SOCJOLOGIA ORGANIZACJI

Literatura:
A. Giddens, Socjologia,
B. Szacka, Wstęp do socjologii
 Treści
1.Definicjesocjologii,socjologiajakodyscyplinaakademicka,podstawowepojęciasocjologiczne.Socjologiaorganizacjijako
przykładsocjologiiszczegółowej.

2.Kultura,czyli efektdziałalności człowiekajakoistotyspołecznej.Różnorodnośćkulturowaworganizacjach.

3.Pojęcie:kulturapracownikóworganizacji.Kulturaorganizacjiakulturanarodowa.

4.Kulturaorganizacjiatyp ispecyfikaorganizacji.

5.Stylekierowania.Sytuacyjneiosobowościoweuwarunkowaniaprzywództwaworganizacjach

6, Sposoby komunikowania się i bariery komunikacyjne w organizacjach.

7. Konflikty w organizacjach i sposoby ich rozwiązywania
8. Biurokracja w koncepcji Maxa Webera. Funkcje i dysfunkcje biurokracji. Biurokratyzacja i alienacja i dehumanizacja
9. Relacje władzy w organizacjach. Organizacje turkusowe.
10. Relacje władzy w organizacjach. Spółdzielnie
11. Korporacje międzynarodowe i ich wpływ na życie społeczeństw. Problemy globalnego kapitalizmu.
12. Podstawowe metody i techniki badawcze w socjologii
 Literatura
1.BlikleJ., Doktrynajakości.Rzeczoturkusowejsamoorganizacji,wydHelion,Gliwice2017.(dostępnywinternecie)
2.DruckerP.F., ZarządzanieXXIwieku–wyzwania,NewMedia,Warszawa2010.
3.GiddensA. Socjologia,PWN,Warszawa,2020
4.HofstedeG., Kulturyiorganizacje.Zaprogramowanieumysłu.,PWE,Warszawa2000(dostępnywinternecie)
5.Oyster C. Grupy, wyd. Zysk i s-ka, Warszawa 2000
6. Szacka B. Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2008

1.MikaS., Psychologiaspołeczna,Warszawa19
2.SzczepańskiJ., Elementarnepojęciasocjologii,PWN,Warszawa1970
 Co to jest socjologia?
1. Kluczowe pytania socjologii:
a) jak powstał świat, w którym żyjemy?
b) dlaczego warunki, w których żyjemy taka bardzo różnią się od tych, w których żyli
nasi przodkowie?
c) w jakim kierunku ten świat będzie się zmieniał?

DEFINICJE:
„Socjologia jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społecznych i
społeczeństw” (A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2005, s.27).

„ Socjologia dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach zachodzących w

