JAK PRZYGOTOWAĆ I POPROWADZIĆ KURS

ZASTĘPOWYCH W ŚRODOWISKU

Pwd. Małgorzata Emilia Lenkiewicz

1.Wstęp

Patrząc na naszą organizację trudno jest nie dostrzec szczególnej roli zastępowych.
Otóż to właśnie zastępowy to starszy brat, siostra. Zastępowy przygotowuje cotygodniowe
spotkanie dla harcerzy. Zastępowy ma najlepszy kontakt z członkami drużyny – zna ich w
końcu najlepiej.
Idąc tym tropem okazuje się, że aby mieć sprawnie działającą drużynę, należy mieć
kompetentnych, kreatywnych i po prostu świetnych zastępowych. Ale jak tego dokonać?
Wracamy wiec do źródła jakim jest kształcenie. Harcerz wykazujący odpowiednie
predyspozycje, zauważony najpierw przez (właśnie) zastępowego, a potem drużynowego,
wędruje na specjalny kurs. To wiedza i umiejętności jakie przyswoi, będą w przyszłości
wykładnikiem jego pracy z zastępem, więc tak że wykładnikiem działania drużyny i
najważniejsze wykładnikiem zadowolenia członków naszej wspaniałej organizacji.
Zatem dobry kurs zastępowy jest gwarantem sukcesu!

W tym krótkim poradniku osoby zainteresowane zorganizowaniem środowiskowego kursu

zastępowych i poprowadzeniem go, znajdą wskazówki, plany i konspekty pomocne w tym
trudnym zadaniu.
2. Przygotowanie kursu

Aby całość kursu działała prawidłowo należy zwrócić uwagę na

następujące elementy:

Kadra kursu:
Komendant kursu powinien znać pozostała kadrę kursu
Kadra kursu powinna się znać i lubić z sobą współpracować
Dobrze, jeżeli kadra wcześniej prowadziła wspólne szkolenia
Kadra jest dobrze przygotowana w zakresie tematów, które porusza na
zajęciach
Kadra składa się:
Komendanta- kierującego całością, koordynuje prace pozostałej kadry
2-3 innych członków kadry, specjalistów w dziedzinach przez siebie
omawianych,
Przed rozpoczęciem kursu:
Kadra spotyka się by omówić treści kursu
Podzielić się tematami zajęć
Omówić ankiety uczestników
Ustalić terminarz kursu
Podzielić się obowiązkami

Harmonogram
 ciekawy i dobrze zaplanowany kurs będzie bardziej efektywny
 ważne jest aby dobrze wybrać formę kursu, czy będzie on trwał przez cały rok
(śródroczny), obejmie kilka wyjazdów, lub odbywać się będzie na dłuższym
wyjeździe (obóz, zimowisko)
 odpowiedni podział zajęć i pogrupowanie ich gwarantuje łatwe i przyjemne
przyswojenie wiedzy przez kursantów

Uczestnicy
Zastępowi drużyn harcerskich i kandydaci na tych
Są zobligowani do uczestnictwa we wszystkich (ustalona liczba) zajęciach kursu
Po zgłoszeniu się na kurs wypełniają ankietę uczestnika
Po zapoznaniu się z ankietami uczestników kadra powinna dostosować
program do potrzeb uczestników. Taka analiza wykluczy pominięcie tematów
nieopanowanych przez kursantów, lub za dużego nakładu czasu na elementy znane
uczestnikom. (przykładowa ankieta poniźej)
PRZYKŁADOWA ANKIETA
1. imię i nazwisko .........................................................................................
2. data urodzenia ...........................................................................................
3. drużyna.......................................................................................................
4. data złożenia przyrzeczenia harcerskiego. ..............................................................
5. posiadany stopień ......................................................................................
6. posiadane sprawności i odznaki.................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
...........................................................................................................................
7. czy prowadzisz zastęp (od jak dawna) ......................................................
8. jakie masz problemy z zastępem ..............................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
...........................................................................................................................
9. dlaczego chcesz wziąć udział w tym kursie .............................................
........................................................................................................................
...........................................................................................................................
........................................................................................................................
10. co wiesz o planie pracy ............................................................................
.......................................................................................................................
...........................................................................................................................
11. co wiesz o systemie sprawności ..............................................................
........................................................................................................................
...........................................................................................................................
12. jakie znasz pomysły na formę zbiórki .......................................................
..........................................................................................................................
...........................................................................................................................
13. co wiesz o zadaniach międzyzbiórkowych .................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
3. Harmonogram kursu.

Przygotowanie harmonogramu powinno obejmować nie tylko przeanalizowanie

potrzeb kursantów i umieszczenie odpowiednich tematów, ale także opracowanie celów,
założeń i formę zaliczenia kursu.

Przy rozplanowywaniu poszczególnych tematów pamiętajmy o odpowiednich,

kompetentnych i chętnych prowadzących! Kadra kursu powinna tworzyć harmonogram
wspólnie i odpowiadać za zajęcia, które im odpowiadają. Prowadzący który jest mocny w
danej dziedzinie, przekaże uczestnikom wiedzę lepiej, pewniej i w ciekawszy sposób.

Przygotowując kurs śródroczny tematy układajmy zgodnie z kalendarzem.

Terenoznawstwo dobrze jest „przerabiać” w lesie a wiec nie w deszczową jesień. Za to
kominek może być przeprowadzony w zimowe popołudnie gdy wcześnie robi się ciemno.
Korzystajmy z właściwości czasu i otoczenia, one naprawdę są naszymi sprzymierzeńcami!

Nade wszystko KREATYWNOŚĆ! Jeśli wymagamy od kursantów aby przygotowywali

ciekawe zadania między zajęciami, sami wykazujmy się pomysłowością. Każda nowa,
ciekawa, zaskakująca forma przekazana przez prowadzącego zaszczepi bakcyl kreatywności
w uczestnikach. Poza tym z pewnością interesująca forma zajęć pomoże przyswoić wiedze
przyszłym zastępowym.

