Związek Harcerstwa Polskiego

Główna Kwatera
Wydział Specjalności

Rola specjalności harcerskich

w wychowaniu
Materiały na konferencje harcmistrzowską w Załęczu
w dniach 11-12 kwietnia 1992 r.

Warszawa 2007
Biblioteczka Harcerskich Specjalności – Zeszyt 1
Teksty zebrane w niniejszym zeszycie mają już 15 lat. Lecz są kamie­
nieniem milowym ewolucji harcerskiej myśli specjalnościowej.

Zeszyty Biblioteczki Harcerskich Specjalności adresowane są do wszy­

stkich instruktorów związanych z programem ZHP. W szczególności do
instruktorów opracowujących program drużyn wędrowniczych oraz
specjalnościowych

Autorzy gawęd:
hm. Andrzej Glass
hm. Roman Kasprowicz
hm. Jan Rossman
hm. Eugeniusz Chrzanowski

Digitalizacja: hm. Czesław Przybytek

Skład: phm. Wiktor Wróblewski

© ZHP 1992-2007

UKD 329.78

Związek Harcerstwa Polskiego

Wydział Specjalności Głównej Kwatery
ul. M. Konopnickiej 6, 00-490 Warszawa
tel. 0 22 33 90 721 fax. 0 22 33 90 606
www: http://specjlnosci.zhp.pl
wydanie 1 internetowe (e-book)
czerwiec 2007

