Louis Lewandowski - Eighteen Liturgical Psalms - Hungarian Radio C... https://www.opusklassiek.nl/cd-recensies/cd-aw/lewandowski01.

htm

CD-recensie

© Aart van der Wal, februari 2020

Louis Lewandowski - Eighteen

Liturgical Psalms

Rózsa Kiss (sopraan), Lúcia

Megyesi Schwartz (mezzo),
Viola Thurnay (alt), Gábor Pivarcsi
(tenor), Szabolcs Hámori (bas),
Márton Levente Horváth (orgel),
Hongaars Radiokoor o.l.v.
Andor Izsák
DG 00289 483 7724 • 72' •
Opname: juni 2019, Studio 6,
Boedapest (H)

Louis (Lazarus) Lewandowski (1821-1894) was een Duitse componist

en dirigent met joodse wortels. Hij is vooral bekend geworden door
zijn inzet voor een nieuwe liturgie ten behoeve van de joodse
synagoge, waarin centraal een mengsel van westerse klassieke
muziek en traditionele joodse gezangen, met daarnaast een
belangrijke plaats voor het orgel. Ook dat laatste was bijzonder, want
in de synagoge was het orgel verre vanzelfsprekend. De eerste keer
dat orgelmuziek weer in de joodse eredienst werd toegelaten was in
1810, in Seesen vlakbij Hannover. Het moet ook van de plaatselijk
geestelijk leider, Israel Jacobson (1768-1828), de nodige moed
hebben gevergd om een dergelijke stap te zetten. Dat bleek al kort

1 van 3 28-2-2020 15:57

Louis Lewandowski - Eighteen Liturgical Psalms - Hungarian Radio C... https://www.opusklassiek.nl/cd-recensies/cd-aw/lewandowski01.htm

daarna, toen er een ware proteststorm vanuit de joodse gemeenschap

in heel Duitsland opstak. Op het eerste gezicht misschien best
vreemd, want in de Talmoed wordt wel degelijk melding gemaakt van
het orgel als een van de instrumenten, aangeduid met 'magrepha',
zoals die werden gebruikt tijdens de erediensten in de Tempel van
Jeruzalem. De kentering kwam in 70 na Chr., nadat de Romeinen de
tempel hadden leeggeplunderd en de dan nog sterk florerende joodse
cultuur en alles wat ermee samenhing om zeep hadden geholpen, en
de joodse gemeenschap het besluit nam dat ingevolge de diaspora de
religieuze diensten zoals die in de Tempel werden gehouden, ook
elders niet opnieuw meer tot leven te wekken. Met als gevolg dat niet
alleen het orgel maar de instrumentale muziek überhaupt wereldwijd
uit de synagogen werd verbannen. Vandaar de als het 'orgeldispuut'
bekend staande 'cultuurschok' na die eigengereide introductie van het
orgel in Seesen.

Maar hoe provocerend die daad ook geweest moge zijn, toch is het
daar niet bij gebleven. Er kwam zelfs een positief vervolg dankzij de
opkomst van het liberale jodendom, waardoor er in de synagogen
weer ruimte kwam voor de vocale en instrumentale muziek. Joodse
componisten gingen de gebeden in de synagoge van muziek
voorzien, het verder aan de plaatselijke geloofsgemeenschap
overlatende of er wel of geen orgel aan te pas mocht komen. Dat gold
eveneens voor Lewandowski, die dat in zijn partituren altijd aangaf:
met of zonder begeleiding van het orgel.

Een ander belangrijk aspect, samenhangend met een eeuwenlange

traditie, betrof het wel of niet optreden van een gemengd koor in de
synagoge. Dat had alles te maken met de regel dat mannen en
vrouwen apart aan het gebed deelnamen en dat die scheiding in geen
geval mocht worden geschonden. Het moet zeker voor een orthodoxe
jood onverteerbaar zijn geweest: een gemengd koor dat optrad tijdens
de liturgische dienst. Het lijkt geen overdreven vaststelling dat dit
vandaag de dag nog zo zijn als daar in Seesen als wegbereider niet
de moedige Israel Jacobson was geweest.

Maar het was een niet minder regelrechte provocatie om niet alleen
18 liturgische psalmen voor solisten, vierstemmig gemengd koor en
orgel te componeren maar die ook, zoals Lewandowski deed, op te
dragen aan 'Zijne Majesteit Koning Ludwig II van Beieren in het
diepste respect'. En dan heb ik het nog niet over het feit dat, althans

2 van 3 28-2-2020 15:57

Louis Lewandowski - Eighteen Liturgical Psalms - Hungarian Radio C... https://www.opusklassiek.nl/cd-recensies/cd-aw/lewandowski01.htm

oorspronkelijke taal, het Hebreeuws, maar in de Duitse vertaling van

de hand van Leopold Zunz (1794-1886), de geleerrde historicus die
een uitgebreide studie over het jodendom in gang had gezet. Dat de
psalmen van David al sinds de Oudheid een fundamenteel onderdeel
vormden van zowel de joodse als christelijke geloofsleer deed
daaraan uiteraard niet af.

Natuurlijk is dit geen hemelbestormende muziek. Immers, zij is

bedoeld als muzikale ondersteuning van de religieuze dienst. Niets
meer, niets minder. Het progressieve karakter ervan moet vooral
worden gezocht in de daad van het componeren zelf. Wel is het
muziek die merendeels binnen het bereik van amateurkoren ligt, al zal
dit minder gelden voor de solistische bijdragen (hoewel Lewandowski
ook met dit aspect binnen de kaders van de joodse eredienst heeft
rekening gehouden). Het Hongaars Radiokoor en de vijf solisten
hebben met deze 18 psalmen (die desgewenst ook afzonderlijk
kunnen worden uitgevoerd) uiteraard geen enkele moeite (al zijn
intonatie en balans soms niet perfect, zoals in Psalm 65, 'Dir gebühret
Lobgesang, Gott in Zion) en dirigent Andor Izsák laat horen dat hij
deze partituur tot in de puntjes beheerst. Zeer geslaagd is ook de
bijdrage van het orgel. Het ietwat vette vibrato van sommige solisten
(mezzo en alt) is een kwestie van smaak. In Centraal-Europa
overigens niet ongebruikelijk.

index

Home - Actueel - Audio - Muziek - Video - Boeken - Links

3 van 3 28-2-2020 15:57