V Behawioryzm, czyli

psychologia jako nauka o

zachowaniu
Geneza powstania nurtu
1. Charles Darwin (1802-1882)

teoria ewolucji spowodowała popularyzację badań na zwierzętach

badano umysł i świadomość zwierząt, ale nie można było zastosować metod
introspekcji

wnioski na zasadzie psychologii anegdotycznej - wnioskowanie o

świadomości zwierząt na podstawie opowieści/ anegdot o nich

2. Edward Thorndike (1874-1948) USA

Badania dotyczące rozwiązywania problemów przez zwierzęta wyższe (psy i koty) -
skrzynka problemowa
Prekursor warunkowania instrumentalnego

w środku znajdowało się głodne zwierzę

skrzynka była zamknięta ze wszystkich stron, a na zewnątrz znajdowało się

jedzenie o wyczuwalnym zapachu

wewnętrzne drzwiczki otwierały się przypadkowo, kiedy zwierzę miotało się w

zamknięciu

Prawa uczenia się:

efektu

kot stawał się coraz sprawniejszy w otwieraniu drzwiczek (wzmocnienie

związku między bodźcem a reakcją → zadowolenie z szybszego dotarcia
do jedzenia)

sytuacja przeciwna → niezadowolenie powoduje osłabienie związku

bodziec - reakcja

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 1

 ćwiczenia (powtarzania)

ponawianie połączeń (większa częstotliwość ich wykonywania) zwiększa

zależność bodziec - reakcja

Teoria ucznia się - Koneksjonizm

nowatorskie podejście

zauważenie, że proces uczenia się polega na połączeniu bodźca i

pozytywnej rekacji na niego

badanie procesów rozwiązywania problemów

badania przeprowadzane na zwierzętach

niezależność od introspekcji

proces ma charakter prób i błędów

różnice w nauce zwierząt (muszą fizycznie zobaczyć i doświadczyć bodźca)

i ludzi (występują wolne wyobrażenia tzw. free images)

,,Inteligencje zwierząt’’ (1898)

wydanie książki pod koniec XIX wieku

zapomnienie o ważności psychologi jako nauki o ,,zachowywaniu się’’

3. Iwan P. Pawłow (1849-1936)

Początkowo padał układ trawienny, był fizjologiem

Eksperymenty nie miał bezpośredniego wpływu na rozwój psych. behawioralnej, ale

zapoczątkował obiektywizm podejścia do badań nad zachowaniami

Warunkowanie klasyczne (reaktywne) - proces, w którym bodziec pierwotnie

obojętny (bodziec warunkowy), po skojarzeniu z bodźcem bezwarunkowym
wywołuje reakcje warunkową

bodziec warunkowy z czasem sam będzie wywoływał reakcję

samo połączenie nie jest procesem uczenia się - musi dojść do faktycznego
zasygnalizowania bodźca bezwarunkowego (lampka)

Wygasanie - słabnięcie i stopniowe zanikanie wyuczonej reakcji

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 2

 następuje gdy bodziec warunkowy przestaje się łączyć z bodźcem
bezwarunkowym

Samoistne wygaszanie się reakcji

ponowne pojawienie się wyuczonej reakcji po jej pozornym wygaśnięciu

Skutki kryzysu psychologii klasycznej

podważano wyniki badań dotyczące świadomości

polaryzacja na temat występowania świadomości u zwierząt

bark jasnego stanowiska na temat definicji świadomości

krytyka introspekcji

badanie były niezgodne i niereplikowane

samo stosowanie tych metod już zaburzało spostrzeganie

nie jest metodą obiektywną

finalnie mało wniosków na temat świadomości

Doprowadziło to do wątpliwości i przyszłość psychologii jako nauki, nie wiedziano jakie

metody badawcze powinno się stosować aby dojść do przewidywania reakcji na
bodziec (nawiązanie do fizyki - ideał badań naukowych i dążenie do niego)

John B. Watson (1878-1958) Manifest behawiorystyczny (I

pokolenie)
początkowo prowadził badania metodą introspekcyjną, zyskał uznanie i renomę - to
dało mu platformę do późniejszego rozpropagowania swojego manifestu

wyjątkowe wystąpienie podczas konferencji APA + publikacja w magazynie

naukowym były momentem odcięcia się od introspekcji

Radykalna krytyka:

stany świadomości nie są sprawdzalne

introspekcja jest metodą subiektywną = nie jest metodą naukową

negatywny odbiór uznanej bohemy akademickiej

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 3

 Wysunięcie propozycji (pokazuje to siłę manifestu, pomimo ogromnej krytyki,
stworzył pozytywny program swojej ideii)
Psychologia obiektywna - dążenie aby badania były obiektywne

Schemat S-R (simulus-reaction)

wykorzystywany do dzisiaj

abstrahowanie od introspekcji

zbliżenie się do ,,ideału’’ - przewidywanie reakcji na bodziec, tak jak w

fizyce

Osobowość

system nabytych nawyków

poprzez zmianę w trakcie terapii, można nabywać nowe/ inne

Pochodzenie zachowania

wrodzone - oddychanie, pocenie się, strach, reakcje fizjologiczne

wyuczone - reakcje warunkowe i nawyki

Dostępność obserwacji zachowań

zewnętrzne (jawne) - działania ruchowe, zachowania werbalne (myślenie,

mówienie_

wewnętrzne (ukryte) - emocje

Badanie Alberta !!! dokończyć

Burrhus F. Skinner (1904-1990) Radykalny Neobehawioryzm (II

pokolenie)
Schemat S-R zwracał uwagę procesy wewnętrzne → nie powinno tak być,
ponieważ nie mają one wpływu na zachowanie

Schemat S-O-R (Opportunities - modyfikowanie zależności reakcji od bodźca)

uwzględnienie czynników wewnętrznych, ponieważ modyfikują relację bodziec-

reakcja

Warunkowanie instrumentalne

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 4

 przeprowadzenie eksperymentu na gołębiach, nagradzanie ich za przypadkowo
wykonywane ruchy (wzmocnieniem była pszenica)

nauka pierwotnie obojętnej reakcji, poprzez nastąpienie po niej pożądanego/

lub niepożądanego stanu

wzmocnienia - bodziec lub zdarzenie, które nasila późniejszą reakcję

nagrody - wzmocnienie zachowania

pozytywna - dodanie pozytywnego bodźca po poprawnym zachowaniu

(pochwała, nagroda w formie jedzenia)

negatywna

ucieczka - usunięcie szkodliwego bodźca po poprawnym zachowaniu

aktywne unikanie - zachowanie polegające na uniknięciu pojawienia się

szkodliwego bodźca

kara - hamowanie zachowania

pozytywna - dodanie negatywnego bodźca po niepoprawnym zachowaniu

negatywna - usunięcie pozytywnego bodźca po niepoprawnym zachowaniu

Co wpływa na skuteczność uczenia się/ warunkowania ?:

rodzaj wzmocnień

regularność wzmocnień (częstotliwość nagrody)

odstępy czasowe między wzmocnieniami

Podział zachowań:

reaktywne - reakcja na określony już ściśle bodziec

sprawcze (nowe) - kształtowane i utrwalane przez wzmocnienia

Książka ,,Walden Two’’ Burrhus F. Skinner

przedstawienie utopijnej wersji społeczeństwa - zachowania są całkowicie

sterowalne (inżyniera behawiorystyczna)

brak bodźców awersyjnych

problematyka świata po II WŚ

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 5

 naiwność

wiara w stworzenie idealnego środowiska

człowiek jest całkowicie zależny od środowiska zewnętrznego

,,behawioryzm stworzył obraz jednostki zewnątrz sterownej’’

Problematyka nurtu

brak odwoływanie się do stanów mentalnych → problematyka S-R

nie udało uzyskać się zdolności do przewidywania zachowań

Behawioryzm całościowy Edward Tollman (1886-1959)

Połączenie obiektywnego badania zachowań z uznaniem ich celowości (są
ukierunkowane na cel)

Prekursor psychologii poznawczej

S-O-R

nieobserwowalne zmienne zachowania

wewnętrzne procesy

bezużyteczne dla psychologii

Zmienne niezależne jako przyczyny zachowania (zachowanie jako suma pięciu

zmiennych)

bodźce środowiskowe

popędy fizjologiczne

dziedziczność

wcześniejszy trening

wiek

Odrzucenie prawa efektu, nagrody/ wzmocnienia mają niewielki wpływ na uczenie

się

Mapa wewnętrzna = pośredniczenie między reakcją a bodziec (szczury mają do

tego zdoloność)

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 6

 Model S-H-R Clark L. Hull (II pokolenie)
obiektywne metody - badał tworzenie się pojęć, wpływ nikotyny na wydajność,
pomiary i testy psychologiczne

fascynacja Pawłowem, inspiracja do badań nad zwierzętami, książkę ,,Wykłady o

czynności mózgu’’ nazwał ,,wielką książką”

Mechanicyzm w jego pracach

natura człowieka → kategorie mechanistyczne

automatyczne traktowanie ludzkich zachowań → redukowanie ich do fizyki

traktowanie badanych jako maszyny

Metodologia badań

muszą być obiektywne

ilościowe, wyrażone w precyzyjnym języku matematycznym

1. zwykła obserwacja

2. systematyczna kontrolowana obserwacja

3. eksperymentalna weryfikacja hipotez

4. metoda hipotetyczno-dedukcyjna

a. określanie założeń z przeszłości (a priori), z których można wydedukować

eksperymentalnie sprawdzalne wnioski

b. brak potwierdzenia → zrewidowanie wniosków

c. potwierdzenie i zweryfikowanie → wprowadzenie do zbioru twierdzeń

naukowych

Popędy

pierwotna motywacja → potrzeba organiczna, powstaje poprzez naruszenie

optymalnych warunków biologicznych

wprowadzenie zmiennej pośredniczącej - popęd

bodziec wynikający ze stanu potrzeby organicznej, który pobudza lub aktywuje

zachowanie

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 7

 pierwotne - wrodzone potrzeby biologiczne (pożywienie, woda, powietrze,
temperatura, wydalenie moczu, łagodzenie bólu

wyuczone/ wtórne - sytuacje lub bodźce ze środowiska, które zredukowały

popędy pierwotne, przez co same mogą stać się popędami

np. poprzenie się

zniszczone fizycznie tkanki, oparzenia → popęd pierwotny → pragnienie

złagodzenia bólu
widok pieca → popęd wtórny → popęd strachu

Pierwotnie naturalne bodźce mogą stać się popędami, ponieważ są zdolne do

wywołania takich samych reakcji jak tych, wzbudzanych przez popęd pierwotny

Wtórne/ wyuczone popędy, rozwijają się z popędów pierwotnych

Uczenie się, Model S-H-R

poprzez wzmocnienia (Thorndike)

Prawo pierwotnego wzmocnienia

bodziec + reakcja → redukcja potrzeby (wzrost prawdopodobieństwa, że przy

kolejnych okazjach ten sam bodziec wykona taką samą reakcję)

popęd wtórny → redukcja intensywności bodźca → popęd działa wtedy jako wtórne
wzmocnienie

utrwalanie S-R poprzez liczbę wzmocnień - siła nawyku H (trwałość

warunkownia)

Krytyka

brak możliwości uogólniania poprzez zawężanie obszarów swoich działań, np.

formułowanie wniosków na podstawie jednego eksperymentu

Albert Bandura, Teoria społeczno-poznawczego uczenia się (III

pokolenie)
socjobehawioryzm, potem ujęcie społeczno-poznawcze

skupienie się na sytuacjach społecznych, odejście od jednostkowego podejścia np.

badanie gołębi, szczurów

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 8

 Teoria społeczno-poznawcza

mniej skrajna odmiana behawioryzmu od Skinnera, odbicie ducha czasu -

zainteresowanie czynnikami poznawczymi

nie stosował introspekcji, ważność znaczenia wzmocnień

charakter poznawczy → na rozkłady wzmocnień wpływają procesy myślowe

(przekonania, oczekiwania, instrukcje)

reakcje nie są automatyczne → są inicjowane i uruchamiane przez daną osobę

Wzmocnienia zewnętrzne

zmieniają zachowania

osoba oczekuje takiego samego zachowania, po przedstawieniu takiego

samego wzmocnienia

jest świadoma wzmocnień

Wzmocnienia zastępcze

możliwa jest zmiana zachowań poprzez wzmocnienia

nauka zachowań może odbywać się bez występowania wzmocnień (udowodnione

empirycznie) → obserwacja zachowań i ich konsekwencji u innych osób
(wzmocnienia zastępcze)
Co na to wpływa?

zdolność do antycypacji i oceny konsekwencji zachowań

brak bezpośredniego połączenia pomiędzy bodźcem a reakcją / bodźcem a

zachowaniem (Skinner) → płynna przejście pomiędzy procesami poznawczymi
Co jest czynnikiem zmiany zachowania ?

interpretacja rozkładu wzmocnień

nauka poprzez modelowanie - obserwowanie zachowania innych ludzi i

wzorowanie na tym własnego zachowania

większa skłonność do wzorowania się na rówieśnikach, osobą tej samej

płci, podobnych problemach do naszych

proste zachowania są naśladowane częściej niż te złożone

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 9

 zachowania agresywne naśladowane są agresywnie

Poczucie skuteczności

Poczucie skuteczności - poczucie szacunku względem siebie, poznanie własnej

wartości, adekwatność naszych kompetencji w zmaganiach z problemami. Osiąga
apogeum w średnim wieku, potem stopniowo maleje.

Duże poczucie skuteczności:

ogólny dobrostan

lepsze zdrowie fizyczne i psychiczne

łatwiejsze rozwiązywanie problemów

odnoszenie sukcesów w edukacji i na tle zawodowym

Niskie poczucie skuteczności:

bezradność, bezsilność

uboga samoocena

większe napięcie ciała i zwiększone odczuwanie bólu

mała sprawczość i kontrola nad swoim życiem

Poziom skuteczności zbiorowej

Rozwija się w wielu grupach(drużyny sportowe, jednostki wojskowe, wspólnoty
mieszkaniowe) i wpływa na wykonywanie przez nich różnych zadań

im wyższy jej poziom, tym wyższe są aspiracje i motywacje grupy oraz

zaangażowanie w projekt

Modyfikacja zachowań, terapie behawioralna

Albert Bandura chciał opracować pojęcia, które faktycznie pomogły by społeczeństwu i

nie wymagały skomplikowanej implikacji. Przyświecała mu zmiana lub modyfikacja
nieporządanych przez społeczeństwo zachowań, na te bardziej akceptowalne czy dla
niego lepsze.

Sposób:

skoro zachowania przyswajane są przez obserwowanie innych i późniejsze

naśladowanie ich, analogicznie można się ich oduczyć w taki sam sposób

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 10

 Terapia behawioralna:

techniki modelowania → zmiany zachowań

obserwacja modela, który wykonuje czynność kojarzoną z lękiem, przez

pacjenta (dziecko bojące się psów, obserwuje kontakt innego dziecka z psem -
dziecko jest w zbliżonym wieku, zbliża się do psa i bawi z nim/ dotyka go)

eliminowanie fobii, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, dysfunkcje seksualne,

niektóre postacie lęków

V Behawioryzm, czyli psychologia jako nauka o zachowaniu 11