2 Biblioteczka Harcerskich Specjalności

HM. ANDRZEJ GLASS HR Warszawa, marzec 1992
MIEJSCE SPECJALNOŚCI
HARCERSKICH W WYCHOWANIU
1. Podstawowe pojęcia
Na wstępie niezbędne jest uporządkowanie pojęć. Niektórzy uważają,
że specjalności harcerskie to tradycyjne techniki harcerskie, jak tere­
noznawstwo, pionierka, sygnalizacja, samarytanka itp. Nie o takie
specjalności nam chodzi!
Specjalnościami harcerskimi nazywamy dziedziny w jakich
specjalizują się drużyny. Czyli mamy specjalności kulturalno-
artystyczną, krajoznawczą [dziś turystyczną], pożarniczą, wodną,
lotniczą, MSR-owsko-motoryzacyjną [dziś HSRD], techniczno-obronną
[dziś proobronną], łącznościową, jeździecką i inne [ekologiczna, HSG,
ratownicza, sportowa i pocztowa].
Niektórym instruktorom wydaje się, że specjalności to coś mało
harcerskiego, to jakiś dodatek do harcerstwa. Jest to zupełnie błędne
mniemanie. Są one bowiem jednym z trzech zasadniczych elementów
wychowania harcerskiego, którymi są:
1. kształtowanie charakteru,
2. służba,
3. rozwój zainteresowań i umiejętności.
Oczywiście zdarza się, że zajęcia specjalnościowe w drużynie nie są
prowadzone metodami harcerskimi, lecz także nierzadko tradycyjne
zajęcia harcerskie bywają prowadzone w skandaliczny sposób z wycho­
wawczego punktu widzenia, lecz przeważnie na to słabo reagujemy.
Nie temat uharcerza zajęcia – czyli czyni je wychowawczymi, lecz
metody ich prowadzenia.
2. Miejsce specjalności w harcerstwie
Celem wychowania harcerskiego jest przygotowanie do dorosłego
życia, a nie zabawa. Niedocenianie roli specjalności, w zaraniu
harcerstwa zwanych rzemiosłami, świadczy o infantylizmie naszego
ruchu harcerskiego. Jest to też główna przyczyna niepowodzeń har­
cerstwa starszego [wędrowników].
W przeciwieństwie do skautingu ROBERTA BADEN-POWELLA, w Polsce specjal­
ności były od zarania słabą stroną, wręcz piętą achillesową harcerstwa.
Tylko jedna specjalność, wyszkolenie wojskowe, bywało u nas na wyso­
kim poziomie podczas obu wojen światowych i wówczas harcerstwo
miało osiągnięcia w pracy z młodzieżą starszą.
Na początku 1922 r, Naczelnik Harcerzy apelował:
„Nie zawężać zakresu pracy! Harcerstwo to nie sygnalizacja,
tropienie czy musztra. Harcerstwo to wszystko to, co przynosi
narodowi i nam pożytek i radość, a jest zgodne z Prawem
Harcerskim. To życie pełne, czyn radosny.”
(Harcmistrz, 1922, nr 1, s.7)
Harcerstwo to metoda wychowawcza. Zaś zarówno tradycyjne techniki
harcerskie, jak i specjalności to tylko tematy pracy wychowawczej.
3. Przyczyny niedorozwoju specjalności
Niedorozwój specjalności w harcerstwie jest skutkiem następujących
przyczyn:
1) W okresie gdy powstawało harcerstwo w Polsce, sprawa walki o wy­
zwolenie kraju znajdowała się na pierwszym miejscu. Stąd wyszko­
lenie wojskowe stało się głównym tematem zajęć harcerskich
wraz z ówczesnym terenoznawstwem, pionierką obozową, sygna­
lizacją i samarytanką.
2) Zajęcia o tradycyjnej tematyce harcerskiej zostały dobrze opra­
cowane metodycznie w postaci gier i zabaw oraz weszły do
programów stopni i wystarczają do dobrego prowadzenia zajęć
z zuchami oraz młodszymi harcerzami. Dlatego stanowią podstawę
wiedzy i umiejętności ogółu instruktorów.
3) Niewielu instruktorów ma jakieś hobby specjalnościowe, czy
specjalizację zawodową, pozwalające na prowadzenie zajęć
specjalnościowych z harcerzami starszymi [wędrownikami]. Jest to
swoista choroba infantylizmu instruktorów. Do zdobycia
specjalności na ogół nie wystarcza kurs instruktorski, gdyż każda
specjalność wymaga gruntownej wiedzy.
4) Zajęcia specjalnościowe dość często nie są dostatecznie opracowa­
ne metodycznie, zaś tylko niewielki procent instruktorów potrafi
samodzielnie dostosowywać czy opracowywać gry do tematu
zajęć.
3
5) Duża liczba specjalności powoduje że tylko w najczęściej upra­
wianych istnieje dostateczne doświadczenie metodyczne, które
można upowszechniać na kursach i w wydawnictwach
6) Specjalności stanowią domenę starszych harcerzy [wędrowników].
Ponieważ parokrotnie ograniczano wiek harcerzy do 14-15 lat,
tym samym przerywano rozwój specjalności.
Bardzo zła sytuacja specjalności w harcerstwie wynika:
1)Z niedoceniania specjalności jako zasadniczego elementu wycho­
wawczej pracy harcerskiej, a stąd traktowania ich po macoszemu w
pracach programowych i opracowaniach metodycznych.
2)Zbyt małej inicjatywy ze strony instruktorów i zespołów star­
szoharcerskich (wędrowniczych) w podejmowaniu atrakcyjnych
i ambitnych zadań specjalnościowych
3)Z bardzo małej skali szkolenia instruktorów specjalnościowych
4)Z braku opracowań metodycznych tj. podręczników, zbiorów gier
i materiałów szkoleniowych z zakresu większości specjalności
Ten zaklęty krąg można tylko rozerwać poprzez inicjatywę w podejmo­
waniu poważnych zadań przez drużyny czy zespoły harcerskie.
4. Po co specjalności są potrzebne młodzieży?
Życie każdego człowieka rozgrywa się głównie na trzech arenach:
rodzinnej, zawodowej i rozrywkowej. Jeśli harcerstwo ma przygo­
towywać do życia, to musi nie tylko rozbudzać zainteresowania specja­
listyczne, lecz także umożliwiać uzyskiwanie mistrzostwa w ważniej­
szych specjalnościach, by kształtować pasje i pozwalać na uzyskiwanie
kwalifikacji zawodowych lub hobbystycznych.
Z punktu widzenia potrzeb psychicznych zainteresowanie specjalnoś­
ciami wynika:
• z potrzeby nieprzeciętności, czyli wyróżniania się, zdobycia uzna­
nia, potrzeby poczucia swej wartości, chęci sukcesu.
• z potrzeby twórczości, samodzielności i odpowiedzialności
• z potrzeby przeżyć (ryzyka, stresu i radości).
5. Poziomy specjalności w harcerstwie
Specjalności istnieją w harcerstwie na dwóch poziomach. Niższy po­
ziom to rozbudzanie zainteresowań, czyli popularyzacja, prowadzona
w drużynach zuchów i harcerskich Wyrazem jej są sprawności. Do pro­
wadzenia zajęć na poziomie popularyzacji przeważnie wystarczają
4 Biblioteczka Harcerskich Specjalności
instruktorzy o ogólnym przeszkoleniu harcerskim, lecz znacznie lepiej
to robią absolwenci kursów popularyzatorów danej specjalności.
Wyższy poziom to specjalizacja prowadzona głównie w drużynach
starszoharcerskich [dziś wedrowniczych], lecz częściowo także i har­
cerskich. Do prowadzenia zajęć na poziomie specjalizacji potrzebni są
instruktorzy harcerscy hobbyści z dużą indywidualnością, ewentualnie
przeszkoleni na kursach instruktorów specjalności.
Harcerstwo szkoli mistrzów od zuchów i mistrzów od harców, lecz
mistrzów od hobby szkoli zbyt rzadko. I dlatego harcerstwu ich brak.
Instruktor, który nie jest hobbystą czy instruktorem specjalności,
często obawia się pomocnika, harcerza-hobbysty, który przerasta go
kwalifikacjami, czy specjalisty nie-harcerza bojąc się o swój autorytet.
Należy postulować, by każdy instruktor prowadzący drużynę
starszoharcerską [dziś wedrowniczą] był specjalista lub hobbystą.
Inaczej niewiele da młodzieży.
6. Jak szkolić specjalistów
Zazwyczaj instruktor prowadząc zajęcia z młodzieżą powtarza to co
sam wpierw przeżył. Dlatego kursy instruktorskie muszą być
praktycznym przykładem zajęć specjalistycznych prowadzonych har­
cerskimi metodami wychowawczymi.
Podstawą więc rozwoju danej specjalności jest przygotowanie komend
kursów do prawidłowego metodycznie prowadzenia kursów. Komenda
musi umieć wzorcowo przeprowadzać zajęcia dopasowane do całego
roku pracy harcerskiej i do poszczególnych stopni harcerskich. Tylko
taka komenda jest w stanie wyszkolić instruktorów, którzy powtórzą
w drużynach to czego nauczyli się na kursie. Zazwyczaj do zgrania się
komendy i metodycznego przygotowania kursu potrzebne jest przy­
najmniej kilka zbiórek roboczych. Natomiast pierwszy kurs może już
współuczestniczyć w opracowaniu pierwszego podręcznika metodyki
danej specjalności.
Ponieważ drużyny jednej specjalności są rozproszone po kraju, trudno
jest zorganizować kurs dla jednej tylko chorągwi. Najlepiej jest, gdy
mocne środowisko danej specjalności organizuje szkolenie dla dru­
żyn z całego kraju, gdyż dopiero wówczas zbierze się kilkunastu
maniaków jednej specjalności.
Harcerskie instruktorskie kursy specjalnościowe, nie mogą być kopią
kursów dla instruktorów prowadzonych przez stowarzyszenia czy
organizacje specjalnościowe, ani też zajęć na nich nie mogą prowadzić
specjaliści nie-harcerze, gdyż będą wówczas zawierały tylko wiedzę
i umiejętności fachowe, zaś będą wyprane z harcerskiej metody
wychowawczej.
Czym różnią się zajęcia harcerskie od nie-harcerskich?
1)Mają na celu kształtowanie charakteru, czyli rozwój osobowości,
poprzez system wartości zawarty w Prawie Harcerskim i w kodeksie
wymagań danego zawodu czy specjalności
(patrz opracowanie: Zajęcia specjalistyczne a Prawo Harcerskie -
HARCERSTWO, 12/1983).
5)Mają na celu rozwianie sprawności psychofizycznej i fizycznej,
potrzebnej w danej specjalności.
6)Mają na celu kształtowanie postawy służby, czyli służenia swemu
otoczeniu.
7)Prowadzone są metodą gier i zabaw z zastosowaniem piosenek,
gawęd i wycieczek harcerskich, mających na celu wyżej wymienione
zadania wychowawcze.
7. Jakich specjalistów szkolić
Każda specjalność ma inną specyfikę i inny wewnętrzny podział na wąs­
kie specjalizacje. Doświadczania zebrane w drużynach lotniczych
pokazują, że dość korzystne jest dwupoziomowe prowadzenie szko­
lenia instruktorów specjalności.
W specjalności lotniczej pierwszy poziom to popularyzatorzy:
modelarstwa, spadochroniarstwa, baloniarstwa, szybownictwa oraz
lotniarstwa i paraglajdingu [paralotniarstwa]. Są to kursy dla drużyno­
wych, przybocznych i starszych zastępowych, którzy ukończyli 16 lat.
Absolwenci tych kursów otrzymują patenty, ich kwalifikacje pozwalają
na prowadzenie zajęć w zastępach i drużynach specjalnościowych
starszoharcerskich i harcerskich oraz organizowanie imprez lotniczych.
Drugi poziom to organizatorzy. Na tym poziomie były prowadzone kur­
sy Organizatorów Lotniczych, czyli drużynowych drużyn lotniczych (lub
szefów wyszkolenia lotniczego drużyn). Uczestnikami tych kursów byli
na ogół drużynowi i przyboczni.
Ewentualnie można mówić o trzecim poziomie. W drużynach lotni­
czych instruktorzy w stopniu co najmniej podharcmistrza mogą ubiegać
się o odznakę Harcerskiego Instruktora Lotniczego, będącą potwier­
dzeniem posiadania umiejętności samodzielnego prowadzenia kursów
lotniczych harcerskimi metodami wychowawczymi.
8. System organizacyjny jednej specjalności
Na podstawie doświadczeń harcerskiej działalności lotniczej można
sądzić, że dla rozwoju drużyn jakiejś specjalności jest pożyteczne, gdy
istnieją:
• Rada Wychowania danej specjalności zajmująca się sprawami
programowo-metodycznymi.
• Inspektorat przy GK (i ewentualnie przy KCh) prowadzący działal­
ność organizacyjną, czyli organizujący imprezy i narady.
• Wydane przez GK Zasady Pracy w danej specjalności porządkujące
sprawy przyznawania nazwy drużynom danej specjalności, wyróż­
nień dla najlepszych drużyn, systemu wychowania harcerskiego
w danej specjalności (wymagania psychofizyczne i moralne danej
specjalności, propozycje na temat dodatkowych wymagań do
stopni harcerskich), kalendarza dorocznych imprez, ramowych
regulaminów imprez, dorocznych sejmików jako spotkań kadry,
programów kursów popularyzatorów i organizatorów, wymagań na
patenty, oraz wymagań na sprawności danej specjalności.
• Podręcznik metodyczny prowadzenia pracy w danej specjalności.
Korzystne jest, gdy ma on formę zbeletryzowaną, działającą na
wyobraźnię i gdy zawiera materiały szkoleniowe.
• Wydawnictwa dodatkowe jak: zbiory gawęd, zbiory piosenek
i wierszy, dzieje danej specjalności w harcerstwie, wzory modeli
i urządzeń do budowania, zbiory gier i zabaw, wzory materiałów
dydaktyczno-zabawowych itp.
• Ośrodek terenowy, prowadzony przez mocne środowisko, pełniący
funkcję ośrodka szkoleniowego dla harcerzy z całego kraju.
9. Skąd brać środki finansowe
Przytoczę znów słowa Naczelnika z 1922 roku:
„Nie pieniądze robią ludzi, lecz ludzie robią pieniądze. Nie o
braku tedy pieniędzy, lecz o braku dostatecznej inicjatywy
