Brakuje pytań: 4, 7
1. Socjologia a inne nauki o społeczeństwie
Socjologia jako nauka ukształtowała się w XIX w. ale refleksja
społeczna poprzedzająca naukę jest starsza, bo ludzie nie
mogliby bez pewnych idei w życiu obejść. Socjologia bada
życie społeczne, to nauka zinstytucjonalizowana, penetruje
życie ludzkie i przewiduje zmiany opinii. Słowo „socjologia”
wprowadził August Comte. Określenie socjologii wobec innych
nauk społecznych jest trudne bo jest ona rozdzielona
pomiędzy np. antropologię społeczną, ekonomię, politologię,
prawo itd. Socjologia ma problem ze znalezieniem własnego
obszaru badawczego bo socjologowie badają całokształt życia
społecznego, w przeciwieństwie do innych nauk, które badają
jego fragmenty, stąd wziął się „imperializm socjologiczny” w
pierwszych przedstawieniach socjologii: np. u Augusta Comte
socjologia była jedyną nauką społeczną. Czasem twierdzi się,
że przedmiotem socjologii są zjawiska posiadające naturę
społeczną czyli w jej skład wchodzi i polityka i ekonomia co
ma 2 rodzaje korzyści: może przynieść owocne rezultaty i
sprzyja integracji nauk społecznych. Socjologia różni się od
ideologii tym, że dąży do odkrywania prawd o świecie, a
ideologia ustanawia idee i wartości.
2. Geneza socjologii jako dyscypliny naukowej.
Socjologia ukształtowała się jako nauka akademicka dopiero
w XIX w. Tym niemniej refleksja społeczna poprzedzająca
stadium dojrzałej dyscypliny jest tak stara jak społeczne
bytowanie ludzi. Jej początków poszukuje się już w
starożytności klasycznej w politycznych pismach Platona i
Arystotelesa. Przy czym starożytni nie odróżniali państwa od
społeczeństwa ponieważ pojęcia te były dla nich tożsame.
Prekursorzy socjologii byli przekonani, że nowa nauka
obejmie całość społecznego doświadczenia i pozwoli na ścisłe
ustalenie faktów i odkrywanie prawidłowości życia
społecznego, które będą uniwersalne. Twórcy nowej nauki
pragnęli aby stała się narzędziem pożądanej reformy
społecznej. Te pragnienia stały się jednak daremne ponieważ
socjologia bada zjawiska pozostające w ciągłym ruchu i
ewolucji.
3. Rewolucja przemysłowa, społeczeństwo nowoczesne
a powstanie socjologii
Czynniki mające wpływ na powstanie socjologii:
-postęp techniczny, ekonomiczny
-wielkie inwestycje przemysłowe
-rozwój klasy robotniczej, miast
W społ. wczesnego kapitalizmu pojawiła się konieczność
regulowania i kontrolowania życia społ., która dała początek
socjologii. Reformatorzy społ. podejmowali wysiłki aby
łagodzić konflikty społ. wynikające głównie z
niesprawiedliwości społ. Pojawiła się ankieta, czyli narzędzie
socjologów. Do reformatorów społ. należeli m. in. Booth . W
wyniku pracy reformatorów narodziła się dziedzina pracy
naukowej – socjotechnika (empiryczna opozycja społ.
zjawiska ekonomii ). Pojawiły się też projekty budowy
nowego społ., powstały ruchy komunistyczne, gminy
socjalistyczne (Fourier, Owen ).
August Comte chciał wprowadzić takie poznanie świata, które
byłoby pewne. Herbert Spencer chciał wyjaśnić ewolucję
ludzkości, bo wiek XIX to okres szybkiego rozwoju przemysłu.
USA- szkoła chicagowska (Park, Burges)
NIEMCY- Wilhelm Dilthey- nowe założenia badań
społeczeństwa
ROSJA- Petrażycki- nowa koncepcja badań zjawisk prawnych
4. Ideologie a powstanie socjologii
(Cztery wielkie ideologie świata nowożytnego (po Rewolucji
Francuskiej): konserwatyzm, liberalizm, socjalizmy, populizm
(narodnictwo) jako podłoże teoretyczne socjologii)
5. Pozytywizm i neopozytywizm w socjologii
August Comte-
Dzieło: Kurs filozofii pozytywnej
Comte był jednym z głównych przedstawicieli pozytywizmu
Comte stworzył termin socjologia, dlatego nazywa się go
ojcem socjologii
Wprowadził pojęcie metoda pozytywna ; jako sposób
patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by
go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie
najlepszy
W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec
pozytywistyczną wizję wojny wszystkich ze wszystkimi
Wzory naturalistyczne powinny być podstawą do budowania
naukowej socjologii;
źródła zdobywania wiedzy przez badacza socjologa
6. Typ idealny Webera
Wg. Webera socjologia miała być nauką społeczną, która
opisze sens działań społecznych, w którym mieści się też opis
sensu wszystkich najważniejszych instytucji społecznych,
chociaż są one efektem ciągle powtarzanych działań
społecznych. Problem to jak dojść do opisu działań
społecznych, jak poznać i zrozumieć ich sens. Punktem
wyjścia ma być tutaj metoda „typów idealnych”. Weber
rozumie przez to pewien idealny, racjonalny przebieg
pewnych działań społecznych, motywacji, instytucji
społecznych czy zjawisk społecznych. Typ ten powstaje w
umyśle badacza. Jest on pewną fikcją. Socjolog obserwuje
badane przez siebie działania społeczne czy instytucje
społeczne i stara się zrozumieć motywacje konkretnych
badanych przez siebie działań. Weber zastosował typ idealny
przy wyjaśnianiu, jak ludzie dokonują wyboru czynności
społecznych. Przyjął mianowicie, że ludzie zawsze działają w
sposób racjonalny. Wyróżnił 4 kategorie działań ludzkich:
działania tradycjonalne, emocjonalne, celowo-racjonalne i
zasadniczo-racjonalne.
7. Style uprawiania socjologii
8. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe
SOCJOLOGIA OGÓLNA tworzy teorie obejmujące zespoły
zjawisk (ich ogół), występujące w społeczeństwach (całych),
które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów podstawowych
(ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej
zadaniem jest również ustalanie pojęć.Główne teorie
socjologii ogólnej:
-teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa) - uogólnia
wyniki badań nad typami i formami zbiorowego życia ludzi -
>statyka społeczna
-teoria zmian - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i
procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach -
>dynamika społeczna
SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA zajmuje się systematycznym
opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących
w nich zjawisk.Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie
powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta z
inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych drugiej, a
socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii
szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną
teorię socjologiczną.Między socjologią ogólną i szczegółową
istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.
9. Praktyczne zastosowania socjologii
Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w
różnych formach życia zbiorowości ludzkiej, czyli bada:
a) instytucje – wychowawcze, religijne, prawne...
b) zbiorowości – grupy społ. zawodowe, tłum...
c) procesy – indywidualizację, urbanizację, migracje...
d) stosunki – społeczne, konflikty, więzi
e) zjawiska kulturowe – normy, wartości, ideologie
f) ruchy społeczne
g) świadomość społeczną
Rozróżnić można też teorie służące do badania tych nauk
(ogólne teorie socjologiczne):
- teoria struktur społecznych
- teoria zmiany
- teoria zachowania się jednostek
- teoria zachowania się zbiorowości
Aby socjologia miała praktyczne zastosowania, jej badania,
twierdzenia muszą posiadać tzw. „moc prognostyczną” czyli
moc pozwalającą na przewidywanie zdarzeń, zachowań
jednostek i zbiorowości. Zastosowania wiedzy socjologicznej
do regulowania stosunków międzyludzkich w przemyśle, do
określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji
konsumentów na rynku, w badaniach opinii publicznej,
1
badaniach zachowania się tłumów, morale armii, w reklamie –
zyskały miano „inżynierii społecznej” lub „socjotechniki”.
Te zastosowania praktyczne socjologii prowadzą z jednej
strony do ulepszeń i racjonalizacji życia społecznego, z
drugiej strony do uprawiania technik rządzenia
społeczeństwem i manipulacji postawami ludzkimi. W
pierwszym wypadku socjologia prowadzi do zmian w
niektórych obszarach systemu społecznego np. reforma
systemu edukacyjnego, lepsza organizacja pracy; w drugim
wypadku – do zmian ustrojowych np. przez propagandę
ideałów rewolucyjnych.
10. Podstawowe kontrowersje socjologiczne
Socj. jest nauką bez „paradygmatu” tzn. nie istnieje w niej
teoria czy twierdzenie które akceptują wszyscy
przedstawiciele filozofii, nawet w prostych sprawach istnieją
spory.
Przykładem takich kontrowersji mogą być:
a)indywidualizm – holizm (dotyczy natury rzeczywistości
społecznej) – tu spór o prymat jednostki wobec
społeczeństwa lub odwrotnie – społeczeństwa wobec
jednostki. Indywidualiści twierdzą, że społeczeństwo składa
się z jednostek, zaś holiści, że nie ma czegoś takiego jak
jednostka.
b)teoria funkcjonalna – teoria konfliktu – spór wokół natury
społeczeństwa. To albo harmonijna jak organizm całość,
albo rzeczywistość rozdarta wewnętrznie.
c) naturalizm – antynaturalizm – naturaliści twierdzą że
społeczeństwo trzeba poznać intuicyjnie, przez rozumienie
zjawisk, które trzeba odnieść do kultury, a nie wyjaśnienie
zjawisk w oparciu o ich powtarzalność, gdyż one nigdy nie
powtarzają się tak samo.
d)socjologia teoretyczna – socjologia historyczna – wg
pierwszej socjologia powinna formować ogólne prawa życia
zbiorowego; antagoniści mówią, że jest to niemożliwe,
można tylko formułować prawidłowości ograniczone czasem
i przestrzenią.
11. Podstawowe tezy funkcjonalizmu
Funkcjonaliści uważali, że społeczeństwo stanowi system jako
całość tworzącą funkcjonalną jedność, co oznacza że wszelkie
instytucje społeczne w ramach tego systemu tworzą jedność i
są ze sobą powiązane tak, że zmiana któregoś z nich co
powoduje zachwianie się równowagi całości co może
prowadzić do dezintegracji. Czyli elementy systemu tj.
instytucje, normy społeczne, normy kulturowe, wzorce
zachowań są funkcjonalne wobec systemu, tzn. przyczyniają
się do jego integracji. Funkcjonalizm powstał w USA w latach
40. XIX w. – reprezentanci: Parsons, Martin i Shils. Mówili oni
jednak, że w każdym systemie występują też elementy
dysfunkcjonalne, które rozsadzają go od wewnątrz, np.
dewiacje, działania innowacyjne, nonkonformizm. Wtedy
system dąży bądź do eliminowania dysfunkcji (system
zamknięty) albo do instytucjonalizowania ich (system
otwarty).
Każdy system dąży do stanu równowagi (integracji
wewnętrznej) ale stopień integracji jest zmienny. Wg
funkcjonalizmu system społeczeństwa stanowi ład społeczny i
to jest jego założeniem jako teorii opisującej mechanizmy i
warunki ładu społecznego. Zaburzenia tego ładu traktowane
są jak stan przejściowy który jest łamany przez
samoregulujące mechanizmy systemowe. System społeczny
składa się z podsystemów:
- ekonomicznego – dla zapewnienia materialnych
warunków życia i sferą interesów gosp.
- politycznego – sfera stabilności i władzy
- kulturowego – sfera wartości
Wg funkcjonalistów wpływ jednostki na życie społeczne jest
równy zeru, a ona sama jest aktorem grającym role
społeczne czyli działa zgodnie z wymogami społecznymi, jest
przymuszona przez system. Zgodnie z funkcjonalną teorią
uwarstwienia – w społeczeństwie musi być nierówny podział
społeczny (nierówności klasowe, nierówny podział władzy,
dochodu itd.) oraz w każdym społeczeństwie muszą istnieć
pewne funkcje które są nazywane imperatywami społecznymi.
Analiza funkcjonalna – była użyteczna w odniesieniu tylko do
badań nad małymi grupami społecznymi, strukturą kulturową
itd., jednak długo pozostawała ona pojęciem najważniejszym
w socjologii.
12. Podstawowe tezy teorii konfliktu
Główny reprezentant - Kalt Dahrendorf (XX w.)
Powstaje na przełomie XIX i XX w. W największym stopniu
wpłynęła na rozwój tej teorii teoria Marksa, oparta na
interpretacji historii jako nieustannej walki klas. O ile
funkcjonalizm utrzymywał, że podstawowym motywem
działań jest kulturowo wykształcony wzór - norma dla
wszystkich – o tyle teoretycy konfliktu odrzucają ten pogląd
przyjmując interes za główny motyw działań jednostek.
Interesy są różne dlatego dzielą zbiorowość jednostek na
przeciwstawne grupy. Konflikt jest następstwem tego
antagonizmu i jest on zjawiskiem naturalnym w każdym
społeczeństwie a nie dysfunkcją. Konflikt jest też naturą
stosunków społecznych, które opierają się na dominacji i
podporządkowaniu. Uniwersalną cechą społeczeństw ma być
podział na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone w
dostępie do władzy, pieniędzy, informacji itd co powoduje i
powodowało w historii przymus i posłuszeństwo,
podporządkowanie i zależność, dominację i uległość ale i
bunt, rewolucję, niezadowolenie.
Konflikt występuje wszędzie – w małych grupach, dużych i
pomiędzy nimi, jest wszechobecny, prowadzi on do zmian lub
też czyni, że zmiany są prawdopodobne, dlatego jego waga w
społeczeństwie jest duża. Dlatego teoria konfliktu bada źródła
konfliktów społecznych. Konflikt pomaga integrować
społeczeństwo a Lewis Coser mówi, aby konflikt definiować
jako społecznie funkcjonalny sposób rozładowania napięć.
Gdy społeczeństwo tłumi konflikty naraża się na jego
spotęgowanie, co prowadzi do nieodwracalnych zdarzeń.
Teoria konfliktu jest użyteczna do rozpoznawania procesów
społecznych w toku zmian społecznych, gwałtownych lub
przyspieszonych.
13. Podstawowe tezy teorii wymiany
XIX w. George Homans i Peter Blau.
To opozycja wobec funkcjonalizmu, ma założenia
indywidualistyczne i psychologistyczne. W przeciwieństwie do
funkcjonalizmu i teorii konfliktu, zakłada ona prymat
jednostki jako fundamentu społeczeństwa, czyli społ. składa
się wyłącznie z jednostek, ich wyborów i ich wytworów.
Społeczeństwo to to co sami ludzie wytworzyli, a robią to
tylko dla korzyści, jakich oczekują od społeczeństwa. jest to
indywidualizm skrajny.
Całe życie społeczne to zachowania jednostek, a fakty
społeczne to fakty psychologiczne. Zachowaniem jednostki
kieruje dążenie do uzyskania nagród i unikania kar. Człowiek
działa nie dlatego, że tak nakazuje norma ale dlatego, że chce
uzyskać nagrodę lub akceptację ze strony innych. nagroda –
to wzmocnienie danego zachowania. W społeczeństwie każdy
chce nagród – dlatego życie społeczne jest wymianą nagród
między jednostkami. nagrody to dobra materialne i
niematerialne tj. uznanie, aprobata. Jednostka nagrodzona
czuje się zobowiązana dla innych i tak powstaje wymiana
dóbr.
Teoria ta znalazła zastosowanie jedynie w badaniu małych
grup społecznych.
14. Makrostruktury społeczne
Makrostruktura – układ który wyznacza ramy i kierunki życia
społecznego; charakteryzuje się: wielokrotną złożonością,
skomplikowaniem powiązań między elementami, względną
odpornością wobec ingerencji i dezintegracji, wspólnotą
kultury, są względnie duże.
Własności makrostruktur:
a) samoistność – makrostruktura, to niezależny, zamknięty
świat społeczny, w przeciwieństwie do mikrostruktur, które
nie są samoistne i egzystują w ramach makrostruktur
b) samoreferencja – rozwój makrostruktur jest autonomiczny,
odbywa się w pewnych zamkniętych ramach, odgrodzonych
od świata zewnętrznego, gdzie układem odniesienia jest
struktura sama dla siebie
c) samowystarczalność – w przeciwieństwie do mikrostruktur
Makrostruktury tworzą dla mikrostruktur kierunki i ramy
rozwoju. Mogą ulegać destrukcji i dezintegracji w wyniku
negatywnego działania mikrostruktur Przykłady
2
mikrostruktur:
- do niedawna były nimi społeczeństwa narodowe, ale pod
wpływem postępującego procesu globalizacji stały się one
mezostrukturami
- wg Gurwitcha to klasy społeczne są zamkniętymi światami,
są całkowicie niekompatybilne między sobą; Marks uważał, że
klasy nie są makrostrukturami
- makrostrukturami mogą być np.: klasy, warstwy, stany,
ruchy społeczne, etnosy, ludy, narody
15. Mikrostruktury społeczne i struktury pośrednie
Mikrostruktury. Rodzina
1. Jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała
od najdawniejszych czasów w różnej postaci. Zawsze
realizowała funkcje prokreacji (zachowanie ciągłości
biologicznej), socjalizacji (przekazywania dziedzictwa
kulturowego) i miłości.
2. Rodzina realizuje nstp. Cele: obcowanie płciowe, tworzy
instytucjonalną formę małżeństwa, określa stosunki
pokrewieństwa i dziedziczenia, daje utrzymanie i opiekę,
przygotowuje do samodzielnego życia, tworzy jedno
gospodarstwo domowe.
16. Pojęcie kultury w socjologii. Kultura a cywilizacja
Kultura to całokształt wytworów ludzkich, nie podyktowanych
instynktem; ludzie tworzą kulturę. Presja natury
spowodowała, że człowiek zaczął wytwarzać narzędzia, zaczął
przystosowywać się do natury. kultura jest osobliwością
wyłącznie ludzką. Każde społeczeństwo wytwarza jakiś typ
kultury, nie ma ludzi niekulturalnych ani dzikich społeczeństw.
Od czasów starożytnych próbowano zdefiniować kulturę
jednak do dziś nie ma jednoznacznej definicji. Można
wyróżnić 3 stanowiska:
1)podstawą kultury są procesy internalizacji, przyswojenia
sobie przez człowieka opewnych zachować, maksym i
dyrektyw postępowania. Korelaty kultury to rzeczy i system
znaków . Kultura jest wytworem działań ludzkich.
2)kultura – to zasady, normy organizujące życie ludzkie,
działania ludzkie
3)stanowisko polega na poszukiwaniu podstawy zjawisk
kultury, czyli badania interesów utrwalonych rezultatów
zachowań człowieka.
Kultura wraz z postępem technicznym, cywilizacją może się
zmieniać, jednak jej część tzn. religie, literatura, pisanie
książek nie podlega prawom postępu. Cywilizacja tym
prawom podlega. Kultura oddziaływuje na społeczeństwo
poprzez:
- regulowanie sposobu zaspokojenia popędów i skłonności,
socjalizuje człowieka
- ustanawia systemy wartości i kryteria określające
hierarchie wartości
- kultura ustala wzory zachowania, reagowania w
określonych sytuacjach
- ustala modele społeczne i ideały.
17. Systemy wartości, normy i wzory zachowań
Kultura tworzona jest na zasadzie współzależności postaw i
wartości. Wartość to tyle, co wszelki przedmiot ludzkich
zainteresowań i interesów. 3 rodzaje wartości:
1)konkretne przedmioty pozaludzkiego świata stworzonego
przez ludzi
2)inni ludzie
3)wartości symboliczne – powstają w świadomości ludzi,
wyrażane za pomocą zjawisk i przedmiotów
Odpowiadają im 3 rodzaje kultury:
1)bytu
2)socjetalna – obejmuje porządek stosunków międzyludzkich;
przez ten porządek dokonuje się transmisja wzorów
zachowań np komunikowania się za pomocą znaków i
symboli tj. język.
3)symboliczna – obejmuje znaki i symbole np. symbol staje
się sam wartością (krzyż).
Wartości autoteliczne to te co są posiadane i cenione przez
zbiorowości ludzkie dla nich samych chociaż nie mają żadnych
funkcji instrumentalnych.
18. Zróżnicowanie społeczne kultury. Subkultury.
Zróżnicowanie kultury jest ogromne, tak jak społeczeństwa są
inne tak i ich kultury różnią się od siebie. Możemy wyróżnić
wiele kategorii kultury. Wg Ruth Benedict są 3 modele kultur.
- dionizyjska – charakteryzuje się tym, że działania społeczne
opierają się na rywalizacji
- apilonejska – w społeczeństwie panuje zgoda, harmonia i
wzajemna pomoc
- mieszane
Możemy również rozróżnić:
- kulturę bytu – zajmującą się sferą przedmiotów
materialnych, potrzebnych człowiekowi do bytu
- kulturę społeczną – czyli socjalną – zajmującą się
stosunkami społecznymi
- kulturę symboliczną na którą składają się:
a) kultura ludowa
b) kultura popularna
c) kultura elitarna
Może też wytworzyć się kultura alternatywna, kontrkultura
lub subkultura.
Subkultura to część kultury; wytwarza się ona w
społeczeństwach zróżnicowanych, w których występują grupy
o specyficznych wartościach, normach i wzorach zachowań.
Jeżeli grupy te mają określone granice wartości i zachowań
oraz te wartości i zachowania maję charakter trwały to
nazywa się je podkulturami lub subkulturami. Subkultury
zawierają najczęściej pewne elementy stworzone przez daną
zbiorowość. Mogą to być np. grupy rówieśników, grupy
zawodowe, artyści, więźniowie w więzieniu. Często granica
między subkulturą a kulturą zaciera się.
19. Kontrkultura jako zjawisko społeczne
Termin kontrkultury pojawił się w okresie buntu młodzieży w
USA i Europie Zach. w końcu lat 60. Mianem tym określono
różne nurty myślenia i różne formy działania kwestionujące
zastaną kulturę. Jest to jednocześnie sprzeciw wobec
podstawowych idei i wzorów kultury jak i próby tworzenia
nowej kultury. Kontrkultura odrzuca idee, wzorce etyczne i
normy, role społeczne i style życia. Kontestatorzy –
występują przeciw degradacji sacrum i wartości duchowych w
kulturze współczesnej, która ogranicza rozwój osobowości
człowieka. Poszukują jedności człowieka z naturą, odrzucając
dominację człowieka nad nią. Ruchy kontestacyjne uznano za
nowe zjawisko nie mieszczące się w żadnym z typów
konfliktów. Zakwestionowały one wartość materialnych
zdobyczy cywilizacji: przemysłu oraz sens porządku
społecznego.
Kontrkultura to wg współczesnych:
- kontestacja – odniesienie do buntów młodzieży
- zespół wartości i postaw przeciwstawnych kulturze
dominującej
- ruch odrzucający podstawowy etos kultury zachodniej,
propagujący inne wartości i style życia
Kontrkultura jest zjawiskiem nowym, charakterystycznym dla
czasów współczesnych. Wraz z końcem hippisów, ruch
odrodził się pod nazwą kultury alternatywnej. Kontrkultura
kwestionuje kulturę świata zachodniego – model rodziny,
szkoły, sztuki, język, nauki społeczne, postęp techniczny,
kościoły. Choć kontrkultura przestała istnieć, to pewne jej
idee zrealizowano np. ochrona środowiska, reforma
szkolnictwa, prawa dla mniejszości etnicznych. Znalazła ona
swą kontynuację w kulturze alternatywnej.
20. Cechy kultury masowej
Kultura popularna (masową nazwał ją Dwight McDonald)
wyróżnia się od innych rodzajów kultur szerokim zasięgiem,
odbiorcami jej są liczne i różne klasy społeczne przez
zastosowanie techniki i mass mediów. Dlatego dociera ona do
licznych odbiorców co daje jej masowy odbiór. Dociera ona do
prawie wszystkich, nawet ośrodków oddalonych od ośrodków
kulturalnych. To głównie kultura związana z czasem wolnym,
zabawą i rozrywką. Jej treść ze względu na to że dociera do
różnych klas społecznych jest uproszczona, o prostych
schematach, powiela wątki. Jest produkowana (nie tworzona)
przez profesjonalistów. Posiada ona i krytyków i obrońców.
Krytycy:
- zasada „wspólny mianownik”
- wulgarność
3
- brak treści ambitnych, zmuszających do wysiłku
intelektualnego
- może manipulować ludźmi, zniewalać ich umysły
- uzyskuje wpływy polityczne
- ujednolica różne wartości artystyczne
Obrońcy
- demokratyczny charakter
- zgodność z gustami najliczniejszych uczestników życia
kulturalnego
- dostępność dla wsi i miasteczek
21. Działanie a zachowanie
Działanie człowieka (interakcja). W toku działania jednostka
rozważa sytuację w jakiej znajduje się, rozważa możliwe
sposoby reakcji na bodźce ze środowiska, które dostosowuje
do siebie, do swoich decyzji. Ważnym elementem działania są
inni ludzie. Działający ludzie dostosowują nawzajem swe
działania do siebie przez odkrywanie i ujawnianie znaczeń w
nich się zawierających. Dlatego społeczeństwo to sieć
interakcji, które się nieustannie zmieniają, ale które
dostosowują się do siebie (teoria symbolicznej interakcji).
Natomiast w procesie socjalizacji, która odbywa się przez całe
życie, człowiek uczy się zachowań zgodnych z ogólnie
przyjętymi normami społecznymi wg określonych wzorów.
Zachowanie to reakcja na określone sytuacje. Wzór kulturowy
określa sposób zachowania się w danej grupie, który jest
dopuszczalny lub naturalny. Te wzory zachowań
(postępowań) stają się schematem działania człowieka i
zostają przez niego zinternalizowane. Internalizacja to
mechanizm przejmowania w procesie socjalizacji wzorów
zachowań, norm, i wartości tworzonych przez daną kulturę.
22. Działania motywowane normą i interesem. Celowo-
racjonalne.
Człowiek jest z natury społeczny, żyjąc w społeczeństwie są w
nim określone normy, które wynikają z określonych wartości
występujących w różnych społeczeństwach np. uczciwość.
Normy mogą być religijne, moralne oraz prawne.
Jednostka aby być przyjętą przez społeczeństwo musi działać
zgodnie z narzuconymi przez nie normami. Jednak częstym
motywem działań jest nie norma, ale interes jakim jednostka
się kieruje. Może on być zgodny z normą np. w gospodarce,
ale nie zawsze tak jest i może dojść do konfliktu między
interesem a normą co może doprowadzić nie tylko do
potępienia i odrzucenia ze strony społeczeństwa ale także do
przestępstwa.
23. Elementy więzi społecznej
Ogół stosunków, połączeń i zależności które skupiają ludzi w
trwałe zbiorowości nazywamy więzią społeczną. Jej
elementami są:
a)styczność przestrzenna – uświadomienie sobie, że na tej
przestrzeni gdzie żyjemy są również inni ludzie, np. na
studiach
b)styczność i łączność psychiczna – spostrzeżenie cech
pożytecznych lub nie, innego osobnika, zainteresowanie się
drugim
c) styczność społeczna – pewne układy wynikające z co
najmniej 2 osób, a przedmiotem jej jest jakaś wartość lub
rzecz i pewne czynności, np. kupno gazety. Mogą one być
prywatne lub publiczne.
d)wzajemne oddziaływania – przez nie dokonuje się proces
przystosowania się osobnika do grupy
e)stosunki społeczne
f) zależności społeczne – instytucje społeczne i kontrola
społeczna
24. Socjalizacja jednostki
Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w
procesie socjalizacji. jej efektem są określone cechy
osobowości: postawy, poglądy, wartości, szacunek dla norm.
Proces który wprowadza jednostkę w życie społeczne
począwszy od lat najmłodszych, uczy ją zachowania i
porozumienia się wg ustalonych wzorów nazywa się procesem
socjalizacji. W tym procesie człowiek uczy się panowania nad
popędami i potrzebami, a także zaspakajania ich w przyjęty w
danym społeczeństwie sposób. Efektem oddziaływania
środowiska społecznego jest nauka zachowań zgodnych z
ogólnie przyjętymi normami społecznymi i wg określonych
wzorców. Socjalizacja ma również ogromne znaczenie w
kształtowaniu się systemu wartości i hierarchii potrzeb, które
wyznaczają aspirację (dążenie) człowieka do tego aby
osiągnąć pewne dobra, uczucia czy cechy (być dobrym, być
kochanym, mieć dużo pieniędzy). W każdej grupie istnieje
określona hierarchia wartości. Rodzina jest grupą, w której
dziecko po raz pierwszy styka się z określonymi wartościami.
Hierarchia wartości w dużym stopniu zależy od specyfiki danej
grupy i od systemu politycznego, ekonomicznego i
społecznego np. czasy komunizmu a czasy demokracji w
Polsce.
W pierwszych latach życia człowiek zdobywa wiadomości na
temat otaczającej go rzeczywistości i samego siebie. Ta
wiedza jest potem modyfikowania przez całe życie i prowadzi
człowieka do określonych sposobów myślenia, wartości i celi i
sensu istnienia.
Proces socjalizacji powoduje zinternalizowanie niektórych
wartości przez człowieka, w tak sposób że postrzega on je
jako własne, zostają one wbudowane w jego osobowość,
dlatego dąży on do realizacji tych wartości. W procesie
socjalizacji uczy się też odgrywania ról społecznych, czyli
spełniania oczekiwań społecznych.
Przez socjalizację człowiek zdobywa podstawowe umiejętności
potrzebne mu do funkcjonowania w danej społeczności
(szkoła, kościół). W procesie tym człowiek uczy się
komunikowania z innymi ludźmi za pomocą symboli i języka
co odróżnia go od zwierząt.
25. Internalizacja normy
Norma społeczna to pewien sposób kontroli społecznej nad
jednostką. Człowiek, który nie przestrzega danych w
społeczeństwie norm może być dotknięty określonymi karami
lub sankcjami, ze strony tych, którzy normy respektują. Aby
spełnić rolę skutecznej kontroli normy muszą być przez
jednostkę zinternalizowane, tzn. włączone w ramy własnej
osobowości, przyswojone przez nią jako własne. Czyli normy
narzucone przez społeczeństwo są rozumiane przez jednostki
jako obowiązujące od zawsze. Internalizacja normy jest
zadaniem socjalizacji jednostki czyli przysposobienia jej do
życia w społeczeństwie. Kontrola społeczna jest raczej
nastawiona na przywoływanie do porządku osobników
dorosłych ale u jednostki, która nie zinternalizowała normy w
dzieciństwie to jest większe prawdopodobieństwo odchyleń od
normy w późniejszym okresie.
26. Konformizm
Konformizm to postawa jednostki wykształcona w procesie
socjalizacji. To przyjęcie norm narzuconych przez
społeczeństwo i zaakceptowanie ich jako swoich. Konformiści
starają się przestrzegać norm, a społeczeństwo w większości
składa się z konformistów. Konformizm umożliwia w miarę
bezkonfliktowe życie w społeczeństwie, z drugiej zaś strony to
rezygnacja jednostki z własnego „ja”. Postępujemy
konformistycznie też dlatego, że chcemy być lubiani i
akceptowani, dlatego też można wyróżnić 3 typy zachowań
konformistycznych:
a)uleganie – to zachowanie motywowane uniknięciem kary
lub chęcią zyskania nagrody. Konformizm jest nagradzany
co służy zwiększeniu ich liczby w społeczeństwie. Nagrodą
mogą być dobra materialne lub awans, aprobata, miłość,
przyjaźń itp. Karą może być (sankcją) więzienie albo tzw.
ostracyzm towarzyski, ośmieszenie, wydalenie ze
społeczności. Od początku swego życia człowiek jest
motywowany systemem nagród i kar. Uleganie jest
zazwyczaj czymś nietrwałym, powierzchownym ponieważ
ulegamy naciskowi aby uniknąć kary lub zdobyć nagrodę.
Podstawą ulegania jest władza, którą posiada osoba lub
grupa oddziałująca na nas (rodzice, państwo)
b)identyfikacja – to trwalsze niż uleganie efekty, tu motywem
działania jest pragnienie jednostki aby być podobną do
osoby, od której pochodzi oddziaływanie (np. synowie chcą
być tacy jak ich ojcowie). Tu akceptujemy i przyswajamy
sobie ten system wartości, sposób zachowania, poglądy tej
osoby czy grupy. Trwa to dotąd dopóki nie zostanie
podważony ten sposób zachowania lub okaże się on
sprzeczny z innymi poglądami jednostki.
4
c) internalizacja – to mechanizm daje najtrwalsze efekty
konformistyczne. Czynnikiem decydującym o internalizacji
danych wartości lub norm jest przekonanie o ich słuszności
i o wiarygodności osoby od której one pochodzą.
Internalizacja powstaje przez akceptację wzorów,
poglądów, zachowań, wartości, norm innych osób (grup) i
włączenie ich w nasz system wartości i poglądów.
Przez konformizm można wyjaśnić takie zachowania jak:
uleganie modzie, reklamie, mediom a także akceptację
rasizmu, stalinizmu czy faszyzmu.
27. Systemy normatywne w społeczeństwie
System normatywny to normy skłaniające jednostkę do
postępowania zgodneko z nakazem lub zakazem w normie
wyrażonym, bo w normie ujęty zostaje wzór, który
społeczeństwo chce nałożyć na wszystkich uczestników
zbiorowego życia. Normy służą kontroli społecznej nad
jednostką, która służy integracji społeczeństwa. Dążeniem
każdego społeczeństwa jest wewnętrzna zgodność i integracja
norm, jednak systemów normatywnych jest tyle ile jest
społęczeństw i kultur.
Normy są zróżnicowane, w społeczeństwie może obowiązywać
kilka rodzajów norm tworzących system normatywny i tak
mogą to być normy:
a)obyczajowe – mogą dyktować zachowania zgodne z
panującymi obyczajami
b)moralne
c) religijne
d)prawne – które osiągają najpełniejsze formy kodyfikacji i są
poparte sankcjami negatywnymi (jak postąpić nie wolno)
Zazwyczaj nakazy wypływające z jednej z norm pokrywają się
z nakazem z drugiej normy, jednak mogą zachodzić między
nimi konflikty np. między normą obyczajową a prawną.
Normy mogą też być ugruntowane przez tradycje, jeśli wzór
do naśladowania został umieszczony w przeszłości. Normy
mogą być inne w Polsce, inne w Niemczech. W jednym
społeczeństwie potępia się a w innym praktykuje.
28. Sankcje za naruszanie norm
Społeczeństwa w toku rozwoju wykształciły metody
wymuszania na jednostce konformizmu. Karl Manheim
wyróżnia bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na
jednostkę. Bezpośrednie to wpływ najbliższego otoczenia, np.
ojciec, matka, ksiądz, którzy odwołują się do emocji, sugestii,
strachu, wychowania w dawnym stylu. Wpajają oni pewne
zasady, będące zasadami całego społeczeństwa. Pośrednie to
oddziaływanie z daleka zdepersonalizowane, przez strukturę
np. oddziaływania gospodarcze.
Społeczeństwo ustala też określone sankcje pozytywne
(będące nagrodą) dla konformistów oraz negatywne (będące
karą) dla osób łamiących lub uchylających się od norm, dla
dewiantów. Znaczenie sankcji jest bardzo ważne, bo to one
(kary i nagrody) w większości motywują do określonych
działań, które integrują społeczeństwo. Repertuar kar i
nagród jest rozległy: mogą to być: napiętnowanie, klątwa,
oziębłość, wyłączenie ze społeczeństwa, więzienie, zwolnienie,
nagana, strach, ale też: pochwała, premia, aprobata, miłość,
awans, zysk, itd. Społeczeństwa odróżniają się od siebie tym,
że nacisk kładziony jest bardzie u jednych na karę, u drugich
na nagrodę. Jedne społeczeństwa odwołują się do kar,
strachu, reżimu np. komunizm, a drugie nacisk kładą na
niezależność, wolność wyboru, nagrody co z kolei umożliwia
jednostce rozwój zarówno intelektualny jak i zawodowy.
29. Dewiacja i innowacja
W wyniku konfliktów norm lub szybkich premii społecznych
rodzi się dewiacja czyli łamanie lub odchylanie się jednostek
od norm społecznych. Jest to nonkonformizm, czyli stan
odmienny od konformizmu. W każdym społeczeństwie istnieją
i istnieli dewianci, którzy z różnych względów łamali zastany,
obowiązujący porządek. Dewiacja nie prowadzi zawsze do
przestępstwa, do działań na niekorzyść swoją i niekorzyść
społeczną. Mówi się, że każdy przestępca to dewiant, ale nie
każdy dewiant to przestępca. Wbrew wszystkiemu dewianci
są potrzebni w społeczeństwie, ponieważ społeczeństwo które
nie posiadałoby dewiantów pogrążyłoby się w stagnacji,
zatrzymałby się jego rozwój. Tak więc dewianci to także ci
którzy przez nieposłuszeństwo lub niepogodzenie się z
normami wyznaczają nowe drogi rozwoju. Gdyby nie dewianci
– innowatorzy nie byłoby postępu naukowego, technicznego,
rozwoju. Innowatorstwo czyli również dewiacja służy
społeczeństwu. Dewianci – innowatorzy często są skłóceni ze
swym środowiskiem, jak Kopernik, Luther. Tworzą oni często
nowe normy, które zastępują stare. Na koniec trzeba dodać,
że każdy człowiek w większym czy mniejszym stopniu jest
dewiantem (np. przejście na czerwonym świetle), bo z natury
człowieka wypływa pokusa łamania reguł. Mówi się, że
zakazany owoc najbardziej kusi, czego przykładem może być
walka z reżimem w czasach komunizmu, czy nawet pokusa
zapalenia papierosa dla małolata, a te pokusy wzrastają
bardziej gdy człowiek ma ograniczony byt przez
społeczeństwo. Dewiacja dotyczy jednostki. Im większa
kontrola tym więcej dewiantów.
30. Ewolucja kontroli społecznej
Kontrola społeczna to przymuszanie jednostki przez
społeczeństwo do określonych zachowań przez stosowanie
określonych sankcji.
W społeczeństwach prymitywnych wydawać by się mogło że
zakres kontroli społecznej był mały, jednak to sam człowiek
będący pod o wiele bardziej większą presją ze strony
współplemieńców sam wymierzał sobie sprawiedliwość i
sposób postępowania zgodny z grupą. Tam wszystko
regulowane było do najdrobniejszych szczegółów: taniec,
mycie, polowanie itd. Podobnie było w społeczeństwach
średniowiecza lub jeszcze pod koniec XIX w. w małych
społecznościach. Współcześnie człowiek ma o wiele większą
swobodę ruchów, postępowania, myślenia, rozwoju. ,
Ewolucja w kierunku zmniejszenia kontroli społecznej jest
podyktowana między innymi szybkim rozwojem co eliminuje
normy stojące na przeszkodzie, również własnymi interesami,
ludzie którzy eliminują normy niezgodne z ich interesami oraz
tolerancją dla odmienności. W ewolucji kontroli społecznej
ważną rolę odgrywa przejmowanie funkcji obyczaju przez
prawo, czyli zmiana regulacji z pozytywnej (nakazu) w
negatywną (zakazu). O ile obyczaje regulują działania
jednostek nawet w sprawach nieistotnych dla społecznego
ładu o tyle prawo wkracza wyłącznie w dziedziny zw. z
porządkiem. Ferdynand Toemies rozróżnia społeczności w
których kontrola jest sprawowana przez zwyczaj i tradycję
oraz społeczności nowoczesne – tu kontrolę sprawuje
sformalizowane prawo i opinia publiczna. W toku ewolucji
kontroli społecznej – tradycja i obyczaje zastępowane są
przez normy prawne. Kiedyś jednostki działały pod wpływem
działania tradycyjnego, teraz jest działanie racjonalne.
Ewolucja dokonuje się w społeczeństwie bez względu na
zamiary jednostek lub grup, np wyprawy krzyżowe czy misje.
Jednak siła obyczajów jest utwierdzona przez prestiż
dawności i przybiera czasem postać przesądów. W przypadku
zamierzonej zmiany stosuje się 2 strategie:
- umiarkowana reforma obyczajów (np. misje) – zmiana
obyczajów przez masową propagandę
- rewolucyjna strategia w imię oświecenia i rozumu przeciw
przesądom
Cechą charakterystyczną ewolucji kontroli społecznej jest
tolerancja dla odmienności. Tradycyjne społeczeństwa
odznaczają się wrogością i nietolerancją wobec innych kultur
przez niewiedzę, np. Polska w stos. o Żydów, Cyganów.
Nowoczesne społeczeństwa akceptuje z natury rzeczy
odmienne. jednostka może żyć zgodnie ze swymi sposobami
nie naruszając interesów innych (np. w USA). Kontrola może
np. zmusić polityków do większej odpowiedzialności (np. w
Polsce akceptuje się korupcję u polityków, w Niemczech –
dymisjonuje się za to).
31. Anomia i jej społeczne konsekwencje
Anomia – bezprawie. Dewiacje jako odchylenia od norm w
skali masowej to anomia. O ile dewiacja dotyczy jednostki, to
anomia dotyczy całego społeczeństwa lub jego części. Rodzi
się ona z szybkich przemian społecznych, kolizji norm,
sytuacji w których jednostki zatracają zdolność rozróżniania
dobra od zła w wyniku kryzysu społecznego. Źródłem anomii
mogą być procesy industrializacji, urbanizacji, wojny
domowe, rewolucje, kryzysy gospodarcze. Anomii z reguły
towarzyszy prostytucja, narkomania, alkoholizm,
przestępczość, samobójstwa.
5
Wg Durkheima anomia to stan zaniku norm w społeczeństwie,
bądź rozpowszechniania się licznych norm konkurujących ze
sobą i wymagających od jednostki sprzecznych zachowań w
wyniku czego jednostka zachowuje się tak jakby nie istniały
żadne normy. Współcześnie anomię rozpatruje się z
perspektywy psychologicznej jako zagubienie się jednostki
wywołane przez społeczeństwo.
32. Pojęcie roli społecznej
Rola społeczna to stały i wewnętrznie spójny system
zachowań i cech będących reakcjami na zachowania innych
osób, która przebiega według ustalonego wzoru. W życiu
człowieka pojawia się wiele sytuacji społecznych, które
wymagają od niego określonego zachowania i cech. Z każdą
rolą społeczną związane są określone prawa i obowiązki.
Termin „rola” został zaczerpnięty z teatru. Społeczeństwo
daje scenariusz dla wszystkich „aktorów” jednostek życia
społecznego. Aktorzy muszą wcielić się w rolę przygotowaną
dla nich przez społeczeństwo. Społeczeństwo to też
publiczność, która może aktora nagrodzić brawami lub
wygwizdać. Role różnią się od siebie pod wieloma względami:
znaczeniem w życiu społecznym, konkretnymi działaniami,
częstością występowania itp. Role wiążą się nie tylko z
działaniem ale i z uczuciami i postawami, które są
wzmacniane w związku z odgrywaną rolą. Rola związana jest
z określonym stopniem identyfikacji. Może ona być
powierzchowna i tymczasowa lub na całe życie. Realizacja roli
wymaga pewnych oczekiwanych przez społeczność zachowań
i postaw. W życiu odgrywamy wiele ról i może dochodzić do
konfliktu między nimi a człowiek musi dokonać wyboru (np.
matka a pracownica). Realizacja zależy od wielu czynników
np. od czynników psychogennych czy biogennych, które mogą
utrudniać lub ułatwiać ich odgrywanie. Człowiek nie tylko jest
aktorem, ale także tworzy rolę wpływając na rozwój
społeczny. Człowiek musi umieć oddzielić poszczególne role
od siebie i dokonać wyboru.
33. Człowiek jako istota społeczna
Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w
procesie socjalizacji. Jest to proces, który wprowadza
jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowania i
porozumiewania się według ustalonych wzorów i norm
społecznych, uczy panowania nad popędami i potrzebami.
2.Osobowość człowieka składa się z cech biogennych: płeć,
wzrost, budowa ciała, itp., z elementów psychogennych:
pamięć, wola, inteligencja, temperament, wyobrania oraz
elementów socjogennych: kulturowego ideału osobowości, roli
społecznej, jani subiektywnej i odzwierciedlonej.
34. Osobowość i jej elementy
Elementami osobowości są:
1)z punktu widzenia biologicznego to cechy biologiczne tj.
płeć, budowa ciała, właściwości fizjologiczne
2)elementy psychogenne np. temperament
3)elementy socjogenne tj. kulturowy ideał osobowości, role
społeczne, jaźń subiektywna, jaźń odzwierciedlona
a)................. poczucie szczęścia, pogody ducha akceptuje
siebie, życzliwy, tolerancyjny
b)osobowość dezintegracjalna – przez błędy popełnione w
socjlaizcji, np. przekazanie dziecku złych informacji o
świecie, wychowanie pod kloszem itd., brak miłości,
przewaga bodźców negatywnych nad pozytywnymi. Może to
być zbyt wysoka samoocena i podejmowanie ról do których
jednostka nie posiada predyspozycji, zaniżona samoocena.
Można też osobowość podzielić pod względem wyobrażenia
kulturowego:
a)ideał kulturowy osobowości – narzucający człowiekowi wzór
cech i zachowań akceptowanych przez społeczność.
Przekazywany jest on przez rodzinę, wychowanie, kulturę.
Podlega on historycznym przeobrażeniom, różnym
pochodzeniom społecznym itd. Dzięki temu ideałowi
człowiek wie jakie zachowania są pożądane a jakie nie, do
czego w życiu ma dążyć. Ideał tej decyduje kim jesteśmy.
b)osobowość podstawowa – czyli reprezentatywna dla
każdego społeczeństwa. To zespół tych cech, które są
wspólne wszystkim członkom danego społeczeństwa i nie
występują u innych społeczeństw. To inaczej „charakter
narodowy”
- to osobowości które występują w danym społeczeństwie
najczęściej
- zespół cech osobowości wspólny dla dużej liczby
jednostek w społeczeństwie
- osobowość która najlepiej wyraża wartości danego
społeczeństwa
c) osobowość statutowa – to osobowość podstawowa, która
dodatkowo zajmuje jakiś znaczący status społeczny.
35. Osobowość jako zespół ról społecznych
W osobowości mieszczą się role zarówno normatywne jak i
funkcjonalne. Każda jednostka odgrywa role nie tylko
narzucone przez społeczeństwo, ale także takie które
wypływają z natury rzeczy. Role społeczne jakie odgrywa
jednostka są nieodzownym elementem osobowości każdego
człowieka. Role społeczne które odgrywa człowiek składają się
na jego osobowość, tworzą ją lub zmieniają. I tak np.
możemy wyróżnić role kobiety: rolę matki, rolę pracownicy,
rolę żony które składają się jako zespół ról na jedną
określoną osobowość.
36. Kulturowy ideał osobowości a osobowość
podstawowa.
Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych
zachowań; inaczej gotowość jednostki do reagowania w
określony sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna
osobowości.
W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy
ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i
zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub w pewnych
grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest
poprzez wychowanie (przez rodzinę , szkołę) , poprzez
kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma
związek z daną epoką historyczną , z ustrojem gospodarczym
i politycznym oraz z danym typem kultury.
Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje
w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy
zaczyna uczestniczyć w procesie budowania swojej
tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i
wybrane modele zachowań, z jakimi możemy się zetknąć w
danym społeczeństwie. Dzięki kulturowemu ideałowi
osobowości człowiek dowiaduje się do czego w życiu warto
dążyć i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna.
Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną
pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne.
Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał
się on elementem osobowości konkretnej jednostki.
Kulturowy ideał osobowości należy odróżnić od tzw.
osobowości podstawowej, którą A.
Kardiner i inni charakteryzują jako typ osobowości
reprezentatywnej, a zatem jako zespół
tych cech osobowości, które są wspólne wszystkim członkom
danego społeczeństwa, natomiast nie występują w innych
społeczeństwach.
Przez osobowość reprezentatywną możemy zatem rozumieć :
1)osobowość, która występuje w danym społeczeństwie
najczęściej
2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości
jednostek w danym społeczeństwie, pomimo różnic w
zachowaniach zewnętrznych
3)osobowość, która najlepiej wyraża istotne wartości danej
kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego
społeczeństwa.
Często osobowość podstawową ujmuje się jako „charakter
narodowy” , czyli zespół cech i skłonności wyznaczających
charakterystyczne dla danego narodu sposoby reagowania na
określone sytuacje.
37. Typologie osobowości
Typologia Hipokratesa (ze względu na temperament):
sangwinik - człowiek żywy i o zmiennym usposobieniu;
melancholik - mało uczuciowy i mało aktywny;
choleryk - pobudliwy i mało wytrwały w działaniu;
flegmatyk - mało pobudliwy, ale wytrwały i konsekwentny w
działaniu.
Typologia Junga (kierunek i zakres aktywności społecznej):
6
introwertyk - hermetyczna postawa życiowa;
ekstrowertyk - przeciwieństwo introwertyka.
Typologia Polaków wg Szczepańskiego (styl życia i
podstawowy kierunek aktywności):
twórcy - wnoszą nowe idee i pomysły;
ludzie przeciętni - solidnie pracują i realizują swoje zadania,
ale niczego nie modernizują;
ludzie aktywni negatywnie - margines społeczny jednostki
zdane na pomoc i opiekę innych.
38. Role społeczne
Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną –
strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im
odpowiadające i system stosunków społecznych. ponieważ
poszczególne pozycje łączą rożne stosunki społeczne, w
każdej grupie występują różne struktury – struktura władzy,
komunikowania się, powiązań emocjonalnych. Każda
jednostka obejmuje w obrębie grupy określone miejsce,
pewną formalnie lub nieformalnie określoną pozycję, z którą
łączy się rola społeczna pełniona przez nią wobec innych
członków grupy.
Są dwa ujęcia roli społecznej: funkcjonalna (schemat
zachowań stałych i spójnych wewnętrznie będących reakcją
na zachowanie innych) i normatywne (zbiór praw i
obowiązków, przywilejów określających instytucjonalnie
zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję.
39, 40 Postawy społeczne . Postawy społeczne a
zachowania. ???
Postawa- w miarę trwała dyspozycja jednostki do określonych
zachowań; inaczej gotowość jednostki do reagowania w
określony sposób na różne sytuacje. Postawa to pochodna
osobowości.
W procesie socjalizacji istotne znaczenie odgrywa kulturowy
ideał osobowości, narzucający człowiekowi wzór cech i
zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub w pewnych
grupach społecznych. Ideał osobowości przekazywany jest
poprzez wychowanie (przez rodzinę , szkołę) , poprzez
kulturę. Podlega on historycznym przeobrażeniom, ma
związek z daną epoką historyczną , z ustrojem gospodarczym
i politycznym oraz z danym typem kultury.
Pełna internalizacja kulturowego ideału osobowości następuje
w okresie dojrzewania, kiedy człowiek w sposób świadomy
zaczyna uczestniczyć w procesie budowania swojej
tożsamości. O tym kim jesteśmy decydują narzucone i
wybrane modele zachowań, z jakimi możemy się zetknąć w
danym społeczeństwie. Dzięki kulturowemu ideałowi
osobowości człowiek dowiaduje się do czego w życiu warto
dążyć i jakie oczekiwania ma wobec niego grupa społeczna.
Ponadto dowiaduje się, jakie działania spotkają się z oceną
pozytywną, a jakie powodują sankcje negatywne.
Internalizacja kulturowego ideału osobowości oznacza, iż stał
się on elementem osobowości konkretnej jednostki.
Kulturowy ideał osobowości należy odróżnić od tzw.
osobowości podstawowej, którą A. Kardiner i inni
charakteryzują jako typ osobowości reprezentatywnej, a
zatem jako zespół tych cech osobowości, które są wspólne
wszystkim członkom danego społeczeństwa, natomiast nie
występują w innych społeczeństwach.
Przez osobowość reprezentatywną możemy zatem rozumieć :
1)osobowość, która występuje w danym społeczeństwie
najczęściej
2)zespół cech osobowości wspólnych dla dużej ilości
jednostek w danym społeczeństwie, pomimo różnic w
zachowaniach zewnętrznych
3)osobowość, która najlepiej wyraża istotne wartości danej
kultury , nawet jeżeli występuje wśród mniejszości danego
społeczeństwa.
Analizując istotę społecznych zachowań ludzi , nie można
pominąć teorii ról społecznych, które badają sposoby
spełniania różnych wymagań, nakładanych przez
społeczeństwo na jednostkę .Rola społeczna to względnie
stały i wewnętrznie spójny system zachowań i cech ,
będących reakcjami na zachowania innych osób i
przebiegający według mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego
wzoru.
Uczucia i postawy wzmacniane są w związku z odgrywaną
rolą. Natomiast mogą nie występować przed podjęciem
konkretnej roli. Każda rola związana jest z określonym
stopniem identyfikacji.
41. Pozycja i status społeczny jednostki.
Pozycja (status): miejsce zajmowane przez jednostkę w
jakiejkolwiek konfiguracji społecznej (zbiorowość , grupa,
społeczeństwo).Status społeczny jest najważniejszym
czynnikiem społecznego umiejscawiania jednostki w
hierarchicznych strukturach społecznych. Pomiar statusu
dokonywany jest w relacji do innych (wyższych, niższych)
statusów w tej samej konfiguracji.
-przypisany (wiek, płeć, pochodzenie rasowe, etniczne)
-osiągany (status jako rezultat wysiłków i osiągnięć jednostki)
W procesie interakcji ludzie odgrywają role społeczne i
zajmują określony status, czyli pozycję w strukturze
społecznej. Rola jest zbiorem zachowań, postaw, zobowiązań
i przywilejów, jakich inni ludzie oczekują od człowieka
zajmującego określony status społeczny. Role reprezentują
porządek instytucjonalny społeczeństwa, utożsamiany z
obiektywnym wymiarem życia społecznego, ale także nasz
sposób myślenia i działania. Każdy z partnerów interakcji
stara się zdobyć wiedzę o tym , jak powinien zachować się w
stosunku do innych , aby spełnić ich oczekiwania. Status i
rola informują o tym, jak zorganizowane są struktury
społeczne, w jaki sposób ich członkowie są ze sobą powiązani.
Ogół stosunków z innymi ludźmi można podzielić na trzy
sfery:
-sfera współżycia- obejmuje kontakty w obrębie których
partnerzy występują anonimowo, jako ludzie, powiązani
najogólniejszymi normami typu grzeczność, uprzejmość,
zasady dobrego wychowania.
-sfera ekspansji- obejmuje wszelkie kontakty związane za
pośrednictwem instytucji społecznych.
-sfera dyskursu- oznacza kontakty o charakterze osobowym.
Podłożem interakcji jest osiągnięcie porozumienia.
42.Proces socjalizacji.
Socjalizacja to proces , w którym poprzez swoje
doświadczenia jednostka:
-nabywa zachowań ludzkich
-uczy się funkcjonowania w kulturze
-kształtuje własną osobowość.
Efektem procesu socjalizacji są określone cechy osobowości,
postawy, poglądy, respekt dla norm i wartości powszechnie
akceptowanych. W procesie socjalizacji człowiek uczy się
panowania nad popędami i potrzebami, a także zaspokajania
ich w sposób przyjęty w danym społeczeństwie. Internalizacja
stanowi bowiem podstawowy mechanizm przejmowania w
procesie socjalizacji wzorów zachowań, norm i wartości,
tworzonych przez daną kulturę. Socjalizacja ma również
ogromne znaczenie w kształtowaniu systemu wartości i
hierarchii potrzeb, które wyznaczają aspiracje człowieka. W
procesie tym jednostka uczy się również odgrywania ról
społecznych. Człowiek zdobywa zatem podstawowe
umiejętności potrzebne mu do funkcjonowania w danej
społeczności. Socjalizacja jest procesem, który trwa przez
całe życie człowieka, ponieważ społeczeństwo dostarcza mu
ciągle nowych bodźców do kształtowania poglądów i
zachowań.
Mechanizmy socjalizacji: uleganie, identyfikacja i
internalizacja.
Uleganie jest efektem zachowania jednostki motywowanej
przez chęć uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Podstawą
ulegania jest przede wszystkim władza jaką dysponuje osoba
czy grupa oddziałująca na jednostkę .
Identyfikacja gwarantuje trwalsze efekty zachowań
konformistycznych . Motywem działania w tym przypadku
staje się pragnienie jednostki aby być podobną do osoby, od
której pochodzi oddziaływanie.
Internalizacja jest mechanizmem, który daje najtrwalsze
efekty konformistyczne. Czynnikiem decydującym o
internalizacji określonych wartości, celów poglądów czy
wzorów zachowań jest przekonanie o ich słuszności.
43. Socjalizacja a wychowanie
Socjalizacja to proces, w którym poprzez swoje
doświadczenia jednostka :
-nabywa zachowań ludzkich
7
-uczy się funkcjonowania w kulturze
-kształtuje własną osobowość patrz.pyt.40
a wychowanie:
wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Proces
wychowawczy to socjalizacja jawna, zamierzona i celowa.
Polega na wdrażaniu określonego postępowania poprzez
wskazanie jednostce wzorów, jak należy postępować w
sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania
wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Proces
wychowawczy dokonuje się poprzez perswazję, nagradzanie i
karanie.
44. Etapy socjalizacji.
Socjalizacja : pierwotna i wtórna.
Socjalizacja jest procesem, który trwa przez całe życie
człowieka, ponieważ społeczeństwo dostarcza mu ciągle
nowych bodźców do kształtowanie poglądów i zachowań.
Socjalizacja pierwotna obejmuje kilka okresów rozwojowych
człowieka, które różnią się od siebie przede wszystkim
stopniem uzależnienia jego zachowań od innych oraz
czynnikami pobudzającymi jego rozwój. Jak wskazują
niektórzy badacze, w pierwszym okresie rozwoju dziecko
pobudzane jest nie przez słowa, ale przez oddziałujące na nie
przedmioty. Następny etap w życiu człowieka stanowi okres
systematycznego opanowywania wiedzy i umiejętności
społecznych. Uczenie się jako praca umysłowa, rozwija
poziom intelektualny, rozbudowuje strukturę wiedzy
człowieka, doskonali umiejętności podejmowania działań
społecznych. W tym okresie następuje formowanie się
autonomicznego systemu wartości, potrzeb i celów jednostki.
Ważnym okresem w życiu każdego człowieka jest jego
wejście w świat instytucji. Jest to taki etap w procesie
socjalizacji, w którym człowiek uświadamia sobie swą pozycję
społeczną oraz swą odrębność (tożsamość osobistą) w
których dokonuje się wtórna socjalizacja jednostki. Ludzie
wchodzą codziennie w kontakty z wieloma instytucjami i
organizacjami, które wymagają od nich odpowiednich
zachowań i cech. W każdym okresie życia człowiek podlega
oddziaływaniom, które w rozmaitym stopniu kształtują i
modyfikują jego osobowość. Świat zewnętrzny narzuca
jednostce konieczność przystosowania się do nowych
warunków.
45. Zbiór, zbiorowość, grupa społeczna
Grupa społeczna to taki zbiór ludzi między którymi powstała
chociaż na krótko więź społeczna. Za grupę uznajemy:
a) między członkami występują określone interakcje wg
pewnych wzorów wartości – kryterium obiektywne
b) osoby te uważają się za członków grupy – kryterium
subiektywne
c) są one przez innych postrzegane jako członkowie grupy -
kryterium subiektywne
Granice grupy zmieniają się, ma ona charakter ograniczony.
Zbiór to jakaś liczba ludzi, którzy nawet nie uświadamiając
sobei tego posiadają pewną wspólną cechę wyodrębnioną
przez badacza, np. są lekarzami. Zbiór nie jest grupą
społeczną. Cechy te mogą być nieistotne dla socjologii, np.
kolor włosów. Cechy te mogą być istotne dla socjologii (np.
zawód) i wtedy jest to kategoria społeczna. W zbiorach nie
ma więzi społecznej.
Zbiorowość stanowią potencjalne grupy społeczne. Jest to
ogólne określenie skupienia ludzi znajdujących się w jednej
przestrzeni, między którymi wystąpiła więź społeczna.
a) lokalna – zbiorowość terytorialna
b) społeczność jako synonim wspólnoty
Oprócz tego występują jeszcze kręgi, grupy zbiorowości,
które razem tworzą środowisko społeczne. Zbiorowość
odznacza się tendencją do przekształcania się w grupę
społeczną.
46. Rodzaje zbiorowości społecznych
- kręgi społeczne – to niewielka zbiorowość np. krąg
towarzyski, nie ma przywództwa, określonego układu.
Odgrywają dużą rolę w kształtowaniu poglądu czy opinii.
- społeczności – lokalne i jako synonim wspólnoty
- środowisko – składają się na niego kręgi, zbiorowości, grupy
Ze względu na podobieństwo zachowań wyróżnia się
zbiorowości:
masy społeczne – duże skupienie ludzi anonimowych,
znajdujących się w podobnej sytuacji, w których styczności
nie mają charakteru osobowego. Wyróżniamy tu tłum,
publiczność, zbiegowisko.
47. Zachowania zbiorowe.
Typy zachowań zbiorowych:
1)Wspólność utrwalonych wzorów i norm w zachowaniach
(taniec plemienny)- jest to ład normatywny , który
charakteryzuje się :
- naciskiem na konformizm (uwewnętrzniony przymus
społeczny)
- wiernością wobec tradycyjnych wzorów
- zamiłowaniem do rutyny
- wrogością wobec wszystkich innowacji
- brakiem inicjatywy
- wiarą , że istniejący porządek jest naturalny i jedynie
możliwy
2)Indywidualna motywacja w zachowaniach (dansing,
dyskoteka)- ład policentryczny (indywidualne decyzje) :
- nacisk na niezależność i inicjatywę jednostki
- dążność do innowacji
- decentralizacja i samoregulacja
- indywidualna inicjatywa i wpółzawodnictwo
- w miejsce regulacji pozytywnej zachowań regulacja
negatywna
- wielkość ośrodków decyzji i ograniczenia władzy
zwierzchniej.
3)Zachowania koordynowane przez nadrzędny ośrodek
decyzji (musztra)- ład monocentryczny (dyspozycje, rozkazy)
charakteryzuje się :
- urabianiem posłuszeństwa z plastyczną zdolnością do
zmiany opinii, gdy z góry przyjdą takie dyrektywy
- lojalnością wobec władzy zwierzchniej
- poczuciem, że za los indywidualny odpowiedzialne są władze
- centralizacją (eliminacją rynku w gospodarce, areny w
polityce i wielości opinii w kulturze)
PRZYKŁADY:
1)ład normatywny
>społeczność pierwotna (plemienna)
>tradycyjna społeczność terytorialna (wspólnota
2)ład policentryczny
>społeczeństwo demokratyczne
>samorzutne, dobrowolne zrzeszenia
3)monocentryczny
>armia, policja
>przedsiębiorstwo
48. Publiczność
Skoro czynnikiem konstytuującym publiczność jest
powtarzalność aktu odbioru, to stopień wielokrotności tej
czynności, nabierającej charakteru czynności nawykowej,
może być podstawą typologii publiczności. Stosując proste
pomiary statystyczne można wyróżnić trzy typy publiczności:
• publiczność przeciętną – odbiorcy wykazujący średnią (w
skali zbiorowości i okresu objętego badaniem) częstotliwość
kontaktów z przekazem danego typu (np. w przypadku gazety
ukazującej się sześć razy w tygodniu będą to czytelnicy,
którzy co tydzień czytają 3-4 wydania)
• publiczność okazjonalną – odbiorcy wykazujący rzadszą niż
średnia częstotliwość kontaktu z tym przekazem (czytelnicy
co tydzień czytający 1-2 wydania gazety)
• publiczność klubową – odbiorcy mający częstszą niż średnia
częstotliwość kontaktu z tym przekazem (czytelnicy mający
nawyk czytania 5-6 wydań tygodniowo)
49. Tłum i publiczność
Tłum to masa ludzi skupionych w określonej w sytuacji
społecznej, którzy szybko się aktywizują i wyłaniają
przywódcę lub przywódców. Cechą charakterystyczną tłumu
są emocje które szybko udzielają się innym. Jednostka
będąca w tłumie nie myśli sama, ulega zachowaniu się tłumu.
a) tłum agresywny – atakuje jednostkę (tłum linczujący,
samosąd), zbiorowość lub instytucję, kibice.
8
b) tłum uciekający, ogarnięty paniką – w czasie katastrof
czy wojen, zatrata świadomego działania, rządzi tu strach
i instynkt, nie działa tu żadna więź
c) tłum rabujący, grabiący, nabywający – w czasach głodu,
klęsk żywiołowych, zamieszek ulicznych, dezorganizacji
d) tłum demonstrujący – przez organizatorów, którzy
inicjują spotkania przez jakąś propagandę. Są oni
odpowiedzialni za tłum, muszą go kontrolować, bo może
przerodzić się w tłum agresywny.
Zasada emocyjności tłumu – działa pod wpływem emocji, nie
myśli.
Publiczność – powstała przez rozwój środków masowego
przekazu, w szerokich kręgach w różnych środowiskach.
a) skupiona (zebrana) – ten sam przedmiot zainteresowania
b) rozproszona – np. TV, radiowa
Przesłanką do tworzenia się publiczności jest podział na
organizatorów życia publicznego, kulturalnego, politycznego
oraz na masę, która to obserwuje – odbiorcy, konsumenci.
Publiczność jest późną formą życia zbiorowego, tworzy się w
wielkim społeczeństwie o dobrze wykształconych dziedzinach
życia publicznego. Publiczność może przekształcić się w tłum.
Publiczność wyrażą zbiorowe sądy o wydarzeniach i osobach.
Opinia publiczna to rezultat uczestnictwa szerokich kręgów
obywateli w życiu publicznym.
50. Rodzaje grup
Ze względu na różne kryteria grupy dzielą się na:
1) ze względu na kryterium liczebności zbioru:
a) grupy małe (diady – 2 os., triady – 3 os., wieloosobowe)
b) grupy duże
2) ze względu na kryterium podziału struktury grupy:
a) grupy małe – gdzie struktura jest prosta, mikrostruktury
b) grupy duże – struktura jest złożona, makrostruktury
3) ze względu na rodzaj więzi społecznych
a) pierwotne, np. rodzina
b) wtórne – przez styczność pośrednią, rzeczową, nie
socjalizują jednostki
4) ze względu na rodzaj stosunków w grupie
a) nieformalne – stosunki spontaniczne
b) formalne – przez przepisy
5) ze względu na stopień trudności wejścia do grupy:
a) inkluzywne – łatwo wejść
b) ekskluzywne – specjalne wymogi
6) ze względu na trwałość grupy
a) krótkotrwałe
b) długotrwałe
7) wspólnota – wcześniejsza postać grupy, która dąży do
odtwarzania swego składu w sposób naturalny. Szeroki
zakres życia grupowego.
8) zrzeszenie – powstaje na podłożu wspólnoty, to grupy
wyspecjalizowane, koncentrują się na określonej
dziedzinie działalności, np. nauce, religii. Mogą mieć
charakter prawny.
9) grupa odniesienia
51. Więź społeczna i jej składniki.
Więź społeczna
-identyfikacja (aprobująca świadomość przynależności) z
poczuciem odrębności od innych grup
-kult (pielęgnowanie) wspólnych wartości grupowych z
tendencją do przestrzegania podstawowych konformizmów
-wyznaczanie wspólnych interesów grupowych z tendencją
do ich dominacji nad interesami własnymi.
Więź społeczna występuje w grupach społecznych –
zbiorowości stanowią potencjalne grupy społeczne.
Zbiorowość społeczna natomiast jest najbardziej ogólnym
określeniem skupienia ludzi, między którymi chociaż na
krótko wystąpiła więź społeczna.
Rodzaj więzi społecznej pozwala na wydzielenie grup
pierwotnych i wtórnych. Termin grupa pierwotna
wprowadzony został przez Charlesa H. Cooleya na początku
tego stulecia na oznaczenie grup, które występują w każdym
środowisku ludzkim- rodzina, grupa sąsiedzka i rówieśnicza.
Wszystkie te grupy są małe, związki między ich członkami
polegają na tzw. kontaktach „face to face” na stycznościach
bezpośrednich, osobistych, są silnie zabarwione emocjami. W
następstwie prac Cooleya sformułowano pojęcie grupy
wtórnej, w której występuje izolacja członków i
anonimowość , przewaga styczności pośrednich , rzeczowych,
stajemy się ich członkami później niż członkami grup
pierwotnych.
52. Grupa odniesienia
To specyficzny rodzaj grupy, kategoria ta ma podłoże
psychologiczne. Wyjaśniając zachowanie jednostki
odwołujemy się do jej „układu odniesienia”, do kontekstu
społecznego, który kształtuje jego postawy i w jakim człowiek
ocenia swą pozycję społeczną. Jednostka jest taka jakie jest
społeczeństwo, środowisko w jakim żyje. Jest kopią
otoczenia. Wg Roberta Mertona wyróżnić można 2 rodzaje
grup:
a) porównawcze – stanowią układ odniesienia, względem
którego człowiek ocenia samego siebie i innych ludzi.
b) normatywne – dostarczają jednostce wzorów zachowań,
są źródłem wartości.
Te same grupy mogą pełnić obie funkcje. Grupami odniesienia
nie muszą być grupy z którymi łączy jednostkę jakaś więź,
mogą to być grupy od których jednostka chce się odciąć lub
grupy obce – do których jednostka aspiruje. Funkcje grup
odniesienia mogą pełnić też jednostki – osoby odniesienia
(modele roli)
53. Pozycja i rola w grupie
Każda jednostka przynależąca do grupy zajmuje w tej grupie
określone miejsce i pełni rolę wynikającą z tego miejsca. O
przynależności do jakiejś grupy świadczy rola pełniona w
grupie, np przynależność syna do rodziny, tzn. że jednostka
stosuje się do wymogów roli, respektuje narzucone zasady,
postępuje zgodnie ze wzorem.
Każda grupa społeczna posiada organizację wewnętrzną –
strukturę, którą tworzą role społeczne, pozycje im
odpowiadające i system stosunków społecznych. ponieważ
poszczególne pozycje łączą rożne stosunki społeczne, w
każdej grupie występują różne struktury – struktura władzy,
komunikowania się, powiązań emocjonalnych. Każda
jednostka obejmuje w obrębie grupy określone miejsce,
pewną formalnie lub nieformalnie określoną pozycję, z którą
łączy się rola społeczna pełniona przez nią wobec innych
członków grupy.
Są dwa ujęcia roli społecznej: funkcjonalna (schemat
zachowań stałych i spójnych wewnętrznie będących reakcją
na zachowanie innych) i normatywne (zbiór praw i
obowiązków, przywilejów określających instytucjonalnie
zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję.
Grupę społeczną można więc zdefiniować jako układ
różnorodnych ról społecznych, które pełnią w niej
poszczególni członkowie, np. rola przywódcy.
54. Przywództwo w grupie
Pozycję szczególną w grupie sprawuje jej przywódca, który
ma możliwość sprawowania kontroli nad pozostałymi
członkami grupy ale jest także przez nią kontrolowany. Aby
utrzymać swe przywództwo musi on ściśle przestrzegać norm
cenionych przez grupę. Przywódca nie tylko kontroluje to co
się dzieje wewnątrz grupy, ale także jej relacje ze światem
zewnętrznym, co daje mu możliwość podejmowania decyzji
zgodnych z oczekiwaniami grupy. Dopóki decyzje te są
akceptowane przez grupę, dotąd jest on przywódcą.
Przywódca posiada władzę nad grupą co daje mu prawo
wymuszania na członkach zachowań zgodnych z interesami
grupy. Przywódca może sprawować władzę na wiele
sposobów. 3 podstawowe style kierowania grupą:
a) autorytarny
b) demokratyczny
c) lesseferystyczny – rezygnacja z przywództwa, członkowie
robią co chcą
Socjologia wyróżnia 5 typów władzy:
a) władza nagradzania i przymusu – władca obserwuje
zachowania nagradzając lub karząc
b) władza eksperta – władza oparta na wiedzy przywódcy
c) władza odniesienia – władza opierająca się na
identyfikacji z osobą posiadającą władzę
d) władza legalna – opiera się na akceptowaniu przez
jednostkę zintenralizowanych norm i wartości, które
zezwalają na akceptowanie wpływu. Przywódca
9
 postrzegany jako osoba mająca prawo dyktować
zachowania np. matka dziecku
55. Naród jako zbiorowość
Zbiorowość to grupy społeczne, które wiąże określona więź
społeczna. Zbiorowość poprzez zamieszkanie na określonym
terytorium określa się mianem wspólnot. Naród to wspólnota.
Naród jako zbiorowość – naród jest wspólnotą imaginacyjną,
tzn. istniejącą w tej mierze w jakiej jej członkowie
intelektualnie i emocjonalnie identyfikują się z pewną
zbiorowością mimo braku bezpośredniej styczności ze
wszystkimi jej członkami. Naród istnieje pod
warunkiem że pewna zbiorowość identyfikuje się jako naród.
Proces kształtowania się narodów w sferze świadomości
oznaczał że kryteria etniczne przestawały być jedyną
podstawą przynależności do wspólnoty.
56. Socjologiczne ujęcia narodu
Nie ma jednoznacznej definicji narodu. Możemy wyróżnić
tylko koncepcje narodu jako:
a) wspólnoty historycznej – czyli wspólnego losu
zbiorowości terytorialnej, posiadającej wspólną kulturę,
terytorium, państwo
b) wspólnoty terytorialno-ekonomicznej – tu znaczenie
czynników obiektywnych, tj. terytorium, wspólny typ
gospodarki. Przekształcenie wspólnoty terytorialnej w
naród to współpraca grup o wspólnym języku, religii,
kulturze...
c) wspólnota polityczna – zbiorowości terytorialne i
wspólnoty etniczne łączą się w narody aby zapewnić
sobie bezpieczeństwo, wspólne prawo, oświatę i kulturę
d) wspólnota kulturowa – znaczenie kultury, która jest
dorobkiem okreslonej zbiorowości
e) wspólnota psychiczna – potwierdza znaczenie wielu
czynników jako narodowotwórczych (język, religia)
jednak szczególną rolę przypisuje woli bycia narodem
oraz poczuciu więzi narodowej.
57. Naród i grupy etniczne
Grupy etniczne to grupy które żyją w obrębie narodu,
społeczeństwa, członkowie grup etnicznych genezy swej
przynależności upatrują we wspólnej historii i przodkach.
Członkowie tworzą sieć organizacji i nieformalnych stosunków
społecznych, które zachęcają do pozostania w danej grupie.
Grupę etniczną charakteryzuje to że posiada ona własne
symbole związane z poczuciem jej odrębności.
W każdym narodzie żyją mniejszości narodowe, kulturowe czy
inne, wśród nich są grupy rasowe i etniczne. Pojawiają się z
różnych przyczyn, np. emigracja, wojny w krajach do których
przynależą, w wyniku przyłączenia ich ziem do innych państw.
Mniejszości etniczne to te, które nie posiadają suwerenności
politycznej, nie aspirujące do własnego państwa, a które
posiadają świadomość własnej odrębności kulturowej.
Grupy etniczne wg Kurelskiego można podzielić na kategorie
etniczne, organizacje etniczne i społeczności etniczne.
Szczególne miejsce wśród zainteresowań socjologów zajmują
grupy rasowe. Grupa rasowa to pewna kategoria etniczna
której członkowie i inni mają przekonanie, że posiada wspólne
cechy fenotypu <dalej nawijać o dyskryminacji, ksenofobii>
58. Etnocentryzm i ksenofobia
Żadna kultura współczesnego społeczeństwa nie rozwija się w
izolacji. Między kulturami zachodzą procesy dyfuzji i osmozy.
Masowy rozwój komunikacji umożliwia międzykulturową
wymianę treści symbolicznych. Wg Roberta Lintona każda
kultura składa się w 90% z wątków zapożyczonych od innych
społeczności, a tylko 10% z własnych wytworów. Wiek XX
zrodził przeciwstawne tendencje rozwoju kultur:
a) etnocentryzm – wprowadził to pojęcie Sumner, to
występuje wtedy gdy mamy do czynienia z koncentracją
na własnej grupie, pochodzenia i zamknięcia się w jej
granicach. Towarzyszy temu przekonanie o szczególnej
wartości i ważności własnej grupy i własnej kultury
wobec innych grup np. społeczności pierwotne w wyniku
odizolowania.
b) ksenofobia – to współcześnie inny charakter
etnocentryzmu. To lęk lub nienawiść w stosunku do
obcych. Oznacza to całkowite odrzucenie innych kultur i
pogardliwe ich traktowanie ze względu na odmienność od
własnej kultury. Własna kultura jest chroniona od obcych
wpływów z obawy przed utratą tożsamości, czystości,
odrębności. Wymiana kulturalna postrzegana jest jako
zagrożenie dla grupy i przybycie obcym jest zabronione,
np. rasizm.
59. Zrzeszenia/ organizacje jako grupy celowe
Organizacje działają w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Wg Parsonsa organizacje to zbiorowości dla których cel jest
wynikiem wspólnego działania. Cel więc jest główną cechą
odróżniającą od innych systemów. Wg Barnonda organizacja
to świadomy, przemyślany i celowy typ współpracy między
ludźmi. Natomiast dla Baumana organizacja to grupa celowa,
której cechę stanowi świadomie i jawnie deklarowane
samoograniczenie.
Celowi temu służą statuty, które określają jasno reguły
postępowania dla swoich członków. Organizacja to raczej
zbiór określonych ról, a nie osobowości ludzkich, bo ludzie są
wymieniani, ale role pozostają.
60. Rola organizacji we współczesnym społeczeństwie
We współczesnym świecie istnieje masa różnego typu
organizacji, we wszystkich sferach życia, tj. polityka,
gospodarka. Istnieją nie tylko organizacje krajowe ale też
ponadnarodowe, narodowe czy lokalne, a także jednostkowe
np. zrzeszenie wędkarzy. Wszechobecność organizacji w życiu
prowadzi do powstania nowego typu „człowieka organizacji” –
osobowości ukształtowanej przez organizacje a społeczeństwo
składające się z organizacji bywa „społeczeństwem
organizacyjnym”.
61. Organizacje a instytucje. Instytucjonalizacja
organizacji.
Dawniej występowała mała ilość organizacji.
Instytucjonalizację organizacji mogą zapoczątkować
nieformalne spotkania kilku osób pragnących udzielić się
jakoś społecznie. Potem ta grupa łączy się z inną grupą o tych
samych celach i w wyniku tego wydziela się już zarząd,
skarbnik, rejestruje się zrzeszenie.
Prawie każdy zespół zinstytucjonalizowanych zachowań jest
organizacją, która porządkuje życie społeczne we właściwy
sobie sposób. Nie każda natomiast organizacja jest zarazem
instytucją, np. organizacja wędkarska.
62.Kontrola wewnątrz struktury organizacji.
Społeczna kontrola to zespół środków działania, jakimi
rozporządza grupa w celu zapewnienia jedności i zwartości
wewnętrznej, a w szczególności zaś podporządkowania jej
członków normom grupowym. Życie społeczne regulowane
jest przez normy, które zdefiniować można jako przyjęte
przez grupę reguły postępowania. Jednostka lekceważąca
normy społeczne jest usuwana ze społeczeństwa na ogół tylko
w ostateczności, przeważnie jest dotykana rozmaitymi
dotkliwymi sankcjami ze strony tych, którzy normy respektują
i uważają że tak się powinno czynić. Podstawowym celem
społecznej kontroli jest jedność i zwartość społeczeństwa
poprzez zapewnienie integracji jednostki ze społeczeństwem i
z tego powodu konflikty systemów normatywnych są
zagrożeniem dla kontroli.
Władza jest rozumiana jako możliwość sprawowania kontroli
przywódcy nad zachowaniami innych członków grupy oraz
możliwość wymuszania zachowań pożądanych z punktu
widzenia interesów grupy jako całości. Społeczeństwa
wykształciły w toku rozwoju metody wymuszania na
jednostce konformizmu, czyli zgodności działania z
narzuconym wzorem społecznym. Za Karlem Mannheimem
wyróżnimy bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na
zachowania jednostki. Te pierwsze oparte są zawsze na
wpływie osobistym i funkcjonują w najbliższym otoczeniu
jednostki. Wpływ taki wywiera z reguły ojciec, sąsiad,
nauczyciel itp. a używają metod takich , jak odwoływanie się
do emocji, sugestia, strach; agitacja. Oddziaływania
pośrednie są dokonywane przez jakieś odległe ośrodki,
przeważnie zdepersonalizowane. Pośród tych metod
Mannheim wyróżnił ciekawą podklasę oddziaływań, którą
określił jako metodę oddziaływań przez struktury pola. Taką
strukturę pola społecznego wytwarzał od dawna świat handlu.
10
Wpływ struktury pola na cechy jednostki manifestuje się
wówczas, gdy jej zachowań nie daje się wyjaśnić wpływem
społeczności, do której należy.
Społeczeństwo dysponuje też zestawem sankcji stosowanych
w wypadku osób uchylających się od norm, jak i w wypadku
przykładnych i gorliwych wyznawców jego zasad. Repertuar
kar i nagród stosowanych w systemach społecznych i
normatywnych jest rozległy: napiętnowanie, klątwa, banicja,
odmowa szacunku, obojętność, wyśmianie, strach, tortury,
więzienie itp. i z drugiej strony pochwała, pochlebstwo,
aprobata, awans, zysk, premia, order itp.
63. Patologie organizacji
- autonomizacja kontroli
- deformacja osobowości
- fałszowanie informacji przez kierowników niższego
szczebla
- niska jakość produktów
64. Cechy organizacji biurokratycznej
Organizacje są racjonalne, w przeciwieństwie do tłumu.
Organizacja to formalna, wydzielona z innych grup.
Organizacje zbudowane są na zasadach biurokratycznych, są
wewnątrz zbiurokratyzowane, tworzą wewnętrzną
administrację. Nie jest to wymóg dla wszystkich organizacji,
ale wielkie korporacje, np. rząd muszą być
zbiurokratyzowane. Organizacje są kierowane centralnie. M.
Weber twierdzi, że biurokracja jest racjonalna w dużych
przedsiębiorstwach. Cechy biurokracji:
- biurokracja jest zjawiskiem nowym
- racjonalna
- to specjalizacja i podział obowiązków pracy
- hierarchia w biurokracji – zbudowana na zasadzie
wieloszczeblowej
- bezosobowość – eliminacja związków emocjonalnych
- dokumentacja – gromadzenie dokumentów pisanych aby
można było do sprawy wrócić, dokumenty są
archiwizowane
- zasada kwalifikacji, kompetencji i awansu – nie można
zatrudnić ludzi przypadkowych, kwalifikacje pracowników
65. Instytucje/organizacje totalne
Występują w państwach o ustroju totalitarnym. Są one
podporządkowane tylko i wyłącznie władzy sprawującej
kontrolę nad całym życiem społecznym obywateli.
66. Monocentryczny typ ładu społecznego
Historia tworzenia modeli ładu społecznego sięga czasów
starożytnych – Platona. Obecnie można wyróżnić 4 rodzaje
modeli ładów idealnych: ład monocentryczny, policentryczny,
porozumień społecznych oraz przedstawień zbiorowych.
Ład monocentryczny oparty jest na systemie rozkazów i
środków jawnego lub utajonego przymusu. istnieje w nim
jeden ośrodek kierowniczy, skupiający pełnię władzy
politycznej i kierujący się w swych działaniach celami
ogólnymi, wśród których rolę decydującą spełnia rozwój,
ekspansja, dynamika. Ład ten stwarza najlepsze warunki,
poprzez odpowiednie środki przymusu do realizacji planów w
skali makrospołecznej, których niewykonanie grozi
odpowiednimi sankcjami.
Zakłada on równość społeczną jednak ma tendencję do
asymetrii społecznej w wyniku nierównego podziału władzy.
Społeczeństwo tu zorganizowane jest hierarchicznie,
podporządkowane zorganizowanej monocentrycznie władzy.
Temu ładowi odpowiada zazwyczaj dychotomiczna struktura
społeczna. Tu zachowania ludzi polegają na sprawnej
realizacji decyzji władzy, wyposażonej zgodnie z założeniami
w wiedzę o gospodarce i potrzebach społecznych.
67. Cechy ładu policentrycznego.
Ład policentryczny charakteryzuje się wielością ośrodków
władzy większą symetrycznością struktury społecznej,
istnieniem i funkcjonowaniem licznych grup interesu,
oparciem stosunków między grupami i ośrodkami władzy,
władzą i społeczeństwem raczej na porozumieniach,
przetargach, kompromisach niż na przymusie, represji,
sankcjach. Ponadto w tym ładzie występuje decentralizacja i
dekoncentracja władzy oraz przeciwstawienie się
uniformizmowi. Ład policentryczny związany jest z
gradacyjnym modelem struktury społecznej. Występuje tu
zróżnicowanie zachowań ludzkich i możliwość wyboru strategii
działania, co decyduje o jego funkcjonalności.
68. Sprzeczność interesów i wartości jako źródła
konfliktu
Konflikty społeczne są ważnym elementem życia
społeczeństwa. Ten pogląd wykazują tacy teoretycy konfliktu
jak Marks, Spencer i Dahrendorf. Przez konflikt można
rozumieć konkurencję, napięcie, spór jak i otwarte starcia
między siłami społecznymi oraz konflikt jest tam gdzie
pojawiają się sprzeczne dążenia lub czynności. W węższym
znaczeniu konflikt traktowany jest jako określony rodzaj walki
będącej skutkiem sprzeczności i napięć psychospołecznych. L.
Coser uważa, że konflikt to walka ludzi reprezentujących
odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub
ograniczonych dóbr, w walce tej celem stron konfliktowych
jest nie tylko osiągnięcie pożądanych dóbr ale też
neutralizacja lub eliminacja przeciwników.
69. Czynniki wzmacniające intensywność konfliktu
Sytuację konfliktową można opisać za pomocą pojęć zakresu
konfliktu i jego intensywności.
Intensywność konfliktu jest mierzona stopniem
zaangażowania stron. Zależy ona od: znaczenia jakie
przypisują pozostające w konflikcie strony problemom
stanowiącym przedmiot konfliktu; zakresu problemów
objętych konfliktem; stopnia emocjonalnego zaangażowania
walczących stron; ideologicznej podbudowy racji o które toczy
się walka; wpływu psychologicznych mechanizmów walki. 2
ostatnie mają szczególne znaczenie dla intensyfikacji
konfliktu.
Ideologia może zmienić konflikt społeczny w konflikt
ideologiczny: ideologia łączy interesy indywidualne w interesy
grupowe; ideologia integruje walczącą zbiorowość, ideologia
przenosi konflikt na szersze tło społeczne, zwiększa ilość
problemów; ideologia przyczynia się do polaryzacji stron,
podkreślając to co je dzieli.
Z punktu widzenia psychologicznego konflikt daje impuls do
walki albo do kompromisu, z tego względu rozróżnia się
konflikty destruktywne i konstruktywne.
70. Konflikt a system społeczny. Funkcjonalność i
dysfunkcjonalność konfliktu
Amerykański socjolog L. Coser rozróżnia konflikty
funkcjonalne i dysfunkcjonalne względem struktury
społecznej. Do funkcjonalnych zalicza te, które dotyczą celów,
wartości i interesów, ale nie są sprzeczne z podstawowymi
zasadami, na których opierają się stosunki społeczne.
Dysfunkcjonalne to te, gdzie zwalczające się strony przestają
uznawać podstawowe wartości systemu – są one
najgroźniejsze gdyż mogą doprowadzić do zniszczenia danej
struktury społecznej.
71. Antagonizm kierowany i zastępcze obiekty wrogich
uczuć
Każde społeczeństwo inaczej radzi sobie z konfliktami.
Struktury społeczne różnią się jednak od siebie stopniem w
jakim antagoniści mogą ujawnić swoje sprzeczne roszczenia.
Jedne wykazują większą tolerancję, inne nie tolerują w ogóle
konfliktu. Sztywne struktury społeczne, które nie pozwalają
na duże ujawnienie się konfliktu, narażają się na kumulację
tych konfliktów i gwałtowny wybuch, grożący zniszczeniem
tego systemu. W związku z tym istnieją sposoby na
przesuwanie wrogości na inne sprawy nie będące
bezpośrednią przyczyną konfliktu. I tu można wyróżnić:
- konflikt realistyczny – który wypływa z niespełnienia
potrzeb w danym systemie społecznym i jest zwrócony
przeciw rzeczywistym źródłom frustracji
- konflikt nierealistyczny, którego celem jest tylko
rozładowanie napięcia jednego lub obu antagonistów.
Elastyczne struktury społeczne mają mechanizmy
natychmiastowego ujawniania się sprzeczności a co za tym
idzie możliwość przekształcania się struktury społecznej w
celu wyeliminowania źródeł niezadowolenia. Tu różne
konflikty krzyżują się ze sobą i angażują jednostkę w wiele
drobnych konfliktów dzięki czemu ona nie bierze udziału w
11
jednym dużym, Konflikt wtedy spełnia pozytywną funkcję
względem struktury społecznej gdy są tolerowane i
instytucjonalizowane. Wtedy przyczynia się do przekształceń
struktury społecznej w lepszym kierunku, do uzgadniania
interesów wszystkich grup, do stabilizacji i integracji.
72. Metody rozwiązywania konfliktów
a) konflikty konstruktywne – wtedy gdy ludzie rozwiązują
konflikt przez kompromis, ustępstwo jednej ze stron,
wspólnych dążeń do pomnożenia dóbr
b) konflikty destruktywne – wtedy gdy jego rozwiązanie
polega na zniszczeniu jednej ze stron. To walka,
przynosząca zniszczenie, bez kompromisu. Rozwiązuje
się go przez przemoc, atak, przez zniszczenie
przeciwnika.
73. Źródła nierówności w społeczeństwie
O tym jakie miejsce zajmuje dana jednostka w
społeczeństwie i do jakiej klasy należy decyduje rozkład
władzy, podział dóbr ekonomicznych i prestiżu społecznego.
nierówności społeczne to uwarstwienie lub stratyfikacja
społeczna. Uznano, że istnienie nierówności jest cechą
wszelkich układów społecznych bez względu na ustrój
polityczny i ekonomiczny. Uważano również, że nierówności
mogą pochodzić od tego, że istnieją różne funkcje w
społeczeństwie a klasy są w zależności od pełnionych funkcji.
Nierówności mogą być klasowe: ze względu na posiadanie
dóbr i ich nierówny podział:
- etniczne – ze względu na rasę, pochodzenie
- płciowe
74. Schematy ujmowania struktury społecznej:
dychotomia i gradacja
System stosunków, który stanowi strukturę społeczną, daje
się sprowadzić do 3 kategorii stosunków:
- zależności wzajemnych wynikających z podziału pracy, tzn.
z podziału funkcji
- zależności jednostronnych, wynikających z przywilejów
posiadania mniej lub więcej stałych środków przymusu
względem innych członków społeczeństwa
- stosunków dystansu, więzi i antagonizmów społecznych
Podstawowe znaczenie w strukturze społecznej ma podział
władzy, dóbr ekonomicznych i prestiżu społecznego. To ten
podział decyduje o miejscu jednostek i grup w
społeczeństwie. Wyodrębnia się różne aspekty struktury
społecznej, np. struktura klasowa czy społeczno-zawodowa.
Jednym ze schematów struktury społecznej jest schemat
dwuczłonowy czyli dychotomia, wg którego społeczeństwo
dzieli się na tych co są na górze oraz na dole. Wg niego w
społeczeństwie występuje podział: rządzący (klasy panujące)
i rządzeniu, bogaci (klasy posiadające) i biedni (klasy
nieposiadające), wyzyskujący (ci na których się pracuje) i
wyzyskiwani (ci którzy pracują na innych). Moralne aspekty
podstawowej dychotomii objawiają się w takich aspektach
jak: klasy uciskane i uciskające, ciemiężyciele i ciemiężeni.
Ujmując strukturę społeczną w schemat dychotomiczny,
mamy do czynienia ze społeczeństwem rozbitym na dwie
przeciwstawne klasy, pomiędzy którymi zachodzi stosunek
asymetrycznych zależności (np. w Polsce lata komunizmu:
podział na klasę władzy i klasę ludzi pracy).
Schemat dwuczłonowy pomija niestety inne możliwości
podziału strukturowego. Te możliwości przywraca koncepcja
klas lub warstw pośrednich, czyli schemat wieloczłonowy, tzw.
gradacja. Przedstawia ona schemat społeczeństwa jako układ
warstwowy kilku klas, z których każda jest pod takim samym
względem wyższa lub niższa od innych.
75. Rodzaje struktury społecznej
Struktura składa się z pozycji i ról. Można wyróżnić struktury:
a) grupa
b) organizacja
c) społeczność lokalna
d) instytucje
e) struktury kategoryzujące
f) społeczeństwa
76. Status i czynniki statusu
Status jest określany przez grupę. Najważniejszy osobnik w
grupie jest przywódcą. przywództwo jest rozmaite – naturalne
i nieformalny oraz nienaturalny i formalny.
Status przypisany to miejsce w społeczeństwie z góry
przypisane, np. przez urodzenie, lub przynależność do
określonej klasy.
Czynnikami statusu są: klasa społeczna, wykształcenie,
zawód, rasa (pochodzenie etniczne), płeć oraz inne tj. uroda,
inteligencja, zdrowie.
77. Sztywne i elastyczne struktury; status przypisany i
osiągany
Stare, tradycyjne społeczeństwa (immobilne) mają sztywną
strukturę społeczną z przypisanym urodzeniem, rolami, w
którym jednostka dziedziczy własną pozycję społeczną to
status przypisany.
Społeczeństwo nowoczesne (mobilne) jest otwarte, odznacza
się elastyczną strukturą społeczną z dostępnością ról i pozycji
i drożnymi kanałami awansu. Jednostka nie dziedziczy pozycji
ale ją osiąga własnymi siłami i pracą – status osiągany.
78. Ruchliwość społeczna, typy ruchliwości
Ruchliwość społeczna jest wtedy, gdy jednostki w obrębie
społeczeństwa, klasy mogą zmieniać swoją pozycję społeczną
czyli są ruchliwe społecznie. Rozróżniamy ruchliwość pionową
i poziomą.
Pionowa odnosi się do zmiany pozycji społecznej na inną o
wyższej lub niższej randze, np. sprzedawca ze stacji
benzynowej w wyniku ukończenia kursu zostaje agentem
ubezpieczeniowym, czyli wykazuje ruchliwość w górę.
Pozioma to zmiana pozycji społecznej na inną o mniej więcej
takim samym statusie np. zwolniony dyrektor banku staje się
agentem ubezpieczeniowym.
79. Źródła prawomocnego panowania
Wyróżniamy 2 strony stosunku władzy: rządzący i rządzeni.
Władza jest relacją między tymi stronami polegającą na
podporządkowaniu się władzy. Władza dysponuje pewnymi
środkami przymusu, sankcjami. Z władzą prawomocną mamy
do czynienia gdy rządzeni przyznają rządzącym prawo do
określania polityki, rozstrzygania sporów i wydawania
wyroków, czyli do działania przywódczego. Jednak nie przez
obawę przed karą za nieposłuszeństwo ale dlatego, że wierzą,
że ten posłuch się należy.
Legitymizacja – czyli społeczne uprawomocnienie władzy
może przybierać różne formy i opierać się na różnych
podstawach. Max Weber wskazał 3 typy podstaw
prawomocnej władzy: tradycję, charyzmę i przepis prawa.
Władza jest legitymizowana o ile: jest nabywana zgodnie z
ustalonymi regułami formalnymi lub nie oraz reguły te
znajdują odzwierciedlenie w przekonaniach rządzących i
rządzonych na temat tego co jest prawomocnym źródłem
autorytetu, jakie cechy rządzących są pożądane i w jaki
sposób jednostki mogą je pozyskiwać. Ważne jest też
istnienie wspólnych wyobrażeń obu stron na temat ogólnego
interesu i potrzeb.
80. Zmiana, rozwój, postęp
Postęp zawsze oznacza zmianę, jednak zmiana nie zawsze
oznacza postęp. Za zmianę społeczną uznaje się w socjologii
każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące
dla życia społecznego. Niektóre pojęcia przydatne do analizy
zmiany to np. rozwój, postęp, ruch, dynamika, proces,
przewrót, ruchliwość społeczna, ale też anomia, patologia,
konflikt, upadek, katastrofa.
Rozwój społeczeństw jest nieuchronny, wszelka zbiorowość
musi przechodzić przez kolejne fazy rozwoju w różnym
tempie. Każdy rozwój składa się na zmianę, niemożliwe jest
trwanie bez zmian. Rozwój nie musi oznaczać dążenia do
zmiany, np. rozwój w epoce przedprzemysłowej był
podyktowany czynnikami zewnętrznymi tj. zmiany klimatu,
jałowienie gleby. Rozwój następował wskutek presji
zewnętrznej, bo przy jej braku społeczeństwo może trwać w
zastygłym stanie długo, np. społeczeństwa pierwotne.
W epokach przedindustrialnych broniono się przed rozwojem
np. Platon pisał, że trzeba się wystrzegać wszelkich zmian, bo
są niebezpieczne. Postęp może oznaczać wzrost wskaźnika
dochodu narodowego, uprzemysłowienie, nowe technologie.
12

81. Czynniki zmiany społecznej
Czynniki zmian społecznych mogą być bardzo zróżnicowane.
Generalnie czynniki jako przyczyny zmian można podzielić na:
- endogenne (wewnętrzne) i egzogenne (zewnętrzne)
- ekonomiczne i pozaekonomiczne
- powodujące integrację i dezintegrację społeczną
Odnosząc się do czynników endogennych można wymienić tu
konflikty i sprzeczności w społeczeństwie. Chodzi tu zarówno
o walki klasowe jak też o konkurencję i dążenie do osiągnięcia
lepszych dóbr. Ponadto do czynników endogennych można
zaliczyć (wg teorii ewolucjonistów): właściwość człowieka,
samo społeczeństwo, kultura, sposoby produkcji, czynniki
przyrodnicze.
Do czynników egzogennych: dyfuzja i kontakt kulturowy,
kryzysy, katastrofy, podbój oraz teoria równowagi: dążenie w
społeczeństwie do stabilności i wewnętrznej równowagi dzięki
adaptacji i kontroli społecznej.
82. Zmiana a stabilność
Człowiek nie posiada naturalnej skłonności do ulepszeń i
innowacji, które prowadzą do zmian porządku społecznego
Każda zmiana wiąże się z naruszeniem jakiegoś porządku
kojarzonego ze stabilnością
Zatem zmiana jest zaprzeczeniem stabilności zwłaszcza w
przekonaniu społeczeństwa tradycyjnego
(Rosja, Chiny, Bizancjum)
W społeczeństwie nowoczesnym, gdzie jednostki reprezentuje
wysoki poziom aspiracji i dążność do zmian, znaleziono
sposób pogodzenie zmian ze stabilnością systemu. Ciągłe
zmiany, wzrost i dynamika w przemyśle i handlu a także w
polityce nie stanowią zagrożenia dla porządku społecznego
lecz są przez niego adaptowane, aczkolwiek nie bez
konfliktów.
83. Społeczny opór wobec zmian
Nieuchronność rozwoju w społeczeństwie, zbiorowość ludzka
musi przechodzić przez rozwój, niemożliwe jest istnienie bez
zmian. W społeczeństwach starożytnych, przedindustrialnych
obawiano się zmian i uważano je za niebezpieczne, np. Platon
w „Państwie”. Istniał społeczny opór przeciw zmianom w
związku z tym państwa szczelnie odgradzały się od wpływu
świata zewnętrznego, np. Chiny, Rosja. Wtedy mentalność
skierowana była w przeszłość, gdzie były wzorce do
naśladowania, co stanowiło dla ówczesnych normy, dlatego
innowacje były potępione jako ekstrawagancje. Odrzucając
zmiany społeczeństwo chroniło się przed naruszeniem
porządku, bo każda zmiana naruszała stabilność.
84. Socjologiczne kryteria modernizacji
Modernizacja to wg socjologów przejście społeczeństwa ze
stanu zacofania do typu społeczeństwa nowoczesnego. teorie
modernizacji analizują przyczyny zacofania i warunków
umożliwiających przejście z zacofania do nowoczesności. Z
procesem modernizacji wiązano dezintegrację tradycyjnych
wartoci, struktur, norm, definicji ról oraz proces tworzenia się
nowych, odchodzenie od starych metod wytwarzania, nowe
fomy organizacji społeczeństwa.
Procesem prowadzącym do modernizacji jest industrializacja i
dyferencjacja.
Kryteria modernizacji: wysokość produktu narodowego, który
informuje o wydajności pracy, aktywności społecznej, o
uprzemysłowieniu i urbanizacji; poziom produkcji, poziom
życia, innowacje oraz stan środowiska.
85. Społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne
Społeczeństwo nowoczesne zostało zapoczątkowane przez
rewolucję przemysłową drugiej poł. XVIII w.
Struktura społeczna i kulturowa musiały dostosować się do
wymogów nowej cywilizacji. Oto przykłady przemian o które
różni się społeczeństwo nowoczesne od tradycyjnego:
a. mobilność społeczna Tradycyjne: stare tradycyjne układy
społeczne z przypisanymi urodzeniem rolami(społ. immobilne)
Nowoczesne: otwartość, elastyczność struktur społecznych,
dostępność ról i pozycji, drożne kanały awansu (społ.
mobilne)
b. uniwersalizm i indywidualizm T: społ. komórkowe złożone
z autonomicznych społeczności terytorialnych nie
zaangażowanych w życie narodowe i państwowe
(partykularyzm) N: postęp przemysłu wyzwala jednostkę z
wpływu takich wspólnot; jednostka jako obywatel państwa
włącza się w życie szerszej wspólnoty narodowej
indywidualizm z silnym poczuciem wolności i wykorzenienia
(uniwersalizm i indywidualizm)
c. formalizacja i fragmentaryzacja stosunków społecznych
T: zależności oparte na więzi osobistej N: przyporządkowanie
jednostki bezosobowemu prawu i ogólnym regułom;
dominacja więzi formalnych wynikających z pełnionych ról
społecznych; fragmentaryczność zaangażowania jednostki
d. integracja społeczna T: system zwyczajowych lojalności i
możliwość użycia siły w przypadku jej zachwiania N: rolę
integracji odgrywa siec wewnętrznej kontroli i komunikacji.
e. Kontrola społeczna T: obyczaj, religii i moralność N:
prawo i opinia publiczna
W miejsce regulacji pozytywnej pojawia się regulacj
anegatywna
f. konflikt T: nie dopuszczało do artykulacji napięć
społecznych (pozory ładu społeczenego, bezkonfliktowego) N:
instytucjonalizacja konfliktu; to sposób osiągnięcia
kompromisu między przeciwstawnymi interesami grup
społecznych
g. racjonalność T: działania zrutynizowane dla których
wzorem był zwyczaj i tradycja bez względu na skuteczność N:
działania są nastawione na optymalizację doboru środków do
siągnięcia zamierzonego celu
h. system wartości T: strach przed zmianami, nastawienie
na normy tradycyjnej moralności N: dążność do zmian i
ulepszeń
86. Modernizacja społeczna
Nieuchronność rozwoju w świecie społecznym;
Wszelka zbiorowość ludzi przechodzić musi przez kolejne fazy
(stadia) rozwoju;
Kraje nowoczesne znajdujące się u kresu fazy zmian
Kraje zacofane wczesna faza zmian
Proces modernizacji przebiega w sposób zróżnicowany
(multilinearny)
-stopniowe przechodzenie od epoki teologicznej do epoki
pozytywnej wiedzy (racjonalizm)
-militarny charakter społeczeństwa -> industrialny
-ewolucja wspólnoty opartej na relacjach osobistych-> relacje
formalne, oparte na prawie opinii publicznej, roli społecznej
-porządek oparty na arystokracji-> kształtowanie
demokratycznego etosu wraz z zasadami indywidualizmu i
równości
-rozwój podziału pracy: solidarność mechaniczna oparta na
wykonywaniu tych samych czynności-> solidarność organiczna
oparta na zróżnicowaniu wykonywanych funkcji
-postępująca sekularyzacja
-postępująca urbanizacja
87. Rodzaje ruchów społecznych
ruch społeczny to na ogół działania zbiorowe, które mają na
celu wywołanie jakiś zmian społecznych lub przejawiających
się w przeżywaniu, demonstrowaniu alternatywnych wartości.
Ruchy społeczne zorientowane są na różne cele, interesy,
wartości, tworzone przez różne grupy społeczne dlatego jest
wiele typów ruchów.
Najczęstszymi kryteriami podziału ruchów są: cele, formy
organizacyjne, baza społeczna oraz metody działania.
W oparciu o nie wyróżniamy:
- ruchy rewolucyjne, reformatorskie, kontestacyjne
- ruchy ekonomiczne, polityczne, religijne,
narodowowyzwoleńcze
- ruchy klasowe: chłopskie, robotnicze, burżuazyjne
- ruchy obywatelskie – konsumenckie, młodzieżowe,
zawodowe, lokalne
Tworzą się również nowe ruchy: pacyfistyczne, ekologiczne,
feministyczne, kulturalne.
13