PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Zagadnienia do egzaminu lato 2018/2019

1. Wpływ społeczny jako przedmiot badań psychologii społecznej

Psychologia społeczna zajmuje się wpływem społecznym, czyli tym jak myśli, uczucia,
zachowania jednej części osób wpływają na myśli, zachowania, uczucia innej części osób.

2. Perspektywy teoretyczne wykorzystywane w psychologii społecznej

• Perspektywa poznawcza, dlaczego człowiek działa w taki sposób?
Zakłada, że to co myśli, czuje, robi człowiek zależy od sposobu w jakim rozumie, interpretuje
bieżącą informację, sytuację. Sposób interpretacji zależy od posiadanej wiedzy i aktywacji
potrzebnych w tym momencie treści. Oczekiwania, schematy, zdroworozsądkowe teorie,
przez których pryzmat patrzymy na daną sytuację. Ludzie działają w świecie
skonstruowanym przez siebie. Interpretacje zachowania ludzi, sądy, przewidywania i opinie
są wyznacznikami postępowania człowieka.
• Perspektywa motywacyjna, dlaczego człowiek działa?
Koncentruje się na pobudkach ludzkiego działania, na tym jakie motywy powodują i skłaniają
do określonych działań. Zachowanie jest ukierunkowane na cel, a cele podporządkowywane
są określonej liczbie motywów.
Bilans zysków i strat – maksymalizacja zysków i minimalizacja strat.
Utrzymanie dobrego mniemania o sobie, samooceny!!!
Potrzeba budowania i podtrzymywania więzi społecznych, bezpieczeństwa, swoboda wyboru
i kontroli nad biegiem wydarzeń, utrzymanie trafnej orientacji w otoczeniu, potrzeba statusu
i władzy.
Transfer pobudzenia emocjonalnego - siła pobudzenia emocjonalnego przezywanego w
określonej sytuacji zależy nie tylko od bieżących, ale także bodźców działających także w
niedawnych, przeszłych sytuacjach.
**Człowiek odczytuje całość pobudzenia jako odpowiedź na bieżącą sytuację.
***("przelewanie" emocji z jednej sytuacji na drugą)
• Perspektywa teorii uczenia się
Zakłada, że zachowanie ludzkie jest wyznaczanie przeszłymi doświadczeniami, stanowi
rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń cudzych lub własnych.

1
Warunkowanie klasyczne (Ivan Pawłow, 1927) – uczenie się znaczenia bodźca, który
początkowo był obojętny, dzięki zestawianiu go z bodźcem posiadającym znaczenie. (Zapach
u dentysty, ślinienie się.)
Warunkowanie sprawcze (Edward Thorndike i Baruch F. Skinner) – uczenie się pierwotnie
obojętnej reakcji, dzięki temu, że jej konsekwencje przynosiły jakiś efekt. (Dziecko, które
dostaje czego chce, gdy płacze.)
Teoria Społecznego uczenia się Alberta Bandury
Uczenie się przez obserwacje cudzego zachowania, w. sprawcze i klasyczne.
Uczenie się przez konsekwencje; modelowanie
• Perspektywa społeczno-kulturowa
Zakłada, że człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej, która z kolei
pozostaje zanurzona w szerszej kulturze. W każdej grupie panują odmienne normy, wartości
i wzorce postępowania. Jednostka w procesie socjalizacji zaczyna utożsamiać się z tymi
normami. Ich realizacja jest niezbędna aby otrzymać szacunek, ze strony innych i utrzymać
wysoką samoocenę. Porównanie warstw społecznych, kolektywizm vs indywidualizm,
określony moment w historii danej grupy.
• Perspektywa ewolucjonistyczna
Zakłada, że procesy psychiczne (ich wzorce) oraz zachowania ludzkie służą przetrwaniu oraz
maksymalizacji sukcesu reprodukcyjnego.

3. Manipulacja jako szczególny rodzaj wpływu społecznego

Podmiot, na którym wpływ Świadomy Nieświadomy
wywieramy
ŚWIADOMY Np. negocjacje
NIEŚWIADOMY Manipulacja!!!!! Realizujemy jakieś cele np.
jesteśmy głodni, chcemy gdzieś
pojechać i coś zjeść
(najczęściej)

 Manipulacja --> jest manipulator i manipulowany.

-korzyści chce osiągnąć (manipulator)
-intencja wywierania wpływu --> świadomość manipulacji (czy ma intencje wywierania
wpływu, nie będzie się przyznawała do tego/nie można podświadomie!!!)

2
Manipulacji dokonuje ten, kto intencjonalnie powoduje zachowanie innego człowieka, a
zamierzoną konsekwencją tych zachowań jest korzyść podmiotu manipulacji.
Manipulacja to kontrola nad innymi, wykorzystywanie innych, to czynienie ich narzędziem
osobistych interesów manipulatora.
Sytuacja ujawnienia czy odkrycia manipulacji udaremnia ją!

4. Eksperyment jako metoda badań w psychologii społecznej

Jego istotą jest celowe wywołanie jakiegoś zjawiska za pośrednictwem manipulowania jego
przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza.
Zmienna zależna - cecha, właściwość, zachowanie pod kątem której osoby badane mogą się
różnić, a badacze próbują znaleźć przyczynę, od której te różnice zależą.
Zmienna niezależna - przypuszczalna przyczyna zjawiska, która interesuje badaczy.
Manipulacja eksperymentalna – to wprowadzenie przypuszczalnej przyczyny zjawiska do
warunków, w których badana jest część osób i niewprowadzenie jej dla drugiej grupy. Dzieli
to badanych na grupę eksperymentalną i kontrolną.
Randomizacja – losowy przydział badanych do grup eksperymentalnej i kontrolnej.
Replikacja - powtórzenie badania dla większej pewności.
Powody:
• Trafność wewnętrzna - wielkość badanego efektu różnicy między grupą eksperymentalną i
kontrolną
• Eliminacja alternatywnych wyjaśnień
Eksperyment naturalny - w otoczeniu znanym badanej osobie
Eksperyment laboratoryjny – sytuacja w całości skonstruowana przez badacza
Moderator zależności to czynnik, który decyduje o jej sile i kierunku np. Poczucie winy, płeć,
wiek (w jakich warunkach się to dzieje)
Mediator- to stan lub proces psychiczny pośredniczący między zmienną niezależną
(przyczyną) a zależną (skutkiem), (dlaczego zależność występuje)

5. Argumenty za ultraspołeczną naturę człowieka

• Człowiek ulega procesowi socjalizacji
• Między ludźmi zachodzi wiele interakcji społecznych

3
• Ludzie tworzą różnorodne grupy, role społeczne
• Ludzie mogą spełniać swoje potrzeby wyłącznie uczestnicząc w świecie społecznym,
wykluczenie niesie ze sobą poważne konsekwencje

6. Hipoteza mózgu społecznego

Hipoteza: proporcjonalna wielkość mózgu u danego gatunku, a jeszcze bardziej obszar kory
nowej zależą od wielkości grupy społecznej, w jakiej żyją osobniki danego gatunku.
• Grupa daje oparcie i umożliwia łatwiejsze uniknięcie niebezpieczeństw. Ale sprostanie
konkurencji w grupie wymaga wielkiego nakładu energii i umiejętności przewidywania
zachowania innych osobników.
• Stwarza to dodatkową presję na rozwój złożoności mózgu i zachowania. Gatunki żyjące w
grupach muszą mieć pewną część mózgu („mózg społeczny”) przeznaczoną na
rozwiązywanie problemów związanych z życiem w grupie.
• Badania potwierdziły przewidywania płynące z hipotezy społecznego mózgu. U naczelnych
powierzchnia kory nowej koreluje z wielkością grupy (Sawaguchi i Kudo, 1990; Kudo i
Dunbar, 2001). Tak samo jest u ssaków mięsożernych (Dunbar i Bever, 1998).

7. Psychologia społeczna na tle dyscyplin pokrewnych

• Psychologia społeczna jest częścią psychologii, toteż jej zainteresowania koncentrują się na
poszczególnych jednostkach, kładąc nacisk na psychologiczne procesy przebiegające w sercu
i umyśle.
• Inne nauki społeczne są bardziej skoncentrowane na czynnikach socjalnych,
ekonomicznych, politycznych i historycznych, które wpływają na ludzkie zachowanie.
• Celem psychologii społecznej jest określenie uniwersalnych właściwości natury ludzkiej,
które powodują, iż każdy — niezależnie od klasy społecznej czy kultury — jest podatny na
wpływ społeczny.
• Aby wyjaśnić zachowanie społeczne, psychologia społeczna sytuuje się między jej
najbliższymi kuzynami: socjologią i psychologią osobowości. Z socjologią dzieli
zainteresowanie sytuacyjnymi i socjalnymi czynnikami wpływającymi na zachowanie, lecz
koncentruje się bardziej na psychologicznej strukturze jednostek, która powoduje, iż stają się
one podatne na wpływ społeczny. Tak jak i psychologia osobowości kładzie nacisk na
psychologię jednostki, koncentrując się jednak nie tyle na tym, co ludzi różni od siebie, ile na

4
takich procesach psychologicznych, które obecne u większości ludzi sprawiają, że są oni
podatni na wpływ społeczny

8. Wpływ behawioryzmu, interakcjonizmu symbolicznego, socjologii codzienności i teorii

pola Kurta Lewina na psychologię społeczną
• Behawioryzm
Jest szkolą psychologiczna, która utrzymuje, iż aby zrozumieć ludzkie zachowanie, wystarczy
jedynie rozważyć nagradzające właściwości środowiska — to znaczy to, w jaki sposób
pozytywne i negatywne wydarzenia w otoczeniu są związane ze specyficznymi zachowaniami
• Socjologia codzienności
Jako część socjologii ma za zadanie zmniejszyć dystans między ludźmi a nauką, skupiona na
życiu codziennym, problemach ludzi przeciętnych, szuka ukrytych współzależności między
ludźmi, dotyczy interakcji między 'zwykłymi' ludźmi.
• Interakcjonizm symboliczny
kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i
ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań
zachodzących między ludźmi
▪ Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.
▪ Znaczenia pochodzą z interakcji.
▪ Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych
sytuacjach.
• Teoria pola Kurta Lewina
Opisuje ona zależności między polem psychicznym jednostki a środowiskiem zewnętrznym, z
którym tworzy ona całość. Zachowanie jest funkcją pola istniejącego w tym czasie, kiedy to
zachowanie występuje. Analiza rozpoczyna się od sytuacji jako całości, w której zostają
wyróżnione części składowe. Konkretną osobę w konkretnej sytuacji można przedstawić w
formie matematycznej. Lewin kładzie także nacisk na podstawowe siły (potrzeby) jako
wyznaczniki zachowania i wyraża swą preferencję dla psychologicznego opisu pola, w
odróżnieniu od opisów fizycznych czy fizjologicznych. Pole definiuje jako "ogół
współistniejących faktów, które są pojmowane jako wzajemnie uzależnione od siebie"

9. Charakterystyka myślenia naukowego

5
PS jako nauka empiryczna uznaje takie wartości, których istnienie da się potwierdzić
przeprowadzonymi badaniami. Prawidłowości psychologiczne mają charakter
probabilistyczny, co oznacza, że mogą, ale nie muszą mieć miejsca. 1) każda prawidłowość
obowiązuje w pewnych granicach 2) ludzkie zachowanie jest podporządkowane wielu
zależnościom na raz 3) w badaniach biorą udział konkretne osoby, w konkretnych
warunkach, ich specyfika może przysłaniać ogólne prawidłowości.

10. Motyw przynależności społecznej: rodzaje, rola wsparcia społecznego, konsekwencje

wykluczenia społecznego
• Wsparcie społeczne:
Są to zasoby psychiczne i materialne, jakich inni ludzie udzielają nam aby podwyższyć naszą
zdolność do radzenia sobie ze stresem.
Rodzaje wsparcia:
• Informacyjne – doradzanie, pomaganie w określeniu i zrozumieniu swojego problemu oraz
jego przyczyn, a także w odnajdywaniu środków zaradczych
• Emocjonalne – troska i zrozumienie okazywane drugiej osobie, pomoc w odczuciu własnej
wartości drugiej osobie
• Instrumentalna – pomoc w wykonaniu określonych zadań, działań za pomocą środków
materialnych i fizycznych
Role wsparcia społecznego:
• Bufor chroniący przed stresem i jego skutkami (np. depresją)
• Gwarancja zdrowia fizycznego i psychicznego
Wykluczenie społeczne:
• Konsekwencje zarówno psychiczne jak i fizyczne dolegliwości
• Odrętwienie emocjonalne – spadek empatii wobec innych, większa odporność na ból
fizyczny
• Spadek sprawności logicznego myślenia
• Spadek samokontroli
• Wzrost agresji i spadek prospołeczności

11. Motyw kontroli przejawy motywu kontroli, skutki niezaspokojenia motywu, poczucie
umiejscowienia kontroli, syndrom wyuczonej bezradności

6
• Motywy sprawcze - jest to dążenie do kontroli nad biegiem wydarzeń, osiągnięć, władzy i
dominacji oraz pozyskania mistrzostwa i kompetencji pozwalających na osiągnięcie celów.
• Ludzie pragną czuć, że mają kontrolę nad wszystkim, nawet jeżeli tak się nie dzieje
naprawdę.
• Ludzie ulegają złudzeniu kontroli (Ellen Langer, '75)
Oznacza to ze przeceniają swój wpływ na zdarzenia w stosunku do jego faktycznej siły.
Dochodzi do tego nawet gdy są to zdarzenia losowe np. wygrana na loterii.
• Koncepcja kompensacyjnej kontroli (Aaron Kay) Zakłada ze ludzie pragną czuć porządek
świata, a gdy spada poczucie ich osobistej kontroli to lokują je gdzieś w świecie zewnętrznym
np. w rządzie, niebie itp.

Zwiększenie poczucia kontroli powoduje:

• Wzrost wewnętrznej motywacji do działania
• Wzrost plastyczności i twórczości myślenia i działania
• Wzrost zgodności zachowania z wyznawanymi wartościami
• Wzrost wytrwałości w działaniu Wzrost pozytywnych emocji i samooceny
• Polepszenie zdrowia fizycznego i psychicznego
• Spadek skłonności do depresji, poczucia bezradności i beznadziejności
• Umiejscowienie poczucia kontroli (Julian Rotter 1966)
Wewnętrzne - 'jestem kowalem swojego losu" Lepsi w pracy i życiu prywatnym, uczą się na
podstawie własnych zysków i strat, traktują nowe zadania jako sprawnościowe, których
można się wyuczyć, czują, że warto się strać, wierzą we własne możliwości i chętniej
podejmują działania
Zewnętrzne - ' to co mnie spotyka jest niezależne ode mnie" Kieruje mną los, Bóg, siła
wyższa
+ samospełniająca się przepowiednia
• Utrata kontroli - w zależności od czasu trwania tego stanu oraz tego czy pojawia się on
spodziewanie czy nie mogą wystąpić inne konsekwencje.
• Teoria reaktancji zakłada, że ludzie reagują oporem i gniewem gdy zagrożone jest ich
poczucie kontroli, swoboda działania lub możliwości.
Opór ten jest tym silniejszy im:
▪ ważniejsza możliwość działania jest nam odebrana;

7
▪ więcej jest zablokowanych, odebranych możliwości;
▪ bardziej nieoczekiwana jest blokada;
▪ większe jest zagrożenie swobody działania

• Wyuczona bezradność pojawia się gdy brak kontroli jest oczekiwany i jego czas trwania jest
długi. Badania Martina Seligmana (1975) na psach rażonych prądem.
Trening bezradności doświadczenie faktycznego braku kontroli niezależnie od własnych
działań. Oczekiwanie braku wpływu. Przekonanie, że w przyszłości wpływ będzie niemożliwy.
Deficyty wyuczonej bezradności
• Motywacyjny – spadek motywacji do przejawiania nowych reakcji dowolnych
• Poznawczy – spadek zdolności do spostrzegania związku między własnymi działaniami a
ich następstwami
• Emocjonalny - początek lęku i depresji

Doświadczenie braku kontroli doprowadzi do deficytów bezradności wtedy gdy jego

przyczyny upatrywane będą w czynnikach wewnętrznych, stałych i globalnych. Np. w swoim
braku inteligencji, zaradności itp. Gdy będą upatrywane w czynnikach zmiennych np. pech
wtedy syndrom się nie pojawi.

Zachowania wspólnotowe rządzą się regułą podobieństwa.

Zachowania sprawcze rządzą się regułą komplementarności.

12. Motyw poznania: potrzeba poznania, potrzeba domknięcia poznawczego, konsekwencje

domknięcia poznawczego, potrzeba sensu.
Człowiek pragnie poznawać, ponieważ:
• Samo w sobie jest to nagrodą
• Jest to potrzebne do podejmowania decyzji i sadów, warunek skutecznego działania
• Daje to poczucie sensu działania i życia

Ludzie charakteryzują się większą i mniejszą potrzebą poznania.

John Cacioppo i Rochard Petty(1982) stworzyli Skalę Potrzeby Poznania.
Osoby o silnej potrzebie poznania:

8
• Lubią poznawać, uczyć się nowych informacji i myśleć nad nimi
• Zapamiętują większą ilość informacji tworzą większą liczbę skojarzeń
• Chętniej podejmują zadania wymagające wysiłku myślowego
• Dbają o poprawność i obiektywność wniosków
• Mają szeroką wiedzę na wiele tematów
Osoby o słabej potrzebie poznania:
• Wolą powierzchowną analizę informacji,
• Formułują wnioski i decyzje z pomocą innych osób
• Szybciej ulegają perswazji

Potrzeba domknięcia poznawczego

• Zapotrzebowanie na wiedzę, która umożliwia sformułowanie sądu, opinii, decyzji.
• Silny motyw DP to pragnienie jak najszybszego skończenia przetwarzania informacji i
wydania sądu, opinii itp. Bez względu na jego prawdziwość, wiarygodność.
• Bieżąca PD jest kwestią indywidualną, ale także sytuacyjną
Konsekwencje PD:
• Pośpieszne chwytanie informacji i efekt pierwszeństwa - to co najpierw do nas dociera,
późniejsze info nie ma takiego dużego znaczenia, poleganie na łatwo dostępnych
informacjach, stereotypach.
• Efekt asymilacji - podciąganie jakiejś już zaktywizowanej informacji do innej lub bieżącej
• Zamrożenie przekonań - utrzymywanie raz uzyskanego domknięcia, skłonność do
przyjmowania opinii podzielanej przez większość
• Osoby o silnej PD częściej są konserwatywne i mają uproszczone poglądy

Potrzeba sensu:
MUZ, czyli Model Utrzymania Znaczenia – poczucie sensu jest ogólnym motywem leżącym u
podstaw działań ludzkich zachowań
Z poczuciem anomalii można sobie poradzić przez:
• akomodację, czyli zmianę struktury wiedzy, tak aby dopasować ją do nowej informacji
• asymilację, czyli "podciąganie"
• "Płynna kompensacja"

9
To bezwiedne i natychmiastowe nasilenie poczucia sensu w innej dziedzinie, która znalazła
się w polu świadomości. (przykład z podmianą ankieterki i wyznaczeniem grzywny
prostytutce)

Poznanie społeczne: sposób, w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym; a
dokładniej, jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informację społeczną w
wydawaniu sądów i w podejmowaniu decyzji

13. Zasada najmniejszego wysiłku

Oznacza, że ludzie pobierają jedynie tyle informacji, ile jest im potrzebne do wykonania
działania i podjęcia decyzji (tego co należy).
Oszczędność poznawcza: teza mówiąca, że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia
myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć
rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nich
informacji społecznej

13. Zasada najmniejszego wysiłku

Mówi, że kiedy coś można zrobić na różne sposoby, ten, który zużywa najmniej energii, jest
zawsze najlepszy. Czemu tak się dzieje? Ponieważ jest bardziej wydajny, co pozwala nam
uzyskać te same wyniki przy o wiele mniejszym wysiłku.
Zasada najmniejszego wysiłku nie stara się wyeliminować wszystkich trudności ani nie
zachęca nas do wyboru tylko prostych zadań. Nacisk kładzie się raczej na znalezienie
sposobów na zmniejszenie wysiłku potrzebnego do osiągnięcia pożądanego celu.

14. Kategoria, kategoryzacja i funkcje kategoryzacji

Prototyp to uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz
reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych
zniekształconych bodźców.
Kategoryzacja – umieszczenie jakiegoś przedmiotu, osoby lub zdarzenia w pewnej klasie
rzeczy znajomych – rozpoznanie.

15. Hipoteza skąpstwa poznawczego i przejawy skąpstwa poznawczego

10
a) Maksymalizowanie rezultatów przy możliwie jak najmniejszym wkładzie. Ludzie są
poznawczo "leniwi". Do pozyskiwania i analizowania informacji wykorzystują jak najmniejszą
ilość energii (strategia upraszczająca")
b) Hipoteza skąpstwa poznawczego (przejawy)
-polegające na rutynie zamiast na wyczerpującej analizie (heurystyka-najłatwiej dostępne
skojarzenia, rozwiązania-> zakotwiczenia, dostępności, powszechności).
-widzenie tego czego nie ma- skłonność dostrzegania danych świadczących na rzecz tego co
uważamy za prawdziwe.
-korelacja iluzoryczna
-tendencja do poszukiwania informacji zgodnych z oczekiwaniami (konfirmacja a nie
diagnostyczność)
-tendencyjne tworzenie hipotez
*strategia diagnostyczna (prosta, schematy są stałe, szukanie inf diagnostycznych,
pomagających odróżnić od siebie 2 typy, szukamy różnic
**konfirmacyjna (szukanie inf zgodnych z hipotezą)

16. Hipoteza wydajności poznawczej i przejawy wydajności poznawczej

Hipoteza wydajności poznawczej (TAJFEL)
Wkładamy tyle wysiłku w poszukiwanie znaczenia na ile pozwala nam na to pojemność
umysłu.
Przejawy: wykonywane kilku zadań naraz (dzięki oszczędności energii)
Prototyp- używamy go do generowania informacji brakujących oraz dodatkowych (wypełnienie luk
posiadaną wiedzą) / znaczeniowy rdzeń schematu!

17. Iluzoryczna korelacja

Jest to dostrzeganie związku między informacjami/zdarzeniami, których w rzeczywistości nic
nie łączy.

18. Schemat poznawczy, rodzaje schematów poznawczych, aktywizacja schematów

poznawczych
Schemat poznawczy to wewnętrza organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś
rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów.

11
Wiedza zawarta w schematach poznawczych jest uogólniona, uproszczona, wyabstrahowana
z konkretnych doświadczeń. Uniwersalną zasadą tworzenia schematów jest prototypowość -
rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy
najlepiej spełniający schemat i w tym sensie idealny.
Rodzaje schematów:
• Osób i ich rodzajów
• Skrypty – inaczej scenariusz, to umysłowa reprezentacja zdarzeń, działań lub ich ciągów,
takich jak wizyta towarzyska czy egzamin. Typowe elementy i okoliczności charakterystyczne
dla danego zdarzenia. Charakteryzują się czasową organizacją scenek. Jest to struktura i
poznawcza i wykonawcza
• Schematy cech – odzwierciedlają jedynie pewien rodzaj zmienności osób np. ich
zachowanie, co stanowi podstawę do wnioskowania o nich. Zachodzi zgodność do typowości
zachowań i cech w danych kulturach.
Warunki wykorzystania schematu:
• Wykształcenie - np. Przez socjalizację
• Aktywizacja – uczynnienie schematu, przesłanie go z pamięci długotrwałej do
roboczej/operacyjnej.
Dwie drogi aktywizacji:
1) percepcyjna i "od bodźcowa", czyli rezultat zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego
z tą strukturą. Pojawienie się egzemplarzy np. kanara w tramwaju
2) przed percepcyjny, czyli podwyższona dostępność pamięciowa jakiejś struktury wiedzy już
w momencie wejścia człowieka w dana sytuację, a więc przed rozpoczęciem przetwarzania
danych dochodzących z zewnątrz
Aktywizacja schematu jest bardziej prawdopodobna:
• Im silniejsze jest osobiste oczekiwanie pojawienia się w otoczeniu egzemplarzy tego
schematu (oczekiwanie niemiłej ekspedientki w sklepie)
• Im silniej egzemplarze tego schematu powiązane są z realizacją celów i motywów
podmiotu (widzimy wodę tam gdzie jej nie ma, gdy chce nam się pić)
• Im krótszy czas upłynął od ostatniego zaktywizowania schematu
• Im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości
• Stosowalność do danych – zaktywizowany schemat musi być w pewnym stopniu podobny
do postrzeganej osoby czy zdarzenia

12
19. Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji o świecie społecznym
Automatyczne przetwarzanie informacji:
• Pojawia się bez intencji podmiotu
• Pojawia się w odpowiedzi na pewne bodźce mimo lub wbrew woli podmiotu
• Jest bezwysiłkowe, szybkie, nie pochłania operacyjnych zasobów umysłu
• Przebiega poza świadomością podmiotu, który nie zdaje sobie z niego sprawy
Kontrolowane przetwarzanie informacji:
• Intencjonalne, dowolne, bezwysiłkowe i uświadomione
Oba rodzaje procesów mogą się przeplatać, mogą mieć inne zestawy cech itp.

20. Schematy poznawcze a funkcjonowanie pamięci: informacje schematopodobne,

konstruujące przetwarzanie informacji, efekt sprzeczności, efekt zgodności
• Konstruujące przetwarzanie informacji – wkroczenie informacji schematopochodnych do
konkretnych wspomnień na temat zdarzenia i pokazują rekonstruktywny charakter pamięci.
• Wiąże się to z rolą schematów jako magazynów zapasowych cech egzemplarzy. Służy to
uzupełnieniu reprezentacji napotkanego, konkretnego egzemplarza o cechy typowe, które są
brakujące lub niespostrzeżone przez podmiot.
• Efekt sprzeczności - gdy lepiej zapamiętujemy informacje niezgodne ze schematem. Działa,
gdy używamy pamięci reproduktywnej, bez generowania opinii na temat schematu
• Efekt zgodności - gdy pamięć rozumiemy jako subiektywne wspomnienia i wypowiedzi na
temat przypominanego obiektu lub zdarzenia, ponieważ wiele z nich jest rekonstruowanych
na jego podstawie

21. Błędy nadużycia schematu poznawczego

Błąd nadużycia schematu to przypominanie sobie informacji na temat zdarzenia, które nie są
zgodne z prawdą, a które jedynie człowiek wywnioskował. Oba te rodzaje danych są zaś
subiektywnie nierozdzielne i wydaję się nam jednakowo dotyczyć faktów.

22. Wpływ wyrazistości na spostrzeganie społeczne

Obiekty wyraziste to takie które wyróżniają się na tle innych, wskutek tego że są bardziej
intensywne, aktywne, nieoczekiwane, odróżniające się od innych.

13
Osoby wyraziste:
• bardziej przyciągają uwagę, są lepiej pamiętane.
• Są spostrzegane jako wywierające większy wpływ społeczny.
• Są ocenianie w bardziej krańcowy sposób
• Wyrazistość osoby decyduje o kategoryzacji spostrzeganego człowieka, czyli tego przez
pryzmat jakiej struktury wiedzy informacja na jego temat jest przetwarzana.

23. Efekt kontrastu i efekt asymilacji w spostrzeganiu społecznym

• Efekt asymilacji polega na przesunięciu oceny w kierunku informacji kontekstowej.
Dodatni kontekst ją podwyższa, a ujemny obniża. Średni uczeń w otoczeniu dobrych jest
postrzegany jako lepszy lub wśród kiepskich uczniów jako gorszy.
• Efekt kontrastu polega na odsunięciu oceny od informacji kontekstowej, dodatni kontekst
obniża ocenę, ujemny ją podwyższa
Model włączania-wyłączania - jeżeli obiekt jest choć trochę wieloznaczny to ta sama
informacja kontekstowa może spowodować efekt asymilacji, jeżeli zostanie włączona w
reprezentację ocenianego obiektu bądź też efekt kontrastu, jeżeli powoduje wyłączenie
części reprezentacji ocenianego obiektu, albo staje się kryterium oceny.

24. Heurystyka "jak to czuję"

Wykorzystanie bieżącego nastroju jako podstawy sądu - prowadzi do formułowania
pozytywnych ocen, gdy ludzie czują się dobrze, negatywnych, gdy źle.
Gdy ocenie musimy poddać większą ilość informacji np. Przy ocenie satysfakcji z życia,
kierujemy się heurystyką "jak to czuję". Zamiast przypominać sobie wszystkie istotne
informacje wybierają drogę na skróty i wykorzystują bieżący nastrój jako podstawę sądu.
Dobry nastrój = ocena pozytywna, zły = ocena negatywna. Dzieje się tak gdy nie mamy
świadomości, że to nastrój na nas wpływa; gdy nasz nastrój jest globalny i niespecyficzny
(bez konkretnego powodu).

25. Heurystyki formułowania sądów

Heurystyka to uproszczona reguła myślenia, która pozwala na formułowania sądów, opinii
bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać.

14
Heurystyki są używane jako zastępniki informacji, gdy prawdziwa jest trudna lub niemożliwa
do pozyskania.
• Heurystyka dostępności - to ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń na
podstawie łatwości z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze Prowadzi
do wzrostu wpływu wywieranego na nasze sądy przez zdarzenia łatwo przypominane, a więc
dramatyczne, konkretne i wyraziste, niedawne, omawiane często i lokalnie dominujące.
• Heurystyka zakotwiczenia-dostosowania – polega na tym, że odbierając jakąś wartość
liczbową (l. Przypadków, częstość, prawdopodobieństwo) odbieramy za punkt wyjścia łatwo
dostępną, na przykład często podawaną przez innych, liczbę, następnie modyfikujemy ją
stosownie do kontekstu i swojej wiedzy.
• Heurystyka reprezentatywności to ocena przynależności obiektu do kategorii (klasy,
rodzaju) na podstawie jego podobieństwa do typowych jej egzemplarzy (czyli stopnia, w
jakim są one reprezentatywne dla kategorii). HR opiera się na podobieństwie, przez co
prowadzi do poszukiwania przyczyn zdarzeń w zdarzeniach do nich podobnych. Ważne
zdarzenia = ważne przyczyny.
• Złudzenie mądrości wstecznej – "wiedziałem, że tak będzie", im bardziej zależy nam aby
wytłumaczyć jakieś zdarzenie tym bardziej wydaje się być ono prawdopodobne

26. Myślenie heurystyczne jako adaptacja do życia społecznego

• Sądy przemyślane są zawsze trafniejsze od heurystycznych, dłuższe myślenie prowadzi do
lepszej decyzji, a uwzględnienie większej ilości informacji do bardziej trafnych sądów.
• Jest to przetarg między wysiłkiem a dokładnością - większy wysiłek wkładany w
sformułowanie sądów lub decyzji skutkuje ich większą dokładnością i odwrotnie

27. Hierarchia znaczeń zachowań społecznych: rola interpretacji zachowań społecznych,

pionowe i poziome znaczenie zachowania
Dwa sposoby interpretacji:
• Poziome – pod względem treści
• Pionowe – pod względem stopnia abstrakcji; Warstwy: podstawowe (jedyność i poza
kontekstualność, związane z celem (identyfikacja i znajomość celu), personalne
(wnioskowanie o cechach na podstawie zachowania)
Pionowe znaczenie zachowań:

15
Model kategorii językowych (Semin i Fiedler) - klasyfikuje słowa opisujące zachowania
społeczne na cztery poziomy różniące się stopniem abstrakcyjności:
• Czasowniki opisujące akt, czynność, są neutralne w sensie wartościującym np. słuchać
• Czasowniki interpretujące działanie, odnoszą się do konkretnego aktu działania i wszystkich
o tym samym celu, mają znaczenie wartościujące, np. Podglądać
• Czasowniki opisujące stany umysłowe lub emocjonalne, ich początek i koniec nie jest jasno
określony, stany te trudno zweryfikować obserwatorowi, np. Lubić, zazdrościć
• Przymiotniki określające cechy, mają najbardziej abstrakcyjny charakter np. uprzejmy
Im wyższy poziom abstrakcji użytego do interpretacji zachowania określenia, tym bardziej
przyczyny są przypisywane stałym i wewnętrznym czynnikom (w osobie), a nie tym
sytuacyjnym Naszym bliskim i sobie rzadko przypisujemy cechy w związku z zachowaniami,
większą skłonność do tego mamy w stosunku do obcych osób.
Poziome interpretowanie zachowań:
• Jest to rezultat współgrania własności interpretowanego zachowania oraz stanu umysłu
osoby dokonującej interpretacji

28. Sprawczość i wspólnotowość jako podstawowe wymiary spostrzegania społecznego

• Sądy o człowieku na tych dwóch wymiarach dcydują o ogólnym stosunku do ocenianej
osoby
• Mają one kluczowe znaczenie dla własnej tożsamości, spostrzegania płci, spostrzegania
grup społecznych i przywódców
• Sprawczość skupia się na skuteczności, moralność/wspólnotowosć na intencjach
• Ludzie przejmują się bardziej swoją sprawczością, a u innych wspólnotowością.
• Samoocena zależy od tego jak oceniamy własną sprawczość, ignorujemy swoją moralność
● Sprawczość - o sobie myślimy raczej poprzez atrybuty sprawnościowe - czy jestem
skuteczny, czy mi się udało?
● wspólnotowość - natomiast innych oceniamy przez pryzmat kategorii moralności -
czy to co zrobił, było dobre?

29. Rola i funkcje atrybucji w wyjaśnianiu zachowań społecznych: rodzaje przyczynowości

• Atrybucja to zdroworozsądkowy wniosek o przyczynie zachowania lub zdarzenia. Twórcą
teorii atrybucji jest Fritz Heider(1958)

16
• Atrybucja wewnętrzna jest skierowana na siebie, na cechy danej osoby, stałe i
niekontrolowane
• Atrybucja zewnętrzna jest skierowana na inne osoby, czynniki sytuacyjne
• Pesymistyczny styl wyjaśniania - wyjaśnianie porażek czynnikami wewnętrznymi, stałymi i
niekontrolowalnymi np. Inteligencją

30. Teoria wniosków korespondentnych: wyznaczniki pewności wnioskowania

korespondentnego
Jones i Davis 1965
Dotycząca wnioskowania o dyspozycyjnych cechach człowieka na podstawie jego działania.
Wyjaśnianie ludzkiego zachowania rozumiane jako poszukiwanie korespondencji
(odpowiedniości) między zaobserwowanym działaniem, intencją działającego człowieka
(aktora) i jego predyspozycjami, czyli cechami osobowości. Wniosek korespondentny to taki,
że za obserwowanym zachowaniem kryje się jakaś odpowiadająca my trwała cecha aktora –
pozwala przewidzieć przyszłe zachowanie osoby i jego przyczyny. Obserwatorzy uznają
zachowanie aktora za celowe:
• Gdy aktor wiedział o jego skutkach
• Miał swobodę działania i mógł swoim działaniem doprowadzić do tych skutków
Im więcej jakieś działanie ma skutków nietożsamych ze skutkami innych, odrzuconych
możliwości, tym słabsza możliwość wyciągania jednoznacznych wniosków
korenspondentnych. Najważniejsza jest zgodność-niezgodność zachowania z oczekiwaniami.
Najważniejszym oczekiwaniem jest przypuszczenie, że ludzie starają się pozyskać aprobatę
innych i dlatego zachowują się w społecznie aprobowany sposób. Pewność wniosków
korenspodnentnych powinna słabnąć wraz z czynnikami sytuacyjnymi. Ludzie mają jednak
skłonność do bagatelizowania sytuacji a więc wyciągają wnioski o cechach aktora nawet z
takich działań, które w istocie są uwarunkowane sytuacyjnie.
Skłonność do atrybucji wewnętrznej rośnie gdy:
• Działania aktora mają silne konsekwencje dla obserwatora
• Kiedy działania aktora są interpretowane ksobnie/ w stosunku do obserwatora

31. Model współzmienności w wyjaśnianiu powtarzalnych zachowań społecznych

Model współzmienności Kelleya

17
Zakłada, że potocznie wyjaśnianie powtarzających się zachowań polega na sprawdzaniu,
które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem.
Obserwator bierze pod uwagę trzy rodzaje informacji:
• O spójności zachowania
• O wybiórczości zachowania
• O powszechności zachowania
Jednak atrybucje zwykle w największym stopniu opierają się na informacji o spójności
zachowania, a najsłabiej o jego powszechności.

32. Podstawowy błąd atrybucji i inne deformacje procesu atrybucji

• Podstawowy błąd atrybucji – polega na skłonności do przypisywania cudzych zachowań
czynnikom wewnętrznym przy jednoczesnym niedocenieniu roli czynników sytuacyjnych
(Ross 1977)
• Ludzie przeceniają rolę cech aktora; skłonność do atrybucji występuje głównie w kulturach
indywidualistycznych; słabnie gdy prosimy obserwatora o powody swoich sądów;
Asymetria atrybucji:
• Do oceny zachowania obcej osoby używamy czynników wewnętrznych, natomiast gdy
myślimy o sobie częściej kierujemy się czynnikami sytuacyjnymi
Egotyzm atrybucyjny:
• Tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób
• Ludzie przypisują sobie sukcesy, a porażki chętniej upatrują w sytuacji. Czasami też w
samych sobie – pesymistyczny styl wyjaśniania.
Egocentryzm atrybucyjny:
• Przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami
Efekt fałszywej powszechności
• Przecenianie stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów, zachowań i preferencji
• Podyktowany dwoma warunkami:
1. Podwyższona dostępność umysłowa, ponieważ często skupiamy się na własnym
stanowisku oraz otaczamy się ludźmi z poglądami takimi jam nasze (getto informacyjne)
2. Potwierdzanie powszechności swoich poglądów utwierdza nas w przekonaniu, że jesteśmy
wartościowi, daje poczucie słuszności.

18
33. Odgórne i oddolne formułowanie ocen interpersonalnych
Formułowanie oceny interpersonalnej w sposób afektywny jest rezultatem:
 Oddolnego - indukcyjnego przetwarzania szczegółowych informacji o własnościach
człowieka
 Odgórnego - dedukcyjnego wartościowania go na podstawie schematu.

34. Deskryptywne i ewaluatywne znaczenie informacji społecznych

 Deskryptywne – informacje o własnościach spostrzeganego obiektu
 Ewaluatywne – Obiekty pierwotnie obojętne nabierają zatem dodatniego lub
ujemnego znaczenia dzięki ich skojarzeniu ze zdarzeniami lub obiektami które już
takie znaczenie mają. Pojawianie się obiektu przed dowolnym obiektem pozytywnym
lub w jego towarzystwie prowadzi do wykształcenia się pozytywnej postawy wobec
tego obiektu, podczas gdy pojawienie się tego samego obiektu przed jakimś obiektem
negatywnym bądź w jego towarzystwie – postawy negatywnej.

35. Dwuprocesualny model tworzenia wrażeń: różnice między personalizacją a

indywidualizacją w spostrzeganiu społecznym
 Wundt 1980 – interpretacja Robert Zajonc
1. afekt – „czyli uczucia” – jest procesem o pierwszorzędnym znaczeniu. Prymat
afektu wynika zarówno z faktu, że pojawia się on pierwszy (jest elementem
percepcji, a co za tym idzie – jest niezwykle szybki), jak i z tego, że jest silniejszy
(ze względu na swój ścisły związek z motywacją wywiera silny wpływ na
zachowanie).
2. myślenie – jest zdolnością ewolucyjnie młodszą, zakorzeniona w języku i
niezwiązana ściśle z motywacją. Innymi słowy, myślenie jest jeźdźcem, afekt zaś –
słoniem. System myślenia nie jest przygotowany do roli przywódcy – nie ma
wystarczającej mocy sprawczej – ale może być użytecznym doradcą.

36. Model heurystyczno - systematyczny przetwarzania informacji o świecie społecznym

19
Model ten postuluje możliwość jednoczesnego i niezależnego wpływu dwóch grup procesów
na zachowanie i myślenie. Model ten rozróżnia systematyczne i heurystyczne ścieżki
przetwarzania informacji.

1. Przetwarzanie systematyczne - orientacja na dokładne i szczegółowe przetwarzanie

informacji, w której spostrzegający przegląda i sprawdza wszystkie źródła informacji
pod względem ich relatywności wobec zadania. Sądy formułowane na bazie
systematycznego przetwarzania są więc wrażliwe na rzeczywistą zawartość
informacji. Przetwarzanie to wymaga zarówno zdolności poznawczych, jak i
odpowiednich warunków zewnętrznych oraz motywacji do podjęcia wysiłku
umysłowego.

2. Przetwarzanie heurystyczne - bardziej zawężona forma analizowania informacji.

Koncentruje się na poszukiwaniu takich informacji, które pozwolą skorzystać z
heurystyk (np. Kto to powiedział? Czy argumentów jest dużo?). Sądy formułowane na
bazie heurystycznego przetwarzania informacji odzwierciedlają łatwo przetwarzalne,
relewantne wobec sądu wskazówki (źródło informacji, jej długość), a nie
poszczególne informacje. Przetwarzanie to stawia minimalne wymagania poznawcze.
Jest ono jednak ograniczone - heurystyka musi znajdować się w pamięci, być z
pamięci wydobyta oraz być możliwa do zastosowania. Przetwarzanie heurystyczne
dominuje, gdy nie ma możliwości systematycznego przetwarzania informacji lub gdy
nie ma motywacji do podjęcia takiego wysiłku. Zachodzą one jednak również przy
wysokiej motywacji i dobrych warunkach przetwarzania informacji, lecz ich wpływ nie
jest wówczas tak silny.

Przetwarzanie systematyczne ma charakter przemyślany i „głęboki”, przetwarzanie

heurystyczne zaś to chodzenie „na skróty” i zastępowanie systematycznej analizy
argumentów prostymi, automatycznie wykorzystywanymi regułami typu „im więcej
argumentów, tym lepiej”, „skoro wszyscy w to wierzą, to i ja uwierzę”. Skutecznymi
heurystykami uległości są na przykład często powtarzane frazy „nie stawiaj wszystkiego na
jedną kartę”, „nie chowaj głowy w piasek” – przekazy wyrażone za pomocą takich
idiomatycznych wyrażeń są skuteczniejsze od tych zawierających te same treści

20
wyartykułowane bez ich użycia – jednak tylko wtedy, gdy perswazja to- czy się torem
peryferyjnym, na przykład wskutek towarzyszących jej dystraktorów.

37. Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości

Efekt świeżości - wyższe prawdopodobieństwo odtwarzania bodźców z końca listy np. Słów.
Wyjaśniany udziałem pamięci krótkotrwałej w odtwarzaniu materiału. Jest silnie podatny na
upływ czasu i interferencji innymi.
● Efekt świeżości jest związany z heurystyką dostępności. Informacje odebrane
niedawno są lepiej pamiętane od tych, które odebrano wcześniej. Jeśli np. do tych
niedawno odebranych informacji należą wiadomości o wypadkach i katastrofach
rodzi się tendencja do przeceniania prawdopodobieństwa wystąpienia takich
wydarzeń.
Efekt pierwszeństwa - wyższe prawdopodobieństwo odtwarzania bodźców z początku listy
np. słow. Wyjaśniany transferem informacji do pamięci długotrwałej.
● Efekt pierwszeństwa może sprawić, że proces kategoryzacji staje się mniej stabilny
np. jeśli pierwszym napotkanym przez nas psem będzie bernardyn albo ratlerek to
błędy kategoryzacji będą się pojawiały znacznie częściej niż gdybyśmy jako
pierwszego zobaczyli mieszańca (ponieważ jest większe prawdopodobieństwo, że
następny pies będzie bardziej podobny do mieszańca niż do ratlerka).

38. Inklinacja pozytywna i efekt negatywności

Człowiek, formując sądy o świecie społecznym, nie zawsze czyni to w sposób racjonalny.
Wnioski, jakie wyciąga na podstawie obserwacji często są zniekształcone.
● Inklinacja pozytywna - skłonność do pozytywnego oceniania siebie, ludzi oraz zjawisk
i przedmiotów.

● Efekt negatywności - na ocenę globalną w większym stopniu wpływają informacje

negatywne.
Siła efektu negatywności zależy od treści informacji, a w szczególności od tego, czy dotyczą
one sprawności, umiejętności, kompetencji ocenianej osoby, czy też jej moralności,
przyzwoitości, uczciwości. Negatywne dane dotyczące moralności są uznawane za bardzo
istotne i z reguły przeważają nad zaletami ocenianego człowieka. Jeżeli uczeń zachowa się

21
nieuczciwie, to informacja o tym zazwyczaj przesłania dane o jego zdolnościach czy dużym
zasobie wiedzy.
● Widać więc wyraźnie, że trudniej zmienia się nasze negatywne zdanie o kimś, jeżeli
dotyczy ono moralności. Łatwo jednak stracić w oczach kogoś, kto oceni nas jako
moralnych, a następnie dostarczamy mu przykładów zachowań niemoralnych.
● W przypadku ocen dotyczących sprawności nie jesteśmy tak konserwatywni: gdy
raz ocenimy kogoś pozytywnie, będziemy się tego trzymać (stąd powiedzenie „zdolny
leń”).
Nie jest natomiast trudno przekonać nas, że się myliliśmy, gdy oceniliśmy kogoś
negatywnie, a napływają do nas informacje o pozytywnym zachowaniu tej osoby w
kontekście sprawności.

39. Tendencyjne weryfikowanie hipotez w procesie formułowania ocen interpersonalnych:

zniekształcenia wynikające z hipotez, strategia diagnostyczności i strategia konfirmacyjna,
samospełniająca się przepowiednia

40. Podstawowy dualizm z rozumieniu Ja

 Podstawowy dualizm w rozumieniu Ja
FUNDAMENTALNE ASPEKTY JA (William James, 1890)
Ja przedmiotowe/poznawane Ja podmiotowe/poznające
-zawartość Ja/samowiedza (książka) -świadomość Ja/samoświadomość
(czytelnik)
-moje jako doświadczany przedmiot -Ja jako doświadczający podmiot
-tożsamość jako system względnie trwałej -tożsamość jako powtarzalne sposoby
wiedzy i przekonań o samym sobie (self- przeżywania samego siebie (ego- identity;
identity; Jarymowicz, 2000) Jarymowicz, 2000)

41. Pierwotne i wtórne poczucie tożsamościowe

 Poczucie tożsamościowe (Jarymowicz, 2000)
Pierwotne poczucie tożsamościowe

22
 -subiektywne, oczywiste, niewymagające uzasadnienia, globalne poczucie bycia samym
sobą (ja to ja), poczucie ciągłości (ja to ja przez całe życie), spójności (ja to ja pomimo
zmieniających się okoliczności) i niepowtarzalności (ja to ja, nikt inny)
-tożsamość podmiotowa
 Wtórne poczucie tożsamościowe
-Zmienny dostęp do treści samowiedzy (np. jaką jesteśmy córką? czy jestem dobra w skoku
w dal?)
-Ja rozlane (Greenwald, Pratkanis, 1988)
-Tożsamość przedmiotowa: formułuje się w rezultacie innowacyjnego i poznawczego
zaangażowania (wzbudzania potrzeb tożsamościowych stawianie sobie pytań
tożsamościowych, zaciekawienie samym sobą, wglądu, autorefleksji)

42. Ja jako autoschemat:

wpływ autoschematu na przetwarzanie informacji i zachowania
1. Autoschemat (Hazel Markus, 1980)
-obszar ja w zakresie, którego mamy dobrze sprecyzowaną i szeroką wiedzę o sobie
(fragment ja)
-wykształcany w dziedzinach, które są dla nas ważne (odróżniają nas od innych definiują
poczucie własnej wartości dotyczą wielu podejmowanych przez nas aktywności)
-wskaźnikiem wykształcenia autoschematu jest krańcowość sądów o sobie w danej
dziedzinie i uważanie jej ważną
2. Wpływ autoschematu na przetwarzanie inf i zachowania (Markus, 1980)
-osoby posiadające autoschemat w danej dziedzinie (np. kobiece kobiety)
- częściej oceniają inf z uwagi na ich istotność dla danej dziedziny (np. więcej inf traktują jako
dot. własnej kobiecości)
-łatwiej przetwarzają inf o sobie w tej dziedzinie (szybsze dokonywanie samoopisu)
-lepiej zapamiętuje inf o sobie z tej dziedziny
-częściej dokonuje przewidywań własnych zach. w tej dziedzinie
-przejawiają większy opór wobec inf niezgodnych z już posiadanymi na własny temat w danej
dziedzinie
-podejmują więcej działań dot. danej dziedziny

23
 NEOFITA (osoba przyjmująca now wiare, wartości/ nagle zmienił swoje przekonania dot.
czegoś)

43. Efekt odniesienia do Ja

Polega na łatwiejszym zapamiętywaniu tych informacji, które odnoszą się do własnej osoby
niż tych, które odnoszą się do innych.

44. Ja realne, ja idealne i ja powinnościowe oraz rozbieżności z strukturze Ja

JA realne – jest to zbiór umiejętności, cech, aspiracji, wiedzy, marzeń, o których jednostka
myśli, że jest nimi obdarzona lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące.
JA idealne – zbiór cech, atrybutów, które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny
chciałby, aby je miała.
JA powinnościowe – zbiór myśli, cech, uczuć, umiejętności, które powinny charakteryzować
jednostkę – ona tak uważa, bądź jej zdaniem ktoś inny tak sądzi.

45. Tożsamość indywidualna i tożsamość społeczna

Tożsamość - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma: właściwości wyglądu, psychiki i
zachowania się z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi.
● Tożsamość osobista, nazywana też indywidualną służy samookreśleniu się osoby z intencją
odróżnienia się od innych ludzi, podkreślenia swojej wyjątkowości, indywidualności,
odczuwania siebie jako jednostki wewnętrznie spójnej, w własną historią.
Tożsamość osobistą buduje się wokół cech osobowości, takich cech wrodzonych, jak płeć,
„rasa”, wiek, etniczność, orientacja psychoseksualna, (niepełno)sprawność (tożsamość
pierwotna) oraz takich cech, na które osoby w trakcie swojego życia mają większy wpływ, jak
stan cywilny, wykształcenie, wyznanie, miejsce zamieszkania, status rodzinny, sytuacja
ekonomiczna (tożsamość wtórna). Buduje się w odniesieniu do podobieństw i różnic w
stosunku do wszystkich innych osób, które nie są „mną”.
● Tożsamość grupowa pozwala natomiast włączyć siebie we wspólnotę, określić się jako
członek/członkini ważnej grupy odniesienia, podkreślić przynależność, podobieństwo,
korzystać z poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, jakie daje grupa.
Tożsamość grupowa może być także nadawana zewnętrznie, w ramach społecznych
procesów kategoryzacji, jako społeczne identyfikowanie osoby „jako” należącej do danej

24
grupy wyróżnionej ze względu na daną cechę, mimo braku jej osobistej identyfikacji z tą
cechą. Z takim zewnętrznym przypisaniem wiążą się wtedy zazwyczaj stereotypy, czyli
generalizujące przekazy dotyczące zwykle nacechowanych negatywnie charakterystyk osób
należących do danej grupy.

46. Ja niezależne i Ja współzależne

Geneza - rozwazania dot. Kultur indywidualistycznej oraz kolektywistycznej.
Ja niezależne - ekspresja własnej niepowtarzalności, wartości, potrzeb, umiejętności,
realizacja własnych celów, ich maksymalizacja, radość dzięki samorozwojowi i
samospełnieniu.
Ja współzależne - ważne są relacje z innymi. Główne zadania to przynależność do
społeczności, utrzymywanie dobrych relacji z innymi, stawianie sobie celu wspólnego jako
nadrzędnej wartości, ważne są interesy grupy.

47. Złudzenie introspekcji

Złudzenie introspekcji - błąd poznawczy w wyniku którego jesteśmy przekonani, że mamy
dobry wgląd w źródła naszych stanów umysłowych, ale introspekcje innych ludzi uznajemy za
nierzetelne, co może prowadzić do złudzenia ponadprzeciętności. Wnioskując o sobie,
bardziej opieramy się na własnych stanach wewnętrznych (uczuciach i myślach) niż na
obserwowalnym zachowaniu, natomiast wnioskując o innych postępujemy odwrotnie.
Oczywiście jest to spowodowane większą dostępnością własnych niż cudzych stanów
wewnętrznych, ale również wynika z tego, że własne stany traktujemy jako ważniejszą
przesłankę do wniosków o sobie niż własne zachowania, co ulega odwróceniu podczas
wnioskowania o innych.

48. Teoria autopercepcji

Teoria próbująca wyjaśnić proces samopoznawania - zbierania informacji na temat własnej
osoby i tworzenia wyobrażenia siebie. Podstawowym założeniem teorii jest twierdzenie, że
podczas poznawania siebie ludzie dokonują takich samych zabiegów jak przy poznawaniu
(rozumieniu) innych ludzi - poprzez obserwowanie i wnioskowanie z tych obserwacji.
Gdy chcemy dowiedzieć się co ktoś czuje, obserwujemy go i wyciągamy wnioski. Podobnie
dzieje się, gdy chcemy się dowiedzieć jakie sami posiadamy cechy: obserwujemy swoje

25
zachowania i okoliczności, w których one występują (ewentualnie przypominamy sobie jak
zachowaliśmy się w przeszłości) i wyciągamy z tego odpowiednie wnioski.
Np.: Zauważyłem, że gdy odzywa się do mnie bardzo atrakcyjna osoba, zaczyna kołatać mi
serce i pocą mi się ręce - "boję się" - taki wyciągam z tego wniosek. Lub: "Jestem nieśmiały".

49. Teoria porównań społecznych

 Teoria porównań społecznych (FESTINGER)
-ludzie wnioskują o swoich zdolnościach przez porównanie z innymi
-kiedy to się dzieje? (cały czas)
>gdy brak jest obiektywnego standardu (jaki/jaka mam właśnie być)
>gdy brak nam pewności (jaki właściwie jestem)
Rodzaje porównań:
- z osobami podobnymi (najczęstsze)
-z osobami, które spostrzegamy jako lepsze („porównania w górę”, kiedy chcemy
określić standard, poziom doskonały; funkcja motywacyjna)
- z osobami, które spostrzegamy jako gorsze („porównania w dół; funkcja obronna)

50. Model utrzymywania samooceny

Teoria mówiąca, że nasza samoocena zależy od bliskości osoby, która osiągnęła sukces (np.
przyjaciel) w ważnej dla nas dziedzinie (my jako przegrani). Im bliższa jest to osoba, im
ważniejsza dla nas dziedzina i im większy jej sukces, tym niższa nasza samoocena.
Zdarza się jednak, że sukces bliskiej osoby nie dotyczy ważnej dla nas dziedziny. Np. znajoma
wygrywa konkurs kulinarny, a my dla porównania nie lubimy gotować. W takim przypadku
samoocena może zostać podwyższona poprzez efekt pławienia się w cudzej chwale.

51. Teoria przedmiotowej samoświadomości

Zakłada ona, że uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana albo na
jakimś fragmencie świata zewnętrznego, albo na samym sobie. Ten ostatni stan to właśnie
przedmiotowa samoświadomość (ja jest przedmiotem własnej świadomości) czy, prościej
mówiąc – stan autokoncentracji. Jest to stan zaktywizowania ja, w którym ludzie
uświadamiają sobie – istotne z uwagi na bieżącą sytuację – własne wartości, postawy czy
własności. Uświadamiają sobie także rozbieżności pomiędzy tymi standardami i

26
ewentualnymi zachowaniami, co budzi przykre emocje, nasilone wskutek autokoncentracji.
Ponieważ ludzie starają się emocje te zredukować lub ich uniknąć, w stanie autokoncentracji
rośnie zgodność zachowania z owymi zaktywizowanymi elementami ja. W sytuacjach
naturalnych najczęstszym czynnikiem wywołującym autokoncentrację są porównania
społeczne (jaki jestem na tle innych), wyobrażenia, co myślą o nas ludzie, oraz dokony- wanie
wyborów wymagające uświadomienia sobie własnych preferencji, a co za tym idzie – i
własnego ja.

52. Zjawisko projekcji społecznej

 Projekcja społeczna = skłonność do zakładania, że inni ludzie są podobni do nas
samych, przypisywanie im własnych cech lub poglądów.
 Szczególnym przypadkiem projekcji jest efekt fałszywej powszechności – przewidując
cudze zachowania lub poglądy, najczęściej zakładamy, że są one przeważnie podobne
do naszych.
Większość ludzi jest więc przekonana, że inni myślą podobnie jak oni, nawet kiedy
faktycznie ich poglądy podziela jedynie skromna mniejszość.
 Projekcja społeczna jest znacznie silniejsza w odniesieniu do osób należących do grup
własnych, do których i my należymy, niż do grup obcych.
 Ponieważ większość ludzi myśli o sobie w pozytywny sposób, projekcja przyczynia się
do faworyzowania grupy własnej oraz do złudnego przekonania o jej jednorodności
(„my, Polacy, wszyscy tak myślimy”), a także nasila współpracę z innymi jej członkami.
 zakładamy, że inni odwzajemniają nasze
 Projekcja społeczna ma charakter automatyczny. Choć możemy świadomie
ekstrapolować własne reakcje i cechy na innych na zasadzie przemyślanych
wyobrażeń, zwykle ekstrapolacja ta jest bezwiedna, następując natychmiastowo i bez
świadomego zamiaru.

53. Zjawisko wyczerpywania woli

Spadek zdolności do samokontroli w następstwie niedawnego jej sprawowania. “Ja” w
odniesieniu do woli jest zasobem ograniczonym, który wyczerpuje się w następstwie jego
użytkowania. Dokonanie jakiegoś aktu woli obniża zdolność dokonania następnego aktu
woli.

27
54. Samoświadomość prywatna i samoświadomość publiczna
Samoświadomość – świadomość samego siebie, zdawanie sobie sprawy z doświadczanych
aktualnie doznań, emocji, potrzeb, myśli, swoich możliwości, ograniczeń, autokoncentracja
uwagi. Jest to także pojmowanie, „idea samego siebie”.
Publiczna samoświadomość - przejawia się w trosce o to, jak odbierają nas inni: "Co oni o
mnie myślą?", "Jakie robię wrażenie?", "Czy mnie lubią?", "Jak mogę się upewnić, że nie
lubią?".
Prywatna samoświadomość - to psychika zwrócona ku sobie, negatywna treść tej
koncentracji na sobie: "Jestem nieprzystosowany", "Jestem gorszy od innych", "Jestem
głupi", "Jestem brzydki", "Nie jestem nic wart".

55. Teoria autokategoryzacji: poziomy autokategoryzacji, wyznaczniki

autokategoryzowania, zjawisko depersonalizacji i autostereotypizacji
Teoria autokategoryzacji: teoria zakładająca, że człowiek może kategoryzować siebie jako
jednostkę (tożsamość osobista) bądź członka grupy (tożsamość społeczna).
 stara się wyjaśnić, jak to w ogóle jest możliwe, że grupy są w stanie
funkcjonować jako oddzielne byty, choć przecież siłą rzeczy składają się z
pojedynczych osób, które same są samodzielnymi bytami.
 ludzie myślą o sobie nie tylko jako o odrębnych jednostkach, lecz także jako
o członkach jakiejś grupy („my”) czy też o egzemplarzach jakiejś kategorii
społecznej.
 ludzie powszechnie dążą do autokategoryzacji pozytywnych

3 poziomy autokategoryzacji

Wyznaczniki autokategoryzowania

28
  kluczowym wyznacznikiem kategoryzowania siebie na drugim bądź trzecim
poziomie jest interpersonalny (międzyjednostkowy) bądź międzygrupowy
charakter interakcji. W obecności członków grup obcych kontakt nabiera
charakteru międzygrupowego i kategoryzujemy siebie na poziomie
społecznym, na przykład jako kobietę albo Polkę. W obecności członków
tylko grupy własnej (same dziewczyny studiujące psychologię)
kategoryzujemy siebie na poziomie osobistym, myśląc o własnej życzliwości
lub inteligencji.
 zasada metakontrastu – kategoryzujemy ludzi, w tym siebie, w taki
sposób, aby różnice między osobami zaliczonymi do tej samej kategorii
były mniejsze od różnic pomiędzy osobami zaliczonymi do różnych
kategorii.
 Ponieważ człowiek może myśleć o niewielu rzeczach naraz (ograniczona
pojemność pamięci operacyjnej), kategoryzowanie siebie na poziomie
osobistym hamuje kategoryzację siebie na poziomie społecznym i odwrotnie
Depersonalizacja:
 myślenie o sobie jako o przedstawicielu pewnej kategorii, który jest w pełni
zastępowalny dowolnym innym jej egzemplarzem. Jeżeli Małgosia myśli o sobie
jako o kobiecie, to staje się kimś takim samym jak Angelina Jolie.
 Ten proces stanowi podstawę tworzenia się tożsamości społecznej (grupowej czy
kategorialnej), a w konsekwencji i tworzenia się grupy społecznej – warunkiem
koniecznym powstania grupy jest bowiem wykształcenie się wspólnego „my”,
zawsze w opozycji do jakiegoś „oni”
 Depersonalizacja prowadzi do ulegania autostereotypom (Małgosia myśli o sobie
jako o kobiecie, a nie jako o Małgosi), a podobny proces myślenia o
przedstawicielach grup obcych jako wzajemnie zastępowalnych i jednakowych
powoduje stereotypizację.

56. Autoprezentacja w ujęciu szerokim i wąskim

Autoprezentacja: kształtowanie (kontrola) sposobu, w jaki spostrzegają nas inni ludzie;
manipulacja wrażeniem wywieranym na innych.
Podejście wąskie/ograniczone:

29
  Autoprezentacja pojawia się incydentalnie
 Autoprezentacja jako strategia wykorzystywana w określonych sytuacjach
społecznych i warunkach oczekiwania oceny ze strony innych a także przez określone
typy osób
 Uwaga badaczy skupiona przede wszystkim na rozmaitych motywach
interpersonalnych prowadzących do zachowań autoprezentacyjnych
 Autoprezentacja jest zaplanowana i świadoma (=zachowania sztuczne, nieprawdziwe)
Podejście szerokie/ekspansywne
 Autoprezentacja jest zawsze obecna
 Autoprezentacja jako warunek interakcji społecznych, nieodzowny element życia
społecznego (tę procesy mają miejsce zawsze)
 Cele i plany autoprezentacyjne (tworzenie, utrzymywanie i ochrona pożądanego
autowizerunku) to niezbędne składniki każdej interakcji społecznej
 Nie zawsze uświadamiane i pierwszoplanowe, raczej automatyczna
 Traktowanie zachowań autoprezentacyjnych jako „zasadniczo prawdziwych”

57. Rola audytorium w zjawiskach autoprezentacyjnych

Obecność audytorium i sama świadomość konieczności wytłumaczenia własnych sądów i
działań innym ludziom działa niczym czarodziejska różdżka – nasze decyzje stają się bardziej
przemyślane i racjonalne, uzasadnione przesłankami i uwzględniające różne punkty
widzenia, zanikają natomiast rozmaite deformacje (takie jak efekt pierwszeństwa czy
fundamentalny błąd atrybucji) i wydawanie sądów na podstawie uproszczonych heurystyk.

58. Motywy autoprezentacyjne i wyznaczniki motywacji autoprezentacyjnej

3 motywy:
1) osiągania materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od
innych ludzi
2) dowartościowania, czyli utrzymywania i/lub podwyższania poczucia własnej wartości
3) kształtowania pożądanej tożsamości osobistej
 Po pierwsze, skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im
mocniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o
osiągnięciu naszych celów. Nasila się zatem wtedy, gdy osiąganie celów ma charakter
30
 publiczny oraz gdy inni ludzie kontrolują możliwość osiągnięcia przez nas celu. Zabiegi
autoprezentacyjne są silniejsze w obecności przełożonych niż podwładnych czy osób
równych nam statusem.
 Po drugie, skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im bardziej
zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi. Ponieważ strategicznym celem,
na którym często zależy nam najbardziej, jest dowartościowanie własnej osoby i
pozyskanie aprobaty społecznej, bezpośredni cel autoprezentacji stanowi z reguły
wywarcie dodatniego wrażenia na innych. Na tej samej zasadzie natężenie zabiegów
autoprezentacyjnych rośnie, gdy realizowany cel nabiera wartości z powodów
sytuacyjnych, na przykład wskutek jego niedostępności czy konkurencji ze strony
innych przy ubieganiu się o pracę.
 Po trzecie, skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa, im mocniej
zależy nam na aprobacie innych. Bardziej jesteśmy skłonni do autoprezentacji przed
osobami, które są dla nas atrakcyjne niż nieatrakcyjne; a także jeżeli sami mamy
kłopoty z samooceną lub cechujemy się silną potrzebą aprobaty społecznej.
 Po czwarte, skłonność do autoprezentacji jest tym większa, im większa jest
rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaki mają inni.
Skłonność ta rośnie zatem, kiedy ponieśliśmy niedawno porażkę, szczególnie
publiczną, lub inni byli świadkiem sytuacji, w której „straciliśmy twarz”.
 Po piąte, skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest nasilona u osób o dużej
skłonności do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości
publicznej, czyli nawykowej skłonności do myślenia, co myślą o nas inni.