i energii mówić wypada”.
Przykład 1.: Na początku stanu wojennego, harcerze ze Szczepu
19 Krakowskich Lotniczych Drużyn harcerskich postanowili zdobyć
5
balon na ogrzane powietrze. Aeroklub, w tym czasie, uznał to za
nierealne z braku dewiz. Harcerze znaleźli możliwość zakupu balonu na
Węgrzech (w drodze wyjątku, bo przed wojną polscy harcerze
ofiarowali Węgrom szybowiec). Zebrali środki finansowe i tak powstał
balon HARCERZ.
Przykład 2.: Harcerskie Koło Lotnicze TRAWERS ze Złotoryi cztery lata
temu [czyli w 1988] uzyskało samochód łazik, który po remoncie posłu­
żył do prac zarobkowych. Za zarobione pieniądze kupili samolot od
ledwo zipiącego aeroklubu. Wyremontowali go i już trzeci rok prowa­
dzą szkolenie spadochroniarzy, nawigatorów i pilotów-aspirantów.
Szkolą w nawigacji także dzieci niepełnosprawne z prewentorium
w Konstancinie. Widać, że to są harcerze, którym się chce. Są godni
naśladowania.
Istnieją różne poziomy i stopnie specjalizacji, lecz wiele z nich jest
osiągalnych przy ograniczonych środkach finansowych. Zaś do
poważniejszych przedsięwzięć potrzebna jest silna wola i zapał.
Stare harcerskie powiedzenie brzmi:
„Nie ma rzeczy niemożliwych trzeba tylko naprawdę chcieć.”
Niemożność to tylko świadectwo własnej nieudolności! Jeśli nam się
nie chce, to opuśćmy szeregi harcerstwa i nie utrudniajmy młodzieży
życia swym zniechęceniem. Harcerze nigdy nie szukali łatwizny, lecz
brali się za rzeczy niemożliwe. Na początku II wojny światowej bry­
tyjski minister Produkcji Lotniczej kazał w swym ministerstwie wywie­
sić hasło:
„Sprawy niemożliwe załatwiamy od ręki, cuda zabierają nam
trochę czasu”
Harcerze-lotnicy je realizują. A teraz ty je zrealizuj!
10.Nasza rola
Nasz kraj znajduje się w kryzysie ekonomicznym [tekst napisano
w marcu 1992], którego zasadniczą przyczyną jest kryzys duchowy,
głównie moralny. Życie zostało zdominowane przez cwaniactwo.
Ogarnęła nas tandeta pracy, tandeta życia rodzinnego i tandeta
rozrywki. Ta sytuacja jest wyzwaniem dla ludzi dobrej woli, w tym
i dla harcerstwa. Żyjemy w czasach przełomowych, które pociągną za
sobą zasadnicze skutki dla życia naszego narodu. Od nas, instruktorów,
zależy jaką rolę odegra w tym harcerstwo. Czy tylko marginesową,
jako organizacja zabawowa, czy też podejmując zasadnicze dla
przyszłości kraju problemy, będzie miała konkretny wpływ na postawy
6 Biblioteczka Harcerskich Specjalności
młodych Polaków, wskazując drogi, wychodzenia z obecnej sytuacji.
Zadaniem harcerstwa, od jego zarania, jest przygotowanie do życia,
czyli:
1. do pracy,
2. do życia rodzinnego,
3. do rozrywki.
Rozwijając w harcerstwie specjalności podamy rękę młodzieży umożli­
wiając jej rzetelne przygotowanie sił do życia, zaś krajowi przyspo­
rzymy pasjonatów chcących czegoś dokonać solidną pracą oraz potra­
fiących organizować pożyteczną rozrywkę, wydajmy bój tandecie
życia. Na miejsce nudy i olewania – wprowadźmy pasję realizowania
poważnych zadań specjalistycznych. Będących wielką przygodą
i dających szansę, zmierzenia swej wartości. To nie prawda, że mło­
dzież lubi łatwiznę. Młodzież tylko powątpiewa w możliwość udziału
w czymś poważnym.
Wszystko zależy od nas, instruktorów. Problemem nie jest brak recepty,
lecz brat woli. Na Tobie Druhu instruktorze spoczywa odpowiedzialność
za przyszłość Polski. Zależy ona od twojej inicjatywy i od Twojej
wytrwałości.
Od czego zacząć?
• Wzywam instruktorów i starszych harcerzy [wędrowników] do
bacznego rozejrzenia się za problemami leżącymi odłogiem i do
śmiałego inicjowanie nieprzeciętnych zadań podejmowanych przez
drużyny. Ambitne zadanie bardziej porywa niż specjalizacja,
a pociąga za sobą specjalizację.
• Wzywam władze harcerskie do należytego docenienia wagi specjal­
ności w systemie harcerskim; tak w ogólnych założeniach progra­
mowych i organizacyjnych, jak i w systemie kształcenia kadry oraz
w konsekwentnym wymaganiu posiadania specjalizacji przy
zdobywaniu stopni HR i harcmistrza.
• Wzywam posiadające doświadczenie harcerskie zespoły specjalno­
ściowe do organizowania kursów instruktorów specjalności i do
opracowania materiałów metodyczno-szkoleniowych i ich powie­
lenia.
Wszystkich Was wzywam do wykazania odważnej inicjatywy.
Druhowie! To do nas zwrócone są słowa:
„Ramię pręż, słabość krusz, ducha tęż, Ojczyźnie miłej służ!”
Więc do czynu!
HM. ROMAN KASPROWICZ COŁ Łosice, kwiecień 1992
WYCHOWANIE TECHNICZNE
W HARCERSTWIE
1. Z kart historii
Związek Harcerstwa Polskiego od początku swego istnienia stara się
zaspokajać naturalne dążenia każdego dziecka, każdego młodego czło­
wieka do rozwijania swych zainteresowań.
Odzwierciedlenie tej tezy znajdujemy analizując pierwsze artykuły
i książki harcerskie. ANDRZEJ MAŁKOWSKI pierwszy harcerz Rzeczypospolitej
w podręczniku Skauting jako system wychowawczy młodzieży
opracowanym na podstawie dzieła GENERAŁA ROBERTA BADEN-POWELLA zachęca
do pogłębiania wiedzy z zakresu rzemiosła, techniki.
Sam GENERAŁ ROBERT BADEN-POWELL, w swych gawędach przy ognisku obozo­
wym spisanych w Skautingu dla chłopców gawędzi:
„DOSKONALENIE SIĘ - Jednym z głównych powodów ubóstwa
i bezrobocia jest pozwalanie chłopcom na próżniacze zbijanie
bąków poza murami szkoły albo wczesne zatrudnianie ich jako
posłańców lub itp. W konsekwencji tego chłopiec taki
osiągnąwszy wiek męski przekonuje się, że nie zna takiego
rzemiosła, którym mógłby zarobić na życie i te nie potrafi wziąć
się do niczego, poza tym co robił dotychczas.
Jest bezradny i nikt nie może go zatrudnić. Tutaj właśnie może
instruktor oddać chłopcom nieocenione przysługi, omawiając
z każdym z osobna jego przyszłość, pomagając mu obmyślić
sobie plan pracy i zacząć przygotowywać się do niej, zachęcając
do wiary w swoje siły i do zabrania się do »pożytecznych
rozrywek« czyli drobnych zajęć rzemieślniczych.
Trzeba zachęcać do studiowania radiotechniki, która wykazuje
dużo pożytecznych zmian: uczy o elektryczności, rozwija umie­
jętności czystej roboty, może być środkiem oddawania przysług
drugim. Przy pomocy radioaparatu mogą skauci urządzić
koncerty czy też inne rozrywki na herbatki dla rodziców i przyja­
ciół; urządzane w świetlicy. Mogą zrobić sami aparat, albo
zaprosić do świetlicy ułomnych i ubogich, którzy nie mogą
w inny sposób słuchać radia.”
2. Technika w ZHP
Podejmując ten problem musimy sobie powiedzieć co to jest technika
w harcerstwie. Za Leksykonem Harcerstwa cytuję:
„Technika w ZHP jeden z podstawowych kierunków
działalności harcerstwa, traktowany bardzo szeroko: od
majsterkowania i techniki obozowej do działalności wąsko
specjalistycznej w wybranych dziedzinach prowadzone
w zastępach, drużynach i klubach. [..]
Pewne dziedziny techniki mają bogatą przeszłość w ZHP jak:
lotnictwo, łączność, pożarnictwo, fotografia itd. [..] Dokonująca
się rewolucja naukowo-techniczna, rozwój nauki i techniki
powodowały wzrost ich roli we współczesnym świecie. Nastąpiły
głębokie przeobrażenia w metodach upowszechniania techniki
wśród młodzieży. [..]
ZHP wytyczył nowe kierunki programów które sprowadzają się
do, tworzenia młodzieży możliwości obcowania z wieloma
dziedzinami współczesnej techniki w przeobrażaniu życia,
wpajaniu kultury technicznej, umiejętności korzystania ze
zdobyczy techniki w tyciu codziennym, rozwijania uzdolnień
technicznych młodzieży, pomocy w wyborze przyszłego zawodu,
tworzenie okazji do rozwijania myślenia technicznego,
racjonalizacji, dokonywania odkryć i wynalazków.[..]”
Zainteresowanie techniką w Związku prowadzi się jut od zuchów, jest
to przedział wiekowy 7-10 lat. Drużynowy dąży do rozbudzenia zainte­
resowań u swych wychowanków, przekazuje im szeroką gamę technik,
zapoznaje z różnymi zawodami (np. zabawa w lotnika). Zuchy wiele
zbiórek poświęcają majsterkowaniu. Zdobywanie praktycznych umie­
jętności przez zuchy ma zatem duże znaczenie wychowawcze, społe­
czne, pomaga bowiem niwelować różnicę społecznego startu, przy­
gotowuje dzieci do tycia. Druh MAREK WARDĘCKI w opracowaniu Zuchy
sporządził wykaz około 60-ciu pożytecznych umiejętności, które
podzielił na siedem grup. Niektóre z nich skrótowo przedstawiam:
• umiejętności z zakresu łączności: obsługa telewizora, aparatu,
magnetofonu, prowadzenie rozmowy telefonicznej a teraz dodajmy
video, radiotelefonu CB-radio, faxu itd.;
• umiejętności z zakresu komunikacji: korzystanie z windy osobowej,
konserwacja roweru, motoroweru, pomoc dla taty przy naprawie
i konserwacji samochodu;
7
• umiejętności z zakresu obsługi urządzeń domowych: posługiwanie
się nowoczesnymi urządzeniami sanitarnymi, instalacją elektryczną
i gazową;
• umiejętności z zakresu obsługi urządzeń powszechnego użytku:
obsługa pralki, kuchni mikrofalowej, komputera i fotografowania.
W wielu przypadkach ten pierwszy kontakt z techniką, dla nas ludzi do­
rosłych jest prostą czynnością a dla zuchów wielką przygodą i zabawą.
Zabawa ta powoduje, te w wieku harcerskim (10-15 lat) technika staje
się zainteresowanie hobbystycznym – a w wielu przypadkach drogą do
zawodu w dorosłym tyciu, gdzie harcerstwo starsze [wędrownictwo]
staje się etapem specjalizacji. Jednak w wielu przypadkach jest
jeszcze etapem poszukiwań, etapem wędrówek po dziedzinach tech­
niki. W jednej i drugiej sytuacji organizacja winna harcerzom pomóc.
Główną rolą wychowawczą powyższej działalności winno być rozbu­
dzenie zamiłowania do danego hobby, zawodu czy zainteresowania.
Unaocznienie wymagań stawianych przed daną specjalnością pod
względem cech społecznych, intelektualnych. Charakterologicznych,
zawodowych. psychofizycznych a nie tylko wiedzy i umiejętności. To
zadanie niełatwe – ściśle związane z metodyką i specyfiką działania
Związku Harcerstwa Polskiego.
Z powyższą tezą wiąże się jednak wiele wątpliwości.
• Czy w harcerstwie należy uprawiać technikę przez duże „T” czy
małe „t”. To znaczy czy powinno się pobudzać i rozwijać wszystkie
zainteresowania?
• Czy w konsekwencji młodzież powinna się w czymś specjalizować?
• Czy w rozwijaniu harcerskich technik (zainteresowań) a później
specjalizacji nie ma zagrożenia w postaci odchodzenia od metod
harcerskich?
• A może jest odwrotnie, bez stworzenia możliwości specjalizacji
harcerstwo traci lub straci młodzież starszą?
3. Metodyka, kadry i ośrodki
Jednym z istotniejszych elementów" wspomagających rozwój zainte­
resowań w drużynach są: sprawności, znaki służb, odznaki specjal­
nościowe i uprawnienia państwowe.
8 Biblioteczka Harcerskich Specjalności
W zależności od zakrętów na harcerskiej drodze, sprawności i znaki
służb były różnie realizowane (zdobywane). Sprawy dotyczące honoro­
wania naszych umiejętności kwalifikacji oraz odznak poza naszym
Związkiem wymagają pilnych uregulowań.
W wielu specjalnościach zmieniają się przepisy państwowe. I tak np.
krótkofalowców czeka weryfikacja – wymiana licencji, niezbędna po
przyjęciu przez rząd norm europejskich (ustaleń konferencji CEPT).
Musimy wyjść naprzeciw tym działaniom, organizować zajęcia dokształ­
cające, pomóc naszym harcerzom, instruktorom-krótkofalowcom w
uzyskaniu nowych licencji. W innym przypadku stracimy wielu specja­
listów.
Poza instrumentami metodycznymi, wyposażaniem technicznym zasad­
niczą rolę odgrywa kadra. Starajmy się aby do działalności specjalisty­
cznej i specyficznej roli dobrze ją przygotować. W związku
z powyższym pojawia się kilka problemów i pytań wiodących:
• jak instruktor w pracy drużyny winien doprowadzić do takiej
sytuacji, aby harcerzom pomóc w odkryciu i pź1niej w rozwijaniu
swych pasji?
• jak kształcić drużynowych drużyn specjalnościowych?
• jak kształcić harcerzy specjalistów (np. płetwonurków, radiotele­
grafistów, operatorów radiotelefonów, komputerów, spadochronia­
rzy, żeglarzy itd.), od których dobrego przygotowania, zalety
prawidłowy rozwój zainteresowań, specjalności i wdrażania tech­
niki w harcerstwie?
Być może kształcenie harcerzy specjalistów winno być realizowane
przez specjalistyczne organizacje i stowarzyszenia. Z wieloma mamy
podpisane porozumienia, wiele jest deklaracji współpracy ale są też
takie, które w obecnej sytuacji mają słabą kondycję i nie podejmują
współpracy.
Należy też postawić sobie pytanie do jakiego momentu harcerstwo
winno opiekować się harcerzami, którzy w naszej organizacji wyrośli
na specjalistów w jednej ściśle określonej dziedzinie?.
Czy kształcenie funkcyjnych drużyn i klubów specjalnościowych w obe­
cnej sytuacji powinna prowadzić tylko szkoła w Załęczu [wówczas
siedziba CSI], czy należy powołać do tego celu inne ośrodki, centra,
zespoły? Jeśli tak, to czy we wszystkich specjalnościach?
W tym miejscu należy sobie powiedzieć szczerą prawdę, te nasi decy­
denci harcerscy w 1964 r. popełnili duży błąd podejmując decyzję
o rozwiązaniu Centralnego Harcerskiego Ośrodka Technicznego w War­
szawie. CeHOT przeobrażając się zgodnie ze współczesnymi wymogami
i z kondycją finansową Związku spełniał by rolę jednostki wiodącej
w dziedzinie rozwoju specjalności i techniki harcerskiej. Ośrodek taki
na pewno organizowałby kształcenie specjalistyczne, prowadził porad­
nictwo metodyczne, pomagał w nabywaniu lub korzystaniu ze sprzętu
specjalistycznego, współpracował z wyspecjalizowanymi organiza­
cjami, instytucjami i firmami. Funkcję tę obecnie pełni Wydział Spec­
jalności i inspektoraty poszczególnych specjalności GK ZHP. Wiele
efektów przynosi funkcjonowanie Centralnego Ośrodka Łączności ZHP
w Łosicach. Ośrodek powołany został do bycia przy pomocy Szefostwa
Wojsk Łączności MON.
W działalności żeglarskiej rolę inspektoratu i koordynatora spełnia
Centrum Wychowania Morskiego i Wodnego w Gdyni i Ośrodek w Funce
[dziś jest Kierownictwo DWiŻ i CWM; Funka jest ośrodkiem edukacji
ekologicznej]. Mimo wielu problemów i trudności w funkcjonowaniu
tych ośrodków – efekty ich działań są znaczne.
Czy należy podejmować działania zmierzające do powoływania kolej­
nych ośrodków specjalnościowych o zasięgu krajowym? Jeśli tak to
jakich? Jaką rolę i jakie zadania winny one wypełniać na rzecz drużyn?
Czy taka koncentracja sił i środków sprzyja rozwojowi konkretnych
specjalności?
Jacy sojusznicy, sponsorzy mogli by wspierać nasze działania?
4. Sprzęt
Jednym z najważniejszych elementów wpływających na rozwój
zainteresowań w harcerstwie jest baza sprzętowa i środki materialne.
Większość specjalności, zainteresowań nie da się rozwijać bezinwesty­
cyjnie. Działalność specjalnościowa może się rozwijać tylko wtedy, gdy
ma się odpowiednie zaplecze i bazę sprzętową. Nie można realizować
wychowania wodnego bez odpowiednich jachtów. Nie da się rozwijać
edukacji komputerowej bez mikrokomputerów a zainteresowań
łącznościowych, dysponując tylko aparatem telefonicznym czy chorą­
giewkami.
Należy podejmować wszelkie możliwe działania, aby pozyskać jak
najwięcej środków technicznych o nowszych rozwiązaniach, utrzymać
niezbędną bazę sprzętową. Jest wiele możliwości, aby wyeksploa­
towany, uszkodzony sprzęt techniczny remontować siłami harcerskimi.
Doświadczenia zdobyte w tej dziedzinie przy remoncie sprzętu
łącznościowego należy wykorzystać w innych specjalnościach. A może
w obecnej sytuacji nie stać nas na rozwijanie działalności specjal­
nościowej. Może należy podjąć decyzję o ograniczeniu działalności,
specjalnościowej w harcerstwie? Może zrezygnować z uprawiania tech­
niki a zająć się tylko puszczaństwem, survivalem? Jeśli tak, to według
jakich kryteriów dokonać wyboru?
Powyższe problemy poddaję pod rozwagę i do dyskusji. Nie wyczerpują
one oczywiście wszystkich pytań, na które trzeba odpowiedzieć.
Społeczna rola techniki za pwn.pl
Postęp techniczny jest głównym czynnikiem rozwoju gospodarczego, jednakże rozwojowi
techniki towarzyszą też niebezpieczeństwa. Wynikają one, po pierwsze — z wykorzysty­
wania osiągnięć techniki do celów wojennych (użycie broni jądrowej mogłoby obecnie
doprowadzić do zagłady całej ludzkości);
po drugie — z wypierania, w coraz większym stopniu, świata przyrody przez świat wytwo­
rów i procesów techniki, co powoduje skutki uboczne, zagrażające zniszczeniem
środowiska biologicznego człowieka;
po trzecie — z mechanizacji charakteryzującej rozwój techniki od czasu rewolucji przem­
słowej, która wprowadziła system pracy polegający na ścisłym podziale, zmuszającym
robotnika do wielokrotnego wykonywania tych samych, prostych czynności, sprowadzając
go w ten sposób do roli „dodatku do maszyny”, co wpływa negatywnie na jego osobowość;
zahamowaniu tej antyhumanistycznej tendencji sprzyja, na większą skalę dopiero od
połowy XX w. automatyzacja, która pozwala wyeliminować robotnika z toku procesów
produkcyjnych — to z kolei jednak grozi bezrobociem.
Wspomniane negatywne skutki i zagrożenia powodują dość rozpowszechnione w naszej
epoce podstawy antyscjentyczne, których zwolennicy oceniają postęp techniczny jako zja­
wisko szkodliwe.
Postęp techniczny spowodował, zwłaszcza w ostatnich 2 stuleciach, znaczne ułatwienia we
wszystkich dziedzinach życia, umożliwiając korzystanie z tych ułatwień stale zwiększającej
się części społeczeństwa („demokratyzując komfort życia”), jak również wynalezienie
sposobów zapobiegania negatywnym skutkom rozwoju techniki (ochrona atmosfery,
ochrona gleb i gruntów, ochrona wód). Wynalazczość daje ludzkości jedynie większe
możliwości, natomiast sposób ich wykorzystania zależy niemal wyłącznie od stosunków
społeczno-politycznych.
Technika jest jedyną z podstawowych dziedzin działalności ludzkiej, której nieustanny
postęp w skali świat. jest poświadczony historycznie (zastoje czy regresy, jak np. w Euro­
pie po upadku imperium rzymskiego, miały charakter lokalny).
Postęp techniczny polega na dokonywaniu i stosowaniu wynalazków (narzędzi, urządzeń,
przedmiotów użytkowych, nowych metod produkcyjnych). Wdrożenie i akceptacja
społeczna wynalazku są zazwyczaj uzależnione od jego przydatności gospodarczej i opła­
calności, choć w sytuacjach szczególnych (np. wojna) może decydować skuteczność.
9
HM. JAN ROSSMAN Warszawa, kwiecień 1992
ROLA TECHNIKI
W WYCHOWANIU HARCERSKIM
1. Edukacja techniczna
