PSYCHOLOGIA EMOCJI I MOTYWACJI

WYKŁAD 1

Zaliczenie wykładu: egzamin w sesji

Zaliczenie ćwiczeń: obecność + uczestnictwo w pracach zespołowych + zaliczenie 2
wejściówek (2 x 35% oceny) w kolejności: emocje i motywacje
Psychologia. Podręcznik Akademicki, tom I cz. IV Emocje i motywacja (wydanie 2008)
Strelau

 Emocja – silne uczucie wywołane jakąś sytuacją

 Nastrój – stan psychiczny utrzymujący się u kogoś przez jakiś czas (charakteryzujący
się dominowaniem jakichś uczuć)
 Uczucie – stan psychiczny odzwierciedlający stosunek do zdarzeń, innych ludzi,
otaczającegoświata i siebie samego
 Afekt – stan silnego wzburzenia/uczucie sympatii, miłości

Emocje

 Specyficzne procesy regulacyjne uruchamiane w odpowiedzi na mające znaczenie dla

osoby bodźce płynące z otoczenia lub wnętrza organizmu
 Subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytet dla związanego z nią planu
dzialania; odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje
mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowania
 Z natury musi być subiektywna, uruchamiana jest w odpowiedzi na znaczący dla
organizu bodziec

Odpowiedź na strach: walka, ucieczka, znieruchomienie

Nastrój i afekt

Nastrój – stan afektywny o zazwyczaj niewiekiej intensywności charakteryzujący się

określonym znakiem (pozytywny lub negatywny), który zawiera mniej lub bardziej konkretne
oczekiwania podmiotu co do wystąpienia w przyszłości stanów zgodnych z tym znakiem

Afekt – atrybut procesu emocjonalnego, pierwotna reakcja będąca skutkiem procesów

neurofizjologicznych, zachodzących w układzie limbicznym (w obszarze ciala
migdałowatego); jest składową zarówno emocji jak i nastroju; jest pozytywny lub negatywny;
może być tak subtelny, że niezauważalny

Różnice między emocjami a nastrojem

 Czas trwania (emocje trwają krócej niż nastroje)

 Intensywność (emocje są bardziej intensywne, nastrój to „rozlany afekt”)
 Obecność obiektu (emocje na ogół są skierowane na konkretny obiekt)
  Związana z obecnością obiektu świadomość podmiotu tego, co wywołało daną
emocję (w przypadku nastroju często nie wiemy, co go wywolało)
 Gotowość do działania i wyznaczanie kierunku działania (jest charakterystyczne
dla emocji; nastrój nie uruchamia programu działania, choć może wpływać na
działanie)

Rodzaje afektu

 Afekt pierwotny (względem procesów poznawczych) – nieuświadamiana przez

podmiot preferencja uruchamiana bezpośrednio w odpowiedzi na bodziec zanim
zostanie on zarejestrowany przez nową korę, stymulacja na bodziec z zewnątrz
 Afekt wtórny (względem procesów poznawczych) – stan, którego źródłem są
zaawansowane procesy poznawcze, reakcja na wytwór wyższych struktur umysłu np.
negatywne wyobrażenia o przyszłości

Gadzi mózg  układ limbiczny  nowa kora

Rodzaje emocji

Emocje prekognitywne – powstają, kiedy reakcje afektywne wyprzedzają myśl; opierają się
na afekcie pierwotnym (występują również u zwierząt)
Emocje postpoznawcze – powstają jako skutek zaawansowanych procesow przetwarzania
informacji (np. porównywania, wnioskowania, etc.); opierają się na afekcie wtórnym –
występują dla gatunku ludzkiego, wpływa na nie kontekst kulturowy

Inne zjawiska związane z procesami emocjonalnymi

 Emocjonalność jako czynnik charakteryzujący osobowość np. neurotyczność

obejmuje komponent lęku, wrogości i depresji
 Osobowość chwiejna emocjonalnie: typ impulsywny i typ z pogranicza (borderline)
 Zaburzenia emocjonalne: depresja (endo i egzogenna), mania, lęk (np. fobie, ataki
paniki, lęk uogólniony)

Czy emocje są funkcjonalne?

 Emocje sygnalizują istotność stymulacji

 Powstały na drodze ewolucji
 Zwiększają możliwość adaptacji, ale mogą być też dezadaptacyjne (gdy trwają za
długo, są zbyt intensywne etc.)
 Wymagają regulacji i samokontroli (wygaszenie emocji lub ich ekspresji:
samokontrola behawioralna i poznawcza)

Definicje
Motywacja – termin psychologiczny wykorzystywany do opisu wszelkich mechanizmów
odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i
zakończenie/zaniechanie zachowania; dotyczy zarówno mechanizmów prostych jak i
zachowań złożonych, mechanizmów zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych,
afektywnych i poznawczych

Popęd pierwotny – każdy popęd, który wywodzi się z wewnętrznych, fizjologicznych

właściwości organizmu, które są charakteystyczne dla danego gatunku
Popęd wtórny (nabyty) – każdy popęd, którego właściwości motywujące są wyuczone;
przyjmuje się, że wyuczenie nastąpiło poprzez skojarzenie z popędem pierwotnym (np.
uzależnienia)
Pobudka – obiekt lub stan mający zdolność do redukowania redukcji popędu
Potrzeba - stan braku, którego uzupełnienie jest niezbędne dla równowagi psychicznej czy
też zadowolenia z życia; stan deprywacji, który nie musi oznaczać motywacji: stany potrzeb
wywołują stany popędów, które motywują do określonego działania
Cel – stan końcowy, ku któremu ukierunkowane jest zachowanie; wyobrażenie –
reprezentacja poznawcza – tego stanu końcowego

Komponenty motywacji

a. Komponent pobudzenia – rezultat rozbieżności między stanem aktualnym a

oczekiwanym/pożądanym
b. Komponent ukierunkowania – rezultat celów i potrzeb jednostki
c. Komponent intensywności – rezultat subiektywnej wagi indywidualnych celów i
potrzeb

Wpływ motywacji na zachowanie

Człowiek jest ukierunkowany na realizację wielu zadań i podlega wielu wymaganiom

zewnętrznym, ludzkie zachowanie jest polimotywacyjne
Każde zachowanie może być (i nierzadko jest) wynikiem działania wielu różnych motywów

Motywy mogą oddziaływać:

 Symultanicznie – to samo zachowanie jest równocześnie realizacją wielu różnych

motywów
 Hierarchicznie – jeden proces motywacyjny przeważa nad innym lub go zawiesza
 Konkurencyjne – motywy pozostają w konflikcie (np. motywacja o źródłach
afektywnych i poznawczych – „serce i rozum”)

Konkurencyjne motywacje: konflikty motywów

 Konflikt dążenie – dążenie

Jednostka zmuszona jest wybierać między 2 pozytywnymi możliwościami o zbliżonej
atrakcyjności
 Konflikt unikanie – unikanie
Jednostka zmuszona jest wybierać między 2 negatywnymi możliwościami o zbliżonej
awersyjności
 Konflikt dążenie – unikanie
Określona możliwość wywołuje w jednostce zarówno uczucia pozytywne i negatywne (w
miarę zbliżania się do celu rośnie siła unikania konfliktogennej opcji)
- unikanie „rośnie” szybciej

WYKŁAD 2
Teoria Jamesa-Langego jest klasyczną teorią emocji, według której emocje występują jako
odpowiedź na interpretacje własnych reakcji cielesnych. Spostrzeżenie bodźca prowadzi do
zmian fizjologicznych w organizmie. Zmiany te są spostrzegane i interpretowane przez
jednostkę, co prowadzi do powstania emocji.

W związku ze spostrzeżeniem następuje aktywność układu nerwowego prowadząca do reakcji

fizjologicznej (np. wzrostu tętna). Wzrost tętna może zostać zinterpretowany jako strach
przed spostrzeżonym zagrożeniem.

Teoria Cannona- Barda

Teoria Cannona-Barda, nazywana inaczej talamiczną teorią emocji, zakłada że reakcje

fizjologiczne i interpretacja emocji pojawiają się jednocześnie. Są one odpowiedzią na
procesy zachodzące w jądrach wzgórza po spostrzeżeniu bodźca

W teorii Jamesa Langego OUN jest przekaźnikiem do AUN, natomiast w teorii Cannona
Barda kora mózgowa ma zdolność wygaszania reakcji – może powstrzymać pobudzenie
fizjologiczne charakterystyczne dla procesu emocjonalnego

Teoria Schachtera-Singera (dwuczynnikowa teoria emocji)

  Eksperyment z adrenaliną/placebo + eksperyment z mostem (pobudzenie
wywoływane przez czynniki zewnętrzne może zostać inaczej zinterpretowane)
 Podmiot musi znaleźć się w stanie pobudzenia
 Podmiot musi przypisać pojawienie się tego pobudzenia czynnikom sytuacyjnym
 Na podstawie interpretacji dokonanej w drugim kroku podmiot musi oznaczyć
werbalnie swój stan jako stan odczuwania określonej emocji

Komponenty procesu emocjonalnego

1. Składnik afektywny

 Reakcja afektywna (pozytywna albo negatywna) wywołana przez

- zetknięcie się z jakimś czynnikiem
- wykonywanie jakiejść czynności (proste prace manualne proste bądź skomplikowane)
- pojawienie się jakiejś myśli
 Towarzyszy jej tendencja do podtrzymania lub przerywania kontaktu z tym, co
wywoływało reakcję
 Nacechowanie afektywne można też przypisywać temu, co jest zdolne wywoływać
reakcję afektywną
 Elementarne reakcje: unikanie/dążenie do czegoś (są wywoływane przez afekt)
 Wzorce afektywne
- pierwotne: są wrodzone np. nagłe, szybko poruszające się, wydające głośne dźwięki
- wtórne: powstają w toku indywidualnego doświadczenia np. nazwa obiektu strachu,
święta

2. Składnik pobudzeniowy

 Pobudzenie wiąże się z oceną siły oddziaływania i jego ważności dla jednostki,
obejmuje:
- autonomiczny układ nerwowy w obrębie układu obwodowego: unerwia narządy
wewnętrzne, jego działanie nie poddaje się woli (współczulny pobudza, przywspółczulny
hamuje)
- oś przysadka

3. Składnik treściowy

 Ocena tego, do czego odnosi się czynnik oddziałujący na jednostkę np.

- sfery potrzeb organizmu
- sfery podejmowanych czynności (sygnały ułatwienia/utrudnienia, sukcesy/porażki)
- sfery potrzeb JA (np. samooceny, tożsamości)
- sfery wartości konkretnych (np. konkretnych bliskich osób)
- sfery wartości abstrakcyjnych (np. sprawiedliwości)
- sfery poznawczej (wiedzy, poglądów, oczekiwań)
 Emocje o różnej treści uruchamiają różne reakcje behawioralne oraz różne reakcje
ekspresyjne (mimiczne, pantomimiczne, wokalne)

Współwystępowanie składników emocji

o Emocja w pełni rozwinięta obejmuje wszystkie 3 składniki, ale składniki te mogą

także występować osobno
 o Sama reakcja afektywna jest odczuwana jako pozytywne lub negatywne
nacechowanie napotykanych zjawisk
o Reakcja afektywna + pobudzenie jest odczuwana jako niespecyficzny stan
emocjonalny (przykre napięcie lub przyjemne podniecenie)

Klasyczne wymiary emocji

1. Znak - pochodna reakcji afektywnej

2. Intensywność
3. Treść – do czego dana emocja się odnosi

Biologiczne podłoże procesów emocjonalnych

a) Mózg gadzi – najstarszy ewolucyjnie odpowiada za podstawowe funkcje życiowe i

proste formy adaptacji (np. obronę terytorium)
b) Mózg paleossaków – układ limbiczny, w którym zlokalizowane jest ciało
migdałowate (amygdala) – Joseph LeDoux; ciało migdałowate jest powiązane z
reakcją afektywną, odbiera impulsy z narządów zmysłów i ma rozległe połaczenia z
podwzgórzem (kontrolującym AUN i układ hormonalny)
c) Kora nowa (ok. 80% ludzkiego mózgu), a w niej platy czołowe, które mają
połączenia ze strukturami limbicznymi (koordynowanie procesów emocjonalnych)

Psychologiczne podłoże procesów emocjonalnych

o Emocje dotyczą tego, co aktualnie dzieje się, co się stało lub co się stanie (albo co
może się stać) jest ona następstwem orientacji człowieka w otoczeniu
o Ocena poznawcza – rozpoznanie przez jednostkę jakiegoś zdarzenia jako znaczącego
z punktu widzenia jej celów i interesów (R. Lazarus)
a. Ocena pierwotna determinuje, czy emocja się pojawi
1/Czy zdarzenie ma związek z celami i interesami jednostki?
NIE  emocja nie wystąpi TAK  emocja wystąpi
2/Czy zdarzenie zwiększa szanse na realizację celów, czy sprzyja interesów?
NIE  emocja negatywna/TAK  emocja pozytywna
b. Ocena wtórna koncentruje się na możliwościach poradzenia sobie z sytuacją
Co można w tej sytuacji zrobić?
Przegląd zasobów własnych i zasobów środowiska

Społeczne podłoże procesów emocjonalnych

o Zarażanie się emocjami (mimikra) - bezwiedne naśladowanie ekspresji innych ludzi

(z czasem może stać się kontrolowane na skutek norm społecznych)  własna
ekspresja staje się dla jednostki informacją o stanie afektywnym, w jakim jednostka
się znajduje (aferentna informacja zwrotna)
o Empatia: proces rozwojowy u dzieci obejmuje empatyczny dyskomfort  empatia
egocentryczna  empatia sytuacyjna  empatia uogólniona („abstrakcyjne”
współczucie)
Funkcje procesów emocjonalnych

Funkcjonalistyczna koncepcja emocji Nico Frijdy: adaptacyjne znaczenie procesów

emocjonalnych wyraża się w:
- ocenie stymulacji jako istotnej z punktu widzenia interesów jednostki (wyzwalającej stany
przyjemne lub nieprzyjemne)
- uruchomieniu pewnych zachowań, wzbudzeniu reakcji fizjologicznych i przeżyć

10 praw emocji

1. Prawo znaczenia sytuacyjnego – emocje są odpowiedzią na znaczenie sytuacji

(zależą od interpretacji sytuacji)
2. Prawo zaangażowania – emocje powstają wtedy, kiedy jakieś zdarzenie jest ważne
dla motywów jednostki (intensywność emocji odpowiada wielkości zaangażowania i
wartości celu)

3. Prawo bezpośredniego spostrzeganej rzeczywistości – ludzie są przekonani, że

reagują na faktyczne właściwości sytuacji, nie zaś na to, jak zinterpretowali te
właściwości

4. Prawo zmiany przyzwyczajenia i oczekiwania porównawczego – emocje powstają

nie pod wpływem bezwzględnej wartości sytuacji, a pod wpływem różnicy
oczekiwań, względem tego, co nastąpiło

5. Prawo hedonistycznej asymetrii - szybko adaptujemy się do bodźców

wywołujących przyjemność, siła oddziaływania bodźców awersyjnych nie słabnie

6. Prawo zachowania emocjonalnego momentu – stymulacja wywołująca emocje jest

długo skuteczna (spada, kiedy zostaje zneutralizowana przez inną stymulację również
wywołującą emocje)

7. Prawo zamknięcia w sobie – emocje przejmują kontrolę nad przetwarzaniem

informacji, powodują tendencyjność spostrzegania, selektywność, brak wrażliwości na
kontekst

8. Prawo zważania na konsekwencje – po wzbudzeniu emocji pojawia się tendencja do

kontroli procesu emocjonalnego (emocja po pewnym czasie wygasa)

9. Prawo minimalnego obciążenia - unikanie takiego interpretowania stymulacji, które

zwiększa siłę emocji przez nią wywołanej (brak możliwości zmiany sprzyja zmianie
jej interpretacji)

10. Prawo maksymalnego zysku – kiedy możliwe są różne interpretacje sytuacji

wybierana jest ta, która maksymalizuje zysk emocjonalny
Emocje podstawowe

 Uniwersalne kulturowo (pankulturowe) emocje

 Ekspresja to wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie, ruchy i dźwięki) emitowane
przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę
określonych emocji
 Emocje podstawowe: strach, złość, smutek, radość, wstręt (wg naukowców pierwszy
ewolucyjnie), zaskoczenie (P. Ekman) – badanie na plemieniu z Nowej Gwinei
 Zaskoczenie ostatecznie zostało „skreślone” – miało najmniej poprawnych wskazań w
badaniu

Emocje pochodne

 Stanowią mieszankę emocji podstawowych i są odmiennie przeżywane i wyrażane w

różnych kulturach (Ekman)
 Emocje podstawowe przeżywane w specyficznych sytuacjach np. wstyd = złość
skierowana na siebie (Kemper)

Ekspresja emocji

 Ekspresja emocjonalna wytworzyła się na drodze ewolucji

- obserwacja innych pozwalała wnioskować o ich stanach i intencjach
- ekspresja własna sygnalizowała innym własne intencje
 Ekspresji emocji do pewnego stopnia nie trzeba się uczyć, ale doświadczenie i
ekspresja niektórych emocji mogą się różnić w różnych kulturach