59. Preskryptywne i restrykcyjne normy autoprezentacyjne

Normy preskryptywne - nakazują, jakie wrażenie należy wywierać np. norma zachowania
powagi na pogrzebie
Normy restrykcyjne - ograniczają zakres wizerunków, jaki człowiek może zaprezentować np.
na ulicy

60. Normy autoprezentacyjne

NORMY AUTOPREZENTACYJNE (Leary, 2002)
• norma skromności

31
 • norma stopnia pozytywności – przedstawianie siebie podczas interakcji tak samo
pozytywnie, jak robi to partner
• norma odsłaniania się – dostosowywanie stopnia szczerości do tego, jak dalece
odsłania się partner interakcji
• norma konsekwencji – prezentowanie się jako osoba konsekwentna w działaniu i
przekonaniach
• norma uprzejmej uwagi – okazywanie choćby minimum zainteresowania partnerowi
podczas interakcji (sprawianie wrażenia zainteresowanego)
• norma niezwracania uwagi – ludzie nie powinni zwracać uwagi na nieswoje sprawy,
np. przyglądać się komuś w publicznej toalecie lub autobusie, rodzicowi z płaczącym
dzieckiem
• norma „jak gdyby nigdy nic”: w pewnych wypadkach, gdy ludzie zachowują się
dziwnie, należy zachowywać się tak, jak gdyby nic się nie działo
• normy płci – kreowanie przez kobiety i mężczyzn wizerunku zgodnego ze
stereotypami danej płci → odmienne normy dot. wyrażania uczuć, ubierania się, czy
zabiegów pielęgnacyjnych

61. Poziomy kontroli autoprezentacyjnej

POZIOMY KONTROLI AUTOPREZENTACYJNEJ
1. nieświadomość wywieranego wrażenia
(np. deindywiduacja, bycie pod wpływem silnych emocji, poczucie bycia poza zasięgiem
wzroku innych)
2. podświadome sprawdzanie wywieranego wrażenia
efekt cocktail party
3. świadomość wywieranego wrażenia
świadomość niewypowiedzianej przez innych opinii na nasz temat
koncentracja na wywieranym wrażeniu

62. Obserwacyjna samokontrola zachowania

• wysoka kontrola – PRAGMATYCY – jakiej osoby i jakiego zachowania wymaga dana
sytuacja? - ludzie sprawniejsi komunikacyjnie, kameleony społeczne

32
 • niska kontrola – PRYNCYPIALIŚCI – kim jestem i w jaki sposób mogę być sobą w tej
sytuacji? - osoby, które raczej nie chcą obserwować swojego zachowania i
dostosowywać go do wymogów sytuacji

63. Taktyczne i strategiczne rodzaje autoprezentacji

TAKTYCZNE I STRATEGICZNE RODZAJE AUTOPREZENTACJI(Bromley, 1999)

TAKTYCZNE STRATEGICZNE

• nawykowe, rutynowe, zautomatyzowane • Przemyślane, zaplanowane zabiegi,

przedstawianie siebie innym, zazwyczaj ukierunkowane na odległe efekty
nieświadome • skierowane do przyszłego audytorium
• dotyczą sytuacji rodzinnych,
nawykowych, skryptowych, np. opalanie się
powtarzalnych
• raczej autentyczne ekspresje Ja
• skierowane do obecnego audytorium

np. uśmiech na pytanie o samopoczucie

64. Obronne i asertywno - zdobywcze taktyki autoprezentacyjne

OBRONNE (defensywne) ASERTYWNO-ZDOBYWCZE (ofensywne)

• ukierunkowane na ochronę, utrzymanie • ukierunkowane na zbudowanie,

lub obronę zagrożonej tożsamości lub pozyskanie, utrwalenie nowej
poczucia własnej wartości tożsamości
• motywacja: uniknięcie porażki • motywacja: osiągnięcie sukcesu
autoprezentacyjnej autoprezentacyjnego
• korelacja z niska samooceną • korelacja z wysoką samooceną
• rodzaje: • taktyki ryzykowne społecznie → łamią
1. SUPLIKACJA – tzw. taktyka bezradnościowa normy skromności
(rżnięcie głupa) • rodzaje:
1.AUTOPROMOCJA – pokazywanie, chwalenie

33
2. SAMOUTRUDNIANIE - przewidywanie
niepowodzenia i jednoczesne przygotowywanie *dylemat skromności
takich jego wyjaśnień, które minimalizują brak
zdolności jako jego możliwą przyczynę
się sukcesem
*dylemat autentyczności
2.INGRACJACJA – mieszanka autopromocji z
różnymi zachowaniami, które „kupują”
audytorium, np. podlizywanie się
*dylemat wiarygodności
*dylemat zróżnicowanej publiczności (np. w
szkole – nauczyciel - klasa)
3.EGZEMPLIFIKACJA – stawianie siebie za wzór,
bardzo często używana na tle moralnościowym
4.ZASTRASZANIE=INTYMIDACJA – kreowanie
wizerunku osoby groźnej

65. Taksonomia zachowań autoprezentacyjnych na wymiarach aktywność - pasywność i

nastawienie na sukces - nastawienie na porażkę autoprezentacyjną
dążenie do sprawiania dobrego wrażenia, nastawienie na sukces
autoprezentacyjny
autoprezentacje ofensywne: nie da się realizować
porównania w dół, ocenianie
innych, krytyka, ironia,
aktywność asertywnośc, autopromocja pasywność
autoprezentacje defensywne: auutoprezentacje obronne:
usprawiedliwienie, zaprzeczanie ukrywanie informacji,
szkodliwości czynów, ogólnikowe wyrazanie
bagatelizowanie, dystansowanie, siebie, milczenie,
autoprezentacje kompensacyjne: nieszkodliwa towarzyskość
pokazywanie innych dobrych stron
dążenie do unikania wprawiania złego wrażenia, nastawianie na
uniknięcie porazki autoprezentacyjnej

66. Postawy: definicja, funkcje i własności postaw

Definicja:
- Postawa - względnie trwałe ustosunkowanie człowieka do jakiegoś obiektu (osoby, zdarzenia,
przedmiotu, zwierzęcia, idei…); może mieć charakter wzbudzanej przez obiekt emocji (uwielbiam…),
oceny (doceniam, akceptuję…), bezwiednej reakcji (robi mi się niedobrze na widok…)

34
-Postawa jako punkt na kontinuum oceny
Negatywne ustosunkowanie Pozytywne ustosunkowanie
Odrzucenie obiektu. ————————————-()—————- Akceptacja obiektu

-Trójskładnikowa definicja postaw

Na postawę składa się:
1. Komponent emocjonalny (emocje kojarzone z obiektem)
2. Komponent poznawczy (przekonanie na temat obiektu)
3. Komponent behawioralny (działania wobec obiektu)

Funkcje postaw:
- orientacyjna: orientacja we własnościach obiektów oraz obiektów powiązanych
- instrumentalna: ułatwianie realizacji celów i dążeń
- ekspresji wartości
- społeczno-adaptacyjna: nawiązywanie i podtrzymywanie więzi społecznych, autoprezentacja
- obronna: autowaloryzacja i autoweryfikacja

Własności postaw:
- znak
- natężenie
- ważność (stopień powiązania z Ja, innymi postawami i wartościami)
- wewnętrzna zgodność/spójność

67. Postawy deklaratywne i postawy utajone

Postawy deklaratywne: postawy opierające się na rachunku zdań, powstają w wyniku myślenia, są w
pełni świadome, można je wyrazić językowo

Postawy utajone: Postawy oparte na skojarzeniach; powstają automatycznie w wyniku

współwystępowania i podobieństwa, bywają nie w pełni dostępne świadomości

68. Biegunowość postaw

1. Postawy jednobiegunowe
- duża wiedza o obiekcie wynikająca z posiadania postawy, a niewielka bądź żadna związana z
postawą przeciwną

35
- częstsze w przypadku ustosunkowań neutralnych

0——————>+
- <—————-0

2. Postawy dwubiegunowe
- wiedza o obiekcie reprezentowana szeroko (zarówno argumenty za, jak i przeciw)
- częstsze w przypadku kwestii/obiektów kontrowersyjnych społecznie

- <——————> +

69. Siła postaw

Postawa silna jest:
- trwała
- odporna na perswazję
- spójna z zachowaniem

Właściwości postaw:
POSTAWA SILNA
- skrajne natężenie
- wewnętrzna spójność/zgodność/brak ambiwalencji
- dostępność (bezpośrednia styczność z obiektem, wielokrotne wyrażanie postawy)
- osobiste doświadczenia/zaangażowanie
- wysiłek poznawczy włożony w kształtowanie postawy
-ważność postawy
-subiektywna pewność wyznawania postawy

70. Model postawy doskonale racjonalnej

 model postawy doskonale racjonalnej (Fishbein, Ajzen)
1. ocena danego obiektu wynika ze świadomych przekonań o jego zaletach i wadach
2. przekonanie takie oznacza przypisanie obiektowi dowolnej własności
3. własność ta z kolei może być przypisywana z różną siłą; możemy szacować
prawdopodobieństwo, że dany obiekt daną własność posiada.

36
4. każde przekonanie implikuje cząstkową ocenę danego obiektu w zależności od
wartościowości cechy, o którą chodzi
5. ogólna ocena obiektu różna się sumie iloczynów siły przekonań i ocen cząstkowych
implikowanych przez owe przekonania.

71. Wpływ postaw na zachowania

Cechy postawy decydujące o zgodności postawa– zachowanie to jej ważność,
bezpośredniość genezy postawy i stopień jej wewnętrznej jednorodności. Postawy ważne,
dotyczące kwestii, które wywierają bezpośredni wpływ na nasze losy, oczywiście chętniej
wprowadzamy w życie niż postawy wobec kwestii, które nas osobiście nie dotyczą. Podobnie
postawy wywodzące się z naszych osobistych doświadczeń z danym obiektem generują
zachowania bardziej z nimi zgodne, gdyż postawy te są dla nas ważniejsze, jaśniej
zdefiniowane i bardziej oporne na zmianę od tych przejętych od innych ludzi.

72. Zjawisko czystej ekspozycji

Im częściej się z czymś spotykamy, tym bardziej to lubimy.
Można to zaobserwować na przykładzie piosenek - zwykle dopiero lubimy taką, którą już
znamy, albo mody - im częściej widzimy jakąś rzecz, tym bardziej zaczyna nam się podobać i
“pojawia się moda” na to coś.

73. Strategie poszukiwania związku postawy - zachowania

74. Procesualny model perswazji

Teoria (Williama McGuire'a) zakładająca, że zmiana postawy jest łącznym wynikiem 5
elementów:
1. uwagi - zauważenia przekazu;
2. zrozumienia treści przekazu;
3. ulegania argumentom przekazu;
4. utrzymanie zmienionej postawy;
5. wykorzystanie zmienionej postawy we własnym zachowaniu.

75. Model szans na rozpracowanie przekazu

37
W przeciwieństwie do procesualnego modelu perswazji uwzględnia, że zmiana postaw może
być także skutkiem różnych niezbyt racjonalnych procesów. Zakłada, że zmiana postawy
może dochodzić do skutku dwoma różnymi torami (teoria dwutorowości perswazji):
Centralny tor perswazji - ma u swoich podstaw staranne i przemyślane przetwarzanie
informacji zawartej w przekazie, a podstawową przesłanką skuteczności przekazu jest jego
zdolność do wywoływania przychylnych reakcji poznawczych (myśli i sądów) odbiorcy.
Dokonuje się tu zderzenie informacji ze wcześniejszymi doświadczeniami odbiorcy. Zmiana
postawy zależy więc od siły argumentów, ma trwały charakter, jest odporna na
kontrpropagandę i często wprowadzana przez odbiorcę w zachowanie.
Peryferyjny tor perswazji - opiera się nie tyle na rozważaniu merytorycznej wartości
otrzymanej informacji, ile na powierzchownym zidentyfikowaniu jakiegoś sygnału
sugerującego pozytywny lub negatywny stosunek do stanowiska oferowanego w przekazie
np. sympatyczność, albo asympatyczność jego nadawcy, jego autorytet, albo to co robią inni
ludzie w odpowiedzi na ten przekaz. Zmiana postawy nie ma jednak charakteru trwałego,
szybko zanika wskutek późniejszej kontrpropagandy i rzadko jest wprowadzana przez
odbiorcę we własne zachowanie.

76. Efekt bumerangowy w perswazji

Przekazy od osób uznawanych za ekspertów w danej dziedzinie, a także takich ocenianych
jako o czystych intencjach, atrakcyjnych i wykazujących podobieństwo do odbiorcy
komunikatu, wywołują silniejsze zmiany postaw niż przekazy uzyskiwane od nadawców o
małej wiarygodności, niepewnych i nieatrakcyjnych.
Efekt bumerangowy ma miejsce wtedy, gdy przekaz od źródła o bardzo niskiej kompetencji
wywołuje zmiany w kierunku przeciwnym niż zamierzony (chociaż treść jego przekazu
może być taka sama jak źródła atrakcyjnego).

77. Rola argumentacji w przekazie perswazyjnym

38
  siła argumentacji
- argumenty wskazujące, że obiekt ma pozytywne cechy
- argumenty wskazujące, że obiekt nie ma cech negatywnych
- argumenty wskazujące, że cech charakterystyczne obiektu są pozytywne
- argumenty wyraziste
 liczba argumentów
- im więcej argumentów, tym lepiej, ale muszą one być silne, a w kwestiach znanych
odbiorcy nie może ich być zbyt dużo (związek krzywoliniowy)
 jedno- i dwustronność argumentacji (wskazywanie na za i przeciw)
- jednostronne skuteczne przy odbiorcy niewykształconym w danej dziedzinie, mającym
postawę jednobiegunową i zbieżną ze stanowiskiem odbiorcy, w kwestiach dobrze znanych
(np. marki wiodące)
- dwustronne skuteczne przy odbiorcy z postawą dwubiegunową (świadomym
alternatyw)
i dłuższym kontakcie nadawcy z odbiorcą)

78. Stereotyp, uprzedzenie i dyskryminacja (??)

Stosunki międzygrupowe;
Stereotyp (charakter poznawczy)
Uprzedzenie (charakter emocjonalny)
Dyskryminacja (charakter behawioralny)

79. Prawicowy autorytaryzm

Zjawisko to można zbadać przy pomocy Skali Autorytaryzmu Prawicowego, która obejmuje
trzy najważniejsze zagadnienia, czy też cechy ludzi autorytarnych:
 autorytarna uległość, czyli skłonność do bezkrytycznego ufania uznanym
autorytetom i władzom, do obdarzania ich respektem i posłusznego wypełniania ich
zaleceń nawet wtedy, gdy nie są one zgodne z prawem. Obejmuje ona także
przekonanie, że jedną z najważniejszych wartości, którą należy wpajać dzieciom, jest
posłuszeństwo.
 autorytarna agresja, czyli skłonność do narzucania pod przymusem własnych
poglądów innym i karania, także fizycznego, ludzi o poglądach odmiennych i

39
 kwestionujących zalecenia władz. Autorytarna agresja dotyczy osób łamiących normy
i prawo, ale przede wszystkim „odmieńców” – ludzi innego wyznania religijnego i
politycznego, innej narodowości, rasy czy orientacji seksualnej.
 konwencjonalizm, czyli silna wiara i zaangażowanie w tradycyjne normy
większościowego nurtu własnego społeczeństwa, uznawane za dzieło boskie czy
„prawo naturalne”, któremu jednostka nie może się sprzeciwiać. Ci zaś, którzy się
sprzeciwiają, uważani są za grzesznych, niemoralnych i godnych potępienia. Obyczaje
i wierzenia własnej grupy nie są więc widziane jako kwestia przyzwyczajeń i
konwencji, lecz jako nakazy moralne, których jednostki nie mają prawa łamać. Silnym
przejawem autorytaryzmu prawicowego jest więc przekonanie o własnej (i tylko
własnej) słuszności moralnej.
Wysokie wyniki w skali RWA dość silnie korelują z konformizmem, zamiłowaniem do
porządku i tradycji oraz z religijnością i uprzedzeniami do wszelkiego rodzaju mniejszości –
narodowych, religijnych, seksualnych, a nawet z seksizmem, czyli uprzedzeniami do kobiet.
Kluczowym korelatem autorytaryzmu jest lęk i poczucie zagrożenia.
Autorytaryzm jest bezpośrednim skutkiem kolektywnej motywacji bezpieczeństwa, czyli
grupowego dążenia do harmonii, porządku, przewidywalności i zbiorowego poczucia
bezpieczeństwa. Taki cel grupowy pojawia się w sytuacjach rzeczywistego zagrożenia.
Pośrednikiem między zagrożeniem a motywacją bezpieczeństwa jest zespół przekonań, że
świat jest niebezpiecznym i zagrażającym miejscem, w którym dobrzy i przyzwoici ludzie są
stale zagrożeni przez złych ludzi. Drugi wyznacznik kolektywnej motywacji bezpieczeństwa
stanowi konformizm społeczny, którego wpływ jest zapośredniczony przez stopień
utożsamiania się jednostek ze swoją grupą (a dodatkowo także przez wiarę w niebezpieczny
świat). Ujęcie to o wiele bardziej pasuje do faktycznej dynamiki autorytaryzmu niż założenie,
że ten ostatni jest cechą osobowości. (np. Niemcy w latach 30 przyjęli faszyzm ze względu na
ciężki kryzys ekonomiczny – ciężko założyć, że nagle wszyscy zmienili osobowość)

80. Model treści stereotypu

Model Treści Stereotypu - dwoma podstawowymi wymiarami treści wszelkich stereotypów
grupowych są sprawczość oraz wspólnotowość. Generuje to 4 rodzaje stereotypów:
 Stereotypy jednorodnie negatywne (brak kompetencji i brak wspólnotowości)
 Stereotypy jednorodnie pozytywne (wysoki wymiar kompetencji i wspólnotowości)

40
  Stereotypy zawistne (brak wspólnotowości i wysoka kompetencja)
 Stereotypy paternalistyczne (brak kompetencji i wysoka wspólnotowość)
80% stereotypów jest niejednorodnych. Wspólnotowość i sprawczość jest skorelowana
negatywnie.
Skutkiem są emocje: litość, zawiść, pogarda, podziw, oraz zachowania: aktywne ułatwianie,
aktywne szkodzenie, bierne ułatwianie, bierne szkodzenie.

81. Teoria dominacji społecznej i orientacja na dominację społeczną

Teoria dominacji społecznej - w społeczeństwie istnieją trzy rodzaje systemów hierarchii
grupowej:
• hierarchie wiekowe (dorośli mają więcej władzy niż dzieci)
• hierarchie płci (mężczyźni mają więcej władzy niż kobiety)
• hierarchie arbitralne (pewne grupy wyodrębnione z uwagi na przynależność
klasową, kastową, narodową, religijną czy zawodową mają więcej władzy niż inne
grupy. Zależy od społeczeństwa).
Orientacja na dominację społeczną - skłonność do uważania nierówności
międzygrupowych za uzasadnione i pożądane, a w konsekwencji spostrzeganie pewnych
grup społecznych jako zasadnie nadrzędnych i dominujących nad innymi, gorszymi
grupami.
Orientacja na dominację silnie koreluje z zamiłowaniem do rywalizacja, uznawaniem władzy
za wartość, motywacją osiągnięć i hedonizmem (mówi, że przyjemność jest jedynym lub
najwyższym dobrem, celem i motywem ludzkiego postępowania).
 U źródeł orientacji na dominację leży przekonanie, że świat społeczny jest
rywalizacyjną dżunglą, w której toczy się nieustanna walka o to kto odniesie
zwycięstwo kosztem innych. (Potoczny darwinizm społeczny).
 Pojęcie stworzone przez: Jim Sidanius i Felicia Pratto.
Osoby zorientowane na dominację częściej są mężczyznami i chętniej podejmują pracę w
zawodach podtrzymujących istniejącą hierarchię stosunków międzygrupowych (policja,
prawo, polityka i biznes), podczas gdy osoby zorientowane równościowo częściej są
kobietami i chętniej podejmują pracę w zawodach osłabiających skutki hierarchiczności,
zostając pracownikami socjalnymi czy doradcami.

41
Orientacja na dominację uważana jest za drugi wymiar autorytaryzmu. Obie tendencje silnie
łączą się ze skłonnością do uprzedzeń w stosunku do grup obcych oraz skłonnością do
pozytywnego spostrzegania grupy własnej, a przede wszystkim korelują z konserwatywnymi
poglądami politycznymi (uznawanie autorytetów i hierarchii).
(Wzrost uprzedzeń do grup o niskim statusie pod wpływem autorytaryzmu jest nasilany
emocją gniewu, podczas gdy wzrost uprzedzeń pod wpływem orientacji na dominację -
emocją strachu).
Orientacja na dominację silnie koreluje z zamiłowaniem do rywalizacja, uznawaniem władzy
za wartość, motywacją osiągnięć i hedonizmem.

82. Społeczne podzielanie stereotypów i uprzedzeń

Dlaczego społeczeństwo jako takie podziela generalnie ten sam zbiór stereotypów? Skąd w
danej grupie biorą się spójne stereotypy i uprzedzenia wobec innych grup?
• Przyjmowanie stereotypów i uprzedzeń ze środowiska społecznego: pojawiają się
wcześniej i w „gotowej” postaci od innych (raczej z szerszego otoczenia
społecznego niż od rodziców);
• Są „nośnikami” wiedzy o innych ludziach: (np. kobiety jako wspólnotowe - miłe,
ciepłe, nastawione na relacje, mężczyźni jako sprawczy - energiczny, rywalizacyjni,
zorientowani na cele);
• Są przekazywane i podzielane za pośrednictwem przekazów kulturowych
(telewizji, bajek, literatury, reklam);
• Pełnią funkcję afiliacyjne: komunikowanie treści stereotypowych może służyć
budowaniu i podtrzymywaniu więzi społecznych (rola podobieństw i
synchronizacji);
• Są przekazywane poprzez język - sposób mówienia (międzygrupowa asymetria
językowa).

83. Funkcje plotkowania dla relacji społecznych

Poziom społeczny Poziom relacji Poziom Ja

Uczenie się życia “Ćwiczenie się” w relacjach Obrona obrazu siebie.

społecznego, nabywania i interpersonalnych.

42
 utrwalania norm
społecznych.

Stygmatyzowanie i Zawiązywanie znajomości, Odwracanie uwagi od

eliminowanie przyjaźni, bliskości, siebie.
nieprzystosowanych”, tych co budowanie więzi.
szkodzą społeczności.

Wymiana i nabywanie Wywieranie wpływu w Forma katharsis.

informacji o innych. relacjach interpersonalnych.

84. Międzygrupowa asymetria językowa

Abstrakcyjne kodowanie (w kategoriach cech) pozytywnej informacji o członkach grupy
własnej, a negatywnej - o członkach grup obcych oraz konkretne kodowanie (w
kategoriach zachowań) negatywnych informacji na temat członków grupy własnej, a
pozytywnych na temat członków grup obcych.
● Opis abstrakcyjny to zwykle opis w kategoriach trwałych cech („oni byli agresywni”),
które mogą się ponownie przejawiać w przyszłości i w innych sytuacjach.
● Opis konkretny to na ogół opis w kategoriach specyficznych zachowań i epizodów
(„krzyczeli i wygrażali”), które powtórzyć się nie muszą.

85. Teoria kategoryzacji społecznej: efekt jednorodności grupy obcej i faworyzowania grupy
własnej
Teoria kategoryzacji społecznej - widzi przyczyny stereotypów w samych procesach
poznawczych. Stereotypy są ubocznym skutkiem normalnego funkcjonowania ludzkiego
umysłu, czyli dzielenia napotykanych osób na kategoria i gromadzenia wiedzy o tych
kategoriach.
Dzięki temu nie trzeba każdej osoby „uczyć się” od nowa i oddzielnie, można wykorzystać
zgromadzoną już wiedzę o rodzajach ludzi, wyjść „poza dostarczone informacje” -
wnioskować
o brakujących danych i przewidywać, dzięki temu zaoszczędzając czas i zasoby umysłowe,
czyli wykorzystywać stereotyp jako narzędzie umysłowe.

43
Efekt jednorodności grupy obcej - wyraża się w przekonaniu, że “oni” - członkowie grupy
obcej - są wszyscy tacy sami oraz w faktycznie częstszym myleniu członków grupy obcej niż
własnej. Efekt ten wynika z ignorancji, czyli niewielkiej znajomości grupy obcej, oraz ze
skłonności do kodowania danych o jej członkach jako informacji o grupie.
Np.: Jeżeli spotkaliśmy na wakacjach w Krynicy Hildegardę i Heidegundę, to jest duża szansa,
że dotyczące ich dane zapamiętamy jako informacje o Niemkach, w dodatku myląc się, co
robiła Hildegarda, a co Heidegunda. Natomiast Zuzia i Krysia zostaną zapamiętane nie jako
Polki, lecz jako konkretne osoby.
Efekt faworyzowania grupy własnej - polega na bardziej pozytywnej ocenie członków
własnej grupy, niż identycznych osób (niczym się nie różniących), które nie należą do tej
grupy. Efekt wpływa też na to, że przejawiamy bardziej pozytywne zachowania wobec
członków naszej grupy.

86. Ostateczny błąd atrybucji

Polega na ocenianiu pozytywnych zachowań własnej grupy i zachowań negatywnych grupy
obcej przez pryzmat cech, podczas gdy negatywne postępowanie własnej grupy i pozytywne
obcej będzie raczej przedstawiane w świetle czynników sytuacyjnych

87. Zjawisko obwiniania ofiary

1. Złudzenia mądrości po fakcie - stajemy się bardziej surowi w ocenie ludzi, obarczając ich
odpowiedzialnością za zdarzenia, których nie mogli przewidzieć.
 Złudzenie to przyczynia się do obwiniania ofiar gwałtu za to, że do niego doszło –
pod wpływem informacji, że gwałt miał miejsce, ludzie wstecznie „widzą” takie
prowokacyjne zachowania ofiary, których w ogóle nie widzą, jeżeli identyczne
zdarzenie nie zakończyło się gwałtem
2. Sprawiedliwość jako motyw - w kontekście reakcji na ofiary cierpienia. Dążenie do
sprawiedliwości wyznacza dwie główne reakcje na niezasłużone cierpienia ofiar
- ludzie starają się pomóc niewinnej ofierze, polepszyć jej los, lub przynajmniej myślą o niej w
pozytywny sposób.
- kiedy pomoc jest niemożliwa, w imię tej samej sprawiedliwości zaczynają gorzej myśleć o
ofierze i sądzić, że ona sama jest winna swego położenia

44
88. Izolacja członków grupy obcej
Izolacja społeczna - polega na utrzymywaniu dystansu fizycznego, ograniczaniu kontaktów, a
w skrajnych wypadkach – na segregacji, czyli organizowaniu życia społecznego w odrębnych i
równoległych instytucjach, z których jedne są przeznaczone dla grup wyższych, drugie zaś
(gorszej jakości) – dla grup niższych.
Dyskryminacja - to gorsze traktowanie grup znajdujących się niżej w hierarchii – atakowanie
ich (w skrajnych, choć nierzadkich przypadkach – zabijanie), ośmieszanie, niedopuszczanie
do zasobów.
 Podstawową reakcją grup dyskryminowanych jest obrona, przyjmująca różne formy.
Ich członkowie wykazują większą wrażliwość na przejawy dyskryminacji, szybciej i
wyraźniej je dostrzegając niż osoby z grup niedyskryminowanych
 Na inny rodzaj obrony wskazuje model odrzucenia–identyfkacji, zakładający, że
utożsamienie się z własną mniejszościową grupą chroni jednostkę przed spadkiem
samooceny
 grup mniejszo- ściowych na dyskryminację mogłaby być bezpo-średnia walka o
równoprawne traktowanie
89. Przejawy dyskryminacji
- gorsze taktowanie czarnoskórych w USA (rasowa)
- gorsze zarobki kobiet i możliwości i awansu
- dyyskryminacja ze względu na przekonania i/lub działania, ze względu na płeć (seksizm), ze
względu na wyznawaną religię (religijna), ze względu na orientację seksualną (bifobia,
heterofobia, homofobia, w tym lesbofobia), ze względu na pochodzenie (ksenofobia)

90. Dehumanizacja
1. Pierwsze wyjaśnienie: Dosłownie oznacza odczłowieczenie. Dehumanizacja stosunków
międzyludzkich polega na zaprzestaniu traktowania ludzi jako istot czujących.
Dehumanizacja to postrzeganie człowieka jako przedmiotu pozbawionego uczuć i emocji.
Traktuje się człowieka bezosobowo - jako „to”, a nie „ty”.
Dehumanistyczny stosunek do innych jest obiektywny, analityczny, pozbawiony
empatycznych reakcji. Proces dehumanizacji chroni jednostkę przed pobudzeniem
emocjonalnym, które mogłoby być przykre, przytłaczające, odbierające siły lub mogłoby
zakłócać realizowane w danej chwili zadanie (funkcja ochronna i przystosowawcza).

45
Normalni ludzie, np. żołnierze, muszą czasami odczłowieczyć innych (przeciwnika), by móc
zabijać na wojnie. Dehumanizacja wroga pozwala podważyć zasadę „Nie zabijaj!”.
W służbie zdrowia lekarz musi dokonać dehumanizacji ludzi w celu przyjścia im z pomocą i
wyleczenia ich. Zbyt emocjonalne podejście do pacjenta w czasie operacji chirurgicznej
groziłoby poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Lekarz nie skupia się na osobie, ale na
danym organie, który chce wyleczyć.
2. Drugie wyjaśnienie: Dehumanizacja (dehumanization): odmawianie pełni ludzkich
własności i praw członkom grup obcych (w szczególności własnym ofarom)
 Animalizacja - czyli spostrzeganie innych jako podobnych do zwierząt. Jest połączona
z odmawianiem im specyfcznie ludzkich cech (kultura, dojrzałość, racjonalizm czy
poszanowanie norm) oraz takimi emocjami, jak wstręt i pogarda.
 Mechanizacja – spostrzeganie innych jako podobnych do maszyn, wiąże się z
odmawianiem obcym cech stanowiących element ludzkiej natury (ciepła
emocjonalność i wspólnotowość, umysłowa otwartośći głębia), czemu towarzyszy
chłód i emocjonalne dystansowanie się od obcych
Infrahumanizacja- tendencja do słabszego przypisywania specyficznie ludzkich emocji
członkom grup obcych niż członkom grupy własnej

91. Zjawisko zagrożenia stereotypem

1. Pierwsze wyjaśnienie: Konsekwencja stereotypów i uprzedzeń. Jest to spadek
sprawności działania w dziedzinach objętych stereotypem pod wpływem samej
świadomości, że jest się członkiem stereotypizowanej grupy.
Np. kobieta bojąca jeździć się samochodem ze względu na istniejący stereotyp “kobiety za
kółkiem”.
2. Drugie wyjaśnienie: Zjawisko zagrożenia stereotypem- spadek sprawności działania w
dziedzinach objętych stereotypem pod wpływem samej świadomości, że oto jest się
członkiem stereotypizowanej grupy, który może okazać się (raz jeszcze) gorszy w danej
dziedzinie. Prowadzi do reakcji stresowej, śledzenia własnego zachowania i tłumienia myśli

92. Hipoteza kontaktu międzygrupowego i warunki kontaktu skutecznego dla

przełamywania stereotypów i uprzedzeń

46
Teoria kontaktu (Allport, 1954) - najlepszym sposobem redukowania uprzedzeń jest
bezpośredni, osobisty kontakt między członkami stereo typizowanych grup
warunki:
członkowie obu grup mają podobny status i wspólne cele,
wzajemnie współpracują,
a kontakty te są wspierane przez władze, prawo lub obyczaj
Role: wiedzy, emocji i empatii. Allport i wielu innych podkreślało przede wszystkim rolę
wiedzy

93. Rekategoryzacja i dekategoryzacja jako metody osłabiania stereotypów i uprzedzeń

Rekategoryzacja – redukowanie uprzedzeń i stereotypów poprzez inspirowanie ludzi, by
spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako „egzemplarze” szerszych
kategorii, do których należy też spostrzegający podmiot, albo jako przedstawicieli kategorii
niewywołujących negatywnych uprzeden
dekategoryzacja (zaniechanie kategorii), czyli inspirowanie ludzi do tego, aby spostrzegali
innych w sposób spersonalizowany, a nie grupowy, jako konkretne jednostki, nie zaś jako
członków stereotypizowanych grup

94. Tłumienie stereotypów jako metoda osłabiania stereotypów i uprzedzeń

Tłumienie stereotypów – świadoma kontrola, aby stereotypy nie wpłynęły na nasze sądy i
zachowania. Wielu psychologów jest sceptycznych w stosunku do możliwości kontrolowania
stereotypów, ponieważ są one automatyczne.

Efekt sprężyny – wzrost wpływu stereotypu na spostrzeganie i zachowanie, kiedy człowiek

przestaje się kontrolować. Przyczyną jest wzrost dostępności stereotypu wskutek prób jego
kontrolowania. Badania dowiodły, że proces kontroli można zautomatyzować i wówczas nie
zachodzi zjawisko. sprężyny. Oznacza to, że tłumienie stereotypów może być na dłuższą
metę skuteczne (jako sposób ich kontroli), jeśli jest trenowane wystarczająco często.

95. Wpływ normatywny i wpływ informacyjny

Wpływ społeczny – proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub
uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie.

47
Rodzaje wpływu: naśladownictwo, konformizm, posłuszeństwo

Wpływ normatywny – uleganie jednostki temu, co uważa za normę społeczną, a zwłaszcza

za normę wyznawaną przez grupę odniesienia (grupa, z którą jednostka się utożsamia).
Dążenie do bycia akceptowanym i lubianym.

Wpływ informacyjny – przekonanie, że inni (znajdujący się w większości) mają rację, i w

związku z tym podporządkowanie się innym. Dążenie do tego, żeby mieć słuszność.

96. Czynniki nasilające konformizm

 Wpływ normatywny i informacyjny
 Brak anonimowości
 Atrakcyjność grupy dla jednostki poddanej naciskowi
 Jednomyślność grupy – im więcej osób myśli jednakowo, tym silniejszy konformizm
 Niejasność zadania (dwuznaczność właściwej odpowiedzi
 Spadek samooceny i poczucie własnej niekompetencji
 Wielkość grupy, ilość osób znajdujących się w większości – jeśli jest to do 5 osób, to
odsetek osób ulegających konformizmowi szybko wzrasta, przy większej ilości
odsetek utrzymuje się na tym samym poziomie
 Kultura kolektywistyczna – konformizm silniejszy niż w indywidualistycznej
 Częściej czynniki sytuacyjne (charakter i okoliczności presji) niż cechy osobowości
osób poddanych presji

97. Mechanizmy wywierania wpływu:

Reguła zaangażowania – mechanizm uwarunkowany wieloczynnikowo, składają się na niego
trzy procesy:
 podwyższenie psychicznej dostępności danego sposobu zachowania (wyobrażenie
postępowania zwiększa szansę jego realizacji)
 uzasadnianie własnego wysiłku (jeśli jednostka włoży w coś dużo wysiłku, będzie
postrzegać to jako bardziej wartościowe, niezależnie od obiektywnej wartości)
 pułapka utopionych kosztów (motywacja do odzyskania dóbr zainwestowanych w
dane działania)

48
Większość tych procesów pojawia się u jednostki, gdy czuje się ona sprawcą podjętego
działania, więc konieczna jest swoboda wyboru w trakcie decyzji o podejmowaniu danej
aktywności. W przypadku braku swobody decyzji człowiek przestaje czuć się odpowiedzialny
za zadanie.

Reguła słuszności – społeczny dowód słuszności – poparcie konkretnego działania przez

innych dowodzi słuszności takiego zachowania.

Reguła lubienia – lubimy osoby podobne do nas (wiek, styl życia, poglądy, imię, dzień
urodzenia). Sympatię budzi również dotyk (wyjątek – dotyk między mężczyznami). Osobom,
które lubimy, częściej ulegamy. Podobieństwo nasila sympatię i uległość, gdy prowadzi do
wykształcenia szczególnej więzi w relacji.

Reguła wzajemności – silne i powszechnie występujące poczucie obligacji, kiedy zostanie

nam coś dane. Zostaje wzbudzona potrzeba odwzajemnienia się i spłacenia długu. Silny
mechanizm wpływu.
 wzajemność pozytywna – norma nakazująca wymianę przysługi lub ustępstw
 wzajemność negatywna – nakaz wymiany razów i złych postępków oparty na
przekonaniu, że na zło należy odpowiadać złem

Reguła niedostępności – nagła ograniczona dostępność danego dobra zwiększa jego

atrakcyjność w oczach ludzi, nawet jeśli wcześniej wydawało się ono bezwartościowe.
Zgodnie z teorią reaktancji, jeżeli jakiś przedmiot czy możliwość działania zostaną nam
odebrane lub zagrożone odebraniem, zyskują na wartości.
Sposoby:
 ostatni egzemplarz
 ostatnia okazja

98. Efekt aureoli

Efekt aureoli, efekt halo - jest odmianą podstawowego błędu atrybucji. Polega na tym, że
automatyczne przypisanie jednej ważnej pozytywnej (anielski efekt halo) lub negatywnej
(szatański efekt halo) właściwości wpływa na skłonność do przypisywania innych - nie

49
zaobserwowanych - właściwości, które są zgodne ze znakiem emocjonalnym pierwszego
przypisanego atrybutu.
Np.: Spotykam osobę, którą oceniam jako niekulturalną i agresywną. Będę skłonny o niej
myśleć, że jest leniwa i ma zaściankowe poglądy.
Najważniejszymi atrybutami posiadającymi moc wywoływania efektu aureoli są:
mądrość/głupota, dobroć/zło, nieatrakcyjność/atrakcyjność fizyczna oraz wygląd zewnętrzny
(na przykład schludny/niechlujny).

99. Stereotyp atrakcyjności fizycznej

Jakość wyglądu jest łatwa do zaobserwowania, więc staje się podstawą do klasyfikowania
ludzi na różne kategorie, które zawierają cechy psychiczne kojarzone z danym wyglądem.
Stereotyp osoby atrakcyjnej oznaczony jest pozytywną reakcją afektywną i zawiera przede
wszystkim dodatnie cechy, choć również niewielką liczbę cech ujemnych (np. próżność).
Ocenienie osoby jako atrakcyjnej prowadzi do automatycznego przeniesienia na nią tej
reakcji afektywnej i przypisania tej osobie zawartych w stereotypie cech, tak jak w wypadku
każdego spostrzegania stereotypowego.

Istnieje więcej sposobów bycia brzydkim niż ładnym, dlatego łatwiej jest stworzyć stereotyp
osoby atrakcyjnej fizycznie (stereotyp osoby nieatrakcyjnej zawierałby wykluczające się
cechy).

100. Teoria atrakcyjności interpersonalnej

Atrakcyjność- dosł. przyciąganie;
2 rodzaje: atrakcyjność fizyczna (uroda, wywodzi się z atrakcyjności seksualnej) +
atrakcyjność interpersonalna (ogólna postawa wobec innej osoby).
Teorie atrakcyjności:
a) Teoria kar i nagród - zakłada, że lubimy jakąś osobę, jeżeli jest ona skojarzona z
nagrodami (zdarzeniami przyjemnymi), nie lubimy zaś osób skojarzonych z karami
(zdarzeniami nieprzyjemnymi). Lubimy zatem tych, których cechy oceniamy
pozytywnie, którzy dobrze się o nas wyrażają i działają na rzecz naszego dobra. I na
odwrót – nie lubimy osób o cechach nieprzyjemnych, źle o nas mówiących i
działających na naszą szkodę.

50
-U podstaw: klasyczne warunkowanie reakcji emocjonalnej: zaczynamy kogoś lubić bądź nie
znosić dlatego, że na tę pierwotnie obojętną osobę przenosi się nasza reakcja emocjonalna z
pozytywnych bądź negatywnych bodźców skojarzonych z tym człowiekiem.
-Wg Byrne’a (twórcy teorii) atrakcyjność zależy nie od samej liczby i ważności nagród, lecz od
ich proporcjonalnego udziału w ogólnej liczbie wzmocnień (i nagród, i kar) skojarzonych z
daną osobą.
-wyznacznikami atrakcyjności innego człowieka są nie tylko nagrody i kary, których jest on
sprawcą. Podobnie działają nagrody i kary, z którymi człowiek ów jest jedynie skojarzony,
nawet jeżeli w żadnym stopniu nie ponosi za nie odpowiedzialności (np. Gdy wkurzamy się
na ludzi w zatłoczonym tramwaju).
b) Teorie zgodności (w skrócie: powinniśmy lubić ludzi, którzy zapewniają bądź
przywracają zgodność w obrębie systemu naszych przekonań)
>teoria dysonansu poznawczego -przewiduje powstawanie sympatii w stosunku do
osoby, której czynimy dobro, antypatii zaś – w stosunku do osoby, której sami wyrządzamy
jakieś zło.
>teoria równowagi - przewiduje, że nasze lubienie jakiejś osoby może być konsekwencją
jedynie faktu, że jesteśmy jakoś z nią powiązani, czyli tworzymy z tą osobą jednostkę
poznawczą (lubimy osoby często spotykane czy takie, z którymi kontaktu jedynie
oczekujemy).
c) Bezwiedny egotyzm - pozytywny stosunek do własnej osoby automatycznie i
nieświadomie przelewa się na inne obiekty skojarzone z ja, w tym na inne osoby (np.
Czujemy większą sympatię do osoby, która urodziła się tego dnia, co my).

101. Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej: częstość kontaktów, responsywność,

podobieństwo, spostrzegane zalety, zachowania wiążące
1) Częstość kontaktów -lubimy osoby często spotykane, a sam wzrost częstości kontaktów
nasila lubienie danej osoby, jeżeli tylko nie jest ona na wstępie awersyjna.
-To zjawisko wyjaśnia się m.in. poprzez odwołanie do teorii nagród i kar, bo im częstsze są
kontakty między jakimiś osobami, tym więcej mają one okazji, aby się wzajemnie nagradzać,
co prowadzi do obopólnej sympatii.
-Innym sposobem wyjaśnienia jest odwołanie do pojęcia responsywności. Ludziom zależy,
aby być zauważonym i uzyskać odpowiedź, reakcję na swoje działania. Bardziej lubimy

51
partnerów responsywnych, a częste kontakty zwiększają możliwość interakcji. (!brak reakcji
bywa bardziej bolesny niż krytyka!)
2) Zalety -lubimy ludzi charakteryzujących się zaletami; ocena człowieka jest tym bardziej
pozytywna, im bardziej dodatnie, średnio rzecz biorąc, są jego cechy.
-Spostrzegamy ludzi przez pryzmat nie tylko ich zalet, ale także wad. Wykrycie wady ma
bardziej nieodwracalne skutki niż wykrycie zalety (efekt negatywności).
-Podział na wady i zalety jest bardzo subiektywny i zmienny, silnie zależy od kontekstu.
-Informacje o zaletach wspólnotowych silniej wpływają na nas, niż informacje o zaletach
sprawczych; moralność drugiej osoby jest niemal zawsze bezwarunkowo istotna dla naszych
losów.
-Wyróżniamy 2 składniki atrakcyjności: lubienie (związane z cechami wspólnotowymi) i
respekt (związany z cechami sprawczymi).
3) Podobieństwo -im bardziej sądzimy, że sami posiadamy jakieś cechy, tym wyżej je cenimy
i uważamy za ogólnie ważne; stąd podobieństwo do nas samych jest jednym z
najważniejszych wyznaczników sympatyczności innego człowieka.
Wyróżnia się 3 powody tego zjawiska:
-a. Podobny =pozytywny. Ponieważ na ogół lubimy własne cechy i cenimy swoje poglądy,
wykrycie ich u innego człowieka jest równoznaczne ze stwierdzeniem, że obdarzony jest on
cnotami, a jego poglądy są rozsądne i słuszne.
-b. Podobieństwo jest nagradzające, stanowi dla nas potwierdzenie słuszności naszych racji,
poglądów.
-c. Oczekujemy wzajemności; liczymy, że ludzie podobni do nas będą nas również lubili.
>Warto zaznaczyć: rola podobieństwa jest tym mniejsza, im więcej interakcji między
partnerami
>Wyznacznikiem lubienia jest także komplementarność -gdy partnerzy mają cechy
przeciwne, ale się ‘dopełniają’
4) Działania na rzecz interesu -lubimy bardziej takie osoby, które działają na rzecz naszych
interesów – na przykład wyświadczają nam przysługi czy prawią komplementy. Głównym
powodem, dla którego lubimy osoby działające na rzecz naszych interesów, jest żywione
przez nas przekonanie, że takie osoby są moralne i obdarzone wszelkimi wspólnotowymi
zaletami.

52
-Istnieją takie zachowania, których główną lub jedyną funkcją jest budowanie i
podtrzymywanie więzi społecznej – zachowania wiążące.
-Typy zachowań wiążących:
*zachowania seksualne (np. inicjowanie kontaktu seksualnego)
*działanie na rzecz partnera i związku (np. troszczenie się o zdrowie partnera)
*utrzymywanie bliskości fizycznej (np. przytulanie/ całowanie)
*zachowanie pojednawcze (np. uprzejmość/ komplementowanie)
*zachowania imponujące (np. opowiadanie o własnych osiągnięciach)

102. Mimikra społeczna i efekt kameleona

Mimikra - naśladowanie innych ludzi, “zarażanie się” konkretnymi gestami, mimiką i
pantomimiką, sposobem mówienia, ziewaniem śmiechem, a także nastrojem i przeżywanymi
uczuciami. (Wynika z automatycznego powiązania spostrzegania z działaniem).
Efekt kameleona - nieświadome, spontaniczne naśladownictwo, które sprawia, że ludzie
dużą większą sympatią darzą tych, których naśladują i którzy ich naśladują.