Dlaczego harcerska technika a zwłaszcza umiejętności manualne mają
podstawowe znaczenie w wychowaniu harcerskim, postaram się powie­
dzieć w kilku zdaniach.
Oprę się przy tym na doświadczeniach z 7-letniej pracy dydaktycznej
w Czarnej Afryce, gdzie wykładałem i prowadziłem prace dyplomowe
na uniwersytecie, kształcąc pierwszych własnych dla Zairu inżynierów
budownictwa. Uniwersytet był założony i wyposażony przez Belgów,
a program był analogiczny do programów belgijskich. A więc kształ­
cenie przyszłych inżynierów było w bardzo dużej mierze oparte na
matematyce, informatyce, używaniu elektronicznych maszyn, ich pro­
gramowaniu.
I oto okazała się rzecz zaskakująca: dyplomanci byli znakomici w pro­
gramowaniu i w obliczeniach, ale źle było z wyciąganiem wniosków
z wykonanych obliczeń, a zwłaszcza źle było z wyborem przygotowa­
nych projektów wariantowych. Okazało się, że w ostatecznym etapie
prac potrzebny jest „osobisty i naturalny komputer” – mózg, w którym
prócz informacji istnieją – nazwijmy tak urządzenia do wyciągania
wniosków z informacji, do ich selekcji i oceny. Mówiąc językiem
informatycznym oprócz bitów informacji konieczne są połączenia
joints między informacjami. I to one znajdują się właśnie w tych
najbardziej osobistych komputerach, jakimi są mózgi ludzkie. Amery­
kański Związek Inżynierów Cywilnych podjął badania nad tą sprawą,
miałem w ręku ich wyniki. Okazało się, że te połączenia joints
powstają najefektywniej w doświadczeniu ludzi uzyskiwanym w pra­
cach ręcznych: a więc rzemieślniczych, warsztatowych, laboratoryj­
nych. W USA wyciągnięto z tego praktyczne wnioski, odpowiednio
formując programy na politechnikach.
10 Biblioteczka Harcerskich Specjalności
2. Harcerskie rzemiosła
Jeśli zwrócić uwagę na dzieci i ich zabawy – to w pewnym okresie
ponad inne zabawki przedkładają różnego typu budownictwa, układan­
ki, modele rozbierane i składane. Nieświadomie wzbogacają swoje
mózgowe „komputery” w joints.
Gdy spojrzymy na program harcerski przede wszystkim na pionierkę –
dostrzeżemy w nim właśnie tę wartość kształcącą, która jak się
nieoczekiwanie okazuje jest przydatna przy stosowaniu najbardziej
nowoczesnych środków, jakimi są komputery. Może niejedna z druhen
i niejeden z druhów mieli w rękach książkę ANDRZEJA MAŁKOWSKIEGO Jak
skauci pracują –opisującą udział polskich skautów w brytyjskim zlocie
w Birmingham w roku 1913. Dużą część książki autor poświęcił opisowi
sprawności i rzemiosł skautowych, a tak sformułował – określone przez
ROBERTA BADEN-POWELLA cele ruchu skautowego:
1. wyrobienie indywidualnych charakterów u chłopców
2. pomaganie innym
3. uczenie rzemiosł i sprawności skautowych
Dotąd zwracaliśmy głównie uwagę na praktyczną wartość nauki
rzemiosł i sprawności harcerskich (skautowych) teraz odsłania się
przed nami ich wartość kształcenia zdolności rozumowania, korzy­
stania z ich roli w świecie, w którym żyjemy pod zalewem informacji.
Ich liczba wzrosła tak znacznie, że już bez komputerów obejść się nie
może żaden zawód, żaden niemal zakład przemysłowy, żadna
administracja.
Jest też druga strona techniki w wychowaniu harcerskim: wzrastanie
jej [techniki] roli w życiu ludzi oraz wzrastanie zagrożenia warunków
naturalnych życia ludzkiego. Nie tylko przybywa różnych urządzeń
w gospodarstwach domowych wymagających obsługi i konserwacji, ale
zmienia się świat dokoła – środowisko naturalne. Bez zrozumienia tego,
co kryje w sobie rozwój techniki – nie będziemy w stanie zapobiec
wielkim niebezpieczeństwom. Nie trzeba tu rozwijać problemów
ekologii – wiemy dobrze, jak groźna staje się sytuacja w naszym kraju.
Okazuje się, że obywatele kraju muszą być świadomi tego, jakie
niebezpieczeństwa kryje w sobie rozwój różnych gałęzi przemysłu, ale
także jak im przeciwdziałać i zapobiegać. A kto dziś taką wiedzę wśród
młodych rozpowszechnia? Kto praktycznie podjął np. akcję zmniejsza­
nia i porządkowania produkcji śmieci domowych? To także staje się
nowym działem harcerskiej techniki: bez czynnego udziału skautów jak
to już ma miejsce w innych krajach i harcerzy u nas, trudno sobie
wyobrazić skuteczną walkę z tym nowym niebezpieczeństwem cywili­
zacji. A obsługa i konserwacja urządzeń domowych i urządzeń w ma­
łych warsztatach obsługowych czy produkcyjnych? Kto tego uczy? Kto
uzbraja ludzi w umiejętności różnych rzemiosł, napraw? Oto nowy dział
techniki harcerstwa. Jakże pomocny w przyszłych rodzinach i gospo­
darstwach domowych, a także warsztatach pracy.
Mam przed sobą skautowe podręczniki angielskie, amerykańskie,
niemieckie sprzed kilkudziesięciu już lat. Ileż w nich technicznych
sprawności i wiadomości! Ile sprawności ekologicznych! Dużo wskazuje
na to, że w programach harcerskich pozostaliśmy w tyle za potrzebami
nowoczesnego życia.
I tu powstaje potrzeba takiego ułożenia programów harcerskich, aby
w umiejętnościach technicznych znaleźć się na początku następnego
stulecia. To jedyna szansa, aby dogonić postęp techniczny świata.
Jednak umiejętności i rzemiosło to nie wszystko dla rozwoju techniki
w harcerstwie, wśród młodzieży. Koniecznym też jest zrozumienie sen­
su, filozofii techniki.
Do tego potrzebna jest znajomość historii rozwoju techniki w jej
różnych branżach. Trzeba nie tylko znać, ale i rozumieć technikę i jej
logikę. To także wskazanie programowe dla kształcenia technicznego
w harcerstwie.
3. Nadążyć za nowoczesnością
Przechodzimy stale rewolucję przemysłową i techniczną. Najwyraźniej
widać to np. w rodzaju narzędzi używanych przez ludzi: od epoki wideł
i łopat przechodzimy do epoki kombajnów i koparek. Ale równocześnie
od epoki wideł i łopat do epoki śrubokrętów i urządzeń pomiarowych:
kabli i silników elektrycznych i spalinowych. Kto dziś przygotowuje
młodzież do takiej rewolucji i do tego, co jeszcze nas czeka? Nie
wystarczy podziwianie w telewizji i na wycieczkach automatycznych
linii produkcyjnych trzeba je rozumieć i ich działanie. A kto dzisiaj
tego uczy?
Powiedzmy wyraźnie: propagandowy program powszechnej
