Rodzaj środka
ALITERACJA – rozpoczynanie
sąsiednich wyrazów tymi
samymi głoskami
ANAFORA – powtórzenie tego
samego słowa lub zwrotu na
początku kolejnych segmentów
wypowiedzi
ANIMIZACJA – nadawanie
przedmiotom nieożywionym,
zjawiskom przyrody lub
pojęciom abstrakcyjnym
atrybutów istot żyjących
ANTYTEZA – zestawienie
dwóch opozycyjnych
znaczeniowo segmentów
wypowiedzi (najczęściej zdań)
ALEGORIA – rodzaj
personifikacji. Prawdy ogólne i
stosunki międzyludzkie ukryte
są pod postaciami zwierząt,
roślin, przedmiotów
APOSTROFA - bezpośredni
zwrot do osoby, bóstwa,
uosobionego przedmiotu
ELIPSA – pominięcie w zdaniu
lub wyrażeniu jakiegoś
składnika
EPIFORA – powtórzenie tego
samego słowa lub zwrotu na
końcu kolejnych segmentów
wypowiedzi
EPITET - wyraz (przymiotnik,
imiesłów, rzeczownik)
określający rzeczownik,
uwydatniający
charakterystyczne cechy osób
lub przedmiotów
HIPERBOLA - metafora, w
której występują elementy
zamierzonej przesady
Przykład
„(…)moreny, mureny i
morza i zorze(…)”
(W.Szyborska
„Urodziny”)
„myśli o duszy tkliwe,
myśli o duszy z czułością”
(Z.Herbert
„Dusza Pana Cogito”)
„(…)pożar trawiący w
sobie, cokolwiek(…)”
(L.Staff
„Marek Aureliusz mówi”)
„Pełno nas, a jakoby
nikogo nie było(…)”
(J.Kochanowski
„Tren VIII”)
„Gdzie bystrym tylko
Orzeł polotem pierzchnie
pogania ptaki(…)”
(A.Naruszewicz
„Balon”)
„(…)moja droga
Orszulo(…)”
(J.Kochanowski
„Tren VIII”)
„(…)włos złotem, perłą
ząb(…)”
(J.A.Morsztyn
„Niestatek”)
„Innego końca świata nie
będzie,innego końca
świata nie będzie.”
(C.Miłosz
„Piosenka o końcu
świata”)
„(…)pannom rumianym
smukłym giętkim”
(E.Lipska
„Mądry król”)
„(…)nadchodzi śmierć ·wyolbrzymienie i
milowym krokiem(…)” uintensywnienie składników
(F.Petrarka obrazu zawartego w przenośni
„La vita fugee…”)
Funkcja
·uwypuklenie danego
fragmentu tekstu;
·podkreślenie melodyjności
wiersza
· poetycka – koncentruje
uwagę na tekście ;
· homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam materiał
dźwiękowy
·dynamizuje opis
poetycki
·uzyskanie silniejszego efektu
(podkreślenie znaczenia )
·Zadaniem odbiorcy jest
rozszyfrowanie ukrytego
znaczenia motywu
alegorycznego
·nadanie podniosłego,
uroczystego tonu
·służy zdynamizowaniu
wypowiedzi
· poetycka – koncentruje
uwagę na tekście ;
· homologiczna – przynosi
każdorazowo ten sam materiał
dźwiękowy
·służy uwydatnieniu
charakterystycznej cechy
opisywanego przedmiotu,
osoby, zjawiska
INWERSJA – szyk wyrazów w
zdaniu, zmiana normalnej
kolejności zależnych
składniowo od siebie wyrazów
METAFORA – wyrażenie, w
którego obrębie następuje
zamierzona przemiana znaczeń
składających się na nie słów
NEOLOGIZM – wyraz nowo
utworzony zgodnie z normami
słowotwórczymi
OKSYMORON – związek
frazeologiczny obejmujący 2
opozycyjnie znaczeniowo
wyrazy
ONOMATOPEJA – imitowanie
za pomocą dźwięków mowy
rozmaitych, pozajęzykowych
zjawisk akustycznych
PERSONIFIKACJA –
przedstawienie tworów
nieożywionych, zjawisk natury
i kosmosu, zwierząt, roślin jako
działających lub
przemawiających postaci
ludzkich
PERYFRAZA – zastąpienie
nazwy jakiegoś zjawiska przez
bardziej rozbudowane jego
opisanie
PORÓWNANIE - zestawienie
dwóch przedmiotów lub
zjawisk ze względu na jakąś
wspólną im cechę, która
stanowi podstawę porównania
„Gęstego pełen garniec ·wykorzystywana w języku
błota” potocznym do uwydatnienia
(W.Potocki wartości emocjonalnej lub
„Człowiek”) logicznej pewnych wyrazów;
·służy efektom brzmieniowym
„(…)skakać głazy ·upoetycznienie wypowiedzi;
nauczył.” ·zespół wyrazów zyskujący
(A.Naruszewicz specjalne, odmienne znaczenie
„Balon”) od tego, które wynika
z poszczególnych jego
składników, np. morze
gwiazd.
„(…)komediant i
komediantka, ulubieńcy ·w poezji pełnią szczególną
publiczności(…)” funkcję ekspresywną,
(W.Szymborska
„Buffo”)
„(…)wrzucono do jeziora ·podkreślenie znaczenia
ognia.” obrazu lub pojęcia
(Nowy Testament
„Apokalipsa Św.Jana”)
„(…)beczące stado ·pozwala osiągnąć większą
dwunogów” wyrazistość opisu;
(Z.Herbert ·służy efektom brzmieniowym
„U wrót doliny”)
„(…)ucieka niby źdźbło ·jako podstawa metafory
bystre (…)” tworzy zwykle rozwinięty
(F.Petrarka obraz poetycki
„La vita fugee…”)
„Czyliś na szczęśliwe ·służąca w dawnej twórczości
wyspy zaprowadzona?” do wzbogacenia i rozwijania
(J.Kochanowski tematu;
Tren X) ·pełni rolę swoistej zagadki
poetyckiej, skłaniając
czytelnika do definiowania
i nazwania zjawiska
„(…)przemija jak cień ·zwrócenie uwagi na cechy
chwilowy(…)” i właściwości opisywanego
(„Księga Hioba”) zjawiska
PORÓWNANIE HOMERYCKIE
– porównanie bardzo
rozbudowane, którego jeden
człon jest szczegółowym
obrazem, zwykle dotyczy
czynów ludzkich zestawianych
z zachowaniem zwierząt lub
zjawiskami przyrody
POWTÓRZENIE – wielokrotne
wystąpienie tego samego
elementu językowego w odrębie
określonego odcinka
wypowiedzi
PYTANIE RETORYCZNE -
zdanie ujęte w formie pytania,
na które nie oczekuje się
odpowiedzi
SYMBOL - motyw lub zespół
motywów występujący
w dziele, będący znakiem treści
bezpośrednio nie ujawnionych
i mający sygnalizować ich
istnienie
WYKRZYKNIENIE - krótkie
zdanie wykrzyknikowe
wtrącone w tok wypowiedzi
WYLICZENIE – polega na
kolejnym wymienianiu i
ewentualnym opisywaniu
wszystkich składników pewnego,
wskazanego w wypowiedzi
zespołu
WYRAZ ZŁOŻONY - wyrazy
powstałe z połączenia dwóch (lub
kilku) wyrazów; należą do nich
zrosty i złożenia
ZDROBNIENIE - wyraz
utworzony za pomocą
odpowiedniego formantu,
oznaczający przedmiot mniejszy w
stosunku do przedmiotu, którego
nazwa stała się podstawą
słowotwórczą tego wyrazu
ZGRUBIENIE - formacja
słowotwórcza (rzeczownik,
przymiotnik, przysłówek), która
odnosi się najczęściej do wyrazu
większego niż wyraz oznaczony
nazwą podstawową
„Jak kiedy wichr
południowy ze
wschodnim uderzą na
siebie i wysokimi targają
drzewami na leśnej
polanie(…)
(Homer
„Iliada”)
„(…)a oto otwarto księgi.
I inną księgę
otwarto,która jest księgą
życia.”
(Nowy Testament
„Apokalipsa Św.Jana”)
„Chcemy być sobie radzi?
(…)”
(J.Kochanowski
Pieśń IX)
„(…)berło i jabłko,które
zgniło w dłoni(…)”
(T.Różewicz
„Syn marnotrawny”)
„Tylko nie w oko!” ·wyraża bardzo silne emocje,
(K.I.Gałczyński zaangażowanie mówcy
„Filon i Laura i dobrze
poinformowany facet”)
„Miłość nie zazdrości,nie
szuka poklasku,nie unosi
się pychą;nie dopuszcza
się bezwstydu(…)”
(Nowy testament
„Hymn do miłości”)
„Okamgnienie trwać
będzie(…)”
(W.Szymborska
„Radość pisania”)
„(…)pod kropką kopytka”
(W.Szymborska
„Radość pisania”)
„(…)niechlujny
dziad(…)”
(J.Paradowski
„Królestwo piekieł”)
·zwrócenie uwagi na cechy
i właściwości opisywanego
zjawiska
·przedstawienie rozwiniętego
obrazu
poetyckiego,wprowadzającego
w takt wypowiedzi
·uzyskania rytmizacji;
· podkreślenia znaczenia,
zwiększenia ekspresji
·zasygnalizowanie wątpliwości;
·zaprezentowania własnych
przekonań;
·podkreślenia swojego punktu
widzenia
·reprezentuje pewne głębiej
ukryte treści pojęciowe
(etyczne, religijne,
ideologiczne, itp.)
·podkreślenie oraz
uwypuklenie wskazanego
zdania lub wyrazu
·tworzy rozwinięty obraz
poetycki
·wyrazy zyskują specjalne
zabarwienie uczuciowe-
zwykle czułość,sympatię,ale
mogą mieć też charakter
ironiczny
·wyrazy zyskują specjalne
zabarwienie uczuciowe-
często jako wyrażenie
antypatii