103. Strategie doboru partnera heteroseksualnego

● Czego kobiety chcą od mężczyzn?

krótkoterminowo długoterminowo

pozyskanie genów dobrej jakości zdolność partnera do inwestycji

zasoby partnera skłonność partnera do inwestycji

ocena perspektyw jako partnera utrzymanie zaangażowania

długotrwałego

● Czego mężczyźni chcą od kobiet?

krótkoterminowo długoterminowo

minimalizacja zaangażowania (stosunki pewność ojcostwa

głównie seksualne)

mnogość partnerek (mężczyźni pragną wartość reprodukcji partnerki

53
 więcej parnterek w swoim życiu niż kobiety
- gł. kultura wschodnia)

płodność partnerki utrzymanie zaangażowania

104. Miłość romantyczna i miłość przyjacielska inny podział: miłość erotyczna i miłość
braterska).
Miłość przyjacielska /braterska =uczucie zaangażowania, bliskości w stosunku do drugiej
osoby, któremu nie towarzyszy namiętność czy pobudzenie fizyczne.
Miłość romantyczna /erotyczna =intensywna tęsknota za drugą osobą, której towarzyszy
fizjologiczne pobudzenie. Kiedy druga osoba odwzajemnia uczucie -przeżywamy spełnienie i
ekstazę, a kiedy nie -odczuwamy głęboki smutek i rozpacz.

105. Style przywiązania i wymiary przywiązania

STYLE PRZYWIĄZANIA: Badania przebiegu kontaktów między matką a dzieckiem wykazały
istnienie trzech stylów czy typów przywiązania rozwijających się w zależności od tego, czy
podstawowy opiekun dziecka stale i konsekwentnie zapewnia mu poczucie bezpieczeństwa,
stale go nie zapewnia bądź zachowuje się niekonsekwentnie, czasami je zapewniając, a
czasami nie.
1) Bezpieczny -cechuje się zaufaniem dziecka do matki i wiarą w jej stałą dostępność,
wrażliwość i gotowość do dostarczania wsparcia i opieki.
2) Nerwowy -odznacza się zachowaniami typowymi dla fazy protestu; stanowi reakcję
na niekonsekwentne zachowania opiekuna. Dzieci takie nie mają poczucia
bezpieczeństwa ani tego, że matka zawsze pospieszy im z pomocą. Ciągle upewniają
się o jej obecności, odczuwają silny lęk przed rozstaniem z matką i protestują już na
słabą zapowiedź rozstania, więcej płaczą i mniej interesują się otoczeniem, gdyż są
skupione na pilnowaniu, czy opiekun nie zniknie.
3) Unikowy -charakteryzuje się zachowaniami przypominającymi fazę negacji
przywiązania; stanowi reakcję na opiekuna, który stale nie zaspokaja poczucia
bezpieczeństwa, odtrącając dziecko, strofując je i odmawiając mu kojącego kontaktu
fizycznego. Dzieci takie zdają się nie zwracać uwagi na swoją matkę, unikają z nią

54
kontaktu i skupiają się na zabawkach. Ich matki przejawiają natomiast więcej gniewu i
irytacji, a mniej pozytywnych uczuć niż inne matki.
NA PODSTAWIE TYCH TRZECH STYLÓW PRZYWIĄZANIA DZIECKA DO MATKI,
WYRÓŻNIONO 3 STYLE PRZYWIĄZANIA W BLISKICH ZWIĄZKACH:
Styl bezpieczny = Z łatwością zbliżam się do ludzi i nie sprawia mi kłopotu ani
bycie uzależnionym od innych, ani ich uzależnienie ode mnie. Rzadko
martwię się tym, że inni mnie opuszczą lub że ktoś za bardzo się do mnie
zbliży.
Styl nerwowy = Inni ludzie z oporami zbliżają się do mnie na tyle, na ile bym
chciał. Często martwię się, że moja partnerka nie kocha mnie naprawdę i że
nie zechce ze mną zostać. Chciałbym się całkowicie zlać w jedno z ukochaną
osobą i to czasami odstrasza ode mnie potencjalne partnerki.
Styl unikowy = Czuję się nieco skrępowany bliskością z innymi, trudno mi
całkowicie ludziom zaufać lub pozwolić sobie samemu, żeby się od kogoś
uzależnić. Robię się nerwowy, gdy ktoś za bardzo się do mnie zbliży, a moje
partnerki często domagają się, abym zwierzał im się bardziej, niż mam na to
ochotę.
WYMIARY PRZYWIĄZANIA - u podstaw przywiązania ludzi dorosłych leżą dwa
niezależne wymiary nawiązujące do dwóch modeli roboczych Bowlby’ego.
1) Wymiar lęku przed bliskością -in.: "nerwowość wywoływana bliskością”,
gdzie krańcem jest strach przed odrzuceniem i opuszczeniem, brak poczucia,
że jest się wspieranym przez partnera, przesadne zapotrzebowanie na
aprobatę partnera i ekstremalnie silny stres w wypadku jego nieobecności lub
braku reakcji.
2) Wymiar unikania bliskości -rozciąga się od słabego do silnego unikania
potencjalnych i faktycznych partnerów bliskiej relacji, gdzie krańcem jest
strach przed intymnością i uzależnieniem się od drugiego człowieka, niechęć
do zwierzania się i przesadna skłonność do samowystarczalności w bliskim
związku.
W rzeczywistości wyżej wymienione wymiary to skrajności, a większość ludzi
balansuje pomiędzy nimi:

55
 ^Dwa wymiary przywiązania (lęk i unikanie) i cztery rodzaje przywiązania
*znalazłam tylko po ang.

106. Trójczynnikowa koncepcja miłości

3 składniki miłości:
-intymność =pozytywne uczucia do partnera i towarzyszące im działania, które wywołują
przywiązanie, bliskość i zależność partnerów od siebie.
>Intymność jest najpowszechniejszym składnikiem miłości i występuje w każdym jej rodzaju
– czy do partnera romantycznego, czy do matki, czy do własnego psa.
>Na intymność składają się pragnienie dbania o dobro partnera; przeżywanie szczęścia w
jego obecności i z jego powodu; szacunek dla partnera; przekonanie, że można nań liczyć w
potrzebie; wzajemne zrozumienie i dzielenie się przeżyciami i dobrami, zarówno duchowymi,
jak i materialnymi; dawanie i otrzymywanie uczuciowego wsparcia; wymiana intymnych
informacji oraz uważanie partnera za ważny element własnego życia.
>Dynamika intymności jest łagodna – na początku związku rośnie ona dość powoli, potem
przez długi czas pozostaje na wysokim poziomie, w końcowej zaś fazie jeszcze wolniej spada
u większości (choć nie wszystkich) par.

56
-namiętność = konstelacja silnych emocji zarówno pozytywnych (zachwyt, tkliwość,
pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), często z mocno
uwydatnionym pobudzeniem fizjologicznym. Emocjom tym towarzyszy bardzo silna
motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem.
>Najbardziej uderzającą cechą namiętności jest jej niepodatność na dowolną kontrolę – nie
można jej ani zacząć, ani skończyć na zawołanie, a jej dynamika przedstawia się jako bardzo
dramatyczna. Namiętność intensywnie rośnie, szybko osiągając swoje szczytowe natężenie, i
niemal równie szybko gaśnie.
-zobowiązanie = decyzje, myśli i działania ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej
w trwały związek oraz na jego utrzymanie pomimo różnych przeszkód. Istotą zobowiązania
jest działanie na rzecz związku i partnera, nawet wbrew osobistemu interesowi.
>Wielkość zaangażowania w bliski związek zależy głównie od trzech czynników: satysfakcji ze
związku, poziomu dotychczasowych inwestycji w ten związek oraz jakości alternatyw dla
niego (innych możliwych partnerów lub sposobów życia).
>Trwałość zaangażowania wynika z szeregu podtrzymujących je interpretacji. Z jednej strony
mamy więc do czynienia ze wspominaną już idealizacją partnera (początek związku), z
drugiej zaś – z subiektywnym obniżaniem jakości jego potencjalnych rywali (późniejsze
etapy).
> Zjawiskiem podtrzymującym zaangażowanie jest także włączanie partnera i bliskiego
związku w obręb własnego ja!
>Obok interpretacji podtrzymujących zaangażowanie pojawiają się też trzy rodzaje zachowań
o tej samej funkcji: dostosowanie, poświęcenie i wybaczenie.
DYNAMIKA ZWIĄZKU:

57
107. Postawy wobec miłości
 EROS (miłość namiętna)
-przewaga namiętności, ale obecna intymność i zaangażowanie
-pozytywna korelacja z ogólną satysfakcją w związku
-charakterystyczna dla bezpiecznego stylu przywiązania
 LUDUS (miłość jako gra, zabawa)
-ujemnie powiązana z namiętnością, intymnością i zaangażowaniem (to ostatnie
postrzegane jako przeszkoda)
-pozytywna korelacja z konfliktem w związku
-charakterystyczne dla unikającego stylu przywiązania
 STORGE (miłość przyjacielska)
-pozytywnie powiązana z namiętnością, intymnością i głębokością związku
 PRAGMA (miłość praktyczna)
-brak powiązania z namiętnością, intymnością i zaangażowaniem
-koncentracja na zyskach i stratach płynących ze związku
 MANIA (miłość obsesyjna)
-pozytywnie powiązana z namiętnością, ale nie z intymnością, zaangażowaniem i
satysfakcją ze związku
-charakterystyczna dla nerwowo - ambiwalentnego przywiązania
 AGAPE (miłość altruistyczna)

58
 -pozytywnie powiązana z intymnością, zaangażowaniem i ogólną satysfakcją ze
związku
-negatywnie powiązana z konfliktem w związku
-charakterystyczna dla bezpiecznego stylu przywiązania

108. Dynamika bliskiego związku:

1. zakochanie, romantyczne początki, związek kompletny, związek przyjacielski, związek
pusty i rozpad związku
Cechy związane z tym zaburzeniem osobowości pokrywają się z wygórowanym
wizerunkiem siebie, problemami z empatią oraz uczuciem samowystarczalności. Osoby te
potrzebują stałej uwagi i podziwu. Cechy te zaczynają przeważać i ostatecznie doprowadzają
do wielu problemów.
Przyczyn narcyzmu jest wiele, a niektóre z nich są społeczne. Zwykle częściej pojawia się on
w kulturach, gdzie ceni się indywidualność i autoreklamę.
Pozorna, wyolbrzymiona, pewność siebie jest tak naprawdę reakcją kompensacyjną,
maskowaniem słabości, niestabilnej i kruchej samooceny.
109. Zasada domniemywania dobrych intencji
W dynamice biskich związków; element występujący w romantycznych początkach, podczas
budowania intymności i jej podstawowego elementu w postaci zaufania.
Konsekwencją dużego zaufania do partnera jest skłonność do stałego stosowania zasady
domniemania dobrych intencji w stosunku do tego, co mówi i robi. Oznacza to
interpretowanie jego zachowań w sposób niepodważający założenia, że mu zależy na drugiej
stronie. Dotyczy to zachowań partnera, które można rozumieć na różne sposoby, w tym
takich, które mogłyby świadczyć o jego samolubstwie lub braku troski. Zakłada otwarte
dyskutowanie o swoich problemach i wypowiadanie się o przyczynach zachowania partnera
w sposób pozytywny i zgodny z tym, co sobie faktycznie o nim myślą.

110. Pułapki intymności

 Pułapka dobroczynności polega na tym, że stałe i wzajemne ofiarowywanie dobra
(oraz unikanie wyrządzania partnerowi krzywd) prowadzi w miarę trwania związku do
tego, iż zdolność do sprawiania partnerowi przyjemności maleje, wrasta zaś zdolność
do zadawania mu bólu

59
  Pułapka bezkonfliktowości polega na tym, że stałe unikanie konfliktów w imię
utrzymania wspólnoty działań, interesów i uczuć (oraz świętego spokoju) prowadzi do
zaniku tej wspólnoty (a święty spokój zamienia się w spokój wręcz śmiertelny)
 Pułapka obowiązku polega na tym, że systematyczne podpieranie własnych uczuć do
partnera poczuciem obowiązku może prowadzić do ich zaniku; własne działania mogą
być widziane jako rezultat jedynie swojej obowiązkowości, nie zaś uczuć żywionych
do partnera
 Pułapka sprawiedliwości polega na tym, że domaganie się przede wszystkim
sprawiedliwości we wzajemnej wymianie „świadczeń” przez partnerów sprowadza się
w praktyce głównie do odwzajemniania zachowań negatywnych, a więc
sprawiedliwości typu „oko za oko, ząb za ząb”

111. Koncepcja kodów etycznych

Nie ma jednej moralności, która obowiązywałaby zawsze i wszędzie, natomiast są różne
moduły moralne. Obowiązywanie kodów etycznych zależy od kultury, klasy społecznej i
światopoglądu
 Etyka sprawiedliwości
a) Cnoty kardynalne: sprawiedliwość i wzajemność
b) Grzechy główne: niesprawiedliwość
c) Emocje: gniew, poczucie winy, wdzięczność
 Etyka troski
a) Cnoty kardynalne: troska o dobro, korzyści, autonomię i prawa jednostki
b) Grzechy główne: krzywdzenie innego człowieka, łamanie praw jednostki
c) Emocje: współczucie
 Etyka kolektywistyczna
a) Cnoty kardynalne: lojalność, konformizm i poświęcenie dla grupy własnej,
szacunek dla symboli grupowych
b) Grzechy główne: zdrada, opuszczenie, osłabienie grupy własnej,
nieposzanowanie symboli grupowych
c) Emocje: duma, poczucie przynależnościr
 Etyka autorytetu
a) Cnoty kardynalne: respekt i uległość wobec autorytetów, spełnianie ich życzeń
60
 b) Grzechy główne: podważanie i sprzeciw wobec autorytetów, nieposzanowanie
hierarchii
c) Emocje: respekt, podziw, strach
 Etyka czystości
a) Cnoty kardynalne: czystość, kontrola popędów cielesnych, godność,
duchowość
b) Grzechy główne: pokalanie się, utrata godności
c) Emocje: wstręt
Niektóre zależności:
a) Społeczeństwa indywidualistyczne – etyka sprawiedliwości i troski
b) Społeczeństwa kolektywistyczne – etyka kolektywistyczna, autorytetu i czystości
c) Osoby o poglądach lewicowych - etyka sprawiedliwości i troski
d) Osoby o poglądach prawicowych - etyka kolektywistyczna, autorytetu i czystości

112. Sprawiedliwość dystrybutywna, proceduralna i retrybutywna

 Sprawiedliwość dystrybutywna
-dotyczy kryteriów, zgodnie z którymi dzielone są dobra (dystrybucja dóbr)
-zależy od kontekstu społecznego;
a) W relacjach wspólnotowych (np. rodzina), częściej używane są kryteria
równości i potrzeb. Korzystne także z perspektywy grupy, która jest niżej w
hierarchii*.
b) W relacjach wymiany/kontraktu, częściej używane są kryteria wkładu (ilości
pracy i wysiłku, poziomu kwalifikacji i twórczości). Korzystne także z
perspektywy grupy wyżej w hierarchii*.
*Ludzie wybierają takie kryterium sprawiedliwego podziału dóbr, na którym
mogą zyskać osobiście więcej
 Sprawiedliwość proceduralna
-dotyczy sposobu podziału dóbr (procedura ich podziału). Przekonanie o tym, że
zostaliśmy potraktowani sprawiedliwie zależy od;
a) Swobody sposobu prezentowania racji w sporze i dyskusji
b) Konsekwencji stosowania procedur
c) Bezstronności decydującego

61
 d) Trafnych i dokładnych informacji
e) Obecności sposobów korygowania błędnych decyzji
f) Stopnia uwzględniania opinii wszystkich zainteresowanych
g) Zgodności z powszechnie obowiązującymi standardami etycznymi
 Sprawiedliwość retrybutywna
-dotyczy kwestii rozdziału kar i karania ludzi za postępki niemoralne i szkodliwe dla
innych
-skłonność do sprawiedliwego ukarania jest bardzo silna, nawet jeśli wiąże się z
własnymi stratami i negatywnymi emocjami*
-kluczowe reguły;
a) Wybieranie kary wprost proporcjonalnej do oburzenia moralnego, które budzi
b) Silniejsze kary za czyny zamierzone
-pełni rolę zapobiegania podobnych czynom
*Przywrócenie sprawiedliwości przez zemstę sprawia, że nasze myśli pozostają
skoncentrowane na niesprawiedliwym zdarzeniu i jego sprawcy

113. Wyznaczniki zachowań moralnych

 Zyski i koszty Człowiek działa tak, aby maksymalizować własne zyski, minimalizować
zaś straty, co odzwierciedla zarówno ekonomia klasyczna, jak i potoczna idea, że
człowiek jest egoistą z natury. Każą one przewidywać, że będzie on działał moralnie
wtedy, kiedy mu się to opłaca, natomiast prawdopodobieństwo nieuczciwości
wzrasta, kiedy rosną płynące z niej korzyści, kiedy spada wielkość grożącej za nią kary
i zwiększa się możliwość wykrycia nieuczciwości. Rzecz jest bardziej skomplikowana,
są oni bowiem co prawda żądni zysku, ale równocześnie chcą o sobie myśleć jako o
osobach uczciwych. Wybierają więc kompromis – oszukują na tyle, by trochę zyskać,
ale nie na tyle, by zostało to zakwalifikowane jako oszustwo.
 Normy społeczne Zaktywizowanie norm moralnych wyraźnie hamuje oszukiwanie
nawet wtedy, kiedy nikt się o nim nie dowie. Siłą napędową postępowania w zgodzie
z wyznawanymi normami są skłonność do unikania dysonansu poznawczego (jaki
powstaje po dobrowolnych działaniach sprzecznych z normami) oraz motywacja
podtrzymywania pozytywnego mniemania o sobie, która zwykle leży u podłoża
dysonansu.

62
  Postępowanie innych Ludzie naśladują innych, gdy zakładają, że są to „swoi”, kiedy
jednak inni są obcy, ich postępowanie może wywoływać zachowania przeciwstawne.
 Status ofiary Przykład: Wielu Polaków czuje się skrzywdzonych, przede wszystkim
przez tych, którzy mają władzę i zasoby materialne, często nie tylko uważamy, że
zasługujemy na więcej, lecz także czujemy się mniej zobligowani moralnie do
dokładania się do wspólnego dobra, jako że już wnieśliśmy swój udział w postaci
doznanych cierpień. Subiektywne poczucie krzywdy (status ofiary) może osłabiać
prospołeczność, stając się swoistą pułapką moralną – subiektywnie bowiem
„uprawnia” do egoizmu i niemoralności.

114. Zjawisko Lady Makbet

Psychologiczny związek między czystością ciała i czystością moralną. Nasilona skłonność do
fizycznego oczyszczania się np. mycia rąk, po własnym niemoralnym czynie.

115. Altruizm i prospołeczność

Prospołeczność - działania ukierunkowane na korzyści pozaosobiste - dobro innych ludzi,
społeczności lub ogółu (często jednostka wchodzi w skład tej grupy).
Np.: udział w wolontariacie, praca na rzecz szkoły, troska o środowisko naturalne,
zachowania obywatelskie w miejscu zamieszkania czy zatrudnienia.
Altruizm - każde działanie, które przynosi korzyść innej osobie, lecz nie przynosi korzyści
pomagającemu, a często wiąże się z poniesieniem przez niego jakiegoś osobistego kosztu
(osobnik zachowujący się altruistycznie ponosi pewne koszty wobec innego, który z kolei
zyskuje).

116. Typy altruizmu: altruizm uczestniczący, powierniczy i normatywny

(Moscovici)
Altruizm
uczestniczący
Oddanie SPOŁECZNOŚCI,
integracja na rzecz
wspólnoty i wytwarzania
dobra wspólnego, użyteczne
uczestnictwo w życiu
powierniczy/
oczekujący
Osoba poświęca się na
czyjąś rzecz, ale oczekuje
rekompensaty w postaci
WDZIĘCZNOŚCI/ ZAUFANIA;
Zależy od stopnia zaufania,
normatywny
Altruizm uprawomocniony,
INSTYTUCJE;
Np. MOPS, pomoc
społeczna, zasiłki,
emerytury, przedszkola,

63
 wspólnoty, poświęcanie się
na jej rzecz –
komunitarianizm,
solidarność, więzi, MY;
Np. Integracja w obliczu
katastrof naturalnych,
mrówki
Istotne jest mrowisko
jaki istnieje między służba zdrowia itd.
jednostkami, a jaki chce się  Nakłanianie do
tym czynem osiągnąć; odpowiedzialności:
odpowiedzialność; odpowiedzialność
Np. sąsiedzi karna za
nieudzielenie
pomocy

117. Norma odpowiedzialności społecznej

Nakazuje udzielić pomocy tym osobom, których los zależy od naszych działań.
Realizacja tej normy odbywa się, nawet jeżeli nie płyną dla nas z tego tytułu żadne korzyści
materialne, niespecjalnie tę osobę lubimy, czy w sytuacji, kiedy osoba, której pomagamy,
dowie się o tej pomocy w odległej przyszłości lub nikt nie będzie miał o niej pojęcia.

118. Decyzyjny model interwencji kryzysowej

Zakłada, że udzielenie pomocy wymaga spełnienia aż pięciu warunków, podczas gdy do
zaniechania pomocy wystarczy brak spełnienia zaledwie jednego warunku.
1. Zauważenie zdarzenia;
2. Zinterpretowanie zdarzenia jako kryzysowe (czyli takie, gdy ktoś potrzebuje pomocy);
3. Przyjęcie osobistej odpowiedzialności za pomoc;
4. Rozstrzygnięcie, czy posiada się odpowiednie umiejętności do udzielenia pomocy np.
pływanie
Rozstrzygnięcie o faktycznym udzieleniu pomocy - decyzja o podjęciu działania.

119. Zjawisko obojętnego przechodnia

Zależność, która zakłada, że im większa liczba osób obserwuje dane krytyczne zdarzenie,
tym mniejsza jest szansa na udzielenie pomocy.
Tłumaczone jest to zjawiskiem rozproszenia odpowiedzialności - jeżeli nacisk na podjęcie
działania rozkłada się na więcej osób, subiektywnie jest odbierany jako mniejsza osobista
odpowiedzialność pojedynczego obserwatora.

64
120. Model pobudzenia – bilansu
Do udzielenia pomocy w sytuacji kryzysowej motywuje nas spostrzeganie jej jako
skutecznego sposobu do usunięcia nieprzyjemnych emocji wywołanych cudzym
nieszczęściem.
Trzy główne twierdzenia:
1. Zaobserwowanie cudzych kłopotów wywołuje u obserwatora pobudzenie emocjonalne,
które rośnie wraz z ich natężeniem, jednoznacznością i czasem trwania, a maleje wraz ze
wzrostem dystansu oddzielającego świadka od osoby nękanej kłopotami.
2. Pobudzenie wywołane cudzymi kłopotami jest nieprzyjemne dla obserwatora, który stara
się je zredukować, tym bardziej, im jest ono silniejsze.
3. Obserwator krytycznego zdarzenia wybiera taki sposób redukcji przeżywanego przez
siebie pobudzenia, który działa najszybciej i wywołuje największy jego spadek przy
stosunkowo najkorzystniejszym bilansie zysków i kosztów.

121. Koszty udzielenia i zaniechania pomocy

Udzielanie pomocy Zaniechanie pomocy
Koszty  Krótkotrwała strata czasu (np.  Obniżenie
Spóźnienie) samooceny
 Długotrwała strata czasu  Dezaprobata ze
 Bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia strony pozostałych
 Odpowiedzialność (np. związana z stanem świadków zdarzenia
rannego)  Odpowiedzialność
 Ryzyko, że ofiara stanie się od nas zależna prawna
 Odroczone zagrożenia własnego życia lub
zdrowia (np. Zemsta)
Zyski  Poprawa samoceny  Uniknięcie kosztów
 Uznanie ze strony pozostałych świadków udzielenia pomocy
zdarzenia
 Uniknięcie prawnej odpowiedzialności
 Umacnianie zachowań prospołecznych
(świecenie przykładem)
 Nagroda pieniężna lub odznaczenie
 Rozgłos i sława
 Satysfakcja
 Postawienie przestępcy przed sądem

122. Rola empatii i pobudzenia empatycznego w wyznaczaniu zachowań pomocnych

65
Pomaganie może być również motywowane redukcją pobudzenia empatycznego
 Pobudzenie egoistyczne – pomoc lub ucieczka
 Pobudzenie empatyczne - redukowane jedynie pomocą
[Trochę mało, ale tylko tyle miała na prezentacji o tym, nie wiem czy coś jeszcze do tego]

123. Teoria dostosowania łącznego

Mówi o tym, że pomaganie krewnym, także z poświęceniem własnego życia, jest tak
naprawdę zachowaniem, które ma na celu pośrednie zachowanie naszych własnych
genów.
Można zatem stwierdzić, że generalnie jesteśmy bardziej skłonni do pomagania osobom
bliżej z nami spokrewnionym

124. Teoria altruizmu odwzajemnionego

Jeżeli jednostki działają altruistycznie, to dlatego, że spodziewają się zachowania
altruistycznego z drugiej strony (wiedzą, że w przyszłości sami mogą potrzebować
pomocy).
“Ja pomogę mu teraz, a gdy ja będę potrzebować pomocy, to on pomoże mnie."
Jednostki, które radzą sobie same i nie spodziewają się sytuacji, w której będą potrzebować
pomocy, nie będą skłonne do altruizmu. Tak samo szansa pomocy jednostce egoistycznej, po
której nie spodziewamy się odwzajemnienia, też nie będzie wysoka.

125. Wpływ nastroju na pomaganie

Pozytywny nastrój nakłada nam “różowe okulary”, czyli aktywizuje pozytywne kategorie
interpretacyjne, dzięki czemu świat jest widziany jako przyjemniejszy, a ludzie - jako bardziej
zasługujący na pomoc.

126. Egzo - i endocentryczna motywacja do pomagania

Motywacja egzocentryczna (skierowana na zewnątrz) - to tendencja do pomagania innym
po to, by polepszyć ich samopoczucie, w szczególności zaspokoić ich potrzeby.
Motywacja endocentryczna (skierowana do wewnątrz) - to tendencja do pomagania innym
po to, by polepszyć swoje samopoczucie, w szczególności podtrzymać lub podwyższyć
własną samoocenę dzięki przypisaniu sobie pochlebnych właściwości w wyniku
postępowania zgodnego z normami.

66
127. Związki oparte na wspólnocie i związki oparte na wymianie
Związki oparte na wymianie Związki oparte na wspólnocie
Związki bardziej przelotne i niepowiązane z Mają one charakter trwały i wiążą się z
własnym ja człowieka to związki oparte na poczuciem osobistej odpowiedzialności za
wymianie, w których nie przejmujemy stan zaspokojenia potrzeb partnera, a także
osobistej odpowiedzialności za losy i z podejmowaniem decyzji na podstawie
samopoczucie partnera, a wzajemne konsensusu i bez rejestracji indywidualnych
stosunki bardziej bazują na „rynkowej” wkładów poszczególnych partnerów we
wymianie dóbr, z silnym podkreślaniem wspólnie osiągane wyniki. Tego rodzaju
konieczności odwzajemnienia w krótkiej związki cechują często członków rodziny,
perspektywie czasowej. Margaret Clark i przyjaciół i partnerów romantycznych.
Judson Mills (1979), którzy wprowadzili to
rozróżnienie, wykonali też wiele badań nad
różnicami w funkcjonowaniu tych
związków. Rodzaj związku w dużym stopniu
wyznacza zachowania prospołeczne. W
związkach opartych na wymianie żywimy w
stosunku do partnera silniejsze oczekiwanie
pomocy, a jej brak spotyka się z bardziej
negatywną reakcją niż w związkach
opartych na wspólnocie. Pomagania jest
ogólnie więcej, jego pojawianie się słabo
zależy od sytuacji, a silnie od stanów
emocjonalnych; reguła wzajemności działa
w długim planie czasowym. Odwrotnie jest
natomiast w przypadku związków opartych
na wymianie.
Cechy definicyjne
 Brak związku z ja  Związek z ja
 Krótka perspektywa czasowa  Długa perspektywa czasowa
 Brak osobistej odpowiedzialności  Poczucie osobistej
za potrzeby/stan partnera odpowiedzialności za
 Rejestracja indywidualnych potrzeby/stan partnera
wkładów we wspólne wyniki  Brak rejestracji indywidualnych
 Dzielenie dóbr według różnych wkładów we wspólne wyniki
reguł  Dzielenie dóbr według potrzeb
 Decyzje podejmowane na  Decyzje podejmowane na
podstawie zdania większości lub podstawie konsensusu
konsensusu
Konsekwencje dla pomagania
 Słabe oczekiwanie pomagania  Silne oczekiwanie pomagania
 Poszukiwanie pomocy małej, ale  Poszukiwanie pomocy zarówno

67
 nie dużej
 Pomaganie w zależności od
sytuacji
 Pomaganie słabo zależy od
emocji odbiorcy
 Oczekujemy i domagamy się
natychmiastowej wzajemności
 Szybka spłata długu wdzięczności
małej, jak i dużej
 Pomaganie niezależnie od sytuacji
 Pomaganie silnie zależy od
emocji odbiorcy
 Wzajemność odroczona w czasie
(w przyszłość lub w przeszłość)
 Odroczona spłata długu
wdzięczności

128. Typy relacji społecznych: wspólnotowa, hierarchiczna, równościowa i wymiany

rynkowej
Typy relacji społecznych:
 Antropolog Alan P. Fiske (1992), opierając się na obserwacji licznych i zróżnicowanych
kultur, sformułował koncepcję zakładającą, iż kontaktami międzyludzkimi we
wszystkich społeczeństwach rządzą cztery podstawowe typy relacji: wspólnotowa,
hierarchiczna, równościowa i wymiany rynkowej. Według tej koncepcji, ludzie
wchodzą w interakcje z innymi na podstawie rozpoznania nie tylko ich
indywidualnych właściwości (takich jak płeć, wiek, cechy osobowości), ale przede
wszystkim relacji, jaka ich łączy (przy czym rzeczywisty związek osób może zawierać
pewną mieszankę różnych typów relacji).
Relacja Istota Przykład
Wspólnotowa Uczestnicy relacji utożsamiają się ze sobą, Matka i dziecko
są ekwiwalentni (zastępowalni). Liczy się Związki miłosne
przynależność do wspólnego „my”, Pluton pod ogniem
indywidualna tożsamość jest ignorowana.
Hierarchiczna Asymetryczna relacja uporządkowana Wojskowa hierarchia
pionowo – z dowolnych dwóch osób jedna dowodzenia
jest zawsze wyżej, druga niżej. Przywileje i Zależności feudalne
obowiązki zależą od miejsca w hierarchii – senior –wasal
osoby stojące wyżej mają prawo do
pierwszeństwa, większych korzyści
(kosztem położonych niżej) i szacunku, ale
ciążą też na nich większe obowiązki o

68
 charakterze opiekuńczo-obronnym. Osoby
stojące niżej – odwrotnie.
Równościowa Dobieranie się i współpraca równych sobie Mieszkańcy wspólnego
jednostek. Uczestnicy relacji pilnują pokoju w akademiku
równowagi i reguły wzajemności. Dzielą
dobra po równo, robią różne rzeczy na
zmianę, rozstrzygają na drodze głosowania
(czasem losowania), stosują strategię „wet
za wet”.
Wymiany Uczestnicy relacji działają na zasadzie Kupujący – sprzedający,
rynkowej bilansowania zysków i kosztów; utrzymują Biuro podróży – turysta
stosunki, gdy im się to opłaca (zyski są
proporcjonalne do poniesionych kosztów).
Istotną rolę odgrywa relacja popytu–
podaży, ceny, zarobki, stopa zysku.

129. Definicja i rodzaje agresji

 Najczęściej przyjmowana definicja agresji uznaje ją za zachowanie ukierunkowane na
zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do jego uniknięcia.
 Reakcja dostarczająca szkodliwych bodźców innemu organizmowi (Buss, 1961 r.)
 Klasyfikacja zachowań agresywnych:
Wymiar zachowań agresywnych Typy zachowań agresywnych
 Modalność reakcji  Werbalna – fizyczna
 Jakość reakcji  Działanie – brak działania
 Bezpośredniość  Bezpośrednie – pośrednie
 Widoczność  Jawne – ukryte
 Wzbudzanie  Niesprowokowane – odwetowe
 Ukierunkowanie na cel  Wrogie – instrumentalne
 Typy szkody  Fizyczna – psychiczna
 Trwałość konsekwencji  Przejściowe – długotrwałe
 Zaangażowanie jednostki  Jednostki – grupy

69
 społecznie

130. Agresja wroga i agresja instrumentalna

 Rodzaje agresji:
 Agresja wroga - cierpienie ofiary jest głównym bądź jedynym celem sprawcy
(emocja jest jej podstawowym motorem) – bądź agresja reaktywna -
ponieważ często jest ona nieplanowaną reakcją na bieżące wydarzenie, takie
jak prowokacja.
 Agresja instrumentalna – czyli proaktywna, cierpienie to służy sprawcy
jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (jak w wypadku rabunku
czy wymuszenia).
 Wyróżniana też jest agresja prospołeczna (chroniąca interesy społeczne,
służąca interesom jednostki i społeczeństwa) ; agresja indukowana
(powstającą w efekcie psychomanipulacji) ; autoagresja (skierowaną na
własną osobę)

131. Agresja uprawniona i agresja nieuprawniona

 Agresja nieuprawiona – wszelkie zachowania mogące być zakwalifikowane jako
agresywne, które nie są zgodne z prawem
 Agresja uprawniona – zachowania mogący być zakwalifikowane jako agresywne, ale
jednocześnie zgodne z prawem np. kara śmierci (?)

132. Przemoc jako podtyp agresji

 Przemoc jako podtyp agresji (Krahe, 2005)
 Szkodliwe, nieuprawnione społecznie napaści fizyczne i skrajne formy agresji
fizycznej
 Silne oddziaływanie na osobę lub własność w celu zniszczenia, ukarania lub
kontroli – przemoc seksualna, przemoc ekonomiczna, przemoc symboliczna
 Funkcje przemocy:
 Zmiana sytuacji awersyjnej lub ucieczka
 Chęć osiągnięcia celu (zdobycia czegoś)
 Wyładowanie negatywnego pobudzenia afektywnego

70
  Rozwiązanie konfliktu
 Zdobycie szacunku
 Atak na kulturowo zdefiniowanego wroga (członka grupy
dyskryminowanej)

133. Syndrom młodego mężczyzny

Syndrom młodego mężczyzny – nasilenie zachowań agresywnych u młodych mężczyzn.
Martin Daly i Margo Wilson ( w 1988) dokonali rozległych analiz statystyk zabójstw. Okazało
się że mężczyźni byli sprawcami 90% z nich. Podobnie jest z wymuszeniami rozbójniczymi,
atakami zakończonymi zranieniem ofiary czy gwałtami. W szczególności są to młodzi
mężczyźni w wieku 15–29 lat.
Syndrom młodego mężczyzny ilustruje rycina 20.4,

Wskaźnikiem agresji były samoopisy zachowań. Dodatnia wartość statystyk d wskazuje na

silniejszą agresję mężczyzn niż kobiet – zarówno fizyczną, jak i słowną, przy czym różnica pod
względem agresji fizycznej jest niepomiernie większa u osób w wieku 18–30 lat.
Wyjaśnienie tego:
Prawdopodobne wyjaśnienie jest takie, że agresja jest najprostszą metodą pozyskiwania dóbr

71
materialnych, bez których młodzi mężczyźni nie zdobędą partnerek seksualnych. Jest to
metoda dość ryzykowna, dlatego też stosują ją szczególnie często młodsi mężczyźni, którym
niedostępne są inne metody nabywania dóbr: bezrobotni, niewykształceni, o niższym
kapitale ludzkim i kulturowym. O roli rywalizacji matrymonialnej świadczy fakt, że czynnikiem
silnie hamującym agresję młodych mężczyzn jest zawarcie małżeństwa i opuszczenie w ten
sposób pola rywalizacji wewnątrzpłciowej (Daly i Wilson, 2001).

134. Hydrauliczna koncepcja agresji

Koncepcja hydrauliczna – wywodzi się z nurtu biologicznego, jest to koncepcja związana z
teorią agresji jako instynktu.
Twórca koncepcji: Konrad Lorentz (1996) współtwórca etologii, nauki o zachowaniu zwierząt.
Koncepcja hydrauliczna agresji zakłada istnienie psychicznej energii agresywnej, którą każdy
człowiek produkuje w sposób spontaniczny i w stałym tempie (na podobieństwo wody stale
napływającej pod ciśnieniem do zbiornika). Energia ta gromadząc się w organizmie wywołuje
potrzebę jej rozładowania, np. przez agresywne zachowanie.
Koncepcja hydrauliczna wprowadza także pojęcie bodźców spustowych, czyli wyzwalaczy
agresji. Im dłużej agresja jest gromadzona tym słabsze bodźce wystarczają do sprowokowania
zachowań agresywnych. Lorentz, zalecał częste rozładowywanie agresji w mało szkodliwy
sposób, np. przez uprawianie i oglądanie sportów oraz inne formy rywalizacji.
Koncepcja hydrauliczna jest uznawana za nieprawdziwą w świetle współczesnych badań nad
agresją, m.in. ze względu na to, że do tej pory nie udało się odkryć automatycznych
wyzwalaczy agresji u wyższych zwierząt.
W odniesieniu do ludzi nie ma też żadnych danych sugerujących kumulowanie się popędu
agresywnego ani też czasowe zanikanie agresji pod wpływem uprzedniego jej rozładowania.
Przeciwnie, agresja prowadzi zwykle do dalszej agresji, nie do jej spadku.

135. Teoria frustracji - agresji i jej modyfikacje

Teoria frustracji–agresji, została sformułowana przez grupę badaczy z Yale University (Dollard
et al., 1939). Była pierwszą jasno wyrażoną psychologiczną koncepcją agresji i zyskała sobie
ogromną popularność
Według teorii frustracji–agresji każda agresja jest wynikiem frustracji,
każda zaś frustracja rodzi tendencję do agresji.

72
Frustracja to
- zablokowanie skierowanej na cel aktywności organizmu
- lub stan wewnętrzny wynikający z napotkania takiej przeszkody.
Tendencja do agresji wzbudzanej frustracją jest tym większa:
1) im większa jest wartość zablokowanego celu;
2) im bardziej jego osiągnięcie jest przez daną frustrację uniemożliwione
3) im większa liczba działań zostaje zablokowana.
Frustracje mogą się kumulować.
Według tej teorii, wywołane frustracją pobudzenie zawsze prowadzi do agresji, choć nie
zawsze jest ona ujawniana i kierowana na czynnik wywołujący daną frustrację. Wyrażanie
agresji hamuje strach przed karą. Jeżeli strach jest wystarczająco duży, by zahamować agresję
kierowaną na
sprawcę frustracji, następuje albo przemieszczenie, albo zmiana postaci agresji.
Przemieszczenie agresji - skierowaniu agresji na inny obiekt zagrożony słabszą karą – np.
sfrustrowany w pracy mąż odreagowuje na żonie lub dzieciach.
Zmiana postaci agresji - zastąpienie inną reakcją agresywną, słabiej zagrożoną karą – np.
zamiast otwartej agresji wobec żony - złośliwe dowcipy o kobietach.
Mankamenty teoria frustracji–agresji:
-dostarcza ona łatwej wymówki przed odpowiedzialnością za agresję: „to nie moja wina,
byłem sfrustrowany”
-ogromna liczba badań pokazała liczne ograniczenia ogólności wypełniających ją twierdzeń i
konieczność jej modyfikacji.
MODYFIKACJE teorii frustracji–agresji (w skrócie: „nie tylko agresja, nie każda frustracja, nie
sama frustracja i nie frustracja, lecz inne czynniki”)
Pierwsza modyfikacja:
następstwem frustracji jest nie tylko agresja, ale też mogą to być:
- nasilenie zachowań ukierunkowanych na usunięcie przeszkody
- regresja (zachowanie ulega prymitywizacji i upodabnia się do zachowania dzieci młodszych),
- fiksacja (uporczywe powtarzanie jakiejś reakcji niemającej instrumentalnego znaczenia),
- apatia i wycofanie się,
- redukcja samego napięcia bez prób zmiany jego źródła (alkohol, narkotyki),
- zaburzenia psychosomatyczne.

73
Druga modyfikacja:
nie każda frustracja powołuje agresję, lecz tylko niektóre jej rodzaje.
Frustracja nasila agresję szczególnie lub wyłącznie wtedy, kiedy jest ona arbitralna, czyli
zamierzona przez sprawcę, choć niczym nieuzasadniona.
Trzecia modyfikacja:
sama frustracja nie wystarcza do wzbudzenia agresji. Muszą jej towarzyszyć jakieś dodatkowe
czynniki - sygnały wywoławcze agresji (czyli bodźce skojarzone z czynnikami wzbudzającymi
gniew aktualnie lub w przeszłości np. broń, seks).
Czwarta modyfikacja:
frustracja nie jest ani konieczna do jej wystąpienia, ani sama w sobie do tego nie wystarcza.
Często faktycznie współwystępują one ze sobą, ale wcale nie zawsze, a jeżeli już tak jest, to
nie z powodów pierwotnie zakładanych przez badaczy z Yale. Frustracja nie wzbudza
specyficznie agresywnego popędu, który musiałby doprowadzić do agresji bezpośredniej lub
przemieszczonej, a sama agresja nie jest skutkiem popędu. Frustracja po prostu często
stanowi prowokację prowadzącą do wrogich myśli, a prawie zawsze nasila też pobudzenie
emocjonalne, które może wywodzić się z wielu różnych źródeł i szybko wygasa z upływem
czasu. W zależności od sposobu rozumienia przez jednostkę aktualnej sytuacji pobudzenie to
może prowadzić do agresji bądź nasilać inne zachowania lub nie mieć żadnych konsekwencji.

136. Przemieszczanie agresji

Przemieszczenie agresji polega na skierowaniu agresji na inny obiekt zagrożony słabszą karą
– na przykład sfrustrowany pracownik, zamiast okazać złość szefowi, po powrocie z pracy
wyładowuje się na żonie lub dzieciach.
Przemieszczona agresja jest tym większa:
1) im bardziej jej ofiara jest podobna do pierwotnego sprawcy frustracji;
2) im bardziej negatywny jest kontakt z ofiarą przeniesionej agresji oraz
3) im mniejsza jest początkowa frustracja. Ten ostatni wynik sprawia wrażenie
paradoksalnego, w istocie jednak jest on dość logiczny i wynika z zasady kontrastu – na tle
bardzo dużej frustracji to, co robi ofiara agresji przeniesionej wydaje się mniej dotkliwe i w
rezultacie agresja przeniesiona słabnie.

137. Sygnały wywoławcze agresji

74
Sygnały wywoławcze agresji są dodatkowe czynniki wywołujące agresję (Berkowitz, 1965).
Sygnały wywoławcze agresji są to „bodźce skojarzone z czynnikami wzbudzającymi gniew
aktualnie lub w przeszłości. Własność takiego sygnału mogą mieć też obiekty mające jakiś
związek z agresją w ogólności”.
Według Berkowitz sama frustracja nie wystarcza do wzbudzenia agresji. Frustracja powoduje
jedynie gotowość do agresji zamienianą w czyny pod warunkiem obecności odpowiednich
sygnałów wywoławczych.
Czyli do pojawienia się agresji konieczne jest zarówno:
- pobudzenie wywołane frustracją
- obecność sygnałów wywoławczych agresji.
Im silniejsze pobudzenie, tym słabsze sygnały wystarczają do jej wystąpienia, a im
pobudzenie słabsze, tym sygnały te muszą być silniejsze.
Przykłady sygnałów wywoławczych agresji: broń, seks.
Niektóre badania wskazują, że sygnały wywoławcze nasilają agresję nawet przy braku
pobudzenia /frustracji (Adam Frączek, 1974), np. efekt broni. Kolejne badania pokazały, że
agresja zarówno wroga, jak i przede wszystkim instrumentalna możliwa jest bez jakichkolwiek
przyczyn o emocjonalnej naturze i niekiedy stanowi rezultat na przykład jedynie
naśladownictwa innych osób. Berkowitz w 1989 wycofał się ze swojej koncepcji.

138. Efekt broni

Wzrost skłonności do agresji pod wpływem pojawienia się broni w sytuacji, w której okazja
do agresji ma miejsce.

139. Dyspozycyjne uwarunkowania agresji

a) wrogi wzorzec atrybucji – skłonność do interpretowania wieloznacznych zachowań innych ludzi jako wrogich
b) cechy osobowości:
- agresywność - kwestionariuszowo mierzona skłonność do reagowania agresją ora uczuciem wrogości i

wrogimi myślami

- drażliwość – skłonność do wpadania w gniew i reagowania obrazą nawet na sytuacje, w których większość

ludzi nie dostrzega prowokacji

cechy, które mają znaczenie tylko w przypadku prowokacji:

gniewność, podatność emocjonalna, tendencja do ruminacji, osobowość typu A, impulsywność, narcyzm.

75
 płeć:
c)
mężczyźni na całym świecie wykazują wielokrotnie większą skłonność do agresji niż kobiety. Tłumaczy się to w

kategoriach adaptacji biologicznej i teorii doboru płciowego.

140. Prowokacja jako wyznacznik agresji

najsilniejszym sytuacyjnym wyznacznikiem agresji jest prowokacja w formie fizycznego ataku lub obelgi
1.
słownej.

2. prowokacja wywołuje agresję z 3 powodów:

a) wzbudza gniew i cierpienie, motywując drugą osobę do pozbycia się ich za pomocą agresji (lub ucieczki)
b) wzbudza pragnienie rewanżu zgodnie z zasadą wzajemności
c) podważa reputację i dobre mniemanie o sobie, rodząc motywację do odbudowania ich.
(b i c – mocno zależne od odbiorcy, musi uznać atak i za intencjonalny i szkodliwy)

141. Kultury honoru a agresja

w kulturach honoru drobne utarczki stają się polem walki o prestiż i reputację, staje się w obronie siebie i rodziny nawet

w obliczu najmniejszej zniewagi. Występuje np. w południowych stanach USA. Kultura honoru sankcjonuje agresję,

nakazując ją jako właściwą reakcję na zniewagę. Wg eksperymentów, prowokacja budziła silniejsze pobudzenie

fizjologiczne (wzrost poziomu kortyzolu i testosteronu) u badanych wychowanych w kulturze honoru. Społeczną

podstawą kultury honoru jest zróżnicowanie statusu społecznego, a mechanizmem psychologicznym- kompensowanie

niskiego statusu agresją w obliczu prowokacji.

142. Deindywiduacja i anonimowość a agresja

143. Hipoteza katharsis

hipoteza katharsis pojawia się w 3 postaciach:
1.
katharsis właściwa – polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki dokonaniu aktu agresji, w
a)
wyniku czego miałyby spadać ryzyko dalszego zachowania agresywnego i pobudzenie.

b) katharsis pomocnicza – polega na rozładowaniu rodzącego agresję pobudzenia dzięki wykonaniu innego niż
agresja działania obniżającego napięcie, np. gry sportowe, aktywność fizyczna czy fantazje na temat przemocy.

katharsis zastępcza – jej rolą jest rozładowanie rodzącego agresję pobudzenia dzięki obserwowaniu innego
c)
człowieka, który w zastępstwie obserwatora rozładowuje swoje (i jego) pobudzenia za pośrednictwem agresji

czy innych działań obniżających napięcie.

Agresja przeniesiona nie daje efektu katartycznego – czyli pobudzenie obniża tylko agresja skierowana na
2.
prowokatora.

76
 wbrew hipotezie katharsis przemoc prowadzi do dalszej przemocy – spirala przemocy
3.

144. Modelowanie zachowań agresywnych

 obserwując innych, człowiek uczy się nowych, dotąd nieznanych sobie wzorców
agresywnego zachowania (np. z filmów możemy się zorientować, jak skutecznie
upokorzyć innego człowieka);
 obserwowanie skutków cudzej agresji osłabia zahamowania tych zachowań
agresywnych, których obserwator już uprzednio się wyuczył;
 cudze zachowanie ułatwia wykonywanie analogicznych reakcji przez obserwatora,
wzbudzając w nim podobne jak u „modela” emocje i motywacje;

145. Spirala agresji

Spirala agresji – inaczej spirala przemocy - agresja rodzi dalsze stosowanie agresji,
przemoc rodzi przemoc. Wbrew założeniu katharsis. Według badań krańcowe przypadki
agresji często poprzedzane są narastającą spiralą przemocy, np. sam akt zabijania może
nasilać dalsze zabijanie.

146. Definicja i rodzaje władzy

Władza – asymetryczna kontrola nad cenionymi zasobami w relacjach społecznych (Joe
Magee i Adam Galinsky, 2008). Po pierwsze, kontrola zasobów cenionych dóbr materialnych
i niematerialnych. Po drugie, asymetria – gdyby wszyscy mieli jednakową kontrolę nad
zasobami, nikt nie miałby władzy nad pozostałymi. Po trzecie, władza istnieje tylko w
relacjach społecznych - aby można było o niej mówić musimy mieć do czynienia co najmniej z
dwiema osobami, między którymi zachodzi jakieś współoddziaływanie (interakcja).
Podstawy/Rodzaje władzy (koncepcja French i Raven, 1959):
 Przymus – zdolność do wywoływania niepożądanych przez podwładnych stanów
rzeczy lub pozbawiania ich stanów pożądanych, mierzona przekonaniami
podwładnych, że przełożony jest w stanie utrudnić im pracę, przydzielać gorsze
zajęcia czy obrzydzić Zycie w miejscu pracy.
 Nagradzanie – zdolność do wywoływania stanów pożądanych przez podwładnych lub
uwolnienia ich od stanów niepożądanych, mierzona przekonaniami podwładnych, że

77
 przełożony jest w stanie wpływać na wysokość ich zarobków i dodatków oraz na
awanse.
 Prawomocność – zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia obligacji
i odpowiedzialności, opiera się na normach przez nich wyznawanych i mierzona jest
przekonaniami podwładnych, że przełożony potrafi wzbudzić w nich poczucie
obowiązku i skłonić do uznania słuszności stawianych im wymagań.
 Fachowość – zdolność do wywoływania u podwładnych przekonania, że przełożony
jest ekspertem, wie lepiej, ma wiedzę i umiejętności im niedostępne; mierzona
przekonaniami podwładnych, że jest on w stanie merytorycznie im pomóc
w wykonywaniu zadań.
 Akceptowanie – zdolność do wywoływania u podwładnych poczucia, że są
akceptowani i doceniani przez przełożonego, mierzona przekonaniami podwładnych,
że jest on w stanie sprawić, by mogli poczuć, że się liczą, są doceniani, akceptowani,
lubiani i chwaleni za swą pracę.

147. Metamorficzny efekt władzy

Termin metamorficzny efekt władzy w literaturze psychologicznej oznacza, że władza mam
moc zmieniania poglądów u tych, którzy ją sprawują (Kipnis, Castell, Gergen i Mauch, 1976).

148. Charakterystyka systemu apetytywnego i systemu hamowania

System apetytywny (system dążenia do celu) reguluje zachowanie dotyczące nagród
i pozytywnych możliwości i wiąże się z ogólnym wzrostem wrażliwości na bodźce pozytywne.
System ten jest aktywizowany u osób obdarzonych władzą, ponieważ żyją one
w świecie obfitującym w kontrolowane przez siebie zasoby i czują się w niewielkim stopniu
kontrolowane przez innych ludzi czy krępujące swobodę działania normy społeczne.
System hamowania (system unikania) reguluje zachowanie związane z zagrożeniami
i karami i wiąże się ze wzrostem czujności oraz wrażliwości na bodźce negatywne.
System ten jest aktywizowany u osób poddanych władzy, ponieważ żyją one w świecie
ubogim w zasoby, nad którymi nie maja kontroli, poza tym same są kontrolowane przez
innych i krępujące swobodę normy społeczne.

149. Hipoteza podporządkowania

78
Hipoteza podporządkowania - ludzie nieposiadający władzy są bardziej motywowani do:
- skupiania uwagi na innych,
- dokładnej analizy informacji o innych,
- wnikliwej, nieopartej na stereotypach, dokładnej oceny innych.
Na przykład kobiety trafniej rozpoznają i oceniają zachowania niewerbalne innych.

150. Sygnały władzy:

- niepatrzenie jako oznaka ignorowania czy lekceważenia,
- brak uśmiechu,
- inicjowanie dotyku,
- gesty i postawa ciała (wyprostowana, gesty intensywne, skierowane w górę, wyciąganie
ręki na powitanie),
- dystans fizyczny (zbliżanie się jako oznaka władzy),
- przestrzeń osobista (zajmowanie większej przestrzeni, eksponowanych lub wyższych
miejsc),
- ubiór (męski, eksponujący kompetencje),
- niewerbalne zachowania wokalne (głośność, kategoryczne mówienie, zróżnicowanie
wokalne, wokalna relaksacja, przerywanie wypowiedzi innym, szybkie tempo mówienia).

151. Rola społeczna

Zespół oczekiwań, funkcji, zachowań, praw i postaw wynikających z zajmowanej pozycji
społecznej (wyróżnione i określone w danej strukturze społecznej miejsce jednostki w
hierarchii społecznej - określa prestiż jednostki).

152. Rodzaje tożsamości grupowej: ważność, zaangażowanie, podporządkowanie i poczucie

wyższości

Ważność Siła identyfikacji z grupą i ważność dla Ja

(poczucie My) poziom poznawczy,
zwiazany z autokategoryzacją.

79
 Zaangażowanie Motywacje do działania na rzecz grupy,
pozytywne zaangażowanie uczuciowe (np.
patriotyzm),
altruizm uczestniczący, kolektywizm.
Wzrost zachowań obywatelskich i
zachowań produktywnych zaangażowanie
instrumentalne.

Podporządkowanie Szacunek względem grupy, podziw dla

grupy, niezależnie od okoliczności i tego, co
grupa czyni (np. ślepy patriotyzm).
Kolektywizm pionowy i hierarchiczność
zaangażowanie symboliczne.

Poczucie wyższości Przekonanie, że grupa jest lepsza niż inne,

narcyzm kolektywny, nacjonalizm,
nadwrażliwość na krytykę grupy.

153. Narcyzm kolektywny

Narcyzm kolektywny zakłada, że członkowie grupy są przekonani, że ich społeczność jest
lepsza od wszystkich innych. Jeśli osoby należące do innych grup im tego nie przyznają lub
kwestionują to, grupa będzie czuć się zagrożona, a jej członkowie zareagują gniewem. Może
doprowadzić to do użycia przemocy przeciwko tym, którzy nie uznają ich wyższości.
Ponadto, grupy, które charakteryzuje narcyzm kolektywny, są często bardzo wrażliwe oraz
wszędzie dostrzegają lub wyobrażają sobie zagrożenie.

154. Zjawisko czarnej owcy

Polega na tym, że łamanie norm grupowych jest silniej potępiane, ich podtrzymywanie zaś -
bardziej pochwalane, jeżeli postępuje tak członek grupy własnej niż obcej.

155. Status w grupie

Status wewnątrzgrupowy - względna ważność jednostki w porównaniu z innymi członkami
grupy.
80
Pozycja ta może mieć charakter przypisany lub osiągnięty. O pozycji przypisanej mówimy
wtedy, gdy jednostka nie ma wyboru, co do jej zajmowania (lub niezajmowania). Pozycja
osiągana to taka, którą jednostka zyskuje poprzez swoje działania.

156. Spójność grupy

Właściwość grupy społecznej polegająca na tym, że w danej grupie nie występują wyraźnie
odróżniające się od całości podgrupy oraz charakteryzuje się wysokim stopniem
konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa
w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę względem postaw, norm i wartości.
Spójność (spoistość) grupy - "Suma sił skłaniających jednostki do pozostania w grupie"
(Festinger, 1950)
Wpływa na nią:
● Atrakcyjność członków grupy
● Atrakcyjność wykonywanego zadania (zaangażowanie)
● Atrakcyjność całej grupy - prestiż (duma grupowa)
* Spójność grupy jest tym większa im mniej członków grupy i trudniej ją opuścić, im większe
są sukcesy grupy i zagrożenie z zewnątrz

157. Syndrom myślenia grupowego

- Pojawia się wtedy, gdy dążenie grupy do konsensusu i spójności przeważa nad
dążeniem do osiągnięcia możliwie najlepszej decyzji. W wyniku takiego zjawiska
może dojść do sytuacji, w której podejmowana jest decyzja, która nie leży w
interesie ani grupy, ani organizacji, lecz jest tylko sposobem uniknięcia konfliktu.
- Oznacza również uleganie ograniczającej sugestii i naciskowi grupy, której jest się
członkiem.
- Czynnik sprzyjający myśleniu grupowemu: spójność grupy.

158. Tendencyjne komunikowanie informacji podzielanych:

- grupa strukturyzuje ,,nieświadomie'' w ten sposób, że mówi się o tym, co inni już wiedzą
- szczególnie, gdy grupa większa niż mniejsza
- także wtedy, gdy instrukcja wyraźnie nakazuje mówienie o wszystkich ,,za i przeciw'' i
obecne są próby kontrolowania rozmów pod tym kątem

81
- mechanizm podtrzymujący: osoby w grupie, które komunikują informacje już znane są
bardziej lubiane, a także uważane za bardziej kompetentne
- problem aktualny: ,,bańki informacyjne'' w przestrzeni wirtualnej

159. Wpływ większości i mniejszości w grupie:

- Mniejszość jest:
* wyrazista, a więc bardziej przyciąga uwagę, jest lepiej zapamiętywana, jej sposób
postępowania jest analizowany bardziej świadomie,
* mniej wiarygodna, a więc jej komunikaty są przetwarzane z większą starannością,
* bardziej jednoznaczna, a więc odbierana jako bardziej konsekwentna i niezłomna w swoich
poglądach, bardziej odporna na presję i dezaprobatę społeczną.
- W wymiarze oficjalnym, publicznym ulegamy wpływowi większości, ale w pewnym sensie
wpływ mniejszości jest silniejszy, w większym stopniu rozprzestrzenia się na inne sfery
naszego życia, jest niejako podprogowy.

160. Grupa społeczna i grupa niespołeczna

Grupa społeczna - zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego
członkowie współpracują ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągnięcia celów.
Mają świadomość przynależności do grupy, jak też świadomość odrębności od innych
zbiorowości ludzkich (występuje podział na „my” i „oni”).
Grupa niespołeczna - grupa ludzi, której członkowie znajdują się wprawdzie w tym samym
czasie obok siebie, jednak nie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i
osiągania celów (np. przechodnie).

161. Sytuacja minimalnej interakcji

Sytuacja minimalnej interakcji - dwie lub więcej osób przebywa ze sobą w tym samym
miejscu i w tym samym czasie, jednak nie mają ze sobą nic wspólnego, ich kontakt
ograniczony jest do minimum, np. ludzie jadący tramwajem, czekający w przychodni.

162. Zjawisko facylitacji i hamowania społecznego

● Facylitacja społeczna - wzrost poziomu wykonania zadania pod wpływem obecności
innych.

82
 Np.: kulturysta ćwiczy intensywniej, gdy oprócz niego na siłowni znajdują się inni.
● Hamowanie społeczne - spadek poziomu wykonania zadania pod wpływem
obecności innych.
Np.: mężczyzna w wieku 23 lat, który nigdy nie miał nic wspólnego z szyciem ma za
zadanie nawlec nitkę na igłę i zaszyć dziurę w towarzystwie 20 osób.
W obecności innych dużo lepiej wykonujemy zadania, które są - naszym zdaniem - łatwe i w
mniejszym stopniu złożone.
* Zjawiska te wynikają z napięcia będącego skutkiem obecności innych osób i możliwości
oceny przez nich naszego działania.

163. Zjawisko próżniactwa społecznego i jego modyfikatory

(Efekt Ringelmanna)
 Im więcej ludzi wykonuje równocześnie jakąś pracę, tym gorszy rezultat uzyskują w
porównaniu z tym, co uzyskaliby pracując indywidualnie
 Spadek osobistej motywacji występuje, kiedy osoba pracuje sama, lecz jest
przekonana o działaniu z innymi (zawiązane oczy, Ingham), więc gorszy wynik nie
może wynikać ze złej koordynacji
 Model kolektywnego wysiłku (Karau, Williams) - wielkość motywacji do
podejmowania wysiłku zależy od
1. Przekonania, że wzrost własnego wysiłku pociąga za sobą wzrost poziomu wykonania
własnej grupy
2. Przekonanie o instrumentalności poziomu wykonania, czyli, że wzrost poziomu
wykonania grupy spowoduje powiększenie jej zysków
3. Przekonania o wielkości własnej korzyści, przekonania, że zyski grupy przekładają się
na ich własne (dobra materialne, psychiczne, akceptacja)

164. Efekt kompensacji społecznej

 Odwrotność próżniactwa społecznego
 Działanie razem, przynoszące lepsze wyniki niż w pojedynkę
 Występuje, kiedy grupa jest spójna, a jej członkowie spodziewają się po partnerach
niskiego wyniku

83
  Skuteczność burzy mózgów, gdy istnieje rozdział tworzenia pomysłów od oceny ich
jakości, jednak może ona prowadzić do proponowania zbyt odległych i abstrakcyjnych
rozwiązań. Burza mózgów wiąże się też z efektem następnego w kolejce- spadku
uwagi przykładanej do cudzej wypowiedzi i gorsze jej zapamiętywanie przez osoby,
które mają wypowiadać się kolejne

165. Burza mózgów - zalety i wady

Technika wywodząca się z psychologii społecznej, która ma na celu doskonalenie decyzji
grupowych - wspólne generowanie pomysłów.
Zalety:
- Pozwala na rozwinięcie umiejętności słuchania i zapamiętywania, a jednocześnie
powstrzymywania się od krytyki cudzych wypowiedzi.
- Proces myślenia składa się z dwóch faz: generowania (produkcji) hipotez oraz ich
estymacji (oceniania).
- Każdy ma prawo zgłosić dowolną liczbę pomysłów.
- Pomysły dzięki cudzej inwencji mogą ewaluować.
- Łatwo znaleźć inspirację.
- Jej przygotowanie nie wymaga długiego czasu. ani specjalnych pomocy
dydaktycznych.
Wady:
- Jest uzależnione od aktywności całej grupy.
- Ostateczny wybór pomysłu/rozwiązania jest utrudniony przez dużą liczbę
uczestników i ich preferencji.
- Obecność bardzo silnej dominującej osobowości, zbyt duża ambicja niektórych
uczestników, nie pozwala dojść innym do głosu i niewielka otwartość na cudze
pomysły.
- Spadek własnej motywacji z powodu niezauważalnego wkładu we wspólny wynik.
- Lęk przed oceną.
- Skłonność uczestnika do zmiany tematu na niezwiązany z zadaniem.
- Zapominanie i powtarzanie tych samych pomysłów = strata czasu.

166. Zjawisko polaryzacji grupowej

84
Tendencja grup do podejmowania decyzji, które są bardziej skrajne niż początkowe
upodobania czy skłonności członków.
Jej działanie można zaobserwować np. w decyzjach ławy przysięgłych, którzy po dyskusji byli
skłonni wydać wyrok znacznie wyższy lub znacznie niższy, niż którykolwiek z nich proponował
przed debatą.
- Grupy podejmują bardziej ryzykowne decyzje niż jednostki;
- Poglądy poszczególnych członków grupy stają się bardziej krańcowe po dyskusji z
nimi (tylko w przypadku gdy na wstępie są podobne);
- Rywalizacja grupowa jest silniejsza niż indywidualna – zjawisko nieciągłości grupowej.

167. Teoria dysonansu poznawczego

Ludzie dążą do spójności i zgodności między przekonaniami, a zachowaniami.
Psychologiczna sprzeczność rodzi dysonans, czyni nieprzyjemny stan emocjonalny o
właściwościach popędu, czyli motywacji do usuwania i/lub unikania go. Im większa
sprzeczność i ważniejsza sprawa, tym większy dysonans.
Lubimy myśleć o sobie jako o konsekwentnych osobach, spójnych w poglądach i działaniu.
Lubimy myśleć też o sobie, jako o ludziach wolnych, więc łatwiej jest nieco zmienić pogląd niż
przyznać, że daliśmy sobą manipulować.
Dwie postaci racjonalizacji: “słodkie cytryny” dobre strony nieprzyjemnych spraw i “kwaśne
winogrona” złe strony przyjemnych niedostępnych spraw.

168. Narcyzm
 Przesadna miłość do samego siebie (dodatnio skorelowany z wysoką samooceną, ale
niestabilną)
 Niewrażliwość na potrzeby i punkt widzenia innych
 Pożądając i osiągając potwierdzenie własnej wartości, niszczą relacje z innymi, od
których tak bardzo są zależni
 Ich zabiegi to skutek impulsywności, a nie przemyślanej strategii
 Silne reagowanie agresją na odmowę czy prowokację
 Narcyzm kolektywny- podbudowane silnymi emocjami, nierealistyczne przekonanie o
wielkości i wybitności własnej grupy, wzmaga agresję w stosunku do obcych,
zbudowany na utajonej negatywnej postawie wobec własnego narodu

85
169. Pochlebne sądy o sobie a motywacja autowaloryzacyjna
 Efekt bycia lepszym niż przeciętnie- przeciętny człowiek uważa się za lepszego niż
przeciętnie niemal pod każdym względem, silniejszy przy cechach pozytywnych,
moralności, cechach kontrolowalnych. Słabszy przy spadku abstrakcyjności
porównań, osobistym kontakcie z obiektem porównań
 Lepsze zapamiętywanie informacji o sukcesach niż porażkach
 Szybsze przetwarzanie pozytywnych informacji na swój temat
 Pesymistyczny styl wyjaśniania- skłonność do tłumaczenia własnych porażek
przyczynami stałymi, wewnętrznymi i globalnymi (odwrotność: egotyzm atrybucyjny-
tłumaczenie przyczynami zmiennymi, zewnętrznymi i specyficznymi)
 Zaburzenia wiążą się z obniżeniem egotyzmu
NIE WIEM CO Z AUTOWALORYZACJĄ

170. Socjometryczna koncepcja samooceny

Moreno:
 polega na zapytaniu każdej osoby badanej o to, kto ją wybrał
bądź odrzucił w trwającym badaniu:
o "Zgadnij kto?" - polega ona na podaniu opisu pewnego zachowania czy
innych charakterystycznych cech pewnej osoby i pozostałe osoby z badanej
grupy muszą wskazać osobę, która pasuje do podanych kryteriów.
o Uporządkowanie - technika ta polega na uporządkowaniu wszystkich
członków danej grupy z wyjątkiem siebie na podstawie danego kryterium.
o Porównywanie - polega na porównywaniu parami członków badanej grupy
według danego kryterium oraz wybór jednej osoby z pary, która posiada
więcej charakterystycznych cech dla tego kryterium. Posługiwanie się tą
techniką w dużej badanej zbiorowości jest bardzo uciążliwe, ponieważ
zwiększająca się liczba zbiorowości powiększa liczbę możliwych par w grupie
badanej.

86