lOMoARcPSD|19302552

Anthon Giddens Socjologia 1

Socjologia (Uniwersytet Mikolaja Kopernika w Toruniu)

Studocu is not sponsored or endorsed by any college or university

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)
 lOMoARcPSD|19302552

ANTHON GIDDENS „SOCJOLOGIA”

Rozdział I: „Co to jest socjologia”.

Socjologiczne spojrzenie na świat.

Charles Wright Mills: wyobraźnia socjologiczna wymaga przede wszystkim zdystansowania
się od naszych codziennych rutynowych czynności i nowego spojrzenia na nie.

Socjologia może się przydać do: świadomość różnic kulturowych; ocena skutków działań;
samopoznanie.

August Comte
Wymyślił słowo „socjologia”. Twierdził, że społeczeństwo podlega niezmiennym prawom
tak samo jak świat fizyczny. Wierzył, że wszystkie nauki mają wspólną logikę i metodę
naukową, która służy poznawaniu praw uniwersalnych. Był przedstawicielem pozytywizmu.
Pozytywizm zakłada, że nauka powinna zajmować się wyłącznie rzeczami namacalnymi,
które można poznać doświadczalnie.
Sformułował prawo trzech etapów, które mówi, że istniały trzy stadia ludzkiego
pojmowania świata: teologiczny, metafizyczny i pozytywny.
Nalegał na stworzenie „religii człowieczeństwa” w której wiarę i dogmat zastąpiłyby
podstawy naukowe. Centralnym punktem tej religii miałaby być socjologia.

Emil Durkheim
„Fakt społeczne należy badać jak rzeczy”.
Głównym zadaniem socjologii jest wg Durkheima badanie faktów społecznych.
Fakty społeczne- są to aspekty życia społecznego, np. gospodarka. Fakty społeczne kształtują
nasze działania. Fakt społeczne to zewnętrzne wobec jednostki sposoby działania, myślenia i
odczuwania, które żyją własnym życiem, niezależnie od tego, jak żyją i co postrzegają
pojedynczy ludzie. Są przymusowe, ale ten przymus zazwyczaj jest niedostrzegalny,
ponieważ z reguły jednostki podporządkowują się faktom społecznym bez oporu.
Solidarność trwa dopóty, dopóki jednostki łączą się w spójne grupy i przestrzegają
wspólnych wartości i obyczajów. Solidarność spaja społeczeństwo. Durkheim podzielił
solidarność na dwa rodzaje:
-solidarność mechaniczna: istnieje w społeczeństwie tradycyjnym, gdzie podział pracy jest
słaby. Większość członków danej społeczności wykonuje podobne czynności, wiążą ich
wspólne poglądy i doświadczenia. Solidarność mechaniczna opiera się zatem na konsensusie
przekonań.
-solidarność organiczna: występuje w społeczeństwach zaawansowanych, gdzie nastąpił
wzrost specjalizacji w wykonywanych działaniach. Jest duże zróżnicowanie społeczne. Siłą
spajającą społeczeństwo w tym wypadku są współzależności ekonomiczne. Podział pracy
spowodował, że ludzie wzajemnie się potrzebują. Konsensus społeczny jest tworzony przez
stosunki wymiany gospodarczej.
Dwa typy więzi społecznych: integracja społeczna i regulacja społeczna.
Anomia- zanik norm spowodowanych gwałtowną zmianą lub zachwianiem istniejącego
porządku społecznego. Poczucie bezsilności.
Typy samobójstw:
-samobójstwo egoistyczne
-samobójstwo anomijne

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

-samobójstwo altruistyczne
-samobójstwo fatalistczne

Karol Marks
Dwa podstawowe elementy przedsiębiorstwa kapitalistycznego: kapitał i praca zarobkowa.
Proletariat- klasa robotnicza.
Materialistyczna koncepcja dziejów: zmiana społeczna wynika przede wszystkim z
warunków ekonomicznych.

Max Weber
Odrzucił materialistyczną koncepcję dziejów. Na kształt społeczeństwa mają wpływ różnice
ekonomiczne, ideologiczne (idee) i kulturalne (wartości kulturowe).
Typy idealne- jest to narzędzie, które Weber wykorzystywał do badania rzeczywistości. W
świecie realnym nie istnieją, możemy mówić tylko o podobieństwach lub odchyleniach od
typu idealnego. Odnosi się do „czystej formy” danego zjawiska.
Racjonalizacja: rozwój nauki, nowoczesnej techniki i biurokracji. Racjonalizacja to oparta na
wiedzy technicznej i podporządkowana kryterium wydajności organizacja życia społecznego i
ekonomicznego.
Odczarowanie: zanik dawnego sentymentalizmu, który nastąpił pod naporem naukowego
myślenia.

Harriet Martineau:
Pierwsza kobieta socjolog. Twierdziła, że analiza społeczna powinna obejmować wszystkie
aspekty społeczeństwa, w tym jego podstawowe instytucje polityczne, religijne i społeczne.
Wskazywała na konieczność uwzględnienia w badaniach roli kobiet w społeczeństwie.
Ponadto zwróciła uwagę jako pierwsza na kwestie, które były wcześniej lekceważone np.
małżeństwo, dzieci, życie rodzinne i religijne oraz stosunki rasowe.

Funkcjonalizm
Funkcjonalizm zakłada, że poszczególne elementy złożonego systemu, jakim jest
społeczeństwo, współdziałają ze sobą, tworząc stabilną, zgraną całość. Zgodnie z tym
założeniem uprawianie socjologii powinno polegać na badaniu różnych elementów
społeczeństwa w ich stosunku wzajemnym oraz stosunku do społeczeństwa jako całości.
Comte i Durkheim posługiwali się analogią organiczną.
Funkcjonalizm podkreśla znaczenie konsensusu moralnego w utrzymaniu porządku i
stabilności społecznej. Konsensus moralny istnieje, gdy większa część społeczeństwa
podziela te same wartości. Dla funkcjonalistów porządek i ład społeczny to stan normalny.
Przedstawiciele; Talcott Parsons i Robert Merton.

Teorie konfliktu
Teoretycy konfliktu badają napięcia między dominującymi i nieuprzywilejowanymi grupami
społeczeństwa oraz mechanizmy ustalania i utrzymania się stosunków dominacji. Podkreślają
znaczenie podziałów społecznych, kładą nacisk na zagadnienia związane z władzą,
nierównościami i walką.
Ralf Dahrendorf różnice interesów, które powodują konflikty odnosi do władzy. Twierdzi,
że w społeczeństwie istnieje podział na jednostki, które mają władzę i na te, które jej nie
mają. W konsekwencji podzielił społeczeństwo na rządzących i rządzonych.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Teorie działania społecznego

Kładą nacisk na formowanie się struktur społecznych przez działania i interakcje członków
społeczeństwa. Skupiają się na działaniu jednostek. Pionierem tej dziedziny jest Weber.

Interakcjonizm symboliczny
Interakcjonizm symboliczny zajmuje się badaniem języka i jego znaczeniem. Interakcjonizm
symboliczny każe skupić uwagę na szczegółach interakcji międzyludzkich i zastanowić się,
jak te szczegóły decydują o sensie tego, co mówią i robią inni. Ważne jest posługiwanie się
symbolami.
Przedstawiciel: Georg Herbert Mead.

Rozdział II: „Kultura i społeczeństwo”

Kultura- typowe dla danej grupy wartości, obrzędy i sposób życia. Pojęcie kultury podobnie
jak pojęcie społeczeństwa, jest szeroko stosowane w socjologii oraz w innych naukach
społecznych. Kultura wyróżnia zbiorowości ludzkie.
Społeczeństwo- jest to system wzajemnych zależności, jakimi jednostki są ze sobą
powiązane.
Ideologia- wspólne idee i wartości służące usprawiedliwieniu interesów grup dominujących.
Idee- okreslają co uchodzi za ważne, wartościowe i pożądane, są podstawą każdej kultury.
Normy- to reguły zachowań, które odzwierciedlają, czy też zawierają w sobie, wartości danej
kultury.
Subkultura- każda część populacji, która wyróżnia się na tle całego społeczeństwa swoim
wzorem kulturowym.
Kontrkultura- grupy odrzucające większość przeważających w społeczeństwie wartości i
norm.
Etnocentryzm- ocenianie innych kultur przez porównanie ich z właśną kulturą.
Relatywizm kulturowy- badanie innej kultury w kategoriach jej własnych sensów i wartości.
Szok kulturowy- zdezorientowanie, które odczuwa się podczas zetknięcia z inną kulturą.
Socjalizacja- procesy społeczne, w których ludzie przyswajają normy i wartości społeczne
oraz uzyskują poczucie własnej tożsamości. Socjalizacja jest procesem, który przez całe życie
kształtuje zachowania ludzkie poprzez interakcję z innymi.
Socjalizacja pierwotna- jest etapem najbardziej intensywnej edukacji kulturowej, który
przypada na okres niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa.
Socjalizacja wtórna- obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na całe życie jednostki. W tej
fazie odpowiedzialność za socjalizację przejmują od rodziny takie instytucje jak szkoła, grupy
rówieśnicze, media, organizacje i praca.
Instytucje socjalizacji- to grupy lub konteksty społeczne, w których zachodzą ważne procesy
socjalizacji.
Role społeczne- społecznie określone oczekiwania, które ma do spełnienia osoba zjmująca
daną pozycję społeczną.
Tożsamość- odnosi się do tego, jak ludzie rozumieją sami siebie i co ma dla nich znaczenie.
Tożsamość społeczna- dotyczy cech, jaki przypisują nam inni. Cechy te można rozumieć
jako wyznaczniki tego, kim zasadniczo jest ta osoba. Jednocześnie określają one stosunek
jednostki do innych jednostek posiadających takie same cechy.
Tożsamość jednostkowa- zaznacza naszą odrębność względem innych. Tożsamość
jednostkowa dotyczy procesów samorozwoju, w których wykształca się nasze wyjątkowe
poczucie bycia sobą i niepowtarzalny stosunek do otaczającego świata.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Społeczeństwa łowców i zbieraczy- złożone z małej liczby członków utrzymujących się z

