.
324 ____________________________________________________________________________
Asúa, Lorenzo (1981): Peces de Mar, Colección Temas Vizcaínos Año VII - nº 76,
Caja de Ahorros Vizcaina.
Aurrekoetxea, Gotzon (1986): “Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa (EHHA): Inkesta
Metodologia eta Ezezko Datuak”, Euskera, XXXI (1986, 2).
Azkue, Resurrección María (1984): Diccionario Vasco-Español-Francés,
Euskaltzaindia.
Barandiaran, Felipe: La Comunidad de Pescadores de Bajura de Pasajes de San
Juan.
Barandiaran, Joxemiel (1985): Etnografiazko Galdeketa Batetarako Gidaliburua
eta Berriemailearen Biografia, Antropologiaren Euskal Bilduma, 6,
Haranburu Editorea, Donostia.
Barrutia, Eneko (1993a): “Azkueren hiztegiko Bermioko berbak”, Bermeo, 8, 147-
167.
–––––––––––– (1993b): Mundakako arrantzaleen jakintzaren lexiko eta enziklopedia,
[Deustuko Unibertsitatean aurkeztutako doktorego tesia].
–––––––––––– : Akatz aldizkariko artikuluak.
Berriatua, Imanol (1963-64): “Bermeoko arraintzaleen leksikua”, Euskera, VIII-
IX, 385-92.
–––––––––––– (1981): Itsasoa eta Ni, Euskaltzaindia, Bilbo.
Bilbao, Begoña: Bermeoko Lexikoa, [Argitara emon bako beharra].
Bruun, Bertel; Delin, Hakan; Svensson, Lars (1990): Guía de Campo de las Aves
de España y de Europa, Omega, Bartzelona.
Cabodevilla, Esther; Matallanas, Jesús (1989): Euskal Herriko Arrainak 1, Kriselu,
Donostia.
Campbell, A. C. (1989): Guía de Campo de la Flora y Fauna de las Costas de
España y de Europa, Omega, Bartzelona.
Crespo, C.; Ugartechea, J. M. (1957-1960): “De la pesca tradicional en Lequeitio”,
Anuario de Eusko-Folklore, Tomo XVII, Donostia.
De Duo, Gonzalo; De Duo, Magdalena (1982): “Cantiles y topónimos de la costa
entre cabo Matxitxako y punta Galea”, Bermeo, 2, 415-426.
Eiroa del Río, Francisco (1986): La Pesca Artesanal en Galicia, Ediciós do Castro,
A Coruña.
Elortegi Bilbao, Angel Maria (1992): Pasaiako Toponimia, Onomasticon
Vasconiae 8, Euskaltzaindia.
Erkoreka, Josu (1981): “Arraintzaleen bizitza ontzi barruan”, Bermeo, 1, 251-262.
–––––––––––– (1984): “Itsas-arloko lan-artu-emonak Bermeo’n”, Bermeo, 4, 145-272.
Erkoreka, Anton (1882/83): “Kostaldeko Toponimoak Gaztelugatxeko San
Juanetik Ogoñorarte”, Anuario de Eusko-Folklore, Tomo 31, 261-266.
–––––––––––– (1985): Análisis de la Medicina Popular Vasca, Labayru Ikastegia.
–––––––––––– (1987): “Armintzako Arrantza-lekuak”, Etniker - Bizkaia, 8.
Etxebarria, Juan Manuel (1991): Zeberio Haraneko Euskararen Azterketa Etno-
linguistikoa, Ibaizabal, Zornotza (Euba).
–––––––––––– (1992): “Etno-testuen beharrizana euskararen etorkizunean”, Iker, 7,
Euskaltzaindia, 727-736.
Bibliografia _________________________________________________________________ 325
Muus, B. J.; Dahlström, P. (1981): Guía de los Peces de Mar del Atlántico y del
Mediterráneo, Omega, Bartzelona.
Nicholls, James; Miller, Peter (1981): Pequeño Manual de los Peces de Europa,
Omega, Bartzelona.
–––––––––––– (1986): A Handguide to the Fishes of Britain and Europe, Treasure Press,
London.
Ortuzar, Robustiano (1925): Oroigarriak, Gaubeka, Bermeo.
Pérez, Antonio (1981): “Señeroak. Bermeoko arraintzaleen lan-eraketaren
inguruan”, Bermeo, 1, 123-142.
–––––––––––– (1982): “Arraintzaleen bizitza ontzi barruan lanari buruz”, Bermeo, 2,
449-450.
–––––––––––– (1991): Bermeoko Herri Hizkera, 2. edizioa.
Puente, Esteban (1989): La pesca con redes fijas de fondo en aguas costeras
vascas, Colección Itsaso, 7, Departamento de Agricultura y Pesca del
Gobierno Vasco, Gasteiz.
Saiz, Rafael; Mínguez, Eduardo (1989-90): “Millabarrika txikia (Hydrobates
pelagicus) Bermeon”, Bermeo, 7, 351-361.
Terofal, Fritz (1979): Pequeña Guía de los Peces de Europa, Omega, Bartzelona.
–––––––––––– (1986): Peces de Mar, Editorial Blume, Bartzelona.
Tuck, Gerald; Heinzel, Hermann (1980): Guía de Campo de las Aves Marinas de
España y del Mundo, Omega, Bartzelona.
Uetena Taldeak (1981): “Bermeoko arrantzaleen ohiturak, sineskerak eta
sineskeriak”, Bermeo, 1, 263-349.
–––––––––––– (1986-87): “Bermeoko esaerak, atsotitzak, hitz jokoak eta kantak”, Ber-
meo, 6, 111-135.
–––––––––––– (1989-90): “Cuestionario sobre pesca”, Bermeo, 7, 365-367.
Ugalde, Joseba Mikel (1996): “Ai gure Bermio. Gure ekonomia II”, Akatz, 128.
Urkidi, Jesús (1976): “La pesca de la anchoa en Bermeo a principios de siglo”,
Etniker - Bizkaia, 2.
–––––––––––– (1978): “Los bermeanos y la pesca de túnidos en aguas tropicales”, Etni-
ker - Bizkaia, 3.
–––––––––––– (1983): “Calas de los pescadores de Bermeo”, Bermeo, 3, 369-395.
Urkidi, Jesus; Apraiz, Jon (1981): “La construcción naval en Bermeo”, Bermeo, 1,
153-201.
Urquizu, Patricio : “Breve Estudio Antológico y Léxico del tema Marino Vasco”,
ASJU.
Vázquez, F.; Martín, J. (1987): Vocabulario de Términos Geográficos, Ministerio
de Obras Públicas y Urbanismo, Instituto Geográfico Nacional, Madril.
Videgain, Charles (1989): Le Vocabulaire de l’Elevage en Pays d’Oztibarre.
Contribution aux Archives de l’Oralité Basque, Université de Bordeaux -
III, Etudes Basques.
–––––––––––– (1990): “Enquête lexicale en domaine basque a Ciboure pour l’atlas lin-
guistique des cotes de l’atlantique”, Cuadernos de sección. Hizkuntza eta
literatura, 10, Eusko Ikaskuntza.
Bibliografia _________________________________________________________________ 327