zbiorowościach ludzkich” (J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa
1972, s. 12).
 Przedsocjologiczna refleksja o
społeczeństwie
• W filozofii starożytnej (Platon, Arystoteles) znajdujemy opisy życia zbiorowego.
W sposobie myślenia oddzielono wówczas to co związane z porządkiem ludzkim
od tego, co związane z porządkiem natury. Wówczas zajmowano się nie tyle
poznaniem procesów społecznych a tym, jak powinno być, jakie powinno być
idealne społeczeństwo
• Refleksja o społeczeństwie była obecna w filozofii nowożytnej. W Średniowieczu
koncentrowano się na wszechmocy władzy, to jakie było społeczeństwo zależało
od władcy (czyli zmianę społeczną rozumiano w odniesieniu do ustalonego
porządku). Wiara w Opatrzność, która może zmieniać bieg ludzkich spraw.
• Średniowieczny organicyzm (Św. Tomasz).
• Prawo naturalne, koncepcje stanu naturalnego ( Hobbes, Locke) XVII w.
 Instytucjonalizacja socjologii
Termin „socjologia” (od łac. socius – zbiorowość, społeczeństwo
i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 roku Auguste Comte.
Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod
koniec XIX wieku. Pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 roku na
Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą
europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux. W Anglii
dopiero po II wojnie światowej.
W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i
Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 roku ,kierował
nią Leon Petrażycki (1867-10931).
Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego (1882-1958),
uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie
Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny
kierunek studiów.
W tym samy roku powstał w Poznaniu Polski Instytut Socjologiczny
nastawiony na prowadzenie badań.
 Wyobraźnia socjologiczna
• Wyobraźnia socjologiczna: socjolog potrafi wyzwolić się ze swoich bezpośrednich uwarunkowań
i zobaczyć zdarzenia społeczne w szerszym kontekście lub w innym kontekście, niż ten znany
jemu z życia codziennego.
• Jak zauważa J.S Mills myślenie socjologiczne to umiejętność interpretowania własnego życia w
kontekście procesów społecznych, nie wyłącznie indywidualnych cech czy doświadczeń. Takie
myślenie często jest wbrew temu, co mówią media, politycy.
• Wyobraźnia socjologiczna to zdystansowanie się od rutyny i spojrzenie na czynności dnia
codziennego w nowy, odmienny sposób:
• ĆWICZENIE: Co można socjologicznie powiedzieć o piciu kawy?
-kawa to nie tylko napój. Jej picie wpisane jest w rytuał, czyli coś , co ma znaczenie symboliczne.
( Czy samotnie, czy z kimś - interakcje - itp.)
-kawa jest używką. Dlaczego w jednych społeczeństwach jest legalna a kiedyś nie była?( uznawana
za bardziej niebezpieczną od marihuany)
- Osoba pijąca kawę jest częścią złożonego układu stosunków społecznych w wymiarze globalnym.
Kawa jest spożywana głównie w krajach zamożnych a rośnie głównie w biednych.
- Picie kawy dziś jest konsekwencją całego rozwoju społecznego – ekspansji świata Zachodu poza
Europę, kawa pochodzi z krajów, które były koloniami Zachodu.
- Kawa jest produktem wokół którego toczą się debaty na temat globalizacji, wyzysku
pracowników z krajów Trzeciego Świata przez korporacje. Debaty wokół stylu konsumpcji – czy
ma to być konsumpcja standardowa ( cena, reklama, marka), czy konsumpcja odpowiedzialna –
zakupy w tzw. sieci fair trade.
 Socjologia - do czego może się przydać?
• Wprowadza do świadomości wiedzę o różnorodności kulturowej.
Rezultatem jest myślenie w kategoriach RELATYWIZMU, w tym
relatywizmu kulturowego. Przełamywanie europocentryzmu.
• Umożliwia identyfikację problemów społecznych i ocenę skutków ich
rozwiązywania.
• Lepsze poznanie siebie i tego, kim jest człowiek.
• Uczy nas, że efekty działań społecznych mogą być niezamierzone.
• Potencjał DEMASKATORSKI: sięganie za zasłonę dymną oficjalnych
deklaracji, założeń ideologicznych, oficjalnych dokumentów.
Zainteresowanie obszarami uznanymi za niepoprawne (subkultury) –
REZYGNACJA Z RESPEKTU WOBEC SALONÓW.
• Postępowanie pod prąd poprawności politycznej: wskazywanie
obszarów dyskryminacji , dominacji tam, gdzie mówi się o równości i
demokracji.
 Znaczenie Oświecenia
Godziło w tradycyjne systemy religijne: kwestionowało
wartość poznawczą pism świętych, niesamodzielną wiarę.
Poddawało w wątpliwość wszelkie autorytety, autorytet
tradycji.
Poddanie w wątpliwość filozoficznych spekulacji, w tym
również dedukcji i matematyki. Afirmacja Newtona i jego
fizyki jako nauki indukcyjnej. Pochwała empirii.
Godziło w instytucje władzy, zwłaszcza w despotyzm,
desakralizacja instytucji.
 Znaczenie Oświecenia
Kategoria natury: co jest stałe zmienne, co wykreowane,
stworzone przez człowieka. Natura odnosiła się do
człowieka, nie do konstruktów takich jak „Bóg”,
„władca”, co było centrum zainteresowania przed
oświeceniem
Kategoria rozumu i postępu: samoświadomość
człowieka. Przekonanie u możliwości polepszania świata
– postęp.
Wykształca się rola niezależnego intelektualisty, krytyka
zastanych ideologii i stosunków społecznych.
 Organizacje jako celowe grupy formalne.