Poniżej umieściłam trzy różne plany kursów , pamiętajmy, że nie istnieją ogólnozwiązkowe
standardy prowadzenia kursów zastępowych. Środowisko i potrzeby wyznaczają niezbędne
treści do przekazania. Porządna analiza ankiet i opracowanie celów i zamierzeń z pewnością
je wyznaczy.

PLAN 1

Kurs Brązowych Sznurów

1) ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNE
Kurs będzie odbywał się w terminie

2) UCZESTNICY KURSU
Uczestnikami kursu będzie około 40 harcerzy starszych i wędrowników z drużyn
szczepu i zaprzyjaźnionych

3) KADRA KURSU
Komendant kursu –
Kadra kursu-

4) KRYTERIA ZALICZENIA :
a) opracowanie wyznaczonych materiałów w trakcie kursu:
 konspekty zbiórek
 plan pracy zastępu
 karta próby na stopień
 itp.
b) poprowadzenie jednej z form pracy zbiórki zastępu
 c) zaliczenie testu
d) zaliczenie biegu harcerskiego z technik
e) odbycie rozmowy z kadrą kursu i wygłoszenie gawędy

5) ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

CEL: Umożliwienie uczestnikom kursu nabycia umiejętności i wiedzy potrzebnej

do pracy
Integracja po między drużynami
Przygotowanie do działania w praktyce młodszej kadry drużyn

ZAMIERZENIA (kursant będzie):

- umiał zorganizować zastęp
- umiał przygotować i przeprowadzić zbiórkę na różne tematy
- umiał przygotować zadania na sprawność i stopień
- umiał zaplanować roczną pracę zastępu
- dysponował bogatym repertuarem z zakresu form pracy

6) HARMONOGRAM:

DATA TEMAT PROWADZĄCY

2 X 2004 „ Czego oczekujemy po kursie, kto będzie na nim razem ze
mną”
 zajęcia z budowania zaufania
 spotkanie organizacyjne, propozycje kursantów na
spotkania
16 X 04 „ Od czego trzeba zacząć ?”
 co to jest zastęp, co trzeba zrobić by założyć zastęp, jak
zorganizować nabór, zwyczaje, obrzędy zastępu,
dokumentacja
 obrzędowość kursu

23 X 04 „Mundur jest moją wizytówką.”

„ Mam szczerą wolę...”
 symbolika
 regulamin umundurowania
 Prawo i Przyrzeczenie harcerskie
13 XI 04 „Tak należy dobrze prowadzić zastęp.”
 plan, a konspekt zbiórki,
 zasady dobrej zbiórki, formy pracy,
20 XI 04 „ Jak uczyć pląsów i piosenek ?”
 zasady nauki pląsów i piosenek, pląsy stare i nowe,
nauka piosenki
4 XII 04 „ 22 II 1857 r. i wszystko się zaczęło !”
 historia skautingu i harcerstwa, nasi bohaterzy
10 XII 04 „ Jak to jest z tymi na górze ?”
 struktura ZHP, statut, konstytucja drużyny
8 I 05 „ To zuchy , to zuchy!”
 przybliżenie metodyki zuchowej, zbiórka zuchowa
 gawędy nie tylko zuchowe
15 I 05 „Proponujemy Ci”
 propozycje programowe
 warsztat pracy zastępowego
12 II 05 „ Aaaa ! Skaleczyłem się w palec !”
 samarytanka – udzielanie pierwszej pomocy,
 bandażowanie, leki
 symulacja
26 II 05 „Druhno , a on jest głupi, nie będę się z nim bawił!”
 praca w grupie, rozwiązywanie konfliktów, zastęp
zastępowych
 praca nad sobą
5 III 05 „Kuchcik, Kucharz, Kuchmistrz...” – stopnie i sprawności ,
 jak dobierać sprawności dla harcerzy, kiedy i jak
zdobywać stopnie, jak ułożyć zadania na stopień i
sprawność
 regulamin stopni i sprawności
 stopnie instruktorskie
 zadanie zespołowe, projekt, znaki służb
19 III 05 „S.O.S”
 szyfry
 metody sygnalizacji
2 IV 05 „Gdzie ja jestem?”- wędrówka po lesie
 Terenoznawstwo – mapa, kompas, busola, znaki
patrolowe i topograficzne
 Przyrodoznawstwo,
 Pionierka – szałasy, ogniska, kuchnia polowa,
gotowanie
9 IV 2005 „Planowanie, musztrowanie.....”
 planowanie i materiały do tego potrzebne
 plan pracy zastępu
 regulamin musztry i ceremoniału
22-24 IV „Zaliczenia nadszedł czas”
05  Sprawdzenie zdobytej wiedzy na kursie
15 V 05 Zakończenie kursu
Podsumowanie kursu, rozdanie dyplomów, patentów

PLAN 2
Kurs zastępowych Hufca Morąg
1. Organizator: Komendant Hufca Morąg oraz Instruktorzy Hufca Morąg
A. Są odpowiedzialni za:
 Treści programowe
 Wyznaczenie komendanta i oboźnego kursu zastępowych
 Sprawną organizację bazy (nocleg i wyżywienie)
 Zabezpieczenie medyczne
B. Komendant kursu czuwa nad:
 Wysokim poziomem zajęć prowadzonych przez instruktorów
 Dba o dyscyplinę i bezpieczeństwo uczestników kursu
 Ma prawo do wnoszenia poprawek oraz zmian w programie (w porozumieniu z oboźnym
i komendantem hufca)
 Czuwa nad sprawnym przebiegiem spotkań
 Zabezpiecza środki dydaktyczne potrzebne do prowadzenia zajęć
C. Oboźny kursu:
 Jest odpowiedzialny za sprawną komunikację między uczestnikami a organizatorami kursu,
dotyczącą oczekiwań, uwag, wniosków
 Dba o życzliwą przyjazną, atmosferę
 Dba o nienaganną dyscyplinę
 Podczas nieobecności komendanta kursu przejmuje jego obowiązki
1. Cele kursu:
A. Przygotowanie harcerzy do pełnienia funkcji zastępowych
B. Po zakończeniu kursu zastępowych harcerz:
 Posiada wiedzę teoretyczną dotyczącą metod pracy z zastępem
 Zna doskonale i rozumie przesłanki Prawa Harcerskiego
 Wykazuje się znajomością systemu stopni i sprawności harcerskich, musztry,
kwatermistrzostwa, zasad przygotowania gier terenowych i biegów harcerskich
 W praktyce wykorzystuje posiadaną wiedzę