politechnizacji w szkołach załamał się. Trzeba będzie – świat doganiać
i trzeba wyraźnie powiedzieć, że nie wolno opierać programu kształ­
cenia technicznego (politechnizacji) na sprzęcie starym, oddawanym
z przemysłu i zakładów naukowych. Młodzież powinna dostawać do
wypróbowania i do nauki sprzęt nowy, nowoczesny. Właśnie z takim
sprzętem powinna się oswajać.
Od razu rodzi się pytanie: a fundusze? Sprawa jest oczywista – muszą
się znaleźć pieniądze, jeśli nie chcemy zostać na szarym końcu trze­
ciego świata. Dlatego dobrze należy ocenić, przeanalizować – co mamy
sprowadzać, a co jesteśmy w stanie wyprodukować w kraju? Jestem
święcie przekonany, że wiele nowoczesnych urządzeń jesteśmy w sta­
nie wyprodukować sami, choć w naszym kraju w ostatnich latach ktoś
zapalił czerwone światło na torze postępu i rozwoju techniki. Niech
więc w harcerstwie pojawi się światło zielone choćby w takim zakresie,
w jakim to będzie możliwe.
4. Radość tworzenia
Istnieje jeszcze jeden aspekt problemu techniki w harcerstwie, którego
znaczenie zrozumiałem w styczniu 1992 roku na „Forum ex-Skautek
i ex-Skautów” w Grossarl w Austrii. Było to bardzo ciekawe spotkanie
ok. 400 uczestników. Jedynym referatem było w gruncie rzeczy wystą­
pienie przedstawiciela (czy komentatora prasowego) Zjednoczonej
Europy, który przedstawiał, jakie znaczenie będzie mieć zjednoczenie
Europy zachodniej i wschodniej. Mówił o rozszerzeniu rynku konsum­
pcyjnego, dopuszczeniu biednych krajów wschodnich do wyrobów
zachodnich itd.
Po wykładzie poszedłem do referenta, by mu powiedzieć, że naszym
zdaniem przynajmniej równie ważną – jeśli nie ważniejszą – sprawą
jest uzdrowienie produkcji w krajach wschodnich, gdyż człowiek jest
nie tylko konsumentem, ale także homo creator. Do życia konieczne
jest mu zadowolenie z tworzenia, budowania, urządzania. To zostało
w krajach wschodu zatracone, zaniedbane. Nam nie idzie tylko
o wyrównanie poziomu konsumpcji, ale o uzyskanie warunków pracy,
tworzenia, budowania. Referent odpowiedział mi: „No oczywiście
Polacy mają zawsze jakieś zastrzeżenia i pomysły!”
Być może właśnie technika w harcerstwie jest przedszkolem tego
zadowolenia – tej wielkiej życiowej radości, jaką jest tworzenie.
Wiemy jak harcerki i harcerze cieszą się np. z własnoręcznego
urządzenia obozu. To technika harcerska wprowadza ich w jedną
z ważnych stron i radości życia: tworzenia. I to tworzenia nie tylko dla
siebie, ale także rzeczy potrzebnych dla innych.
11
HM. EUGENIUSZ CHRZANOWSKI marzec 1992
KSZTAŁTOWANIE WRAŻLIWOŚCI
A HARCERSKIE SPECJALNOŚCI
1. Doświadczenie
Kształtowanie wrażliwości rozpoczyna się już w momencie postrzegania
pierwszych dźwięków, barw, dotyku przedmiotów – zabawek. Przebiega
bardzo różnorodnie tworząc w mniej lub bardziej przypadkowy sposób
pierwszy zbiór indywidualnych doświadczeń. Doświadczenia te
pozwalają na odczytywanie zdarzeń i sytuacji oraz pozwalają komu­
nikować się ze światem zewnętrznym. Jakość tych doświadczeń ma
bardzo istotny wpływ na osobowość młodego człowieka, stanowi o tym
jaka ona właściwie jest.
2. Definiowanie samego siebie przez doświadczenia
Poszukiwania doświadczeń przez młodzież w wieku szkolnym przebiega
bardzo intensywnie, co jest związane z kształtującymi się
zainteresowaniami, pasjami. Poszukiwania te stanowią jedno z poważ­
niejszych źródeł kształtowania wrażliwości. Idą one w bardzo konkret­
nym kierunku (chociaż nie zawsze świadomie) – to ja, młody człowiek
pragnę się sprawdzić jaki jestem, pragnę sprawdzić swoje możli­
wości. W efekcie daje to bardzo istotną rzecz, którą moglibyśmy naz­
wać orientacją zawodową, a w efekcie wrażliwość związaną z facho­
wością, kultem tradycji itp.
Jest jeszcze inny element, który pojawia się w tym okresie. Selekcja
doświadczeń na te, które akceptuję (mogą stać się moją pasją,
hobby, zainteresowaniem) i na te, które pozwalają stwierdzić, że to
nie dla mnie – pozostaje jednak indywidualne doświadczenie.
3. Drużyna – miejsce zdobywania doświadczeń
Zdarzenia te [poszukiwanie i selekcja doświadczeń] zachodzą we wszy­
stkim co otacza dziecko (młodego człowieka) czyli: przedszkole,
szkoła, grupa rówieśnicza, środowisko, grupy formalne i nieformalne.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na propozycję harcerskich
specjalności, które mnogą odgrywać bardzo istotną rolę w kształ­
12 Biblioteczka Harcerskich Specjalności
towaniu wrażliwości. Działalność drużyn specjalnościowych możemy
formułować w dwóch kierunkach. Pierwszy z nich na pewno stanowić
będą drużyny o specjalności artystycznej. Sam styl pracy powoduje,
iż wrażliwość kształtowana przez zespół (teatralny, taneczny, plasty­
czny) będzie wzbogacać wrażliwość na dźwięk, ruch, formę, czy kolor.
Drugi kierunek obejmuje przede wszystkim dziedziny politechniczne.
Tu wrażliwość związana będzie z takimi umiejętnościami jak:
fachowość, precyzyjność, konkretność.
Wszystkie działania w obrębie specjalności posiadać będą wiele
elementów wspólnych, podział ten nie jest jednoznaczny i nie oddaje
tego, co możemy określić mianem etyki, kultu fachowości, poczucia
piękna... Wrażliwość może być związana ze wszystkim tym, co łączy
się pośrednio ze specjalnością uprawianą przez dany zespół. W ten
sposób zespoły specjalnościowe kształtują wśród swoich członków wra­
żliwość ekologiczną, wrażliwość na potrzeby drugiego człowieka,
niesienie pomocy.
Wagę roli, jaką odgrywają specjalności zobrazuje powiedzenie doty­
czące zabawy – zabawki.
...taka zabawa – jaka zabawka,
jaka zabawa – takie dziecko,
jakie dziecko – taki człowiek.
Zdanie jednoznaczne określa wartość zabawy i zabawki. Możemy to
odnieść do kształtowania wrażliwości poprzez harcerskie specjal­
ności pamiętając jednocześnie, jak ważna jest jakość tego, co
proponujemy.
wrażliwość, za pwn.pl
psychol. zdolność przeżywania wrażeń, emocji
fizjol. zdolność organizmu albo jego narządów i komórek
do reagowania na (bodźce) czynniki fizyczne i chemiczne
środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego.