Unit 3.

Threshold 2 - Stars Light up (Thresholdcard)

Voordat sterren bestonden was het in het universum vrij koud. Door de zwaartekracht zijn
waterstof- en heliumatomen naar elkaar toe getrokken. Hierdoor werden er gaswolken
gevormd. Omdat deze wolken zo dicht waren, zijn er uiteindelijk sterren uit ontstaan.
Galaxieën (sterrenstelsels) worden gevormd door een groep sterren bij elkaar. Meerdere
galaxieën vormen sterrenstelsels. Sterrenstelsels hebben weer super clusters gevormd.
Hierdoor heeft het universum heel erg veel langlevende energiebronnen.

Ingredients & New complexity Questions

Goldilocks
conditions
➪
Waterstof en helium Sterren Hoe komt het dat

Zwaartekracht Sterrenstelsels vroege astronomen

Kleine Sterrenstelsels dezelfde dingen zo

veranderingen in clusters anders zagen, en
dichtheid wat kan het ons

Temperaturen groter Superclusters vertellen over

dan 10 miljoen voortgang in de
graden Celsius. tegenwoordige tijd?

Infographic levensloop van een ster

Grote sterren
Main Sequence Giant/supergiant Supernova Black hole of
Neutron

De compositie van Grote sterren zijn in De buitenste lagen Bij een zwart gat
de ster is > 98% is staat om zware van waterstof en stort de ster in tot
waterstof en helium. elementen te helium worden ongelofelijk dichte
⅓ van het waterstof produceren zoals uitgestoten samen materie. Zelfs licht
wordt veranderd in ijzer. Dit gebeurt met zwaardere kan door de
helium. door fusie. elementen. zwaartekracht niet
uit deze zwarte
gaten ontsnappen.
Bij een
neutronenster stort
de ster in tot een
dichte massa van
neutronen.
Kleine sterren
Main Red Giant Planetary White Dwarf Black Dwarf
Sequence Nebula

De compositie Uitbreidend De buitenste Deze sters kern Een

is > 98% waterstof in de lagen van gas is normaal hypothetische
waterstof en kern, deze zijn opgebouwd uit restant van een
helium. ⅓ van sterren breiden weggeschoten koolstof en gekoelde witte
de waterstof hun buitenste terwijl de sters zuurstof. Neon, dwerg, het
wordt veranderd lagen en kern zich magnesium en bestaan van het
in helium. kunnen meer samentrekt in helium zijn ook universum is te
dan 100 keer een witte mogelijk. kort om te
hun dwerg. bewijzen dat dit
oorspronkelijke bestaat.
grootte worden.
 Unit 3.1

Threshold 3: New Chemical Elements

Thresholdcard: Overnemen en vertalen
Het is vrij lastig om een element te maken. In het vroege universum was er meer dan
genoeg waterstof en helium, maar er zijn meer complexe elementen nodig. Door de grote
druk en hitte van een ster kwamen er koolstof, zuurstof en ijzer. Om bijvoorbeeld goud, zilver
en kalium te produceren zijn er veel hogere temperaturen nodig. Deze temperaturen kunnen
bijvoorbeeld komen door de dood van een ster of door een supernova.

Ingredients & New complexity Questions

Goldilocks
conditions
➪
Het ouder worden Nieuwe chemische Wat maakt een
en doodgaan van elementen element belangrijk in
sterren van ons dagelijks leven?
waterstof en helium

Ongelofelijk hoge 92 elementen met

temperaturen en unieke
druk eigenschappen die
in miljoenen
manieren kunnen
combineren.
Hierdoor kunnen er
nieuwe chemische
componenten
ontstaan.

Kernfusie

Video: Beluisteren en samenvatten in EIGEN woorden.

Na Threshold 2 had het universum aardig wat sterren, maar het grootste gedeelte van de
ruimte was koud, donker en voor het grootste deel leeg. Op dit moment bestond het
universum maar uit twee soorten materie, namelijk waterstof en helium. Dit zijn beide lichte
gassen. Deze twee gassen kun je niet mengen, waardoor het best saai blijft in het
universum. Het universum heeft meer chemische elementen nodig. Om nieuwe elementen
te maken moet je meer protonen en neutronen samenvoegen. Dit kan alleen gebeuren als je
erg hoge temperaturen hebt. Deze temperaturen zijn alleen te vinden in sterren die ouder
worden of sterren die doodgaan. Dit zijn ook de ingrediënten van deze Threshold. Grote
sterren hebben zoveel massa, dat ze ongelofelijk hoge temperaturen kunnen produceren.
De temperatuur kan nog hoger worden als de ster geen waterstof meer heeft. Als dit gebeurt
stopt de kernfusie in het midden van de ster. Hierdoor ‘’ontploft’’ de ster. Hierbij ontstaan
zulke hoge temperaturen dat uit helium koolstof kan worden. Als een ster geen helium meer
heeft gebeurt hetzelfde weer opnieuw. Een supernova ontstaat als een erg grote ster dood
gaat. Deze explosie is zo groot dat de ster licht geeft als een heel sterrenstelsel. Hierbij komt
dan genoeg warmte vrij om alle elementen van het periodieke systeem te produceren. Al
deze elementen worden in de ruimte geschoten, nu heb je een universum vol met
chemische elementen.

Crash Course Big History: Why Star Stuff Matters.

Ongeveer drie minuten na de big bang zijn de twee lichtste elementen ontstaan, helium en
waterstof. Het universum is te snel afgekoeld om nog meer elementen te produceren. Het
universum was een duistere zee van straling waar licht niet eens uit kon ontsnappen.
Voordat koolstof bestond was er eigenlijk niets. Koolstof ontstond toen de eerste ster werd
gevormd doordat helium en waterstof erg dicht tegen elkaar werden gedrukt. Koolstof was er
dus, dat betekend dat er nu ook sterren in het universum waren.
Koolstof is erg belangrijk op aarde. Het is namelijk een van de essentiële bouwstenen van
organisch leven. Koolstof is een lichte stof die in de vroege jaren van de aarde zich heeft
gecombineerd met zuurstof. Dit is opgestegen en vormde een rode gloed boven de aarde in
de atmosfeer. Koolstof is een stabiel element, hierdoor kan het erg goed moleculaire
verbindingen aangaan. Zonder koolstof zouden 95% van deze verbindingen niet hebben
bestaan. Koolstof is verder nog belangrijk voor het voedsel wat wij eten. Het meeste eten
bestaat namelijk voor 45% uit koolstof. Zonder koolstof hadden wij nu dus honger gehad en
waren we er helemaal niet geweest. Planten hebben koolstof ook nodig.
Omdat koolstof zo flexibel is kan het makkelijk verbinden met zuurstof, waterstof en stikstof.
Ook kan het gebruikt worden om erg lange moleculen met elkaar te verbinden. Dit is handig
als je bedenk hoe complex het leven op aarde is. Uit zulke complexe moleculen zijn de
eerste eencellige levende wezens ontstaan. Steenkool is ontstaan doordat planten werden
bedekt met zand. Onder hoge druk is dan steenkool ontstaan. Hier hebben de eerste
mensen gebruik van gemaakt.
Steenkool heeft voor meerdere dingen gezorgd, het heeft voor de industriële revolutie
gezorgd toen James Watt de stoommachine heeft uitgevonden. De wereld was opeens veel
meer met elkaar verbonden. Steenkool kan ook olie of gas zijn geworden onder hoge druk
en warmte.
Koolstof kan ook onze ondergang worden. Wij zijn namelijk afhankelijk van deze stof, en als
deze stof er niet meer is dan hebben wij een groot probleem. Vele vervoersmiddelen draaien
op olie of gas. Dit zijn weer producten die uit koolstof bestaan. We ‘pompen’ grote
hoeveelheden koolstofdioxide in de lucht, hierdoor wordt de aarde steeds warmer en kunnen
we waarschijnlijk ooit niet meer op deze aarde leven.
 Unit 3.2

Crash course chemistry: The Periodic Table

Dmitri​ ​Mendeleev, is de oorspronkelijke maker van het begin van de periodieke systeem, hij
heeft niet het volledig periodiek systeem gecreëerd, omdat veel elementen toen nog niet
ontdekt waren. Toen hij het periodiek systeem maakte, waren er veel openingen in de tabel,
eerst werd er gedacht door andere wetenschappers dat dat gewoon zo was, maar hij kwam
erachter dat die elementen gewoon nog niet gevonden waren.
De reden dat de periodieke tabel van Mendeleev beter was dan die van andere
wetenschappers, was simpelweg omdat hij er het meest van wist, en realiseerde dat het
periodieke systeem grote gevolgen kon hebben.

Bestudeer samen met buurman buurvrouw de artikelen over.

​1. Dmitri Mendeleev
Hij heeft het periodieke systeem ontwikkeld, niet volledig, want in zijn tijd waren nog
niet alle elementen die er nu instaan ontdekt.
(Door de crash course te kijken begrijpen we genoeg van Dmitri Mendeleev, en hoeven wij
dit artikel niet te lezen).

​ ​2. Marie Curie

In 1897 begon Marie Curie met experimenten. Deze experimenten zouden de
voorlopers van de wetenschap rondom de radioactiviteit zijn. Ook heeft het de medische
wereld verandert en wat we weten over de structuur van een atoom is toegenomen.
(Veel meer valt hier niet over te vertellen. Alles zullen wij toch niet op de toets kunnen
schrijven).

Unit 3.3

Crash Course Astronomy: Stars

Sterren kunnen in verschillende categorieën worden ingedeeld als je gebruikt maakt van het
spectrum.
Sterren zijn hete, dichte ballen uit gas. Zij geven een constant spectrum af, oftewel, ze
zenden licht uit op verschillende golflengtes. Sterren hebben ook atmosferen. Het gas
hieronder absorbeert licht in bepaalde golflengtes. De golflengtes hangen van het element af
in de ster. Het resultaat is dat het spectrum van een ster gaten heeft. Donkere stukken waar
verschillende elementen verschillende kleuren absorberen. Vroeger werden sterren
gecategoriseerd op basis van hun waterstofgehalte. Door de spectrograaf Annie Jump
Cannon is er een nieuw systeem gemaakt. Zij heeft sommige van de oude classificaties
samengevat of weggelaten. Deze heeft ze dan opnieuw gesorteerd aan de hand van sterke
en uitzien van de ster.
Samen met de afstand van de sterren heb je erg veel informatie over de ster zelf. Zoals over
de helderheid/lichtsterkte, grootte en temperatuur. Met de afstand en helderheid van een
ster kun je de energie berekenen die de ster afgeeft. Als twee sterren dezelfde grootte
hebben, maar de ene is heter dan de andere, dan zal de hetere helderder zijn.
Ejnar Hertzsprung en Henry Norris Russell hebben de
lichtsterkte van de sterren tegen te temperatuur van de meeste
sterren uitgezet. Dit wordt het HR-diagram genoemd. Dit is het
belangrijkste diagram in de astronomie. In dit diagram zijn de
heldere sterren bijna helemaal boven, de wat zwakkere
lichtgevende sterren zijn bijna beneden. Hete blauwe sterren zijn
te vinden aan de linkerkant, de koele rode sterren zijn te zien
aan de rechterkant. De meeste sterren blijven op de
zogenoemde ‘’main sequence’’. Dit is de dikke lijn in het midden
van het diagram. Hier verblijven ze de meeste tijd van hun leven.

Unit 3.4
Crash Course Astronomy: The Sun
De zon is een ster, die aangedreven wordt door kernfusie in zijn kern. Heet plasma beweegt
in de zon, en creëert een magnetisch veld, die kan veranderen in een sunspot (zonnevlek),
solar flares (zonnevlammen) en coronal mass ejections (coronale massa-uitstoot). Deze
evenementen kunnen voor poollicht, stroomuitval en schade aan satellieten zorgen op
aarde.
Onze zon staat in de top 10% van de grootste sterren in het universum, in ons sterrenstelsel
is de zon het dominantste object: het is helderder, groter en heeft meer invloed dan alle
andere sterren.
Doordat er in de zon een heel erg hoge druk en temperatuur is wordt waterstof volledig
geïoniseerd. Dit betekent dat de elektronen in de atomen ontdaan worden van protonen.
Doordat al deze protonen los zitten worden ze door de reusachtige druk samen gefuseerd.
Door deze gebeurtenis ontstaat helium, en door middel van helium ontstaat energie in de
zon. Door convectiestromen wordt warmte verplaatst in de zon, het gaat naar het
oppervlakte waar het afkoelt en zinkt dan weer naar binnen, waar het weer opwarmt en
opnieuw gebeurt. De corona is een soort atmosfeer van de zon, dit gedeelte is een stuk
warmer dan de rest van de zon.