EMPATIA – DAVIS

ROZDZIAŁ 1

 Empatia i współodczuwanie wyrosły z odrębnych tradycji

1) Adam Smith – jesteśmy wyposażeni w niemal nieodpartą skłonnośd do doświadczania

„pokrewieostwa uczud” kiedy obserwujemy kogoś będącego pod wpływem silnych emocji
czyli współodczuwanie
 Jest ono możliwe tylko dzięki sile wyobraźni – „umieszczamy się w sytuacji drugiego
człowieka” i doświadczamy jego doznao

2) H. Spencer – podstawą funkcjonowania wielu gatunków jest skłonnośd do organizowania się,

 tendencja do łączenia się z osobnikami tego samego gatunku jest adaptacyjna bo
gwarantuje bezpieczeostwo
 rozwój przyjemności związanej z afiliacją i proporcjonalnej przykrości związanej z
pozbawienie kontaktów  współodczuwanie jako rezultat powtarzających się skojarzeo
 reakcja lękowa – atak + strach innych, ucieczka  mój strach  czyjś strach = mój strach
 współodczuwanie jako środek porozumiewania się

3) McDougall – teoria instynktów

 Dwa sposoby wywoływania emocji
a) „adekwatna biologicznie przyczyna” np. hałas, drapieżnik
b) pierwotnie bierne współodczuwanie – percepcja emocji odczuwanych przez innych
 Obserwacja emocji przeżywanych przez innych skłania do wytwarzania emocji tego samego
typu bo dla każdego typu emocji istnieje mechanizm odbiorczy = dopływ percepcyjny który
ma odbierad sygnały i przetwarzad je na właściwą odpowiedź emocjonalną
 Reakcja współodczuwania jest automatycznym rezultatem aktywności mechanizmu
spostrzegania

WE WSZYSTKICH POWYŻSZYCH WYSTĘPUJE PODZIELANIE AFEKTU PRZEZ DWIE OSOBY

EMPATIA

 Empatia od niemieckiego Einfuhlung – pierwotnie w estetyce skłonnośd o utożsamiania się

w jakimś stopniu z obserwowanym przedmiotem zazwyczaj fizycznym obiektem
pozwalającym na przeżycie piękna
 Lipps przeniósł termin do psychologicznego kontekstu
 Titchener sformułował angielskie empathy jako tłumaczenie Einfuhlung
 Mechanizm empatii to wewnętrzna imitacja obserwowanej osoby lub obiektu, proces który
jest tez określany jako naśladowanie motoryczne ( ukryte wewnętrzne imitowanie oznak
jakiegoś stanu –np. napinanie mięśni) – prowadzi do słabszych ale podobnych reakcji

 Różnica między empatią a współodczuwaniem = Smith, Spencer i McDougal mówią o

współodczuwaniu jako w dużej mierze pasywnym. Empatia przeciwnie – aktywne usiłowania
jednostki żeby „wyjśd naprzeciw” związane z przemyślanym wysiłkiem intelektualnym

Notatki by MK
  U Lippsa i Titchenera – umyślnie działający obserwator, świadomie podejmujący wysiłek
wyjścia poza własną jaźo w przestrzeo cudzych doświadczeo

 Kohler – empatia to bardziej zrozumienie niż dzielenie afektów – rozumienie w

przeciwieostwie do odczuwania tego co inni można osiągnąd przez obserwację i
interpretację działao i ruchów

 G.H. Mead – indywidualne możliwości wejścia w rolę drugiego człowieka jako sposób
zrozumienia tego jak postrzega on świat  podstawa funkcjonowania w uspołecznionym
świecie

 J.Piaget – decentracja czyli porzucenie początkowej egocentrycznej perspektywy jako baza

rozwoju społecznego i poznawczego

 Badania przyjmowania ról przez dzieci i podział na:

a) percepcyjne przyjmowanie ról = umiejętnośd wyobrażenia sobie wzrokowej perspektywy
innej osoby
b) poznawcze przyjmowanie ról = wyobrażenie sobie cudzych myśli i motywów
c) afektywne przyjmowanie ról = wnioskowanie o cudzych stanach emocjonalnych (nie musi
obejmowad budzenia jakichkolwiek stanów afektywnych)

 Umiejętnośd przyjmowania ról generalnie rośnie wraz z wiekiem dziecka

 ’40 i ’50 nacisk na rolę empatii w zwiększaniu trafności spostrzegania innych – „społecznej
ostrości widzenia” (social acuity) – później rozdzielenie tych procesów

WSPÓŁCZESNE POGLĄDY DOTYCZĄCE EMPATII

1) E. Stotland – rozpatrywanie empatii wyłącznie w kategoriach afektywnych

 „reagowanie emocjonalne obserwatora spowodowane odczuciem że ktoś inny doświadcza
lub jest na drodze do doświadczenia jakiegoś rodzaju emocji”
 Wcześniej badacze zakładali że emocje obserwatora będą podobnej natury co
obserwowanego – tu tego nie ma
 Empatia kontrastowa – np. satysfakcja spowodowana czyimś cierpieniem

 Współcześnie także rozpatrują empatię w kategoriach afektywnych ale mówią o niej w

przypadku wystąpienia reakcji przynajmniej w zarysach podobnej do reakcji emocjonalnej
obserwowanego

2) Batson – Empatia to przede wszystkim zorientowane na innego człowieka afekty w rodzaju

troski czy współczucia, które pojawiają się w rezultacie obserwowania cierpieo danej osoby –
zawężenie terminu do czegoś podobnego do polskiego „współczucia”
3) L. Wispe
- współodczuwanie jest stanem podwyższonej świadomości cierpienia innego człowieka jako
czegoś co powinno zostad załagodzone”

Notatki by MK
 - empatia to dokonana przez samoświadomą jaźo próba niewartościującego zrozumienia
pozytywnych i negatywnych doświadczeo innej jaźni, aktywny proces zawierający wysiłek
poznawczy
4) M. Hoffman – empatia to afektywna reakcja bardziej odpowiadająca cudzej niż własnej
sytuacji
 poznawcze przyjmowanie ról, osobiste odczuwanie przykrości kreowanej cierpieniem
innych, doznawanie współczucia/troski

PROBLEMY ZWIĄZANE ZE WSPÓŁCZESNYMI POGLĄDAMI

 Używanie terminu empatia do opisania dwóch różnych zjawisk, poznawczego przyjmowania

ról i afektywnego reagowania na sytuację innych
 problem semantyki oraz mieszania empatii jako procesu i jako rezultatu
a) przez dwuznacznośd terminu „współodczuwanie” chętnie używano słowa „empatia”
które obecnie odnosi się zarówno do zjawisk poznawczych, jak i afektywnych, aktywnych
jak i biernych
b) utożsamianie pojęd „proces” i „rezultat procesu”
- proces – próba przyjęcia poznawczego lub emocjonalnego punktu widzenia innego
człowieka lub imitowanie mimiki czy ruchów ciała
- rezultat procesu – emocjonalne reakcje obserwatora, zrozumienie lepiej czyjejś sytuacji

EMPATIA: SCHEMAT BADAWCZY

Zespół konstrukcji teoretycznych, które dotyczą reakcji pojedynczego człowieka na doświadczenia

innych. Wśród tych koncepcji znalazły się przede wszystkim procesy zachodzące u obserwatora jak i
afektywne i nieafektywne skutki, które pojawiają się w wyniku tych procesów

 „epizod” empatyczny:
obserwator styka się z obserwowanym i następuje reakcja ze strony obserwatora
(poznawcza, afektywna i/lub behawioralna)

Teoretyczne konstrukcje: (rys. na s. 24)

- warunki poprzedzające = charakterystyka obserwatora, obserwowanego i sytuacji
- proces = poszczególne mechanizmy dzięki którym wywoływane są –>
- skutki intrapersonalne = związane z poznawczymi i afektywnymi reakcjami zachodzącymi u
obserwatora, nie są manifestowane jawnie
- skutki międzyludzkie – reakcje behawioralne nastawione na obserwowanego

Notatki by MK
ROZDZIAŁ 2
EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH

EMPATIA jako:
 zdolnośd wrodzona
 stała cecha dyspozycyjna
 zjawisko zachodzące w określonych sytuacjach

EMPATIA JAKO WRODZONA ZDOLNOŚD LUDZKA

1) Dlaczego rozwinęła się zdolnośd do odczuwania emocji w odpowiedzi na doświadczenia

emocjonalne innych?
2) Jaki cel został zaspokojony dzięki ewolucyjnemu wykształceniu zdolności do przyjmowania
przy pomocy wyobraźni wzrokowego, poznawczego lub afektywnego punktu widzenia
innych?

EMPATIA JAKO MECHANIZM WYZWALAJĄCY ALTRUIZM

 HAMILTON – szersze spojrzenie nadążenie do przetrwania – perspektywa genotypu

 „bitwa genetyczna” odbywa się na poziomie genetycznym a nie poszczególnych organizmów
 Zamiast indywidualnego przystosowania, nacisk na przystosowanie inkluzywne ->
wytworzenie udanego potomstwa przez dany organizm i te mu pokrewne
 Selekcja rodowa – socjobiologiczne wyjaśnienie altruizmu – zachowania altruistyczne które
narażają jednostkę przynoszą korzyśd członkom „rodów”

 Teoria podobieństwa genetycznego TPG – Rushton, Russel, Wells

„geny mogą zwiększad własne możliwości przeżycia, działając w taki sposób, aby
spowodowad reprodukcję jakiegokolwiek organizmu, w którym mogą zostad odnalezione ich
własne kopie”
-> altruizm skierowany na osobniki niebędące członkami rodu może przynieśd korzyści
ewolucyjne jeżeli odbiorca spoza rodu jest wystarczająco podobny do jednostki
- bardziej ogólna teoria
- wyjaśnia zjawiska altruizmu pozarodowego
- wiele gatunków nie będąc w stanie rozpoznad podobieostwa genetycznego opiera się na
fizycznym  mogłoby to wyjaśnid wyższy poziom reakcji empatycznych w stosunku do
obserwowanych podobnych do nich

 Altruizm wzajemny – Trivers

działanie na korzyśd niespokrewnionego członka tego samego gatunku może przynosid
korzyści jeżeli zostanie ono „odpłacone” - np. wzajemne iskanie
 geny nastawione na altruizm powodują altruistyczne zachowania, ale zachowanie
podejmowane jest przez jednostkę a nie geny  musi istnied mechanizm łączący poziom
genetyczny z działaniami indywidualnymi
 u prostszych organizmów mogłyby to byd wrodzone wzorce zachowao, ale jeśli chodzi o ludzi
to mało prawdopodobne
 mechanizmem powodującym altruistyczne zachowania może byd empatia!

Notatki by MK
  Wg Hoffmana taki mechanizm powinien byd niezawodny ale też łatwo dostosowujący się –
nie może byd tak automatyczny jak zafiksowany wzorzec zachowania, musi pozostawad pod
kontrolą procesów poznawczych i zmieniad się zgodnie z oszacowaniem kosztów
 Argument Hoffmana – wrodzone zdolności do reagowania afektywnego na innych = płaczące
noworodki, potwierdzenie także przez badania neuro
 Brothers – ciało migdałowate grad decydującą rolę w procesie empatii afektywnej – może byd
neurologicznym połączeniem pomiędzy obserwowaniem afektu innych i wytworzeniem
własnej reakcji fizjologiczno-afektywnej

 Przystosowanie ewolucyjne organizmu jest zwiększane przez działania altruistyczne na dwa

sposoby
1) maksymalizacja przystosowania inkluzywnego przez zachowania altruistyczne skierowane
na osobniki podobne genetycznie (szczególnie spokrewnione)
2) maksymalizacja przystosowania jednostki przez altruizm wzajemny
 potrzebny bezpośredni mechanizm który popchnąłby jednostkę do działania
altruistycznego

 Relacja empatyczna jako dzielenie negatywnego afektu

EMPATIA JAKO ODMIANA INTELIGENCJI SPOŁECZNEJ

Rozwój inteligencji, teorie:

 została ona ukształtowana w środowisku, które premiowało zdolnośd do technologicznego

rozwiązywania problemów
 dokonał się głównie ze względu na naciski związane z życiem w obrębie złożonych organizacji
społecznych – środowisko nagradzało jednostki najbardziej zręczne w relacjach społecznych
 Humphrey – komplikacja życia społecznego wynika z tego że niektóre jednostki czerpią
korzyści z eksploatacji innych dzięki manipulacji społecznej - dlatego członkowie grupy muszą
stad się „istotami przeprowadzającymi kalkulacje”
 Cel –maksymalnie umocnid swoją pozycję w stosunku do innych, nie zagrażając stabilności
grupy
 Sytuacja nieustannie się zmienia dlatego trzeba dokonywad coraz to nowych kalkulacji –
potrzebny odpowiedni poziom inteligencji, „przyjmowanie ról” = umiejętnośd przyjęcia
punktu widzenia innej istoty
 Potwierdzono badaniami zdolnośd naczelnych do poznawczego przyjmowania ról- (np. cichy
orgazm, udawane utykanie) – wiedza o tym jak inni zareagują i związku z tym zmiana w
zachowaniu

 Socjoanalityczna teoria osobowości – R. Hogan

oparta na teorii ewolucji, psychologii głębi i teorii zależności między jednostką a
społeczeostwem
- podejście ewolucyjne
- ludzie zawsze żyli w hierarchicznych grupach - najważniejsze problemy życiowe człowieka

Notatki by MK
 dotyczą uzyskiwania statusu i popularności , a te dwa aspekty zwiększają możliwości
przetrwania
 Wyższy status – łatwiejszy dostęp do dóbr
 Naciski ewolucyjne przyczyniły się do rozwoju możliwości przyjmowania ról- przydatnej w
uzyskiwaniu statusu i popularności

OCENA ARGUMENTÓW EWOLUCYJNYCH

 Główne idee
naciski ewolucyjne doprowadziły do rozwoju:
a) ludzkich zdolności do dzielenia uczud
b) umiejętności przyjmowania cudzego punktu widzenia
 PROBLEM
1) prawie całkowity brak bezpośrednich dowodów potwierdzających te teorie
2) zbytnie zaufanie do wyjaśnieo w jaki sposób oddziaływanie środowiska wpływa na zmiany
zachowania
 Ad 1
Badania bliźniąt nie mogą odpowiedzied na pytanie czy zjawiska selekcji rodowej i doboru
inkluzywnego są faktycznie odpowiedzialne za rozwój dziedzicznych cech związanych z
empatią
 Ad 2
socjobiolodzy często wychodzą od założenia że istnienie jakiegoś zachowania świadczy o jego
adaptacyjności
 Inna krytyka : wszystkie te teorie oparte są na założeniu że człowiekiem kierują wyłącznie
egoistyczne motywy i nie dopuszczają istnienia zachowao prawdziwie altruistycznych

ALTRUIZM:

 Dawkins: „organizm określa się jako działający altruistycznie, jeżeli zachowuje się w taki
sposób, aby zwiększyd dobro, pomyślnośd innego podobnego mu organizmu własnym
kosztem”
 Batson : „umotywowany stan, którego ostatecznym celem musi byd cudze dobro”
 Socjobiologiczne definicje odnoszą się wyłącznie do konsekwencji działania, nie zahaczając o
ewentualny cel
 Altruizm wg Batsona może byd poparty dowodem w postaci „empatycznego
zainteresowania”
 Skutki analogiczne mogą byd przekształcane w skutki reaktywne oraz np. empatyczną troskę
 Chociaż procesy ewolucyjne mogły ukształtowad zarówno afekt analogiczny jak i
przyjmowanie perspektywy (niekoniecznie prawdziwie altruistyczne) motywacje altruistyczne
mogą występowad u ludzi ze względu na możliwośd wzajemnego oddziaływania tych
zdolności
 Np.:
- zdolnośd do empatii może służyd do złagodzenia skłonności do wykorzystywania innych
pozbawiona hamulców umiejętnośd przyjmowania ról vs skłonnośd do przeżywania
negatywnych emocji w odpowiedzi na cudze cierpienie

Notatki by MK
TEORIA EMPATII HOFFMANA – SYNTEZA

 Empatia to reakcja afektywna odpowiadająca bardziej cudzej niż własnej sytuacji

 Nie musi byd analogią, ma byd tylko kompatybilna z warunkami
 Interakcja emocjonalnego reagowania na przeżycia innych z rozwijającymi się zdolnościami
poznawczymi – wytwarzania odpowiedzi empatycznych

MECHANIZMY POBUDZENIA EMPATYCZNEGO:

 Pierwotna reakcja cyrkularna – wykazywana przez noworodki tendencja do płaczu gdy słyszą
płacz innych noworodków – ten przykład sugeruje że bardzo wcześnie reagujemy przykrością
na przykrośd innych
 Naśladowanie – pobudzenie empatyczne przez naśladowanie to dwustopniowy proces:
- automatyczne i raczej nieświadome imitowanie obserwowanego  wew. Wskazówki
kinestetyczne dostarczające informacji zwrotnych 
- sprzężenie zwrotne przyczynia się do wytworzenia porównywalnej reakcji emocjonalnej
 Warunkowanie klasyczne – reakcje afektywne na innych ludzi są rezultatem doświadczeo w
których obserwator równocześnie odbierał afektywne wskazówki od kogoś i bezpośrednio
dostarczał afektu (np. dwoje dzieci równocześnie wystawione na ten sam zagrażający
bodziec)
 Skojarzenie bezpośrednie – kiedy obserwujemy innych doświadczających emocji ich
zachowanie i mimika przypominają nam naszą własną sytuację z przeszłości i mogą wywoład
emocję ze względu na skojarzenie z sytuacją
 Skojarzenie zapośredniczone z językiem – znaczenie wywołane symbolicznie wyzwala
skojarzenia z zasobami pamięci semantycznej obserwatora dotyczącymi porównywalnych
uczud i sytuacji
 Przyjmowanie ról – najbardziej zaawansowany, wymaga podjęcia świadomego wysiłku w celu
wyobrażenia sobie, jak byśmy się czuli w sytuacji takiej jak obserwowany

 Powyższe mechanizmy często działają w połączeniu z innymi,

 O uruchomieniu decyduje charakter sytuacji
 Rezultatem koocowym jest wytworzenie u obserwatora odpowiedniej formy reakcji
afektywnej

ZDOLNOŚCI POZNAWCZE: POZNAWCZE ODCZUWANIE INNYCH

 Poznawcze odczuwanie innych – sposób w jaki wytwarzamy obraz innych w swoim umyśle
 Upojęciowienie innych ma 3 poziomy:
a) uświadomienie sobie niezmienności osoby – inni istnieją jako odrębne jednostki
psychiczne
b) przyswajanie sobie wzrastających wraz z rozeznaniem społecznym, zdolności
przyjmowania ról i cudzej perspektywy (początek 2-3 r.ż.)
c) identyfikacja osobowa (późne dzieciostwo/wczesna adolescencja) – wykształcenie
rozumienia innych jako posiadających stałe cechy osobiste, poglądy i doświadczenia
istniejące poza daną sytuacją

Notatki by MK
SYNTEZA AFEKTYWNO-POZNAWCZA

4 POZIOMY EMPATII

 Empatia globalna
- ogólna niezróżnicowana reakcja przykrości na cierpienie innych
- empatyczne cierpienie – bierne, niechciane
- pod koniec 1. roku – niezmiennośd osoby – rozróżnienie ja – inny (moje/czyjeś cierpienie)
 Empatia egocentryczna – koniec 1. roku życia
- egocentryzm poznawczy, oferowanie nieodpowiedniej pomocy
- zrozumienie niezmienności osoby pozwala na pojawienie się cierpienia
współodczuwanegozawierającego komponentę współczucia (reaktywny skutek afektywny)
- nowa reakcja afektywna nie zastępuje starej, jest dodana
 Empatia w stosunku do cudzych uczud (2/3 - …)
- nabywanie umiejętności przyjmowania ról
- zdolnośd empatyzowania z wieloma (czasem sprzecznymi) emocjami
- oferowanie bardziej efektywnej pomocy
- wzrost częstości współodczuwania cierpienia
 Empatia w odpowiedzi na czyjąś ogólną sytuację (późne dzieciostwo v wczesny okres
dojrzewania)
- rezultat przyswojenia sobie tożsamości osób
- uwzględnianie bardziej długotrwałych aspektów życia obserwowanego (śmiejące się,
nieuleczalnie chore dziecko)

Notatki by MK