» Grupy celowe powstają dla zaspokojenia potrzeb ich

członków lub realizacji zadań.
» Występują na wszystkich poziomach życia społecznego, też
na poziomie makrospołecznym - wielkie grupy.
» W świecie małych grup mają one charakter nieformalny.
» Pojęcie organizacja odnosi się do „względnie trwałego ,
celowego uporządkowania działań i zachowań ludzi”.
(Kamiński A., Instytucje i organizacje w: Z. Krawczyk, W, Morawski, Socjologia.
Problemy podstawowe. PWN Warszawa 19991).
 Organizacje jako celowe grupy formalne

Tak rozumiana organizacja związana jest z

podziałem pracy i można tak określić wszystkie
ludzkie grupy i zbiorowości, w których ten podział
występuje. Np rodzina.
W grupach pierwotnych jak rodzina organizacja
działań następuje spontanicznie. Nie jest to
podział sztywny. (np prace członków rodziny w
domu).
 Organizacje jako celowe grupy formalne

Celowe grupy formalne - organizacje - mają organizację działań sztywno określoną

w statutach i przepisach.
CECHY:
1. Są powoływane dla określonych celów zgodnie z przepisami i rejestrowane w
urzędach.
2. Mają sformalizowaną strukturę.
3. Mają formalnie i wyraźnie określony podział pracy i zadań.
4. Mają wyraźnie wyodrębnione ciała decyzyjne, pozycje i ośrodki władzy.
5. Personel jest wymienny. Wymiana osób nie ma wpływu na charakter organizacji.
6. Dominują w nich stosunki rzeczowe. Ludzie odnoszą się do siebie ze względu na
role społeczne, które pełnią w organizacjach.
Wraz z powstaniem społeczeństwa przemysłowego człowiek jest otoczony przez
tego typu organizacje. W społeczeństwach feudalnych funkcjonował w grupach
pierwotnych.
 Historyczne źródła socjologii organizacji

» Dwa źródła:
» 1. Zainteresowanie nowoczesnym państwem (Max
Weber)
» 2. Teorie zarządzania przedsiębiorstwem.
» Max Weber (1864-1920) i idealny typ biurokracji:
» Był to model abstrakcyjny stanowiący punkt odniesienia
dla analizy zjawiska.
» Trzy typy panowania - charyzmatyczny, tradycyjny i
legalny. Biurokracja to władza legalna oparta na
formalnych przepisach i kompetencjach.
 Historyczne źródła socjologii organizacji

» Weber: legalny typ panowania występuje nie tylko w

instytucjach państwa ale i w przedsiębiorstwach i
partiach politycznych.
» Pod wpływem Webera przyjęto w naukach społecznych
termin „biurokracja” na określenie specyficznej formy
organizacji.
» 2. Teorie zarządzania: zarządzanie naukowe, Tayloryzm,
(Frederick Taylor 1856-1915), w latach późniejszych
sprzeciw wobec tayloryzmu i humanizacja pracy, nowe
systemy motywowania.
 Historyczne źródła socjologii organizacji
» 2. Teorie zarządzania: Stosunki międzyludzkie: (Elton Mayo 1880-1949)
» Badania zgodne z założeniami Taylora, dla którego najistotniejsza była wydajność
pracy ( nie człowiek), poszukiwanie czynników materialnych, które mają wpływ na
wydajność - kolor ścian, oświetlenie itp.
» Wyniki badań były zaskakujące. Dostrzeżono, że na wydajność pracy mają wpływ
inne czynniki, jak : atmosfera w pracy, stany psychiczne, stres.
» Dostrzeżono także, że na wydajność mają wpływ poczucie przynależności do
zespołu, swoista kultura funkcjonowania w zespołach pracowniczych.
» Spowodowało to zmianę w postrzeganiu pracownika jako atomu motywowanego
tylko materialnie lub poprzez unikanie kary. Zaczęto dostrzegać, że pracownicy
wytwarzają więzi w zespołach i pewien stosunek do kierownictwa.
 Organizacje jako przedmiot zainteresowania
socjologii
» Duża rola badań empirycznych. Teoretyczne tezy są
uogólnianiem badań.
» Badania są prowadzone nad rozmaitymi rodzajami
organizacji, jak przedsiębiorstwa, firmy handlowe,
stowarzyszenia, szpitale, związki zawodowe, partie
polityczne. Każda z organizacji ma swoją specyfikę.
» W badaniach organizacji częstym punktem
odniesienia były prace Webera a wyniki badań
dostarczały informacji do polemiki z nim.
 Organizacje jako przedmiot zainteresowania
socjologii
» Jako teoretyczna podstawa badań długo dominowała
perspektywa funkcjonalno-strukturalna.
» Z tej perspektywy organizacje są postrzegane jako
zewnętrzne wobec jednostki całości, jako systemy.
Organizacja jako całość składa się z powiązanych ze sobą
części, pełniących względem siebie różne funkcje oraz
części te przyczyniają się do umocnienia i trwania całości.
» Jeśli któreś z części składowych organizacji zakłócają te
procesy harmonijnego współdziałania i działania
organizacji, to mówi się o dysfunkcjach.
 Organizacje jako przedmiot zainteresowania
socjologii
» Perspektywa funkcjonalna nie uwzględnia
relacji władzy jako stosunku społecznego i
konsekwencji stąd wynikających jak konflikty
między posiadającymi władzę w organizacji a
tymi, którzy jej podlegają.
» Orientacja konfliktowa: konflikty na tle
ekonomicznym, klasowym, psychologicznym,
organizacyjnym.
 Organizacje jako przedmiot zainteresowania
socjologii
» Orientacja interakcjonistyczna (interakcje społeczne w
centrum uwagi), czyli tworzenie organizacji, działania
pracowników i klientów w toku interakcji.
» Perspektywa ta nie neguje faktu, że organizacje są
określone przez z góry wyznaczone normy, przepisy,
struktury. Ale zauważa, że te sztywne ramy jednak ulegają
przekształceniom.
» To co dzieje się w organizacji oznacza pytanie o znaczenia
jakie aktorzy przypisują działaniom. ( uwaga skupiona na
ludziach, nie na strukturach , dokumentach itd).
 Organizacje jako przedmiot
zainteresowania socjologii
» Perspektywa interakcjonistyczna była domeną nad
badaniem tzw organizacji totalnych (Ervin Goffman
1922-1982).
» Organizacja totalna: izolacja od szerszego
społeczeństwa, pełne podporządkowanie rygorom
administracyjnym (szpitale psychiatryczne, klasztory,
więzienia, garnizony wojskowe)
» Proces interakcji - jak przebiega, jak niszczona jest
tożsamość, jak ludzie radzą sobie w tych organizacjach,
jak się adaptują.
 Trzy poziomy analizy organizacji
» Poziom jednostek i małych grup: perspektywa
interakcjonistyczna i a także szkoły stosunków
międzyludzkich (od badań Eltona Mayo).
Zainteresowani nieformalnym życiem w
organizacji, powstawaniem klik.
» Poziom pojedynczych organizacji:
» 1. Rozpatruje się wiele problemów szczegółowych
o znaczeniu praktycznym, jak podejmowanie
decyzji, wdrażanie innowacji.
 Trzy poziomy analizy organizacji
» Poziom pojedynczej organizacji
» 2. W związku z rozwojem technologii powstają organizacje, które odbiegają od tych,
które obserwowali, opisywali klasycy tacy, jak Taylor czy Weber. Informatyzacja odciąża
ciężką pracę fizyczną i wymaga kwalifikacji, zmienia się sposób komunikowania się -
powoduje to nowe formy organizacyjne.
» 3. Na początku lat 60. uw. dwaj uczeni brytyjscy, Tom Burns i Games Stalker
przeprowadzili badania w firmach elektronicznych, które podlegają szybkim zmianom i
dostrzegli, że znikają w nich sztywne struktury i podział pracy. Jednostki muszą być
bardziej kreatywne, bo stają wciąż przed nowymi problemami, ponadto pracownicy
wspólnie z kierownictwem dyskutują nad nowymi rozwiązaniami, nie tylko wykonują
polecenia. Nazwano ten model organicystycznym ( model przemysłowy -
mechanistyczny). Skuteczność tego modelu zależy od zaangażowani pracowników i więzi
między nimi.
» 4. W latach 80. uw. Zainteresowanie zaczął budzić wymiar kulturowy organizacji
 Trzy poziomy analizy organizacji
» Poziom makrospołeczny: centralizacja, czy
decentralizacja - jak różne organizacje działają
w tych warunkach.
» Korporacje międzynarodowe- globalizacja-
demokracja. Kto podejmuje decyzje polityczne:
korporacje czy obywatele. Kto modeluje
stosunki społeczne? Co oznacza społeczeństwo
konsumpcyjne?
» Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR).