… ·fi ¢ËÌÔÙÈÎfi ™¯ÔÏÂ›Ô §·ÔÁÚ·ÊÈÎfi ªÔ˘Û›Ô.

∆·Í›‰È ÛÙÔ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ™¯ÔÏ›Ԣ Ì·˜.

HÌÂÚÔÏfiÁÈÔ 2020
YÁ›·, EÈÚ‹ÓË, E˘Ù˘¯›·, ¶ÚÔÎÔ‹
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™ «O A°IO™ NIKO§AO™»
¶·ÙÚ. °ÚËÁÔÚ›Ô˘ E. 29, T.K. 16231, TËÏ.: 210 7662071
http: //www.arahovanafpaktias.gr - mail@arahovanafpaktias.gr
 Ιστορικ Στοιχεα της Εκπαδευσης στη Ναυπακτα1
[...] Απ' τον πρτο χρ νο της απελευθρωσς της η Ναπακτος καθς και τα χωρι
των Κραβρων καναν προσπθειες για την δρυση και λειτουργα σχολεων «προς
φελος και φωτισµν των εις την επαρχαν µας παδων». τσι, στις αρχς Οκτωβρ-
ου του 1829 λειτουργοσε στη Ναπακτο Ελληνικ Σχολεο µε Ελληνοδιδσκαλο
τον Ιωννη Χρυσοβργη, πιθαν τατα απ την Κρπαθο, ο οποος µως πθανε µε-
τ απ δεκαπντε µρες και τον αντικατστησε ο Γερσιµος ∆αφαρνας απ' την
Κεφαλληνα. Μετ την αποχρηση αυτο διορστηκε ο Γεργιος Χριστιαν ς απ κολοθησε αργ τερα ο βασικ ς Ν µος ΒΤΜΘ' του 1895, που διγραφε πληρστερα
16-3-1830 ο οποος επειδ δεν γνριζε την Αλληλοδιδακτικ Μθοδο2 αποχρησε
τον Αγουστο του 1830, οπ τε διορστηκε ως Αλληλοδιδακτικ ς δσκαλος ο Νικ -
λαος Μ. Κοντογορης απ φοιτος της Ιονου Ακαδηµας3.
Απ 10-6-1831 οι κτοικοι Κραβρων «ζητον δρυση σχολεου, περ και ιδρ-
θη». Οι κτοικοι των χωρων Μεγαδντρι, Πετροχρι και Ταξιρχης Αποκορου,
«συνελθντες συνεισφερον ποσν 4.295 γρσια την 13 Οκτωβρου 1831 προς δρυ-
σιν σχολεου κοινο». Στις 2 Οκτωβρου 1829 ιδρθηκε σχολεο Αλληλοδιδακτικ
στην Αµρανη (Καταφγιον), «στεροµενοι µως διδασκλου παρακαλοσι την
Κυβρνησιν να φροντση περ αποστολς τοιοτου ως και διδακτικ εδη την 1 Νο-
εµβρου»4.
<µως οι προσπθειες που κανε ο Κυβερντης Ιωννης Καποδστριας για θεµε-
λωση της Στοιχειδους Εκπαδευσης µε φορα την τοπικ αυτοδιοκηση, λ γος για
τον οποο ονοµστηκε «δηµοτικ» και οι λειτουργο της «δηµοδιδσκαλοι», διακ -
πηκε βαια µε τη δολοφονα του. κτοτε η Πολιτεα θεωροσε την Εκπαδευση ως
κτι το δευτερεον και πντοτε διθετε γι' αυτ πολ χαµηλ ποσοστ απ' τον Κρα-
τικ Προϋπολογισµ , γιατ εχε λλες µεγαλτερες και πιο επιτακτικς ανγκες. Οι
πενιχρο µισθο των δασκλων καταβλλονταν κατ το µισυ απ' το ∆ηµοτικ τα-
µεο και απ τους κατοκους. Οι ∆µοι ανγειραν  πλρωναν τα ενοκια και συντη-
ροσαν τα σχολεα. Πολλς φορς συνεισφεραν στα ξοδα αυτ οι εκκλησες και
τα µοναστρια.
Η Κυβρνηση (Βαυαροκρατα τ τε) παραγνριζε τη δηµοτικ εκπαδευση. δινε
προτεραι τητα στη δευτεροβθµια, αναλµβανοντας το βρος της συντρησης των
Ελληνικν Σχολεων των µεγλων π λεων (δρες ∆ιοκησης) και λες τις δαπνες
για τη λειτουργα των Γυµνασων και του Πανεπιστηµου επειδ βιαζ ταν να φτι-
ξει στελχη αφοσιωµνα σ' αυτν, δηλ. υπαλλλους για να επανδρσουν τον κρατι-
κ µηχανισµ (απ φοιτους των Γυµνασων) και αντερα στελχη (απ φοιτους του
Οθωνεου Πανεπιστηµου).
Η ∆ηµοτικ Εκπαδευση οργανθηκε µε τον ν µο της 6 Φεβρουαρου 1834 «Περ
δηµοτικν σχολεων». Μχρι το 1880 ως σκοπ ς των δηµοτικν σχολεων µπαινε
µ νο η ηθικ µ ρφωση των παιδιν. Η Εγκκλιος που εκδ θηκε στις 4-7-1880 προ-
σθτει στο σκοπ αυτ και «την προπαρασκευν των µαθητ!ν δι την ζων». Επα-
το σκοπ της ∆ηµοτικς Εκπαδευσης και τλος ο Ν µος 4397/1929 «Περ Στοιχει-
δους Εκπαιδεσεως», πρ βλεπε: «Σκοπς των δηµοτικ!ν σχολεων εναι η στοιχει!-
δης προπαρασκευ των µαθητ!ν δι την ζων και η παροχ εις αυτος των απα-
ραιττων προς µρφωσιν χρηστο πολτου στοιχεων». Σµφωνα µε το ρθρο 4 του
ν µου 1834 «εις καστον δµον θλει συσταθ ολγον κατ' ολγον αν εν σχολεον
δηµοτικν, διατηροµενον κατ τα οριζµενα εις τον περ δµων νµον». Το «ολ-
γον κατ' ολγον» µως φτασε ς το 1844, γιατ οι δµοι δεν διθεταν χρµατα και
το κρτος δεν δαπανοσε τποτε για τα δηµοτικ σχολεα. Τ τε προστθηκε καινο-
ρια διταξη σµφωνα µε την οποα «εις την δηµοτικν εκπαδευσιν συντρχει και το
κρτος κατ το µτρον της ανγκης των δµων». τσι ρχισαν να ιδρονται περισ-
σ τερα σχολεα.
Η Μση Εκπαδευση οργανθηκε µε το διταγµα της 31ης ∆εκµβρη 1836 «Περ
Κανονισµο των Ελληνικν Σχολεων και Γυµνασων», το οποο ρθµιζε τα εδη
των σχολεων, τους σκοπος τους, τα προγρµµατα, την διδακτα λη, τις εγγραφς,
τις εξετσεις, τα σχετικ µε το διδακτικ προσωπικ κι λλες λειτουργικς λεπτοµ-
ρειες. Σµφωνα µε αυτ το διταγµα, η Μση Εκπαδευση περιλαµβνει δο κ-
κλους το τριτξιο Ελληνικ Σχολεο και το τετρατξιο Γυµνσιο. Το ∆ηµοτικ Σχο-
λεο παραµνει τετρατξιο. Οι δσκαλοι του Ελληνικο Σχολεου λγονταν Ελληνο-
διδσκαλοι και διευθυντς γν τανε ο δσκαλος της ΓF τξης, που εχε τον ττλο του
Σχολρχη.
Μποροσαν ακ µη να λειτουργσουν και προσωριν Ελληνικ Σχολεα µε µα
µ νο τξη, την καττερη. Στο Ελληνικ Σχολεο και στο Γυµνσιο πληρνονταν και
κποια «δδακτρα», χαρτ σηµα, τλη και «εγγραφς», µχρι τις ηµρες µας δηλαδ
ως τα πρτα χρ νια της δεκαετας 1960.
 Στην ορειν Ναυπακτα γιναν προσπθειες δρυσης και λειτουργας σχολεων σης δι τας δαπανς τατας υποχρε!σεως των δµων και κοινοττων», οπ τε εξα-
(∆ηµοτικν και Ελληνικν) µε ξοδα των κατοκων  κποιων επορων κατοκων σφαλστηκε το οικονοµικ µρος και επλθε η ψυχικ ηρεµα στο προσωπικ των
 µε δαπνες των ∆ηµοτικν Ταµεων. Πολλς φορς µως η δψα τους για µθηση δηµοτικν σχολεων.
δεν ταν δυνατ ν να ικανοποιηθε, ετε γιατ η οικονοµικ κατσταση µεγλου µ-
ρους του πληθυσµο ταν οικτρ ετε «δι την σπνιν των δηµοδιδασκλων». Αν
ανατρξει κανες στα υπρχοντα αρχεα των χρ νων εκενων (δηµοσιευµνα και
µη) και µελετσει τα σχετικ µε τις αµοιβς και τις προσλψεις των «δηµοδιδασκ-
λων», θα θαυµσει τη δναµη της υποµονς τους και την αυτοθυσα εκενων που
προσφεραν τις υπηρεσες τους για ολ κληρες δεκαετες στα ελλην πουλα δασκα-
λεοντας στα χωρι µακρι απ' τις οικογνειες τους, χωρς επαγγελµατικ µονιµ -
τητα, µε πολµορφες εξαρτσεις απ πολιτικς φατρες µε δυσφηµσεις, ταλαιπω-
ρες, πεζοπορες και µε αµφβολη την καταβολ των ευτελστατων µισθν που
ανρχονταν σε «τρεις κι εξντα»5. Πολλς φορς βλπουµε στις αιτσεις και αναφο-
ρς τους προς τη «Γραµµατεα Εκκλησιαστικν και ∆ηµοσας Εκπαιδεσεως» τις
φρσεις: «... εναι µγα δικον να εµεθα δηµοδιδσκαλοι προστατευµενοι παρ'
υµ!ν και εποµνως να λιµοκτον!µεν». «...∆εν ηµπορ! πλον να υπηρετ! νστις πε-
ριφερµενος εις τον µεν και δε, ζητ!ν τον επιοσιον ρτον σχεδν ως επατης» και
αλλο «...Βεβαι! το Σον Υπουργεον, επ µρτυρι Θε!, τι στεροµαι και αυτ τα
απολτως αναγκαα του ζην, γενµενος επατης...». Χαρακτηριστικ εναι και η
φρση του δσκαλου που δδασκε τα νοµσµατα της χρας «εποπτικς» κι δειχνε
κθε κρµα και χαρτον µισµα στους µαθητς του µχρι και «το εκατοντδραχµον»
και συνχιζε: «Λγουσι τινς τι υπρχει και πεντακοσιδραχµον, µλιστα δε και χι-
λιδραχµον, αλλ εγ! δι να εµαι ειλικρινς, παιδι µου, δεν το χω ιδε ποτ µου».
Γι' αυτ αργ τερα, µετ το 1920, που η µισθοδοσα τους καταβαλλ ταν απ' το ∆η-
µ σιο Ταµεο και σχεδ ν διπλασιστηκαν οι αποδοχς τους µε την αριθ. 18184/27-2-
1919 απ φαση και την 20774/14-3-1919 εγκκλιο του Υπουργο Οικονοµικν, βλ-
πουµε τους δασκλους να κυκλοφορον µε να ειδικ «επσηµο» καπλο, «το µπα-
γιασ ν6», µ νιµο στολδι της σοφς τους κεφαλς.
Μετ το 1857, το Κρτος ανλαβε να προκαταβλλει τους µισθος των δηµοδιδα-
σκλων κι τσι ρχισαν να λειτουργον πλι περισσ τερα δηµοτικ σχολεα. Το
πρ βληµα µως δε λθηκε, γιατ οι δµοι δεν αναλµβαναν πρ θυµα τη σσταση
σχολεων και τα δηµ σια ταµεα δεν πλρωναν αν δεν εχαν κατατεθειµνα δηµοτι-
κ σοδα και αν δεν εχαν υπογρψει οι δµαρχοι τα σχετικ εντλµατα. τσι η δη-
µοτικ εκπαδευση παρµεινε ελλιπς ως το 1920 που το κρτος µε το Ν. 2125 αν-
λαβε εξολοκλρου τις δαπνες της στοιχειδους εκπαδευσης «καταργοµενης π-
Το πρτο σχολεο της Ναυπκτου
Ο δσκαλος Νικ λαος Κοντογορης αποχρησε το 1834 «σε κατσταση σχατης
νδειας», γιατ δεν του εχαν καταβληθε οι µισθο του κι τσι διακ πτεται η λειτουρ-
γα «της Ελληνικς και Αλληλοδιδακτικς Σχολς». Το Φλεβρη του 1835 διορζε-
ται ο Κωνσταντνος Μπογιατζ γλου, γεννηµνος στον Ανο της Θρκης το 1807, ως
δσκαλος του «∆ηµοτικο Σχολεου της Αλληλοδιδακτικς». Παρµεινε ως το Μρ-
τη του 1837, οπ τε µετατθηκε στην Πτρα. Στις 13 Απρλη 1837 ανλαβε καθκο-
ντα ο νος δηµοδιδσκαλος β' τξεως Αναστσιος Σακελλαρ πουλος ς το 1839
που µετατθηκε στο Γαλαξδι και επανλθε, µετ απ περιπτειες, ο πολπαθος και
«ανεπιθµητος» Κωνσταντνος Μπογιατζ γλου, ς το Νοµβρη 1843 που απολθη-
κε για «ραδιουργικ συµπεριφορ7». Στη θση του διορστηκε ο δηµοδιδσκαλος
Κροκυλεου Ιωννης Βουρδουµπκης ς το 1844. Στις 31-12-1844 στο ∆ηµοτικ
Σχολεο Ναυπκτου τοποθετθηκε ο δηµοδιδσκαλος γ' τξεως Γεργιος Καβα-
δας ς τα τλη του 1848 περπου. Αργ τερα στη Ναπακτο συναντµε τους δασκ-
λους Ζουµπουλκη (1878), Αναστσιο Ξαρλ (+1888, ετν 30), Λµπρο Ν. Ροντρη
(+ 1899, ετν 65), Κωνσταντνο Γορα (1905), Ιωννη Ν. Κοτνη (1905-1945), Κων-
σταντνο Παπανικολου (1906), ∆ηµτριο I. Κοντογιννη (1908-1910), ∆ηµτριο
Φοινιν (1911-14) και Κωνσταντνο Τσντο (1918-20).
Στο ∆ηµοτικ Σχολεο Ναυπκτου ως τα τλη του 1846, παραδδονταν κατ και-
ρος και µαθµατα του Ελληνικο Σχολεου. Το 1846 λειτοργησε ∆ηµ σιο Ελληνι-
κ Σχολεο µε Ελληνοδιδσκαλο τον Χαρλαµπο Παπανικολου και µηνιαο µισθ
130 δραχµς. Το σχολεο αυτ συντηρονταν µε δαπνες του ∆ηµ σιου Ταµεου.
Κατ τα τη 1835 - 1846 το Ελληνικ Σχολεο Μεσολογγου ταν το µοναδικ στο
νοµ . Παρλληλα, στο Μεσολ γγι λειτουργοσε και η Παλαµαϊκ Σχολ. Στα σχο-
λεα αυτ φοιτοσαν απ φοιτοι ∆ηµοτικν Σχολεων απ τη Ναπακτο και τα κε-
φαλοχρια του Απ κουρου και των Κραβρων. Απ το 1851 µαρτυρονται µετεγ-
γραφς µαθητν στο Ελληνικ Σχολεο Μεσολογγου απ Ελληνικ Σχολεα της
Ναυπκτου και των Κραβρων. Οι µετεγγραφς αυτς γνονταν επειδ οι οικογ-
νειες τους παραχεµαζαν µε τα ζα τους στον κµπο του Μεσολογγου. Ττοιες µε-
τεγγραφς µαθητν συνεχστηκαν και αργ τερα (1889 - 1895).
™Y§§O°O™
™Y§§O°O™APAXøBITøN
APAXøBITøNNAY¶AKTIA™ NAY¶AKTIA™
« O« OAA°°I OI O™™NNI KI KOO§§AAOO™™» »
2020
π∞¡√À∞ƒπ√™ 2020
π∞¡√À∞ƒπ√™
1 T † ΠEPITOMH KYPIOY. Bασιλεου Mεγλου
2 Π Σιλβστρου, Θεοπµπτου, Θεοδτης
3 Π Mαλαχου προφ., Γορδου, Θωµαδος
4 Σ 70 Aποστλων, Oνουφρου, Aπολιναρας
5 K † ΠPO ΦΩTΩN. Θεοπµπτου, Θεων
6 ∆ † TA AΓIA ΘEOΦANEIA
7 T † Σναξις Iωννου Προδρµου κα Bαπτιστο
8 T Γεωργου, ∆οµνκης, Kρου, Aγ!θωνος
9 Π Πολυεκτου, E$στρατου, Πτρου, Παρθνας
10 Π Γρηγορου Nσσης, ∆οµετιανο%, Mαρκιανο%
11 Σ Θεοδοσου Kοινοβι!ρχου, Aγαπου
12 K † META TA ΦΩTA. Tατιαν&ς, E$θασας
13 ∆ 'Eρµλου, Στρατονκου, Mαξµου, 'Iλαρου
14 T Πατρων )ν Σιν* κα Pαϊθ-/, ∆αµιανο%, Παλου
15 T Παλου Θηβ.., Iω!ννου Kαλυβ.., Γερασµου
16 Π Προσκ. 1λυσ. 2π. Πτρου, Nεονλλης 3 3 )γγον/ν
17 Π † Aντωνου το Mεγ., Γεωργου Iωαν.,
18 Σ † Aθανασου κα Kυρλλου πατρ. Aλεξανδρεας
19 K † IB ΛOYKA (10 λεπρ.). Mακαρου, M!ρκου
20 ∆ E$θυµου µεγ., E$σεβου, Zαχαρου 5Aρ.
21 T Mαξµου 6µ., E$γενου, Mαξµου Γραικο%
22 T Tιµοθου, Aναστασου Πρσου, Iωσ8φ Kρητς
23 Π Kλ8µεντος Aγκ., Aγαθαγγλου
24 Π Ξνης, Zωσιµ, Bαβλα, Φλωνος
25 Σ † Γρηγορου το Θεολγου, A$ξεντου
26 K † IE ΛOYKA (Zακχ.). Ξενοφ/ντος, Kλ8µεντος
27 ∆ † Aνακ. λειψ. Iωννου Xρυσοστµου, Mαρκιαν&ς
28 T Eφραµ 3 Iσα!κ τ/ν Σρων, Παλλαδου, Iακ;βου
29 T Aνακοµιδ8 λειψ. Iγνατου Θεοφρου
30 Π † T%ν Tρι%ν &Iεραρχ%ν, Θεοφλου νου, Xρυσ&ς
31 Π † Aρσενου το 'ν Πρ*ω, Kρου 3 Iω!ννου
 Απ' τα σωζ µενα αρχεα των Ελληνικν Σχολεων Ναυπκτου, Πλατνου και
Βετολστας (Τερψιθας), φανεται να λειτουργον αυτ κατ το 1881. Για τη λει-
τουργα τους παρατθενται παρακτω στοιχεα που προρχονται κι απ λλες πη-
γς8:
Το Ελληνικ Σχολεο Ναυπκτου λειτουργοσε απ το 1881 µχρι το 1929 ως τρι-
τξιο. Το 1858 αναφρεται ως Ελληνοδιδσκαλος Ναυπκτου ο Παναγιτης ∆ηµη-
τρ πουλος. Επσης στη Ναπακτο πεθανει το 1893 σε ηλικα 44 ετν, ο Ελληνοδι-
δσκαλος Θεµιστοκλς Γ. Αθανασιδης.
Σηµαντικ τεροι Σχολρχες και Ελληνοδιδσκαλοι Ναυπκτου για τα χρ νια που
υπρχει το Αρχεο του εναι οι παρακτω: Χρστος Παπαθανασου (1889-1896) και
ως Ελληνοδιδσκαλος το 1914, ∆ηµτριος Λαουρδας (1896-1922), ∆ηµτριος Αγγε-
λ Αγγελδης (1899-1900), Πασαπ ρτης Αντνιος, ως Ελληνοδιδσκαλος κατ δια-
στµατα, τα τη 1890-1914.
Στο Ελληνικ Σχολεο Πλατνου, που πιθαν ν λειτουργοσε απF το 18559 ως µο-
νοτξιο, προστθεται η Β' τξη το 1884 και η ΓF τξη το 1890. Σηµαντικ τεροι Σχο-
λρχες Πλατνου: Μιχαλ Λυκοπντης (1894-1895), Κωνσταντνος Σουλης  Σο-
λος (1896-1899), ∆ηµτριος Αγγ. Αγγελδης10 (1900-1901 και 1904-5), Μιχαλ Κοσκι-
νς (1903), Ευθµιος Γ. Χαβλλας (1905-8) και ο Πλατανιτης Ελληνοδιδσκαλος
Σωτριος Μιλτ. Κωτσ πουλος (1871-1944), Σχολρχης για 25 χρ νια (1904-1929) µε
µικρ διαστµατα µεταθσεων σε λλα σχολεα.
Το Ελληνικ Σχολεο Τερψιθας ιδρθηκε το 1879. Το 1881 προστθηκε η Β' τξη
και το 1890 η Γ' τξη. Το 1885 µετατθεται η δρα του στη Μεγλη Λοµποτιν και το
1887 ανακαλεται. Στη Μ. Λοµποτιν ιδρεται νο «Ελληνικ Σχολεο» το 1890 και
φανεται να λειτοργησε ως µονοτξιο για να χρ νο (1890-1891).
Σηµαντικ τεροι απ τους Σχολρχες που υπηρτησαν στην Τερψιθα ταν οι
Αθανσιος ∆ηµητριδης (1889-1890) απ τη Μκρη της Θρκης Γεργιος Ν. Χα-
ντζ πουλος κατ διαστµατα απ' το 1891 ως το 1912, Κωνσταντνος Β. Κωνσταντ -
πουλος (1912), Κωνσταντνος Πιπεργκος (1920) και απ τους Ελληνοδιδσκαλους
οι Αναστσιος Αραβοσιτς (1896-1928 µ νιµα), Κωνσταντνος Λ. Κοζνης (1891-
1927 κατ διαστµατα) και Σωτριος Μ. Κωτσ πουλος (1908).
Τα Ελληνικ Σχολεα Πλατνου και Τερψιθας το 1929 µετατρπονται σε ηµιγυ-
µνσια11. Ο Ιωννης Ν. Κοτνης στο βιβλο του «Ιστορα Ναυπκτου και Επαρχας»
αναφρει τι λειτουργοσε τ τε Ελληνικ Σχολεο στην Κλεπ και «µονοτξιον Ελ-
ληνικ ν Σχολεον» στην Βοϊτσ (Ελατ βρυση) και κατ περι δους στη Μεγλη Λο-
µποτιν.
Το Γυµνσιο στη Ναπακτο, ιδρθηκε και πρωτολειτοργησε τις πρτες µρες
του Σεπτµβρη του 1923 µε διευθυντ τον Ν. Παπαδκη. Μχρι τ τε οι απ φοιτοι
των σχολεων της Ναυπακτας συνχιζαν τις σπουδς τους κυρως στα Γυµνσια της
Πτρας. Απ τους πρτους καθηγητς που στελχωσαν το Γυµνσιο Ναυπκτου
ταν ο ελληνοδσκαλος ∆ηµτριος Λαορδας12.
Στην ευρτερη περιοχ της Ναυπακτας το πρτο ∆ηµοτικ Σχολεο που λειτορ-
γησε ταν εκενο της Κονισκας13 στις αρχς του 1841, µε δσκαλο τον Αθανσιο
Τριανταφυλλδη κι αργ τερα (1844-1855) τον Χρστο Ιεροδηµητριδη  Σπνδο.
Στον Πλτανο (δρα του ∆µου Προσχου) πρωτοδιορστηκε ο δηµοδιδσκαλος
β' τξεως ∆ηµτριος Ζανντος στις 30-4-1841 και τον λλο χρ νο (23-4-1842) αντι-
καταστθηκε απ' το δσκαλο Αθανσιο Σκο µε µετθεση απ' το ∆ηµοτικ Σχο-
λεο Αστακο, θση την οποα κατλαβε ο ∆ηµ. Ζανντος. Τον Ζανντο τον ξανα-
βρσκουµε στον Πλτανο το 1855.
Στην Κλεπ λειτοργησε ∆ηµοτικ Σχολεο απ' τον Ιολιο 1842 ως τον Οκτβρη
1843 µε µαθητς κι απ γειτονικ χωρι (Αρχωβα, Νεοχρι, Pγιο ∆ηµτριο, ∆εν-
δροχρι, Περδικ βρυση και Λιβαδκι) και δσκαλο τον Αθανσιο Τριανταφυλλδη
απ' την Κ νισκα, συνχισε δε τη λειτουργα του ως τον Αγουστο 1844 µε τον Αθα-
νσιο Σκο. Τον Σεπτµβριο 1844 διορστηκε ο δηµοδιδσκαλος γ' τξεως Ιωννης
Αθ. Οικον µου απ' τη Βετολστα (Τερψιθα), ο οποος το 1845 µετατθηκε στο νεο-
σστατο σχολεο της γεντειρας του.
Στην Τερψιθα, το 1847 βρσκουµε να υπηρετε ο δσκαλος Θεοχρης Αθανασου
µε µετθεση απ σχολεο της επαρχας Βλτου. Στα 1842 λειτουργε ∆ηµοτικ Σχο-
λεο και στη Σµου Πυλνης, το οποο δεν φανεται να χει συνχεια.
Στη Μεγλη Λοµποτιν, δρα του ∆µου Αποδοτας οι προσπθειες για δρυση
σχολεου ευοδθηκαν µ λις το 1845 και στο «αρτισστατον» σχολεο της διορζεται
ο γνωστ ς απ' το σχολεο Πλατνου δσκαλος ∆ηµ. Ζανντος, ο οποος υπηρετε
τουλχιστον ς το 1847.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
ºEBPOYAƒπ√™ 2020
1 Σ Tρφωνος, Περπτουας, Aναστασου, Bασιλεου
2 K † H YΠAΠANTH TOY ΣΩTHPOΣ XPIΣTOY
3 ∆ Συµε;ν, 5Aννης πρ., 3 Σπετσ. µαρτ., Σ!ββα
4 T Iσιδ;ρου Πηλουσ., Nικολ!ου 6µολογ., Iω!ννου
5 T Aγ!θης Kατ!νης, Θεοδοσου Σκοπλου
6 Π Bουκλου Σµ., Φωτου Mεγ., Φαστας, ∆ωροθας
7 Π Παρθενου Λαµψ!κ., Λουκ νου, Γεωρ. Kρητς
8 Σ Zαχαρου πρ., Θεοδ;ρου Στρατ., Mακαρου
9 K † TEΛΩNOY - ΦAPIΣAIOY. (Aρχ/ Tριωδου)
10 ∆ † Xαραλµπους, Z8νωνος, Aναστασου
11 T † Bλασου 3εροµ., Θεοδ;ρας Aυγοστης
12 T Mελετου Aντιοχ., Aντωνου, Xρ8στου κηπ.
13 Π Aκλα 3 Πρσκιλλας 2ποστλων, E$λογου
14 Π A$ξεντου, Aβρα!µ, M!ρωνος, Nικολ!ου
15 Σ Oνησµου 2π., E$σεβου 6σ., Aνθµου )ν X-ω
16 K † AΣΩTOY. Παµφλου µ!ρτ., Φλαβιανο%
17 ∆ Θεοδ;ρου, Πουλχερας, Mιχα8λ, Mαρι!µνης
18 T Λοντος P;µης, Aγαπητο% )π. Σιναου
19 T † Φιλοθ4ης Aθην., Φιλ8µονος 2π., Kνωνος
20 Π Λοντος, Aγ!θωνος, Bησσαρωνος, Πλωτνου
21 Π Tιµοθου, E$σταθου, Iω!ννου, Zαχαρου
22 Σ † Ψυχοσββατο. T/ν )ν E$γενοις Mαρτρων
23 K † AΠOKPEΩ. Πολυκ!ρπου Σµ., Προτερου
24 ∆ † A - B ε:ρεσις κεφαλ<ς Προδρµου
25 T Tαρασου, Pηγνου Σκοπλου, Aλεξ!νδρου Θρ!κ.
26 T Πορφυρου, Φωτειν&ς Hσαπ., Θεοκλ8του
27 Π Προκοπου, Στεφ!νου, Aσκληπιο%, Hλα
28 Π Bασιλεου, Nστορος, B!ρσου, Kυρ!ννας
29 Σ Kασσιανο%, Γεωργου )π. ∆εφλτου
 Αργ τερα συναντοµε στη Μεγλη Λοµποτιν (Pνω Χρα) για πολλς δεκαετες
τον Λοµποτιαντη δσκαλο και ιερα Παπαπνο  Τριντη Παναγιτη του Νικ.
(γενν. 1841). Για τα µεγλα τ τε χωρι Ζηλτσα  Ζελστα (Κυδωνι) και Αµρανη
(Καταφγιο), παρ τις οκνες προσπθειες τους και τις θετικς εισηγσεις των ∆η-
µρχων Αποδοτας, δεν φανεται να βρθηκε δσκαλος ς το 1845. Πντως στην
Αµρανη το 1859 φανεται να ταν δσκαλος νας απ' τους κατοκους της ο Αν-
δρας Παπαχρστου, και πολ αργ τερα (1885-1890) επσης νας λλος κτοικος
της, ο Μιχαλ Μανλας. Στην Ασπρι αναφρεται επσης ως δσκαλος κατ τα τη
1860-1895 περπου ο Λοµποτιαντης Γεργιος ∆ηµ. Λυµπρης.
Στη δεκαετα του 1870 υπρχει γενικ διθεση για µεταρρυθµσεις αφο χει δια-
πιστωθε τι η εκπαδευση δεν χει τα αναµεν µενα αποτελσµατα. Συντσσονται
νοµοσχδια που χουν διατξεις για την κατρτιση των δασκλων της δηµοτικς
εκπαδευσης. Το 1875 αρχζει τη λειτουργα του το «Παρθεναγωγεο» στον Πειραι
που εφαρµ ζεται η συνδιδακτικ µθοδος  αλλις Ερβαρτιαν14. κτοτε καταρ-
γεται η Αλληλοδιδακτικ µθοδος.
Στην Αθνα λειτουργοσε κανονικ το ∆ιδασκαλεο απ' το 1834 ς το 1864. Τ τε
παψε να λειτουργε γιατ δεν χρηµατοδοτθηκε απ' τον Κρατικ Προϋπολογισµ νοµικ τους κατσταση.
και τσι κατ το διστηµα 1864-1878 δσκαλοι γνονταν σοι πετχαιναν σε εξετ-
σεις ενπιον ειδικν επιτροπν υπ την προεδρα Γενικν Επιθεωρητν των δηµο-
τικν σχολεων. Το 1878 επαναλειτοργησε το ∆ιδασκαλεο στην Αθνα και µετ το
1880 ιδρθηκαν διδασκαλεα στην Τρπολη, στην Κρκυρα και στη Λρισα. Τα
Γραµµατοδιδασκαλεα συνχιζαν τη λειτουργα τους και το 1884 ψηφστηκε ο ν µος
«Περ υποδιδασκλων» για να βελτιωθε η µ ρφωση των Γραµµατοδιδασκλων. Τ -
τε βελτιθηκε η κατσταση σ' λη τη χρα και οι γονες στελναν τα παιδι τους µε
περισσ τερη ευχαρστηση στο σχολεο. Τλος, το 1892 ψηφστηκε ο ν µος «Περ
Υποδιδασκαλεων». Τ τε λειτοργησε Υποδιδασκαλεο και στη Ναπακτο (1893-
1895), στο Καρπενσι (1900-1903), στην Pµφισσα (1904-1905) και σ' λλες π λεις
της χρας15. Η φοτηση σ' αυτ ταν µονοετς και οι απ φοιτοι εξετζονταν σε να
απ τα ∆ιδασκαλεα του Κρτους. Το ∆ιδασκαλεο της Αθνας µεταρρυθµστηκε το
1910 σε τετρατξιο και ονοµστηκε «Μαρσλειο». Σε αυτ γνονταν δεκτο µε εξε-
τσεις κτοχοι ενδεικτικο προαγωγς απF τη Β' τξη του Γυµνασου.
Την εποχ αυτ χουµε διδασκλους α', β' και γ κατηγορας, πως και παλαι τε-
ρα, ανλογα µε τους ττλους σπουδν τους. Συνχισαν να διορζονται απ φοιτοι
Σχολαρχεων και Ιερατικν σχολν, αρκε να εχαν συµπληρσει το δκατο βδοµο
τος της ηλικας τους. Τα σχολεα διακρνονται σε Κοιν  Γραµµατεα µε 4 τξεις
και Πλρη σχολεα µε 6 τξεις αρρνων και θηλων. Η Ναυπακτα εχε ανγκη απ
Υποδιδασκλους γιατ µε το ρθρο 12 του ν µου ΒΤΜΘ73-9-1895 ιδρθηκαν και
µποροσαν να λειτουργσουν σχολεα (Γραµµατεα) σ' λα τα χωρι που εχαν κ-
τω απ 500 κατοκους αλλ πνω απ 15 και µχρι 50 µαθητς (ρρενες και θλεις).
Εξλλου, το 1895 βελτιθηκε ο ν µος, µονιµοποιθηκαν οι δηµοδιδσκαλοι και
σταµτησαν να εναι αποκλειστικ στο λεος των δµων η επιλογ τους και η οικο-
Για την δρυση και λειτουργα των σχολεων της Πρωτοβθµιας Εκπαδευσης δεν
υπρχουν πλρη στοιχεα γιατ, δυστυχς δεν χουν σωθε τα αρχικ και τα παλαι-
τερα Αρχεα τους. Πληροφορες απ λλες πηγς (Βιβλα Τοπικς Ιστορας τοπι-
κς εφηµερδες παλι φλλα Φ.Ε.Κ. κ.λπ.) που ερευνσαµε, µαρτυρον τη λειτουρ-
γα των παρακτω σχολεων στη Ναυπακτα, ανµεσα στα χρ νια 1890 ς το 1914
που τα χωρι γιναν Κοιν τητες (Ν. ∆ΝΖ/10-2-1912, Φ.Ε.Κ. 58 και 59/1912). Στον
κατλογο που ακολουθε, τα χωρι αναφρονται µε τα να τους ον µατα.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
M A P T IO™ 2020
1 K † TYPOΦAΓOY. E$δοκας, Mαρκλλου
2 ∆ † KAΘ. ∆EYTEPA (Aρχ/ νηστ.). Nικολου Πλαν>
3 T E$τροπου, Kλεονκου, Θεοδωρ8του
4 T Παλου, Iουλιαν&ς, Γρηγορου 5Aσσου
5 Π E$λαµπου, M!ρκου, Παρθενου, Γεωργου
6 Π † A XAIPETIΣMOI. Aρκαδου, 42 µαρτ. )ν Aµορ-ω
7 Σ † &Aγ. Θεοδ?ρου. Mν/µη το δι κολ. θαµατος
8 K † A NHΣTEIΩN (Oρθοδ.). Θεοφυλ!κτου Nικοµ.
9 ∆ † T%ν 'ν Σεβαστε@α 40 µαρτ., Kαισαρου
10 T Kοδρ!του, Aναστασας Πατρ., Mιχα8λ Mαυρουδ&,
11 T Σωφρονου, Θεοδ;ρας, Γεωργου Σινατου
12 Π Γρηγορου ∆ιαλγου, Συµε;ν νου Θεολγου
13 Π † B XAIPETIΣMOI. Nικηφρου Kων/λεως
14 Σ Bενεδκτου, E$σχ8µου, Aλεξ!νδρου Kτρ.
15 K † B NHΣTEIΩN (Γρηγ. Παλαµ>). Aγαπου
16 ∆ Xριστοδολου, Σαβνου, Mαλαχου
17 T † Aλεξου Dνθρ. Θεο, Θεοστηρκτου
18 T Kυρλλου 'Iεροσολµων, Tροφµου
19 Π Xρυσ!νθου, ∆αρεας, Kλαυδου, ∆ηµητρου
20 Π † Γ XAIPETIΣMOI. T/ν )ν τQ& MονQ& 'Aγ. Σ!ββα
21 Σ Iακ;βου, Φιλ8µονος, Θωµ, Mιχα8λ E$ρυτ.
22 K † Γ NHΣTEIΩN (ΣTAYP/ΣEΩΣ). Bασιλεου
23 ∆ Nκωνος 3 199 µαρτ., Λουκ Mυτιλ8νης
24 T Aρτµονος, Παρθενου Xου, Zαχαρου
25 T † EYAΓΓEΛIΣMOΣ THΣ ΘEOTOKOY. EΘNIKH EOPTH
26 Π Σν. Aρχ. Γαβρι8λ 26 µ. )ν Γοτ., Bασιλεου
27 Π † ∆ XAIPETIΣMOI, Mατρ;νης, Λυδας
28 Σ 'Iλαρωνος 6σου, 'Hρωδωνος )κ τ/ν 70
29 K † ∆ NHΣTEIΩN Iωννου Kλµ., M!ρκου
30 ∆ Iω!ννου Kλµακος, Zαχαρου Kορνθου, Iω8λ
31 T 'Yπατου Rερ., Aκακου 6µολ.
α. Πλρη ∆ηµοτικ σχολεα (Εξατξια) χουν τα χωρι:
ñ Αµπελακιτισσα, µε δσκαλο τα χρ νια εκενα
τον Κωνσταντνο ∆ηµ. Παπαπτρο (1882-1951).
ñ Αρχωβα, µε δασκλους τον ∆ηµτριο Σκρτα απ Σταµν Μεσολογγου
(1890-1900), Ιωννη Παπανικολου απ Νεοχρι (1900-1901), Πτρο Γραββνη
απ Κλεπ (1902-1906) και Κστα Ν. Τρφτη απ Κυδωνι (1907-1920).
ñ Αχλαδ καστρο, στο οποο φοιτοσαν και µαθητς του ∆ιασελακου.
ñ Pνω Χρα, µε δασκλους τον ∆ηµτριο I. Κοντογιννη (1901-6),
Νκο Αναστασ πουλο (1906-8), ∆ηµτριο Μπαλ (1908-1914) και
Γρηγ ριο Καραδµα του Γεωργου (1915-1922).
ñ Γραµµνη Οξυ, µε γραµµατοδσκαλο τον Περικλ ∆ρ σο.
ñ ∆ορβιτσ16, µε δσκαλο το 1909-13 τον Γρηγ ριο Γεωργ. Καραδµα.
ñ Καταφγιο, µε δασκλους τον Χρστο Παπαχρστου απ' το 1890 ς το 1903
και τον Χρστο Παπακωνσταντνου απ' το 1903 ς το 1923.
ñ Κλεπ, µε δσκαλο τον Ταξιρχη I. Χριστ πουλο απ' το 1897 ς το 1914.
ñ Νεοχρι, µε δσκαλο απ το 1895 ς το 1903 τον Ιωννη Παπανικολου
του ∆ηµητρου, το 1908-11 τον Περ. Παπαναστασου απ το Τριχνιο, το 1912-13
τον Νικ λαο Γ. Σκο και το 1913-15 τον Γεργιο Φ. Λαµπρκη απ τον Αστακ .
ñ Περστα, µε δσκαλο (1906-1934) τον παπα-Ιωννη Κωτσαρλη (+1953)
απ' τον Περκο.
ñ Πλτανος (διτξιο αρρνων και µονοτξιο θηλων, στα οποα φοιτοσαν
και µαθητς της Βον ρτας).
Επσης, πλρη ∆ηµοτικ σχολεα λειτουργοσαν και στα χωρι: Ελατο, Ελατ -
βρυση, Κυδωνι, Λεκα (Μικρ Παλοκοβα), Πρκος, Παλαι πυργος, Σµου και
Τερψιθα, η οποα εχε και «αρτισστατον παρθεναγωγεον».
β. Κοιν ∆ηµοτικ σχολεα (Τετρατξια)  Γραµµατεα
χουν τα χωρι:
ñ Pγιος ∆ηµτριος µε δσκαλο το χρονικ διστηµα 1903-1921
τον Αλξη Παπαλξη απ' το Νεοχρι.
ñ Ανθ φυτο, µε δσκαλο τον Αθανσιο Λ. Παπαλµπρου17
απ' το 1895 ως το 1928.
ñ Ασπρι, µε δσκαλο τον Ασπριτη Αθανσιο Γεωρ. Σουλο
απ' το 1898 ς το 1921.
ñ Γαυρολµνη, µε δσκαλο το 1899-1901 τον Ιωννη Ν. Κοτνη.
ñ Ελευθριανη, µε πρτο δσκαλο τον ∆ηµτριο Βασ. Πετρ πουλο,
γεννηθντα το 1878.
ñ Κτω Χρα, µε δσκαλο τον παπα - Γεργιο Ν. Βργο απ' το 1906 ς το 1920.
ñ Μηλι, µε πρτο δσκαλο το Γεργιο Παπαλµπρο απ Κρυονρια,
(1908 ς 1920).
ñ Μολκρειο (Pγιος Γεργιος), µε δσκαλο το 1904 τον ∆ηµοσθνη Τστα.
ñ Περδικ βρυση, µε δσκαλο τον Βασλειο ∆ηµ. Μαραβτσα
στα χρ νια 1907-1916.
ñ Πδος, µε δσκαλο το 1906 τον Κωνσταντνο Αντ. Αναστασ πουλο  Κωτολα.
ñ Ριγνι, µε δσκαλο το 1904-1915 τον Γεργιο Αντ. Ξαρλη.
ñ Ρζα, µε δσκαλο το 1909 τον ∆ηµτριο Χρα.
ñ Σκλα, µε πρτο δσκαλο τον Φλιππο Χρ. Νταουσνη απ' το 1891 ς το 1904.
 ™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
A¶PI§IO™ 2020
1 T † MEΓAΣ KANΩN. Mαρας AHγ., Γεροντου
2 Π † Mεγ. Kαννος, Θεοδ;ρας, Tτου, AHδεσου
3 Π † AKAΘIΣTOΣ YMNOΣ. Iωσ8φ Sµνογρ.
4 Σ † Aκαθ. JYµνου. Παν. Θεοσκ4παστης. Γεωργου
5 K † E NHΣTEIΩN. Mαρας ALγ., Nικηφρου
6 ∆ E$τυχου, Γρηγορου, 120 µαρτ.
7 T Γεωργου, Σ!ββα, Kαλλιοπου, Aκυλνας
8 T 'Hρωδωνος, Aγ!βου, Pοφου, Iω!ννου )ν K-/
9 Π E$ψυχου, Bαδµου, 'Yποµον&ς
10 Π Γρηγορου EU, ∆ηµοσθνους, Mιλτι!δου
11 Σ † Tο Λαζρου, Aντπα )π. Περγ!µου, Tρυφανης
12 K † TΩN BAΪΩN. Bασιλεου, Aνθοσης, Aκακου
13 ∆ † Mεγλη ∆ευτ4ρα. Iωσ/φ το Παγκλου.
14 T † Mεγλη Tρτη. T%ν 10 Παρθ4νων.
15 T † Mεγλη Tετρτη. T<ς Dλειψσης τν Kριον µρ*ω.
16 Π † Mεγλη Π4µπτη. &O Mυστικς ∆εSπνος.
17 Π † Mεγλη Παρασκευ/. T JAγια Πθη το Kυρου.
18 Σ † M4γα Σββατο. &H εLς JAδου Kθοδος το Kυρου.
19 K † TO AΓIO ΠAΣXA.
20 ∆ † ∆ευτ. ∆ιακ.,Θεοδ;ρου, Zακχαου
21 T † Tρτη ∆ιακ., Pαφα/λ, Nικολου, ELρ/νης
22 T † Tετ. ∆ιακ., Nαθανα8λ 2π., Nε!ρχου
23 Π † Π4µ. ∆ιακ., Γεωργου Tροπαιοφ.
24 Π † Παρ. ∆ιακ., Zωοδχου Πηγ<ς, Eλισ!βετ
25 Σ † Σαβ.. ∆ιακ., Mρκου EUαγγελιστο, Φεβρωνας
26 K † TOY ΘΩMA. 5 νεοµ. Σαµοθρ!κης
27 ∆ Bασιλως )π. Aµασεας, Γλαφρας, Iοστας
28 T Συµε;ν 'Iεροσολ., Iω!ννου
29 T T/ν )ν Kυζκ-ω 9 µαρτρων, Θεγνιδος
30 Π † Iακ?βου Zεβεδ., Iγνατου, ∆ον!του E$ρ.
Το ∆ηµοτικ# Σχολεο της Αρχωβας
Ο Γ. Μποσινκος, δσκαλος απ το 1920 - 1945 στο σχολεο µας γρφει σχετικ
στο µοναδικ βιβλο «ΣΤF ΑΠΟΣΚΙΑ ΤΗΣ ΑΡΑΧΟΒΑΣ»:
[...] Στην Αρχοβα, κοντ στης Σωτραινας το ρµα, λειτουργοσε δηµοτικ σχο-
λεο και πριν απ το 1850. < Παπαδηµτρης (1838-1922) µε δυσφορα διηγι ταν τι
ο αδελφ ς του - πππους µου απ µητρα - µικρ τερος του κατ 5 χρ νια δεν φοι-
τοσε στο σχολεο, λλα κρυβ ταν συστηµατικ στις βατουλις, κτω απ της Σω-
τραινας το σπτι - σχολεο. < διος µας πληροφοροσε τι πγε και µια χρονι ακ -
µη στο ελληνικ σχολει του Πλατνου.
Pλλη πλι ριζωµνη παρδοση, πο µαρτυρε για την παρξη και λειτουργα σχο-
λεου στο χωρι µου, εναι ο τραγικ ς πνιγµ ς στο ξυλογφυρο της Τρανς Λκκος,