1. Uczestnicy kursu:
Harcerze 11 – 15 lat, grupa do 20 osób.

2. Finansowanie kursu:
A. Koszt uczestnictwa 10 zł od osoby płacone do rąk Komendanta Hufca Morąg
B. Noclegi sponsorowane przez Morąski Dom Dziecka (sala wykładowa) w zamian za nieodpłatne
uczestnictwo w kursie 5 wychowanków placówki
C. Wyżywienie – 960 zł (śniadanie, obiad, podwieczorek, kolacja) pokrywa Komendant Hufca
Morąg według stawek żywieniowych placówki, tj. 6 zł dniówka od osoby
D. Rozliczenie kosztów:
 8 dni kursu x 6 zł = 48 zł (koszt faktyczny wyżywienia jednego uczestnika podczas trwania
całego kursu)
 48 zł x 20 uczestników = 960 zł (faktyczny kurs wyżywienia wszystkich uczestników
kursu)
 960 zł – 200 zł (wpływy od uczestników) = 760 zł (dofinansowanie wyżywienia przez
Komendanta Hufca Morąg

1. Organizacja:
B. 4 spotkania weekendowe 1 raz w miesiącu (X, XI, XII, I)
C. Ramowy plan dnia
 7.30 – 8.00 pobudka, toaleta poranna
 8.00 – 9.00 śniadanie
 9.00 – 14.00 zajęcia programowe
 14.00 – 15.00 obiad
 15.00 – 16.30 zajęcia programowe
 16.30 – 17.00 podwieczorek
 17.00 – 19.00 zajęcia programowe
 19.00 – 20.00 kolacja
 20.00 – 21.00 kominek
 21.00 – 22.00 toaleta wieczorna
 22.00 – 7.30 cisza nocna
D. Prowadzący zajęcia:
Instruktorzy Hufca Morąg
E. Proponowana tematyka zajęć:

 Pierwsze spotkanie weekendowe:

Piątek
 16.00 – 17.00 przybycie uczestników, zakwaterowanie
 17.00 – 17.30 apel
 17.30 – 18.00 wypełnienie ankiety personalnej
 18.00 – 19.00 zajęcia integracyjne (poznajmy się)
 20.00 – 21.00 kominek na temat: jaki powinien być zastępowy (burza mózgów), śpiewnik
Sobota
 9.00 – 11.00 podział na zastępy (nazwa, piosenka, kronika, proporzec zastępu)
 11.00 – 14.00 Bezpieczeństwo w grupie (zasady przygotowania oraz poprowadzenia dobrej
zbiórki, elementy i rodzaje zbiórek)
  15.00 – 16.30 Umiejętność słuchania (gry i zabawy integracyjne)
 17.00 – 19.00 System stopni i sprawności (układanie kart prób na stopnie)
 20.00 – 21.00 kominek na temat: historia skautingu oraz harcerstwa
Niedziela
 9.30 – 11.00 Podsumowanie pierwszego spotkania, wyznaczenie zadań na kolejne
spotkanie.
 Drugie spotkanie weekendowe:
Piątek
 16.00 – 17.00 Przybycie i rozlokowanie uczestników
 17.00 – 19.00 Szyfry
 20.00 – 21.30 Kominek (nauka pląsów)
Sobota
 9.00 – 11.00 Pisanie konspektów do zbiórek pokazowych (w zastępach)
 11.00 – 12.00 Układanie szyfru zastępu
 12.00 – 14.00 Musztra
 15.00 – 18.00 Zasady przygotowywania gier terenowych i biegów harcerskich
 18.00 – 19.00 Kwatermistrzostwo (majątek zastępu, ewidencja, pozyskiwanie środków)
 20.00 – 21.30 kominek: prezentacje szyfrów, omówienie indywidualnych konspektów
zbiórek pokazowych w zastępach, zawody na wesoło.
Niedziela
 9.00 – 11.00 Podsumowanie drugiego spotkania, wyznaczenie zadań na spotkanie trzecie.

 Trzecie spotkanie weekendowe:

Piątek
 16.00 – 17.00 Przybycie i rozlokowanie uczestników
 17.00 – 19.00 Statut ZHP, struktura ZHP, Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie
 20.00 – 21.30 Kominek: nauka pląsów, zabawy integracyjne
Sobota
 9.00 – 14.00 Zwiad terenowy (alfabet Morse’a)
 15.00 –17.00 Terenoznawstwo
 17.00 – 19.00 Wykonanie proporca zastępu
 20.00 – 21.30 Kominek: podsumowanie zwiadu, wybór najlepiej wykonanego proporca
zastępu.
Niedziela
 9.00 – 11.00 Podsumowanie trzeciego spotkania, wyznaczenie zadań na spotkanie czwarte.

