1.

TEORIA NAUKOWA:

poziomy wiedzy:
- sensomotoryczna
- osobista
- grupowa
- rozpowszechniana przez instytucje
- potoczna
- posiadana przez wszystkie podmioty poznania

4 pojęcia nauki:
1) BADAWCZA- formalne, funkcjonalne, rzeczowe i czynnościowe.
2) PODMIOTOWA - liczy się efekt pracy naukowej.
3) DYDAKTYCZNA.
4) INSTYTUCJONALNO - ORGANIZACYJNA - jako praktyka kształtowania i prowadzenia
badań.

● EMPIRYZM - podstawowe źródła wiedzy to doświadczenie i obserwacja (poznanie przez

zmysły).
● Empiryzm genetyczny - wiedza czł. rozwija się przez doświadczanie i interakcję z
otoczeniem. “Tabula rasa” - czł. jako pusta kartka.
● Empiryzm metodologiczny - podejście badawcze - poznanie świata możliwe jest tylko przez
obserwację, pomiar i analizę danych. Fakty i dowody empiryczne, które są powtarzalne
● Teoria naukowa - słowo “teoria” używane jest jako sposób, w który interpretujemy fakty.
Teorie naukowe oparte są na twierdzeniach i paradygmatach - pozwalają na opis i
wyjaśnienie.
● Teoria socjologiczna - zespół idei na temat struktury społeczeństw i narzędzi ich badania.

Podział paradygmatów i typologii G. Morgana i G. Burrella:

1) Czy rzeczywistość ma charakter obiektywny, czy jest częściowo produktem umysłu?
2) Czy aby zrozumieć dany proces społ., trzeba w nim uczestniczyć?
3) Czy świat społ. ulega ciągłej przemianie, czy jest wciąż taki sam?

Podział teorii socjologicznych T. Pearsons:

1) Ogólna
2) Zachowań społecznych
3) Szczegółowa
4) Analiza porównawcza

Podstawowe paradygmaty w socjologii:

- Funkcjonalizm
- Strukturalizm
- Teoria konfliktu
- Teoria wymiany
- Interakcjonizm społeczny
- Interpretatywizm

2 warianty odkrycia naukowego:

 1) spostrzeżenie, wiedza jednostkowa, wiedza grupowa i przekazywalna.
2) postrzeganie grupowe, wiedza instytucjonalna, jednostkowa, potoczna.

● Operacjonalizacja (etapy):
➔ Definicja pojęć.
➔ Dobór i definicja wskaźników i zmiennych.
➔ Dobór próby + zwiad terenowy.
➔ Dobór metod i technik bad. i wybór bazy źródłowej.
➔ Dobór narzędzi do analizy danych.

Metody weryfikacji i falsyfikacji teorii socjologicznych:

1) Historyczno-porównawcza
2) Typologiczna (typy idealne)
3) Eksperymentalna
4) Monograficzna

● DEDUKCJA - od ogółu do szczegółu. Nie wymaga tworzenia nowych pojęć - wyciąga się
wnioski. Reliable.

● INDUKCJA - od szczegółu do ogółu. Narażona na błąd. Prawdziwość przesłanek nie

gwarantuje prawdziwości wniosku.

2. ANALIZA KRYTYCZNA POZYTYWIZMU I SOCJOLOGIZMU.

2 fazy twórczości Comte’a:

1) Próba opracowania zasad filozofii pozytywnej, klasyfikacji nauk i socjologii.
2) Próba stworzenia syst. politycznego i ideologicznego spełniającego takie same funkcje, co
kościół w średniowieczu (jedność myślenia i integracja społeczna).

Uważał, że ustr. społ. zależy od obyczajowości, a ta - od syst. poglądów. Kryzys społ. nazwał
“anarchią umysłową”. Próbował stworzyć system idei odpowiadający rozwojowi ludzkiemu.

3 etapy rozwoju wg. Comte’a:

1) Teologiczno-wojskowy
2) Metafizyczno-sądowniczy
3) Naukowo-przemysłowy

● Pozytywizm socjologiczny - zajmował się problemami kryzysu społ. i próbą rozwiązania go.
● Socjologizm - teoria, wg. której socjologia jest zdolna do wyjaśniania faktów społ. i
rozwiązywać problemy filozoficzne i moralne.
● Statyka społeczna - bada porządek społ. - wzajemne związki pomiędzy różnymi częściami
organizmu społ. Badana jest pod 3 względami:
- Jednostki (cechy, które wpływają na char. całego społ.)
- Rodziny
- Społeczeństwa

3 elementarne formy samoistnego zrzeszania się ludzi:

1) Rodzina - podstawowy, najtrwalszy elem. społ.
 2) Rząd (władza) - wprowadza przymus w celu zagwarantowania współpracy.
3) Kościół i wiara - zapewniają społ. równowagę i spójność.

● Dynamika społeczna - wg. Comte’a 1 z głównych działów socjologii, które razem miały
wyjaśniać 2 pozornie wykluczające się aspekty społ. - porządek i postęp.

Gł. założenia dynamiki społ.:

★ Ewolucja społeczeństw jest ukierunkowana i ma char. prawidłowy.
★ Ludzkość w toku rozwoju przeszła przez 3 stadia wyjaśniania rzeczywistości: teologiczne,
metafizyczne i naukowe (pozytywne).
★ Przemiany w świadom. ludzkiej, różnej w każdym stadium, wiążą się z odpowiednimi
przemianami syst. społ.
★ Ewolucja społ. doprowadzi do doskonałego ładu społ. w stadium naukowym. Porządek społ.
nie będzie wykl. przez ewolucyjne zmiany, ale nie będzie kryzysów.
★ Ludzkość jest całością i stanowi podmiot dziejów.
★ Wg. J. S. Milla dynamika społ. odpowiada prawom następstwa, a statyka społ.
współwystępowaniu.
★ H. Spencer - pojęcia struktury i funkcji (działania i przekształcenia). Organicyzm.
★ Pitirim Sorokin - historia ludzkości to “bezkierunkowe fluktuacje” - okresy stabilizacji są
krótkie w porównaniu do ciągłej zmienności. Odrzuca podział na statykę i dynamikę.

3. ADOLPHE QUETELET, KRZYWA DZWONOWA I STATYSTYCZNY CZŁOWIEK:

Matematyk, organizator. He love statystyka. Chciał stworzyć statystyczną naukę o człowieku.

Dzieło: “O człowieku i rozwoju jego zdolności, czyli zarys fizyki społecznej.”

Pojęcie przeciętnego człowieka, typ idealny, od którego ludzie z różn. przyczyn się odchylają. Indeks
BMI - zaczęto go używać dopiero w latach ‘50 w USA (nadwaga i otyłość).

● Fizjologia społeczna - Henri de Saint Simon - nowa koncepcja nauki. Wg, niego szybki
rozwój wiedzy przyrodniczej XVII i XVIII w. nie przekładał się na wiedzę o społ. Wierzył w
podstawowe prawa rządzące św. społ., nauka ta miała być tak ścisła, jak nauki przyr.
Poznanie tych praw miało umożl. przewidywanie i kontrolowanie zjawisk społ.
● Realizm - teza, że określenia istnieją obiektywnie - niezależnie od ich postrzegania.
● Nominalizm (antyrealizm) - ogólnie określenia nie istnieją obiektywnie, poza ludzkim
poznaniem.

4. TEORIA KRYTYCZNA - Horkheimer♡Adorno:

Dzieło: M. Horkheimer “Teoria tradycyjna a teoria krytyczna”.

Nad ludzkością panowała groźba katastrofy w związku z końcem epoki burżuazyjnej - ekspansją
faszystowskiego totalitaryzmu. Teoria ta nie miała być tylko teorią. Myślenie =/= działanie, a
działanie nie jest możliwe bez oceny sytuacji i zauważ. zagrożeń.
Teoria krytyczna pojawiła się w Niemczech, dla ludzi a nie dla opresorów (krytyka dominacji).
Alvin W. Gouldner - wg. niego orientacja krytyczna istnieje tylko, gdy są powody by krytykować.
Powody te pełn. funkcję integracyjną dla istniejących społ.

Teoria tradycyjna a teoria krytyczna:

I. Kant + Kartezjusz - stan wątpienia jako stan wyjściowy w kryt. myśleniu o rzeczywistości.

T. kryt. w przeciwieństwie do Kartezjusza głosi, że przedmiot i podmiot przenikają się, są ściśle

związane ze społ. i hist. Horkheimer eliminuje możl. obiektywności w badaniach - syntezuje
przedmiot i podmiot (nadaje społ. charakter). Głosi, że t. kryt. to filozofia, a t. trad., to nauka. Celem
jego filozofii jest radykalna zmiana.

SZKOŁA FRANKFURCKA:

Najważniejsi przedstawiciele - Max Horkheimer; Theodor Adorno; Herbert Marcuse; Walter

Benjamin; Friedrich Pollock; Leo Löwenthal; Erich Fromm.

3 okresy historii szkoły Frankfurckiej:

1) Europejski (1923-1938) - termin “teoria krytyczna”
2) Amerykański (1939-1949) - Horkheimer♡Adorno = “Dialektyka oświecenia.” Za
wytworzenie społ. mech. władzy i kontroli obwiniają “duch oświecenia” (proces
racjonalizacji).
3) Zachodnioeuropejski (‘60s) - Adorno♡Marcuse.

5. INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY - kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur

społ. jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli. Termin wprow. Herbert Blumer (1937).

Wymiana zachodzi pomiędzy świadomymi, stale definiującymi sytuację partnerami. Konsekwencje -

wykształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społ.

● Główne założenia:
★ Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.
★ Znaczenia pochodzą z interakcji.
★ Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje.

4 podstawowe kategorie analizy inter. społecznych:

1) UMYSŁ - rozumiany jako proces myślenia, możliwość rozważania i wyborów dot. działań.
2) JAŹŃ - jednostkowa tożsamość, świadomość.
3) INTERAKCJA SPOŁ. - wzajemne oddziaływanie jednostek, wpływ.
4) SPOŁECZEŃSTWO - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jedn.,
które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

6. PRAGMATYZM - nurt filozoficzny.

Elementy: antyrealizm i antyfundacjonalizm, pragmatyczna teoria prawdy, podkreślenie roli praktyki i

doświadczenia.
Opozycja wobec nurtów idealistycznych, klasycznego empiryzmu i neopozytywizmu.
Polega na realistycznej ocenie rzeczywistości, koncentracja na możliwościach i działaniu, które
gwarantują skuteczność. Użyteczność świadczy o prawdziwości sądów i pojęć.

Działanie: potrzeba ludzka, a poznanie pełni funkcje pomocnicze dla działania.

7. TEORIA KONFLIKTU

8. TEORIA RACJONALNEGO WYBORU - bada i modeluje zachowania społ. i ekon.

Główny problem: relacje pomiędzy preferencjami aktorów - zbieżne lub rozbieżne.

Koncentracja na takich działaniach jednostki, które powodują konflikty.

3 podst. problemy + dylematy:

★ Dylemat więźnia - problem zaufania.
★ Chicken game - problem współzawodnictwa.
★ Assurances game - problem koordynacji.

9. TEORIA TOŻSAMOŚCI PSYCHOFIZYCZNEJ - część teorii umysłu - zakłada, że stany mentalne

są tylko procesami neuronalnymi. Subiektywność i procesy umysłowe są wynikiem aktywności
mózgu i nie mają na niego wpływu.

● Tożsamość - ciągłość i identyczność własnej osoby pomimo upł. czasu + poczucie, że inni
uznają tę jedność i ciągłość osobowości.

10. ELITYZM, TEORIA ELIT - opisuje i wyjaśnia relacje władzy we wsp. społ. Głosi, że istnieje
niewielka mniejszość przedst. elit ekon. i politycznych i posiada ona władzę w społ.

2 założenia wersji klasycznej (arystokracja):

1) Władza jest sprawowana dzięki odpowiednim stanowiskom.
2) Psychologiczna różnica pom. elitą a resztą - elita ma cechy takie jak inteligencja czy
umiejętności.

● Vilfredo Pareto - 2 rodzaje elit:

- rządzące
- nierządzące
● Robert Michels - formalna org. biurokracji prowadzi do oligarchii.
● Gaetano Mosca - elity to zorganizow. mniejszości, a reszta to niezorg. większość. Elity mają
przewagę moralną, intelektualną i materialną.
● C. Wright Mills - na elitę składa się: elita biznesu, polityki i wojskowa.
● James Burnham - władza przechodzi do menedżerów, a nie polityków.
● Robert D. Putnam - władza omija proces demokr. (gatekeeping) przez zwiększenie się
wiedzy pracowników specjalistycznych (np. administracyjnych).

11. TEORIA KRĄŻENIA ELIT (Vilfredo Pareto) - fluktuacja/huśtawka zdobywania i tracenia władzy
przez opozycję/koalicję.

12. FEMINIZM - szereg ruchów społ., polit. i ideologii. Celem jest definicja, uzyskanie i utrzymanie
równości płci pod wzgl. polit., ekon., społ. i osobistym.
Początki myśli fem.: rewolucja Francuska; “Deklaracja Praw Kobiety i Obywatelki” (Olympe de
Gouges 1791).

13. Tożsamość płciowa/tożsamość płci/płciowa identyfikacja - osobiste poczucie własnej płci

społeczno-kulturowej.