ΜΕΦ 230 με ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ - ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΥΛΗΣ (εκτός από την μετάφραση)

Η εκκλησιαστική ιστορία ξεκινά μετά τον 7ο αιώνα, ειδικά με τις

εικονομαχίες, που θεμελιώνεται το χριστιανικό δόγμα. Συσχέτισαν την έλευση του
Χριστού με την έλευση του αυτοκράτορα Αυγούστου, γιατί τότε επιτεύχθηκε η
οικουμενικότητα Ευαγγελίου και ρωμαϊκού κράτους.
Ο 1ος που έγραψε εκκλησιαστική ιστορία ήταν ο Μέγας Ευσέβιος,
επίσκοπος Καισαρείας. Ουσιαστικά ο πρώτος ήταν ο Άριος, όμως κηρύχτηκε
αιρετικός.
Ενώ η κλασική φιλολογία αρχίζει να γράφεται από τον 6ο αιώνα και μετά.
Είναι σημαντικός αιώνας, γιατί τότε ξεκινά η βυζαντινή φιλολογία!!!

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ 11ου και 12ου αιώνα

– Ψελλός,
– Ατταλειάτης,
– Βρυέννιος,
– Αννα Κομνηνή,
– Κίνναμος,
– Ευστάθιος Θεσσαλονίκης,
– Νικήτας Χωνιάτης.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΟΙ 11ου και 12ου αιώνα

– Σκυλίτζης,
– Κεδρηνός,
– Ζωναράς,
– Μανασσής,
– Γλυκάς.
Πρώιμους βυζαντινούς χρόνους ονομάζουμε τον 4ο με αρχές 5ου αιώνα. Από τον
7ο αιώνα έχουμε μία σιγή, είναι οι σκοτεινοί αιώνες. Η περίοδος αυτή καλύφθηκε

1
από λαϊκούς ανθρώπους, κυρίως μοναχούς, πχ Μαλάλα, τον Θεοφάνη, τον
Ομολογητή. Κάποιοι γράφουν τοπική ιστορία όπως ο Καμενιάτης και ο Ευστάθιος
Θεσσαλονίκης για τις αλώσεις της Θεσσαλονίκης.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣ – ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

Οι χρονογράφοι γράφουν σε απλή γλώσσα και αναφέρονται σε καθορισμένο τμήμα
της βυζαντινής ιστορίας, από κτήσεως κόσμου (5508) έως ότου ζει ο κάθε
χρονογράφος. Οι χρονογράφοι επιμένουν στα όνειρα και στα σύμβολα, γιατί
αρέσουν στον απλό κόσμο. Ως την εποχή του Krumbacher λέγονταν “μοναχικά
χρονικά”, γιατί οι συγγραφείς έγραφαν για μοναχούς και λαϊκούς χαμηλού
μορφωτικού επιπέδου.
Οι ιστοριογράφοι ανήκουν σε ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Είναι συνήθως
αξιωματούχοι, γιατί έχουν πρόσβαση στο παλάτι και στις βιβλιοθήκες από όπου
αντλούν το υλικό τους. Γράφουν σε λόγια γλώσσα που θυμίζει την “κοινή” της
Καινής Διαθήκης.

Εκτός από ιστοριογράφους και χρονογράφους την ίδια εποχή έχουμε και
ποιητές οι οποίοι γράφουν:
1) Ιστορική επική ποίηση (κυρίως εγκώμια με ιστορικό πυρήνα) όπως ο Κων/νος

Μανασσής, ο Θεόδωρος Πρόδρομος,, η Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα, ο Γεωρ.

Πισίδης κ.α.
2) Διδακτική επική ποίηση που γράφουν οι Μιχ. Ψελλός, Μανουήλ Φιλής, Ιωαν.

Τζέτσης κ.α.
3) Μυθιστορήματα. Έχουμε 4 μυθιστορήματα του 12ου αιώνα των Θεόδ.

Πρόδρομου, Κων/νου Μανασσή, Νικήτα Ευγενιανού και Ευστάθιου

Μακρεμβολίτη.
4) Λυρική ποίηση (δεν έχει καμία σχέση με την αρχαία ελληνική ποίηση, είναι

κάτι σαν συζήτηση με τον εαυτό του με θέματα πχ μετάνοια, ματαιότητα

ζωής, θάνατο, παραμονή σε φυλακή κ.α.). Έγραψαν οι Γρηγ. Ναζιανζηνός,

2
 Γεωργ. Πισίδης, Ιωαν. Γεωμέτρης, Θεοδ. Στουδίτης, Μανουήλ Φιλής, Γεωργ
Παχυμέρης, Γεωργ. Ακροπολίτης κ.α.
5) Επιγράμματα, που αρχικά γράφονταν ως επιτύμβιες επιγραφές, αλλά

αργότερα και σε διάφορα αντικείμενα με συντομία και απλότητα σε

ελεγειακό δίστιχο. Κορυφαία επιγράμματα από τον Γρηγ. Ναζιανζινό με 250
επιγράμματα στην Παλατινή Ανθολογία. Επίσης από τον Προκόπιο, τον
Αγαθία, τον Στουδίτη, Γεωμέτρη, Μαυρόπους κ.α.

11ο και 2ο αιώνα γίνονται πνευματικές ζυμώσεις!!

Μοτίβα που κυριαρχούν:
– Έχουμε τη στροφή στην ατομικότητα του συγγραφέα (νέο μοτίβο). Ο
συγγραφέας γράφει με βάση το λογοτεχνικό του προφίλ. Μέσα από τα
κείμενα προβάλλονται αριστοκρατικά ιδεώδη, στρατιωτικές αρετές, γίνεται
λόγος για την ευγενική καταγωγή.
– τονίζουν την πολεμική ανδρεία (ισχυρό μοτίβο),
– αττικίζουσα γλώσσα,
– αναφορά στη θεία πρόνοια,
– στάση των συγγραφέων απέναντι στην εξουσία.
11ο αιώνα η Μακεδονική δυναστεία με τον Βασίλειο Β΄ Βουλγαροκτόνο και με τους
απογόνους του. Η βυζαντινή αυτοκρατορία εναλλάσσει στον θρόνο βασιλείς
ανάξιους και η αυτοκρατορία καταρρέει, χάνει εδάφη.
Τότε εμφανίζεται και η πολιτική αριστοκρατία, π.χ. φοροεισπράκτορες, δικαστές
κλπ. Είναι μορφωμένοι άνθρωποι της υψηλής τάξης. Γίνονται φεουδάρχες και
αφανίζονται οι μικροκαλλιεργητές.
12ο αιώνα έρχονται οι Βενετοί με πρόσχημα τις Σταυροφορίες. Γίνονται αλλαγές
στη διοίκηση, στο στρατό, στην οικονομία. Στους φεουδάρχες στηρίζεται το
κομνήνειο πολιτικό σύστημα.

ΡΗΤΟΡΙΚΗ
3
 Η ρητορική στο Βυζάντιο ανήκει στα κυριότερα είδη λόγου. Γεννήθηκε τον 6ο
με 5ο αι. π.Χ. Πρότυπο οι σοφιστές. Ο Γοργίας επινόησε τα διάφορα σχήματα
λόγου. Κατά τον Αριστοτέλη έχουμε 3 είδη λόγου: συμβουλευτικό, δικανικό και
επιδεικτικό (πανηγυρικό).
Ο Ερμαγόρας τον 2ο αι. πΧ. εισάγει τη Θεωρία των στάσεων. Πριν τον
Ερμαγόρα ήταν η Ηγησίας, που εισήγαγε τον Ασιανισμό (από την καταγωγή του από
την Μ. Ασία πήρε το όνομα).
Ο Ασιανισμός ήταν ρεύμα της ρητορικής με ρυθμική εκφορά λόγου, πλήθος
εικόνων και μεταφορών κλπ. Είχε ύφος μπαρόκ, δηλαδή ήταν φορτωμένος ο λόγος
του. Ως αντίδραση εμφανίστηκε ο αττικισμός, που ήταν πιο λιτός ο λόγος του με
μίμηση των αρχαίων. Το θετικό ήταν ότι έτσι σώθηκε όλη η κλασική παράδοση,
αφού την συντήρησαν οι βυζαντινοί, αλλιώς η ελληνική γλώσσα θα είχε ένα μεγάλο
κενό. Το αρνητικό ήταν ότι έφεραν μία διγλωσσία και δημιουργήθηκαν προβλήματα
νεοελληνικής – αρχαίας γλώσσας.

Ποια η λειτουργία της βυζαντινής ρητορικής? Έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην

εξάπλωση του χριστιανισμού και εισήλθε και στην εκπαίδευση. Ήταν μία μορφή
τέχνης με διδακτικό χαρακτήρα.

Οι βυζαντινοί ρήτορες είχαν ιδιοτυπίες στο λόγο τους: απέφευγαν κύρια

ονόματα, χρονολογήσεις, τοποθεσίες, πρόσωπα.
Για να γίνουν όλα αυτά έπρεπε να ακούσει, να μάθει, να εκπαιδευτεί. Αυτές οι
ασκήσεις λέγονται Προγυμνάσματα!!

ΕΡΜΟΓΕΝΙΟ CORPUS
Ο Ερμογένης από την Ταρσό (2ος – 3ος αι.) συνόψισε την Τέχνη του σε ένα
συνολικό ρητορικό διδακτικό υλικό, σε ένα δηλαδή corpus. Έγραψε:
1) Προγυμνάσματα,
2) Περί στάσεων (διδασκαλία της απόδειξης),

4
3) Περί ευρέσεως (διήγηση),
4) Περί ιδεών (για τις μορφές του λόγου),
5) Περί μεθόδου δεινότητας (η διαμόρφωση των σκέψεων σε λόγους που
εκφωνούνται).

ΠΡΟΓΥΜΝΑΣΜΑΤΑ
1) Μύθοι (με πρωταγωνιστή τον άνθρωπο ή ζώα, με ηθικά διδάγματα και
αλληγορίες),
2) Διήγημα (μικρή διήγηση. Διαφορά με διήγηση: το διήγημα περιγράφει
μεμονωμένο γεγονός, ενώ η διήγηση είναι σύνθετη διήγηση πράξεων. Ο
Ερμογένης λέει ότι έχουμε 4 είδη διηγήματος, μυθικό, δραματικό, ιστορικό
και πολιτικό),
3) Χρεία (από το χρήμα χρω). Γράφεται ένας σύντομος λόγος για έναν επωφελή

σκοπό και έχει 8 παραγράφους. Στην αρχή ένα εγκώμιο, μετά παράφραση του
θέματος, δικαιολόγηση, παραβολή, υπόδειγμα και τέλος -πριν τον επίλογο-
παραθέματα αρχαίων συγγραφέων),
4) Γνώμη (περιέχει παρότρυνση ή προειδοποίηση),

5) Ανασκευή/κατασκευή (γράφεται ένα θέμα με σκοπό την αναίρεση ή την

θεμελίωσή του),
6) Εγκώμιο/ψόγος (πανηγυρικός λόγος/κατηγορία),

7) Σύγκριση (σύντομο κείμενο με σύγκριση προσώπων, πόλεων, οικογενειών

κλπ),
8) Εκφράσεις/περιγραφές (περισπούδαστες εκφράσεις για πόλεις, ζώα,
αγιότητες, αρετές κλπ),
9) Ηθοποιίες (σύμφωνα με τον Ερμογένη είναι η μίμηση του χαρακτήρα ενός

ανθρώπου και οι ομάδες είναι 3: ηθική, παθητική και μικτή. Ήταν σπουδαία
άσκηση. Πριν την αποφοίτηση οι φοιτητές έγραφαν ένα έργο. Ηθοποιία
έγραψαν οι Αφθόνιος, Προκόπιος, Ιωάννης Γεωμέτρης, Μιχαήλ Ψελλός,
Νικηφ. Βασιλάκης, Γεώργιος Παχυμέρης κλπ),

5
 10) Θέσις (εξέταση ενός επιστημονικού θέματος),

11) Νόμου εισφορά (κρίση πρότασης νόμου),

Τα Προγυμνάσματα, η μέθοδος δεινότητας και περί στάσεων είναι οι μέθοδοι που

χρησιμοποίησαν περισσότερο οι Βυζαντινοί.

ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ (6ο αιώνα), ιστορικός.

Γεννήθηκε το 500 στην Καισάρεια της Παλαιστίνης. Ήταν μεγάλη προσωπικότητα.
Μιμείται τους αρχαίους συγγραφείς (Ξενοφών, Θουκυδίδη). Ήταν οπαδός της
μοναρχίας και μισούσε το αυτοκρατορικό ζεύγος Ιουστινιανό – Θεοδώρα.
Χαρακτηρίστηκε αγνωτικιστής και μοιρολάτρης.
Γράφει για τον μεγάλο λοιμό (πανώλη) του 542 ως αυτόπτης μάρτυρας με
ζωντάνια και επαρκείς ιατρικές γνώσεις.
Έγραψε επίσης:
1) “Υπέρ των πολέμων λόγους” (το κύριο έργο του, ήρωας της πολεμικής
ιστορίας είναι ο Βελισάριος).
2) “Περί κτισμάτων” (εγκώμιο, γράφτηκε κατά παραγγελία Ιουστινιανού, υμνεί
την οικοδομική δραστηριότητα του),
3) “Ανέκδοτα” (όπως τα αποκαλεί η Σούδα).

ΑΓΑΘΙΑΣ ιστορικός, 6ο αιώνα.

Συνέχισε το ιστορικό έργο του Προκόπιου “Υπέρ των πολέμων”. Έγραψε
επίσης τις “Ιστορίες” σε 5 βιβλία με γεγονότα από το 552 έως το 559. Δεν υπήρξε
αυτόπτης μάρτυρας, αντίθετα από τον Προκόπιο.
Είναι ο 1ος ιστορικός που αποκαλύπτει στο έργο του την προσωπική του ζωή
και τις δυσκολίες. Χάραξε αφιερωματικούς στίχους κάτω από μία εικόνα του
αρχάγγελου Μιχαήλ.
Αδυναμία του ήταν τα επιγράμματα. Στην Παλατινή Ανθολογία έχουν σωθεί

6
πάνω από 100 επιγράμματα του Αγαθία. Έγραψε επίσης ποιήματα σε ηρωικό
μέτρο. Το πρώτο του σημαντικό έργο είναι οι “Δαφνιακοί” με ερωτικούς μύθους και
ο “Κύκλος νέων επιγραμμάτων”.

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ, 8ο αιώνα χρονογράφος.

Η χρονογραφία του είναι η κυριότερη πηγή για γεγονότα των σκοτεινών
αιώνων (7ο και 8ο). Η χρονογραφία του περιλαμβάνει τα 528 χρόνια από τον
Διοκλητιανό ως την άνοδο στο θρόνο του Λέοντα Ε΄ . Χρησιμοποίησε πολυάριθμες
πηγές για την συγγραφή και μία γλώσσα ποιοτικά ανώτερη της καθομιλουμένης.
Ονομάστηκε από την ορθόδοξη εκκλησία ομολογητής και τιμάται ως άγιος.

ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ, ιστορικός 11ο αιώνα.

Εξιστορεί την ίδια χρονική περίοδο με τον Ατταλειάτη. Όμως ο Ψελλός βλέπει
από πολιτική άποψη, ενώ ο Ατταλειάτης από την στρατιωτική. Επίσης άλλους
σκοπούς εξυπηρετεί ο Ψελλός (πολιτικές σκοπιμότητες), άλλους ο Ατταλειάτης.
Πολύ σπουδασμένος, έφτασε στο κορυφαίο αξίωμα “Ύπατος των
φιλοσόφων”. Δίδασκε φυσική, μαθηματικά, φιλοσοφία, μεταφυσική και θεολογία.
Παρέμεινε ισχυρός κατά τη διάρκεια βασιλείας 10 αυτοκρατόρων. Κι αυτό γιατί
όπως καταλαβαίνουμε από τη “Χρονογραφία” (που είναι ιστορικό έργο, όχι
χρονογραφία και γράφει για γεγονότα από το 976 ως το 1078), άλλαζε επιδέξια και
εγκαίρως παράταξη. Είχε στο πλευρό του σπουδαίους ανθρώπους όπως τον Ιωάννη
Μαυρόποδα, που δίδασκε ρητορική και τον Ιωάννη Ξιφιλίνο, που δίδασκε νομικά.
Έγραψε επίσης τα απομνημονεύματά του, ιστορικές βιογραφίες
αυτοκρατόρων κλπ.
Η ζωή του άλλαξε όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Κων/νος Μονομάχος, που τον
ανέβασε σε υψηλά αξιώματα και του έδωσε δωρεές που του έδιναν εισοδήματα.
Στο έργο του φαίνεται η αντιπάθειά του προς τον Ρωμανό Διογένη.
Κεντρικό πρόσωπο στο έργο του είναι ο Κων/νος Μονομάχος και τελευταίο στην
αφήγησή του ο Νικηφόρος Βοτανειάτης.

7
ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΚΥΛΙΤΖΗΣ, χρονογράφος 12ο αιώνα.
Κατείχε υψηλά αξιώματα και είχε νομική παιδεία.
Το έργο του “Σύνοψις ιστοριών” καλύπτει διάστημα από το 811 – 1057.
γράφει με απλοϊκό τρόπο και παρουσιάζει τα γεγονότα φιλομακεδονικά. Βασίστηκε
σε πολλές πηγές. Το έργο του χρησιμοποίησαν πολλοί μεταγενέστεροι συγγραφείς,
όπως ο Ιωαν. Ζωναράς, Κων/νος Μανασσής κ.α.

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ, ιστορικός 12ο αιώνα.

Ήταν σύζυγος της Άννας Κομνηνή, κόρης του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄.
Στο έργο του περιλαμβάνει μόνο μία 10ετία. Ο πεθερός του του απένειμε τον τίτλο
του “Πανυπερσεβάστου”.
Το έργο του Βρυέννιου “Ύλη ιστορίας” είναι η ιστορία των Κομνηνών και
άλλων επιφανών οικογενειών, όπως Δουκών και Βρυεννίων σε μορφή
απομνημονευμάτων. Η γλώσσα και το ύφος είναι απλά, όμως φαίνεται η ρητορική
του παιδεία.
Η Αννα Κομνηνή στον πρόλογο της “Αλεξιάδας” μας πληροφορεί ότι ο
Βρυέννιος έγραψε και άλλα έργα, εκτός από την “Ύλη ιστορίας. Αν αληθεύει αυτό,
είναι λυπηρό, γιατί έχουν χαθεί.

ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ, ιστορικός 12ο αιώνα.

Η μεγαλύτερη κόρη του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ και της Ειρήνης Δούκαινας.
Έγραψε την “Αλεξιάδα” , όπου γράφει για την ζωή της. Περίφημη η περιγραφή της
σκηνής του θανάτου του Αλέξιου, με την οποία κλείνει την “Αλεξιάδα” και είναι
εγκώμιο στον ιδρυτή της δυναστείας των Κομνηνών σε μορφή απομνημονευμάτων
σε αττικίζουσα και καθαρεύουσα γλώσσα. Δεν έγραψε αντικειμενικά. Μέσα από το
έργο της φαίνεται η εξαιρετική της μόρφωση και παιδεία.
Πηγές της “Αλεξιάδας” υπήρξαν ο Ψελλός, ο Ατταλειάτης, ο Σκυλίτζης και
φυσικά ο Βρυέννιος.

8
ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΩΝΑΡΑΣ χρονογράφος 12ο αιώνα.
Μεταξύ των χρονογράφων ιδιαίτερη θέση κατέχει ο Ι. Ζωναράς. Είναι ο
σημαντικότερος σχολιαστής κανόνων των Αποστόλων, των Συνόδων και των
πατέρων της εκκλησίας. Η συγγραφική του δραστηριότητα επεκτάθηκε και στην
αγιολογία και στον σχολιασμό εκκλησιαστικής ποίησης.
Έγραψε την “Επιτομή ιστοριών” από κτήσεως κόσμου (5508) έως το 1118,
δηλαδή ως την άνοδο στο θρόνο του Ιωάννη Β΄ Κομνηνού.
Πηγή του για την προχριστιανική εποχή είναι κυρίως η Παλαιά Διαθήκη. Για
την ρωμαϊκή ιστορία άντλησε πληροφορίες από τον Δίωνα Κάσσιο και τους Βίους
του Πλουτάρχου, ενώ για την πρώιμη και μέση βυζαντινή εποχή από γνωστές
χρονογραφίες. Δίνει μεγάλο βάρος στην ορθοδοξία, στην εκκλησιαστική ιστορία,
αλλά και στις φυσικές καταστροφές και στα ουράνια φαινόμενα. Ήταν αγαπητό
έργο και μεταφράστηκε σε αρκετές γλώσσες.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΝΑΣΣΗΣ, χρονογράφος 12ο αιώνα.

Χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της βυζαντινής λογοτεχνίας την εποχή των
Κομνηνών.
Το έργο του “Χρονική σύνοψις” κατόπιν παραγγελίας της Ειρήνης, συζ. Του
Ανδρόνικου Κομνηνού, περιέχει εγκωμιαστικούς στίχους για τον Μανουήλ. Στο έργο
υπάρχουν άφθονες προφητείες, οιωνοί, φυσικές καταστροφές και διάφορα
παράδοξα.
Έγραψε επίσης σειρά ρητορικών λόγων, εγκώμια και ένα μυθιστόρημα.
Εκτός από τον Εφραίμ του 14ου αιώνα, είναι σχεδόν ο μόνος που έγραψε
έμμετρη χρονογραφία.

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ, ιστορικός 12ο αιώνα.

Εξιστόρησε τα γεγονότα της κατάληψης της Θεσσαλονίκης το 1185 από τους
Νορμανδούς, πολύ σημαντικό έργο για την ιστορία της εποχής του. Στα γεγονότα

9
ήταν αυτόπτης μάρτυρας και περιγράφει με λεπτομέρειες. Το έργο κλείνει με
κήρυγμα για τις αμαρτίες των Θεσσαλονικέων και τις δικές του.
Εγκυκλοπαιδικά μορφωμένος δίδασκε επί 10ετίες γραμματική, ρητορική και
φιλοσοφία. Από νεαρή ηλικία δίδασκε ήδη ρητορική στην Πατριαρχική σχολή. Ο
Νικήτας Χωνιάτης, αρχιεπίσκοπος Αθηνών υπήρξε μαθητής του. Τιμάται ως άγιος
από την ορθόδοξη εκκλησία.

ΝΙΚΗΤΑΣ ΧΩΝΙΑΤΗΣ, ιστορικός 12ο αιώνα.

Γεννήθηκε στην πόλη Χωναί, εξ ού και το επίθετό του.
Έργο του η “Χρονική διήγησις” που καλύπτει το διάστημα από τον θάνατο του
αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ ως το 1206. Πρωταγωνιστές είναι οι Κομνηνοί και οι
Άγγελοι. Διαίρεσε το έργο του σε 21 βιβλία κατά βασιλείς. Το έργο του παρέχει
πολύτιμες πληροφορίες για την εσωτερική πολιτική, τις σκευωρίες και τη ζωή των
βυζαντινών.
Ο αδελφός του Μιχαήλ έγινε μητροπολίτης Αθηνών, ενώ ο Νικήτας εργάστηκε
ως εφοριακός υπάλληλος στην επαρχία. Αργότερα επέστρεψε στην Κων/λη και
ανέλαβε αυτοκρατορικός γραμματέας στην υπηρεσία του Αλέξιου Β΄. για μία
10ετία υπηρέτησε Μεγάλος Λογοθέτης.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΚΡΟΠΟΛΙΤΗΣ, ιστορικός 13ο αιώνα.

Δάσκαλοί του ο Θεόδ. Εξαπτέρυγος και ο Νικηφ. Βλεμμύδης. Διετέλεσε
Μέγας Λογοθέτης και αρχιστράτηγος. Το 1274 υπέγραψε στη Λυών την ένωση των
εκκλησιών.
Το ιστορικό του έργο “Χρονική συγγραφή” αποτελεί συνέχεια του έργου του
Νικήτα Χωνιάτη. Πραγματεύεται γεγονότα από το 1203 ως το 1261. Ήταν αυτόπτης
μάρτυρας. Είχε πολύ καλή ρητορική και επιστημονική παιδεία. Έγραψε επίσης
επιτάφιους για αυτοκράτορες, επιστολές, προσευχές και λόγους.

10
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΧΥΜΕΡΗΣ, ιστορικός 13ο αιώνα.
Δάσκαλός του ο Γεώργιος Ακροπολίτης. Το ιστορικό του έργο“Συγγραφικαί
ιστορίαι” για γεγονότα από το 1260 ως το 1308 σε 13 βιβλία. Δεν κατείχε ηγετική
θέση στην πολιτική, αλλά γράφει όπως τα βλέπει από τη σκοπιά ενός υπαλλήλου
του Πατριαρχείου. Μαθητής του ο Μανουήλ Φιλής, που έγραψε και τον επιτάφιο
του δασκάλου του.
Συνέγραψε το Quadrivium, το σύνταγμα των 4 μαθημάτων (φυσική,
μαθηματικά, .............. και φιλοσοφία).

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΓΡΗΓΟΡΑΣ, ιστορικός 13ο αιώνα.

Δάσκαλός του ήταν ο Θεόδωρος Μετοχίτης. Κέρδισε την εύνοια του
αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ και εισήλθε στην αυτοκρατορική αυλή, αλλά δεν πήρε
κανένα λαϊκό ή εκκλησιαστικό αξίωμα.
Συνέθεσε τους επιτάφιους για τον Ανδρόνικο Β΄ και για τον Θεόδ. Μετοχίτη.
Το ιστορικό του έργο “Ιστορία ρωμαϊκή” σε 37 βιβλία πραγματεύεται
γεγονότα από το 1204 ως το 1358. Κάνει πολλές αναφορές σε όνειρα, προφητείες
και ουράνια φαινόμενα. Πηγές του τα έργα του Ακροπολίτη και του Παχυμέρη.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤ΄ ΚΑΝΤΑΚΟΥΖΗΝΟΣ.

Συγγένευε από την πλευρά της μητέρας του με τους Παλαιολόγους και
έγραψε τα πιο σημαντικά απομνημονεύματα.
Υπήρξε στενός φίλος του Ανδρόνικου Γ΄ και γι αυτό έγινε ο ισχυρότερος
άνδρας στην αυτοκρατορία. Το 1341 στέφθηκε αυτοκράτορας στο Διδυμότειχο.
Το έργο του “Ιστορία” είναι τα απομνημονεύματά του σε 4 βιβλία για
γεγονότα από το 1320 ως το 1356 σε γλώσσα με μίμηση αρχαίων. Το έργο αυτό μαζί
με του Νικ. Γρηγορά αποτελεί την σημαντικότερη πηγή για την βυζαντινή ιστορία
του 14ου αιώνα. Συμπληρώνουν το ένα το άλλο.
Πηγές του η αυτοψία, όμως κρίνει υποκειμενικά ό,τι αφορά τον ίδιο.

11
ΜΙΧΑΗΛ ΑΤΤΑΛΕΙΑΤΗΣ, ιστορικός.
Ήταν σύγχρονος του Μιχαήλ Ψελλού και πραγματεύεται την ίδια σχεδόν
εποχή. Ως τώρα δεν έχει επαληθευτεί το έτος γέννησής του, πρέπει όμως να ήταν
περίπου 10 χρόνια νεότερος από τον Ψελλό (γεν. ο Ψελλός το 1018).
Ο Ατταλειάτης σπούδασε και έγινε δικηγόρος, ενώ ανήλθε στο αξίωμα του
κριτού επί του ιπποδρόμου και του βήλου. Έγινε μέλος της συγκλήτου και έλαβε
μέρος στις εκστρατείες του Ρωμανού Δ΄ Διογένη ως κριτής του στρατοπέδου. Δεν
κληρονόμησε περιουσία, αλλά δημιούργησε μεγάλη ακίνητη περιουσία από την
οποία λάμβανε ενοίκια. Είχε λάβει τους τίτλους του πατρικίου, του μαγίστρου και
του προέδρου. Ίδρυσε μία μονή μαζί με ένα πτωχοτροφείο.
Το έργο “Ιστορία” καλύπτει τα έτη από το 1034 ως το 1080, δηλαδή τις
δεκαετίες που έζησε ο ίδιος και σταματά στο 2ο έτος της βασιλείας του Νικηφόρου
Βοτανειάτη ή επειδή είχε αλλάξει η κυβέρνηση, ή επειδή αρρώστησε ή πέθανε.
Ξεκινά με έναν προσφωνητικό λόγο προς τον αυτοκράτορα Βοτανειάτη και
κλείνει με ένα εγκώμιο προς αυτόν. Τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση στον Ρωμανό Δ΄
Διογένη και καταγράφει τις εκστρατείες κατά των Σελτζούκων στη Μ. Ασία που και ο
ίδιος παρακολούθησε με μία ζωντανή διήγηση και συγκίνηση σε γλώσσα μίμηση
αρχαίων. Όμως καταγράφει και τα σφάλματα του αυτοκράτορα. Όπως το ότι ο
αυτοκράτορας παρέμεινε στην Κιλικία αναποφάσιστος και αδρανής αφήνοντας
αφύλακτες τις κλεισούρες. Δεν λείπουν βέβαια και οι οιωνοί, οι φυσικές
καταστροφές κλπ. Η κοσμοθεωρία του ήταν χριστιανική.
Η Ιστορία του Ατταλειάτη υπερτερεί από τα απομνημονεύματα του Ψελλού.
Ο τελευταίος γράφει πολιτική ιστορία, για διπλωματία και μηχανορραφίες στο
παλάτι, ενώ ο Ατταλειάτης στρατιωτική.

ΒΙΟΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ
Το κείμενο που σώζεται το σχολίασε και το εξέδωσε πρώτος ο C. de Boor από
ένα χειρόγραφο που έλειπαν οι πρώτες σελίδες και έτσι ο ίδιος του έδωσε τον τίτλο,

12
αποτελεί όμως μία από τις σημαντικότερες μαρτυρίες για την βασιλεία του Λέοντα
Στ΄ Σοφού και ιδίως για τους 4 γάμους του. Έτσι ενώ μοιάζει να είναι αγιολογικό
κείμενο είναι ιστορικό. Δεν είναι τυπικό ιστορικό έργο, αλλά η ζωή ενός σημαντικού
ανθρώπου. Γράφτηκε σε ύφος βατό, με ζωντανούς διαλόγους. Παρατίθενται
αυτούσια μέρη επιστολών. Βλέπουμε την καθημερινή ζωή στο παλάτι και όσα
συμβαίνουν μέσα σε αυτό. Ο Βίος Ευθυμίου αποτελεί μία από τις σπάνιες
βυζαντινές πηγές που σκύβει πάνω στην ιδιωτική ζωή των υψηλά ισταμένων
προσώπων και πάνω από την ζωή στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη του 9ου αιώνα.
Ανοίγει ένα παράθυρο με θέα τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, οι οποίες
απουσιάζουν από τα καθαρά ιστορικά κείμενα.
Το τμήμα που σώζεται -λείπει το 1/3 του κειμένου- καλύπτει την περίοδο από
τον θάνατο του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄ (886) μέχρι και εκείνον του Ευθυμίου
(917).
Σύμφωνα με πειστικά επιχειρήματα της Karlin-Hayter γράφτηκε την περίοδο
920 – 925 και μάλιστα προκύπτει έτσι ότι ο συγγραφέας ήταν αυτόπτης μάρτυρας,
ένας μοναχός στη Μονή που ήταν ηγούμενος ο Ευθύμιος.
Ξεκινά με την αφήγηση του θανάτου του Βασιλείου Α΄, πατέρα του Λέοντα
ΣΤ΄ σε ένα ατύχημα κυνηγιού ελαφιού.
Οι 4 σύζυγοι του Λέοντα ΣΤ΄ Σοφού ήταν:
1) η Θεοφανώ Μαρτινακίου,
2) η Ζωή Ζαούτζαινα,
3) η Ευδοκία Βαϊανή και
4) η Ζωή Καρβωνοψία, που ήταν παλλακίδα, όμως στο τέλος την παντρεύεται.
Απέκτησε με αυτήν έναν γιό, τον Κων/νο Ζ΄ Πορφυρογέννητο.

Λόγω του 4ου γάμου ο Λέων αφορίζεται από τον τότε πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό
και του απαγορεύει την είσοδο στην εκκλησία. Ο Λέων ζήτησε και από τα άλλα
πατριαρχεία να αναγνωρίσουν τον γάμο του “κατ' οικονομίαν” και τότε επήλθε
σχίσμα στη βυζαντινή εκκλησία. Τελικώς ο Νικόλαος Μυστικός καθαιρέθηκε και

13
ανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ο Ευθύμιος.
Μετά τον θάνατο του Λέοντος το 912 καθαιρέθηκε ο Ευθύμιος και επανήλθε
ο Νικόλαος. Το σχίσμα διήρκησε έως το 920, οπόταν ο επίτροπος του ανήλικου
ακόμη Κων/νου, ο Ρωμανός Α΄ Λεκαπηνός επέβαλε την ένωση των μερών.

Περίοδοι βασιλείας
Βασίλειος Α΄ Μακεδών 867-886
Λέων ΣΤ΄ Σοφός 886-912
Κων/νος Ζ΄ Πορφυρογέννητος 913-959
Ρωμανός Α΄ Λακαπηνός 920-944 συμβασιλέας, γιατί ο Κων/νος ήταν ανήλικος.

Πατριάρχες
Ευθύμιος 907 – 912
Νικόλαος Μυστικός 901 – 907 και 912 - 925

14