 Czwarte spotkanie weekendowe:

Piątek
 16.00 – 17.00 Przybycie i rozlokowanie uczestników
 17.00 – 19.00 Samarytanka
 20.00 – 21.30 Kominek: symbolika, zawody na wesoło
Sobota
 9.00 – 10.00 Zbiórka pokazowa
 10.00 – 11.00 Regulamin mundurowy
 11.00 – 14.00 Gra francuska
 15.00 – 17.00 Test kompetencji zastępowego
 17.00 – 19.00 Czas na przygotowanie prezentacji zastępów kursowych na kominku
 20.00 – 21.30 Kominek: prezentacje zastępów, śpiewanki, pląsy. Pogadanka na temat
“moje wrażenia z kursu”. Wypełnienie ankiety ewaluacyjnej.
Niedziela
 9.30 – 11.00 Uroczyste śniadanie, podsumowanie kursu, wręczenie patentów ukończenia
kursu zastępowych.
PLAN 3
Kurs zastępowych drużyn harcerskich (śródroczny)

A. Cel kursu:
Dostarczenie wiedzy i umożliwienie nabycia umiejętności niezbędnych do
podjęcia funkcji zastępowego w drużynie harcerskiej. Zapoznanie
kandydatów na zastępowych z elementami metody harcerskiej
stanowiącej o obrazie i wartości harcerstwa, a także przygotowanie do
ciekawego i rzeczowego przekazywania wiedzy, umiejętności i postawy
podopiecznym.
B. Zamierzenia:
Po zakończeniu kursu uczestnik powinien:
Znać zasady dobrej zbiórki, potrafić wprowadzać je do planu zbiórki
Znać znaczenie elementów obrzędowych w zastępie
Potrafić zintegrować grupę ludzi (zastęp)
Znać metody przekazywania informacji swoim podopiecznym
Potrafić wykorzystać formę zadania zespołowego do pracy zastępu
Potrafić wykorzystać zadanie miedzy zbiórkowe
Poznać znaczenie stopni i sprawności w pracy zastępu
Potrafić zaplanować prace zastępu
Mięć elementarna wiedze z zakresu historii i symboliki harcerstwa, a także
znać podstawy technik harcerskich i regulaminów ZHP (mundurowego,
musztry i ceremoniału harcerskiego, odznak i oznak)

Zasady zaliczania kursu

Decyzje o zaliczeniu bądź nie zaliczeniu kursu przez uczestnika dokonuje
kadra na podstawie obserwacji uczestników, a w szczególności pod uwagę brane są:
Aktywność podczas zajęć
Obecność na zajęciach
Kreatywność w czasie prac w grupach
Ocena postawy jako zastępowego
Zrozumienie i praktyczne wykorzystanie poruszanych tematów w
pracach uczestnika
Pozytywna ocena zadań miedzy zbiórkowych
Przygotowanie planu pracy zastępu
Przygotowanie zbiórki zastępu
Przeprowadzenie zbiórki zastępu

Harmonogram kursu
Kurs składa się z 20 bloków programowych i przy przyjęciu formy
biwaków trwa 9 tygodni.
Zajęcia powinny odbywać się co tydzień, większe rozbicie w czasie może
spowodować utratę kontaktu i mniejsza identyfikacje z nieco rozciągniętym
szkoleniem.
Zajęcia trwają od 2,5 do 3 godzin.
W ramach kursu zorganizowane są trzy biwaki:
- Rozpoczynający- zawierający przede wszystkim zajęcia integracyjne, mający
za zadanie podział uczestników na zastępy, stworzenie obrzędów zastępów i
drużyny kursowej,
- Wyprawy- kładący szczególny nacisk na zajęcia z technik harcerskich,
musztry i form pracy,
- Kończący- sprawdzający umiejętności zdobyte przez kursantów,
podsumowujący kurs.
Harmonogram:
Lp. Spotkanie Treść zajęć
1. Pt.- biwak Zajęcia integracyjne (podział na zastępy)
2. so. biwak- r. Zasady dobrej zbiórki
3. so. biwak- p. Obrzędowość i tradycje w zastępie
4. so. biwak- w. Zajęcia integracyjne
5. n. biwak- r. Formy pracy
6. sobota Zadania zespołowe (zadanie miedzy zbiórkowe)
7. sobota Plan pracy zastępu (zadanie miedzy zbiórkowe)
8. sobota Pionierka
9. pt. biwak- w. Samarytanka
10. so. biwak- r. Pionierka
11. so. biwak- p. Sygnalizacja
12. so. biwak- w. Kominek- Prawo i Przyrzeczenie harcerskie
13. n. biwak- r. Terenoznawstwo (zadanie miedzy zbiórkowe)
14. sobota Terenoznawstwo (lokalna ojczyzna)
15. sobota Formy pracy
16. sobota Zbiórka zastępu (zadanie miedzy zbiórkowe)
17. pt. biwak- w. Zbiórka zastępu (przeprowadzenie zbiórek)
18. so. biwak- r. Sprawności harcerskie
19. so. biwak- p. Zbiórka zastępu (przeprowadzenie zbiórek)
20. so. biwak- w. Podsumowanie
3. Przykładowe konspekty zajęć

Dobrym zwyczajem panującym wśród kadry kursu jest dostarczenie przynajmniej tydzień
wcześniej konspektu zajęć dla komendanta kursu. Jest to gwarancją, że zajęcia są dobrze
przygotowane i pozwala na wprowadzenie ewentualnych zmian. W przypadku gdyby nawet
prowadzący rozchorował się, z dobrze przygotowanego konspektu inna osoba może z
łatwością poprowadzić spotkanie.

Poniżej zamieszczam kilka konspektów na tematy zwykle sprawiające problemy w

prowadzeniu.

KONSPEKT 1

Historia harcerstwa – jak uczyć historii

Cel:
- przypomnienie przez kursantów wydarzeń z historii harcerstwa, uważane za
podstawowe,
- wykształcenie umiejętności korzystania z form aktywizujących podczas prowadzenia
zajęć z historii harcerstwa,
- uświadomienie kursantom do jakich celów może być stosowana historia harcerstwa
(nacisk z identyfikację z organizacją i jej celami, wzorce osobowe).

Metody: wykład, ...

Pomoce: cukierki mini,

Przebieg:
a) nudny wykład na temat początków skautingu (przerwać w momencie zauważenia
początków znużenia u słuchaczy)
b) pogadanka – skuteczność wykładu, można sprawdzić stopień zapamiętania
szczegółów wykładu, pogadanka ma doprowadzić do wniosku, że za pomocą wykładu
najłatwiej jest doprowadzić do zanudzenia słuchaczy a trudno osiągnąć np. cele
wychowawcze,
c) „parada łgarzy” (zał.)
d) scenki, podział na grupy. Każda grupa otrzymuje opis sytuacji, którą ma odegrać.
Będą to np. jak wg legendy doszło do przetłumaczenia przez A.M. Skautingu for
boys, powstanie ZHP, powstanie Sz.Sz.
Proponuję fragment np. ze Szkiców z dziejów harcerstwa polskiego w latach 1911-
1939 Eugeniusza Sikorskiego strony: 8, 32, 156), ale lepszy nawet będzie
Błażejewski.
e) nauka piosenki „Historia”
f) krótkie podsumowanie (z naciskiem na zachęcenie harcerzy do czytania).
 Zał.
1. Rok 1907 jest uważany przez niektórych za datę powstania skautingu. Dlaczego?
a) ukazał się edykt króla Jerzego tworzący organizację skautową a Wielkiej
Brytanii,
b) odbył się obóz na wyspie Brownsea,
c) odbył się ślub B.P z Olave B.-P.
2. Rok później B.P. ukończył bardzo ważną dla skautingu książkę. jaki miała tytuł?
a) Skauting for boys,
b) Aids to scouting,
c) Krąg Rady.
3. Za jednego z ważniejszych twórców harcerstwa polskiego uważany jest:
a) Aleksander Małachowski,
b) Andrzej Małkowski,
c) Ryszard Pacławski.
4. Słowo „harcerz” pojawia się po raz pierwszy w książce:
a) Schreibara i Piaseckiego pt. Harce młodzieży polskiej,
b) Kamienie na szaniec,
c) na II Zjeździe ZHP w 1920 roku.
5. w 1916 roku powstaje bardzo ważna organizacja:
a) Polski Czerwony Krzyż,
b) Eleusis,
c) ZHP.
Itd.

KONSPEKT 2
KONSPEKT ZAJĘĆ KURSU BRĄZOWYCH SZNURÓW

TEMAT: ”Od czego trzeba zacząć?”

TERMIN:
PROWADZĄCY:
CZAS: 90 min.
CELE:
 zapoznanie kursanta z pojęciem słowa „zastęp” i rolą tej jednostki w drużynie
 podsuniecie pomysłów na zorganizowanie udanego naboru
 uświadomienie ważnej funkcji obrzędowości zastępu
 nauczenie się prowadzenia dokumentacji zastępu

PRZEBIEG ZAJĘĆ:
1. Wstęp- wprowadzenie- 5 min.
Krótka gawęda o Zosi która miała założyć zastęp lecz bała się odpowiedzialności i tego czy da sobie rade,
czy jej podopieczne ją polubią i czy nie zawiedzie drużynowej i przybocznych, którzy dali jej szansę.

2. Gra- PAJĘCZYNA- 10 min.

materiały: kłębek włóczki

Jeden uczestnik mówi swoje imię i kończy zdanie ZASĘP JEST WAŻNY BO.. rzuca kłębek wybranej
osobie, która powtarza tą samą czynność rzucają kłębek następnej osobie i trzymając fragment włóczki, gdy
każdy z uczestników wykona tę czynność powstanie pajęczyna. Następnie kłębek wraca tym samym torem
tym razem trzeba powtórzyć imię osoby od której otrzymało się kłębek i powtórzyć czym jest dla niej
zastęp.
3. Akcja naborowa – burza mózgów – 20 min.
materiały: papier, markery, kredki, taśma ,nożyce, inne materiały plastyczne
Kursanci podają pomysły na zorganizowanie naboru oraz na to co ich zdaniem należy zrobić by
przeprowadzić nabór, które zostają zapisane na widocznych dla nich kartkach . Następnie zostają podzieleni na
grupy w których mają za zadanie przygotować akcje naborową , wykonać plakaty itp.
Następnie następuje podsumowanie przez prowadzącego.

4. Piosenka na życzenie kursantów- 2 min.

5. Zabawa w „stonogę”- 5 min.

6. Obrzędowość- 15 min.
Uczestnicy dzielą się na 2 grupy (wg miesięcy urodzin – od stycznia do czerwca i od lipca do grudnia) .
Mają za zadanie wymyślić jak najwięcej obrzędów dla zastępu, którym ma ten czas się stają (nazwa, pląs
piosenka, okrzyki itp.). Następnie prezentują je sobie nawzajem.

7. Dokumentacja – 15 min.
Zapoznanie kursantów z zasadami prowadzenia dokumentacji zastęp, z czego się składa. Dyskusja na
temat tego czy potrzebna jest dokumentacja zastępu lub czy warto byłoby dołączyć do niej dodatkowy element
lub, coś usunąć.

8. Gra w „ ciepło – zimno” - 5min.

materiały- koperta z ankietami
Jeden z kursantów wychodzi. W tym czasie reszta chowa kopertę w miejscu trudnym do znalezienia.
Osoba z zewnątrz za pomocą wskazówek , ciepło(blisko) i zimno(daleko) musi odnaleźć kopertę.

9. Podsumowanie- 8 min.
Uczestnicy wypełniają ankiety znajdujące się w kopercie

10. Pożegnanie- Krąg – 4 min.

KONSPEKT 3

ZAJĘCIA KURSU BRĄZOWYCH SZNURÓW

Temat: Statut ZHP (struktura), regulaminy (mundurowy i musztry) i Hufiec.

Prowadzenie:
Cel: zapoznanie uczestników z treścią Statutu ZHP i regulaminów, nauka korzystania z
nich; zapoznanie się ze strukturą ZHP oraz Hufca; co młodemu zastępowemu może dać
Hufiec.

Czas trwania: ok. 2,5 h

Przebieg:

PLAN ZAJĘĆ:
1. Powitanie - sprawy organizacyjne - 5 min..

2. Krzesło elektryczne – 10 min.

Na środku stoi krzesło, do którego nie można się dotknąć. Wszyscy biorą się za ręce i
próbują się nawzajem wepchnąć na krzesło. Kto go dotknie odpada.

3. Struktura ZHP – 30 min.

 Zastępy uzupełniają piramidę podzieloną na 7 części (harcerz, zastęp, drużyna, szczep,
hufiec, chorągiew, władze naczelne); omówienie "drzewa władz" i kompetencji
poszczególnych stanowisk.

4. Masaż – 10 min.

5. Regulamin odznak i oznak, harcerskich i instruktorskich ZHP – 20 min.

Rozmowa na temat tego co znajduje się w tym regulaminie; układanka - oznaczenia
funkcji, każdy zastęp dostaje do ułożenia kilka funkcji w drużynie, hufcu, chorągwi i
władz naczelnych; odczytanie i sprawdzenie.

6. Łańcuch śmiechu – 10 min.

5 osób wychodzi z pomieszczenia i zmienia swe umundurowanie, reszta odgaduje
zmiany; po dwie zagadki dla każdego zastępu z zakresu regulaminu,

7. Regulamin musztry i ceremoniału – 20 min.

Próba określenia czym jest ceremoniał harcerski; dyskusja o postawie zasadniczej i
swobodnej; ćwiczenia,

8. Kulki z cebulki - pląs – 5 min.

9. Statut ZHP – 15 min.

Zastępy dostają po dwa lub trzy rozdziały, próbują ustalić o czym one mówią; dyskusja,

10. Że me ne brusa – pląs – 5 min.

11. Hufiec – 15 min.

Próba ustalenia co początkujący zastępowy może uzyskać od Hufca i na odwrót;
uświadomienie konieczności współpracy z Hufcem. Dyskusja, próba ułożenia postulatów
w stosunku do Hufca i zastępowych,

12. Zakończenie - zadanie między zbiórkowe – 5 min.

zadanie między zbiórkowe: namalować harcerza i harcerkę w pełnym umundurowaniu;
graficznie przedstawić strukturę drużyny.

KONSPEKT 4

ZAJĘCIA KURSU BRĄZOWYCH SZNURÓW

Temat: System stopni i sprawności

Prowadzenie:
Cel: zapoznanie kursantów ze znaczeniem systemu w pracy z zastępem; nauka budowania
prób na sprawności i stopnie.
Czas trwania: 2 h i 30 min.,
Przebieg:

PLAN ZAJĘĆ:
13. Powitanie – sprawy organizacyjne – 5 min.
14. Poznajemy się przez dotyk – ćwiczenie – 10 min.
kurs zostaje podzielony na dwie jednakowe grupy, pierwsza siedząc w kole ma
zamknięte oczy, osoby z drugiej siadają przed jakąś osobą z pierwszej; osoba z
zamkniętymi oczami rozpoznaje przez dotyk kto siedzi przed nią; potem role się
zmieniają,

15. Rola stopni i sprawności – wprowadzenie – 10 min.

dyskusja o roli stopni i sprawności, wypisanie ich na tablicy,

16. Konstruowanie próby na stopień – 10 min.

uczestnicy określają co trzeba uwzględnić przy konstruowaniu próby na stopień,
propozycje wypisują na tablicy,

17. Układanka - stopnie (nazwa, oznaczenie na mundurze i pagonach) – 15 min.

z rozsypanych karteczek każdy zastęp układa nazwy stopni i oznaczenia, prezentacja
prac

18. Piramida – 15 min.

uczestnicy rysują piramidę i wpisują wartości, rzeczy, pojęcia dla nich najistotniejsze,
stopniując ich wartości; zebranie anonimowych piramid i ich porównanie,

19. Sklepik czasopism 10 min.

uczestnicy podzieleni na grupę męską i żeńską wypisują nazwy czasopism, które
najczęściej czytają, głośne odczytanie i porównanie spisu "lektur",

20. "Gdy miałem 10 lat" – 10 min.

uczestnicy dobierają się parami i dyskutują między sobą jak wyglądał ich świat gdy
mieli po 10 lat (4 min.), opowiadanie o swoich partnerach (4min.), podsumowanie,

21. Moja przyszłość – 15 min.

uczestnicy na kartce rysują swoją przyszłość, prezentacja prac i ich omówienie,

22. Twórcze myślenie – 10 min.

zastępy opracowują definicje (butelka, sieć, koszula, granica), przeczytanie i
omówienie,

23. Dyskusja - graficzna forma, stopnie w planie pracy zastępów i drużyny, rola sprawności
w życiu każdego harcerza – 20 min.
dyskusja nad poszczególnymi pytaniami, zapisanie wniosków na tablicy,

24. Plan pracy zastępu - 20 min.

dyskusja na temat uwzględniania stopni i sprawności w planie pracy zastępu
4. ZADANIA MIEDZY ZAJĘCIAMI.

Są bardzo różne formy sprawdzenia wiedzy jaką przyswoili sobie uczestnicy kursu. Bardzo
dobrym sposobem są zadania powierzane kursantom miedzy zajęciami. Tkz. Prace Domowe
pozwalają przećwiczyć harcerzom różne umiejętności takie jak pisanie konspektów, planów
itp. Są one też świetne do sprawdzenia czy na pewno dobrze przekazaliśmy wszelkie
informacje.

Wszelkie prace zadane przez nas mają za zadnie sprawdzenia w jakim stopniu uczestnicy
opanowali dane zagadnienie, formy zadań mogą być więc różnorodne . Pamiętajmy tylko by
sprawdzając je stosować jednorodny system oceniania.

