Zagadnienia egzaminacyjne – OSOBOWOŚĆ WYKŁAD

Prekursorzy w/w podejścia

John . WATSON 1919-20 r Behawioryzm (eksperyment z Albertem)-

Warunkowanie klasyczne Pawłowa

Warunkowanie instrumentalne Skinnera ( manipulowanie nagrodami i karami, czynnik wzmacniający tzn.

aktywizujący dane zachowanie, zależność zachowania od sytuacji )

Podstawą badania empiryczne

Zachowanie jest odpowiedzią na wzmocnienia, które znajdują się w środowisku

Społeczne teorie osobowości

1. jaki jest wpływ kontekstu społecznego i sytuacyjnego na przebieg procesów uczenia się określonych
reakcji

2. Jak można przewidywać zachowania na podstawie znajomości zewnętrznych czynników sytuacyjnych

oraz określonych zmiennych wewnętrznych o charakterze przekonań – wyuczonych w kontekście
społecznym

Specyficzne cechy koncepcji społeczno-poznawczej

1.Nacisk na pojmowanie człowieka jako kogoś działającego aktywnie

2Nacisk na społeczne źródła zachowania

3 Akcent na poznawcze (myślowe) procesu

4. Nacisk na sytuacyjną specyfikę zachowania

5. Nacisk na uczenie się złożonych wzorców zachowania bez nagrody

Charakterystyka

Zgodnie z teoria s-p człowiek to :

jednostka aktywnie działająca

Wykorzystująca procesy poznawcze do reprezentowania zdarzeń, przewidywania przyszłości

Wyboru miedzy różnymi działaniami

Interakcja między osoba i środowiskiem- wzajemne determinowanie

Teoria społeczno-poznawcza A. Bandury i

W. Mischela

W jakim stopniu zachowanie ludzi jest wewnętrznie spójne

Jak istotne jest wzmocnienie w procesie uczenia

Jak ważne dla motywacji i wykonania są przekonanie na temat własnej kompetencji i

skuteczności
–ocena możliwości własnego działania w określonych sytuacjach

Nie ma charakteru globalnego

Koncepcja społeczno-poznawcze

Walter Mischel: Trzy filary osobowości

1. Waga specyficzności sytuacyjnych – zachowanie człowieka zależy od sytuacji

2. Ludzie mają zdolność różnicowania (oceny wzmocnień i wymagań związanych z daną sytuacją )

3. . Zdolności adaptacyjne samoregulacyjne ( dostosowanie zachowań do specyfiki sytuacji)

Ludzie posiadają subiektywne wartości, preferencje i cele, zadania życiowe oraz oczekiwania

Koncepcje cechowe akcentowały „co ludzie mają”

natomiast w/w koncepcja akcentuje ważność ludzkich dążeń

Doświadczenia Rozczarowanie koncepcją Freuda w pracy z młodocianymi przestępcami

Koncepcja Waltera Mitchela

SYTUACJA A NIE CECHY DECYDUJĄ O ZACHOWANIU

Badania nad odraczaniem nagrody przez małe dzieci

Badania dzieci na obozie: 5 sytuacji (kontakt pozytywny, agresja, pochwała od dorosłego, ostrzeżenie,
ukaranie) rodzaje reakcji ( agresja słowna, fizyczna, płacz, ustępliwość , udział w rozmowie
wychowawczej). 5 godz. Dziennie 6 dni każde dziecko było obserwowane przez 167 g

Rezultaty:

1.Zachowanie stabilna i spójne w ramach sytuacji tego samego typu ale nie w sytuacjach odmiennych

2. Większe podobieństwo zachowań w sytuacjach zbliżonych ( np. pozytywnych )

3. Po pewnym czasie ujawnienie stabilnych wzorców zachowania

4. Agregacja czyli łączenie rodzaju zachowań z typami sytuacji pozwala na uchwycenie

różnic indywidualnych ale wpływ czynników sytuacyjnych dalej wyraźny Badania nad
odraczaniem nagrody przez małe dzieci

Teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury

Poczucie własnej skuteczności (1977) ocena możliwości własnego działania w określonych sytuacjach

Nie ma charakteru globalnego

Poznawczy aspekt motywacji

cel- pożądany efekt końcowy, Standard płaszczyzna odniesienia zewnętrzna (oceny innych) lub
wewnętrzna (ocena własna)

Wytrwałość w dążeniu zależy od:

informacji zwrotnych dotyczących skuteczności kolejnych kroków

Oceny własnej skuteczności Oczekiwane przyszłe konsekwencje

Poznawcze aspekty uczenia się oraz kształtowania zachowań

Poczucie własnej skuteczności

. Standardy i cele

. Wpływ modelowania: dzieci uczą się zachowań bez nagradzania ale można je aktywizować poprzez
nagrodę

Nagrody niezbędne do aktywizacji ale nie są potrzebne do nauczenia

Konsekwencje ponoszone przez obserwowanego agresora ( kara, nagroda) miały wpływ na uczenie się ale
nie na zachowanie dzieci

Modelowanie (obserwacja) działa jak warunkowanie zastępcze (np. uczenie się lęku)

Koncepcja Juliana Rottera

Rotter zakłada, że człowiek :

1. aktywnie kontroluje rzeczywistość a nie tylko biernie reaguje na nią

2. procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym

3. w każdej sytuacji dysponuje szerokim potencjałem zachowań

4. uczy się antycypować skutki własnych reakcji i reakcji innych i działa stosownie do tych
przewidywań

SYTUACJA to złożony kontekst bodźców o charakterze fizycznym, psychicznym i społecznym

Wyznaczniki zachowania

PZ= O+WW

• Prawdopodobieństwo zachowania zależy od

• oczekiwania czyli prawdopodobieństwo wzmocnień (szans na uzyskanie pożądanego

celu)

• oraz subiektywnej wartości celu czyli jego atrakcyjności

• Istotnie różne dla odmiennych podmiotów

Eksperymentalne opracowanie poczucia wyuczonej bezradności

Lokalizacja kontroli zachowania

Efektem doświadczeń, na drodze generalizacji powstaje poczucie

• A) zewnętrznej lokalizacji kontroli

• B) wewnętrznej lokalizacji kontroli ( gdy rezultaty zgodne z jego własnym

zachowaniem)

Wewnętrzna Lokalizacja Kontroli to przedsiębiorczość, zdolność do niezależnego działania, sumienność,

tolerancja

Cele psychoterapii wg J. Rottera

Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań

lub powodujących wybór niewłaściwej formy zachowania

Wyeliminowanie zachowań obronnych

Weryfikacja ważności celów osobistych

Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu

Wzmocnienie zaufania interpersonalnego

Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki że można wierzyć słowom, obietnicom zapewnieniom ze

strony innych

Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w sukcesach i

zewnętrzne w porażkach

Podstawowe założenia o naturze ludzkiej

Każdy człowiek ma pozytywny potencjał, który może rozpoznać i urzeczywistnić (samorealizacja)

Kultura i społeczeństwo narzuca jednostce obraz jaki powinien być –

co ogranicza naturalny rozwój

Doświadczenie daje:

bycie świadomym zachodzących zjawisk

pełniejszy zakres samoświadomości tym pełniejsza identyfikacja z samym sobą i samorealizacja

Doświadczenie jako kryterium poznania

Organizm ( psychika i ciało) oraz środowisko funkcjonują jako jeden system

Organizmiczna koncepcja Abrahama Maslova

Organizmiczna = traktująca człowieka jako organizm

Organizm to naturalna całość ( nieuchwytna przy badaniu analitycznym równoznacznym z wyodrębnienie

poszczególnych funkcji )

Autodeterminacja organizmu- Organizm zachowuje się i rozwija nie tylko w odpowiedzi na sytuację
zewnętrzną ale w zgodzie ze swoimi możliwościami reagowania w ogóle

Maslow- twórca psychologii humanistycznej (przeciwstawnej psychoanalizie i behawioryzmowi)

Nie zachowanie- ale zachowująca się jednostka , co sprawia, że zachowuje się w taki sposób w
odpowiedzi na taką sytuację

Badania AbrahamaMaslowa dotyczące ludzi, którzy najpełniej zrealizowali swoje możliwości (m.in
Eleonora Roosevelt, Einstein i postaci historyczne) Ich właściwości

1.Są nastawieni realistycznie

2. Akceptują samych siebie, innych ludzi oraz świat natury

3 Odznaczają się dużą spontanicznością

4. Są skoncentrowani na problemach a nie na sobie

5 Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia

6. Są niezależni i autonomiczni

7. Ich bliskie związki z kochanymi ludźmi mają zwykle charakter głęboko uczuciowy

8. Nie mylą środków z celami

9.Ich poczucie humoru jest filozoficzne i niezłośliwe

Hierarchiczna koncepcja potrzeb Maslowa

• Potrzeby samorealizacji

• Szacunku i samoakceptacji

• Przynależności i miłości

• Bezpieczeństwa

• Potrzeby fizjologiczne

• potrzeby niedoboru potrzeby wzrostu

Priorytet zaspokojenia potrzeb niedoboru

Natura jednostki

Każdy człowiek posiada specyficzna dla siebie , jedynie w pewnych aspektach podzieloną z innymi ludźmi
, ugruntowaną „w biologii” a więc częściowo dziedziczną „wewnętrzną naturę”

„Ta wewnętrzna natura nie jest tak silna, prężna i nieomylna jak instynkt u zwierząt. Łatwo ustępuje
nawykowi, presji kulturowej i złemu nastawieniu do niej innych ludzi”

Rzeczywiste zachowanie może przebiegać w sposób niespójny, niepowiązany z wewnętrznym centrum.

Akceptacja wewnętrznego centrum jest najbardziej podstawowym warunkiem zdrowia psychicznego i

rozwoju.

Nerwica to niepowodzenie w rozwoju jednostki

Samoaktualizacja

Urzeczywistnienie natury człowieka, jego wrodzonych potencjalności

Istota samoaktualizacji to coraz pełniejsza realizacja i ekspresja swego wewnętrznego centrum przy
równoczesnym odchodzeniu od zachowań:

bądź narzuconych przez środowisko

bądź wyznaczonych przez niższe potrzeby podstawowe

Charakterystyka samorealizującej się osobowości:

niezależność,

zaufanie do siebie,

akceptacja siebie i innych,

prostota spontaniczność,
potrzeba prywatności,

twórczość,

poczucie humoru,

a także obecność doświadczeń mistycznych (niemożność ujęcia w słowa, przejściowość, wrażenie

odkrycia prawdy i bycia we władaniu jakiejś siły)

Koncepcja Carla Rogersa

Zwana fenomenologiczną

Opis fenomenologiczny to opis „fenomenów”, a „fenomen”, zgodnie z greckim pierwowzorem tego słowa
fainastai to tyle, co „pokazywać się”, oznacza przede wszystkim świadomość

Optymistyczny pogląd na naturę ludzką

Zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju

Podejście fenomenologiczne= nacisk na doświadczenie wewnętrzne jednostki. Świadomość obejmuje tę

cześć pola fenomenologicznego, które daje się ująć w formie symbolicznej (zwerbalizować)

Najważniejsza częścią osobowości jest Ja – pojęcie własnej osoby

Rola pochwał ze strony rodziców na kształtowanie się Ja spójnego z doświadczeniem ( fundament

poczucia własnej wartości )

Koncepcja Ja

Uświadomione doświadczenia tworzą koncepcję siebie (self-concept)

koncepcję siebie to zorganizowana spójna postać pojęciowa, składająca się ze spostrzeganych

właściwości Ja czyli samego siebie, ze spostrzeganych relacji między Ja i innymi i między ja i różnymi
aspektami życia, a także wartości przypisywanym tym spostrzeżeniom

Ja realne i Ja idealne – ich zbieżność miara samoakceptacji

Podstawowa motywacja

TO dążenie do samorealizacji JEST NIEZNISZCZALNA

aczkolwiek może być zablokowana lub wypaczona

Podstawowe 2 potrzeby wyuczone:

• potrzeba uznania ze strony innych

• i szacunku dla samego siebie

Fenomenologiczna koncepcja self

Przystosowanie osobiste dotyczy przede wszystkim tego jak osoba czuje się sama ze sobą natomiast
stosunek do innych jest konsekwencją tegoż

Spójność = precyzyjne dopasowanie doświadczeń i świadomość i doświadczenia = zgodność

doświadczenia, świadomości i komunikacji

Rozbieżność między rzeczywistością subiektywną i rzeczywistością zewnętrzną obiektywną

JA – zorganizowany układ spostrzeżeń dotyczących siebie i ten obraz jest pierwotnie świadomy

Samoaktualizacja

Organizm posiada jedną podstawową tendencję i dążenie- aktualizować, utrzymywać i wzbogacać

wartość doświadczającego organizmu

Aktualizacja oznacza:

od prostej do złożonej

od zależności do autonomii

od stałości i sztywności do ku zmienności i wolności ekspresji

Geneza samooceny

Wpływ relacji rodzice dziecko

1. całkowita lub niemal całkowita akceptacja– ocena odzwierciedlona

2. jasno zakreślone i przestrzegane granice (nagroda a nie kara)

3. Szacunek i tolerancja dla indywidualnych działań w ranach zakreślonych granic

Środowisko sprzyjające

Szacunek do opinii dziecka i zachęta do ich wyrażania, atmosfera ciepła i bliskości, zachęta i wsparcie,
zachęta do samodzielnego działania

Koncepcja terapii wg Carla Rogersa

Obraz JA jest zapisem doświadczenia z nadanym mu znaczeniem

Zniekształcający wpływ otoczenia poprzez wartościowanie tj. stawianie dziecku warunki wartości

Obronne nastawienie na ocenę zewnętrzną uniemożliwia pełne doświadczenie swego autentycznego Ja

Motywy ważne dla JA

1. emocjonalne dążenie do podtrzymania pozytywnej samooceny (autowaloryzacja)

2. poznawcze dążenie do autoweryfikacji

Pożądane zmiany w procesie terapii TO

UCZUCIA- DOSWIADCZANIE ICH JAKO WŁASNE , ŻYWE

PRZEJŚCIE DO ODCZUWANIA AUTENTYCZNEGO JA

Definicja

• Osobowość jest to złożona całość myśli , emocji i zachowań , nadająca kierunek i wzorzec
(spójność) życiu człowieka.

• to zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mechanizmów

psychologicznych wewnątrz jednostki,

• które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego, społecznego i

intrapsychicznego

• Przewidywalność i Powtarzalność zachowania w określonych sytuacjach

Teoria osobow0ści

• Powstaje : Przełom XIX i XX wieku

• Pierwszy podręcznik 1937 Gordon Allport

• „ Personality: A Psychological Interpretation”

• Różnorodność koncepcji osobowości i kontrowersji

Główne kontrowersje wokół osobowości

1. czy motywacja ma charakter świadomy ( koncepcja poznawcza) czy nieświadomy ( Freud)

2. Zachowanie ma charakter reaktywny ( realizacja popędów i potrzeb) czy celowy: świadome

dążenia, cele, plany

3. Natura czy wychowanie (w jakim stopniu na osobowość wpływa wyposażenie dziedziczne a w

jakim środowisko)

Główne kontrowersje wokół osobowości

4. Czy wśród czynników wpływających na zachowanie większy wpływ ma przeszłość ( zasób

doświadczeń ) czy przyszłość ( plany, oczekiwania, ideały)

5. Osoba czy sytuacja – co wyznacza zachowanie struktura indywidualnych cech czy oddziaływanie
sytuacji

6. Czy zmiany w czasie są realizacja programu biologicznego czy też programu intencjonalnego ( czy
ludzie są podobni a różnice pozorne czy odwrotnie)

Sigmund Freud Psychoanaliza – dogmaty:

DETERMINIZM, NIEŚWIADOMOŚĆ, KONFLIKT

Wszelkie zachowania są zdeterminowane siłami nad którymi człowiek nie ma kontroli – energia
biologiczna – wzrost pobudzenia (pragnienie) – celem redukcja napięcia (nieprzyjemne) – ulga
(przyjemne)

• popęd : instynkt seksualny libido (dążenie o zabarwieniu pozytywnym, szeroko pojęte

dążenie do miłości) oraz instynkt śmierci (tanatos) – wyraża się agresją

• Cechy charakterystyczne instynktu (popędy): presja

• Źródło cielesne tj. procesy fizyczno-chemiczne zachodzące w organizmie

• Cel- osiągnięcie przyjemności lub rozładowanie napięcia

Struktura osobowości : ID EGO SUPEREGO

• ID– struktura popędowa, dostarcza energii do życia. Nie podlega logice ani ograniczeniom
moralnym, nie liczy się z rzeczywistością . Sterowana zasadą przyjemności

• EGO – umożliwia ocenę rzeczywistości np. odraczanie gratyfikacji popędu aż będzie te

możliwe . Kieruje się zasadą rzeczywistości
Zostaje wyłonione w rezultacie różnicowania się struktury id

Przejmuje role

– sterującą zachowaniem człowieka

– pośredniczącą a też różnicującą świat zewnętrzny i wewnętrzny co ma zabezpieczać

realizację zasady przyjemności poprzez podporządkowanie jej zasadzie
rzeczywistości w kontakcie ze światem

Struktura osobowości ; SUPEREGO

• Superego początkowo stanowi reprezentację norm, zakazów i nakazów pochodzących z

identyfikacji z rodzicami i introjekcji społecznych wartości

• Superego dąży do

• 1. pohamowania impulsów id szczególnie seksualne i agresywne

• 2. Nakłania Ego do uwzględnienia celów moralnych

• 3. Nakłania do perfekcji

• Krytyka K. Horney koncepcji EGO w ujęciu Freuda

• Jeżeli EGO jest tylko służącym i kontrolerem id nie może się ono stać przedmiotem
psychoterapii. Oczekiwania terapeutyczne muszą się wówczas ograniczać do lepszego
dostosowania „nieodpartych namiętności” do rozsądku

• Zatem wg K. Horney tak pojęte EGO -= jest skutkiem złożonego procesu alienacji od samego
siebie lub zahamowanie spontaniczności indywidualnego „ja”

Rozwój psychoseksualny

• Popęd seksualny rozumiany jest jako polimorficzne dążenie do przyjemności i rozkoszy.

• W trakcie rozwoju różne obszary ciała stają się sferami erogennymi

• Formuje się na bazie kompleksu Edypa w stadium fallicznym

Fazy rozwoju psychoseksualnego Rozwój libido przebiega w pewnych zaprogramowanych stadiach

1. Faza oralna energia libido w okolicach ust ( frustracja powoduje powstanie osobowości oralno-
biernej, nadmierna zależność, łatwowierność lub zaistniała w późniejszym okresie osobowość
oralno-sadystyczna (zachłanność, roszczeniowość , zawiść, nieufność

2. F. analna – ( frustracja –restryktywność prowadzi do zatrzymywanie uczuć lub gwałtownych

wyładowań, upór, skąpstwo, lub typ analno-ekspulsywny impulsywność w wyrażaniu gniewu,
destrukcja, niezorganizowanie,

Fazy rozwoju psychoseksualnego

3. F. falliczna 3-5 r.ż.–kompleks Edypa i Elektry- determinuje późniejsze postawy wobec płci
przeciwnej . Fascynacja ciałem, matka obiektem erotycznych pragnień chłopca stąd rywalizacja z
ojcem, obawa lęk kastracyjny. który wzmacnia superego mężczyzn. Dziewczynki zazdrość o członek.
Osobowość falliczna determinuje późniejsze postawy wobec płci przeciwnej oraz wobec władzy
(przełożonych)

4. F. latencji energia libido wyrażana przez zabawę, naukę , kontakty z rówieśnikami

5. F. genitalna okres dojrzewania

Konflikt

• Świadomość- zawiera wszystko co możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić

• Podświadomość aktualnie nieświadoma ale możliwość odtworzenia

• Nieświadomość- popędowe impulsy ( zwłaszcza treści seksualnej i agresywnej ) treści

aktywnie wypierane, emocje łączące się z konfliktem

• Lęk -jest wyrazem konfliktu przeciwstawnych sił

• Neurotyczny ( popędy a wysiłek by je kontrolować)

• moralny (lęk przed karą za działanie wbrew superego)

Lęk

• Lęk – pierwotny (automatyczny) – stan fizycznego napięcia efekt niezaspokojenia potrzeb

dziecka

• lęk sygnałowy – reakcja na zapowiedź zagrożenia

ŹRÓDŁA :

– sytuacje traumy ( gdy organizm i psychika nie są w stanie zapanować nad

zalewającymi ją bodźcami bądź napięciem

– sytuacje zagrożenia ( utrata obiektu),

– lęk przed kastracją (w okresie edypalnym gdy dominuje pragnienie bliskości z

rodzicem odmiennej płci ,

– poczucie winy zrodzone z superego, lęk, że może nie sprostać zinternalizowanym

oczekiwaniom

Dyskusyjny aspekt odkryć Freuda dotyczy :

• 1. oddziedziczenie reakcji jest ważniejsze od wpływu otoczenia

• 2. ważnymi doświadczeniami są przeżycia o charakterze seksualnym

• 3. późniejsze doświadczenia są w dużym stopniu powtórzeniem tego co przeżyło się w

dzieciństwie

Neopsychoanaliza- teoria Karen Horney

 • Lęk podstawowy – powszechne doznanie człowieka – poczucie bezradności, opuszczenia, ,
zagrożenia.

