JESUITSjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdfghjk

lzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopasdfα
σδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξJESU
ITSsdfghjklzxcvασδφbnγμ,mqwertyu
iopasdfgασργκοϊτbnmqwertyσδφγuJ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ Γ.
ESUJESUITSJESUITSJESUITSJESUITSJ
ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ESUITSJESUITSJESUITSJESUITSJESUI
δευτερη γραπτη
TSJESUITSJESUITSJESUITSJESUITSJE
εργασια επο 32
SUITSJESUITSJESUITSJESUITSpasdfg
Εαπ 2019-2020
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαεορlzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjkαεργαεργα
...

γρqwertJESUITSlzxασδφmοιηξηωχψ
φσuioψασεφγvbnmqwertyuiopasdfg
Εαπ επο 32
hjklzxcvbnmqwertyuiopσδφγasdfghj
klzxcvbnσρμνmςqweωrtyuζχiopβνοις
βηνklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
cvbnmqwertσδφηxτθυξτδθυξκcυθκv
bnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw
erδφopaδφγsdfσδφghθυικjλklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………… ………………………………ΣΕΛΙΔΑ 2

2.Ουμανισμός και Μεταρρύθμιση…………………………………………………………………ΣΕΛΙΔΑ 2

2.1. Το αναγεννησιακό πνεύμα και η θεωρία της ουμανιστικής εκπαίδευσης……. ΣΕΛΙΔΑ 2
2.2 Το κίνημα της Μεταρρύθμισης και οι θέσεις του για την εκπαίδευση………..ΣΕΛΙΔΑ 2
3. Η Αντιμεταρρύθμιση και η εκπαίδευση ως εργαλείο σωτηρίας της ψυχής. Το τάγμα των Ιησουιτών-το
εκπαιδευτικό του πρόγραμμα και η παιδαγωγική του
στοχοθεσία……………………………………………………………………..ΣΕΛΙΔΑ 3

4. Συμπεράσματα ……………………………………………………………………………………………ΣΕΛΙΔΑ 4

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . . Σ Ε Λ Ι Δ Α 4

1
1.Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία θα πραγματευτεί το ιστορικό και ιδελογικό πλαίσιο της
Αντιμεταρρύθμισης, ως αντίδραση στις εκπαιδευτικές θεωρίες που εισήχθησαν κατά τη
διάρκεια του πνευματικού κίνηματος της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης του
Λούθηρου. Επίσης θα παρουσιαστεί η παιδαγωγική στοχοθεσία του καθολικισμού μέσω του
τάγματος των Ιησουιτών και οι μέθοδοι εκπαίδευσης που εφαρμόστηκαν.

2. Ουμανισμός και Μεταρρύθμιση

2.1 Το αναγεννησιακό πνεύμα και η θεωρία της ουμανιστικής εκπαίδευσης

Η Αγέννηση του 16ου αιώνα απάλλαξε το πνεύμα από τα ενοχικά συμπλέγματα του
Μεσαίωνα. Αποκαταστάθηκε η πίστη στις ανθρώπινες δυνάμεις, με αποτέλεσμα ο άνθρωπος
να αποκτά εμπιστοσύνη στο πνεύμα του (Λαμπράκη-Πλάκα 2004, σ. 52) Με τον όρο
Αναγέννηση προσδιορίζεται το κοσμοϊστορικό εκείνο κίνημα στην Ιταλία, που επέφερε την
άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών. Η αξιοποίηση της αρχαίας ελληνορωμαϊκής
κληρονομιάς πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της αναζήτησης, του προβληματισμού και της
δημιουργίας νέων σταθερών αξιών(Burns 2006, σ.70). Η Αναγέννηση δεν αποτέλεσε προϊόν
αυθορμησίας, αλλά μια διαρκώς εξελισσόμενη διαδικασία η οποία έφερνε μαζί της τον αέρα
της ανανέωσης, με επιπτώσεις στον θρησκευτικό, πολιτικό, καλλιτεχνικό και κοινωνικό
γίγνεσθαι (Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.71).
Οι λόγιοι της Αναγέννησης πίστευαν βαθιά στο δικαίωμα για προσωπική ολοκλήρωση και
ικανοποίηση στον επίγειο κόσμο. Οι ανέσεις και οι χαρές της ζωής αποτελούσαν
αναπόσπαστο μέρος της ύπαρξης και όχι η αναζήτηση των παθών για τη μεταθανάτια
ευτυχία. Η φιλοσοφία αυτή οδήγησε σε απέχθεια για το μεσαιωνικό εκπαιδευτικό
κατεστημένο και τη σχολαστική σκέψη. Η στροφή στην αρχαία ελληνική γραμματεία που
πραγματευόταν τη ζωή και τα ανρθώπινα πάθη, βοήθησαν τον ουμανισμό στην αναζήτηση
της αρετής, απορρίπτοντας παράλληλα την επιστημνική γνώση που προέρχονταν από τα
πανεπιστήμια (Power,2001:σ.241-242
Η διαμόρφωση του ήθους αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο της ουμανιστικής εκπαίδευσης. Η
ταύτιση με την αρχαία ελληνική γραμματεία δεν αποτελούσε ζητούμενο, αλλά μέσω αυτής
αναδεικνύονταν οι αρετές και διευκολύνονταν η μίμησή τους. Η ανάγνωση, με την
παράλληλη ανάλυση και τις σημειώσεις, προτάθηκε ως μέθοδο μελέτης από τον ουμανιστή
και θεωρητικό της εκπαίδευσης Έρασμο. Η καταχώρηση, η κατάταξη των σημειώσεων με
στόχο την απομνημόνευσή τους από τον εκπαιδευόμενο, στήριζαν τη διαδικασία μίμησης
της αρετής. Με γνώμονα το ουμανιστικό ιδεώδες της προώθησης του δημοσίου
συμφέροντος, ο Έρασμος ζήτησε την αρωγή του κράτους στο εκπαιδευτικό του εγχείρημα,
διότι η παιδεία λειτουργούσε προς όφελος της πολιτείας όπως ακριβώς και ο στρατός
(Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.83).
Η εκλεπτυσμένη αισθητική και ο αριστοκρατισμός του ουμανισμού δεν ανταποκρίθηκαν
στην πραγμτικότητα της εποχής. Η στοχοθεσία της παιδαγωγικής του ουμανιστικού
σχολείου, αποδείχτηκε υπερβολική και μονόπλευρη, αφού δεν κατόρθωσε να εφοδιάσει τους

2
εκπαιδευόμενους με τα απαραίτητα εργαλεία για τις πραγματικές αντιξοότητες της ζωής
(Durkheim 2014, σ. 331).

2.2. Το κίνημα της Μεταρρύθμισης και οι θέσεις του για την εκπαίδευση
Το 1517 η εναντίωση του μοναχού Μαρτίνου Λούθηρου στην Καθολική Εκκλησία
δημιούργησε τόσο ένα θρησκευτικό όσο και ένα κοινωνικό κίνημα. Η αυθεντία του
καθολικισμού αμφισβητήθηκε εκ των βάθρων. Το λαϊκό κίνημα της Μεταρρύθμισης θεώρησε
ως ύψιστο καθήκον του την ανάγνωση της Βίβλου από όλους του πιστούς. Η ριζοσπαστική
πρόταση του Λούθηρου για τη μετάφραση της Βίβλου στην καθουμιλουμένη, έφερε στο
προσκήνιο το ζήτημα της αταξικής εκπαίδευσης (Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.86). Βάσει αυτής
λοιπόν της πρότασης, της πεποίθησης ότι η θεία χάρις είναι αποτέλεσμα μιας εσωτερικής
ατομικής διεργασίας, απέρριψε τον σωτηριολογικό ρόλο της εκκλησίας και κατάργησε την
ιεραχική διαστρωμάτωση της κοινωνίας. Η λουθηριανή εγκοσμιότητα αγκάλιαζε τον
άνθρωπο σε όλες του τις εκφάνσεις. Η απομόνωσης της μοναστικής ζωής αντικαταστάθηκε
με την εμπλοκή του ανθρώπου στην κοινωνία. Η ατομικότητα, η οικογένεια, η εργασία και το
επάγγελμα αποενοχοποιήθηκαν καθώς επωφελούσαν τη σωτηρία της ψυχής. (Reble 2012,
σ.121, 124).
Η ανάγνωση και η κατανόηση των διδαχών της Βίβλου δημιούργησαν την ανάγκη για
εκπαίδευση. Προκειμένου όλοι οι πιστοί να αποκτήσουν τη δυνατότητα ανάγνωσης ακόμα
και οι πιο φτωχοί, ο Λούθηρος απευθύνθηκε στην πολιτεία για τη στήριξη της εκπαίδευσης. Η
μόρφωση των υπηκόων ενός κράτους δεν εξασφάλιζε για τον Λούθηρο μόνο ευσεβείς
πιστούς, αλλά και την αναγκαία προϋπόθεση ευημερίας του ίδιου της πολιτείας (Γκότσης-
Συριάτου 2001, σ.87). Οι εκπαιδευτικές προτάσεις του Λούθηρου περιελάμβαναν τη διεύρυνση
του προγράμματος των σχολείων που χρησιμοποιούσαν τη δημώδη γλώσσα. Το φτωχό
σχολικό πρόγραμμα –που παρείχε μέχρι τότε στοιχειώδεις γνώσεις αριθμητικής, ανάγνωσης
και γραφής- εμπλουτίστηκε με τη διδασκαλία της ιστορίας, της ποίησης, της μουσικής και της
ρητορικής, δίνοντας την ευκαιρία στους οικονομικά σθενείς να αποκτήσουν ουμανιστική
παιδεία αλλά με σκοπό να εργαλειδοτηθούν οι μελλοντικοί απόστολοι του Προτεσταντισμού
(Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.87).

3. Η Αντιμεταρρύθμιση και η εκπαίδευση ως εργαλείο σωτηρίας της ψυχής

Το τάγμα των Ιησουιτών –το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα και η παιδαγωγική του
στοχοθεσία

Η επιτυχία του Προτεσταντισμού, κινητοποίησε την Καθολική Εκκλησία και εκκίνησε τις
προσπάθειες εσωτερικής της κάθαρσης και εξαγνισμού. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης
στη σχέση πιστού και εκκλησίας, η αναζωογόννηση της μεσαιωνικής θεοσέβειας και η ανάγκη
μεταρρυθμίσεων για την παγιώση του δόγματος αποτέλεσαν τους στόχους της παποσύνης
(Burns 2006, σ.151). Η Αντιμεταρρύθμιση όπως ακριβώς και η Μεταρρύθμιση του Λούθηρου
πήρε διαστάσεις λαϊκού κινήματος και άσκησε μεγάλη επιρροή στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Η συπείρωση και η ανασύσταση του καθολικισμού υλοποιήθηκε με τη σύνοδο του Τρέντο
(1545-1563), στην οποία ο καθολικός εκκλησιαστικός θεσμός επικυρώθηκε ως θεματοφύλακας

3
της αλήθειας του δόγματος και προετοίμασε το έδαφος για τη δράση του τάγματος των
Ιησουιτών ή αλλιώς Εταιρεία του Ιησού (Reble 2012, σ.143). Ίδρυτής του τάγματος του
Ιησουιτών ήταν ο Ιγνάτιος Λογιόλα. Οι μοναχοί που ανήκαν στο τάγμα δεν βίωναν την ουσία
του μοναχισμού, έχοντας απαρνηθεί την κοσμική ζωή, αλλά εμπλέκονταν δραστήρια σε
αυτήν. Ως περιπλανώμενοι διανοούμενοι κήρυταν το επίσημο δόγμα και ίδρυαν σχολεία στα
μέρη που επισκέπτονταν προς επίρρωση των προσπαθειών αναχαίτισης της λουθηριανής
μεταρρύθμισης και του ανεξάρτητου πνεύματος της Αναγέννησης(Γκότσης-Συριάτου 2001,
σ.89). Πυρήνας της ιδεολογίας του τάγματος υπήρξε ο σεμνός, εφυής, υγιής,
συνειδητοποιημένος Χριστιανός που έθετε ως αυτοσκοπό την αγωγή του και ήταν έτοιμος
ανα πάσα στιγμή να ταχθεί στην υπηρεσία της Καθολικής Εκκλησίας. Η προσχώρηση και η
ανέλιξη στην ιεραρχία του υλοποιούνταν με αυστηρά κριτήρια με γνώμονα τη διασφάλιση
της εσωτερικής συνοχής. Δημιουργήθηκε έτσι ένα άκρως συγκεντρωτικό σύστημα στα
πλαίσια του οποίου η στρατιωτική πειθαρχία, η προσήλωση και η υπακοή εξασφάλιζαν τις
προϋποθέσεις για την αυτοδιαμόρφωση του ανθρώπου (Reble 2012, σ.146).
Η εκπαίδευση των μοναχών υπήρξε μια επίπονη διαδικασία, προκειμένου να διαθέτουν
όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την αναχαίτηση του Προτεσταντισμού. Η εκπαίδευση δεν
υπήρξε μέριμνα μόνο για την στελέχωση και την ανέλιξη στην ιεραρχία του τάγματος αλλά
είχε ως στόχο την δημιουργία προικισμένων εκπαιδευτικών που θα αναλάμβαναν τον
προσηλυτισμό πιστών για τη σωτηρία της ψυχής τους (Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.89).
Απέναντι στη συντεχνία των πανεπιστημίων δημιουργήθηκε μια άλλη συντεχνία, εκείνη των
Ιησουιτών που στέρησε από τον παγιωμένο θεσμό το μονοπώλιο των εκπαιδευτικών
μεταρρυθμίσεων (Durkheim 2014, σ. 333). Το εκπαιδευτικό όραμα των Ιησουιτών βρήκε
τεράστια απήχηση, αφού ιδρύθηκαν πάνω από εννιακόσια σχολεία σε όλη την Ευρώπη. Οι
Ιησουίτες δάσκαλοι θωρήθηκαν χαρισματικοί και επιτυχημένοι εξαιτίας της άρτιας
οργάνωσης του σχολικού τους προγράμματος(Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.89). Αποτέλεσμα της
φήμης τους ήταν η ίδρυση του πρότυπου κολλεγίου CollegiumRomanum στη Ρώμη, το οποίο
αργότερα μετεξελίχθηκε σε πανεπιστήμιο, γνωστό ως Pontificia Università Gregoriana (Reble
2012, σ.146-147).
Το τάγμα εξασφάλιζε οικονομικούς πόρους για την ίδρυση σχολείων αλλά και κολλεγίων
από δωρεές, ενώ το προφίλ του ως εκπαιδευτική εταιρεία, άμβλυνε τις αντιστάσεις του
πολιτειακού κατεστημένου. Αν και αρχικά στράφηκε στην εκπαίδευση της άρχουσας τάξης το
εκπαιδευτικό σύστημα των Ιησουιτών παρείχε τη δυνατότητα εκπαίδευσης και των φτωχών.
Η παροχή δωρεάν εκπαίδευσης και η μεγάλη προσαρμοστικότητα του εκπαιδευτικού τους
συστήματος,στις διαφοτετικές νοοτροπίες των εθνών ανά την Ευρώπη, εξασφάλισαν την
επιτυχία του εγχειρήματος(Durkheim 2014, σ. 340, Reble 2012, σ. 147).
Το καταστικό του τάγματος, περιελάμβανε το εκπαιδευτικό σχέδιο Ratio Studiorum, που
υιοθετήθηκε από την 5η Σύνοδο του τάγματος (1959), ενώ συμπληρώθηκε αργότερα με την
πραγματεία του πατέρα Ζουβανσί για την κατάρτιση του δασκάλου και τις εκπαιδευτικές του
μεθόδους, με τον τίτλο Για τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει και διδάσκει κανείς (Durkheim
2014, σ. 344). Οι οδηγίες της πραγματείας έπρεπε να τηρούνται απαρέγκλιτα στερώντας
δυνατότητες αυτοσχεδιασμού στους εκπαιδευτικούς. Οι άρτια καταρτισμένοι δάσκαλοι
επιθεωρούνταν από το τάγμα για την πορεία του έργου τους. Στόχος του ήταν η

4
δευτεροβάθμια εκπαίδευση ενώ υπήρχαν και ανώτερες σχολές στις οποίες διδάσκονταν
εκτός της θεολογίας και η κλασική γραμματεία. Η ρητορική, η λατινική γραμματική και η
λογοτεχνία διδάσκονταν στην πρώτη βαθμίδα των κολεγίων με διάρκεια φοίτησης έξι
χρόνων, ενώ στη δεύτερη βαθμίδα διδάσκονταν εκτός από τη λατινική της πρώτης βαθμίδας
και η λογική ,με τη φοίτηση να ανέρχεται στα τέσσερα έτη.Κορμός της εκπαίδευσης υπήρξε η
εξάσκηση τόσο στον προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο προκειμένου να αναπτυχθεί η
επιχειρηματολογία σε θεολογικά, φιλοσοφικά θέματα, να θεμελιωθεί η βούληση, να
τελειοποιηθεί η λατινική γλώσσα, αλλά πάνω από όλα να διατηρηθεί η προσήλωση στις
επιταγές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (Γκότσης-Συριάτου 2001, σ.89). Η συνεχής επαφή
του δασκάλου με τον μαθητή ,ώστε ο δεύτερος να μην εγκαταλείπει τις προσπάθειές του,
υπήρξε μέρος της παιδαγωγικής των Ιησουιτών. Η προφορική και γραπτή εξάσκηση, η
συνθετική εργασία, η απομνημόνευση αποτέλεσαν τις κύριες πρακτικές καθώς και η τακτική
της συνεχούς απασχόλησης του μαθητή μέσα στην τάξη ώστε να διατηρείται προσηλωμένος
στους σκοπούς της μάθησης και ταυτόχρονα στις επιταγές της πίστης(Durkheim 2014, σ.
354,368).
Οι ανθρωπιστικές σπουδές υπήρξαν υπολογίσιμες στο βαθμό που παρείχαν τα εφόδια της
εφράδειας, όπως και η λογοτεχνία παρείχε εξάσκηση στη συγγραφή. Η ουμανιστική
εκπαίδευση προσαρμόστηκε με τρόπο που μπορούσε να υπηρετήσει τον εκπαιδευτικό σκοπό
της θρησκείας (Power,2001:σ.282). Σύμφωνα με τον Durkheim (2014:σ. 357), οι δάσκαλοι
Ιησουίτες ήταν τόσο καλά καταρτισμένοι ώστε μπόρεσαν να αλλοιώσουν το πνεύμα του
αρχαίου κόσμου, φιλτράρωντας τους αρχαίους συγγραφείς και λογοκρίνοντας οτιδήποτε
μπορούσε να παραπέμπει στην ειδωλολατρεία καθώς και οτιδήποτε φαινόταν ανώτερο από
την πίστη.

4. Συμπεράσματα
Η Αντιμεταρρύθμιση και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του τάγματος των Ιησουιτών,
υπήρξαν αποτελέσματα των μεταλλαγών του ανθρώπινου πνεύματος και της σχέσης του με
το θεό, στα πλαίσια τός της Αναγέννησης όσο και της Μεταρρύθμισης. Το επίσημο δόγμα
αντιλήφθηκε την αναγκαιότητα μόρφωσης και επιμόρφωσης τόσο των στελεχών του όσο και
των πιστών του. Η κλασική γραμματεία αποτέλεσε το οπλοστάσιο όχι για την αναγέννηση
του πνεύματος αλλά για την ποδηγέτησή του. Παραταύτα για πρώτη φορά εισήχθη στη
Δυτική Ευρώπη η μελέτη των αρχών και των μεθόδων αγωγής των νέωνμε τη σύμπραξη της
εκκλησίας και του κράτους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Burns, Ed. (2006), Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεώτεροι Χρόνοι, μτφρ. Τάσος Δαρβέρης,
Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο
Γκότσης, Γ., Α. Συριάτου (2001) Δύο θεσμοί διαμορφωτές του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Πάτρα, ΕΑΠ.
Durkheim, E. (2014) Η εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψης. Αθήνα, Αλεξάνδρεια.
Power, E. J. (2001) «Η κληρονομιά της μάθησης». Παράλληλο κείμενο: Δύο θεσμοί διαμορφωτές του
ευρωπαϊκού πολιτισμού. Πάτρα, ΕΑΠ
Reble, A. (1990) Ιστορία της Παιδαγωγικής. Αθήνα, Παπαδήμας
Λαμπράκη-Πλάκα, Μ. (2004), Ιταλική Αναγέννηση, Αθήνα, Καστανιώτης

5
ΣΥΝΟΛΟ ΛΕΞΕΩΝ: 1.638