PRZYKŁADY ZADAŃ:
 stworzenie konspektu na zadany temat
 zbudowanie planu pracy zastępu na dany okres
 przygotowanie krzyżówki o symbolice krzyże i lilijki
 rozpisanie cyklu zbiórek z samarytanki
 wykonanie jak najciekawszej karty próby na stopień i sprawność z rozpisaniem zadań
 rozrysowanie drzewka ze strukturą ZHP

Polecam kreatywność!
5. PROWADZENIE ZBIÓREK

Posiadając zaufaną kadrę kursu możemy spróbować wizytowania zbiórek prowadzonych

przez uczestników ( uczestników, lub wyznaczonych zastępów w drużynie). Praktyka czyni
mistrza a celne uwagi pomogą w przyszłej pracy kursantom.

Poniżej znajduje się przykładowy arkusz do oceny wizytowanej zbiórki.

ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI OCENA:

logiczny ciąg zbiórki-

oznacza konieczność podporządkowania
wszystkich elementów tematowi zbiórki.
Przygotowując zbiórkę musisz wiedzieć, co
zespól chce osiągnąć i do tego celu dobierać
środki
zachowanie tempa zbiórki- na zbiórce
nie może być momentów niezdecydowania,
ślamazarnych poczynań. Musisz wiedzieć,
kiedy zakończyć gawędę, żeby zapobiec
dłużyznom, kiedy przerwać grę, by nie stała
się dyskusja o niczym. Z zasada ta wiąże się
potrzeba stosowania różnych form pracy,
które nawzajem się przeplatają, ale tak, by po
wysiłku fizycznym była chwila odpoczynku,
po wysiłku umysłowym- chwila odprężenia.
Stałość niektórych elementów-
rozpoczęcie zbiórki, gawęda lub inny rodzaj
wypowiedzi, podjecie, realizacja lub
podsumowanie zadania, zakończenie zbiórki.
Nauczanie czegoś nowego- tzn.
chodzi o nowe wiadomości, sprawność
fizyczna, umiejętności, wiadomości
organizacyjne itp.
Samodzielność i inicjatywa
harcerzy- oznacza to zmianę ról pełnionych
przez harcerzy na zbiórkach, co wynika z
samorządnego, demokratycznego charakteru
organizacji
Podział pracy przez zastępowego i
funkcyjnych- powierzenie funkcyjnym
odpowiedzialności za określone elementy
realizacji planu
6. ZALICZENIE KURSU.

Jesteśmy już przy końcu naszego kursu. Czas na zliczenie. Jest to bardzo ważny element
kursu. Za trudne zaliczenie może zniechęcić naszych kursantów, za łatwe może sprawić że
poczują się zlekceważeni. Najpopularniejszą formą i polecana przeze mnie jest:
 test – sprawdzający wiedzę z zakresu prowadzenia zastępu, dokumentacji itp.;
 bieg patrolowy – sprawdzający wiedzę z dziedziny technik harcerskich;
 rozmowa z kadrą kursu – np. przedstawienie gawędy

Załączam materiały które z pewnością będą pomocne.

 BIEG HARCERSKI

SYGNALIZACJA:
1. Nadawanie informacji alfabetem (2p)
2. Odbieranie informacji alfabetem (2p)
3. Wymienienie kilku szyfrów i objaśnienie jednego (1p)

TERENOZNAWSTWO
1. Co to jest azymut (0,5)
2. Wyznaczenie azymutu (1p)
3. Wyznaczenie azymutu na coś (1p)
4. Zorientowanie mapy (1p)
5. Wymienić 8 sposobów wyznaczania N (1p)
6. Opowiedzieć o wybranym sposobie (0,5)

SAMARYTANKA
1. Rodzaje krwotoków
2. Z czego można zbudować nosze
3. Jak przeprowadza się masaż serca i sztuczne oddychanie przy 1 i 2 ratujących
4. Przyczyny odmrożeń
5. Do czego służy bandaż elastyczny, a do czego zwykły
6. Rodzaje ran
7. Stopnie i charakterystyka oparzeń
8. Skład, z podziałem, apteczki polowej
9. Pozycja boczna ustalona (pokazać)
10. Postępowanie przy zemdleniach

PIONIERKA
1. Rodzaje ognisk (1p)
2. Ułożyć przykładowe ognisko (3,5p)
3. Co to jest ekran cieplny (0,5p)

PRZYRODOZNAWSTWO
1. Wymień co najmniej 3 sprawności związane z przyrodą (1,5p)
2. Wymień 9 drzew liściastych (2,5p)
3. Wymień 3 drzew iglaste (1p)
INTEGRACJA
1. Co to jest integracja (1p)
2. Wymień 6 pląsów (1p)
3. Zaprezentuj 1 pląs (1p)
4. Znane ci gry integracyjne (1p)
5. Po co nam integracja (1p)

IMIĘ I NAZWISKO:
DRUŻYNA:

TEMAT PODPIS PUNKTY (0 - 5)

PIONIERKA
SAMARYTANKA
SYGNALIZACJA
TERENOZNAWSTWO
PRZYRODOZNAWSTWO
INTEGRACJA
SUMA PUNKTÓW

 BLANKIETY DLA CZŁONKÓW KOMISJI NA ROZMOWIE

LP. IMIĘ I NAZWISKO PUNKTY (0 - 10)

1.
2.
3.
4.
5.