περ το 1880, εν ς Αϊδηµητρινου µαθητκου, πο πγαινε τις απ κριες απ την
Αρχωβα στο χωρι του.
Επσης απ το γνωστ µας, κατ το 1833 συµβ λαιο του Σισµνη, που αναφρε-
ται ο κπος της ∆ασκαλνας, γυνακας δασκλου, εικζουµε τι υπρχε δηµοτικ
σχολεο στην Αρχοβα.
Τλος νας Αραχωβτης πολεµιστς στο Μεσολ γγι, ο Καρδας, επονοµαζ ταν
και ∆σκαλος. Ατη η εδηση αφνει να εννοηθε τι, και πριν απ την επανσταση,
ο πολεµιστς εκενος θα ασκοσε, κατ πσα πιθαν τητα, χρη δασκλου στο χω-
ρι µου.
Εξ λλου, µλλον περιπετειδης παρουσιζεται ο στεγασµ ς του σχολεου µας.
Φανεται τι στεγαζ ταν εκε πο εναι και σµερα.
πειτα λειτοργησε σ' να στεγασµνο χρο, που σµερα υπρχει το σπτι του
Pθαν. Αλ. Καλπουζνη. Qστερα λειτοργησε στο γυναικωντη του Αϊνικ λα. Κατ -
πιν στεγσθηκε στο σπτι της Σωτραινας κοντ στο ρµµα.
Αργ τερα Σισµνης επολησε στο ∆ηµ σιο να τµµα (500 τ..µ.) του µεγλου
αγροτεµαχου του. Εκε µε δαπνες του κληροδοτµατος Συγγρο χτσθηκε το σχο-
λεο 1910-1912. ∆υστυχς απ κακοτεχνα της οροφς γργορα γκρεµσθηκε και
πουλθηκε απ τη διδακτηριακ επιτροπ στον παντοπλη Καραδµα.
Μετ εστεγσθηκε σF να οκηµα του Σισµνη, που σµερα χει οικοδοµηθε το
αξι λογο τουριστικ ξενοδοχεο του R. Μπρζα. ∆ιενξεις, εξ λλου, ντονες προ-
κψαν µεταξ των δο ισχυρν Αραχωβτικων οικογενειν Σισµνη και Λορου
για το χρο που εναι το σηµεριν σχολεο.
Ο ξυπνος εφηµριος του Αϊνικ λα µας, Παπασπρος, για να λεψουν οι δια-
µχες εκενες, µεσολβησε αποτελεσµατικ και χτσθηκε εκε να µακρ στενο χτ-
ριο για εµπλουτισµ των εσ δων του ναο. Το µακρ στενο εκενο χτριο µε γκρι-
ση του Μητροπολτου Ναυπακτας Αµβροσου εδωρθηκε το 1927 στη διδακτη-
ριακ επιτροπ του χωριο.
Στο κτριο εκενο εστεγσθηκε το σχολεο (1916-1933). Το εµβαδ του αυξθηκε
ταν η οικογνεια Λορου επολησε στη διδακτηριακ επιτροπ το συνεχ µενο
προς το σχολεο οικ πεδο της. Με κρατικ αρωγ και ερνους, υποχρεωτικος
και προαιρετικος, λλα και µε προσωπικ εργασα των φιλοπρ οδων χωρικν
χτστηκε το σηµεριν τριθσιο δηµοτικ σχολεο, που εναι και σµερα ακ µη π'
τα καλτερα της Ναυπακτας.
Αστρφτει απ καθαρι τητα, στολζει το χωρι , στεγζει τα παιδι µε νεση
και τους ριπζει το ζλο για µθηση, ανθρωπι και πρ οδο. Συγκινητικτατο εναι
επσης το ενδιαφρον της ∆ιδακτηριακς Επιτροπς (1928-1982) για την ανγερση
του διδακτηρου.
Στον Ν. Γ. Ργα, στο I. Κ. Καλπουζνη, στον Κ. I. Μπρζα, στον Κ. Pναγ. Πα-
πακστα και στον αιδ. ∆. Γ. Παπαδηµητρου, µλη της ∆ιδακτηριακς Επιτροπς
της εποχς εκενης, πο δαπνησαν για το σχολεο και αξι λογα χρηµατικ ποσ
δικ τους, µεγλη λαµπδα ευγνωµοσνης πρπει, νοµζω, να καει το χωρι µας
στη µνµη τους.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
MA´O™ 2020
1 Π 'Iερεµου, E$θυµου, Mαρας, Nικηφρου, Aκακου
2 Σ † Aν. λειψ. M. Aθανασου, 'Eσπρου, Zω&ς
3 K † MYPOΦOPΩN. Iωσ/φ - Nικοδ/µου
4 ∆ Πελαγας, Aθανασου, 'Iλαρου, Nικηφρου
5 T † ELρ/νης µεγαλοµ., E$θυµου )π. Mαδτου
6 T I;β δικαου, Σεραφεµ 6σου, Σοφας )ν Kλεισορ*α
7 Π Tο% )ν ο$ραν-/ φανντος Σταυρο%, Aκακου
8 Π † Iωννου Θεολγου, Φιλοθ4ου Zερβκου
9 Σ 'Hσαου πρ., Xριστοφρου µ., Nικολ. )ν Bουννοις
10 K † ΠAPAΛYTOY. Σµωνος 2π., Λαυρεντου Σαλαµνας
11 ∆ Mεθοδου 3 Kυρλλου, Aργυρου, Mωκου
12 T Eπιφανου Kπρου, Φιλππου, Θεοδ;ρου Kυθ8ρ.
13 T † MEΣOΠENTHKOΣTH. Γλυκερας, Σεργου
14 Π Iσιδ;ρου )ν X-ω Bησσαρωνος, Θερ!ποντος
15 Π Aχιλλου )π. Λαρσης, Παχωµου το% µεγ!λου
16 Σ Θεοδ;ρου, Nικολ!ου, Γεωργου Mυτιλ8νης
17 K † ΣAMAPEITI∆OΣ. Aνδρονκου, Iουνας
18 ∆ Πτρου, ∆ιονυσας, Aνδρου, Iουλας
19 T Πατρικου, Mεν!νδρου, Θεοτµης, Kνωνος
20 T Aνακ. λειψ. 'Aγ. Nικολ!ου, Λυδας, Nικ8τα, Iωσ8φ
21 Π † Kωνσταντνου - & Eλ4νης Lσαποστ., Παχωµου
22 Π ∆ηµητρου, Παλου, Bασιλσκου, Bλαδιµ8ρου
23 Σ Mιχα8λ Συν!δων, Συνεσου Kπρου
24 K † TYΦΛOY, Συµε;ν Στυλτου, 'Iλαρωνος
25 ∆ † Γ ε:ρεσις Tιµας Kεφαλ<ς Προδρµου
26 T K!ρπου, Aλφαου, Aλεξ!νδρου Θεσ., Aβερκου
27 T † AΠO∆. ΠAΣXA. Iω!ννου P;σου, 'Eλλαδου
28 Π † ANAΛHΨEΩΣ.E$τυχου, 'Eλικωνδος
29 Π Θεοδοσας, Aνδρου, Iω!ννου, Aλεξ!νδρου
30 Σ Iσαακου Wγ. Mον&ς ∆αλµ!των
31 K † ΠAT. A OIK. ΣYN. 'Eρµεου, E$σεβου
Η παιδευτικ πορεα του σχολεου µας γενειν των µαθητν απ το Νοµβρη ως το Μρτη, παραχεµαζαν στη Μακρυ-
νεα, το σχολεο, κανε χειµερινς διακοπς. Κποτε κποτε εχε και δυο δασκ-
[...] Λειτουργε δανειστικ βιβλιοθκη του σχολεου, στω κι' αν λιγοστο, ακ µα και λους. ΑπF το 1950 µως λειτοργησε ως τριθσιο, λλα τρα λειτουργε ως διθσιο,
τρα, χουν τη διθεση να διαβζουν ατ µετασχολικ τους ζω. ∆δονται κατ και- µια και οι µαθητς του περιορστηκαν σε 65.
ρος στο σχολικ χρο µορφωτικς διαλξεις.
Πντως η σχολικ βιβλιοθκη εναι ανγκη να εµπλουτισθ περισσ τερο. Σαν µε-
∆υστυχς η πλοσια βιβλιοθκη του καταστρφηκε απ εµπαθες το 1945. Ευτυ-
γαλτερη ακ µη ανγκη για την επιµ ρφωση µαθητν και κατοκων παρουσιζε-
χς ανασυστθηκε το 1959 µε την υπ.' αριθ. 25)15-2-1959 απ φαση του Κοινοτικο
ται  λειτουργα του σχολικο κινηµατογρφου, θα συντλεση σως και ατη η προ-
Συµβουλου Αρχοβας, στερα απ το υπ.' αριθ. 54)15.7.59 γγραφο του διευθυ-
σπθεια στην αποτελεσµατικ παρεµπ διση διαρρος κατοκων και ερµωσης του
ντο του σχολεου Κων. ∆. Ργα. Συγκινητικς λακωνικ τητας εναι η φρση του
χωριο. Εδ πρπει να σηµειωθε τι, και  ολιγοετς (1965-1960), λειτουργα Οικο-
εγγρφου εκενου: «∆ι την εξυπηρτησιν της µαθητισης και εξωσχολικς νεολα-
κυρικς Σχολς στο χωρι µας σηµαντικ υποβοθησε στη µ ρφωση των γυναικν,
ας προτενεται δρυσις βιβλιοθκης µε επ πτην και βιβλιοθηκριον αυτς τον εκ-
παρλληλα µε την εκπολιτιστικ δρση της Αγροτολσχης και των επισκεπτριν
στοτε πρ εδρον της σχολικς εφορεας».
Αδελφν νοσοκ µων. ∆υστυχς  σχολ εκενη γργορα και ανεπκαιρα καταργ-
Συγκινητικ εναι επσης και η απ φαση του Κοινοτικο Συµβουλου, η οποα χει
θηκε. Τλος πρπει να τονισθε τι απ το Αραχωβτικο ∆ηµοτ. Σχολει αποφοιτ-
ως εξς: «Το κοινοτ. Συµβολιον µετ την εισγησιν του Προδρου του και το υπ.'
σαν πολλ παιδι, που αργ τερα γιναν επιστµονες, πολιτικο, υπλληλοι, αξιωµα-
αριθ. 54)59 γγραφον του ∆)το του Σχολεου, εκτιµν την αξαν της βιβλιοθκης
τικο, εκπαιδευτικο.
οµοφνως αποφανεται:
1) Ιδρει κοινοτικν βιβλιοθκην εγκαθισταµνην εις το κτριον το τριθσιου δη-
µοτ. σχολεου Αραχ βης µε π πτην και βιβλιοθηκριον αυτς τον εκστοτε Πρ ε-
δρον της σχολ. εφορεας.
2) Αντγραφα της παροσης να υποβληθ α) εις το Υπουργεον Προεδρας Κυ-
βερνσεως Γεν. ∆)νσιν µελετν οδ ς Ζαλοκστα αριθ. 3 Αθνας, β) Εις Υπουργεον
Παιδεας, γ) Eπιθεωρητν ∆ηµοτ. Σχολεων Ναυπακτας, δ) Νοµρχην Ατ)νας. ε)
Υπουργεον Γεωργας ∆)νσιν Γεωργ. Εφαρµογν. Eγνετο, απεφασσθη και υπο-
γρφεται αυθηµερ ν. O Πρ εδρος Iων. ∆. Κοκουνας, τα µλη Χαρλ. Καλπου-
ζνης, ∆ηµ. Μπρνης, Χρ. Αρχοβας».
Εξ λλου, απ το 1932 λειτοργησε µαθητικ συσστιο µε ντ πιους π ρους και
απ το 1936 µε κρατικος. Το µαθητικ συσστιο ταν αναγκαο για την Αρχοβα,
επειδ πολλ µαθητοδια, παιδι οικογενειν εγκαταστηµνων µια και µιµιση
ρα µακρι απ το σχολεο, πρεπε οπωσδποτε να τρνε το λιτ φαγητ τους το
µεσηµρι στο σχολεο, για να συνεχσουν τα µαθµατα το απ γευµα. Μχρι το 1915
το σχολεο µε µαθητς περπου 130 ταν µονοθσιο. Επειδ µεγλο µρος των οικο- 1945, 25 Μαρτου,θεατρικ παρσταση στο σχολεο
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
IOYNIO™ 2020
1 ∆ Iουστνου φιλοσφ. 3 µ!ρτ., Πρρου, Xαριτ;ς
2 T Nικηφρου, Kων/νου Mηθµνης, Eρ!σµου
3 T Λουκιλλιανο%, Παλης, Iωσ8φ, Παλου
4 Π Mητροφ!νους, M!ρθας 3 Mαρας 2δελφ. Λαζ.,
5 Π ∆ωροθου, M!ρκου, Aπλλωνος, Γοργου
6 Σ † Ψυχοσββατο, Iλαρωνος µον&ς ∆αλµ!των
7 K † ΠENTHKOΣTHΣ. Θεοδτου, Σεβαστιαν&ς
8 ∆ † AΓ. ΠNEYMATOΣ. Kαλλιπης,Nαυκρατου
9 T Kυρλλου Aλεξ., Θκλας µ., 3 Παρθενοµ. )κ Xου
10 T Aλεξ!νδρου, Aντωννης, Θεοφ!νους , Tιµοθου
11 Π Bαρθολοµαου, Bαρν!βα, Παναγας «5Aξιν Eστιν»
12 Π Oνουφρου, Πτρου )ν 5Aθ-ω, Iω!ννου, Συνεσου
13 Σ Aκυλνας, ∆ιοδ;ρου, 5Aννας, Iω!ννου, 10000 µ.
14 K † AΓ. ΠANTΩN. Eλισαου, Mεθοδου, Kυρλλου
15 ∆ 'Iερωνµου, A$γουστνου, Aρχ/ νηστεας
16 T Tχωνος Aµαθο%ντος, M!ρκου, 45 µαρτ.
17 T Iσαρου, Mανου8λ, Σαβλ, Iσµα8λ, 'Yπατου
18 Π Λεοντου AHγνης, 'Yπατου, AHθερου
19 Π Iοδα 2π., Παϊσου, Zωσµου µ!ρτ., Z8νωνος
20 Σ Mεθοδου Πατ!ρων, Nικολ!ου Kαβ!σιλα
21 K † B MATΘ. (Kλ. µαθ.). Tερεντου, Nικ8τα Nισυρου
22 ∆ Z8νωνος 3 Zην, E$σεβου Rεροµ., Bασιλεου 6σ.
23 T Aγριππνης, Aριστοκλους, ∆ηµητρου
24 T † Γεν4σ. Προδρµου, Aθανασου Παρου
25 Π Φεβρωνας, Oρεντου κα 6 2δελφ., ∆ιονυσου
26 Π ∆αβδ το% )ν ΘεσσαλονκQη, Iω!ννου )π. Γοτθας
27 Σ Σαµψ;ν ξενοδχου, Iω!ννας µυροφ.
28 K † Γ MATΘ. (Θ. Προν.). Kρου, Iω!ννου Aναργ.,
29 ∆ † Π4τρου - Παλου τ%ν Πρωτοκορυφαων
30 T † Σναξις 12 Aποστλων, Mιχα8λ κηπουρο%
Η συγχωριαν µας δασκλα Ελπινκη Καλογερογιννη, που για πολλ τη δδαξε στο
σχολεο, γρφει στην «Ιστορα του ∆ηµοτικο Σχολεου Αραχβης Ναυπακτας»18:

[..] η ∆υτικ Ροµελη, ειδικτερον δε η ορειν περιοχ αυτς εις ην ανκει και η Αρχωβα
κατ την εποχν της Τουρκοκρατας υπρξεν απ τα θλιβερτερα θεµατα της Πατρδος
µας εις το ζτηµα του πνευµατικο και κοινωνικο επιπδου. Τοτο εξγεται και απ την
γεωλογικν διπλασιν του εδφους µε τους γενναους βρχους και την παντελ λλειψιν
συγκοινωνας κατ την εποχν εκενην και το γονον του εδφους. Προ παντ ς µως πι-
στοποιεται τοτο απ την περιγραφν του λογου και διδασκλου του της Σχολς Αγρ-
φων, Αιτωλο Ευγενου Ιωαννολη, στις λγει µεταξ των λλων και τα εξς δια την περ
το 1665 κρατοσαν εις την περιοχν αυτν κατσταστασιν .«….’Eν το*ς µρεσι τ+ς Α0τω-
λας, τ+ς 6µ+ς 7θλας πατρδος, και 6π π:σι σχεδν το*ς πριξ 6κεν<η κλµασιν 6ξλιπε πρ
πολλ=ν >δη χρνων ?παν καλν, µεθ’@ A τ=ν πεζ=ν γραµµτων γν=σις, A τροφ τ=ν λο-
γικ=ν ψυχ=ν A δυνµενη σοφζειν ε0ς σωτηραν τον Cνθρωπον και οDτω συνβη τους
6κε*σε πντας 7ναλφαβτους γενσθαι και Cγαν τριβαρβρους, περ δε την Fµολογαν τ+ς
καθ’Aµ:ς 7µωµτου πστεως µηδν τ=ν 7λλοφλων πντες διενηνχασιG σπνιν τι χρ+µα
F Hερες 6κε* F Iπλ=ς γραµµτων εJδησιν KχωνG τοτου χριν πολλ τ=ν παιδων Cνευ τ+ς
µετανοας λουτροL 7π+λθον και τ=ν Hερ=ν 7µθεκτα µυστηρωνG ε0 δε που και Hερες
(καθ’Nπθεσιν) φαν+ που, τραγικν τι τρας 6κε*νος > κωµικν 6κφβητρον»19.
[…] Κατ το 1760-1765 περιδευσε την Ροµελη ο Πτερ Κοσµς ο Αιτωλς …πιθαντα-
τα δε εδδαξε και εις Αρχωβαν και τοτο συµπερανοµεν εκ του γεγοντος τι σµερον
πλεστοι γροντες εις τας συζητσεις των αναφρουν ρητ και προφητεας του…
[…] Το πρ!το σχολεο εις Αρχωβαν το οποον ελειτοργησε ως ιδιωτικν ιδρθη ασφα-
λ!ς µετ την απελευθρωσιν και γρω στα 1840 -1850 κατ τις αφηγσεις των γεροντοτ-
ρων επιζ!ντων ειστι. Ο πρ!τος διδσκαλος του οποου το νοµα διατηρεται εις την µν-
µην των γερντων σµερα εναι ο Ιωννης Ψωµς καταγµενος εκ του ιδου χωρου και
διατελσας διδσκαλος περ το 1850 και ο οποος προσωνοµσθη ∆σκαλος –γιννης.
Απγονοι τοτου υπρχουν σµερον εγκατεστηµνοι εις Μακρυνεαν και Πτρας, ως ο
Χαρλ. ∆ασκαλπουλος, Κων. ∆ασκαλπουλος εγκατεστηµνοι εν Πτρας και Ιωαν. ∆α-
σκαλπουλος, Αθαν. ∆ασκαλπουλος εγκατεστηµνοι εις Μακρυνεαν. Το σχολεον εστε-
γζετο την εποχν εκενην εις διαφρους οικσκους του χωρου, ο δε µισθς του διδ/λου
κατεβλλετο υπ των µαθητ!ν…
[…] Μετ τον διδ/λον Ψωµν  ∆ασκαλογιννην διετλεσε δσκαλος εις το εν λγω χω-
ρον τερος κτοικος ονοµαζµενος Καρδας  Μπουρλισας  Γκαρνοχας στις παρ-
µεινεν µχρι το 1886. Το σχολεον και ττε εστεγζετο εις µικρος οικσκους και εις την εκ-
κλησαν κατ το θρος δε εδδασκον εις το προαλιον υπ τον πλτανον της εκκλησας
στις σ!ζεται µχρι σµερον ακµη. Επ τηςεποχς του διδ/λου Καρδα µαθαν γρµµα-
τα πολλο Αραχωβται εκ των οποων τινς ζουν µχρι σµερον. (Περ των γραµµατικ!ν Η «Ιστορα του ∆ηµοτικο Σχολεου Αραχ!βης Ναυπακτας»
γν!σεων των ως νω διδασκλων ουδες γνωρζει)… απ την δασκλα Ελπινκη Καλογερογιννη.
 ™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
IOY§IO™ 2020
1 T † Kοσµ> - ∆αµιανο Aναργρων, Kωνσταντνου
2 Π Kατ!θ. )σθ&τος Θεοτκου, Iουβεναλου
3 Π 'Yακνθου, Aνατολου, Θεοδτης, Γερασµου
4 Σ Aνδρου Mελωδο%, Λουκας, Mιχα8λ Xωνι!τη
5 K † ∆ MATΘ. (&Eκατοντ.). Aθανασου )ν 5Aθ-ω
6 ∆ Σισ;η, Aρχππου, Φιλ8µονος, Λουκας
7 T † Kυριακ<ς µεγαλ., Θωµ )ν Mαλε-/, E$αγγλου
8 T † Προκοπου µεγαλοµ., Θεοφλου Zιχν/ν
9 Π Παγκρατου, Mητροφ!νους, Mιχα8λ Πακναν
10 Π T/ν 45 µαρτ. Aρµεν., 10000 µ.,
11 Σ † EUφηµας µεγ., Kυρλλου Παρου
12 K † E MATΘ. (∆αιµ. Γεργ.). Παϊσου &Aγιορ.
13 ∆ Σναξις Aρχαγγλλου Γαβρι8λ, Στεφ!νου
14 T Nικοδ8µου 'Aγιορ., Iωσ8φ Θεσ., Πτρου Kρ8της
15 T Kηρκου, Iουλτης, Bλαδιµ8ρου Hσαποστλου
16 Π Aθηνογνους, Φαστου, Θεοφρ!στου
17 Π † Mαρνης µεγαλοµρτυρος, Σπερ!του
18 Σ Παλου, Θε&ς, O$αλεντνης, AHµιλιανο%
19 K † ΠATEPΩN ∆ OIK. ΣYN. Mακρνας, Θεοδ;ρου
20 ∆ † Προφ/του Hλιο το Θεσβτου, Φλαβιανο%
21 T Συµε;ν το% δι! Xριστν σαλο%, Παρθενου 5Aρτης
22 T Mαρας Mαγδαλην&ς, Mαρκλλας Xιοπολ.
23 Π Iεζεκι8λ, Πελαγας T8ν., Φωκ, 5Aννης, Bαλερας
24 Π † Xριστνας µεγ., Θεοφλου, Aθηναγρου
25 Σ † Kοµησις &Aγ. [Aννης, Oλυµπι!δος, E$πραξας
26 K † Z MATΘ. (2 τυφλ%ν). Παρασκευ<ς µεγαλοµ.
27 ∆ † Παντελε/µονος µεγ., Nικοδ8µου, Aνθοσης
28 T Προχρου, Tµωνος, Nικ!νορος, EHρ8νης Xρυσ.
29 T Kαλλινκου, Θεοδτης 3 τκνων, Iω!ννου στρ.
30 Π Σλα, Σιλουανο%, Kρ8σκεντος, Aνδρονκου
31 Π E$δοκµου, Iωσ8φ Aριµαθαας, ∆ηµοκρτου
 Σ'µφωνα µε τις ενδεξεις και µε υπρχοντα αρχεα το σχολεο λειτο'ργησε και πριν απ# την επανσταση του 1821.
Μχρι το 1915 ταν µονοθσιο και εχε περ τους 130 µαθητς,
το 1950 πνω απ# 200 µαθητς, το 1970 περπου 70 και το 2003 κλεισε (=3 µαθητς).

Αναφροντα οι µαθητς που γρφτηκαν στην Α; Τξη τα τη 1904,1905, 1906: Απ# το Β.Π.Σ. (Βιβλο Πιστοποιητικν Σπουδν) βλπουµε
τον αριθµ# των µαθητν για τα τη:

Τα τη 1955- 1961 λειτο'ργησε και νυχτεριν# σχολεο µε τους εξς µαθητς
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
AY°OY™TO™ 2020
1 Σ 7 Mακκαβαων, Σολοµον&ς, Eλεαζ!ρου
2 K † H MATΘ. (Xορτ. 5000). Θεοδ;ρου νεοµ.
3 ∆ Σαλ;µης, Θεοδ;ρας, ∆αλµατου, Θεοκλητο%ς
4 T † Z MATΘ. (2 τυφλ%ν). T/ν )ν Eφσ-ω 7 παδων
5 T E$σιγνου, Nννης, E$γενου AHτωλ.
6 Π † H METAMOPΦΩΣIΣ TOY ΣΩTHPOΣ XPIΣTOY
7 Π Aστερου, Nικ!νορος, Nαρκσσου, Θεοδοσου
8 Σ AHµιλιανο%, Mρωνος Kρ8τ., Tριανταφλλου Zαγ.
9 K † Θ MATΘ. (Περιπ. 'π κυµ.). Mατθα 2π.
10 ∆ Λαυρεντου, Σξτου, 'Iππολτου, 5Hρωνος φιλοσ.
11 T E[πλου, 2ναµν. θαµ. 'Aγ. Σπυρδωνος, N8φωνος
12 T Φωτου, Aνικ8του, Παµφλου, K!στορος
13 Π Mαξµου 6µολ., E$δοκας κα EHρ8νης βασιλισσ/ν
14 Π Mιχαου, Mαρκλλου Rεροµ., Συµε;ν Tραπεζ.
15 Σ † H KOIMHΣIΣ THΣ YΠEPAΓIAΣ ΘEOTOKOY
16 K † I MATΘ. (Σελ. ν4ου). 'Aγου Mανδηλου
17 ∆ Mρωνος, Παλου, Iουλιαν&ς, ∆ηµητρου
18 T † Aνακοµ. λειψνων Aρσενου 'ν Πρ*ω
19 T Aνδρου στρατηλ., Tιµοθου, E$τυχιανο%
20 Π Σαµου8λ προφ., Λουκου µ. βουλευτο%
21 Π Θαδδαου 2ποστ., B!σσης 3 3 τκνων α$τ&ς
22 Σ Aγαθονκου, Aνθοσης, Aρι!δνης βασιλσσης
23 K † IA MATΘ. (Mυρ. Tαλ.). Aπδ. Kοιµ. Θεοτκου
24 ∆ † Kοσµ> το ALτωλο, ∆ιονυσου ALγνης
25 T † Bαρθολοµαου - Tτου, Iω!ννου Kαρπ!θου
26 T Aδριανο% 3 Nαταλας µαρτ., Iω!σαφ 6σου
27 Π Ποιµνος, Φανουρου, Aνθοσης, Aκυλνης
28 Π Mωυσως AHθ., ∆ιοµ8δους, Λαυρεντου
29 Σ † Aποτοµ/ κεφαλ<ς Προδρµου (νηστεα)
30 K † IB MATΘ. (Πλουσου ν4ου). Aλεξ!νδρου
31 ∆ † Kατθεσις &Aγ. Z?νης τ<ς Θεοτκου
Στο σχολεο υπηρτησαν οι παρακτω διδσκαλοι: 1951 - 1952: Β. Γιαννακοπολου απ Πτρα, Eιρνη Γαλνη απ Αιτωλικ .
1952 - 1953: Αθαν. Τραγ µαλλος απ Ξηρ µερο.
1850 - : Ο Iωννης Ψωµς - ∆ασκαλογιννης20. 1954 - 1955: Eλπινκη Καλογερογιννη- Μαρκα Τσρου
1870 - 1873: Ο Αθανσιος Ν. Παπαδηµητρου, Αραχωβτης. 1956 - 1957: Eλπινκη Καλογερογιννη - Ειρνη Μαντα
1873 - 1880: Ο Καρδας  Γκαρνοχος  Μπουρλισας, Αραχωβτης. 1958 - 1959: Πυλιτου Φωτειν.
1880 - 1884: Στφανος Χρηστδης, απ Ευρυτανα. 1954 - 1962: Κστας ∆. Ργας απ Αρχωβα.
1884 - 1887: Γεργ. Παπουτσ πουλος απ Γκλιτσ Ευρυτανας. 1959 - 1963: Πυλιτου Φωτειν.
1887 - 1888: Αρβαντης. 1958 - 1962: Καλλι πη Οικονοµοπολου.
1889 - 1900: Ευθµιος Παρσης απ Αϊ ∆ηµτρη21. 1962 - 1968: ∆ηµτριος Μπρζας απ Αρχωβα.
1890 - 1900: ∆ηµτριος Σκρτας απ Σταµν Μεσολογγου. 1964 - 1965: Φρειδερκη Οικον µου απ Καλβρυτα.
1901 - 1902: Iων. Παπανικαλου απ Νεχρι. 1966 - 1967: Γκ τοβος Χρυσ στοµος, Ηπειρτης - Γκορλης
1902 - 1906: Πτρος Γραβνης απ Κλεπ. απ Πουγγκια Φθιτιδος.
1907 - 1920: Κστας Ν. Τρφτης απ Κυδωνι22. 1967 - 1968: Αικατερνη Παπαγεωργου απ Κρυονρια.
1920 - 1922: Κστας Παπαπτρος απ Αµπελαικιτισσα. 1969 - 1972: Κωστα Γιανν πουλου απ Ναπακτο.
1922 - 1923: Κµων Βλχος απ τν Τερψιθα (Ναυπακτας). 1972 - 1973: Ελνη Αλεξοπολου απ Ναπακτο.
1924 - 1926: ∆ηµ. Γ. Παπαδηµητρου, Aραχοβτης ιερες. 1972 - 1973: Ιωννης Πολ. Κοκουνας απ Αρχωβα.
(Προσωριν ς δσκαλος). 1973 - 1977: Κστας Ντουµγιας απο Yπειρο.
1924 - 1925: Κστας Τουρµοζης απ τ Λεκα. 1978 - 1982: ∆ηµ. Μπαλτζης
1925 - 1945: Γ. Μποσινκος απ Αρχωβα23. 1983 - 1985: Γιννης Καραγιννης απ Αρχωβα.
1927 - 1928: Ευανθα Βασιλρου απ Μυτιλνη. 1986 - 1987: Π. Παπαχρστου
1929 - 193 : Μαρα Σακελλαρου απ Aµαλιδα. 1988 - 1989: Α. Μαστρογιννης
1930 - 1931: Χρστος Μρµηγκας απ τ Νεχρι. 1989 - 1990: Μαγδαλην Τχου
1933 - 1936: Σπυριδολα Σπαγγοπολου απ τ Αιτωλικ . 1990 - 1991: Σταρος Τσεπς
1936 - 1941: Χρυσολα Παπακωνσταντνου απ Περδικ βρυση. 1991 - 1992: Γεργιος Καραπνος
1938 - 1940: ∆ηµ. ∆ασκαλκης απ Αρχωβα24. 1992 - 1993: Γεργιος Μπρεγιννης
1943 - 1944: Κστας Κατσαντνης, απ Αρχωβα. 1993 - 1994: Αντνιος Χαριτκης
1946: Tο σχολεο γνεται τριθσιο 1995 - 1996: Βασιλικ Γιγκα
1944 - 1949: Μαρνος απ Χαλκδα, Γεργιος Μανιτης απ Περστα, 1996 - 1997: Σββας Τστσικας
Ιωννης Τρφτης (γιος του Kων/νου Tρφτη) απ Κυδωνι. 1997 - 1998: Συµεν Γοτλης
1949 - 1950: Νικ λ. Κοντ ς απ Κυπαρισσα και Ελπινκη Καλογερογιννη 1998 - 1999: Αρθορος Ροβολισινος
απ Αρχωβα. 2000 - 2003: Βασλειος ∆ιδασκλου
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
™E¶TEMBPIO™ 2020
1 T † Aρχ/ Iνδκτου, Aσπασας 3 39 µ., Συµε;ν
2 T M!µαντος, Iω!ννου νηστευτο%, 6628 µ. Nικοµηδ.
3 Π Aνθµου, Θεοκτστου, Φοβης, Πολυδ;ρου
4 Π Mωυσως προφ., Bαβλα, 'Eρµινης, Aνθµου
5 Σ Zαχαρου προφ. πατρς το% Προδρµου
6 K † IΓ MATΘ. Aν!µν. θαµ. Aρχαγ. Mιχα8λ.
7 ∆ Σ;ζοντος, E$ψυχου, Λουκ, Aθανασου
8 T † Γεν4σιον Θεοτκου, Aθανασου, Σωφρονου
9 T † Iωακεµ - [Aννης τ%ν Θεοπατρων
10 Π Mηνοδ;ρας, Mητροδ;ρας, Nυµφοδ;ρας
11 Π Θεοδ;ρας )ν B!στ*α, E$φροσνου µαγερου
12 Σ A$τονµου µ!ρτ., ∆ανι8λ το% Θασου
13 K † ΠPO THΣ YΨΩΣEΩΣ. Xρυσ. Σµρνης - τ%ν σν αUτ*%.
14 ∆ † YΨΩΣIΣ TOY TIMIOY ΣTAYPOY (νηστεα)
15 T Nικ8τα, Φιλοθου, Συµε;ν, Bησσαρωνος
16 T † EUφηµας µεγαλοµ., Mελιτιν&ς, Λουντµλας
17 Π † Σοφας, Πστεως, Eλπδος, Aγπης
18 Π E$µενου )π. Γορτνης Kρ8της, Aρι!δνης µ!ρτ.
19 Σ Tροφµου, Σαββατου, ∆ορυµδοντος, Σωσ!ννης
20 K † META THN YΨΩΣIN. EUσταθου µεγαλοµ.
21 ∆ Iων το% προφ8του, Kοδρ!του 2ποστλου
22 T Φωκ Rεροµ., Φωκ κηπουρ., Iσα!κ, Mαρτνου
23 T † Σλληψις Προδρµου, Ξανθππης
24 Π Θκλας Hσαπ., Παν. Mυρτιδιωτσσης
25 Π E$φροσνης 6σας, Παφνουτου 3 546 µαρτ.
26 Σ † Mετστασις Iωννου το EUαγγελιστο
27 K † A ΛOYK. (Θαυµ. \λ.). Kαλλιστρ!του
28 ∆ Bαροχ, Xαρτωνος, Aλκσωνος Πρεβζης
29 T Kυριακο% Kορνθου, Mαλαχου Λνδου
30 T Γρηγορου Rεροµ. φωτιστο% Aρµενας, Γαϊαν&ς
1934: Στο καινοργιο σχολεο ο Γε!ργιος Μποσινκος 1934: Μαθητς του νεκτιστου σχολεου µε τον δσκαλο Γι!ργο Μποσινκο
µε τη δασκλα Χρυσολα Παπακωνσταντνου.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
OKTøBPIO™ 2020
1 Π Aνανου 2π., Pωµανο% Mελωδο%, I. Kουκουζλη
2 Π Kυπριανο%, Iουστνης, Γεωργου νεοµ.
3 Σ † ∆ιονυσου Aρεοπαγτου, Θεαγνους
4 K † B ΛOYK. (Xρ. Kανον.). 'Iεροθου, ∆οµννης
5 ∆ Xαριτνης, E$δοκµου, Iω!ννου Mαυρ.
6 T † Θωµ> Dποστ., Eρητηδος, Mακαρου νεοµ.
7 T Σεργου, B!κχου, Πολυχρονου, Iουλιανο%
8 Π Πελαγας 6σ., Πελαγας παρθ., Σ;ζοντος
9 Π Iακ;βου 2π., Aβρα!µ, Λ;τ, Aνδρονκου
10 Σ E$λαµπου, E$λαµπας 3 200 µαρτ., Θεοφλου
11 K † ∆ ΛOYK. (Σπορ4ως). ΠAT. Z OIK. ΣYN. Φιλππου
12 ∆ Πρβου, Aνδρονκου, Συµε;ν νου Θεολ.
13 T Xρυσ&ς, Aγαθοδ;ρου, Aγαθονκης
14 T Nαζαρου, Γερβασου, Kοσµ Mελωδο%
15 Π Λουκιανο% Rερ., Σαβνου, B!ρσου, E$θυµου
16 Π Λογγνου \κατοντ., Λεοντου 3 τ/ν σν α$τ-/
17 Σ 'Ωση προφ., Aνδρου )ν Kρσει
18 K † Λουκ> το EUαγγελιστο, Mαρνου, Συµε;ν
19 ∆ Iω8λ προφ., O$!ρου µ!ρτ., Kλεοπ!τρας 6σ.
20 T † Γερασµου Kεφαλλην., Aρτεµου µεγ.
21 T Xριστοδολου, Σωκρ!τους, 'Iλαρωνος
22 Π Aβερκου, Aλεξ!νδρου, 'Hρακλεου, Γρηγορου
23 Π † Iακ?βου Aδελφοθ4ου, Iγνατου Kων/πλεως
24 Σ Aρθα µεγαλοµ., Σεβαστιαν&ς µ!ρτ.
25 K † ΣT ΛOYK. (∆αιµ. Γαδ.). Tαβιθς, Mαρκιανο%
26 ∆ † ∆ηµητρου µεγαλοµρτυρος το Mυροβλτου
27 T Nστορος, Πρκλης συζ. Πιλ!του, Λοπου
28 T † &Aγας Σκ4πης, Eθνικ/ &Eορτ/. 4 Kρητ/ν µαρτ.
29 Π Aναστασας Pωµ., Aβραµου, Tιµοθου
30 Π Kλεπα, Aρτεµ, Zηνοβου 3 Zηνοβας
31 Σ Aριστοβολου, O$ρβανο%, Nαρκσσου
 Οι µαθητς το 2002.

Οι µαθητς το 1978.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
NOEMBPIO™ 2020
1 K † E ΛOYK. (Λαζ.). Kοσµ> - ∆αµιανο, Iακ;βου

2 ∆ Aκινδνου, Πηγασου, Eλπιδοφρου, Ωκεανο%

3 T Aνακ. λειψ. Γεωργου Tροπ. 3 Aποστλου νου,

4 T Iωαννικου, Nικ!νδρου, 'Eρµαου, Iω!ν. Bατ!τζη

5 Π Γαλακτωνος 3 Eπιστ8µης µαρτρων, Γρηγορου

6 Π Παλου Kων/πλεως, Λουκ, Παλου, Aγαπου

7 Σ Eν MελιτινQ& 33 µαρτ., Λαζ!ρου, Θεσσαλονκης

8 K † Z ΛOYK. (Iαερου). T%ν Tαξιαρχ%ν Mιχα/λ

9 ∆ † Nεκταρου ALγνης, Θεοκτστης ]σ. 'ν Πρ*ω

10 T Σωσιπ!τρου, Aρσενου, Ωρωνα, Oρστου

11 T † Mην> µεγαλοµ., Bκτωρος, Bικεντου

12 Π Iω!ννου Eλε8µ., Nελου µυροβλ., Mαρτνου

13 Π † Iωννου το Xρυσοστµου, Aνθοσης

14 Σ † Φιλππου Dποστλου, Kωνσταντνου 'Yδραου

15 K † H ΛOYK. (Σαµ.). Γουρα (Dρχ/ νηστεας)

16 ∆ † Mατθαου το EUαγγελιστο

17 T Γρηγορου Nεοκαισαρεας, Γενναδου, Λαζ!ρου

18 T Πλ!τωνος, Aναστασου Παραµ., Pωµανο%

19 Π Oβδιο προφ., Bαρλα!µ, E$φηµας, Σµωνος

20 Π Γρηγορου ∆εκαπολ., Πρκλου Kων/πλεως

21 Σ † TA EIΣO∆IA THΣ YΠEPAΓIAΣ ΘEOTOKOY

22 K † Θ ΛOYK. ([Aφρ. πλ.). Φιλ8µονος, Aρχππου

23 ∆ Aµφιλοχου, Σισινου, Γρηγορου, ∆ιονυσου

24 T Kλ8µεντος P;µης, Πτρου Aλεξανδρεας

25 T † ALκατερνης µεγαλοµ. κα 300 µαρτ.

26 Π Στυλιανο, Nκωνος «Mετανοε^τε», Γεωργου

27 Π Iακ;βου το% Πρσου, Nαθανα8λ 6σ., Θεοδοσου

28 Σ Στεφ!νου, EHρην!ρχου, 15 µαρτ. Tιβεριουπλεως

29 K Παραµνου 3 370 µ., Φαδρου, ∆ιονυσου

30 ∆ † Aνδρ4ου Πρωτοκλ/του, Φρουµεντου AHθ.

 ... απ# ∆ηµοτικ# Σχολεο σε Λαογραφικ# Μουσεο
Σµερα και µετ απ κατλληλες εργασες διαµ ρφωσης των αιθουσν που γι- Στο χρο του Λαογραφικο µουσεου φυλσσονται σκεη οικιακς χρσης, γε-
ναν απ το 1916 -1919 το ∆ηµοτικ Σχολεο µας χει ανακαινισθε για να λειτουργ- ωργικ εργαλεα, κ... <λα τα εκθµατα προρχονται απ δωρες συγχωριανν και
σει στην θση του νας χρος πολιτισµο, το Λαογραφικ Μουσεο Αρχωβας. φλων του συλλ γου. Αρωγ ς και συµπαρασττης στην προσπθεια δηµιουργας
Πρωταρχικο στ χοι ταν να διασωθον τα αντικεµενα απ τη φυσικ φθορ και του λαογραφικο µουσεου εναι η οικογνεια Μποσινκου και ειδικ τερα µε την
εγκατλειψη, καθς και να γνωρσουν οι νες γενις σηµαντικ πργµατα της κα- αξιοποηση κληροδοτµατος της αεµνηστης Αγγελικς Μποσινκου Σµου.
θηµεριν τητας των παλαιοτρων χρ νων, να συνδσουν µε τα µτια της ψυχς τους
το παρελθ ν µε το παρ ν, το χτες µε το σµερα του τ που τους, κατανοντας τη ση-
µασα και την αξα της πλοσιας πολιτιστικς µας κληρονοµις.

Το διθσιο ∆ηµοτικ Σχολεο Αρχοβας, 1950. Μαθητς και διδσκαλοι στ προαλιο του Σχολεου, τον Μιο του 1972.
™Y§§O°O™ APAXøBITøN NAY¶AKTIA™
«O A°IO™ NIKO§AO™»
¢EKEMBPIO™ 2020
1 T Nαοµ πρ., Φιλαρτου, Θεοκλ8του Λακ., Aνανου
2 T † Πορφυρου Kαυσοκ., Aββακοµ, Mυρπης
3 Π Σοφονου προφ., Aγαπου µ!ρτ., Aγγελ&
4 Π † Bαρβρας µεγαλ., Iω!ννου ∆αµασκ.,
5 Σ † Σββα ^γιασµ4νου, ∆ιογνους, Nεκταρου
6 K † I ΛOYK. (Συγκ.). Nικ. Dρχιεπ. Mρων Λυκας
7 ∆ Aµβροσου Mεδιολ!νων, Γερασµου E$β.
8 T Παταπου, Σωσθνη, Kασαρος, Παρθενου
9 T † Σλλ. &Aγ. [Aννης µητρς Θεοτκου, 5Aννης
10 Π Mην, 'Eρµογνους, E$γρ!φου, Θωµ
11 Π Λουκ 3 ∆ανι8λ Στυλιτ/ν, AHµιλιανο%, Bαρσαβ
12 Σ † Σπυρδωνος 'π. Tριµυθοντος, Iω!ν. Zιχν/ν
13 K † IA ΛOYK. (Προπατ.). Λουκας, E$στρατου
14 ∆ Θρσου, Φιλ8µονος, Aπολλωνου, Λευκου
15 T Eλευθερου 3εροµ. - Aνθας, Σωσ!ννας
16 T Aγγαου προφ., Θεοφανο%ς βασ., Mοδστου
17 Π † ∆ιονυσου ALγνης, ∆ανι8λ 3 3 παδων
18 Π Σεβαστιανο%, Zω&ς 3 τ/ν σν α$το^ς
19 Σ Bονιφατου, Aγλαας, 5Aρεως, E$τυχου
20 K † ΠPO THΣ XPIΣTOY ΓENNHΣEΩΣ.Iγνατου
21 ∆ Θεµιστοκλους, Iουλιαν&ς 3 630 µαρτρων
22 T Aναστασας Φαρµακολυτρας, Xρυσογνου
23 T 10 µαρτ. Kρ8της, Nαοµ Rεραπ., N8φωνος 6σου
24 Π E$γενας, Φιλππου, Bασλας, Aχαϊκο%, Aντιχου
25 Π † H ΓENNHΣIΣ TOY ΣΩTHPOΣ XPIΣTOY
26 Σ † Σναξις &Yπεραγας Θεοτκου, E$θυµου Σ!ρδεων
27 K † META THN XPIΣTOY ΓENNHΣIN. Στεφνου
28 ∆ ∆µνας, Σεκονδου, 20000 µ., Σµωνος µυροβλ.
29 T Aναιρεθντων νηπων Sπ 'Hρ;δου
30 T Aνυσας Θεσ/νκης, Φιλεταρου, Λοντος
31 Π Mελ!νης 6σ., Zωτικο% Oρφανοτρ.
 ΠAPAΠOMΠEΣ
1. Απ το βιβλο: Γεργιος Παπαθανασου, «Η αυτοθυσα των δασκλων Ναυπακτας Z ∆ω-
ρδας», κδοση: Παπαχαραλµπειος ∆ηµ σια Κεντρικ Βιβλιοθκη Ναυπκτου, 2008.
2. Ονοµζεται Αλληλοδιδακτικ «δι τι πολλο παδες, υπ την εποπτεαν εν ς διδασκλου,
εδδασκον αλλλους σα ο ες εµνθανεν καλτερον των λλων».
3. Χαρλαµπος ∆. Χαραλαµπ πουλος, «Ιστοριολαογραφικ Ναυπακτας (Γ')», Αθνα 1985,
σ. 9-24.
4. Τρφων Ευαγγελδης, «Η Παιδεα επ Τουρκοκρατας», Αθνα 1936, Τ µος Α', ο. 283-291.
5. Με το ρθρο 23 του ν µου του 1834, δεν οριζ ταν ακριβς ο µισθ ς των δηµοδιδασκλων.
Ως ελχιστο µως ριο εχε για δασκλους γ' τξεως 50 δραχµς, β' τξεως 80 δραχµς και α'
τξεως 90 δραχµς το µνα.
6. µπαγιασ ν (το) - ανδρικ ψθινο σκληρ καπλο, τελευταα λξη της µ δας στην αρχ του
19ου αινα, προερχ µενο απ την Αµερικ και την Ευρπη.
7. Χρστος Κ. Ρππας, -Εκπαιδευτικ της Ναυπακτας (1833-1847)». εκδ. Ε. Ν Α. Μ., Αθνα
1998.
8. Μαρα Μπακαδµα, Τα αρχεα των Ελληνικν Σχολεων Ναυπκτου, Πλατνου και Βετο-
λστας κατ το διστηµα 1829- 1929, περ. ΝΑΥΠΑΚΤΙΑΚΑ ΣΤ' (1992-3), σελ. 597-623.
9. Ο Σωτ. Κωτσ πουλος στο βιβλο του «Η Ναυπακτα απ γεωγραφικς κ.λπ. απ ψεως»
(Αθνα, 1924) αναφρει τι «...η απ του 185S ευεργετικ λειτουργα του Ελληνικο Σχολεου
Πλατνου συντλεσε στε πολλο νοι να σπουδσουν και στο εξωτερικ ».
10. Ο φιλ λογος ∆ηµτριος Αγγ. Αγγελδης ταν σχολρχης και στο Θρµο (1901-04). Αργ -
τερα, στις 5-5-1906 δολοφονθηκε απ µαθητς του στο Αγρνιο.
11. Στο Ηµιγυµνσιο Πλατνου πρτος γυµνασιρχης διετλεσε ο Σπρος Τρπαλης (1930-
34) και στης Τερψιθας ο Κ. Ταµβκης (1929-30).
12. Βενιζλος Σιµιαν πουλος, «Ο παλη ς ο παχτος», Αθνα 1987, σελ. 178.
13. Κ νισκα: Πρωτεουσα ου ∆µου Παρευηνων. Απ' το ως 1868 (ΦΕΚ.3/1869) µχρι το
1908 ανκει στη Ναυπακτα µαζ µε τα χωρι Τερπτσα (∆ιπλτανος) και Αγιος Ιωννης.
14. Μθοδος - πορεα διδασκαλας που εισηγθηκε ο γερµαν ς φιλ σοφος και παιδαγωγ ς
Ιων. ρβαρτος (Herbart Johann, 1776-1841) στις αρχς του Ι9ου αινα.
15. Μπουζκης Σηφης - Τζηκας Χρστος «Η κατρτιση των δασκλων - διδασκαλισσν και
των Νηπιαγωγν στην Ελλδα», Αθνα 1996, τ. Α' σελ. 39.
16. Στη ∆ορβιτ φανεται να λειτουργοσε σχολεο στα πρτα χρ νια της δεκαετας του 1850
που εξυπηρετοσε και τα χωρι Στρνωµα και Ποκοτα. Το 1896 υπηρετοσε ο δσκαλος Μι-
χαλ Πολος απ τον Πλτανο.
17. Ο Αθανσιος Λµπρου Παπαλµπρου απ το Ανθ φυτο (1874-1954), φοτησε στο Υποδι-
δασκαλεο Ναυπκτου το σχολικ τος 1893-1894 και αναγνρισε το πτυχο του στερα απ κν του ργον και εξωσχολικ!ς. Εφτευσεν µε τους µαθητς του κατ. πεκων, !σε να
εξετσεις στο ∆ιδασκαλεο Αθηνν την 1-11-1894.
18. Γρφτηκε στις 20-5-1953 κατ πιν της 313/3-1-1953 σχετικς εγκυκλου του Υπουργεου
Παιδεας.
19. Γιννη Παπακστα: ο Ευγνιος Γιαννολης σε επιστολ του στον επσκοπο ∆ιονσιο Λα-
ρσης περιγρφει µε τα µελαν τερα χρµατα την κατσταση που εχαν περιλθει οι κτοικοι
της Αιτωλας εξ αιτας της λλειψης ιερων, δασκλων και σχολεων στην περιοχ τους. - ΣΑ-
ΘΑΣ, Νεοελληνικ Φιλολογα, σ. 329.
20. Γιννη Παπακστα: Ο δσκαλος Ψωµς ταν ο “γενρχης’’ της οικογνειας Λορου. Ο
Καθηγητς Ιατρικς Κωνσταντνος Ν. Λορος (1863-1957) γρφει σχετικ στο βιβλο του
‘’Περασµνα Χρ νια’’: […]Εκενο πο ξρω π' τον παππο µου εναι τι λη την κινητ και
ακνητη περιουσα του την φκε στο µοναχογυι του Γιννη Λορο, πο, σ µι ξγερσι
τ!ν Τουρκαλβαν!ν της Πρεβζης-κατ τ!ν Ελλνων, σκοτ!θηκε και οι Τουρκαλβανο ρχθη-
καν ν ξεκνουν και τον µοναχογυι του Νικλα Λορο, πο βρισκταν ττε στο χωρι. Ο
συγχωριανο του αντιστθηκαν παλληκαρσια. Βλποντας µως π!ς τσι κι αλλι!ς θα τον
σκτωναν, κατ!ρθωσαν και τον φυγδευσαν. Κ' τσι πρε το δρµο για την Αιτωλοακαρνα-
να κα, περν!ντας απ χωρι σ χωρι σαν φτωχς εργτης µ το ψευδ!νυµο Ψωµς, βρθη-
κε στ Ροµελη κα κατλυσε στο χωρι Αρχωβα της Ναυπακτας, που την εποχ εκενη
δν υπρχαν Τουρκαλβανο […]. Ο ∆σκαλος Γ. Μποσινκος, επιβεβαινοντας τα παραπ-
νω, αναφρει στο βιβλο του ‘’Στ' απ σκια της Αρχωβας’’: […] aνας Ψωµς χρηµτισε κα
δσκαλος στην Αρχωβα, σως ταν ο πρ!τος Λορος πο ρθε στην Αρχωβα.
21. Ελπινκης Καλογερογιννη: «Τοτον αντεκαθστην πολλκις κατ τας µακρς απουσας
του η Θενη και Μσιγγα Λορου εξ Αραχ!βης και εκ της οικογενεας Λορου.»
22. Ελπινκης Καλογερογιννη: «Η εποχ του Κων/νου Τρφτη δναται να ονοµασθ δια
την Αρχωβαν Εποχ Αναγεννσεως. Ειργσθη µε ζλον, επιµλειαν και δραστηριτη-
τα !στε κατρθωσε να περισυλλξη λους τους αγραµµτους νους και να τους εµπνε-
ση την αγπην προς το σχολεον και τα γρµµατα. Μετ την αποφοτησιν των µαθτ!ν
του εκ του ∆ηµοτικο σχολεου παρ!τρυνε τους ευποροτρους  επιµελστερους και
εσυνχιζον οτοι τα σπουδς των εις το σχολαρχεον…»
23. Ελπινκης Καλογερογιννη: «… ο Γε!ργιος. Μποσινκος, πτυχιοχος Ριζαρεου Σχο-
λς επδειξεν µεγλην δραστηριτητα και εσωσχολικν ιδα µως εξωσχολικν. Συνετ-
λεσεν εις την ανγερσιν µεγαλοπρεπος διδακτηρου το τος 1933- 34 και εις τη προαγω-
γν του εις διτξιον. Επρωτοσττησεν εις την δινοιξην αµαξιτς οδο !στε να συνδεθ
το χωρον διb αυτοκιντου µε την Λαµαν, εις την δρυσιν Τηλεφ. και Ταχ. Γραφεου και
λλων κοινωφελ!ν ργων. Ως προς την πνευµατικν ανπτυξιν ειργσθη µετ ζλου
και πολλο µαθητα του γιναν διδσκαλοι, αξιωµατικο και λλοι επιστµονες.»
24. Ελπινκης Καλογερογιννη: «...ο ∆ηµ. ∆ασκαλκης εν συνεργασα µετ της διδ/λσης
Χρυσολας Παπακωνσταντνου ανπτυξε πρωτοβουλα και ως προς κυρως παιδαγωγι-
καλυφθε ο περθεν του χωρου λφος και να σχηµατισθε περφηµον δασλλιον το οπο-
ον δυστυχ!ς κατεστρφη υπ των συµµοριτ!ν και µνον λεψανα σ!ζονται σµερον.»
Αραχωβτικη Ενδυµασα: αυτοπροσωπογραφα της Ευανθας Κασσαβτη - Λορου