łowiectwa, rybołówstwa i zbieractwa roślin jadalnych. Słabo zaznaczone nierówności, różnice
rang wyznaczone jedynie przez wiek i płeć.
Społeczeństwa rolnicze- oparte na małych społecznościach wiejskich, brak miast. Źródłem
utrzymania jest uprawa ziemi, często w połączeniu z łowiectwem i zbieractwem. Nierówności
silniej zaznaczone niż u zbieraczy i łowców, a władzę sprawują przywódcy.
Społeczeństwa pasterskie- źródłem utrzymania jest hodowla zwierząt domowych.
Liczebność waha się od kilkuset osób do wielu tysięcy. Wyraźnie zaznaczone nierówności.
Rządzą przywódcy lub królowie-wojownicy.
Społeczeństwo przedindustrialne- oparte głównie na rolnictwie. Istnieją miasta w których
skupia się produkcja i handel. Miasta bardzo duże, niektóre o wielomilionowej liczbie
mieszkańców. Wyraźnie wyróżniony aparat władzy z królem lub cesarzem na czele. Silnie
zaznaczone nierówności między poszczególnymi klasami.
Społeczeństwa Pierwszego Świata- oparte na produkcji przemysłowej i wolnym rynku.
Większość ludzi mieszka w miastach, tylko nieliczni zajmują się rolnictwem. Znaczne
nierówności klasowe, chociaż mniej zaznaczone niż w społeczeństwach tradycyjnych.
Społeczeństwa Drugiego Świata- oparte na przemyśle, ale z centralnie planowaną
gospodarką. W rolnictwie pracuje mały odsetek ludności; większość mieszka w miastach.
Utrzymują się nierówności klasowe. Odrębne społeczności polityczne lub państwa narodowe.
Społeczeństwa rozwijające się- tzw. Społeczeństwa Trzeciego Świata, większość ludności
pracuje w rolnictwie przy użyciu tradycyjnych metod produkcji. Część produkcji rolnej
znajduje zbyt na rynkach światowych. Niektóre kraje mają wolnorynkowy system
gospodarczy, w innych gospodarka jest planowana centralnie. Odrębne społeczności
polityczne i państwa narodowe.
Kraje nowo uprzemysłowione- dawne społeczeństwa rozwijające się, obecnie oparte na
produkcji przemysłowej i wolnym rynku. Większość ludzi żyje w miastach, tylko nieliczni
zajmują się rolnictwem. Duże nierówności klasowe, bardziej zaznaczone niż w krajach
Pierwszego Świata. Średni dochód na głowę znacznie niższy niż w krajach Pierwszego
Świata.
Państwa narodowe- są to społeczności polityczne oddzielone od siebie wyraźnie
wyznaczonymi granicami, w przeciwieństwie do nieokreślonych terytoriów granicznych,
które oddzielały państwa tradycyjne. Rządy narodowe mają szeroką władzę w zakresie wielu
aspektów życia obywateli, a konstruowane przez nie prawo dotyczy wszystkich, którzy żyją
w granicach państwa.
Czynniki zmian społecznych: środowisko fizyczne, organizacje polityczne i czynniki
kulturowe (religia, pismo, przywództwo).
Czynniki zmian społecznych w nowoczesnym świecie: czynniki ekonomiczne, polityczne
i kulturowe (idee, nauka).

Rozdział IV: „Interakcja społeczna, a życie codzienne”.

Interakcja społeczna- to proces obejmujący nasze działania wobec innych i nasze reakcje na
działania innych wobec nas.
Uprzejma nieuwaga- pojęcie to wprowadził Erving Goffman, polega ono na tym, aby nie
wykonywać żadnego gestu, który mógłby zostać odebrany jako wtargnięcie w jej przestrzeń
prywatną. Postawę uprzejmej nieuwagi przyjmujemy prawie bezwiednie, ale w naszym życiu
codziennym odgrywa ona kluczową rolę.
Mikrosocjologia- analiza mikrosocjologiczna dotyczy relacji jednostek i małych grup,
zazwyczaj są to relacje „face to face”.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Makrosocjologia- zajmuje się wielkimi systemami społecznymi jak systemy polityczne, czy
porządek społeczny. Obejmuje również analizę długotrwałych procesów zmiany, jak np.
industrializacja.
Paul Ekman- system kodowania wyrazów twarzy.
Twarz- oznacza szacunek, jakim darzą nas inni.
Takt- jest swego rodzaju środkiem ochronnym, jaki stosuje każdy uczestnik życia
społecznego, oczekując, że także jego słabości nie zostaną celowo wystawione na widok
publiczny.
Etnometodologia- badanie, jak to się dzieje, że ludzie rozumieją to, co mówią inni, w
codziennych interakcjach społecznych. Etnometodologia bada „etnometody”, dzięki którym
jednostki rozumieją innych i są przez nie rozumiane.
Analiza konwersacyjna- metoda, która polega na rejestracji i analizie znaczenia wszystkich
aspektów konwersacji, poczynając od najmniejszych wyrażeń („uhm, „ach”) do precyzyjnego
pomiaru czasu wypowiedzi (w tym pauz, przerywanie sobie i nakładających się fragmentów
wypowiedzi) pod kątem ich znaczenia. Metodę tą wykorzystali w swym doświadczeniu
Mitchell Duneier i Harvey Molotch.
Wandalizm interakcyjny- przypadki w których osoba o niższym statusie łamie ważne dla
osoby o wyższym statusie milczące podstawy codziennej interakcji. ( Duneier i Molotch).
Kontrolowana czujność- pojęcie wprowadzone przez Goffmana, polega na tym, że
kontrolujemy swoje nawet najmniejsze wypowiedzi, aby zrobić dobry efekt na słuchaczu.
Przejęzyczenia- według Sigmunda Freuda przejęzyczenia nigdy nie są przypadkowe.
Wyrażają uczucia i poglądy, który kryją się w naszych umysłach.
Interakcja niezogniskowana-(Goffman) następuje, gdy jednostki dają wyraz swojej
świadomości obecności innch. Zazwyczaj zdarza się to tam, gdzie zgromadzonych jest wiele
osób, np. na ruchliwej ulicy, w tłumie widzów teatralnych, czy na przyjęciu. Nawet jeśli nie
dochodzi do nawiązania rozmów, w obecności innych ludzie swoją postawą ciała, wyrazem
twarzy i gestami wchodzą z nimi w kontakt niewerbalny.
Interakcja zogniskowana- następuje wtedy, gdy jednostki bezpośrednio odnoszą się do tego,
co mówią bądź robią inni. Goffman nazywa interakcję zogniskowaną zdarzeniem
interakcyjnym.
Sygnały dawane-(Goffman) to słowa i wyrazy twarzy adresowane do innych i mające
wywołać u nich określone wrażenie.
Sygnały wydawane-(Goffman) są to wskazówki, które inni mogą zauważyć i dzięki nim
zweryfikować szczerość i prawdomówność rozmówcy.
Znaczniki- Goffman nazywa je również nawiasami, oddzielają każdy epizod interakcji
zogniskowanej od epizodu poprzedzającego i od przebiegającej w tle interakcji
niezogniskowanej.
Streetwise-(Elijah Anderson) streetwise polega na wykształceniu pewnych umiejętności, jak
„sztuka uniku”, w odniesieniu do poczucia podatności na przemoc i przestępstwa.
Status przypisany- to status przyznany jednostce na podstawie jej cech biologicznych, jak
rasa, płeć i wiek.
Status osiągnięty- to status, który jednostka uzyskuje własnym wysiłkiem.
Status podstawowy- jest to status, który w danym społeczeństwie ma pierwszeństwo przed
innymi i zasadniczo determinuje naszą pozycję w społeczeństwie.
Scena- to sytuacje i spotkania, w których jednostki odgrywają formalne role.
Kulisy- w kulisach jednostki trzymają rekwizyty i przygotowują się do interakcji w bardziej
oficjalnych sytuacjach. W tych miejscach jednostki mogą się rozluźnić i dać upust swoim
uczuciom i zachowaniom, na jakie nie mogą sobie pozwolić na scenie.
Przestrzeń prywatna- w kulturze zachodniej oznacza ona utrzymanie dystansu przynajmniej
jednego metra podczas interakcji zogniskowanej, stojąc bokiem można stać bliżej.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Edward T. Hall wyróżnił kilka stref przestrzeni prywatnej:

-dystans intymny- do pół metra, jest zarezerwowany dla bardzo niewielu kontaktów
społecznych. W tej strefie przestrzeni prywatnej mogą się kontaktować jedynie osoby będące
w związku, który dopuszcza częste kontakty fizyczne, np. kochankowie, małżeństwo, czy też
rodzice i dzieci.
-dystans prywatny- od pół metra do około metra. Stanowi naturalną przestrzeń spotkań z
przyjaciółmi i dobrymi znajomymi. Dopuszczalny jest pewien stopień intymności, ale jest ona
ściśle ograniczona.
-dystans społeczny- od metra do trzech metrów. To odległość zachowywana zazwyczaj w
sytuacjach formalnych, jak wywiad.
-dystans publiczny- od około czterech metrów. Zachowywany przez osoby występujące
przed publicznością.

Czas zegarowy- czas mierzony przez zegary

Potrzeba bliskości-(Deirdre Boden i Harvey Molotch) jest to to coś, co popycha jednostki do
bezpośrednich spotkań z innymi, współobecności, czyli interakcji twarzą w twarz.

Rozdział VIII: „Przestępczość i dewiacja”.

Dewianci- są to ludzie nie żyjący zgodnie z regułami, których przestrzega większość z nas.
Należą do nich brutalni przestępcy, narkomani i „wyrzutki społeczne”, nie mieszczący się w
ramach, które większość z nas uznałaby za granicę dopuszczalności.
Dewiacja- nieprzestrzeganie zespołu norm przyjętych przez członków danej społeczności lub
społeczeństwa.
Subkultura dewiacyjna- subkultura, której członkowie hołdują wartościom znacznie
odbiegającym od wartości powszechnie uznawanych w danym społeczeństwie.
Kryminologia- zajmuje się badaniem zachowań podlegających prawu karnemu. Przedmiotem
zainteresowania kryminologów są metody określania poziomu przestępczości, tendencje w
obrębie poszczególnych kategorii przestępstw oraz strategii walki z przestępczością w danych
społecznościach.
Socjologia dewiacji- posiłkuje się badaniami kryminologów, ale bada też zachowania nie
podlegające prawu karnemu. Socjologów badających zachowania dewiacyjne interesuje,
dlaczego określone zachowania uważa się powszechnie za dewiacyjne i komu społeczeństwo
jest skłonne przypisywać dewiację.

Perspektywy socjologiczne, które wywarły największy wpływ na socjologię dewiacji to:

teoria funkcjonalistyczna, teoria interakcjonistyczna, teoria konfliktu i teoria kontroli.

Interpretacja biologiczna:
Włoski kryminolog Cesare Lombroso uważał, że typy kryminalistów można rozpoznać po
pewnych cechach anatomicznych. Badał wygląd i cechy fizyczne kryminalistówi stwierdził,
że noszą one ślady wcześniejszych etapów ewolucji człowieka. Oczywiście nie negował roli
socjalizacji, jednak jego zdaniem większość kryminalistów była biologicznie zdegenerowana
i obciążona dziedzicznie.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Interpretacje psychologiczne:
Hans Eysenck wysunął tezę, że nienormalne stany psychiczne mają charakter dziedziczny,
mogą one też predysponować jednostkę do popełniania przestępstw oraz odpowiadają za
problemy wychowawcze.

Psychopata- jest wycofaną, pozbawioną emocji jednostką, która działa impulsywnie i rzadko
kiedy ma poczucie winy.

Sankcja- jest to każda reakcja innych na zachowanie jednostki lub grupy skłaniająca do
podporządkowania się danej normie. Sankcje mogą być pozytywne lub negatywne.
Prawo- jest sankcją formalną określoną przez rząd jako obowiązująca obywateli reguła czy
zasada; jest ona stosowana wobec osób, które ich nie przestrzegają.

Robert K. Merton uważał dewiację za naturalną reakcję jednostek na sytuację, w jakich się
znajdują. Wyróżnił 5 takich możliwych reakcji na napięcie między społecznie wdrożonymi
wartościami, a brakiem środków do ich realizacji:
-konformiści- uznają zarówno ogólnie przyjęte wartości, jak i konwencjonalne środki ich
realizacji, bez względu na to, czy udaje im się osiągnąć sukces. Do tej kategorii należy
większość populacji.
-Innowatorzy- również uznają społecznie przyjęte wartości, ale dla ich realizacji sięgają po
nieprawomocne lub nielegalne środki. Przykładem są bogacący się nielegalnie przestępcy.
-Rytualiści- stosują się do przyjętych społecznie norm, chociaż stracili z pola widzenia stojące
za nimi wartości. Rytualiści przestrzegają reguł dla samego ich przestrzegania,
kompulsywnie, nie wiążąc z tym żadnego celu. Są to np. ludzie, którzy poświęcają się
nieciekawym zawodom, chociaż nie mają w nich szansy na zrobienie kariery i są słabo
wynagradzani.
-Wycofani- całkowicie odrzucają perspektywę konkurencyjności, tym samym odrzucając
zarówno dominujące wartości, jak i przyjęte środki ich realizacji. Takie jednostki z reguły
znajdują swoje miejsce „poza społeczeństwem”. Przykładem są członkowie
samowystarczalnej komuny.
-Buntownicy- odrzucają zarówno istniejące wartości, jak środki, ale czynnie dążą do
wprowadzenia na ich miejsce nowych i rekonstrukcji systemu społecznego, np. radykalne
ugrupowania polityczne.

Teorie funkcjonalistyczne:
Durkheim i Merton
Według Durkheima społeczeństwo potrzebuje dewiacji, gdyż spełnia ona istotne funkcje.
Pierwsza z nich to adaptacja. Po drugie pomaga ona utrzymać granicę oddzielającą dobro od
zła.
Merton zmodyfikował pojęcie anomii, przez którą rozumiał presję, pod jaką znajdują się
jednostki, kiedy przyjęte normy kłócą się z rzeczywistością społeczną.
Według Mertona dewiacja jest produktem ubocznym nierówności ekonomicznych i braku
równości szans.

Albert Cohen twierdził, że dewiacje są wyrażane zbiorowo poprzez subkultury. Nazwał je

subkulturami przestępczymi.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Teorie interakcjonistczna:
Edwin H. Sutherland wskazał, że zachowań dewiacyjnych uczymy się w interakcjach z
innymi. Wprowadził pojęcie „zróżnicowanych powiązań”. Idea ta zakładała, że w
społeczeństwie istnieją różne subkultury, jedne środowiska społeczna sprzyjają
podejmowaniu nielegalnych działań, inne zaś nie. Jednostki stają się przestępcami, dlatego, że
przebywają z osobami, które wyznają przestępcze normy. Jest to dewiacja wyuczona.

Teoria etykietowania- podejście w badaniach dewiacji, zgodnie z którym ludzie zostają

dewiantami, bo władze polityczne i inne nadają ich zachowaniom określone etykiety.

Howard Becker: „zachowanie dewiacyjne to zachowanie, któremu ludzie przypisują taką

etykietę”.

Edwin Lamert:
-dewiacja pierwotna- take zachowanie dewiacyjna, jak naruszenie przepisów ruchu
drogowego rzadko są ujawniane, a na inne, jak drobne kradzieże w miejscu pracy, wszyscy
przymykają oko. Jest to wstępny akt przekroczenia norm. Jest nieistotny dla tożsamości
jednostki. Zazwyczaj dochodzi do normalizacji aktu dewiacyjnego.
-dewiacja wtórna- mamy z nią do czynienia, gdy jednostka w wyniku popełnienia aktu
dewiacyjnego otrzymuje etykietę dewianta i sama się za tego dewianta uważa. Godzi się z
etykietą.

Teorie konfliktu (nowa kryminologia):

Przedstawiciele: Ian Taylor, Paul Walton, Jock Young.
Odrzucili oni pogląd o „determinacji” dewiacji przez takie czynniki, jak uwarunkowania
biologiczne, osobowość, anomia, struktura społeczeństwa i etykietowanie. Ich zdaniem
jednostki czynnie wybierają zachowania dewiacyjne i jest to ich odpowiedź na nierówności
systemu kapitalistycznego.

Realizm nowej lewicy- nurt kryminologii spopularyzowany w latach osiemdziesiątych przez

Jocka Younga, koncentrujący się na ofiarach przestępstw i nawołujący do praktycznego
zaangażowania się kryminologów w kwestie kontroli przestępczości i polityki społecznej.

Teorie kontroli:
Teoria kontroli zakłada, że przestępstwo jest wynikiem zachwiania równowagi między
impulsami skłaniającymi do czynu przestępczego, a mechanizmami kontroli społecznej i
fizycznej powstrzymującymi od takich czynów. Z tej perspektywy jednostkowe motywy
popełniania przestępstw nie są tak istotne. Przyjmuje się tu raczej, że ludzie działają
racjonalnie i że każdy, gdyby tylko miał po temu sposobność, dokonywałby czynów
dewiacyjnych. Wiele rodzajów przestępstw jest wynikiem „decyzji sytuacyjnych”- dana
osoba widzi okazję i jest to wystarczająca motywacja.

Travis Hirshi wyróżnił cztery typy więzi człowieka ze społeczeństwem i prawem:

-przywiązanie
-zaabsorbowanie
-zaangażowanie
-przekonanie
Jeżeli te elementy są wystarczająco silne, wspomagają kontrolę społeczną i konformizm,
odbierając ludziom wolność do łamania reguł, a przestępczość wynika ze słabości tych więzi.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Teoria wybitych okien- zakłada, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy nieporządnym

wyglądem otoczenia, a a faktycznie popełnianymi przestępstwami.

„ciemna liczba” przestępstw nie zarejestrowanych- przestępstwa nie ujęte w oficjalnych

statystykach.
Badania wiktymizacji- pytanie do respondentów, czy w ostatnich 12 miesiącach byli ofiarą
przestępstwa. Te badanie ma na celu wykrycie przestępstw nie zarejestrowanych.

Richard Ericson i Kevin Haggerty- rola policji w dzisiejszym świecie (raporty itp.)

Otto Pollak- twierdzi, że pewne popełniane przez kobiety przestępstwa nie są rejestrowane.
Uważa, że kobiety z natury są kłamliwe i umieją sprytnie ukryć swoje przestępstwa. Ponadto
policjanci przyjmująwobec kobiet postawę rycerskości.

Frances Heidensohn- uważa, że kobiety są traktowane surowiej w przypadkach, które

sugerują, jakoby złamały normy obowiązujące ich płeć.

Diane Richardson i Hazel May twierdzą, że ponieważ w wielu społeczeństwach

homoseksualiści są grupą napiętnowaną i marginalizowaną, częściej nie są uważani za
niewinne ofiary, ale za ludzi, którzy sami „zasłużyli sobie” na to, co ich spotkało.

Edwin H. Sutherland- wprowadził pojęcie przestępczości białych kołnierzyków.

Przestępczość białych kołnierzyków dotyczy sytuacji wykorzystywania statusu klasowego

lub zawodowego do prowadzenia nielegalnej działalności. Przestępczość ludzi wpływowych
polega na korzystaniu z władzy, jaką daje zajmowana pozycja, w sposób niezgodny z
prawem, np. przyjmowanie łapówek w zamian za określone przysługi.

Gary Slapper i Steve Tombs- przestępczość korporacyjna (przestępstwa administracyjne,

przestępstwa przeciw środowisku naturalnemu, przestępstwa finansowe, przestępstwa przeciw
prawu pracy, przestępstwa związane z produkcją, nieuczciwe praktyki handlowe).

Przestępczość zorganizowana- dotyczy działalności, która nosi znamiona zwykłej

działalności gospodarczej, ale jest nielegalna.
Przestępczość w sieci- akty przestępcze popełnione za pomocą technik informacyjnych (Peter
N. Grabosky i Russell G. Smith).
Recydywa- przestępstwa popełniane przez osoby wcześniej już karane.
Sprawiedliwość naprawcza- ma służyć podnoszeniu świadomości przestępców co do
skutków ich działania za pomocą kar odbywanych we własnym środowisku skazanego.
Przestępcy mogliby wykonywać prace na rzecz społeczności lub brać udział w prowadzonych
z udziałem mediatorów sesjach pojednania z ofiarami. Zamiast oddzielać przestępców od
społeczeństwa i chronić przed skutkami ich własnych czynów, należałoby rozumnie zmuszać
ich do ponoszenia kosztów ich przestępczej działalności.
Technika prewencji sytuacyjnej- nadzór i ochrona obiektów.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Rozdział X: „Klasy, stratyfikacja i nierówności”.

Stratyfikacja społeczna- inaczej uwarstwienie społeczne, są to ustrukturowane nierówności

między grupami społecznymi dotyczące dostępu do korzyści materialnych i symbolicznych.
W każdym społeczeństwie istnieje jakiś rodzaj uwarstwienia, ale wielkie różnice pod
względem majątku i władzy występują tylko w systemach państwowych. Historia zna cztery
podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy,
system stanowy i system klasowy.

Teoria Marksa:
Marks uważał, że klasa to grupa ludzi o podobnym stosunku do środków produkcji. Wyróżnił
dwie klasy:
-kapitaliści- ludzie, którzy są właścicielami środków produkcji.
-proletariat- ludzie, którzy sprzedają swoją pracę kapitalistom, jest to klasa robotnicza.
Pauperyzacja- proces ubożenia klasy robotniczej w stosunku do klasy kapitalistów.

Teoria Webera:
Według Webera na stratyfikację społeczną oprócz różnicy klas mają wpływ również status i
partyjność. Weber zgadzał się z Marksem, że na klasę wpływają czynniki ekonomiczne, ale
wyróżnił więcej czynników ekonomicznych. Podczas, gdy Marks twierdził, że czynnikiem
ekonomicznym jest tylko kwestia posiadania środków produkcji, Weber wyróżnił również
takie czynniki jak umiejętności i kwalifikacje, które również mają wpływ na pozycję
ekonomiczną danej jednostki.
Klasa- jest determinowana ekonomicznie.
Status- odnosi się do różnic między grupami społecznymi w zakresie szacunku czy też
prestiżu, jakim inni darzą ich członków. Obecnie wg Webera status zaczęto wyrażać za
pośrednictwem stylu życia (styl ubierania się, mówienia, zawód, mieszkanie itp.). Weber w
przeciwieństwie do Marksa twierdził, że status nie zależy od klasy.
Partia- grupa jednostek, które współpracują ze sobą, gdyż mają podobne pochodzenie, cele
lub interesy.
Na stratyfikację społeczną wpływa klasa, status i partia.

Teoria klas Wrighta:

Według Erika Olina Wrighta w warunkach nowoczesnej produkcji kapitalistycznej są trzy
sposoby panowania nad środkami ekonomicznymi, co pozwala wyróżnić trzy klasy:
-panowanie nad inwestycjami lub kapitałem finansowym
-panowanie nad materialnymi środkami produkcji (własność ziemi lub fabryk i biur)
-panowanie nad siłą roboczą
Jednostki należące do klasy kapitalistów panują nad wszystkimi trzema aspektami systemu
produkcji. Jednostki należące do klasy robotniczej nie panują nad żadnym z nich. Jednak
pomiędzy tymi dwiema klasami znajduje się klasa średnia, która charakteryzuje się
sprzecznym położeniem klasowym, gdyż mają wpływ tylko na niektóre aspekty produkcji. Ta
klasa jest bardzo zróżnicowana ponieważ należą do niej zarówno tzw. białe kołnierzyki, jak i
niebieskie kołnierzyki. Zróżnicowanie wynika z różnicy stosunku do władzy, umiejętności
oraz specjalizacji.

Operacjonalizacja- wystarczająco jasne i konkretne zdefiniowanie pojęcia (klasy), tak żeby

można było wykorzystać je w badaniu emiprycznym.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Powszechny rejestr klas społecznych w WB:

-inteligencja
-kategoria pośrednia
-wykwalifikowani pracownicy niefizyczni
-wykwalifikowani pracownicy fizyczni
-mający niepełne kwalifikacje
-niewykwalifikowani

Klasa, a zawód- Goldthorpe:

Sytuacja rynkowa- odnosi się do średnich zarobków jednostki, bezpieczeństwa zatrudnienia
i perspektywy awansu. Wiąże się mocno z korzyściami materialnymi i szansami życiowymi.
Sytuacja zawodowa- dotyczy kwestii kontroli, władzy i autorytetu w pracy zawodowej.
Sytuacja zawodowa jednostki wiąże się zatem ze stopniem autonomii i ogólnie kontrolą,
jakiej poddany jest pracownik w miejscu pracy.

John H. Goldthorpe wyróżnił trzy główne warstwy klasowe:

-klasa urzędnicza
-klasa pośrednia
-klasa pracująca
Ponadto stwierdził, że istnieje elitarna klasa posiadaczy, która jest na samym szczycie
hierarchii społecznej, ale jest tak nieliczna, że nie ma znaczenia w badaniach empirycznych.

Goldthorpe w swych badaniach zwrócił również uwagę na umowę-zlecenia i umowę o pracę.

John Westergaard jest jednym z socjologów, którzy poddają krytyce pogląd – wyrażany
choćby przez Goldthorpe’a – że skoro ludzi bogatych jest tak niewielu, można ich wykluczyć
ze szczegółowych modeli struktury klasowej. Zdaniem Westergaarda: „Właśnie silne
skupienie władzy i przywilejów w rękach tak nielicznych sprawia, że są oni na szczycie. Ich
potęga socjoekonomiczna, zupełnie niewspółmierna do ich liczby, czyni społeczeństwo, na
którego szczycie stoją, społeczeństwem klasowym, niezależnie od struktury podziałów, jakie
rysują się poniżej”.

John Scott podzielił klasę wyższą na:

-kadry kierownicze wyższego szczebla
-kapitaliści finansowi

Wired workers- pracownicy zatrudnieni w sektorze technik informacyjnych.

Burżuazyjnienie- upodobnienie się stylu życia niebieskich kołnierzyków do białych

kołnierzyków. Doświadczenie Goldthorpe’a nie potwierdziło tej tezy.

Pierre Bourdieu wyróżnił klasy społeczne na podstawie różnic posiadanego przez jednostki
kapitału ekonomicznego i kulturowego.

Mike Savage podzielił klasę średnią na podstawie gustów kulturowych na:

-inteligencja ze sfery budżetowej
-kadry kierownicze
-urzędnicy

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Ruchliwość społeczna- oznacza przemieszczanie się jednostek i grup społecznych między

różnymi pozycjami socjoekonomicznymi.
Ruchliwość pionowa- oznacza ruch w górę i dół drabiny społecznej. Dotyczy finansów.
Ruchliwość pozioma- dotyczy geograficznego przemieszczania się jednostek,
przeprowadzających się do innych dzielnic, miast, państw, czy tez kontynentów.
Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa- śledzenie jak zmienia się pozycja jednostek w ich życiu
zawodowym.
Ruchliwość międzypokoleniowa- badanie, w jakim stopniu dzieci w swojej karierze
zawodowej, idą w ślady rodziców i dziadków.

Rozdział XIV: „Rządzenie i polityka”

Rządzenie- to systematyczna realizacja strategii politycznych, podejmowanie decyzji i

załatwianie spraw państwowych przez urzędników aparatu państwowego.
Polityka- środki sprawowania bądź kontestacji władzy w celu wywierania wpływu na
charakter i treść rządów. Sfera polityczna obejmuje działalność członków rządu, ale również
działania i konkurencyjne interesy wielu innych grup i jednostek.
Władza- zdolność jednostek lub członków danej grupy do osiągania własnych celów lub
realizacji własnych interesów. Władza ma szkodliwy wpływ na wszystkie ludzkie relacje.
Wiele konfliktów społecznych polega na walce o władzę, gdyż od uzyskania władzy zależy
możliwość spełniania własnych życzeń jednostki lub grupy kosztem innych grup lub
jednostek.
Władza jako autorytet- władza sprawowana prawomocnie przez jedną osobę lub grupę nad
drugą. Element prawomocny jest kluczowy dla pojęcia władzy jako autorytetu i odróżnia je
od ogólniejszej koncepcji władzy. Władzę można sprawować siłą lub przemocą. Natomiast
władza rozumiana jako autorytet polega na przyzwoleniu rządzonych, by dana osoba lub
grupa wydawała im nakazy i polecenia.
Państwo- aparat polityczny sprawujący na danym terytorium władzę opartą na prawie i
możliwości użycia siły. Nie wszystkie społeczeństwa mają swoje państwa. Powstanie państwa
stanowił przełom w historii ludzkości, ponieważ związana z nim centralizacja władzy
politycznej tworzy nową dynamikę procesów zmian społecznych.
Państwo narodowe- określony, typowy dla świata nowoczesnego, rodzaj państwa, którego
rząd sprawuje suwerenną władzę na określonym terytorium, a masy ludności są obywatelami
uważającymi się za członków jednego narodu. Państwa narodowe są ściśle związane z
narodzinami nacjonalizmu, chociaż więzi narodowe nie zawsze pokrywają się z granicami
istniejących współcześnie państw narodowych.
Państwo opiekuńcze- system polityczny zapewniający obywatelom szeroki zakres świadczeń
społecznych.
Monarchia- system polityczny, na którego czele stoi jedna osoba. Władza jest przekazywana
z pokolenia na pokolenie w obrębie danego rodu. Podstawą autorytetu monarchii nie jest
prawo, lecz obyczaj.
Demokracja- system polityczny zapewniający obywatelom udział w podejmowaniu decyzji.
Demokracja liberalna- system demokratyczny oparty na instytucji parlamentu, w połączeniu
z systemem wolnorynkowym w sferze produkcji gospodarczej.
Demokracja przedstawicielska- system polityczny, w którym dotyczące społeczności
decyzje są podejmowane przez osoby wybrane do podejmowania decyzji.
Demokracja uczestnicząca- system demokratyczny, w którym wszyscy członkowie grupy
lub społeczności wspólnie podejmują decyzje.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

David Held: „demokracja stała się fundamentalnym standardem prawomocności politycznej

w epoce współczesnej”.
Partia polityczna- organizacja nastawiona na uzyskanie w procesie wyborczym
prawomocnej kontroli nad rządem.
Thatcheryzm- doktryny byłej premier rządu brytyjskiego Margaret Thatcher. Podkreślają one
znaczenie przedsiębiorczości gospodarczej w powiązaniu z ograniczeniem wpływu państwa,
przy równoczesnym utrzymaniu kluczowej pozycji rządu.
Polityka trzeciej drogi- rekonstrukcja rządu; rozwijanie społeczeństwa obywatelskiego;
rekonstrukcja gospodarki; reforma opieki społecznej; modernizacja ekonomiczna; reforma
systemu globalnego.
Rewolucja- proces zmiany politycznej dzięki masowemu ruchowi społecznemu przez
obalenie przemocą istniejącego reżimu i utworzenie nowego rządu. Rewolucja różni się od
zamachu stanu, gdyż jest ruchem masowym i prowadzi do znacznej lub całkowitej zmiany
systemu politycznego. Zamach stanu to przejęcie z pomocą wojska władzy przez jednostki,
które zajmują miejsce dotychczasowych przywódców politycznych, lecz nie dokonują
większych zmian w istniejącym systemie sprawowania władzy. Rewolucje różnią się też od
rebelii, które mają na celu obalenie istniejącej władzy politycznej, ale jedynie przez wymianę
ludzi, nie zaś zmianę samej struktury politycznej.
Ernest Gellner- jeden z najwybitniejszych teoretyków nacjonalizmu. Jego zdaniem
nacjonalizm, naród i państwo narodowe są produktem nowoczesnej cywilizacji, którą
zapoczątkowała rewolucja przemysłowa z końca XVIII wieku.
Etnia-(Anthony Smith) to grupa osób mających wspólnych przodków, wspólną tożsamość
kulturową i swoją ojczyznę.

Rozdział XV: „Środki masowego przekazu i telekomunikacja”.

Gerbner- badał ile jest przemocy w programach telewizyjnych.

F. Scott Andison- badał wpływ przemocy w TV na dzieci.
Robert Hodge i David Tripp- wskazali, że reakcja dzieci na programy telewizyjne wpisana
jest w interpretację, czyli odczytywanie tego co oglądają. Sposób w jaki oglądają TV nie
ogranicz się jedynie do rejestracji obrazów, lecz zachodzi proces umysłowy dzieci, który
interpretuje dane programy.
Gatunek- koncepcja stosowana w badaniach mediów, oznaczająca odrębny typ produktu
medialnego lub kulturowego. Na przykład do gatunków telewizyjnych zaliczają się opera
mydlana, komedia, program informacyjny, sportowy czy teatralny.
Komunikacja- przepływ informacji od jednej jednostki lub grupy do innej. Komunikacja jest
niezbędna dla interakcji społecznej. W spotkaniach bezpośrednich komunikacja odbywa się
przy wykorzystaniu mowy, ale także wskazówek przekazywanych za pomocą ciała, które
pomagają zrozumieć, co mówią i robią inni. Wraz z rozwojem pisma i mediów
elektronicznych, jak radio, telewizja komputerowe systemy transmisji, komunikacja w
różnym stopniu odrywa się od bezpośredniego kontekstu relacji bezpośredniej.
Harold Innis i Marshall McLuhan- autorzy wczesnych teorii komunikacji.
Sfera publiczna- Jurgen Habermas- sfera publiczna jest sceną, na której toczy się publiczna
debata nad kwestiami ważnymi dla ogółu i formułowane są opinie na ich temat.
Hiperrzeczywistość- pojęcie francuskiego autora Jeana Baudrillarda. Zdaniem Baudrillarda
w wyniku rozwoju elektronicznych mediów osobna „rzeczywistość”, o której mówią
programy telewizyjne i inne produkty kulturowe, przestała istnieć. To, co uważamy za
„rzeczywistość”, ma taką samą strukturę jak same media. Zatem telewizyjne relacje na temat

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

zdarzeń nie dotyczą niezależnych wypadków, ale same definiują i konstruują, czym są te
zdarzenia.
Simulacra- obrazy, których sens bierze się wyłącznie z innych obrazów, a zatem nie
mających oparcia w „rzeczywistości zewnętrznej”.

John B. Thompson wyróżnił trzy typy interakcji:

-interakcja bezpośrednia- np. rozmowa dwóch osób face to face
-interakcja zapośredniczona- odbywa się z użyciem technik przekazu, jak papier, łącza i
impulsy elektroniczne. Interakcja zapośredniczona charakteryzuje się tym, że jest rozciągnięta
w czasie i przestrzeni- wybiega daleko poza konteksty zwykłej interakcji bezpośredniej.
Interakcja zapośredniczona przebiega między konkretnymi jednostkami, np. osobami
rozmawiającymi przez telefon- ale nie daje możliwości stosowania tylu różnorodnych
wskazówek, co interakcja bezpośrednia.
-zapośredniczona quasi-interakcja- odnosi się ona do relacji społecznych wytwarzanych
przez środki masowego przekazu. Jest to interakcja rozciągnięta w czasie i przestrzeni, ale nie
przebiega między konkretnymi jednostkami. Ma charakter monologowy.

Ideologia- to idee wpływające na przekonania i działania ludzi. Terminu tego w znaczeniu

„nauki o ideach” użył po raz pierwszy francuski filozof Antoine Destutt de Tracy. Marks
natomiast utożsamiał ideologię z „fałszywą świadomością”. Spojrzenie Marksa jest
krytyczne. Jego zdaniem silne grupy mają wpływ na to, by rozpowszechniane w
społeczeństwie idee legitymizowały ich pozycję społeczną.
Thompson określa poglądy Destutta de Tracy’ego jako neutralną koncepcję ideologii,
poglądy Marksa natomiast jako krytyczną koncepcję ideologii. Koncepcje neutralne
„klasyfikują różne zjawiska jako ideologiczne lub jako ideologie, ale nie ma to sugerować, że
są one mylące, iluzoryczne lub mają sprzyjać interesom jakiejś konkretnej grupy”. Krytyczne
koncepcje ideologii „mają wydźwięk negatywny, krytyczny lub pejoratywny” i zawierają
„bezpośrednią krytykę i potępienie”. Thompson twierdzi, że koncepcje krytyczne są lepsze,
ponieważ wskazują na związek ideologii z władzą. Ideologia polega na sprawowaniu władzy
symbolicznej, idee służą ukryciu, usprawiedliwieniu lub legitymizacji interesów
dominujących grup społecznych”.

Przestrzeń wirtualna- to przestrzeń interakcji stworzona przez światową sieć komputerową,

jaką jest Internet.

David Held w swojej pracy nad globalizacją wyróżnił pięć decydujących zmian, które
doprowadziły do powstania światowego ładu środków przekazu:
-koncentracja własności
-przejście od własności publicznej do prywatnej
-korporacje ponad narodowe
-zróżnicowane oferty medialne
-fuzje koncernów medialnych

Rozdział XVII: „Religia”.

Religie posiadają zbiór darzonych poszanowaniem i czczonych symboli związanych z

rytuałami.
Rytuały- obrzędy, w których uczestniczy społeczność wiernych.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Magia- to wywieranie wpływu na bieg zdarzeń za pomocą eliksirów, zaklinaczy i praktyk

rytualnych. Na ogół posługują się nią pojedyncze jednostki, nie zaś społeczność wiernych.
Szaman- to osoba, która za pomocą odprawianych rytuałów kontaktuje się z duchami i siłami
ponadnaturalnymi. Zasadniczo szamani nie są tyle przywódcami religijnymi, ile
czarownikami, ale ich rady zasięgają często ludzi, którym nie wystarczają wspólne rytuały
religijne.
Animizm- to wiara w duchy, które mają zamieszkiwać świat razem z ludźmi. Są to zarówno
duchy dobre, jak złe, i mają one wpływ na wiele aspektów życia ludzi.
Totemizm- system wierzeń religijnych, w którym określonym roślinom i zwierzętom są
przypisywane właściwości boskie.

Filary Islamu:
-wygłoszenie islamskiego kredo: „Nie ma boga nad Allaha, a Mahomet jest prorokiem
Allaha”.
-odmawianie 5 razy dziennie oficjalnej modlitwy, poprzedzonej rytualnym obmyciem. Wiern
muszą być zwróceni twarzą w stronę Mekki.
-obchodzenie ramadanu, czyli miesiąca postu
-jałmużna
-pielgrzymka do Mekki.

Według Feuerbacha religia to idee i wartości wytworzone przez ludzi w toku ich rozwoju
kulturowego, ale fałszywie przypisane siłom boskim i bogom. Ludzie nie w pełni rozumieją
własną historię i dlatego utożsamiają kulturowo wypracowane wartości i normy z dziełem
bogów.

Marks przyjął za Feuerbachem, że religia jest samoalienacją człowieka. Marks nie potępiał
religii. Religia, jak pisał jest „sercem pozbawionego serca świata”- wytchnieniem dla
brutalnej rzeczywistości dnia codziennego. Zdaniem Marksa religia w swej tradycyjnej
postaci zniknie i zniknąć powinna, ale stanie się tak nie dlatego, że zawarte w niej pozytywne
wartości są błędne, ale dlatego że staną się one ideałami wyznaczającymi kierunek rozwoju
ludzkości na tej ziemi.
Marks sformułował słynne stwierdzenie: „religia to opium dla ludu”. Religia odsuwa
szczęście i nagrodę do przyszłego życia, ucząc rezygnacji i akceptacji istniejących warunków
życia.

Durkheim nie wiąże religii przede wszystkim z nierównościami społecznymi i władzą, ale
odnosi ją do całości instytucji społecznych. W religii widział przede wszystkim czynnik
integracji społecznej. Durkheim definiuję religię na podstawie różnicy pomiędzy sacrum i
profanum. Przedmioty uświęcone, należące do sfery sacrum, są wydzielone z życia
codziennego, czyli świata profanum. Durkheim był przekonany, że wraz z rozwojem
społeczeństw nowoczesnych znaczenie religii będzie malało.

Max Weber szukał powiązań między religią, a zmianą społeczną.

Kościół- duża grupa ludzi należących do formalnej organizacji religijnej. Większość

kościołów ma formalną strukturę, z hierarchią duchownych; kościół to również budynek, w
którym odbywają się ceremonie religijne.
Sekta- ruch religijny zrywający z ortodoksyjną religią. Są zazwyczaj małe, wycofują się z
życia społecznego, tworząc własną społeczność. Słabo zorganizowana.
Wyznanie- to sekta, która ostygła i z grupy czynnego sprzeciwu stała się instytucją.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Kult- przypomina sektę, ale przyświecają mu inne cele. Są najluźniejszymi i najbardziej

przejściowymi organizacjami religijnymi. Należą do nich jednostki, odrzucające wartości,
które uważają za wartości swojego społeczeństwa. Kulty są zorientowana na indywidualne
doświadczenia i skupiają jednostki podobnie myślące. Do kultu nie wstępuje się oficjalnie,
lecz staje się wyznawcą, postępując w myśl określonej teorii lub zgodnie z przepisanym
sposobem zachowania. Członkom kultu zazwyczaj wolno zachować związki z innymi
religiami.
Sekularyzacja- jest procesem, w którym religia traci znaczenie w różnych dziedzinach życia
społecznego.
Dogmat trynitarny- dogmat o Trójcy Świętej

Nowe ruchy religijne- różne grupy, kulty i sekty o charakterze religijnym i duchownym,
które powstają w krajach zachodnich.

Podział nowych ruchów religijnych według Roy’a Wallis’a:

-ruchy afirmujące świat- bardziej przypominające grupy samopomocy lub grupy
terapeutyczne niż konwencjonalne grupy religijne. Często nie mają swoich rytuałów,
kościołów ani formalnej wykładni teologicznej i całą uwagę skupiają na duchowym
samopoczuciu swoich członków. Nie odrzucają świata zewnętrznego, ani jego wartości. Ich
celem jest rozszerzenie możliwości członków i umożliwienie im pełnego wykorzystania ich
potencjału, aby mogli lepiej i skuteczniej radzić sobie w życiu.
-ruchy odrzucające świat- są krytycznie nastawione do świata. Ich członkowie często są
zmuszeni do radykalnej zmiany stylu życia. Ruchy te są zazwyczaj dość hermetyczne.
Niektóre z nich mają charakter instytucji totalnych. Jeżeli chodzi o zaangażowanie i
poświęcony czas, często ruchy odrzucająca świat stawiają wysokie wymagania swym
członkom w tych kwestiach.
-ruchy przystosowawcze- przypominają tradycyjne religie. Kładą nacisk na znaczenie
wewnętrznego życia religijnego, którego nie powinny przesłaniać sprawy doczesne.
Członkowie tych grup dążą do odnowy czystości ducha, gdyż tradycyjne religie ich zdaniem
zatraciły ten cel. Uczestnictwo w ruchu przystosowawczym z reguły w żaden znaczący
sposób nie uwidacznia się w życiu codziennym lub zawodowym jednostki.

Grupa milenarystyczna- to taka grupa, której członkowie wierzą w zbiorowe zbawienie

wiernych, czy to wskutek nadejścia jakiegoś kataklizmu, czy przez odrodzenie złotego wieku,
który kiedyś panował na Ziemi. Ruchy milenarystyczne są mocno wpisane w historię
chrześcijańską i pojawiają się w dwóch podstawowych kontekstach- w przeszłości wśród
ubogich ludzi na Zachodzie, a w mniej odległych czasach wśród ludów skolonizowanych, w
innych częściach świata.
Wyznawcy Joachima- jeden z ruchów milenarystycznych. Miał miejsce w XIII wieku w
Europie. Joachimizm narodził się ze sprzeciwu wobec bogatego, rozrzutnego życia
duchownych w kościele. Zapoczątkowali go franciszkanie. Swój ruch oparli na proroctwach
Joachima z Fiore.
Taniec Duchów- ruch milenarystyczny, który narodził się pod koniec XIX wieku wśród
północnoamerykańskich Indian z Wielkich Równin. Prorocy przepowiadali wielką katastrofę,
wieszcząc nadejście milenium, w którym burze, trzęsienia ziemi, cyklony i powodzie zabiją
wszystkich białych najeźdźców. Później biali i Indianie mieli żyć w zgodzie.

Apokaliptyzm- wiara w objawione słowo Boże o ostatnich wydarzeniach, jakie czekają

ludzkość u kresu dziejów. Ruchy apokaliptyczne dostrzegają w pewnych wydarzeniach w

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

świecie społecznym oznaki niechybnego końca świata. Ruchy apokaliptyczne mogą mieć
charakter religijny lub świecki.
Fundamentalizm- stosuje się w różnych kontekstach w odniesieniu do bezwarunkowego
podporządkowania się określonym zasadom lub posiadania sztywnych przekonań.
Fundamentalizm religijny- to przyjmowana przez grupy religijne postawa polegająca na
dosłownej interpretacji podstawowych pism lub tekstów religijnych i wierze, że wynikającą z
takiej interpretacji doktrynę należy odnosić do wszystkich aspektów życia społecznego,
gospodarczego i politycznego.

Szariat- prawo islamskie

Główne linie podziałów społeczeństwa w Iranie: radykałowie, konserwatyści, pragmatycy.

Rozdział XVIII: „Wielkie ośrodki miejskie i przestrzeń miejska”.

Konurbacje- zespoły miejskie tworzące wielkie obszary zabudowane.

Megalopolis- „miasto miast”, termin wywodzący się ze starożytnej Grecji, oznaczający
państwo-miasto mające wzbudzać zazdrość wszystkich cywilizacji, ale dziś stosowany w
odniesieniu do bardzo wielkich konurbacji.

Dwie koncepcje Szkoły Chicagowskiej:

1. Ekologia miast:
Ekologia jest pojęciem zaczerpniętym z nauk przyrodniczych, oznaczającym badania nad
adaptacją zwierząt i roślin do środowiska. W świecie przyrody istnieje taki rozkład
organizmów na danym terenie, że zachowana jest równowaga między poszczególnymi
gatunkami. Według szkoły chicagowskiej zgodnie z tą samą zasadą można analizować
lokalizacje poszczególnych osiedli miejskich, a w ich obrębie rozkład różnego typu dzielnic.
Miasta nie rozwijają się w sposób przypadkowy. Ich kształt zależy od korzyści jakie oferują
określone okolice. „Raz utworzone – mówi Park – miasto staje się mechanizmem selekcji,
który bezbłędnie wybiera z całej populacji jednostki najlepiej pasujące do określonych miejsc
i środowisk”. W miastach zachodzą procesy konkurencji, inwazji i sukcesji.
Miasta przypominają koncentryczne kręgi, podzielone na kawałki.
Z czasem ekologia miast straciła zwolenników, ale później została na nowo odkryta i
dopracowana przez welu autorów, a w szczególności Amosa Hawleya. W przeciwieństwie do
swoich poprzedników, interesowała go nie konkurencje, lecz współzależności między
różnymi częściami miasta.

2. Urbanizm jako sposób życia:

Stworzona przez Wirtha teza miejskości jako sposobu życia dotyczy nie tyle wewnętrznego
zróżnicowania wielkich miast, ile tego, czym jest miejskość jako forma życia społecznego.
Wirth zwraca uwagę, że w jaskrawym przeciwieństwie do małych tradycyjnych isuedli
ludzkich w miastach w wielkim zagęszczeniu żyje ogromna liczba na ogół obcych sobie
ludzi. Większość kontaktów z innymi mieszkańcami wielkich miast ma nuetrwały i niepełny
charakter, i z regułu służy innym celom, nie stanowiąc samowystarczalnych,
satysfakcjonujących dla nich samych relacji. Więzi w miastach według niego są bezosobowe i
anonimowe.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

SZTUCZNE ŚRODOWISKO:
Restrukturyzacja przestrzeni – David Harvey:
Jak podkreśla Harvey urbanizm jest elementem sztucznego środowiska wytworzonego przez
człowieka w fazie rozwoju kapitalizmu przemysłowego. W społeczeństwach tradycyjnych
istniał wyraźny podział na miasto i wieś. Nowoczesny przemysł powoduje zatarcie różnic
między miastem, a wsią. Następuje proces, który zmniejsza różnice poziomu życia w mieście
i na wsi. Jak zauważa Hervey, przestrzeń nowoczesnych miast ulega ciągłej restrukturyzacji.
O jej przebiegu decyduje np. to, gdzie duże przedsiębiorstwa decydują się wybudować swoje
fabryki, ośrodki badań czy centra rozwoju. Firmy analizują korzyści jakie makie mogą zyskać
przy nowej lokalizacji. Osoby inwestujące w nieruchomości kierują się tym, w jaki, stopniu i
gdzie jest możliwość wykupu gruntów, oraz oprocentowaniem pożyczek i podatkami
narzuconymi przez władze lokalne i centralne.

Urbanizm a ruchy społeczne – Manuel Castells:

Podobnie jak Harvey, Castells podkreśla, że przestrzenny rozkład społeczeństwa jest ściśle
związany z ogólnymi mechanizmami jego rozwoju. Aby zrozumieć miasta, musimy wpierw
pojąć procesy zagospodarowania i przekształcania ich przestrzeni. Rozkład i architektura
miasta i okolic odzwierciedla walki i konflikty między różnymi grupami społecznymi.
W przeciwieństwie do socjologów wywodzących się ze szkoły chicagowskiej Castells
traktuje miasto nie tylko jako wyodrębniony obszar – przestrzeń miejską – ale również jako
nierozłączną część procesów konsumpcji zbiorowej, które z kolei są integralnym aspektem
kapitalizmu przemysłowego.
Charakter sztucznego środowiska nie zależy jedynie od działalności ludzi posiadających
pieniądze i władzę. Castells podkreśla znaczenie walki upośledzonych społecznie grup o
poprawę warunków życia. Problemy, z jakimi borykają się mieszkańcy miast, stają się
podstawą różnego rodzaju ruchów społecznych, których celem jest doprowadzenie do
poprawy warunków mieszkaniowych, walka z zatruciem środowiska, obrona parków i
terenów zielonych oraz zwalczanie inicjatyw budowlanych, które psują charakter określonych
dzielnic.

John Logan i Harvey Molotch:

Logan i Molotch proponowali perspektywę badawczą, która łączy w sobie stanowiska takich
autorów jak Harvey i Castells oraz elementy ekologii miast. Autorzy ci zgadzają się z
Harveyem i Castellsem, że ogólny rozwój gospodarki krajowej i międzynarodowej
bezpośrednio kształtuje życie miejskie. Jednakże ten szeroki zakres czynników
ekonomicznych działa za pośrednictwem lokalnych organizacji, w tym znajdujących się w
sąsiedztwie przedsiębiorstw, banków i instytucji państwowych, oraz indywidualnych
nabywców nieruchomości. Według nich w nowoczesnym świecie miejsca – grunty i budynki
– kupuje się i sprzedaje jak każde inne dobro, ale na rynki, które strukturują przestrzeń
miejską, ma wpływ to, w jaki sposób różne grupy ludzi chcą wykorzystać nieruchomości,
które sprzedają i kupują. Proces ten prowadzi do wielu napięć i konfliktów – które są
podstawowymi czynnikami strukturującymi poszczególne części miast.

Recykling urbanistyczny- odnawianie starych budynków lub budowa na ich miejscu nowych
oraz nowe sposoby zagospodarowywania terenów zabudowanych.
Uszlachetnianie- renowacja budynków stojących w podupadających częściach miasta na
użytek grup o wyższych dochodach oraz otaczaniu ich infrastrukturą w postaci sklepów i
restauracji.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Megamiasta- wielkie aglomeracje miejskie. Pełnią rolę punktów węzłowych łączących

wielkie populacje z gospodarką światową. Megamiasta to teren wielkiej aktywności, która
napędza politykę, media, telekomunikację, finanse i produkcję.
Favele- prowizoryczne osiedla na obrzeżach miast.
Globalny ośrodek miejski- pojęcie wprowadzone przez Saskia Sassen. Pojęcie to odnosi się
do ośrodków miejskich, w których mieszczą się siedziby wielkich ponadnarodowych
korporacji i gdzie panuje wielkie zagęszczenie usług finansowych, technicznych i
konsultingowych.

Rozdział XX: „Socjologiczne metody badawcze”.

Praca emocjonalna- pojęcie, które wprowadziła Arlie Hochschild, oznaczające pracę

wymagającą panowanie nad uczuciami w celu wywołania widocznego (i korzystnego) efektu
poprzez wyraz twarzy i gesty.

Pytania socjologiczne:
-pytania o stan faktyczny (empiryczne)
-pytania porównawcze
-pytania o rozwój wypadków
-pytania teoretyczne

Etapy procesu badawczego:

1. Problem badawczy
2. Przegląd danych
3. Sformułowanie problemu
4. Opracowanie projektu.
5. Realizacja projektu.
6. Interpretacja wyników.
7. Sporządzanie raportu.

Związek przyczynowy- między dwoma zdarzeniami lub sytuacjami to relacja, w której jedno
zdarzenie powoduje drugie.
Korelacja- oznacza istnienie systematycznego związku między dwoma grupami zdarzeń,
czyli zmiennych.
Zmienna- jest to każdy aspekt, w jakim jednostka lub grupy różnią się od siebie. Do
zmiennych socjologicznych należą m.in. wiek, płeć, wysokość dochodów, wskaźnik
przestępczości czy różnice klasowe.
Zmienna niezależna- to zmienna, która wywiera wpływ na inną zmienną.
Zmienna zależna- to zmienna na którą jest wywierany wpływ.

Etnografia- to poznawanie zachowań społecznych ludzi i grup w bezpośrednim kontakcie z

nimi przez określony czas, prowadzenie obserwacji uczestniczącej i przeprowadzanie
wywiadów. Celem badań etnograficznych jest dotarcie do sensu działań społecznych. Jest to
możliwe przez bezpośrednie zaangażowanie badacza w interakcje tworzące rzeczywistość
społeczną badanej grupy.

Badania sondażowe- celem badań sondażowych jest zbieranie danych, które są następnie
poddawane analizom statystycznym, pozwalającym wykryć stałe tendencje i regularności.
Jeżeli narzędzia badawcze są dobrze dobrane, odkryte za pomocą badań sondażowych

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

korelacje można uogólniać. Badania sondażowe dają mniej szczegółowe informacje niż
badania etnograficzne, ale ich wyniki mają zazwyczaj szeroki zasięg. Głównym narzędziem
zbierania informacji w badaniach sondażowych jest kwestionariusz. Wyróżniamy dwa typy
kwestionariuszy: z pytaniami otwartymi i z pytaniami zamkniętymi. Populacja to grupa
badanych, do których zostały skierowane pytania.
Badanie pilotażowe- to podejście próbne, w którym kwestionariusz wypełnia tylko kilka
osób. Pozwala ono wyeliminować wszelkie problemy i błędy przed przystąpieniem do
właściwego badania.
Próba- niewielka część całej grupy.
Próba reprezentatywna- grupa osób typowa dla całej populacji.
Próba losowa- dobieranie grupy respondentów w taki sposób, żeby każdy członek badanej
populacji miał równe szanse znalezienia się w tej grupie.
Eksperyment- można zdefiniować jako sprawdzian hipotezy przeprowadzony w ściśle
kontrolowanych, stworzonych przez badacza warunkach.
Historie życia- są podejściem badawczym stosowanym wyłącznie w socjologii i innych
naukach społecznych. Historie życia zawierają materiały biograficzne ludzi – zazwyczaj ich
własne wspomnienia. Zazwyczaj w celu rozszerzenia informacji zawartych w indywidualnych
wspomnieniach i sprawdzenia ich wiarygodności wykorzystuje się dodatkowe źródła, jak
listy, relacje współczesnych osób, raporty i notatki prasowe.
Analizy historyczne- badanie socjologiczne, które do zrozumienia danego problemu
umieszcza go w perspektywie czasowej. Badanie zapisków, raportów, analizowanie
wspomnień itp.
Analiza wtórna- połączenie analizy porównawczej i studiów historycznych.
Triangulacja- stosowanie w badaniu różnych metod badawczych.

Mitchell Duneier- badał sprzedawców ulicznych i żebraków.

Pojęcia statystyczne:
-tendencja środkowa- obliczanie przeciętnych
-współczynnik korelacji- pomiar stopnia wzajemnego związku dwóch zmiennych
-modalna- to liczba, która w danym zbiorze liczb występuje najczęściej
-mediana- to liczba, która znajduje się w środku zbioru liczb
-rozproszenie- zakres, w jakim mieszczą się dane (od - do)

Rozdział XXI: „Myślenie teoretyczne w socjologii”.

Etyka protestancka – Weber

W Etyce protestanckiej Weber poruszył fundamentalny problem: dlaczego kapitalizm
rozwinął się na zachodzie i nigdzie indziej? Przyglądając się Zachodowi Weber zauważył nie
spotykaną nigdzie indziej postawę wobec gromadzenia majątku. Nazwał tę postawę „duchem
kapitalizmu” – jest to zespół przekonań i wartości wyznawanych przez pierwszych
kapitalistycznych kupców i przemysłowców. Cechował ich silny pęd do tworzenia własnych
majątków. Jednakże w przeciwieństwie do innych ludzi zamożnych nie korzystali z nich i nie
żyli w luksusie. W istocie prowadzili bardzo surowy i oszczędny tryb życia; żyli
wstrzemięźliwie i spokojnie, bez typowej dla bogaczy ostentacji. Weber przekonywał, że była
to niezwykła kombinacja cech, która odegrała decydującą rolę we wczesnym rozwoju
gospodarczym Zachodu. W przeciwieństwie bowiem do ludzi zamożnych żyjących dawniej
lub w innych kulturach bogacze ci nie trwonili swoich majątków, lecz wciąż inwestowali je w
nowe przedsięwzięcia.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Sedno teorii Webera stanowi teza, że postawy należące do ducha kapitalizmu wywodzą się z
religii. Wynikają one po części z idei chrześcijaństwa w ogóle, ale szczególną rolę w ich
kształtowaniu odegrał protestantyzm – a przede wszystkim jedna z jego odmian, purytanizm.
Pierwsi kapitaliści byli w większości purytanami, a wielu spośród nich wyznawało doktrynę
kalwinistyczną. Zdaniem Webera duch kapitalizmu wywodzi się bezpośrednio z niektórych
nauk kalwinizmu. Wedłu jednej z nich człowiek jest narzędziem Boga na ziemi i jest wolą
Wszechmogącego, aby pracował z powołaniem ku chwale Boga.
Drugim ważnym aspektem kalwinizmu było pojęcie predestynacji, zgodnie z którym tylko z
góry przeznaczeni pójdą do nieba. Głównym znakiem, że jest się wśród wybranych był sukces
zawodowy.

Dylematy teoretyczne w socjologii:

-relacje między ludzkim działaniem, a strukturą społeczną
-kwestie konsensusu i konfliktu społecznego
-kulturowa kwestia rozumienia płci
-specyfika nowoczesnego rozwoju społecznego

Przymus społeczny- zdaniem Durkheima społeczeństwo ma pierwszeństwo przed jednostką.

Strukturacja- pojęcie wprowadzone przez Anthony’ego Giddens’a, oznacza proces czynnego
wytwarzania i odtwarzania struktury społecznej.

Postmodernizm:
Zwolennicy idei postmodernizmu twierdzą, że źródłem inspiracji twórców klasycznej myśli
socjologicznej była idea dziejów jako logicznej całości, która dokądś zmierza i niesie postęp,
ale idea ta upadła. Nie ma już miejsca na całościowe koncepcje historii i społeczeństwa.
Wyczerpała się idea historii i postępu. Obecne społeczeństwo jest pluralistyczne i
zróżnicowane. Zdominowały je środki masowego przekazu, które wyrywają nas z przeszłości.
Jednym z ważniejszych teoretyków postmodernizmu jest Francuz Jean Baudrillard. Jego
zdaniem środki masowego przekazu niszczą nasz związek z przeszłością i tworzą pusty,
pogrążony w chaosie wiat. To znaki i obrazy kształtują życie społeczne.

Foucault:
Michel Foucault nie uważał się za postmodernistę, ale dużo zaczerpnął z teorii
postmodernizmu. W swojej pracy usiłował pokazać zmiany w sposobach myślenia różniące
epokę nowoczesną od dawniejszych epok. Pisząc o przestępczości, szaleństwie i seksualności,
Foucault analizował powstawanie nowoczesnych instytucji, takich jak więzienia, szpitale
szkoły, które odgrywały coraz większą rolę w kontrolowaniu i obserwacji społeczeństwa.
Starał się odsłonić „drugą stronę” oświeceniowej idei wolności – narodziny dyscypliny i
nadzoru. Foucault jest autorem ważnej koncepcji relacji między władzą, ideologią a
dyskursem w kontekście nowoczesnych organizacji.
W analizie władzy i kontroli społecznej kluczową rolę odgrywa dyskurs. Foucault przez
dyskurs rozumiał oparte na zbiorowych założeniach sposoby wyrażania i rozumienia danego
zagadnienia. Pokazał np., jak dramatycznym zmianom ulegał od średniowiecza do dziś
dyskurs obłędu. Według tego uczonego władza działa za pośrednictwem dyskursu, który
kształtuje potoczne postawy wobec takich zjawisk jak przestępczość, obłęd i seksualność.
Centralnym wątkiem prac Foucault’a jest powiązanie władzy i wiedzy z technikami nadzoru,
przymusu i dyscypliny. Jego podejście nazywane jest „archeologią wiedzy”.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

Demokracja i sfera publiczna – Habermas

Jurgen Habermas uważał, że pewne podstawowe zasady, na jakich Marks oparł swoje idee
wciąż pozostają w mocy. Kapitalizm okazał się bardzo dobry i obecnie nie ma dla niego
alternatywy, ale pewne problemy, które wskazywał Marks nadal się pojawiają, np. kryzysy.
Musimy na nowo przejąć kontrolę nad procesami gospodarczymi, które zaczęły rządzić nami
w większym stopniu, niż my kierujemy nimi. Jednym z podstawowych sposobów zwiększenia
kontroli nad gospodarką jest zdaniem Habermasa ożywienie sfery publicznej. Sfera publiczna
tworzy ramy demokracji. Według Habermasa tradycyjne procedury demokratyczne, w tym
parlamenty i partie, nie tworzą wystarczających podstaw dla zbiorowego podejmowania
decyzji. Sferę publiczną może przywrócić reforma procedur demokratycznych i większe
zaangażowanie instytucji społecznych i innych organizacji lokalnych. Nowoczesne środki
masowego przekazu faktycznie powodują te rzeczy, które opisał Baudrillard, ale mogą
również przyczynić się do rozwoju demokracji.
Habermas jest krytykowany za to, że nie uwzględniał kulturowym relacjom płci.

Społeczeństwo ryzyka – Ulrich Beck

Beck odrzuca postmodernizm. Jego zdaniem nie żyjemy „poza nowoczesnością”, ale
wchodzimy w fazę „drugiej nowoczesności”. Druga nowoczesność oznacza, globalizację
instytucji nowoczesnych i wyzwolenie życia codziennego z tradycji i obyczaju. Znika
tradycyjne społeczeństwo przemysłowe, a jego miejsce zajmuje „społeczeństwo ryzyka”. Tam
gdzie postmoderniści widzą chaos lub brak porządku, Beck dostrzega ryzyko i niepewność.
Porządek globalny to przede wszystkim kontrola ryzyka. Ryzyko zajmuje centralną pozycję z
kilku powodów. Jednym z nich jest postęp nauki i techniki, nauka przynosi korzyści, ale
również ryzyko (zmodyfikowana żywność). Ryzykiem obarczone są również nasze codzienne
decyzje.

Gospodarka sieci – Castells

Początkowo Manuel Castells był marksistą. Badał miasta przy użyciu idei Marksa, ale później
odciął się od tego i zaczął badać rolę mediów i środków komunikacji.
Społeczeństwo informacji opiera się jego zdaniem na nowej gospodarce sieci. Ta nowa
gospodarka, możliwa dzięki połączeniom globalnych sieci telekomunikacyjnych, jest rzecz
jasna gospodarka kapitalistyczną. Jednakże współczesny kapitalizm i społeczeństwo
zasadniczo różnią się od dawnych. Ekspansja kapitalizmu nie opiera się już przede
wszystkim, jak przewidywał Marks, na klasie robotniczej i produkcji dóbr materialnych.
Podstawę produkcji stanowi telekomunikacja i komputery.
W społeczeństwie sieci tożsamość jednostki staje się kwestią otwartą. Nie czerpiemy już
naszej tożsamości z przeszłości; musi ona być czynnie wytwarzana w naszych interakcjach z
innymi.
Castells określa globalną gospodarkę jako „automat”. Podobnie jak Habermas uważa, że nie
panujemy już nad światem, który stworzyliśmy. Castells powiedział: „koszmar ludzkości, w
którym maszyny przejmują kontrolę nad światem, jest o włos od spełnienia się – nie w postaci
robotów, które odbierają ludziom pracę, ani komputerów nadzorujących nasze życie, ale
elektronicznych systemów transakcji finansowych.

Refleksyjność społeczna – Anthony Giddens

Według Giddensa żyjemy dziś w „uciekającym świecie”, który jak zauważył Beck jest
naznaczony ryzykiem i niepewnością. Ale obok ryzyka musimy umieścić pojęcie zaufania.
Zaufanie to wiara w innych ludzi albo w instytucje. Wśród gwałtownych zmian wyczerpują
się tradycyjne formy zaufania. Dawniej fundamentem zaufania była wspólnota lokalna.
Jednak w bardziej zglobalizowanym świecie jesteśmy uzależnieni od ludzi mieszkających

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)

 lOMoARcPSD|19302552

mieraz na drugim końcu świata, których nie widzimy i nigdy nie spotkaliśmy. Zaufanie
oznacza wiarę w „systemy abstrakcyjne” – na przykład pewność co do funkcjonowania
dostaw żywności, oczyszczalni wody czy działania systemów bankowych.
Życie w epoce informacji według Giddensa wymaga refleksyjności. Refleksyjność
społeczna oznacza, że wciąż analizujemy okoliczności naszego życia. W społeczeństwach, w
których w większym stopniu obowiązywała tradycja i obyczaj, ludzie mogli sobie pozwolić
na działanie w mniej refleksyjny sposób. W wielu aspektach życia, którym wcześniejsze
pokolenia nie poświęcały uwagi, my jesteśmy zmuszeni dokonywać własnych wyborów.

Downloaded by Aleksandra Wójtowicz (aleksandrawojtowiczz111@gmail.com)