CZŁONEK KOMISJI:
NR POKOJU: 1

 TESTY

TEST KURSU BRĄZOWYCH SZNURÓW - A

1. Opisz oznaczenia na Krzyżu Harcerskim:
a) liście dębowe -
b) promienie -
c) Czuwaj -
2. Opisz symbolikę lilijki:

3. Dopisz wydarzenia do dat:

1857 -
1899 -
1909 -
1911 -

1913 -
1935 -
1939 -

1945 -

4. Dopisz do wydarzeń daty:

a) utworzenie Hufca Białystok -
b) przyjęcie przez Zjazd Statutu, Prawa i Przyrzeczenia -
c) powstanie ZHP -
d) śmierć Stefana Mirowskiego -
e) przyjęcie ZHP do WOSM i WAGGGS -
f) nadanie imienia hm. Stanisława Moniuszki Hufcowi Białystok -

5. Czyje to są życiorysy:
a) Trębczanin, członek "Sokoła", "Zarzewia" i "Eleusis". Organizował polskie harcerstwo
w Stanach Zjednoczonych. Rzekł: "Skautostwo jest raczej ruchem niż organizacją". -

b) Komendantka Harcerskiej Szkoły Instruktorskiej na Buczu (1932 - 1939).1 IX 1939

komendantka Pogotowia Harcerek. -

6. Napisz co najmniej trzy zdania o:

a) Jan Bytnar -

7. Objaśnij co twoim zdaniem oznacza VII punkt Prawa Harcerskiego:

8. Co uwzględniamy przy planowaniu planu pracy zastępu:

9. Materiały pomocnicze w planowaniu:

10. Wymień dokumentację zastępu:

11. Jakie dane powinna zawierać karta członka zastępu:

12. Co powinno się znaleźć w zaszycie zastępowego:

13. Wymień znane ci formy pracy:

14. W jakich okolicznościach stosuje się postawę:

a) zasadniczą (baczność) -

b) swobodną (spocznij) -

15. Co to jest konspekt zbiórki:

16. Co to jest Statut:

17. Kto jest najwyższą władzą w:

a) Hufcu -
b) ZHP -

18. Wymień znane ci zwyczaje i obrzędy zastępu:

19. Wymień zasady dobrej zbiórki:

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)

20. Jak powinien wyglądać plan dobrej zbiórki:

a)
b)
c)
d)

21. Wymień zalety i wady zastępu zastępowych:

a)

b)

22. Wymień wszystkie stopnie harcerskie, ich oznaczenia na krzyżu, pagonach i mundurze:
a)
b)
c)
d)
e)

23. Co oznaczają poszczególne sznury:

a) szary -
b) zielony -

24. Jakie sznur nosi:

a) komendant Hufca -
b) naczelnik ZHP -
c) przewodniczący ZHP -

25. Wymień 10 sprawności harcerskich:

26. Wymień 3 starszoharcerskie znaki służb:

27. Co to jest konstytucja drużyny:

28. Wymień trzy ogólnozwiązkowe propozycje programowe:

29. Co wiesz o Hufcu?

30. Co to jest konflikt twoim zdaniem:

31. Dlaczego należy zbierać surowce wtórne:

32. Wymień zalety i wady pracy grupowej:

a) zalety

b) wady

33. Przedstaw za pomocą graficznych symboli:

a) przyjaźń

b)dobrą zabawę

IMIĘ I NAZWISKO:
DRUŻYNA:
LICZBA PUNKTÓW:

TEST KURSU BRĄZOWYCH SZNURÓW - C

7. Opisz oznaczenia na Krzyżu Harcerskim:

d) piasek -
e) gwiazdy -
f) żołędzie -

8. Opisz symbolikę lilijki WOSM:

9. Dopisz wydarzenia do dat:

1857 -
1899 -
1909 -
1911 -

1913 -
1935 -
1939 -

1945 -

10. Dopisz do wydarzeń daty:

g) utworzenie Hufca Białystok -
h) przyjęcie przez Zjazd Statutu, Prawa i Przyrzeczenia -
i) powstanie ZHP -
j) śmierć Stefana Mirowskiego -
k) przyjęcie ZHP do WOSM i WAGGGS -
l) nadanie imienia hm. Stanisława Moniuszki Hufcowi Białystok -
11. Czyje to są życiorysy:
a) Pierwsza Komendantka Skautek w Komendzie Skautowej. Twórczyni refrenu hymnu
ZHP -
b) Harcmistrz, związany z działalnością 3 Białostockiej Drużyny Harcerzy im. Stefana
Czarneckiego. Od stycznia 1945 r. Komendant Chorągwi Białostockiej. -

12. Napisz co najmniej trzy zdania o:

a) Tadeusz Zawadzki -

13. Objaśnij co twoim zdaniem oznacza IX punkt Prawa Harcerskiego:

14. Co uwzględniamy przy planowaniu planu pracy zastępu:

15. Materiały pomocnicze w planowaniu:

16. Wymień dokumentację zastępu:

17. Jakie dane powinna zawierać karta członka zastępu:

18. Co powinno się znaleźć w zaszycie zastępowego:

19. Wymień znane ci formy pracy:

20. W jakich okolicznościach stosuje się postawę:

c) zasadniczą (baczność) -

d) swobodną (spocznij) -
21. Co to jest konspekt zbiórki:

22. Co to jest Statut:

23. Kto jest najwyższą władzą w:

c) Hufcu -
d) ZHP -

24. Wymień znane ci zwyczaje i obrzędy zastępu:

25. Wymień zasady dobrej zbiórki:

a)
b)
c)
d)
e)
f)
g)
h)
i)

26. Jak powinien wyglądać plan dobrej zbiórki:

a)
b)
c)
d)

27. Wymień zalety i wady zastępu zastępowych:

a)

b)

28. Wymień wszystkie stopnie harcerskie, ich oznaczenia na krzyżu, pagonach i mundurze:
a)
b)
c)
d)
e)

29. Co oznaczają poszczególne sznury:

c) szary -
d) brązowy -

30. Jakie sznur nosi:

d) komendant Hufca -
e) naczelnik ZHP -
f) przewodniczący ZHP -

31. Wymień 10 sprawności harcerskich:

32. Wymień 3 starszoharcerskie znaki służb:

33. Co to jest konstytucja drużyny:

34. Wymień trzy ogólnozwiązkowe propozycje programowe:

35. Co wiesz o Hufcu?

36. Co to jest konflikt twoim zdaniem:

37. Dlaczego należy zbierać surowce wtórne:

38. Wymień zalety i wady pracy grupowej:

b) zalety

b) wady

39. Przedstaw za pomocą graficznych symboli:

b) przyjaźń

b)dobrą zabawę

IMIĘ I NAZWISKO:
DRUŻYNA:
LICZBA PUNKTÓW: