2 TEMEL F Z K B LG LER

2.1 Yansıma ve Geçirim Faktörleri

2.2 Snell Kanunu
2.2.1 Kırılma
2.2.2 Yansıma
2.2.4 Özet
2.3 Ses demeti kayması ∆B
2.3.1 Ses demeti kaymasının ölçümü
2.3.2 Ses demeti kayması göz önüne alınarak yansıtıcı konumunun belirlenmesi

05-2003/Rev2
 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ
S
VE TAHR
BATSIZ MUAYENE MERKEZ

1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

2 TEMEL F Z K B LG LER

2.1 Yansıma ve Geçirim Faktörleri

Bir ara yüzeye dik olarak gelen ses dalgalarının bir kısmı yansıyarak geri dönerken bir kısmı
di er ortama geçer.
R : Yansıma faktörü

Pe
Pr R = Pr/Pe (2.1)
1. ortam
Arayüzey
2. ortam D = Pd/Pe (2.2)
Pd

Pe : Gelen ses dalgasının ses basıncı

D : Geçirim faktörü
R : Yansıma faktörü
Pr : Yansıyan ses dalgasının basıncı
Pd : Di er ortama geçen ses dalgasının basıncı

ekil 2.1: Yansıma ve geçirim faktörleri

Muayene parçasının ses dalgasını yansıtma miktarını belirleyen özelli i akustik empedans (Z)
olarak adlandırılır. Empedans malzemenin elastik özelliklerine ba lıdır. Sıvıların
empedansları dü  ük, katıların ise yüksektir.

Z=ρxc (2.3)

Z : akustik empedans (kg/m2s) veya (Pa s/m)

ρ : yo  unluk (kg/m3)
c : ses hızı (m/s)

Akustik empedansları bilinen iki malzemenin yansıma ve geçirim faktörleri a  a ıdaki gibi
hesaplanabilir.

Z 2 − Z1 2 × Z2
R= (2.4) D= (2.5)
Z1 + Z 2 Z1 + Z 2

2.5 formülünden görülebilece i üzere Geçirim faktörü D, Z1'in Z2'den küçük olması
durumunda 1'den büyük olabilir. Bu geçen dalganın ses basıncının gelen dalganın ses
basıncından yüksek oldu u anlamına gelir.

BD / 05-2003/Rev2 2/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

D=1+R (2.6)

Söz konusu faktörlerin tanımı ses enerjisi olarak de il, ses basıncı olarak verildi inden burada
bir çeli ki yoktur.

Problem 2.1.

Prob kristalinden (1. ortam) ba  layan bir düzlemsel dalga, temas sıvısını(su) (2.ortam) geçerek
çelik bir plakaya (3.ortam) giriyor. Ses dalgası arka duvardan yansıyarak aynı yoldan geri
dönüyor. Algılanan dalganın ses basıncının gönderilen dalganın ses basıncına oranınılogaritmik
skalada (dB) hesaplayınız.

Dtop.= D1 x D2 x D3 ....
Akustik empedanslar
Baryum titanat
Z1 = 25080 x 103 Pa sn/m 1
Z2 = 1480 x 103 Pa sn/m
Z3 = 46629 x 103 Pa sn/m
Z4 = 0 Pa sn/m Su 2

Çelik 3

Hava 4

Problem 2.2

Problem 2.1 ile aynıfakat, su yerine gliserin kullanılmı

Zgli = 2496 x 103 Pa sn/m .