• Relacja z rodzicami :

• frustracja źródłem lęku i wrogości

• Lęk pierwotny

Lęk wtórny – obawa przed własną agresywnością

Założenia podejścia
Psychodynamiczno-Rozwojowego P- R

• dziecko rodzi się z biologicznym wyposażeniem ujawnianym jako zestaw potrzeb i popędów

• decydujące znaczenie ma sposób ich zaspokojenia w relacji z obiektem

• OBIEKT= WEWNETRZNA PSYCHICZNA REPREZENTACJA DRUGIEJ OSOBY, W RÓZNYM

STOPNIU ZBLIZONA DO OBIEKTU FAKTYCZNEGO

• PIERWOTNĄ LUDZKĄ MOTYWACJĄ JEST PRAGNIENIE ZWIĄZKÓW Z INNYMI LUDZMI .

• funkcjonowanie wg zasady przyjemności jest raczej zastępcze gdy związki stają się zbyt
deprawujące lub nadużywają

Margaret Mahler- FAZY ROZWOJOWE

. Autyzm /pierwotny narcyzm / - dwa pierwsze miesiące życia-

2. Symbioza -mama i ja to jedno- podwójna omnipotentna jedność

3- Faza różnicowania się w okresie fazy separacji- indywidualizacji

Różnicowanie- 8m.z

Praktykowanie (10-16 m.ż.) „romans ze światem”. Zwrot do ojca.

4. 2 rok życia- Faza ćwiczeń- Ponowne zbliżenie 15-24m.

Konflikt między bycia kimś samodzielnym a korzystaniem z pomocy

Siła lub słabość ego zależy od zdolności właściwego reagowania matki na absolutną zależność
dziecka

5 Ustalanie własnej tożsamości przez sprzeciw „NIE” 22-30 m.ż

6. Faza zapotrzebowania na autentyczną bliskość /”edypalna”/

CHARAKTER SCHIZOIDALNY

Etiologia
 • Niewłaściwa opieka rodzicielska: oschłość, chłód, dystans, brak empatii. Dziecko doświadcza
siebie jako znienawidzone, niechciane i nic nieznaczące.”

Zespoły symptomów

• Chroniczny lęk, brak zaufania i zaangażowania w relacje

• Nienawiść i zaniedbywanie siebie. Brak kontaktu ze sobą i innymi

• Patogeniczne przekonania: nie mam prawa żeby istnieć; świat jest niebezpieczny, Jestem jakiś nie
taki. Gdybym pozwolił sobie na brak kontroli mógłbym kogoś zabić

Charakterystyka emocjonalna

• Chroniczny lęk /lub przerażenie/ pod którym często wściekłość. Uczucia wyizolowane lub
stłumione. Jednostka nie wie jak się czuje /ma wyobrażenie o własnej nierzeczywistości/

CHARAKTER NARCYSTYCZNY

Etiologia

• Dziecko jest katektowane tzn postrzeganie dziecka, nie takim, jakie jest, ale jakie być powinno.

• Zespoły symptomów

• Fałszywe self: omnipotentne, duma, koncentracja na sobie, roszczeniowość, perfekcjonizm,

uzależnienie poczucia własnej wartości od osiągnięć, manipulacja,

• Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania

muszę być omnipotentny, doskonały, wyjątkowy. Muszę wiedzieć wszystko bez uczenia się /pracy, być
podziwiany. Wszystko co posiadam /także moja rodzina/ musi potwierdzać moja wyjątkowość.

Emocje Sztuczność emocjonalna, niezdolność do okazywania uczuć innym, nadzwyczajna łatwość

reagowania urażoną dumą

CHARAKTER MASOCHISTYCZNY

Etiologia

Zorientowani na kontrolę i dominacje rodzice naruszają i przekraczają granice osobowości dziecka.

• Nieustanne cierpienie, samotorturowanie się, samodeprecjacja, „zapotrzebowania na

cierpienie”.

Zespoły symptomów

Jednostka doświadcza siebie jako zobligowana do służenia innym. Świadomość jałowości swego stylu
życia, ale stosuje bierny opór wobec możliwości zmiany. Postrzega swoja zdolność do wytrzymywania
bólu i braku zaspokojenia jako cechę godna podziwu.

Kontakt z innymi poprzez usługiwanie im i wyrażanie swoich skarg. Służenie to jest zatrute
cierpiętnictwem, brakiem radości, wywoływaniem poczucia winy i uskarżaniem się

Charakterystyka emocjonalna
Brak kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji.

• Poczucie winy z powodu nie wywiązywania się z zobowiązań lub śladowej przyjemności. Brak
kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji.

CHARAKTER HISTRIONICZNY

Etiologia

• Przynajmniej jedno z rodziców wykorzystuje naturalna seksualność dziecka i używa je jako

obiektu seksualnego. Drugie z rodziców jest często chłodne emocjonalnie, oddalone lub
bezpośrednio karzące szczególnie wobec seksualności i /albo/ rywalizacji o pozycję.

Skryptowe i patogeniczne przekonania

• Seks jest zły. Rywalizacja i współzawodnictwo jest złe. Moja wartość zależy od mojej seksualności
i atrakcyjności. Jeśli będę w pełni kochać będę: 1) wykorzystany lub odrzucony, 2) zranię moich
rodziców, 3) zostanę zawstydzony.

Reprezentacja self

• Nieprecyzyjna, płynna, oparta na społecznych relacjach i epizodycznych doświadczeniach

Charakterystyka emocjonalna

• Płytkie ale nadmiernie dramatyzowane uczucia. Wysoki poziom pobudzenia seksualnego przy
jednoczesnym braku dojrzałych doznań seksualnych . Tendencja do reagowania typu acting out.
Wrogie i rywalizacyjne uczucia są nieświadome ale znajdują swój wyraz w powtarzających się
grach interpersonalnych.

CHARAKTER OBSESYJNO- KOMPULSYWNY

Etiologia

• Dokładna, sztywna, uporczywa i trzymająca się ścisłych zasad opieka rodzicielska, szczególnie w
zakresie kontrolowania impulsów i tamowania ekspresji seksualnej, rywalizacyjnej i agresywnej.
Nieodparta presja aby robić rzeczy poprawne, konieczne i słuszne.

Charakterystyczne są :

• sztywność ujawniająca się w postawie ciała, skłonność do wydawania moralnych i innych sądów,
rutyna w działaniu. Często perfekcjonizm i odkładanie decyzji oraz działań z obawy przed
zrobieniem czegoś niewystarczająco dobrze. Zachowania społeczne pedantyczne, pozbawione
emocjonalności, z naciskiem położonym na poprawne wykonywanie zadań danej roli społecznej.

Charakterystyka emocjonalna

• Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć. Podatność do

odczuwania lęku i skrytej wrogości. Zablokowanie czułych uczuć, ekspresja pośrednia.

CHARAKTER OBSESYJNO- KOMPULSYWNY

Patogeniczne przekonania:

• Musiałem zrobić coś złego. Nigdy nie popełnię kolejnego błędu. Muszę się kontrolować by nie
stracić całkowicie kontroli nad sobą.

Relacje z innymi jako podporządkowanie autorytetowi lub bycie autorytetem.

Charakterystyka emocjonalna

• Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć. Podatność do

odczuwania lęku i skrytej wrogości. Zablokowanie czułych uczuć, ekspresja pośrednia.

Gordon Allport

• Personalisty: A psychological interpretation (1937r)

• Osobowość jest dynamiczna organizacją w jednostce tych systemów psychofizycznych, które

determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska

• Cechę indywidualną nazwał dyspozycją osobistą

• O cechach wnioskujemy z aktów zachowania

• Każda prawdziwa teoria osobowości musi ujawniać wyjątkowość pojedynczego człowieka

• AUTONOMIA FUNKCJONALNA – dana czynność czy forma zachowania może stać się celem
samym w sobie , chociaż pierwotnie podtrzymywano je z innego powodu „

• Co kiedyś było zewnętrzne i instrumentalne staje się przymusem wewnętrznym. Dane działanie
kiedyś służyło zaspokojeniu popędu lub podstawowej potrzeby: obecnie służy wewnętrznemu
wyobrażeniu o sobie (ideałowi) danego człowieka”

Prekursor podejścia integracyjnego

Raymond Cattell

• ‚Osobowość jest tym co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w danej sytuacji’

• Cecha = struktura psychiczna wywnioskowana z obserwowanego zachowania , służy

wyjaśnieniu regularności i spójności zachowania

Podział cech (16)

• konstytucjonalne/ środowiskowe

• ze względu na rodzaj :

• 1. temperamentalne ( jak, szybkośc, energia, wrażliwość, emocjonalność)

• 2. dynamiczne (motywacja, cele, dlaczego x coś robi)

 • 3. zdolnościowe (inteligencja , umiejętności, w jakim stopniu i jak szybko X może coś
wykonać

16 cech

Czynniki osobowości wg Cattell’a

Zastosował analizę czynnikową do samoopisu i opisu

• Ciepło

• Myślenie

• Emocjonalna stabilność

• Dominacja

• Żywość

• Sumienność wobec zasad

• Śmiałość

• Wrażliwość

• Czujność

• abstrakcyjność

• Skrytość

• Lęk o przyszłość

W efekcie wyodrębnił 16 czynników

• Otwartość na zmianę

• Perfekcjonizm

• Napięcie

• Czynniki drugiego rzędu

• Ekstrawersja

• Niepokój

• „twardość’ myślenia

• Niezależność

• Samokontrola

• Samowystarczalność

Podstawowa hipoteza leksykalna

Najważniejsze różnice między ludźmi można zamknąć w wyrazistych kategoriach dla których
wszystkie albo prawie wszystkie języki mają konkretne nazwy”

(Goldbergh)
Neurotyczność

wymiar odzwierciedlający przystosowanie emocjonalne v. emocjonalne niezrównoważenie

LĘK – napięcie, nerwowość, zamartwianie się

WROGOŚĆ- gniew i irytacja

DEPRESYJNOŚĆ- podatność do doświadczania poczucie winy, smutek,

IMPULSYWNOŚĆ- trudności w kontrolowaniu popędów i pragnień

NADWRAŻLIWOŚĆ- podatność na stres, reagowania poczuciem bezradności

NADMIERNY SAMOKRYTYCYZM- niskie poczucie wartości, wstydliwość, poczucie zmieszania,

społecznego

Ekstrawersja

Wymiar charakteryzujący jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i
zdolność do odczuwania pozytywnych uczuć

• SERDECZNOŚĆ- zdolność do utrzymywania bliskich kontaktów

• TOWARZYSKOŚĆ- zakres i ilość kontaktów

• ASERTYWNOŚĆ- tendencje dominujące i przywódcze

• AKTYWNOŚĆ- tempo, energia, potrzeba bycia zajętym

• POSZUKIWANIE DOZNAŃ- ryzyka, stymulacji

• EMOCJONALNOŚĆ- skłonność do przeżywania pozytywnych emocji

Otwartość na doświadczenia

Wymiar opisujący tendencje do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń

życiowych, tolerancja wobec nowości, ciekawość poznawcza

WYOBRAŹNIA– fantazja

ESTETYKA- wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuka

UCZUCIA- otwartość na stany emocjonalne innych ludzi

DZIAŁANIA -aktywne poszukiwanie nowych bodźców

IDEE- intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne

WARTOŚCI- otwartość na analizę różnych wartości / społecznych, politycznych religijnych/

Ugodowość

Wymiar opisujący pozytywne versus negatywne nastawienie do innych ludzi, orientacje

interpersonalną przejawiającą się w altruizmie /versus antagonizmie/ doświadczanych w myśleniu,
uczuciach i działaniu

• ZAUFANIE- przekonanie, że inni mają uczciwe intencje

 PROSTOLINIJNOŚĆ- szczerość, naiwność społeczna

• ALTRUIZM- koncentrowanie się na potrzebach innych ludzi

• USTĘPLIWOŚĆ- potulność, niekonfliktowość

• SKROMNOŚĆ- (stosunek do siebie samego)

• SKŁONNOŚĆ DO ROZCZULANIA SIĘ

Sumienność

wymiar charakteryzujący stopień zorganizowania, wytrwałości- stosunek człowieka do pracy,

siła woli

– SKŁONNOŚĆ DO PORZĄDKU staranność, uporządkowanie

– OBOWIĄZKOWOŚĆ-niezawodność, rzetelność

– DĄŻENIE DO OSIĄGNIĘĆ- aspiracje, ambicje, pracoholizm

– SAMODYSCYPLINA –dążenie do zakończenia spraw

– KOMPETENCJA- przekonanie o możliwości radzenia sobie w życiu

– ROZWAGA- podejmowanie decyzji

Charakterystyka specyfiki wymiarów

NEUROTYCZNOŚĆ wysoka

Lękliwy, nerwowy, emocjonalny (negatywne emocje), mniejsza zdolność do kontrolowania

popędów i zmagania się ze stresem. Łatwo się zniechęcają i załamują w trudnych sytuacjach
niepewny, hipochondryczny, niezorganizowany

NEUROTYCZNOŚĆ niska

• Spokojny, rozluźniony, nie emocjonalny, silny psychicznie w sytuacjach stresu, pewny siebie

EKSTRAWERSJA

• Towarzyski, rozmowny, zorientowany na ludzi, optymistyczny, lubiący zabawę, aktywny,

pełen wigoru , pogodny skłonność do pozytywnych uczuć

INTROWERSJA

Powściągliwy, chłodny, stojący na uboczu, zorientowany na sprawy, wycofujący się, cichy

Charakterystyka specyfiki wymiarów

• OTWARTOŚĆ wysoka

Zapotrzebowanie na wrażenia i zmiany, kreatywność, twórcza wyobraźnia i intelektualna

ciekawość, duża wrażliwość estetyczna. Skłonność do kwestionowania autorytetów ,
niezależność sądów zainteresowanie wobec nowych idei, bujna wyobraźnia
• OTWARTOŚĆ niska

Niechęć do zmian, zapotrzebowanie na doświadczenia stabilne i powtarzalne,

konwencjonalność w zachowaniu i konserwatywność poglądów. Cenią tradycyjne wartości,
mają pragmatyczne zainteresowania i i preferują uznane społecznie sposoby działania

UGODOWOŚĆ wysoka

Uczuciowy, przyjazny, ufny, pomocny, wybaczający, łatwowierny, bezpośredni. Życzliwy

wobec innych ludzi

UGODOWOŚĆ –niska

Cyniczny, brutalny, podejrzliwy, niechętny do współpracy, mściwy, bezlitosny, łatwo

wpadający w złość, intrygant

• SUMIENNOŚĆ wysoka

zorganizowany, wiarygodny, pracowity, zdyscyplinowany, punktualny, ambitny, wytrwały

SUMIENNOŚĆ niska

Nie mający celu, niewiarygodny, leniwy, beztroski, niedbały, swobodny, o słabej woli, hedonista

Z badań europejskich wynika, że najlepsze predykatory powodzenia zawodowego to

sumienność ( 0,25) oraz neurotyczność (-0.19), niższa zależność z ekstrawersją (0.16) oraz O (0.09)
oraz brak związku z U

Zmienne osobowościowe są predykatorami wypadków w pracy

U(-),61); O (0.50) S (-0.30) ; N (0.28)

jak i wypadków drogowych : S =(-0,26)

Zatem najlepsza predykcja wypadku drogowego to E i O, natomiast wypadku w pracy to N

Zadowolenie z pracy pozostaje w związku z N (-0.29) S (0,26, E (0,2) oraz U (o.17))

uzależnienia w klasyfikacji ICD-10-

charakterystyka w świetle PMO

Zespół uzależnienia w klasyfikacji ICD-10

Całokształt zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych w których dominują aspekty

związane z przyjmowaniem środków psychoaktywnych bądź też przymusem powtarzania pewnych
czynności

Silne niepohamowane pragnienie alkoholu

Trudności z kontrolowaniem ilości

Stan odstawienny

Zmiany w tolerancji

Zaniedbywanie i utrata ważnych dotychczas przyjemności i aktywności

Uporczywe przyjmowanie pomimo dowodów ponoszonych szkód

KONCEPCJA CLONINGERA-
dwie drogi prowadzące do uzależnienia

• B- silna tendencja do poszukiwania nowych bodźców, słaba skłonność do unikania kar ,

niska zależność od nagród ~”antyspołeczna osobowość”

• A – przejawia silna skłonność do unikania szkód, wysoka zależność od nagród oraz słaba
tendencje do poszukiwania nowych bodźców ~osobowość zależna i unikająca

• Wysoka impulsywność, podatność na stres, lęk , niska samoocena, ustępliwość, brak

rozwagi

– A – ucieczka od stresu, alkohol uspokajacz

– B – picie dla wzmocnienia doznań

Definicja osobowości wg Eysencka

OSOBOWOŚĆ – względnie stała organizacja

charakteru,

temperamentu,

intelektu i

właściwości fizycznych,

które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia

TEORIA OSOBOWOŚCI CZY TEMPERAMENTU

To teoria OSOBOWOŚCI, ponieważ jej wymiary:

• wymagają uczenia się w środowisku społecznym

• ujawniają się w zachowaniach społecznych

• obejmują cechy treściowe (stałe ustosunkowanie do ludzi, zadań)

To teoria TEMPERAMENTU, ponieważ:

• wymiary uwarunkowane są genetycznie

• u podstaw wymiarów są hipotetyczne mechanizmy fizjologiczne, które decydują o ich

rozwoju

Uwarunkowania temperamentalne

1. Reaktywność

Bodźce o takiej samej sile wywołują odmienny stan pobudzenia różniący ludzi wyrażający się różną
szybkością reakcji i siłą reakcji

2. Różnice w uzyskiwaniu optymalnego poziomu stymulacji

Wymiary Koncepcji PEN

WYMIARY OSOBOWOŚCI

Ekstrawersja (E)

Neurotyczność (N)

i Psychotyczność (P)

WYJAŚNIENIE EWOLUCYJNE (Zuckerman) – rezultat adaptacji:

E- I – współdziałanie

N – zagrożenia

P – rywalizacja i obrona

Neurotyczność (emocjonalność

Przejawy:

Wysoka N – lęk, przygnębienie, poczucie winy niska samoocena, nastrojowość, nerwowość,

drażliwość, mała odporność na stres, dolegliwości somatyczne, bezsenność, sugestywność,

Niska N – równowaga emocjonalna

Podłoże biologiczne

Podłoże biologiczne AUN: przewaga układu sympatycznego nad parasympatycznym;

również pewne obszary ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności układu limbicznego

(hipokamp, ciało migdałowate, obręcz półkuli mózgu, przegroda i podwzgórze) są bardziej reaktywne u
osób o wysokiej neurotyczności.

Ekstrawersja- Introwersja

Ekstrawersja

Towarzyskość żywość aktywność asertywność poszukiwanie doznań beztroska dominujący

wybuchowy śmiały

Introwersja

Unikanie stymulacji, hamowanie aktywności szybka socjalizacja, nadmierne sumienie,

pesymizm

PEN a Funkcjonowanie szkolne i zawodowe

Introwertycy: sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji; Preferują przedmioty
teoretyczne
 Ekstrawertycy – sukcesy w klasach młodszych, lepiej w grupie i z presją, przeceniają swój wkład, jeśli
sukces; Preferują praktyczne, artystyczne i społeczne

Ocenianie przez innych ludzi Relacje społeczne

E – oceniani: aktywni, przywódczy, zmienni, lubiani, popularni, sympatyczni, atrakcyjni, interesujący,

łatwo nawiązujący relacje

I – oceniani: uczciwi, stali, odpowiedzialni, solidni

Impulsywność

To cecha określająca stałą skłonność do podejmowania ryzyka, działań niezaplanowanych, szybkiego

podejmowania decyzji

Impulsywność – działania podejmowane bez oceny sytuacji i konsekwencji nijako poza

świadomością / różne od ryzykanctwa

Eysenck wiązał impulsywność z wymiarem ekstrawersji, później z psychotyzmem

Impulsywność to zagubione ogniwo między wiedzą a działaniem (Lewenstein)

Rodzaje impulsywności

• motoryczna (behawioralna) – niezdolność do zahamowania natychmiastowej reakcji na bodziec

• poznawcza - niezdolność do prawidłowej oceny konsekwencji teraźniejszych i przyszłych

wydarzeń

• związek z decyzją

Aspekty impulsywności

zawierają

• przesadną wrażliwość na pozytywne cele i potrzebę natychmiastowej gratyfikacji,

• obniżenie wrażliwości na negatywne konsekwencje zachowania,

• gwałtowne i nieplanowane reakcje na bodźce przed skompletowaniem informacji

i brak baczenia na długoterminowe konsekwencje

Ja podmiotowe i Ja przedmiotowe- Wiliam James

• Ja podmiotowe- poznające = samoświadomość czyli zdolność do myślenia , refleksji nad

sobą

(Ja myślę o sobie , ja siebie czuję)

• Ja przedmiotowe- poznawane Ja jako obiekt poznania to co mnie określa , po czym siebie

rozpoznaję Ja jako obiekt poznania, jestem niecierpliwa – moje przekonania o sobie , moje
odczucia ze mną związane oraz to co posiadam ) –treści o Ja samoocena
Podmiotowe Ja niemożliwe bez przedmiotowego

Fenomenologiczna teoria C. Rogersa

• Pojęcie własnej osoby stanowi zorganizowany i spójny wzór spostrzeżeń Ja odzwierciedla

doświadczenie i kształtuje je

Obwarowanie poczucia własnej wartości warunkami, prowadzące do odrzucenia doświadczeń

niezgodnych ze strukturą Ja leży u podstaw psychopatologii

• Ja realne i Ja idealne- rozbieżność badana metodą Q-sort

Warunki skutecznej psychoterapii to: bycie sobą (autentyczność), bezwarunkowa akceptacja ,

empatyczne rozumienie

Potwierdzenie koncepcji samorealizacji (Rogers ) przez współczesne badania w ramach psychologii

pozytywnej

Regulacja wewnętrzna: teoria samodeterminacji Deciego i Ryana

1. Jakie potrzeby zapewniają samorealizację:

2. Czym jest motywacja wewnętrzna zdeterminowana przez Ja i jak motywacja zewnętrzna może
przekształcić się w wewnętrzną zapewniając spójność osobowości

3. W jaki sposób kontekst społeczny może wspierać realizacje potrzeb jak też motywację
wewnętrzną

Potrzeby energetyzujące zachowanie :

1.kompetencji,

2.związku z innymi

3. i autonomii.

Ich realizacja daje więcej satysfakcji aniżeli realizacja potrzeb zewnętrznych: sukces finansowy, sława,
wizerunek własnej osoby

autonomia nie oznacza indywidualizmu ani dążenia do niezależności. Jej kryterium jest wola

Motywacja wewnętrzna –wrodzona, naturalna skłonność do rozwijania swoich zainteresowań, zdolności-

wzmacniana korzyśc nie jest koniecznym warunkiem uczenia się .

Działanie realizowane pod presja zewnętrzna (groźba, ocena

Obniża motywację

Od braku motywacji- do Motywacji wewnętrznej wynikającej z Ja

Modyfikacja motywacji zewnętrznej

Regulowanie zewnętrzne ( kary nagrody)

Regulowanie przez introjekcję

Regulowane przez identyfikację

W pełni zintegrowane z Ja
 Regulowane całkowicie wewnętrznie

Cele psychoterapii wg J. Rottera

Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań

lub powodujących wybór niewłaściwej formy zachowania

Wyeliminowanie zachowań obronnych

Weryfikacja ważności celów osobistych

Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu

Wzmocnienie zaufania interpersonalnego

Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki że można wierzyć słowom, obietnicom zapewnieniom ze

strony innych

Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w sukcesach i

zewnętrzne w porażkach

Społeczno-poznawcza koncepcja Ja

Hazel Markus (1977)

schematy JA to poznawcze uogólnienia człowieka na własny temat

• powstałe na podstawie przeszłych doświadczeń

• kierujące przetwarzaniem informacji o sobie

Utrwalone schematy wywierają wpływ na liczne procesy poznawcze (inf. ważne i nieważne)

Napływające bodźce są oceniane wg ich znaczenia dla Ja

• Mamy tendencje do preferowania informacji potwierdzających nasze schematy Ja ważne i

nieważne

• Ja realne, Ja idealne ; Ja powinnościowe – rozbieżność między nimi dynamizuje

zachowanie

System Ja

• system ja – dynamiczny i uporządkowany układ myśli uczuć i motywów odnoszących się do Ja ,

własnych relacji społecznych i osobistego stosunku do świata

Obejmuje

• J poznawcze – samowiedza

• Ja wartościujące – samoocena

• Ja wykonawcze- autoregulacje:

– autorefleksja i samoregulacja

Samoocena jawna i ukryta

Samoocena to uogólniona ocena lub postawa wobec siebie

Samoocena ukryta jawi się poprzez emocjonalne skojarzenia z koncepcją siebie- jeśli są pozytywne –
świadczą o wysokiej samoocenie, jeżeli negatywne o niskiej

W sytuacji przed egz.

Niska jawna i ukryta = nasilenie depresji,

wysoka ukryta, niska jawna- mobilizacja, spadek depresji..

Pogłębia się depresja o jawnej wysokiej ukrytej niskiej

Dynamika systemu Ja- motywy zmiany

Autoweryfikacja- poszukiwanie informacji potwierdzających samowiedzę

Autowaloryzacja służy podtrzymywaniu oraz podnoszeniu poczucia własnej wartości

Konflikt poznawczo-afektywny ( „choroba ze szczęścia” gdy konflikt między zdarzeniami a samooceną

Samopoznanie (kim jestem, jaki jestem)

Samodoskonalenie ( wynika z konfliktu między Ja realnym a ja idealnym

Autoweryfikacja

• Autoweryfikacja wyraża zapotrzebowanie na zharmonizowanie wiedzy na własny temat, a także

spostrzeżeń na własny temat z ocenami otoczenia.

• Zasada spójności w obrazie siebie daje poczucie integralności wewnętrznej, podczas gdy jej brak
powoduje doświadczanie konfliktu i stresu. Spójna wiedza o sobie pozwala przewidywać swoje
reakcje emocjonalne a także możliwości intelektualne i wykonawcze w podjęciu pewnych zadań
lub sprostaniu pewnym sytuacjom.

• Spójność koncepcji siebie czyli potrzeba uzgadniania napływających informacji z istniejącymi

przekonaniami o sobie

• Autoweryfikacja dotyczy też skonfrontowania własnych wyobrażeń na swój temat z opiniami

innych.

• Jeżeli odczuwamy, że inni nas nie doceniają często aktywizuje to działania których celem jest
udowodnienie że ich opinia jest nietrafna. Podobna motywacja do skorygowania opinii pojawia
się także gdy jest ona nadmiernie pozytywna

Wysoka / samoocena

Nastawienie na autowaloryzację

Poszukiwanie przyczyn sukcesów w sobie

Łatwiejsze przypominanie sukcesów

Brak gotowości do przyjmowania negatywnych ocen

Dostrzeganie zalet

Dobieranie współpracowników nastawionych na podkreślanie pozytywów

Niska samoocena
Nastawienie na autoweryfikację

Tworzenie samowiedzy na podstawie informacji zgodnych z faktami

Poszukiwanie przyczyn porażek i sukcesów w sobie

Łatwiejsze przypominanie porażek

Gotowość do przyjmowania krytyki

Dostrzeganie u siebie wad i mankamentów

Dobieranie krytycznych

współpracowników

Dobór partnera który potwierdza samoocenę

Rola Ja w motywacji

Od Brak motywacji- do Motywacji wewnętrznej wynikającej z Ja

Oraz motywacja zewnętrzna

Regulowanie zewnętrzne ( kary nagrody)

Regulowanie przez introjekcję

Regulowane przez identyfikację

W pełni zintegrowane z Ja

Regulowane całkowicie wewnętrznie

Zdaniem Bandury poczucie własnej skuteczności zależy od :

1. rzeczywistych osiągnięć,

2. doświadczeń zastępczych (korzystanie z obserwowania sukcesów i porażek innych ludzi)

3. perswazji słownej oraz pobudzenia emocjonalnego

4. uczucia zagrożenia lub entuzjazm .

5. Ważność celu i PWS a rezultat

Przekonanie o własnej skuteczności wpływa na

1.podjęcie działania

2.wkładany wysiłek

3.Towarzyszące uczucia

4.Wytrwałość w działaniu

5.Radzenie sobie z przeszkodami

Mobilizacja układu immunologicznego – rosnący poziom ciał odpornościowych

Podpisy behawioralne ( koncepcja Mischela i Bandury)

Nie istnieje jeden obraz siebie lecz przekonania na temat siebie oraz procesy samokontroli, które
zmieniają się w zależności od czasu i sytuacji

Poczucie własnej skuteczności – zdolność do radzenia sobie w określonych sytuacjach

Cele-zdolność człowieka w zakresie przewidywania przyszłości oraz automotywacji

Osoba wybiera między celami w zależności od co najważniejsze w danym momencie, jakie

możliwości stwarza otoczenie i ocena własnej skuteczności odnośnie tego działania

Cele psychoterapii wg J. Rottera

Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań

lub powodujących wybór niewłaściwej formy zachowania

Wyeliminowanie zachowań obronnych

Weryfikacja ważności celów osobistych

Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu

Wzmocnienie zaufania interpersonalnego

Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki że można wierzyć słowom, obietnicom zapewnieniom ze

strony innych

Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w sukcesach i

zewnętrzne w porażkach

23 pary chromosomów po jednym w każdej parze od każdego z rodziców .

Chromosomy zawierają tysiące genów

Geny składają się z cząsteczek DNA i kierują syntezą białka – można je uznać za źródło informacji
nadającej syntezie białka określony kształt

Gen nie kieruje bezpośrednio zachowaniem lecz oddziaływa na podstawowe właściwości osobowości
poprzez kierowanie biologicznym funkcjonowaniem organizmu

Zachowanie jest efektem działania genów ale i doświadczeń ( np. język)

Cechy osobowości są spowodowane występowaniem licznych (kombinacji) genów

Przyczyny pierwotne to ewolucja –przetrwały te mechanizmy, które pomogły organizmowi odnieść sukces
w walce o byt

Przyczyny bezpośrednie to procesy biologiczne zachodzące w organizmie gdy występuje to zachowanie

Tłumaczenie ewolucyjne

podstawowe mechanizmy psychiczne powstały w wyniku ewolucji przez dobór naturalny i przetrwały bo
pozwalają odnieść sukces w walce o byt i skuteczną reprodukcję

Teoria inwestycji rodzicielskich kobiety więcej inwestują w potomstwo ponieważ przekazują swoje geny
mniejszej liczbie dzieci stąd kobiety mają większe wymagania wobec partnerów

Pewność rodzicielska (badania Bussa)

Mężczyźni większa wagę przywiązują do młodego wieku i atrakcyjności fizycznej kobiety

Zazdrość mężczyzn związana z aktami niewierności (ojcostwo) , kobiet bardziej zdrada emocjonalna

Metody genetyki

Badanie bliźniąt

Jednojajowych- identyczne geny więc różnice wynikają z różnic środowiskowych

Bliźnięta dwujajowe- zbliżony wpływ środowiska

Badania adopcyjne

Wskaźnik oddziedziczalności informuje w jakim stopniu różnice w zakresie różnych cech można przypisać
wpływom czynników genetycznych

Wskaźnik odziedziczalności

Wzrost – 0,80

Waga-0,60

Iloraz inteligencji- o,50

Konkretne talenty-0,40

Ekstrawersja -0,36; neurotyczność-0,31 sumienność – 0.28 ugodowość -0,28 otwartość – 0.46

Temperament: emocjonalność 0.40 aktywność-0,25 towarzyskość- 0. 25 impulsywność 0.45

Postawy: religijnośc-o.16 konserwatyzm -0.30

Jakie elementy środowiska są decydujące

Środowisko wspólne – rodzeństwo wzrasta w tej samej rodzinie i podlega obowiązującym w niej
wartościom i metodom wychowania

Środowisko specyficzne – ta sama rodzina różne oddziaływania

Jedynie to czego dzieci z tej samej rodziny doświadczają osobno wpływa na ich rozwój

Wpływ środowiska na rozwój odbywa się w obrębie jednostek a nie rodzin (Plomin)

Dzieci wychowujące się w tej samej rodzinie spostrzegają nastawienie rodziców do nich zupełnie inaczej

Rola doświadczeń z rówieśnikami i ich podłoże genetyczne ( np. wysportowanie, uroda)

• Osobowość jest to złożona całość myśli , emocji i zachowań , nadająca kierunek i wzorzec
(spójność) życiu człowieka.

• To zespół wzajemnie powiązanych i względnie trwałych cech i mechanizmów psychologicznych

wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje i przystosowanie do środowiska fizycznego,
społecznego i intrapsychicznego

• Przewidywalność i Powtarzalność zachowania w określonych sytuacjach

Teoria osobowości
• Powstaje : Przełom XIX i XX wieku
• Pierwszy podręcznik 1937 Gordon Allport
• „ Personality: A Psychological Interpretation”
• Różnorodność koncepcji osobowości i kontrowersji

Główne kontrowersje wokół osobowości

1. czy motywacja ma charakter świadomy ( koncepcja poznawcza) czy nieświadomy ( Freud)

2. Zachowanie ma charakter reaktywny ( realizacja popędów i potrzeb) czy celowy: świadome
dążenia, cele, plany
3. Natura czy wychowanie (w jakim stopniu na osobowość wpływa wyposażenie dziedziczne a w
jakim środowisko)
4. Czy wśród czynników wpływających na zachowanie większy wpływ ma przeszłość ( zasób
doświadczeń ) czy przyszłość ( plany, oczekiwania, ideały)
5. Osoba czy sytuacja – co wyznacza zachowanie struktura indywidualnych cech czy oddziaływanie
sytuacji
6. Czy zmiany w czasie są realizacja programu biologicznego czy też programu intencjonalnego
( czy ludzie są podobni a różnice pozorne czy odwrotnie)

Sigmund Freud Psychoanaliza

dogmaty: DETERMINIZM, NIEŚWIADOMOŚĆ, KONFLIKT

Wszelkie zachowania są zdeterminowane siłami nad którymi człowiek nie ma kontroli – energia
biologiczna – wzrost pobudzenia (pragnienie) – celem redukcja napięcia (nieprzyjemne) – ulga
(przyjemne)

• popęd : instynkt seksualny libido (dążenie o zabarwieniu pozytywnym, szeroko pojęte dążenie do
miłości) oraz instynkt śmierci (tanatos) – wyraża się agresją
• Cechy charakterystyczne instynktu (popędy): presja
• Źródło cielesne tj. procesy fizyczno-chemiczne zachodzące w organizmie
• Cel- osiągnięcie przyjemności lub rozładowanie

Struktura osobowości : ID EGO SUPEREGO

• ID– struktura popędowa, dostarcza energii do życia. Nie podlega logice ani ograniczeniom
moralnym, nie liczy się z rzeczywistością . Sterowana zasadą przyjemności
• EGO – umożliwia ocenę rzeczywistości np. odraczanie gratyfikacji popędu aż będzie te możliwe .
Kieruje się zasadą rzeczywistości
Zostaje wyłonione w rezultacie różnicowania się struktury id Przejmuje role:
– sterującą zachowaniem człowieka
– pośredniczącą a też różnicującą świat zewnętrzny i wewnętrzny co ma zabezpieczać realizację
zasady przyjemności poprzez podporządkowanie jej
SUPEREGO
• Superego początkowo stanowi reprezentację norm, zakazów i nakazów pochodzących z
identyfikacji z rodzicami i introjekcji społecznych wartości

• Superego dąży do
1. pohamowania impulsów id szczególnie seksualne i agresywne
2. Nakłania Ego do uwzględnienia celów moralnych
3. Nakłania do perfekcji

Krytyka K. Horney koncepcji EGO w ujęciu Freuda

Jeżeli EGO jest tylko służącym i kontrolerem id nie może się ono stać przedmiotem psychoterapii.
Oczekiwania terapeutyczne muszą się wówczas ograniczać do lepszego dostosowania
„nieodpartych namiętności” do rozsądku

Zatem wg K. Horney tak pojęte EGO -= jest skutkiem złożonego procesu alienacji od samego
siebie lub zahamowanie spontaniczności indywidualnego „ja”

Rozwój psychoseksualny
• Popęd seksualny rozumiany jest jako polimorficzne dążenie do przyjemności i rozkoszy.
• W trakcie rozwoju różne obszary ciała stają się sferami erogennymi
• Formuje się na bazie kompleksu Edypa w stadium fallicznym

Fazy rozwoju psychoseksualnego

Rozwój libido przebiega w pewnych zaprogramowanych stadiach

1. Faza oralna energia libido w okolicach ust ( frustracja powoduje powstanie osobowości oralno-
biernej, nadmierna zależność, łatwowierność lub zaistniała w późniejszym okresie osobowość
oralno-sadystyczna (zachłanność, roszczeniowość , zawiść, nieufność

2. F. analna – ( frustracja –restryktywność prowadzi do zatrzymywanie uczuć lub gwałtownych

wyładowań, upór, skąpstwo, lub typ analno-ekspulsywny impulsywność w wyrażaniu gniewu,
destrukcja, niezorganizowanie,

3. F. falliczna 3-5 r.ż.–kompleks Edypa i Elektry- determinuje późniejsze postawy wobec płci
przeciwnej . Fascynacja ciałem, matka obiektem erotycznych pragnień chłopca stąd rywalizacja z
ojcem, obawa lęk kastracyjny. który wzmacnia superego mężczyzn. Dziewczynki zazdrość o
członek. Osobowość falliczna determinuje późniejsze postawy wobec płci przeciwnej oraz wobec
władzy (przełożonych)

4. F. latencji energia libido wyrażana przez zabawę, naukę , kontakty z rówieśnikami

5. F. genitalna okres dojrzewania

Konflikt
• Świadomość- zawiera wszystko co możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić
• Podświadomość aktualnie nieświadoma ale możliwość odtworzenia
• Nieświadomość- popędowe impulsy ( zwłaszcza treści seksualnej i agresywnej ) treści aktywnie
wypierane, emocje łączące się z konfliktem
• Lęk -jest wyrazem konfliktu przeciwstawnych sił
• Neurotyczny ( popędy a wysiłek by je kontrolować)
• Moralny (lęk przed karą za działanie wbrew superego)
Lęk
• Lęk – pierwotny (automatyczny) – stan fizycznego napięcia efekt niezaspokojenia potrzeb dziecka
• lęk sygnałowy – reakcja na zapowiedź zagrożenia
ŹRÓDŁA :
– sytuacje traumy ( gdy organizm i psychika nie są w stanie zapanować nad zalewającymi ją
bodźcami bądź napięciem
– sytuacje zagrożenia ( utrata obiektu),
– lęk przed kastracją (w okresie edypalnym gdy dominuje pragnienie bliskości z rodzicem
odmiennej płci ,
– poczucie winy zrodzone z superego, lęk, że może nie sprostać zinternalizowanym oczekiwaniom

Dyskusyjny aspekt odkryć Freuda dotyczy :

1. oddziedziczenie reakcji jest ważniejsze od wpływu otoczenia

2. ważnymi doświadczeniami są przeżycia o charakterze seksualnym
3. późniejsze doświadczenia są w dużym stopniu powtórzeniem tego co przeżyło się w dzieciństwie

Neopsychoanaliza- teoria Karen Horney

• Lęk podstawowy – powszechne doznanie człowieka – poczucie bezradności, opuszczenia, ,
zagrożenia.
• Relacja z rodzicami :
• frustracja źródłem lęku i wrogości
• Lęk pierwotny
• Lęk wtórny – obawa przed własną agresywnością

Założenia podejścia Psychodynamiczno-Rozwojowego P- R

• dziecko rodzi się z biologicznym wyposażeniem ujawnianym jako zestaw potrzeb i popędów
• decydujące znaczenie ma sposób ich zaspokojenia w relacji z obiektem
• OBIEKT= WEWNETRZNA PSYCHICZNA REPREZENTACJA DRUGIEJ OSOBY, W
RÓZNYM STOPNIU ZBLIZONA DO OBIEKTU FAKTYCZNEGO
• PIERWOTNĄ LUDZKĄ MOTYWACJĄ JEST PRAGNIENIE ZWIĄZKÓW Z INNYMI
LUDZMI .
• funkcjonowanie wg zasady przyjemności jest raczej zastępcze gdy związki stają się zbyt
deprawujące lub nadużywają

Margaret Mahler- FAZY ROZWOJOWE

1. Autyzm /pierwotny narcyzm / - dwa pierwsze miesiące życia-

2. Symbioza -mama i ja to jedno- podwójna omnipotentna jedność
3- Faza różnicowania się w okresie fazy separacji- indywidualizacji
Różnicowanie- 8m.z
Praktykowanie (10-16 m.ż.) „romans ze światem”. Zwrot do ojca.
4. 2 rok życia- Faza ćwiczeń- Ponowne zbliżenie 15-24m.
Konflikt między bycia kimś samodzielnym a korzystaniem z pomocy
Siła lub słabość ego zależy od zdolności właściwego reagowania matki na absolutną zależność
dziecka
5 Ustalanie własnej tożsamości przez sprzeciw „NIE” 22-30 m.ż
6. Faza zapotrzebowania na autentyczną bliskość /”edypalna”/
CHARAKTER SCHIZOIDALNY
Etiologia
• Niewłaściwa opieka rodzicielska: oschłość, chłód, dystans, brak empatii. Dziecko doświadcza
siebie jako znienawidzone, niechciane i nic nieznaczące.”

Zespoły symptomów
• Chroniczny lęk, brak zaufania i zaangażowania w relacje
• Nienawiść i zaniedbywanie siebie. Brak kontaktu ze sobą i innymi
• Patogeniczne przekonania: nie mam prawa żeby istnieć; świat jest niebezpieczny, Jestem jakiś nie
taki. Gdybym pozwolił sobie na brak kontroli mógłbym kogoś zabić

Charakterystyka emocjonalna
• Chroniczny lęk /lub przerażenie/ pod którym często wściekłość. Uczucia wyizolowane lub
stłumione. Jednostka nie wie jak się czuje /ma wyobrażenie o własnej nierzeczywistości/

CHARAKTER ORALNY

Etiologia
Rodzice nierzetelni lub niewystarczający w zaspokojeniu potrzeb dziecka. Dziecko porzuca swoją
zależną pozycję jeszcze zanim zostanie usatysfakcjonowane pozostając w rzeczywistości
chronicznie potrzebującym i zależnym

Zespoły symptomów
Niezdolność do identyfikacji swoich potrzeb, do ich wyrażenia, brak akceptacji dla ich odczuwania,
nieumiejętność zbliżenia się w celu poproszenia o pomoc
• Patogeniczne przekonania
• Niczego nie potrzebuję, wszystko mogę osiągnąć samodzielnie
• Odnajduję się w dawaniu i kochaniu
• Moje potrzeby są zbyt wielkie i mogłyby przytłoczyć innych
• Gdybym wyraził potrzeby przeżyłbym rozczarowanie, opuszczenie, odrzucenie.

Charakterystyka emocjonalna
• Euforia i mania przemiennie z depresja i załamaniem Pozbawione są kontaktu ze złością i agresją,
ale łatwo popadają w irytacją. Lęk przed porzuceniem, samotnością. Zazdrość.

CHARAKTER SYMBIOTYCZNY
Rodzice blokują samopodmiotowość, zdolność do podejmowania ryzyka i samokontroli poprzez
swoje reakcje lękowe, wycofanie, groźby i karanie,
Nadmierne znaczenie przypisuje się fuzji, empatii, identyfikacji i zależności od rodziców. Efekt-
self akomodacyjne powstałe w efekcie bezkrytycznej identyfikacji.

Zespoły symptomów
Niedorozwój w zakresie stabilnego poczucia tożsamości, koncepcji własnego self i jego
niepowtarzalności.
Tożsamość odnajdywana w relacjach z innymi.

Charakterystyka emocjonalna
Niestabilność emocjonalna poczucie paniki i z powodu porzucenia Na wyższym poziomie poczucie
winy + nadmierna odpowiedzialność za innych.
Lęk wywoływany przez wszystko co prowadzi do separacji np. różnica opinii, sukces,
• agresja /poza borderline/ wypierana lub projektowana
CHARAKTER NARCYSTYCZNY
Etiologia
• Dziecko jest katektowane tzn postrzeganie dziecka, nie takim, jakie jest, ale jakie być powinno.

Zespoły symptomów
• Fałszywe self: omnipotentne, duma, koncentracja na sobie, roszczeniowość, perfekcjonizm,
uzależnienie poczucia własnej wartości od osiągnięć, manipulacja,

Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania

muszę być omnipotentny, doskonały, wyjątkowy.
Muszę wiedzieć wszystko bez uczenia się /pracy, być podziwiany.
Wszystko co posiadam /także moja rodzina/ musi potwierdzać moja wyjątkowość.
Emocje Sztuczność emocjonalna, niezdolność do okazywania uczuć innym, nadzwyczajna łatwość
reagowania urażoną dumą

CHARAKTER MASOCHISTYCZNY
Etiologia
Zorientowani na kontrolę i dominacje rodzice naruszają i przekraczają granice osobowości dziecka.
Nieustanne cierpienie, samotorturowanie się, samodeprecjacja, „zapotrzebowania na cierpienie”.

Zespoły symptomów
Jednostka doświadcza siebie jako zobligowana do służenia innym. Świadomość jałowości swego
stylu życia, ale stosuje bierny opór wobec możliwości zmiany. Postrzega swoja zdolność do
wytrzymywania bólu i braku zaspokojenia jako cechę godna podziwu.
Kontakt z innymi poprzez usługiwanie im i wyrażanie swoich skarg. Służenie to jest zatrute
cierpiętnictwem, brakiem radości, wywoływaniem poczucia winy i uskarżaniem się

Charakterystyka emocjonalna
Brak kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji.
Poczucie winy z powodu nie wywiązywania się z zobowiązań lub śladowej przyjemności. Brak
kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji.

CHARAKTER HISTRIONICZNY
Etiologia
Przynajmniej jedno z rodziców wykorzystuje naturalna seksualność dziecka i używa je jako obiektu
seksualnego. Drugie z rodziców jest często chłodne emocjonalnie, oddalone lub bezpośrednio
karzące szczególnie wobec seksualności i /albo/ rywalizacji o pozycję.

Skryptowe i patogeniczne przekonania

Seks jest zły. Rywalizacja i współzawodnictwo jest złe. Moja wartość zależy od mojej seksualności
i atrakcyjności.
Jeśli będę w pełni kochać będę:
1) wykorzystany lub odrzucony,
2) zranię moich rodziców,
3) zostanę zawstydzony.

Reprezentacja self
Nieprecyzyjna, płynna, oparta na społecznych relacjach i epizodycznych doświadczeniach

Charakterystyka emocjonalna
Płytkie ale nadmiernie dramatyzowane uczucia. Wysoki poziom pobudzenia seksualnego przy
jednoczesnym braku dojrzałych doznań seksualnych . Tendencja do reagowania typu acting out.
Wrogie i rywalizacyjne uczucia są nieświadome ale znajdują swój wyraz w powtarzających się
grach interpersonalnych.

CHARAKTER OBSESYJNO- KOMPULSYWNY

Etiologia
Dokładna, sztywna, uporczywa i trzymająca się ścisłych zasad opieka rodzicielska, szczególnie w
zakresie kontrolowania impulsów i tamowania ekspresji seksualnej, rywalizacyjnej i agresywnej.
Nieodparta presja aby robić rzeczy poprawne, konieczne i słuszne.

Charakterystyczne są :
sztywność ujawniająca się w postawie ciała, skłonność do wydawania moralnych i innych sądów,
rutyna w działaniu. Często perfekcjonizm i odkładanie decyzji oraz działań z obawy przed
zrobieniem czegoś niewystarczająco dobrze. Zachowania społeczne pedantyczne, pozbawione
emocjonalności, z naciskiem położonym na poprawne wykonywanie zadań danej roli społecznej.

Charakterystyka emocjonalna
Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć. Podatność do
odczuwania lęku i skrytej wrogości. Zablokowanie czułych uczuć, ekspresja pośrednia.

Patogeniczne przekonania:
Musiałem zrobić coś złego. Nigdy nie popełnię kolejnego błędu. Muszę się kontrolować by nie
stracić całkowicie kontroli nad sobą.
Relacje z innymi jako podporządkowanie autorytetowi lub bycie autorytetem.

Charakterystyka emocjonalna
Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć. Podatność do
odczuwania lęku i skrytej wrogości. Zablokowanie czułych uczuć, ekspresja pośrednia.

Psychologia Osobowości

Definicja osobowości wg Eysencka

OSOBOWOŚĆ – względnie stała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości

fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia

TEORIA OSOBOWOŚCI CZY TEMPERAMENTU

To teoria OSOBOWOŚCI, ponieważ jej wymiary:

• wymagają uczenia się w środowisku społecznym
• ujawniają się w zachowaniach społecznych
• obejmują cechy treściowe (stałe ustosunkowanie do ludzi, zadań)

To teoria TEMPERAMENTU, ponieważ:

• wymiary uwarunkowane są genetycznie
• u podstaw wymiarów są hipotetyczne mechanizmy fizjologiczne, które decydują o ich rozwoju

Uwarunkowania temperamentalne

1. Reaktywność
Bodźce o takiej samej sile wywołują odmienny stan pobudzenia różniący ludzi wyrażający się
różną szybkością reakcji i siłą reakcji
2. Różnice w uzyskiwaniu optymalnego poziomu stymulacji

Wymiary Koncepcji PEN

WYMIARY OSOBOWOŚCI
Ekstrawersja (E)
Neurotyczność (N)
i Psychotyczność (P)

WYJAŚNIENIE EWOLUCYJNE (Zuckerman) – rezultat adaptacji:

E- I – współdziałanie
N – zagrożenia
P – rywalizacja i obrona

Neurotyczność (emocjonalność)
Przejawy:

Wysoka N – lęk, przygnębienie, poczucie winy niska samoocena, nastrojowość, nerwowość,

drażliwość, mała odporność na stres, dolegliwości somatyczne, bezsenność, sugestywność,

Niska N – równowaga emocjonalna

Podłoże biologiczne
Podłoże biologiczne AUN: przewaga układu sympatycznego nad parasympatycznym;
również pewne obszary ośrodkowego układu nerwowego, a w szczególności układu limbicznego
(hipokamp, ciało migdałowate, obręcz półkuli mózgu, przegroda i podwzgórze) są bardziej
reaktywne u osób o wysokiej neurotyczności.

Ekstrawersja- Introwersja

Ekstrawersja
Towarzyskość żywość aktywność asertywność poszukiwanie doznań beztroska dominujący
wybuchowy śmiały

Introwersja
Unikanie stymulacji, hamowanie aktywności szybka socjalizacja, nadmierne sumienie, pesymizm

Psychotyczność
Agresywny Chłodny Egocentryczny Bezosobowy
Impulsywny Antyspołeczny Brak empatii
Twórczy Gruboskórny

PEN a Funkcjonowanie szkolne i zawodowe

Introwertycy: sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji; Preferują przedmioty
teoretyczne
Ekstrawertycy – sukcesy w klasach młodszych, lepiej w grupie i z presją, przeceniają swój wkład,
jeśli sukces; Preferują praktyczne, artystyczne i społeczne
Ocenianie przez innych ludzi Relacje społeczne

Ekstrawertyk – oceniani: aktywni, przywódczy, zmienni, lubiani, popularni, sympatyczni,

atrakcyjni, interesujący, łatwo nawiązujący relacje
Introwertyk – oceniani: uczciwi, stali, odpowiedzialni, solidni

Impulsywność
To cecha określająca stałą skłonność do podejmowania ryzyka, działań niezaplanowanych,
szybkiego podejmowania decyzji

Impulsywność – działania podejmowane bez oceny sytuacji i konsekwencji nijako poza

świadomością / różne od ryzykanctwa

Eysenck wiązał impulsywność z wymiarem ekstrawersji, później z psychotyzmem

Impulsywność to zagubione ogniwo między wiedzą a działaniem (Lewenstein)

Rodzaje impulsywności
• motoryczna (behawioralna) – niezdolność do zahamowania natychmiastowej reakcji na bodziec
• poznawcza - niezdolność do prawidłowej oceny konsekwencji teraźniejszych i przyszłych
wydarzeń
• związek z decyzją

Aspekty impulsywności zawierają

• przesadną wrażliwość na pozytywne cele i potrzebę natychmiastowej gratyfikacji,

• obniżenie wrażliwości na negatywne konsekwencje zachowania,
• gwałtowne i nieplanowane reakcje na bodźce przed skompletowaniem informacji
• brak baczenia na długoterminowe konsekwencje.

Pytania:
Czy natura czy środowisko
Co bardziej ?
Jak czynniki dziedziczne i środowiskowe współoddziaływają w formowaniu osobowości.
Metafora Waddingtona piłka tocząca się po górzystej okolicy
piłka = wpływy środowiska, teren- czynniki genetyczne

23 pary chromosomów po jednym w każdej parze od każdego z rodziców .

Chromosomy zawierają tysiące genów
Geny składają się z cząsteczek DNA i kierują syntezą białka – można je uznać za źródło informacji
nadającej syntezie białka określony kształt
Gen nie kieruje bezpośrednio zachowaniem lecz oddziaływa na podstawowe właściwości
osobowości poprzez kierowanie biologicznym funkcjonowaniem organizmu

Zachowanie jest efektem działania genów ale i doświadczeń ( np. język)

Cechy osobowości są spowodowane występowaniem licznych (kombinacji) genów
Przyczyny pierwotne to ewolucja –przetrwały te mechanizmy, które pomogły organizmowi odnieść
sukces w walce o byt
Przyczyny bezpośrednie to procesy biologiczne zachodzące w organizmie gdy występuje to
zachowanie

Tłumaczenie ewolucyjne
podstawowe mechanizmy psychiczne powstały w wyniku ewolucji przez dobór naturalny i
przetrwały bo pozwalają odnieść sukces w walce o byt i skuteczną reprodukcję

Teoria inwestycji rodzicielskich

kobiety więcej inwestują w potomstwo ponieważ przekazują swoje geny mniejszej liczbie dzieci
stąd kobiety mają większe wymagania wobec partnerów

Pewność rodzicielska (badania Bussa)

Mężczyźni większa wagę przywiązują do młodego wieku i atrakcyjności fizycznej kobiety
Zazdrość mężczyzn związana z aktami niewierności (ojcostwo) , kobiet bardziej zdrada
emocjonalna

Metody genetyki

Badanie bliźniąt
Jednojajowych- identyczne geny więc różnice wynikają z różnic środowiskowych
Bliźnięta dwujajowe- zbliżony wpływ środowiska
Badania adopcyjne
Wskaźnik oddziedziczalności informuje w jakim stopniu różnice w zakresie różnych cech można
przypisać wpływom czynników genetycznych

Wskaźnik odziedziczalności
Wzrost – 0,80
Waga-0,60
Iloraz inteligencji- o,50
Konkretne talenty-0,40
Ekstrawersja -0,36; neurotyczność-0,31 sumienność – 0.28 ugodowość -0,28 otwartość – 0.46
Temperament: emocjonalność 0.40 aktywność-0,25 towarzyskość- 0. 25 impulsywność 0.45
Postawy: religijnośc-o.16 konserwatyzm -0.30

Jakie elementy środowiska są decydujące

Środowisko wspólne – rodzeństwo wzrasta w tej samej rodzinie i podlega obowiązującym w niej
wartościom i metodom wychowania
Środowisko specyficzne – ta sama rodzina różne oddziaływania
Jedynie to czego dzieci z tej samej rodziny doświadczają osobno wpływa na ich rozwój
Wpływ środowiska na rozwój odbywa się w obrębie jednostek a nie rodzin (Plomin)

Dzieci wychowujące się w tej samej rodzinie spostrzegają nastawienie rodziców do nich zupełnie
inaczej
Rola doświadczeń z rówieśnikami i ich podłoże genetyczne ( np. wysportowanie, uroda)

Ja podmiotowe i Ja przedmiotowe- Wiliam James

Ja podmiotowe- poznające = samoświadomość czyli zdolność do myślenia , refleksji nad sobą

(Ja myślę o sobie , ja siebie czuję)

Ja przedmiotowe- poznawane Ja jako obiekt poznania to co mnie określa , po czym siebie

rozpoznaję Ja jako obiekt poznania, jestem niecierpliwa – moje przekonania o sobie , moje odczucia
ze mną związane oraz to co posiadam ) –treści o Ja samoocena
Podmiotowe Ja niemożliwe bez przedmiotowego

Fenomenologiczna teoria C. Rogersa

Pojęcie własnej osoby stanowi zorganizowany i spójny wzór spostrzeżeń Ja odzwierciedla
doświadczenie i kształtuje je
Obwarowanie poczucia własnej wartości warunkami, prowadzące do odrzucenia doświadczeń
niezgodnych ze strukturą Ja leży u podstaw psychopatologii

Ja realne i Ja idealne- rozbieżność badana metodą Q-sort

Warunki skutecznej psychoterapii to: bycie sobą (autentyczność), bezwarunkowa akceptacja ,
empatyczne rozumienie

Potwierdzenie koncepcji samorealizacji (Rogers ) przez współczesne badania w ramach psychologii

pozytywnej

Regulacja wewnętrzna: teoria samodeterminacji Deciego i Ryana

1. Jakie potrzeby zapewniają samorealizację:
2. Czym jest motywacja wewnętrzna zdeterminowana przez Ja i jak motywacja zewnętrzna może
przekształcić się w wewnętrzną zapewniając spójność osobowości
3. W jaki sposób kontekst społeczny może wspierać realizacje potrzeb jak też motywację
wewnętrzną

Potrzeby energetyzujące zachowanie :

1.kompetencji,
2.związku z innymi
3. i autonomii.

Ich realizacja daje więcej satysfakcji aniżeli realizacja potrzeb zewnętrznych: sukces finansowy,
sława, wizerunek własnej osoby
autonomia nie oznacza indywidualizmu ani dążenia do niezależności. Jej kryterium jest wola

Motywacja wewnętrzna –wrodzona, naturalna skłonność do rozwijania swoich zainteresowań,

zdolności-wzmacniana korzyść nie jest koniecznym warunkiem uczenia się .

Działanie realizowane pod presja zewnętrzna (groźba, ocena

Obniża motywację

Od braku motywacji- do Motywacji wewnętrznej wynikającej z Ja

Modyfikacja motywacji zewnętrznej

→Regulowanie zewnętrzne ( kary nagrody)
→Regulowanie przez introjekcję
→Regulowane przez identyfikację
→W pełni zintegrowane z Ja
→Regulowane całkowicie wewnętrznie

Cele psychoterapii wg J. Rottera

Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań lub powodujących wybór

niewłaściwej formy zachowania
Wyeliminowanie zachowań obronnych
Weryfikacja ważności celów osobistych
Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu
Wzmocnienie zaufania interpersonalnego
Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki że można wierzyć słowom, obietnicom
zapewnieniom ze strony innych
Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w sukcesach i
zewnętrzne w porażkach

Społeczno-poznawcza koncepcja Ja
Hazel Markus (1977)
schematy JA to poznawcze uogólnienia człowieka na własny temat
• powstałe na podstawie przeszłych doświadczeń
• kierujące przetwarzaniem informacji o sobie

Utrwalone schematy wywierają wpływ na liczne procesy poznawcze (inf. ważne i nieważne)
Napływające bodźce są oceniane wg ich znaczenia dla Ja
• Mamy tendencje do preferowania informacji potwierdzających nasze schematy Ja ważne i
nieważne
• Ja realne, Ja idealne ; Ja powinnościowe – rozbieżność między nimi dynamizuje zachowanie

System Ja

• system ja – dynamiczny i uporządkowany układ myśli uczuć i motywów odnoszących się do Ja ,

własnych relacji społecznych i osobistego stosunku do świata

Obejmuje
• Ja poznawcze – samowiedza
• Ja wartościujące – samoocena
• Ja wykonawcze- autoregulacje:
– autorefleksja i samoregulacja

Samoocena jawna i ukryta

Samoocena to uogólniona ocena lub postawa wobec siebie

Samoocena ukryta jawi się poprzez emocjonalne skojarzenia z koncepcją siebie- jeśli są pozytywne
– świadczą o wysokiej samoocenie, jeżeli negatywne o niskiej

W sytuacji przed egz.

Niska jawna i ukryta = nasilenie depresji,
wysoka ukryta, niska jawna- mobilizacja, spadek depresji..
Pogłębia się depresja o jawnej wysokiej ukrytej niskiej

Dynamika systemu Ja- motywy zmiany

Autoweryfikacja- poszukiwanie informacji potwierdzających samowiedzę

Autowaloryzacja służy podtrzymywaniu oraz podnoszeniu poczucia własnej wartości
Konflikt poznawczo-afektywny ( „choroba ze szczęścia” gdy konflikt między zdarzeniami a
samooceną
Samopoznanie (kim jestem, jaki jestem)
Samodoskonalenie ( wynika z konfliktu między Ja realnym a ja idealnym

Autoweryfikacja
• Autoweryfikacja wyraża zapotrzebowanie na zharmonizowanie wiedzy na własny temat, a także
spostrzeżeń na własny temat z ocenami otoczenia.

• Zasada spójności w obrazie siebie daje poczucie integralności wewnętrznej, podczas gdy jej brak
powoduje doświadczanie konfliktu i stresu. Spójna wiedza o sobie pozwala przewidywać swoje
reakcje emocjonalne a także możliwości intelektualne i wykonawcze w podjęciu pewnych zadań
lub sprostaniu pewnym sytuacjom.

• Spójność koncepcji siebie czyli potrzeba uzgadniania napływających informacji z istniejącymi

przekonaniami o sobie

• Autoweryfikacja dotyczy też skonfrontowania własnych wyobrażeń na swój temat z opiniami

innych.

• Jeżeli odczuwamy, że inni nas nie doceniają często aktywizuje to działania których celem jest
udowodnienie że ich opinia jest nietrafna. Podobna motywacja do skorygowania opinii pojawia się
także gdy jest ona nadmiernie pozytywna

Wysoka / samoocena

Nastawienie na autowaloryzację
Poszukiwanie przyczyn sukcesów w sobie
Łatwiejsze przypominanie sukcesów
Brak gotowości do przyjmowania negatywnych ocen
Dostrzeganie zalet
Dobieranie współpracowników nastawionych na podkreślanie pozytywów

Niska samoocena
Nastawienie na autoweryfikację

Tworzenie samowiedzy na podstawie informacji zgodnych z faktami

Poszukiwanie przyczyn porażek i sukcesów w sobie
Łatwiejsze przypominanie porażek
Gotowość do przyjmowania krytyki
Dostrzeganie u siebie wad i mankamentów
Dobieranie krytycznych
współpracowników
Dobór partnera który potwierdza samoocenę

Konflikt poznawczo afektywny

Testowanie hipotezy o szukaniu partnerów potwierdzających samoocenę

dlatego tak trudno zmienić negatywna samoocenę
W okresie narzeczeństwa ludzie są zainteresowani pozytywnym obrazem siebie natomiast w
małżeństwie
wolą być widziani tak jak widzą siebie
Samoświadomość : odgrywa podstawowa role w procesie samoregulacji
Metoda zmiany nastawienia poprzez identyfikacje z prezentowanym poglądem (zmiana myślenia
(Festinger)

Konflikt
Prywatna samoświadomość wysoka -
Przykładanie wagi do własnych uczuć , pragnień i standardów.
Publiczna samoświadomość wysoka- myślą jak wypadają w oczach innych
Lęk społeczny
Koncepcja Higginsa Ja realna Ja idealne rozbieżność smutek, rozczarowanie niezadowolenie
natomiast Ja r i Ja powinnościowe – niepokój , lęk, poruszenie
Wszystkie rozbieżności osłabiają system immunologiczny ,

Rola Ja w motywacji
Od Brak motywacji- do Motywacji wewnętrznej wynikającej z Ja
Oraz motywacja zewnętrzna
Regulowanie zewnętrzne ( kary nagrody)
Regulowanie przez introjekcję
Regulowane przez identyfikację
W pełni zintegrowane z Ja
Regulowane całkowicie wewnętrznie

Zdaniem Bandury poczucie własnej skuteczności zależy od :

1. rzeczywistych osiągnięć,
2. doświadczeń zastępczych (korzystanie z obserwowania sukcesów i porażek innych ludzi)
3. perswazji słownej oraz pobudzenia emocjonalnego
4. uczucia zagrożenia lub entuzjazm .
5. Ważność celu i PWS a rezultat

Przekonanie o własnej skuteczności wpływa na

1.podjęcie działania
2.wkładany wysiłek
3.Towarzyszące uczucia
4.Wytrwałość w działaniu
5.Radzenie sobie z przeszkodami
Mobilizacja układu immunologicznego – rosnący poziom ciał odpornościowych

Podpisy behawioralne ( koncepcja Mischela i Bandury)

Nie istnieje jeden obraz siebie lecz przekonania na temat siebie oraz procesy samokontroli, które
zmieniają się w zależności od czasu i sytuacji

Poczucie własnej skuteczności – zdolność do radzenia sobie w określonych sytuacjach

Cele-zdolność człowieka w zakresie przewidywania przyszłości oraz automotywacji

Osoba wybiera między celami w zależności od co najważniejsze w danym momencie, jakie
możliwości stwarza otoczenie i ocena własnej skuteczności odnośnie tego działania

PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI
 WYKŁAD 3. PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI (PMO)

Gordon Allport
• Personalisty: A psychological interpretation (1937r)
• Osobowość jest dynamiczna organizacją w jednostce tych systemów psychofizycznych, które
determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska
• Cechę indywidualną nazwał dyspozycją osobistą
• O cechach wnioskujemy z aktów zachowania
• Każda prawdziwa teoria osobowości musi ujawniać wyjątkowość pojedynczego człowieka

•
AUTONOMIA FUNKCJONALNA – dana czynność czy forma zachowania może stać się celem
samym w sobie , chociaż pierwotnie podtrzymywano je z innego powodu „
•
Co kiedyś było zewnętrzne i instrumentalne staje się przymusem wewnętrznym. Dane działanie
kiedyś służyło zaspokojeniu popędu lub podstawowej potrzeby: obecnie służy wewnętrznemu
wyobrażeniu o sobie (ideałowi) danego człowieka”
•
Prekursor podejścia integracyjnego

Raymond Cattell
• ‚Osobowość jest tym co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w danej sytuacji’
• Cecha = struktura psychiczna wywnioskowana z obserwowanego zachowania , służy wyjaśnieniu
regularności i spójności zachowania

Podział cech (16)

• konstytucjonalne/ środowiskowe

• ze względu na rodzaj :
1. temperamentalne ( jak, szybkośc, energia, wrażliwość, emocjonalność)
2. dynamiczne (motywacja, cele, dlaczego x coś robi)
3. zdolnościowe (inteligencja , umiejętności, w jakim stopniu i jak szybko X może coś wykonać
16 cech

Czynniki osobowości wg Cattell’a

Zastosował analizę czynnikową do samoopisu i opisu

ciepło śmiałość Napięcie

myślenie wrażliwość Ekstrawersja
Emocjonalna stabilność czujność Niepokój
Dominacja abstrakcyjność Twardość myślenia
Żywość Skrytość Niezależność
Sumienność wobec zasad Lęk o przyszłość Samokontrola
Otwartość na zmianę Perfekcjonizm Samowystarczalność

Podstawowa hipoteza leksykalna

„Najważniejsze różnice między ludźmi można zamknąć w wyrazistych kategoriach dla których
wszystkie albo prawie wszystkie języki mają konkretne nazwy”
(Goldbergh)

Wymiary „Wielkiej Piątki”

Neurotyczność
wymiar odzwierciedlający przystosowanie emocjonalne v. emocjonalne niezrównoważenie

LĘK – napięcie, nerwowość, zamartwianie się

WROGOŚĆ- gniew i irytacja
DEPRESYJNOŚĆ- podatność do doświadczania poczucie winy, smutek,
IMPULSYWNOŚĆ- trudności w kontrolowaniu popędów i pragnień
NADWRAŻLIWOŚĆ- podatność na stres, reagowania poczuciem bezradności
NADMIERNY SAMOKRYTYCYZM- niskie poczucie wartości, wstydliwość, poczucie
zmieszania, społecznego

Ekstrawersja
Wymiar charakteryzujący jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i
zdolność do odczuwania pozytywnych uczuć

• SERDECZNOŚĆ- zdolność do utrzymywania bliskich kontaktów

• TOWARZYSKOŚĆ- zakres i ilość kontaktów
• ASERTYWNOŚĆ- tendencje dominujące i przywódcze
• AKTYWNOŚĆ- tempo, energia, potrzeba bycia zajętym
• POSZUKIWANIE DOZNAŃ- ryzyka, stymulacji

Otwartość na doświadczenia
Wymiar opisujący tendencje do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń
życiowych, tolerancja wobec nowości, ciekawość poznawcza

WYOBRAŹNIA– fantazja
ESTETYKA- wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuka
UCZUCIA- otwartość na stany emocjonalne innych ludzi
DZIAŁANIA -aktywne poszukiwanie nowych bodźców
IDEE- intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne
WARTOŚCI- otwartość na analizę różnych wartości / społecznych, politycznych religijnych

Ugodowość
Wymiar opisujący pozytywne versus negatywne nastawienie do innych ludzi, orientacje
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie /versus antagonizmie/ doświadczanych w myśleniu,
uczuciach i działaniu

• ZAUFANIE- przekonanie, że inni mają uczciwe intencje PROSTOLINIJNOŚĆ- szczerość,

naiwność społeczna
• ALTRUIZM- koncentrowanie się na potrzebach innych ludzi
• USTĘPLIWOŚĆ- potulność, niekonfliktowość
• SKROMNOŚĆ- (stosunek do siebie samego)
• SKŁONNOŚĆ DO ROZCZULANIA SIĘ
Sumienność
wymiar charakteryzujący stopień zorganizowania, wytrwałości- stosunek człowieka do pracy, siła
woli

– SKŁONNOŚĆ DO PORZĄDKU staranność, uporządkowanie

– OBOWIĄZKOWOŚĆ-niezawodność, rzetelność
– DĄŻENIE DO OSIĄGNIĘĆ- aspiracje, ambicje, pracoholizm
– SAMODYSCYPLINA –dążenie do zakończenia spraw
– KOMPETENCJA- przekonanie o możliwości radzenia sobie w życiu
– ROZWAGA- podejmowanie decyzji

Charakterystyka specyfiki wymiarów

NEUROTYCZNOŚĆ wysoka
Lękliwy, nerwowy, emocjonalny (negatywne emocje), mniejsza zdolność do kontrolowania
popędów i zmagania się ze stresem. Łatwo się zniechęcają i załamują w trudnych sytuacjach
niepewny, hipochondryczny, niezorganizowany

NEUROTYCZNOŚĆ niska
Spokojny, rozluźniony, nie emocjonalny, silny psychicznie w sytuacjach stresu, pewny siebie

EKSTRAWERSJA
Towarzyski, rozmowny, zorientowany na ludzi, optymistyczny, lubiący zabawę, aktywny, pełen
wigoru , pogodny skłonność do pozytywnych uczuć

INTROWERSJA
Powściągliwy, chłodny, stojący na uboczu, zorientowany na sprawy, wycofujący się, cichy

OTWARTOŚĆ wysoka
Zapotrzebowanie na wrażenia i zmiany, kreatywność, twórcza wyobraźnia i intelektualna
ciekawość, duża wrażliwość estetyczna. Skłonność do kwestionowania autorytetów , niezależność
sądów zainteresowanie wobec nowych idei, bujna wyobraźnia

OTWARTOŚĆ niska
Niechęć do zmian, zapotrzebowanie na doświadczenia stabilne i powtarzalne, konwencjonalność w
zachowaniu i konserwatywność poglądów. Cenią tradycyjne wartości, mają pragmatyczne
zainteresowania i i preferują uznane społecznie sposoby działania

UGODOWOŚĆ wysoka
Uczuciowy, przyjazny, ufny, pomocny, wybaczający, łatwowierny, bezpośredni. Życzliwy wobec
innych ludzi

UGODOWOŚĆ –niska
Cyniczny, brutalny, podejrzliwy, niechętny do współpracy, mściwy, bezlitosny, łatwo wpadający w
złość, intrygant

SUMIENNOŚĆ wysoka
zorganizowany, wiarygodny, pracowity, zdyscyplinowany, punktualny, ambitny, wytrwały

SUMIENNOŚĆ niska
Nie mający celu, niewiarygodny, leniwy, beztroski, niedbały, swobodny, o słabej woli, hedonista
Osobowość antyspołeczna wymiary PWO
w-WROGOŚĆ
w-POSZUKIWANIE DOZNAŃ
Os. ANTYSPOŁECZNA
n- PROSTOLINIJNOŚĆ
n- ALTRUIZM
n- USTĘPLIWOŚĆ
n- SKŁONNOŚĆ DO ROZCZULANIA SIĘ
n- OBOWIĄZKOWOŚĆ
n- SAMODYSCYPLINA
n-ROZWAGA

Uzależnienia w klasyfikacji ICD-10- charakterystyka w świetle PMO

Zespół uzależnienia w klasyfikacji ICD-10

Całokształt zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych w których dominują aspekty
związane z przyjmowaniem środków psychoaktywnych bądź też przymusem powtarzania pewnych
czynności
Silne niepohamowane pragnienie alkoholu
Trudności z kontrolowaniem ilości
Stan odstawienny
Zmiany w tolerancji
Zaniedbywanie i utrata ważnych dotychczas przyjemności i aktywności
Uporczywe przyjmowanie pomimo dowodów ponoszonych szkód

KONCEPCJA CLONINGERA- dwie drogi prowadzące do uzależnienia

• B- silna tendencja do poszukiwania nowych bodźców, słaba skłonność do unikania kar , niska
zależność od nagród ~”antyspołeczna osobowość”

• A – przejawia silna skłonność do unikania szkód, wysoka zależność od nagród oraz słaba
tendencje do poszukiwania nowych bodźców ~osobowość zależna i unikająca

• Wysoka impulsywność, podatność na stres, lęk , niska samoocena, ustępliwość, brak rozwagi
–
A – ucieczka od stresu, alkohol uspokajacz
–
B – picie dla wzmocnienia doznań

Koncepcja Humanistyczna

Podstawowe założenia o naturze ludzkiej

Każdy człowiek ma pozytywny potencjał, który może rozpoznać i urzeczywistnić (samorealizacja)
Kultura i społeczeństwo narzuca jednostce obraz jaki powinien być – co ogranicza naturalny rozwój

Doświadczenie daje:
bycie świadomym zachodzących zjawisk
pełniejszy zakres samoświadomości tym pełniejsza identyfikacja z samym sobą i samorealizacja
Doświadczenie jako kryterium poznania
Organizm ( psychika i ciało) oraz środowisko funkcjonują jako jeden system
Organizmiczna koncepcja Abrahama Maslova

Organizmiczna = traktująca człowieka jako organizm

Organizm to naturalna całość ( nieuchwytna przy badaniu analitycznym równoznacznym z

wyodrębnienie poszczególnych funkcji )

Autodeterminacja organizmu- Organizm zachowuje się i rozwija nie tylko w odpowiedzi na

sytuację zewnętrzną ale w zgodzie ze swoimi możliwościami reagowania w ogóle

Maslow- twórca psychologii humanistycznej (przeciwstawnej psychoanalizie i behawioryzmowi)

Nie zachowanie- ale zachowująca się jednostka , co sprawia, że zachowuje się w taki sposób w
odpowiedzi na taką sytuację

Badania AbrahamaMaslowa dotyczące ludzi, którzy najpełniej zrealizowali swoje możliwości

(m.in Eleonora Roosevelt, Einstein i postaci historyczne) Ich właściwości:

1.Są nastawieni realistycznie

2. Akceptują samych siebie, innych ludzi oraz świat natury
3 Odznaczają się dużą spontanicznością
4. Są skoncentrowani na problemach a nie na sobie
5 Cechuje ich pewien dystans i potrzeba odosobnienia
6. Są niezależni i autonomiczni
7. Ich bliskie związki z kochanymi ludźmi mają zwykle charakter głęboko uczuciowy
8. Nie mylą środków z celami
9.Ich poczucie humoru jest filozoficzne i niezłośliwe

Hierarchiczna koncepcja potrzeb Maslowa

• Potrzeby samorealizacji - potrzeba wzrostu

• Szacunku i samoakceptacji
• Przynależności i miłości
• Bezpieczeństwa
• Potrzeby fizjologiczne

Priorytet zaspokojenia potrzeb niedoboru

Natura jednostki

Każdy człowiek posiada specyficzna dla siebie , jedynie w pewnych aspektach podzieloną z innymi
ludźmi , ugruntowaną „w biologii” a więc częściowo dziedziczną „wewnętrzną naturę”

„Ta wewnętrzna natura nie jest tak silna, prężna i nieomylna jak instynkt u zwierząt. Łatwo ustępuje
nawykowi, presji kulturowej i złemu nastawieniu do niej innych ludzi”

Rzeczywiste zachowanie może przebiegać w sposób niespójny, niepowiązany z wewnętrznym

centrum.
Akceptacja wewnętrznego centrum jest najbardziej podstawowym warunkiem zdrowia
psychicznego i rozwoju.
Nerwica to niepowodzenie w rozwoju jednostki
Samoaktualizacja

Urzeczywistnienie natury człowieka, jego wrodzonych potencjalności

Istota samoaktualizacji to coraz pełniejsza realizacja i ekspresja swego wewnętrznego centrum przy
równoczesnym odchodzeniu od zachowań:
bądź narzuconych przez środowisko
bądź wyznaczonych przez niższe potrzeby podstawowe

Charakterystyka samorealizującej się osobowości:

niezależność,
zaufanie do siebie,
akceptacja siebie i innych,
prostota spontaniczność,
potrzeba prywatności,
twórczość,
poczucie humoru,
a także obecność doświadczeń mistycznych (niemożność ujęcia w słowa, przejściowość,
wrażenie odkrycia prawdy i bycia we władaniu jakiejś siły)

Koncepcja Carla Rogersa

Zwana fenomenologiczną

Opis fenomenologiczny to opis „fenomenów”, a „fenomen”, zgodnie z greckim pierwowzorem tego

słowa fainastai to tyle, co „pokazywać się”, oznacza przede wszystkim świadomość.

Optymistyczny pogląd na naturę ludzką

Zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju

Podejście fenomenologiczne= nacisk na doświadczenie wewnętrzne jednostki.

Świadomość obejmuje tę cześć pola fenomenologicznego, które daje się ująć w formie
symbolicznej (zwerbalizować)

Najważniejsza częścią osobowości jest Ja – pojęcie własnej osoby

Rola pochwał ze strony rodziców na kształtowanie się Ja spójnego z doświadczeniem ( fundament
poczucia własnej wartości )

Koncepcja Ja

Uświadomione doświadczenia tworzą koncepcję siebie (self-concept)

Koncepcja siebie to zorganizowana spójna postać pojęciowa, składająca się:
ze spostrzeganych właściwości Ja czyli samego siebie,
ze spostrzeganych relacji między Ja i innymi i między ja i różnymi aspektami życia, a także
wartości przypisywanym tym spostrzeżeniom
Ja realne i Ja idealne – ich zbieżność miara samoakceptacji

Podstawowa motywacja
TO dążenie do samorealizacji, JEST NIEZNISZCZALNA aczkolwiek może być zablokowana lub
wypaczona

Podstawowe 2 potrzeby wyuczone:

• potrzeba uznania ze strony innych
• szacunku dla samego siebie
Fenomenologiczna koncepcja self
Przystosowanie osobiste dotyczy przede wszystkim tego jak osoba czuje się sama ze sobą natomiast
stosunek do innych jest konsekwencją tego.

Spójność = precyzyjne dopasowanie doświadczeń i świadomość doświadczenia = zgodność

doświadczenia, świadomości i komunikacji

Rozbieżność między rzeczywistością subiektywną i rzeczywistością zewnętrzną obiektywną

JA – zorganizowany układ spostrzeżeń dotyczących siebie i ten obraz jest pierwotnie świadomy

Samoaktualizacja
Organizm posiada jedną podstawową tendencję i dążenie- aktualizować, utrzymywać i wzbogacać
wartość doświadczającego organizmu

Aktualizacja oznacza:
od prostej do złożonej
od zależności do autonomii
od stałości i sztywności do ku zmienności i wolności ekspresji

Geneza samooceny

Wpływ relacji rodzice dziecko

1. całkowita lub niemal całkowita akceptacja– ocena odzwierciedlona

2. jasno zakreślone i przestrzegane granice (nagroda a nie kara)

3. Szacunek i tolerancja dla indywidualnych działań w ranach zakreślonych granic

Środowisko sprzyjające
Szacunek do opinii dziecka i zachęta do ich wyrażania, atmosfera ciepła i bliskości, zachęta i
wsparcie, zachęta do samodzielnego działania

Koncepcja terapii wg Carla Rogersa

Obraz JA jest zapisem doświadczenia z nadanym mu znaczeniem

Zniekształcający wpływ otoczenia poprzez wartościowanie tj. stawianie dziecku
warunki wartości
Obronne nastawienie na ocenę zewnętrzną uniemożliwia pełne doświadczenie swego
autentycznego Ja

Motywy ważne dla JA

1. emocjonalne dążenie do podtrzymania pozytywnej samooceny (autowaloryzacja)

2. poznawcze dążenie do autoweryfikacji
Pożądane zmiany w procesie terapii TO UCZUCIA- DOSWIADCZANIE ICH JAKO WŁASNE ,
ŻYWE PRZEJŚCIE DO ODCZUWANIA AUTENTYCZNEGO JA
 Teoria społeczno – poznawcza

Prekursorzy w/w podejścia

John . WATSON 1919-20 r Behawioryzm (eksperyment z Albertem)-

Warunkowanie klasyczne Pawłowa

Warunkowanie instrumentalne Skinnera ( manipulowanie nagrodami i karami, czynnik

wzmacniający tzn. aktywizujący dane zachowanie, zależność zachowania od sytuacji )

Podstawą badania empiryczne

Zachowanie jest odpowiedzią na wzmocnienia, które znajdują się w środowisku

Społeczne teorie osobowości

1. jaki jest wpływ kontekstu społecznego i sytuacyjnego na przebieg procesów uczenia się
określonych reakcji

2. Jak można przewidywać zachowania na podstawie znajomości zewnętrznych czynników

sytuacyjnych oraz określonych zmiennych wewnętrznych o charakterze przekonań – wyuczonych w
kontekście społecznym

Specyficzne cechy koncepcji społeczno-poznawczej

1.Nacisk na pojmowanie człowieka jako kogoś działającego aktywnie

2Nacisk na społeczne źródła zachowania
3 Akcent na poznawcze (myślowe) procesu
4. Nacisk na sytuacyjną specyfikę zachowania
5. Nacisk na uczenie się złożonych wzorców zachowania bez nagrody

Charakterystyka

Zgodnie z teoria s-p człowiek to :

jednostka aktywnie działająca
Wykorzystująca procesy poznawcze do reprezentowania zdarzeń, przewidywania przyszłości
Wyboru miedzy różnymi działaniami
Interakcja między osoba i środowiskiem- wzajemne determinowanie

Teoria społeczno-poznawcza A. Bandury i W. Mischela

W jakim stopniu zachowanie ludzi jest wewnętrznie spójne

Jak istotne jest wzmocnienie w procesie uczenia
Jak ważne dla motywacji i wykonania są przekonanie na temat własnej kompetencji i skuteczności
–ocena możliwości własnego działania w określonych sytuacjach
Nie ma charakteru globalnego

Walter Mischel: Trzy filary osobowości

1. Waga specyficzności sytuacyjnych – zachowanie człowieka zależy od sytuacji

2. Ludzie mają zdolność różnicowania (oceny wzmocnień i wymagań związanych z daną sytuacją )
3. Zdolności adaptacyjne samoregulacyjne ( dostosowanie zachowań do specyfiki sytuacji)
Ludzie posiadają subiektywne wartości, preferencje i cele, zadania życiowe oraz oczekiwania
Koncepcje cechowe akcentowały „co ludzie mają” natomiast w/w koncepcja akcentuje ważność
ludzkich dążeń
Doświadczenia Rozczarowanie koncepcją Freuda w pracy z młodocianymi przestępcami

SYTUACJA A NIE CECHY DECYDUJĄ O ZACHOWANIU

Badania nad odraczaniem nagrody przez małe dzieci:

Badania dzieci na obozie: 5 sytuacji (kontakt pozytywny, agresja, pochwała od dorosłego,
ostrzeżenie, ukaranie) rodzaje reakcji ( agresja słowna, fizyczna, płacz, ustępliwość , udział w
rozmowie wychowawczej). 5 godz. Dziennie 6 dni każde dziecko było obserwowane przez 167 g

Rezultaty:
1.Zachowanie stabilna i spójne w ramach sytuacji tego samego typu ale nie w sytuacjach
odmiennych
2. Większe podobieństwo zachowań w sytuacjach zbliżonych ( np. pozytywnych )
3. Po pewnym czasie ujawnienie stabilnych wzorców zachowania
4. Agregacja czyli łączenie rodzaju zachowań z typami sytuacji pozwala na uchwycenie różnic
indywidualnych ale wpływ czynników sytuacyjnych dalej wyraźny Badania nad odraczaniem
nagrody przez małe dzieci

Teoria społeczno-poznawcza Alberta Bandury

Poczucie własnej skuteczności (1977) ocena możliwości własnego działania w określonych

sytuacjach
Nie ma charakteru globalnego

Poznawczy aspekt motywacji

cel- pożądany efekt końcowy, Standard płaszczyzna odniesienia zewnętrzna (oceny innych) lub
wewnętrzna (ocena własna)

Wytrwałość w dążeniu zależy od:

informacji zwrotnych dotyczących skuteczności kolejnych kroków
Oceny własnej skuteczności Oczekiwane przyszłe konsekwencje

Poznawcze aspekty uczenia się oraz kształtowania zachowań

Poczucie własnej skuteczności

. Standardy i cele
. Wpływ modelowania: dzieci uczą się zachowań bez nagradzania ale można je aktywizować
poprzez nagrodę
Nagrody niezbędne do aktywizacji ale nie są potrzebne do nauczenia
Konsekwencje ponoszone przez obserwowanego agresora ( kara, nagroda) miały wpływ na uczenie
się ale nie na zachowanie dzieci
Modelowanie (obserwacja) działa jak warunkowanie zastępcze (np. uczenie się lęku)

Koncepcja Juliana Rottera

Rotter zakłada, że człowiek :

1. aktywnie kontroluje rzeczywistość a nie tylko biernie reaguje na nią
2. procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym
3. w każdej sytuacji dysponuje szerokim potencjałem zachowań
4. uczy się antycypować skutki własnych reakcji i reakcji innych i działa stosownie do tych
przewidywań
SYTUACJA to złożony kontekst bodźców o charakterze fizycznym, psychicznym i społecznym

Wyznaczniki zachowania
PZ= O+WW
• Prawdopodobieństwo zachowania zależy od czekiwania czyli prawdopodobieństwo wzmocnień
(szans na uzyskanie pożądanego celu) oraz subiektywnej wartości celu czyli jego atrakcyjności
• Istotnie różne dla odmiennych podmiotów
• Eksperymentalne opracowanie poczucia wyuczonej bezradności

Lokalizacja kontroli zachowania

Efektem doświadczeń, na drodze generalizacji powstaje poczucie

• A) zewnętrznej lokalizacji kontroli
• B) wewnętrznej lokalizacji kontroli ( gdy rezultaty zgodne z jego własnym zachowaniem)

Wewnętrzna Lokalizacja Kontroli to przedsiębiorczość, zdolność do niezależnego działania,

sumienność, tolerancja

Cele psychoterapii wg J. Rottera

Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań lub powodujących wybór

niewłaściwej formy zachowania.
Wyeliminowanie zachowań obronnych
Weryfikacja ważności celów osobistych
Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu
Wzmocnienie zaufania interpersonalnego
Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki że można wierzyć słowom, obietnicom
zapewnieniom ze strony innych
Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w sukcesach i
zewnętrzne w porażkach
Psychologia osobowości
poniedziałek, 6 listopada 2023
18:26

Osobowość:
• to złożona całość myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek I wzorzec życiu człowieka
• To zespół wzajemnie powiązanych I względnie trwałych cech I mechanizmów
psychologicznych wewnątrz jednostki, które wpływają na jej interakcje I przystosowanie do
środowiska fizycznegp, społeczne i intrapsychicznego
• Jest to przewidywalność I powtarzalność zachowania w określonych sytuacjach

Teoria osobowości:
• Powstała na przełomie XIX i XX wieku
• Pierwszy podręcznik- 1937 Gordon Allport
• Różnorodność koncepcji osobowości i kontrowersji

Główne kontrowersje wokół osobowości:

• Czy motywacja ma charakter świadomy? (koncepcja poznawcza) czy nieświadomy? (Freud)
• Zachowanie ma charakter reaktywny (realizacja popędów i potrzeb) czy celowy? (świadome
dążenia, cele i plany)
• Natura czy wychowanie (w jakim stopniu na osobowość wpływa wyposażenie dziedziczne a w
jakim stopniu środowisko)?
• Czy wśród czynników wypływających na zachowanie większy wpływ ma przeszłość (zasób
doświadczeń) czy przyszłość? (plany, oczekiwania, ideały)
• Osoba czy sytuacja- co wyznacza (zachowanie, struktura indywidualnych cech czy
oddziaływanie sytuacji)?

ZYGMUNT FREUD- Psychoanaliza (dogmaty):

• Wszelkie zachowania są zdeterminowane siłami nad którymi człowiek nie ma kontroli
(energia biologiczna, wzrost pobudzenia- pragnienie, celem- redukcja napięcia
(nieprzyjemne), ulga (przyjemne).
• Popęd: instynkt seksualny; libido (dążenie o zabarwieniu pozytywnym, szeroko pojęte
dążenie do miłości) oraz instynkt śmierci (tanatos)- wyraża agresję
• Cechy charakterystyczne instynktu (popędy); presja
• Źródło cielesne, czyli procesy fizyczno-chemiczne zachodzące w organizmie
• Cel- osiągnięcie przyjemności lub rozładowanie napięcia

Struktura osobowości: ID, EGO, SUPEREGO:

• ID- struktura popędowa, dostarcza energii do życia, nie podlega logice ani ograniczeniom
moralnym, nie liczy się z rzeczywistością; sterowana zasadą przyjemności
• EGO- umożliwia ocenę rzeczywistości, np.. Odraczanie gratyfikacji popędu aż będzie to
możliwe; kieruje się zasadą rzeczywistości zostaje wyłonione w rezultacie różnicowania
struktury id;
o Przejmuje role:
• Sterującą zachowaniem człowieka
• Pośredniczącą a też różnicującą świat zewnętrzny i wewnętrzny co ma
zabezpieczyć realizację zasady przyjemności poprzez podporządkowanie jej
zasadzie rzeczywistości w kontakcie ze światem
 • SUPEREGO- początkowo stanowi reprezentację norm, zakazów i nakazów pochodzących z
identyfikacji z rodzicami i introjekcji społecznych wartości; dąży do pohamowania impulsów
id szczególnie seksualnych i agresywnych; nakłania ego do uwzględnienia celów moralnych,
nakłania do perfekcji

Krytyka K.Horney koncepcji EGO w ujęciu Freuda:

• Jeżeli EGO jest tylko służącym i kontrolerem ID nie może się ono stać przedmiotem
psychoterapii. Oczekiwania terapeutyczne muszą się wówczas ograniczać do lepszego
dostosowania "nieodpartych namiętności" do rozsądku
• Tak pojęte EGO jest skutkiem złożonego procesu alienacji od samego siebie lub zahamowanie
spontaniczności indywidualnego "ja"

ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY:
• Popęd seksualny rozumiany jest jako polimorficzne dążenie do przyjemności i rozkoszy
• W trakcie rozwoju różne obszary ciała stają się sferami erogennymi
• Formuje się na bazie kompleksu Edypa w stadium fallicznym

Fazy rozwoju psychoseksualnego; rozwój libido przebiega w pewnych zaprogramowanych stadiach:

1. Faza oralna- energia libido w okolicach ust (frustracja powoduje powstanie osobowości
oralno-biernej, nadmierna zależność, łatwowierność lub zaistniała w późniejszym okresie
osobowość oralno-sadystyczna (zachłanność, roszczeniowość, zawiść, nieufność)
2. Faza analna- frustracja: restryktywność prowadzi do zatrzymywania uczuć lub gwałtownych
wyładowań; upór, skąpstwo lub typ analno-ekspulsywny, impulsywność w wyrażaniu gniewu,
destrukcja, niezorganizowanie
3. Faza falliczna- 3-5 r.ż.- kompleks Edypa i Elektry determinują późniejsze postawy wobec płci
przeciwnej; fascynacja ciałem, matka obiektem erotycznych pragnień chłopca (rywalizacja z
ojcem), obawa i lęk kastracyjny, który wzmacnia superego mężczyzn; zazdrość dziewczynek o
członek
4. Faza latencji- energia libido wyrażana przez zabawę, naukę, kontakty z rówieśnikami
5. Faza genitalna- okres dojrzewania

KONFLIKT
• Świadomość- zawiera wszystko co możemy zwerbalizować i logicznie o tym mówić
• Podświadomość- aktualnie nieświadoma, ale możliwość odtworzenia
• Nieświadomość- popędowe impulsy (zwłaszcza w treści seksualnej i agresywnej), treści
aktywnie wypierane, emocje łączące się z konfliktem
• Lęk- jest wyrazem konfliktu przeciwstawnych sił
o Neurotyczny (popęd a wysiłek by je kontrolować)
o Moralny (lęk przed karą za działanie wbrew superego)

LĘK
• Pierwotny- automatyczny; stan fizycznego napięcia, efekt niezaspokojenia potrzeb dziecka
• Sygnałowy- reakcja na zapowiedź zagrożenia
• ŹRÓŁA:
o Sytuacje traumy- gdy organizm i psychika nie są w stanie zapanować nad
zalewającym ją bodźcami bądź napięciem
o Sytuacje zagrożenia- utrata obiektu
o Lęk przed kastracją- w okresie edypalnym, gdy dominuje pragnienie bliskości z
rodzicem odmiennej płci
o Poczucie winy zrodzone z superego- lęk, że można nie sprostać zinternalizowanym
oczekiwaniom
DYSKUSYNY ASPEKT ODKRYĆ FREUDA:
• Oddzielenie reakcji jest ważniejsze od wpływu otoczenia
• Ważnymi doświadczeniami są przeżycia o charakterze seksualnym
• Późniejsze doświadczenia są w dużym stopniu powtórzeniem tego co przeżyło się w
dzieciństwie

NEUROPSYCHOANALIZA- teoria Karen Horney

• Lęk podstawowy- powszechne doznanie człowieka- poczucie bezradności, opuszczenia,
zagrożenia
• Relacja z rodzicami:
o Frustracja źródłem lęku i wrogości
o Lęk pierwotny
o Lęk wtórny- obawa przed własną agresywnością

ZAŁOŻENIA PODEJŚCIA PSYCHODYNAMICZNO-ROZWOJOWEGO P-R:

• Dziecko rodzi się z biologicznym wyposażeniem ujawnianym jako zestaw potrzeb i popędów
• Decydujące znaczenie ma sposób ich zaspokojenia w relacji z obiektem
• OBIEKT- wewnętrzna psychiczna reprezentacja drugiej osoby, w różnym stopniu zbliżona do
obiektu faktycznego
• Pierwotną ludzką motywacją jest pragnienie związków z innymi ludźmi
• Funkcjonowanie wg. zasady przyjemności jest raczej zastępcze gdy związki stają się zbyt
deprawujące lub nadużywają

Mararet Mahler- FAZY ROZWOJOWE:

1. Autyzm- pierwotny narcyzm- dwa pierwsze miesiące życia
2. Symbioza; mama i ja to jedno- podwójna omnipotentna jedność
3. Faza różnicowania się w okresie separacji- indywidualizacji- różnicowanie 8 miesiąc życia;
praktykowanie 10-16 miesiąc życia; romans ze światem, powrót do ojca
4. Faza ćwiczeń- drugi rok życia; ponowne zbliżenie 15-24 miesiąc życia- konflikt między byciem
kimś samodzielnym a pomocą; siła lub słabość zależy od zdolności właściwego reagowania
matki na absolutną zależność dziecka
5. Ustalanie własnej tożsamości przez "nie"- 22-30 miesiąc życia
6. Faza zapotrzebowania na autentyczną bliskość- edypalna

CHARAKTER SCHIZOIDALNY:
• Etiologia- niewłaściwa opieka rodzicielska: oschłość, chłód, dystans, brak empatii- dziecko
doświadcza siebie jako znienawidzone, niechciane
• Zespoły symptomów:
o Chroniczny lęk, brak zaufania i zaangażowania w relację
o Nienawiść i zaniedbanie siebie, brak kontaktu ze sobą i innymi
o Patogeniczne przekonania: nie mam prawa żeby istnieć, świat jest niebezpieczny,
jestem jakiś nie taki itp.
• Charakterystyka emocjonalna:
o Chroniczny lęk lub przerażenie, pod którym często kryje się wściekłość, uczucia
wyizolowane lub stłumione; jednostka nie wie co czuje i ma wrażenie o własnej
nierzeczywistości

CHARAKTER ORALNY:
• Etiologia- rodzice nie rzetelni lub niewystarczający w zaspokojeniu potrzeb dziecka; dziecko
porzuca swoją zależną pozycję jeszcze zanim zostanie usatysfakcjonowane pozostając
potrzebującym i zależnym
 • Zespoły symptomów:
o Niezdolność do identyfikacji swoich potrzeb, do ich wyrażania, brak akceptacji dla ich
odczuwania, nieumiejętność zbliżenia się w celu poproszenia i pomoc
o Patogeniczne przekonania: niczego nie potrzebuję, wszystko mogę osiągnąć sam,
odnajduję się w dawaniu i kochaniu, moje potrzeby są zbyt wielkie i mogłyby
przytłoczyć innych, gdybym wyraził potrzeby przeżyłbym rozczarowanie
• Charakterystyka emocjonalna- euforia i mania przemiennie z depresją i załamaniem;
pozbawione są kontaktu ze złością i agresją, łatwo popadają za to w irytację; lęk przed
porzuceniem, samotnością; zazdrość

CHARAKTER SYMBIOTYCZNY:
• Etiologia- rodzice blokują samopodmiotowość, zdolność do podejmowania ryzyka i
samokontroli poprzez swoje reakcje lękowe, wycofanie, groźby i karanie; nadmierne
znaczenie przypisuje się fuzji empatii, identyfikacji i zależności od rodziców; efekt self-
akomodacyjne powstałe w efekcie bezkrytycznej identyfikacji
• Zespoły symptomów:
o Niedorozwój w zakresie stabilnego poczucia tożsamości, koncepcji i własnego self
oraz jego niepowtarzalności; tożsamość odnajdywana w relacjach z innymi
• Charakterystyka emocjonalna- niestabilność emocjonalna, poczucie paniki z powodu
porzucenia; na wyższym poziomie poczucie winy i nadmierna odpowiedzialność za innych; lęk
wywoływany przez wszystko co prowadzi do separacji np. różnica opinii, sukces; agresja
(poza borderline), wypierana lub projektowana

CHARAKTER NARCYSTYCZNY:
• Etiologia- dziecko jest kategoryzowane tzn. postrzeganie dziecka nie takim jakie jest, ale jakie
być powinno
• Zespoły symptomów:
o Fałszywe self: omnipotentne, dumna, koncentracja na sobie, roszczeniowość,
perfekcjonizm, uzależnienie poczucia własnej wartości od osiągnięć, manipulacja
• Decyzje skryptowe i patogeniczne przekonania:
o Muszę być omnipotentny, doskonały, wyjątkowy; muszę wiedzieć wszystko bez
uczenia się, pracy; muszę być podziwiany; wszystko co posiadam (także moja
rodzina) musi potwierdzać moja wyjątkowość
o Emocje: sztuczność emocjonalna, niezdolność do okazywania uczuć innym,
nadzwyczajna łatwość reagowania urażoną dumą

CHARAKTER MASOCHISTYCZNY:
• Etiologia- zorientowanie na kontrolę i dominację rodzice naruszają i przekraczają granice
osobowości dziecka; nieustanne cierpienie, samotorturowanie się, samoderprecjacja,
"zapotrzebowanie na cierpienie"
• Zespoły symptomów:
o Jednostka doświadcza siebie jako zobligowana do służenia innym; świadmość
jałowości swego stylu życia, ale stosuje bierny opór wobec możliwości zmiany,
postrzega swoją zdolność do wytrzymywania bólu oraz braku zaspokojenia jako
cechę godną podziwu
o Kontakt z innymi poprzez usługiwanie im i wyrażanie swoich skarg; służenie to jest
zatrute cierpiętnictwem, brakiem radości, wywoływaniem poczucia winy i
uskarżaniem się
• Charakterystyka emocjonalna
o Brak kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji
o Poczucie winy z powodu niewywiązania się z zobowiązań lub śladowej przyjemności;
brak kontaktu z silnie zaznaczonymi uczuciami wrogości i agresji
CHARAKTER HISTRIONICZNY:
• Etiologia- przynajmniej jedno z rodziców wykorzystuje naturalną seksualność dziecka i używa
je jako obiekt seksualny; drugie z rodziców jest chłodne emocjonalnie, oddalone lub
bezpośrednio karzące szczególnie wobec seksualności i (albo) rywalizacji o pozycję
• Skryptowe i patogeniczne przekonania:
o Seks jest zły, rywalizacja i współzawodnictwo jest złe; moja wartość zależy od mojej
seksualności i atrakcyjności
o Jeśli będę w pełni kochać będę wykorzystywany, odrzucony lub zranię moich
rodziców, zostanę zawstydzony
• Prezentacja self- nieprecyzyjna płynna, oparta na społecznych relacjach i epizodycznych
doświadczeniach
• Charakterystyka emocjonalna- płytkie ale nadmiernie dramatyzowane uczucia; wysoki
poziom pobudzenia seksualnego przy jednoczesnym braku dojrzałości doznań seksualnych;
tendencja do reagowania typu acting- out; wrogie i rywalizacyjne uczucia są nieświadome,
ale znajdują swój wyraz w powtarzających się grach interpersonalnych

CHARAKTER OBSESYJNO- KOMPULSYWNY:

• Etiologia- dokładna, sztywna, uporczywa i trzymająca się ścisłych zasad opieka rodzicielska,
szczególnie w zakresie kontrolowania impulsów i tamowania ekspresji seksualnej,
rywalizacyjnej i agresywnej; nieodparta presja aby robić rzeczy poprawne, konieczne i słuszne
• Charakterystyczne są:
o Sztywność ujawniająca się w postawie ciała, skłonność do wydawania moralnych i
innych sądów, rutyna w działaniu; często perfekcjonizm i odkładanie decyzji oraz
działań z obawy przed zrobieniem czegoś niewystarczająco dobrze; zachowania
społeczne pedantyczne, pozbawione emocjonalności, z naciskiem położonym na
poprawne wykonywanie zadań danej roli społecznej
• Charakterystyka emocjonalna:
o Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć;
podatność do odczuwania lęku i skrytej wrogości; zablokowanie czułych uczuć,
ekspresja pośrednia
• Patogeniczne przekonania:
o Musiałem zrobić coś złego, nigdy nie popełnię kolejnego błędu, muszę się
kontrolować by nie stracić całkowicie kontroli nad sobą
• Relacje z innymi- podporządkowanie autorytetowi lub bycie autorytetem
• Charakterystyka emocjonalna:
o Spowolniały styl reagowania emocjonalnego i utrudniony dostęp do uczuć;
podatność do odczuwania lęku i skrytej wrogości, zablokowanie czułych uczuć,
ekspresja pośrednia

Pięcioczynnikowy model osobowości

sobota, 11 listopada 2023
22:01

GORDON ALLPORT:
• Personality: A psychological interpretation (1937r.)
• Osobowość jest dynamiczną organizacją w jednostce tych systemów psychofizycznych, które
determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska
• Cechą indywidualną nazwał dyspozycją osobistą
• O cechach wnioskujemy z aktów zachowania
 • Każda prawdziwa teoria osobowości musi ujawnić wyjątkowość pojedynczego człowieka

AUTONOMIA FUNKCJONALNA- dana czynność czy forma zachowania może stać się celem samym w
sobie, chociaż pierwotnie podtrzymywano je z innego powodu; co kiedyś było zewnętrzne i
instrumentalne staje się przymusem wewnętrznym; dane działanie kiedyś służyło zaspokojeniu
popędu lub podstawowej potrzeby; obecnie służy wewnętrznemu wyobrażeniu o sobie (ideałowi)
danego człowieka; prekursor podejścia integracyjnego

RAYMOND CATTELL
• Osobowość jest tym co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w danej sytuacji
• Cecha- struktura psychiczna wywnioskowana z obserwowanego zachowania, służy
wyjaśnieniu regularności i spójności zachowania
• Podział cech:
• Konstytucjonalne/ środowiskowe
o Ze względu na rodzaj:
• Temperamentalne (szybkość, energia, wrażliwość, emocjonalność)
• Dynamiczne (motywacja, cele, dlaczego x coś robi)
• Zdolnościowe (inteligencja, umiejętność, w jakim stopniu i jak szybko x może
coś wykonać)
• 16 cech

CZYNNIKI OSOBOWOŚCI WG. CATTELL'A

• Zastosował analizę czynnikową do samoopisu i w efekcie wyodrębnił 16 czynników:
o Ciepło
o Myślenie
o Emocjonalna stabilność
o Dominacji
o Żywość
o Sumienność wobec zasad
o Śmiałość
o Wrażliwość
o Czujność
o Abstrakcyjność
o Skrytość
o Lęk o przyszłość
o Otwartość na zmianę
o Perfekcjonizm
o Napięcie
• Czynniki drugiego rzędu to:
• Ekstrawersja
• Niepokój
• Twardość myślenia
• Niezależność
• Samokontrola
• Samowystarczalność

PODSTAWOWA HIPOTEZA LEKSYKALNA:

"Najważniejsze różnice między ludźmi można zamknąć w wyrazistych kategoriach, dla których
wszystkie lub prawie każde języki mają konkretne nazwy"- Goldbergh
WYMIARY WIELKIEJ PIĄTKI:
1. Neurotyczność
2. Ekstrawersja
3. Otwartość
4. Ugodowość
5. Sumienność

NEUROTYCZNOŚĆ:
• Wymiar odzwierciedlający przystosowanie emocjonalne lub emocjonalne niezrównoważenie
• LĘK- napięcie, nerwowość, zamartwianie się
• WROGOŚĆ- gniew i irytacja
• DEPRESYJNOŚĆ- podatność do doświadczania; poczucie winy, smutek
• IMPULSYWNOŚĆ- trudności w kontrolowaniu popędów i pragnień
• NADWRAŻLIWOŚĆ- podatność na stres, reagowania poczuciem bezradności
• NADMIERNY SAMOKRYTYCYZM- niskie poczucie wartości, wstydliwość, poczucie zmieszania,
społecznego

EKSTRAWERSJA:
• Wymiar charakteryzujący jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii
i zdolność do odczuwania pozytywnych uczuć
o Serdeczność- zdolność do utrzymywania bliskich kontaktów
o Towarzyskość- zakres i ilość kontaktów
o Asertywność- tendencje dominujące i przywódcze
o Aktywność- tempo, energia i potrzeba bycia zajętym
o Poszukiwanie doznań- ryzyka i stymulacji
o Emocjonalność- skłonność do przeżywania pozytywnych emocji

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIA:
• Wymiar opisujący tendencje do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń
życiowych, tolerancja wobec nowości, ciekawość poznawcza
o Wyobraźnia- fantazja
o Estetyka- wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką
o Uczucia- otwartość na stany emocjonalne innych ludzi
o Idee- intelektualna ciekawość, zainteresowanie filozoficzne
o Wartości- otwartość na analizę różnych wartości społecznych, politycznych

UGODOWOŚĆ:
• Wymiar opisujący pozytywne lub negatywne nastawienie do innych ludzi, orientacje
interpersonalną przejawiającą się w altruizmie/ antagonizmie/ doświadczanych w myśleniu,
uczuciach i działaniu
o Zaufanie- przekonanie, że inni mają uczucie intencje
o Prostolinijność- szczerość, naiwność społeczna
o Altruizm- koncentrowanie się na potrzebach innych ludzi
o Ustępliwość- potulność, niekonfliktowość
o Skłonność do rozczulania się

SUMIENNOŚĆ:
• Wymiar charakteryzujący stopień zorganizowania, wytrwałości, stosunek człowieka do pracy,
siłą woli
o Skłonność do porządku
o Obowiązkowość- niezawodność, rzetelność
 o Dążenie do osiągnięć- aspiracje, ambicje, pracoholizm
o Samodyscyplina- dążenie do zakończenia spraw
o Kompetencja- przekonanie o możliwości radzenia sobie w życiu
o Rozwaga- podejmowanie decyzji

CHARAKTERYSTYKA SPECYFIKI WYMIARÓW:

• Neurotyczność wysoka:
o Lękliwy, nerwowy, emocjonalny (negatywne emocje), mniejsza zdolność do
kontrolowania popędów i zmagania się ze stresem. Łatwo się zniechęcają i załamują
w trudnych sytuacjach niepewny, hipochondryczny, niezorganizowany
• Neurotyczność niska:
o Spokojny, rozluźniony, nie emocjonalny, silny psychicznie w sytuacjach stresu, pewny
siebie
• Ekstrawersja:
o Towarzyski, rozmowny, zorientowany na ludzi, optymistyczny, lubiący zabawę,
aktywny, pełen wigoru, pogodny, skłonność do pozytywnych uczuć
• Introwersja:
o Powściągliwy, chłodny, stojący na uboczu, zorientowany na sprawy, wycofujący się,
cichy
• Otwartość wysoka:
o Zapotrzebowanie na wrażenia i zmiany, kreatywność, twórcza wyobraźnia i
intelektualna ciekawość, duża wrażliwość estetyczna, skłonność do kwestionowania
autorytetów, niezależność sądów, zainteresowanie wobec nowych idei, bujna
wyobraźnia
• Otwartość niska:
o Niechęć do zmian, zapotrzebowanie na doświadczenia stabilne i powtarzalne,
konwencjonalność w zachowaniu i konserwatywność poglądów, cenią tradycyjne
wartości, mają pragmatyczne zainteresowania i preferują uznane społecznie sposoby
działania
• Ugodowość wysoka:
o Uczuciowy, przyjazny, ufny, pomocny, wybaczający, łatwowierny, bezpośredni,
życzliwy wobec innych ludzi
• Ugodowość niska:
o Cyniczny, brutalny, podejrzliwy, niechętny do współpracy, mściwy, bezlitosny, łatwo
wpadający w złość, intrygant
• Sumienność wysoka:
o Zorganizowany, wiarygodny, pracowity, zdyscyplinowany, punktualny, ambitny,
wytrwały
• Sumienność niska:
o Niemający celu, niewiarygodny, leniwy, beztroski, niedbały, swobodny, o słabej woli,
hedonisty

OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA WYMIARY PWO:

• w- wrogość
• w- poszukiwanie doznań
• Osoba antyspołeczna
• n- prostolinijna
• n- ustępliwość; skłonność do rozczulania się
• n- altruizm
• n- obowiązkowość
• n- samodyscyplina
• n- rozwaga
UZALEŻNIENIA W KLASYFIKACJI ICD-10- CHARAKTERYSTKA W ŚWIETLE PMO
• Zespół uzależnienia w klasyfikacji ICD-10
• Całokształt zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, w których dominują
aspekty związane z przyjmowaniem środków psychoaktywnych bądź też przymusem
powtarzania pewnych czynności
o Silne niepohamowane pragnienie alkoholu
o Trudności z kontrolowaniem ilości
o Stan odstawienny
o Zmiany w tolerancji
o Zaniedbywanie i utrata ważnych dotychczas przyjemności i aktywności
o Uporczywe przyjmowanie pomimo dowodów ponoszonych szkód

KONCEPCJA CLONINGERA- dwie drogi prowadzące do uzależnienia:

• B- silna tendencja do poszukiwania nowych bodźców, słaba skłonność do unikania kar, niska
zależność do nagród (antyspołeczna osobowość)
• A- przejawia silną skłonność do unikania szkód, wysoka zależność od nagród oraz słaba
tendencja do poszukiwania nowych bodźców (osobowość zależna i unikająca)
o Wysoka impulsywność, podatność na stres, lęk, niska samoocena, ustępliwość, brak
rozwagi
• A- ucieczka od stresu, alkohol uspokajacz
• B- picie dla wzmocnienia doznań

Koncepcja PEN- teoria osobowości

niedziela, 12 listopada 2023
13:55

DEFINICJA OSOBOWOŚCI WG EYSENCKA:

• Osobowość- względnie stała organizacja charakteru, temperamentu i właściwości fizycznych,
które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia

TEORIA OSOBOWOŚCI CZY TEMPERAMETU

• To teoria osobowości, ponieważ jej wymiary:
o Wymagają uczenia się w środowisku społecznym
o Ujawniają się zachowaniach społecznych
o Obejmują cechy treściowe (stałe ustosunkowanie do ludzi, zadań)
• To teoria temperamentu, ponieważ:
o Wymiary uwarunkowane są genetycznie
o U podstaw wymiarów są hipotetyczne mechanizmy fizjologiczne, które decydują o
ich rozwoju

UWARUNKOWANIA TEMPERAMENTALNE:
1. Reaktywność:
a. Bodźce o takiej samej sile wywołują odmienny stan pobudzenia różniący ludzi
wyrażający się różną szybkością reakcji i siłą reakcji
2. Różnice w uzyskaniu optymalnego poziomu stymulacji

WYMIARY KONCEPCJI PEN

• Wymiary osobowości:
o Ekstrawersja
 o Neurotyczność
o Psychotyczność
• Wyjaśnienie ewolucyjne (Zuckerman)- rezultat adaptacji:
o E-I - współdziałanie
o N- zagrożenia
o P- rywalizacja i obrona

NEUROTYCZNOŚĆ (emocjonalność):
• Przejawy:
o Wysoka N- lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, nastrojowość,
nerwowość, drażliwość, mała odporność na stres, dolegliwości somatyczne,
bezsenność, sugestywność
o Niska N- równowaga emocjonalna

PODŁOŻE BIOLOGICZNE:
• Podłoże biologiczne AUN- przewaga układu sympatycznego nad parasympatycznym
• Pewne obszary ośrodkowego układu nerwowego a w szczególności limbicznego (hipokamp,
ciało migdałowate, obręcz półkuli mózgu, przegroda i podwzgórze) są bardziej reaktywne u
osób o wysokiej neurotyczności)

EKSTRAWERSJA- towarzyskość, życzliwość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań, beztroska,

dominujący, wybuchowy, śmiały

INTROWERSJA-unikanie stymulacji, hamowanie aktywności, szybka socjalizacja, nadmierne sumienie,

pesymizm

PSYCHOTYCZNOŚĆ- agresywny, chłody, egocentryczny, bezosobowy, impulsywny, antyspołeczny,

brak empatii, twórczy, gruboskórny

PEN A FUNKCJONOWANIE SZKOLNE I ZAWODOWE:

• Introwertycy: sukcesy w starszych klasach, lepiej samotnie i bez presji, preferują przedmioty
teoretyczne
• Ekstrawertycy: sukcesy w klasach młodszych, lepiej w grupie i z presją; przeceniają swój
wkład, jeśli sukces; preferują praktyczne, artystyczne i społeczne przedmioty
• Ocenianie przez innych ludzi; relacje społeczne:
o E- oceniani, aktywni, przywódczy, zmienni, lubiani, popularni, sympatyczni,
atrakcyjni, interesujący, łatwo nawiązujący relacje
o I- oceniani, uczciwi, stali, odpowiedzialni, solidni

IMPULSYWNOŚĆ- cecha określająca stałą skłonność do podejmowania ryzyka, działań

niezaplanowanych, szybkiego podejmowania decyzji; działania podejmowane bez oceny sytuacji i
konsekwencji nijako poza świadomością/ różne od ryzykanctwa' Eysenck wiązał impulsywność z
wymiarem ekstrawersji, później z psychotyzmem; "Impulsywność to zagubione ogniwo między
wiedzą a działaniem"- Lewenstein

RODZAJE IMUPLSYWNOŚCI:
• Motoryczna (behawioralna)- niezdolność do zahamowania natychmiastowej reakcji na
bodziec
• Poznawcza- niezdolność do prawidłowej oceny konsekwencji teraźniejszych i przyszłych
wydarzeń
• Związek z decyzją
ASPEKTY IMPULSYWNOŚCI:
• Zwierają przesadną wrażliwość na pozytywne cele i potrzebę natychmiastowej gratyfikacji
• Obniżenie wrażliwości na negatywne konsekwencje zachowania
• Gwałtowne i nieplanowane reakcje na bodźce przed skompletowaniem informacji
• Brak baczenia na długoterminowe konsekwencje

MODYFIKACJA WG GRAY'A:

Koncpecja humianistyczna
sobota, 13 stycznia 2024
11:41
1. Podstawowe założenie o naturze ludzkiej.
• Każdy człowiek ma pozytywny potencjał, który może rozpoznać i urzeczywistnić
(samorealizacja)
• Kultura i społeczeństwo narzuca jednostce obraz jaki powinien być- co ogranicza
naturalny rozwój
• Doświadczenie daje bycie świadomym zachodzących zjawisk oraz pełniejszy zakres
samoświadomości tym pełniejsza identyfikacja z samym sobą i samorealizacja
• Doświadczenie jako kryterium poznania
• Organizm (psychika i ciało) oraz środowisko funkcjonują jako jeden system
2. Organizmiczna koncepcja Abrahama Maslova.
• Organizmiczna= traktująca człowieka jako organizm
• Organizm to naturalna całość (nieuchwytna przy badaniu analitycznym
równoznacznym z wyodrębnieniem poszczególnych funkcji)
• Autodeterminacja organizmu- Organim zachowuje się i rozwija nie tylko w
odpowiedzi na sytuacjię zewnętrzną, ale w zgodzie ze swoimi możliwościami
reagowania w ogóle
• Maslov- twórca psychologii humanistycznej (przeciwstawnej psychoanalizie i
behawioryzmowi)
• Nie zachowanie, ale zachowująca się jednostka, co sprawia, że zachowuje się w taki
sposób w odpowiedzi na taką sytuację

Badania Abrahama Maslova dotyczące ludzi, który najpełniej zrealizowali swoje

możliwości (Eleonora Roosevelt, Einstein oraz postaci historyczne (ich właściwości):
• Są nastawieni realistycznie
• Akceptują samych siebie, innych i świat natury
• Odznaczają się dużą spontanicznością
• Są skoncentrowani na problemach a nie na sobie
• Cechuje ich dystans i potrzeba odosobnienia
• Są niezależni i autonomiczni
• Ich bliskie związki z kochanymi ludźmi mają zwykle charakter głęboko uczuciowy
• Nie mylą środków z celami
• Ich poczucie humory jest filozoficzne i niezłośliwe

3. Hierarchiczna koncepcja potrzeb Maslova:

• Potrzeba samorealizacji (potrzeba wzrostu)
• Szacunku i samoakceptacji (potrzeba niedoboru)
• Przynależności i miłości (potrzeba niedoboru)
• Bezpieczeństwa (potrzeba niedoboru)
• Potrzeby fizjologiczne (potrzeba niedoboru)

4. Natura jednostki:
• Każdy człowieka posiada specyficzną dla siebie, jedynie w pewnych aspektach
podzieloną z innymi ludźmi, ugruntowaną w biologii (czyli częściowo dziedziczoną)
wewnętrzną naturę
• Rzeczywiste zachowanie może przebiegać w sposób niespójny, niepowiązany z
wewnętrznym centrum
• Akceptacja wewnętrznego centrum jest najbardziej podstawowym warunkiem
zdrowia psychicznego i rozwoju
• Nerwica to niepowodzenie w rozwoju jednostki

5. Samoaktualizacja
• Urzeczywistnienie natury człowieka, jego wrodzonych potencjonalności
• Istotna samoaktualizacja to coraz pełniejsza realizacja i ekspresja swego
wewnętrznego centrum przy równoczesnym odchodzeniu od zachowań:
o Bądź narzuconych przez środowisko
o Bądź wyznaczonych przez niższe potrzeby podstawowe
• Organizm posiada jedną, podstawową tendencję i dążenie- aktualizować i
utrzymywać oraz wzbogacać wartość doświadczającego organizmu
• Aktualizacja oznacza:
o Od prostej do złożonej
o Od zależności do autonomii
o Od stałości i sztywności do ku zmienności i wolności ekspresji

6. Charakter samorealizującej się osobowości:

• Niezależność
• Zaufanie do siebie
• Akceptacja siebie i innych
• Prostota, spontaniczność
• Potrzeba prywatności
• Twórczość
• Poczucie humoru
• Obecność doświadczeń mistycznych (niemożność ujęcia w słowa przejściowość,
wrażenie odkrycia prawdy i bycia we władaniu jakiejś siły

7. Koncepcja Carla Rogersa (fenomenologiczna)

• Opis fenomenologiczny to opis fenomów- "pokazywać się"; oznacza świadomość
 • Optymistyczny pogląd na naturę ludzką
• Zdolność do zdrowego i twórczego rozwoju
• Podejście fenomenologiczne- nacisk na doświadczenie wewnętrzne jednostki;
świadomość obejmuje tę część pola fenomenologicznego, która daje się ująć w
formie symbolicznej (zwerbalizować)
• Najważniejszą częścią osobowości jest ja- pojęcie własnej osoby
• Rola pochwał ze strony rodziców na kształtowanie się ja spójnego z doświadczeniem
(fundament poczucia własnej wartości)

8. Koncepcja Ja:
• Uświadomione doświadczenia tworzą koncepcję siebie (self-concept)
• Koncepcja siebie to zorganizowana spójna postać pojęciowa, składająca się ze
spostrzeganych właściwości Ja, czyli samego siebie, ze spostrzeganych relacji międzi
Ja i innymi i między ja i różnymi aspektami życia, a także wartości przypisywanym
tym spostrzeżeniom
• Ja realne i Ja idealne- ich zbieżność miara samoakceptacji

9. Podstawowa motywacja
• To dążenie do samorealizacji jest niezniszczalne, może być zablokowane lub
wypaczone
• Podstawowe uznania ze strony innych: potrzeba uznania ze strony innych oraz
szacunku do samego siebie

10. Fenomenologiczna koncepcja self:

• Przystosowanie osobiste dotyczy przede wszystkim tego jak osoba czuje się sama ze
sobą (stosunek do innych jest tego konsekwencją)
• Spójność- precyzyjne dopasowanie doświadczeń i świadomość oraz doświadczenia-
zgodność doświadczenia, świadomości i komunikacji
• Rozbieżność między rzeczywistością subiektywną i rzeczywistością zewnętrzną
obiektywną
• Ja- zorganizowany układ spostrzeżeń dotyczących siebie i ten obraz jest pierwotnie
świadomy

11. Geneza samooceny:

• Wpływ relacji rodzice- dziecko:
o Całkowita lub niemal całkowita akceptacja- ocena odzwierciedlona
o Jasno zakreślone i przestrzegane granice (nagroda a nie kara)
o Szacunek i tolerancja dla indywidualnych działań w ramach zakreślonych
granic
• Środowisko sprzyjające:
o Szacunek do opinii dziecka i zachęta do ich wyrażania, atmosfera ciepła i
bliskości, zachęta i wsparcie, zachęta do samodzielnego działania

12. Koncepcja teorii wg. Carla Rogersa

Obraz Ja jest zapisem doświadczenia z nadawanym my znaczeniem
• Zniekształcający wpływ otoczenia poprzez wartościowanie (stawianie dziecku
warunku wartości)
• Obronne nastawienie na ocenę zewnętrzną uniemożliwia pełne doświadczenie
swego autentycznego Ja
Motywy ważne dla Ja:
• Emocjonalne dążenie do podtrzymywania pozytywnej samooceny (autowaloryzacja)
 • Poznawcze dążenie do autoweryfikacji
Pożądane zmiany w procesie terapii:
• Uczucia- doświadczenie ich jako własne, żywe
• Przejście do odczuwania autentycznego Ja

Teoria społeczna- poznawcza

sobota, 13 stycznia 2024
13:19
1. Prekursorzy w/w podejścia:
• John Watson 1919-1920 (behawioryzm- eksperyment z Albertem)
• Warunkowanie klasyczne Pawłowa
• Warunkowanie instrumentalne Skinnera (manipulowanie nagrodami i karami, czynnik
wzmacniający tzn. aktywizujący dane zachowanie, zależność zachowania od sytuacji)
• Podstawą badania empiryczne
• Zachowanie jest odpowiedzią na wzmocnienia, które znajdują się w środowisku

2. Społeczne teorie osobowości

• Jaki jest wpływ kontekstu społecznego i sytuacyjnego na przebieg procesów uczenia się
określonych reakcji
• Jak można przewidywać zachowania na podstawie znajomości zewnętrznych czynników
sytuacyjnych oraz określonych zmiennych wewnętrznych o charakterze przekonań-
wyuczonych w kontekście społecznym

3. Specyficzne cechy koncepcji społeczno-poznawczej

• Nacisk na pojmowanie człowieka jako kogoś działającego aktywnie
• Nacisk na społeczne źródła zachowania
• Akcent na poznawcze (myślowe) procesy
• Nacisk na sytuacyjną specyfikę zachowania
• Nacisk na uczenie się złożonych wzorców zachowania bez nagrody

4. Charakterystyka
• Zgonie z teorią społeczno-poznawczą
o Jednostka aktywnie działająca
o Wykorzystująca procesy poznawcze do reprezentowania zdarzeń, przewidywania
przyszłości
o Wyboru między różnymi działaniami
 o Interakcja między osobą i środowiskiem- wzajemne determinowanie

5. Teoria społeczno-poznawcza A. Bandury i W. Mischela

• W jakim stopniu zachowanie ludzi jest wewnętrznie spójne
• Jak istotne jest wzmocnienie w procesie uczenia
• Jak ważne dla motywacji i wykonania są przekonania na temat własnej kompetencji i
skuteczności
• Ocena możliwości własnego działania w określonych sytuacjach
• Nie ma charakteru globalnego

6. Koncepcja społeczno- poznawcza

• Walter Mitchel: Trzy filary osobowości
o Waga specyficzności sytuacyjnych- zachowanie człowieka zależy od sytuacji
o Ludzie mają zdolność różnicowania (oceny wzmocnień i wymagań związanych z daną
sytuacją)
o Zdolności adaptacyjne samoregulacyjne (dostosowanie zachowań do specyfiki
sytuacji)
• Ludzie posiadają subiektywne wartości, preferencje i cele, zadania życiowe oraz oczekiwania
• Koncepcje cechowe akcentowały "co ludzie mają" natomiast w/w koncepcja akcentuje
ważność ludzkich dążeń
• Doświadczenia rozczarowanie koncepcją Freuda w pracy z młodocianymi przestępcami

7. Koncepcja Waltera Mitchela

• Sytuacja a nie cechy decydują o zachowaniu
• Badania nad odraczaniem nagrody przez małe dzieci
• Badania dzieci na obozie: 5 sytuacji (kontakt pozytywny, agresja, pochwała od dorosłego,
ostrzeżenie, ukaranie); rodzaje reakcji (agresja słowna, fizyczna, płacz, ustępliwość, udział w
rozmowie wychowawczej); 5 godzin przez 6 dni każde dziecko było obserwowane
• Rezultaty
o Zachowanie stabilne i spójne w ramach sytuacji tego samego typu, ale nie w
sytuacjach odmiennych
o Większe podobieństwo zachowań w sytuacjach zbliżonych (np.. Pozytywnych)
o Po pewnym czasie ujawnienie stabilnych wzorców zachowania
o Agregacja, czyli łączenie rodzaju zachowań z typami sytuacji pozwala na uchwycenie
różnic indywidualnych, ale wpływ czynników sytuacyjnych dalej wyraźnie
o Badanie nad odraczaniem nagrody przez małe dzieci

8. Teoria społeczno- poznawcza Alberta Bandury:

• Poczucie własnej skuteczności (1977) ocena możliwości własnego działania w określonych
sytuacjach
• Nie ma charakteru globalnego
• Poznawczy aspekt motywacji
o Cel- pożądany efekt końcowy; standard- płaszczyzna odniesienia zewnętrzna (oceny
innych) lub wewnętrzna (ocena własna)
• Wytrwałość w dążeniu zależy od:
o Informacji zwrotnych dotyczących skuteczności kolejnych kroków
o Oceny własnej skuteczności
o Oczekiwanych przyszłych konsekwencji
•

9. Poznawcze aspekty uczenia się oraz kształtowania zachowań

• Poczucie własnej skuteczności
o Standardy i cele
o Wpływ modelowania: dzieci uczą się zachowań bez nagradzania, ale można
je aktywizować poprzez nagrodę
o Nagrody niezbędne do aktywizacji, ale nie są potrzebne do nauczenia
o Konsekwencje ponoszone przez obserwowanego agresora (kara, nagroda)
miały wpływ na uczenie się, ale nie na zachowanie dzieci
o Modelowanie (obserwacja) działa jak warunkowanie zastępcze (np.. uczenie
się lęku)

10. Koncepcja Juliana Rottera

• Rotter zakłada, że człowiek
o Aktywnie kontroluje rzeczywistość a nie tylko biernie reaguje na nią
o Procesy uczenia się zachodzą w kontekście społecznym
o W każdym sytuacji dysponuje szerokim potencjałem zachowań
o Uczy się antycypować skutki własnej reakcji i reakcji innych, działa
stosowanie do tych przewidywań
o Sytuacja to złożony kontekst bodźców o charakterze fizycznym, psychicznym
i społecznym

11. Wyznacznik zachowania

• PZ= O+WW
• Prawdopodobieństwo zachowania zależy od oczekiwania (prawdopodobieństwo
wzmocnień- szansa na uzyskanie pożądanego celu) oraz subiektywnej wartości celu,
czyli jego atrkacyjności
• Istotnie różne dla odmiennych podmiotów
• Eksperymentalne opracowanie poczucia wyuczonej bezradności

12. Lokalizacja kontroli zachowania

Efektem doświadczeń na drodze generalizacji powstaje poczucie:
• Zewnętrznej lokalizacji kontroli
• Wewnętrznej lokalizacji kontroli (gdy rezultaty zgodne z jego własnym zachowaniem)
• Wewnętrzna lokalizacja kontroli- to przedsiębiorczość, zdolność od niezależnego
działania, sumienności, tolerancji
 13.

14. Cele psychoterapii wg. J. Rottera:

• Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań lub powodujących
wybór niewłaściwej formy zachowania
• Wyeliminowanie zachowań obronnych
• Weryfikacja ważności celów osobistych
• Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu
• Wzmocnienie zaufania interpersonalnego
• Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki, że można wierzyć słowom, obietnicom,
zapewnieniom ze strony innych
• Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w
sukcesach i zewnętrzne w porażkach

Struktura Ja
niedziela, 14 stycznia 2024
14:22

1. Ja podmiotowe i przedmiotowe- Wiliam James

• Ja podmiotowe- poznające= samoświadomość, czyli zdolność do myślenia, refleksji
nad sobą
Ja myślę o sobie, ja siebie czuję.
• Ja przedmiotowe- poznawane Ja, jako obiekt poznania to co mnie określa, po czym
siebie rozpoznaję
Ja jako obiekt poznania, jestem niecierpliwa- moje przekonania o sobie, mocje odczucia ze
mną związane oraz to co posiadam (treści o Ja- samoocena)
Podmiotowe Ja niemożliwe bez przedmiotowego.

2. Fenomenologiczna teoria C. Rogersa

• Pojęcie własnej osoby stanowi zorientowany i spójny wzór spostrzeżeń
 • Odzwierciedla doświadczenie oraz je kształtuje
• Obwarowanie poczucia własnej wartości warunkami, prowadzące do odrzucenia
doświadczeń niezgodnych ze strukturą Ja leży u postaw psychopatologii
• Ja realne i Ja idealne- rozbieżność badania metodą Q-sort
• Warunki skutecznej psychoterapii- bycie sobą (autentyczność), bezwarunkowa
akceptacja, empatyczne rozumienie

3. Potwierdzenie koncepcji samorealizacji (Rogers) przez współczesne badania w

ramach psychologii pozytywnej
• Regulacja wewnętrzna- teoria samodeterminacji Deciego i Ryana
o Jakie potrzeby zapewniają samorealizację?
o Czym jest motywacja wewnętrzna zdeterminowana przez Ja i jak motywacja
zewnętrzna może przekształcić się w wewnętrzną zapewniając spójność
osobowości?
o W jaki sposób kontekst społeczny może wspierać realizacje potrzeb jak też
motywację wewnętrzną?

4. Potrzeby energetyzujące zachowanie

• Kompetencji
• Związku z innymi
• Autonomii
Ich realizacja daje więcej satysfakcji aniżeli realizacja potrzeb zewnętrznych: sukces
finansowy, słowa, wizerunek własnej osoby.
Autonomia nie oznacza indywidualizmu ani dążenia do niezależności. Jej kryterium jest wola.

Motywacja wewnętrzna- wrodzona, naturalna skłonność do rozwijania swoich

zainteresowań, zdolności (wzmacniana korzyść nie jest konieczny warunkiem uczenia się).
Działanie realizowane pod presją zewnętrzną (groźba, ocena) obniża motywację.

5. Od braku motywacji do motywacji wewnętrznej wynikającej z Ja

• Modyfikacja motywacji zewnętrznej
o Regulowanie zewnętrzne (kary, nagrody)
o Regulowanie przez introjekcję
o Regulowanie przez identyfikację
o W pełni zintegrowane z Ja
o Regulowanie całkowicie wewnętrznie

6. Cele psychoterapii wg. J. Rottera

• Modyfikacja przekonań ograniczających repertuar zachowań lub powodujących
wybór niewłaściwej formy zachowania
• Wyeliminowanie zachowań obronnych
• Weryfikacja ważności celów osobistych
• Eliminacja nierealistycznie niskiego oczekiwania sukcesu
• Wzmocnienie zaufania interpersonalnego
• Z I to zgeneralizowane oczekiwania jednostki, można wierzyć słowom, obietnicom
zapewnionym przez innych
• Osoby zdrowe psychicznie najczęściej wykazują wewnętrzne poczucie kontroli w
sukcesach i zewnętrzne w porażkach

7. Społeczno- poznawcza koncepcja Ja wg. Hazela Markusa (1977)

• Schemat Ja to poznawcze uogólnienia człowieka na własny temat
o Powstałe na podstawie przeszłych doświadczeń
 o Kierujące przetwarzaniem informacji o sobie
• Utrwalone schematy wywierają wpływ na liczne procesy poznawcze (info. ważne i
nieważne)
• Napływające bodźce są oceniane wg. znaczenia dla Ja
o Mamy tendencje do preferowania informacji potwierdzających nasze
schematy Ja ważne i nieważne
o Ja realne oraz idealne; Ja powinnościowe- rozbieżność między nimi
dynamizuje zachowanie

8. System Ja:
• System Ja- dynamiczny i uporządkowany układ myśli, uczuć i motywów odnoszących
się do Ja, własnych relacji społecznych i osobistego stosunku do świata
• Obejmuje
o Ja poznawcze- samowiedza
o Ja wartościujące- samoocena
o Ja wykonawcze- autoregulacje: autorefleksja i samoregulacja

9. Samoocena jawna i ukryta:

• Samoocena to uogólniona ocena lub postawa wobec siebie
• Samoocena ukryta jawi się poprzez emocjonalne skojarzenia z koncepcją siebie- jeśli
są pozytywne, świadczą o wysokiej samoocenie, jeżeli negatywne o niskiej
• W sytuacji przed egz.
o Niska jawna i ukryta- nasilenie depresji
o Wysoka, niska jawna- mobilizacja, spadek depresji
o Pogłębia się depresji o jawnej, wysokiej, ukrytej, niskiej

10. Dynamika systemu Ja- motywy zmiany

• Autoweryfikacja- poszukiwanie informacji potwierdzających samowiedzę
• Autowaloryzacja- służy podtrzymywaniu oraz podnoszeniu poczucia własnej wartości
• Konflikt poznawczo- afektywny- choroba ze szczęścia, gdy konflikt między
zdarzeniami a samooceną
• Samopoznanie- kim jestem, jaki jestem
• Samodoskonalenie- wynika z konfliktu między Ja realnym oraz Ja idealnym
11. Autoweryfikacja:
• Wyraża zapotrzebowanie na zharmonizowanie wiedzy na własny temat, a także
spostrzeżeń na własny temat z ocenami otoczenia
• Zasada spójności w obrazie siebie daje poczucie integralności wewnętrznej, podczas
gdy jej brak powoduje doświadczanie konfliktu i stresu
• Spójna wiedza o sobie pozwala przewidywać swoje reakcje emocjonalne, a także
możliwości intelektualne i wykonawcze w podjęciu pewnych zadań lub sprostowaniu
pewnym sytuacjom
• Spójność koncepcji siebie, czyli potrzeba uzgadniania napływających informacji z
istniejącymi przekonaniami o siebie
• Autoweryfikacja dotyczy też skonfrontowania własnych wyobrażeń na swój temat z
opiniami innych
• Jeżeli odczuwamy, że inni nas nie doceniają, często aktywizuje to działania, których
celem jest udowodnienie, że ich opinia jest nietrafna. Podobna motywacja do
skorygowania opinii pojawia się także gdy jest ona nadmiernie pozytywna.

12. Wysoka/ samoocena:

• Nastawienie na autowaloryzację
• Poszukiwanie przyczyn sukcesów w sobie
• Łatwiejsze przypomnienie sukcesów
• Brak gotowości do przyjmowania negatywnych ocen
• Dostrzeganie zalet
• Dobieranie współpracowników nastawionych na podkreślenie pozytywów

13. Niska samoocena:

• Nastawienie na autoweryfikację
• Tworzenie samowiedzy na podstawie informacji zgodnych z faktami
• Poszukiwanie przyczyn porażek i sukcesów w sobie
• Łatwiejsze przypominanie porażek
• Gotowość do przyjmowania krytyki
• Dostrzeganie u siebie wad i mankamentów
• Dobieranie krytycznych współpracowników
• Dobór partnera, który potwierdza samoocenę

14. Konflikt poznawczo- afektywny

• Testowanie hipotezy o szukaniu partnerów potwierdzających samoocenę dlatego tak
trudno zmienić negatywną samoocenę
• W okresie narzeczeństwa ludzie są zainteresowani pozytywnym obrazem siebie
natomiast w małżeństwie wolą być widziani tak jak widzą siebie
• Samoświadomość- odgrywa podstawową rolę w procesie samoregulacji
• Metoda zmiany nastawienia poprzez identyfikację z prezentowanym poglądem
(zmiana myślenia- Festinger)

15. Konflikt:
• Prywatna samoświadomość wysoka
• Przykładanie wagi do własnych uczuć, pragnień i standardów
• Publiczna samoświadomość wysoka- myślą jak wypadają w oczach innych
• Lęk społeczny
• Koncepcja Higginsa- Ja realne i Ja idealne, rozbieżność, smutek, rozczarowanie,
niezadowolenie; natomiast Ja r i powinnościowe- niepokój, lęk, poruszenie
• Wszystkie rozbieżności osłabiają system immunologiczny
 16. Zdaniem Bandury poczucie własnej skuteczności zależy od:
• Rzeczywistych osiągnieć
• Doświadczeń zastępczych (korzystanie z obserwowania sukcesów i porażek innych
ludzi)
• Perswazji słownej oraz pobudzenia emocjonalnego
• Uczucia zagrożenia lub entuzjazmu
• Warność celu i PWS a rezultat

17. Przekonanie o własnej skuteczności wpływa na:

• Podjęcie działania
• Wkładany wysiłek
• Towarzyszące uczucia
• Wytrwałość w działaniu
• Radzenie sobie z przeszkodami
Mobilizacja układu immunologicznego- rosnący poziom ciał odpornościowych

18. Podpisy behawioralne (koncepcja Mischela i Bandury)

• Nie istnieje jeden obraz siebie lecz przekonania na temat siebie i procesy
samokontroli, które zmieniają się w zależności od czasu i sytuacji
• Poczucie własnej skuteczności- zdolność do radzenia sobie w określonych sytuacjach
• Cele- zdolność człowieka w zakresie przewidywania przeszłości oraz automotywacji
• Osoba wybiera między celami w zależności od co najważniejsze w danym momencie,
jaki możliwości stwarza otoczenie i ocena własnej skuteczności odnośnie tego
działania

Natura czy wychowanie

niedziela, 14 stycznia 2024
15:22

1. Genetyka
• 23 pary chromosomów po jednym w każdej parze od każdego z rodziców
• Chromosomy zawierają tysiące genomów
• Geny składają się z cząsteczek DNA i kierunkują syntezą białka- można je uznać za źródło
informacji nadającej syntezie białka określony kształt
• Gen nie kieruje bezpośrednie zachowaniem lecz oddziałuje na podstawowe właściwości
osobowości poprzez kierowanie biologicznym funkcjonowaniem organizmu
• Zachowanie jest efektem działania genów, ale i doświadczeń (np.. Język)
• Cechy osobowości są spowodowane występowaniem licznych kombinacji genów
• Przyczyny pierwotne to ewolucja- przetrwały te mechanizmy, które pomogły organizmowi
odnieść sukces w walce o byt
• Przyczyny bezpośrednie- procesy biologiczne zachodzące w organizmie gdy występuje to
zachowanie

2. Tłumaczenie ewolucyjne:
• Podstawowe mechanizmy psychiczne powstały w wyniku ewolucji przez dobór naturalny i
przetrwały, bo pozwalają odnieść sukces w walce o byt i skuteczną reprodukcję
• Teoria inwestycji rodzicielskich- kobiety więcej inwestują w potomstwo, ponieważ przekazują
swoje geny mniejszej liczbie dzieci (stąd kobiety mają większe wymagania wobec partnerów)
 • Pewność rodzicielska- badania Bussa; mężczyźni większą wagę przywiązują do młodego
wieku i atrakcyjności fizycznej kobiety. Zazdrość mężczyzny związana z aktami niewierności
(ojcostwo) kobiety- zdrada emocjonalna.

3. Metody genetyki:
• Badanie bliźniąt:
o Jednojajowych- identyczne geny, więc różnice wynikają z różnic środowiskowych
o Dwujajowe- zbliżony wpływ środowiska
o Adopcyjne
Wskaźnik odziedziczalności informuje w jakim stopniu różniące w zakresie cech można przypisać
wpływom czynników genetycznych.
 4. Jakie elementy środowiska są decydujące:
• Środowisko wspólne- rodzeństwo wzrasta w tej samej rodzinie i podlega obowiązującym w
niej wartościom oraz metodom wychowania
• Środowisko specyficzne- ta sama rodzina- różne oddziaływania
• Jedynie to czego dzieci z tej samej rodziny doświadczają osobno wpływa na ich rozwój
• Wpływ środowiska na rozwój odbywa się w obrębie jednostek a nie rodzin (Plomin)

Dzieci wychowujące się w tej samej rodzinie spostrzegają nastawienie rodziców do nich zupełnie
inaczej.
Rola doświadczeń z rówieśnikami i ich podłoże genetyczne (np.. Wysportowanie, uroda)