2.2 Snell Kanunu

2.2.1 Kırılma

E er l.ortamdaki ses hızı ile 2.ortamdaki ses hızı farklı ise, boyuna dalga bu iki ortamı ayıran
ara yüzeyden geçerken kırılmaya u rar. Geli açısıve kırılma açısıSnell Kanunu ile bulunur.

sin α 1 c1 (2.7)
=
sin α 2 c 2

BD / 05-2003/Rev2 3/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

Arayüzey normali

α1
1. ortam
Arayüzey
2. ortam
α2


ekil 2.2 : Bir dalganın kırılması

Burada:
α1 : geli açısı C1 : 1. ortamdaki ses hızı
α2 : kırılma açısı C2 : 2. ortamdaki ses hızı
: gelen dalganın ilerleme yönü
: kırılan dalganın ilerleme yönü

Not:
1. lerleme yönünü gösteren açı, yüzey normali ile demet ekseni arasındaki açıdır.
2. Geli açısıα1 = 0° oldu unda kırılma olmaz.
3.
 aretlerin sa altındaki 1 rakamı bu de erin 1. ortama, 2 rakamı 2. ortama ait oldu unu
gösterir.

2.2.2 Yansıma

Dalganın yansıyan kısmı, ara yüzeye nüfuz etmeyip geldi i ortama tekrar yayılan bölümüdür.
Yansıma kanununa göre :

sin α 1 c1 (2.9)
=
sin β 1 c1'

Sadece bir dalga türü göz önüne alındı ında, C1=C1'olur ve yansıma kanunu daha basit bir
ifadeye kavu  ur.

α1 = β1 (2.10)

geli açısı= yansıma açısı


ekil 2.3 : Boyuna bir dalganın yansıması

Burada:
BD / 05-2003/Rev2 4/9 UT2 / Konu 2
 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

Arayüzey normali

α1 β1
1. ortam
Arayüzey
2. ortam


ekil 2.3 : Bir dalganın yansıması

β1 : yansıma açısı
C1': 1. ortamda, yansımı dalganın ilerleme hızı
: gelen dalganın ilerleme yönü
: yansıyan dalganın ilerleme yönü

2.2.3 Mod dönü  ümü (Dalga Dönü  ümü)

Bir ara yüzeye gelen ses dalgasının geli açısı 0°' den farklıysa kırılma ve mod dönü  ümü
meydana gelir. Mod dönü  ümü sonrası ortaya çıkan enine ve boyuna dalgaların  iddetlerinin
oranı sadece malzeme özelliklerine ba lı olmayıp, büyük ölçüde de geli açısına ba lıdır. Mod
dönü  ümü, geli açısının (α1) > 0° olmasıdurumunda olu  ur. Bu açıartarken buna ba lıolarak
mod dönü  ümü de artar ve çelik malzemelerde αL.1 ≈ 60° durumunda hemen hemen tam mod
dönü  ümü gerçekle  ir. Bundan büyük açılarda, dönü  üm sonucu ortaya çıkan dalgaların
 iddeti azalır.

2.2.4 Özet

Bazı dalga türleri (örne in; boyuna dalgalar) iki katı ortam arasındaki bir ara yüzeye e ik
olarak geldikleri zaman, yansıyan ve kırılan boyuna ve enine dalgalar olu  acaktır. Yansıma ve
kırılma açılarının her biri, yansıma ve kırılma kanunları ayrı ayrı kullanılarak hesaplanabilir.
Homojen bir ortamda, enine dalgalar daima boyuna dalgalardan daha dü  ük ilerleme hızına
sahiptir. Buradan yola çıkarak, enine dalgaların kırılma ve yansıma açılarının, boyuna dalgaların
kırılma ve yansıma açılarından daima daha küçük oldu unu söyleyebiliriz.

BD / 05-2003/Rev2 5/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

βT1

burada;
βL1 β L,1 :boyuna dalganın yansıma açısı
1. ortam
β T,1 :enine dalganın yansıma açısı
2. ortam αL,2 :boyuna dalganın kırılma açısı
αL2 αT,2 :enine dalganın kırılma açısı
αT2
:boyuna dalga
:enine dalga


ekil 2.4: Yansıma, kırılma ve mod dönü ümü

2.3 Ses demeti kayması ∆B

Birbirlerine paralel olan ses ı ınlarının olu  turdu u düzlemsel dalgaların tersine, gerçekte sınır
ı ınlarının demet ekseni ile de i ik açılar yaptı ı sınırlanmı ses alanları söz konusudur. E ik
yansımada, mod dönü  ümüne sebep olan sayılamayacak kadar çok geli açısıvardır.


ekil 2.5 : Sınırlıses alanı. Ara yüzeydeki mod dönü  ümü örnekleri.

boyuna, Enine, Yüzey dalgaları

Bu dalgaların ara yüzeyde ve hemen ara yüzey yakınında üst üste binmesi nedeniyle ses
demetinde biçim bozulması meydana gelir. Çarpma açısına ba lı olarak, maksimum ses basıncı
noktası, demet ekseninin geometrik konumuna göre ileri veya geriye do  ru kayabilir.

BD / 05-2003/Rev2 6/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78


ekil 2.6 : Ses basıncının A-A düzleminde da ılımı(Z2 = Z1)


ekil 2.7 : ∆B kadar kayan ses demetinin arka yüzeydeki ses basıncıda ılımı

Çarpma açısı 45° de ilse, maksimum ses basıncı noktası gerçek geometrik konumundan ∆B
kadar kayar.


ekil 2.8 : Çarpma açısına ba lıolarak ses demeti kayması∆B

2.3.1 Ses demeti kaymasının ölçümü

Bu de erlendirme için, üzerinde yüzeye yakın hataları temsil eden oluklar (1x1 mm) ve
malzeme içerisindeki hataları temsil eden yandan açılmı delikleri (d = 2 mm) bulunan bir test
blo  una ihtiyaç vardır. Optimum yankı sinyalinin alındı ı prob konumunda kısaltılmı izdü  üm
mesafesi (a' pm) okunur.

BD / 05-2003/Rev2 7/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78


eki1.2.9 . Ses demeti kaymasının ölçümünde kullanılan test blo  u.

Oluklardan alınan yankıkonumu :

∆B = a'
pm - a'
p p = 2 × d × tanα - x
a'

∆B = a'
p,m - 2 × d × tanα + x (2.9)

Yandan açılmı deliklerden alınan yankıkonumu :

∆B = a' m - a'
a'= b.tanα - x b = 2d - t
∆B = a' m - (2d - t) tanα +x

A  a ıdaki de erler çelik malzeme içindeki yansıtıcılar için verilmi tir.

∆B/mm

α/° f = 2 MHz f = 4 MHz

35 9 4.5

45 0 0

60 -1.6 -0.8

70 -3.3 -1.6

2.3.2 Ses demeti kayması göz önüne alınarak yansıtıcı konumunun belirlenmesi

Ölçümlerde, zaman ekseni aralı ının %1'

inden fazla sapma varsa, düzeltme gereklidir.
Belirli bir yankı için, yansıma sayısına ba lı olarak, o de ere kar  ılık gelen ∆B de eri, okunan
ya da hesaplanan kısaltılmı iz dü  üm mesafesine eklenmelidir.
Yüzeye yakın yansıtıcılar 45° açılıprob ile belirlenmelidir.

BD / 05-2003/Rev2 8/9 UT2 / Konu 2

 O.D.T.Ü. KAYNAK TEKNOLOJ S VE TAHR BATSIZ MUAYENE MERKEZ
1956 Tel: (312) 210 22 96 - (312) 210 36 97 Faks: (312) 210 12 78

Problem : Yansıtıcıların konumlarının belirlenmesi

A  a ıda gösterilen özel düzenlemede yansıtıcının konumunu 2 MHz'

lik prob için hesaplayınız.

Yansıtıcının konumunu çiziniz ve alınan yankının parça kenarından veya parça içindeki ba  ka
bir hatadan gelip gelmedi ine karar veriniz.

BD / 05-2003/Rev2 9/9 UT2 / Konu 2