Wykład 2.

Kultura i zróżnicowanie kulturowe

 Kultura: od znaczenia potocznego do naukowego

Potoczne rozumienie kultury (za N. Goodman):

• Po pierwsze – kultura w znaczeniu potocznym jest pewną właściwością związaną
z jednostką – stąd też za osobę kulturalną uważa się osobę przejawiającą pewne
typy zachowań. Często do tego zestawu dodaje się również wykształcenie,
aktywność kulturalną, itp. (ZNACZENIE JEDNOSTKOWE)
• Po drugie – kultura w znaczeniu ponadjednostkowym obejmuje pewne instytucje,
formy sztuki – w ponadjednostkowym potocznym znaczeniu kultura to opera,
balet, teatr. (ZNACZENIE PONADJEDNOSTKOWE)

 W znaczeniu socjologicznym kultura jako pojęcie ma charakter neutralny, to:

a. Odnosi się do społeczeństwa (a nie jednostki),
b. to wszystko to, czego się uczymy przez całe życie i co jest przekazywane innym
pokoleniom. Ralph Linton „społeczne dziedzictwo członków społeczeństwa”.
 Kultura jako wyróżnik człowieka
• Filozofia od zawsze zajmowała się kwestią tego,
co nas wyróżnia jako człowieka od pozostałych
istot.
• Dla jednych jest to, że jest zwierzęciem bardzo
społecznym, dla innych to, że posługuje się
przedmiotami, a dla innych jeszcze, że
posługuje się symbolami.
• Wszystko to, co powyżej można uogólnić i
ubrać w jedno pojęcie: KULTURA.
 KULTURA – definicja
KULTURA (N. Goodman): społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów, wiedzy, przekonań,
wartości i oczekiwań normatywnych, które to dziedzictwo pomaga członkom danego
społeczeństwa radzić sobie z pojawiającymi się problemami.

KULTURA (B.Szacka): kultura oznacza wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest przez
niego nabywane poprzez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym
pokoleniom na drodze informacji pozagenetycznej.

KULTURA ( E. Nowicka) jest zjawiskiem ponadjednostkowym. Istnieje tylko dzięki zbiorowości. Co prawda wywiera znaczny
wpływ na życie jednostki oraz jednostka może wnosić znaczny wkład w kulturę, ale ma znaczenie tylko w wymiarze
zbiorowym, bo jest sposobem organizacji życia społecznego. Jest przekazywana i modyfikowana przez zbiorowość.
Każda zbiorowość jest wewnętrznie zróżnicowana kulturowo – w zależności od np. płci, wieku, pozycji społecznej ale i
cech indywidualnych

PROTOKULTURA - elementy kultury obecne w świecie zwierząt w formie zalążkowej, przekazywane

– ponownie – pozagenetycznie – poprzez uczenie.
Biolodzy zauważają, że człowiek poznaje i opanowuje świat poprzez kulturę. Cechy i informacje są
przekazywane pozagenetycznie, co stanowi o przekroczeniu ewolucji biologicznej i ma dla
człowieka znaczenie decydujące.
 Kultura jako ATRYBUT CZŁOWIEKA

1. Obejmuje całość życia człowieka. Dotyczy to też zaspokajanie potrzeb biologicznych. O tym
co możemy jeść decyduje położenie geograficzne i natura, ale o tym co jemy i jak decyduje
człowiek ( różnice w tym, co np. Chińczycy czy Francuzi uważają za jadalne, czego Polacy by
nie zjedli)
2. Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego: wszystko, też to co
wydaje się okrutne jest częścią kultury.
3. Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym: nie jest elementem kultury jakieś
zachowanie konkretnego człowieka, które jest właściwe tylko jemu lub wiersz schowany w
szufladzie, którego nie poznał nikt poza jego autorem.
4. Kultura przekształca się w czasie: jest kumulowana i przekazywana z pokolenia na
pokolenie.
5. Kulturę postrzega się jako coś zewnętrznego, obiektywnego w stosunku do człowieka, który
ją stworzył z innymi ludźmi. Drugie podejście interesuje się procesem tworzenia kultury, tym
jak ludzie wynajdują nowe sposoby myślenia czy działania.
 Dziedziny kultury

Kultura materialna Kultura niematerialna

 Dziedziny kultury (A. Kłoskowska, Socjologia kultury)
KULTURA MATERIALNA
Zwana też kulturą bytu, są to dotykalne, konkretne wytwory społeczeństwa służące
zaspokojeniu potrzeb bytowych. Obejmuje narzędzia pracy, przedmioty
codziennego użytku, środki komunikacji i transportu. Jest ważną częścią
środowiska fizycznego

KULTURA NIEMATERIALNA
Zwana też kulturą duchową lub symboliczną. Obejmuje wszelkie wytwory
niematerialnej działalności człowieka. Określa się je mianem duchowych
wytworów społeczeństwa przekazywanych przez pokolenia. To wiedza, nauka,
sztuka, religia, mity, idee, ideologie, przekonania potoczne, wartości i normy
(obyczaje moralne i prawne), język.

Wyróżnia się też KULTURĘ SPOŁECZNĄ czyli regulacje ( wartości i normy) odnoszące
się do stosunków międzyludzkich, ról społecznych, obejmuje komunikowanie się
oraz porządek społeczny wyrażający się w podziale władzy, własności,
dostępności do dóbr kultury.
 Kultura symboliczna/duchowa-
niematerialna
• „Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z
zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza tzw. podstawowe potrzeby
człowieka, których
zaspokojenie jest niezbędne dla przeżycia. Jest specyficznie ludzkim środkiem
zaspokajania właściwych człowiekowi  potrzeb, jak dawanie wyrazu
uczuciom i impulsom twórczym oraz uzyskiwanie poczucia łączności z innymi
ludźmi i uczestnictwa we wspólnocie. Tego rodzaju potrzeby nazywane są
ekspresyjno-integracyjnymi.
• Dziedzina kultury symbolicznej to świat autotelicznych wartości, 
• symboli i zachowań. W przełożeniu na konkrety społeczne jest to świat religii,
sztuki, zabawy, nauki. Wiele badań naukowych motywowanych jest potrzebą
zaspokojenia ciekawości. Twórczość artystyczna w znacznej mierze wynika z
potrzeby samego tworzenia czy też ekspresji emocji.”
• Składa się z symboli: znak ma znaczenie instrumentalne, np czerwone światło
oznacza „stój” symbol, to znak, który same stają się wartościami, np krzyż w
chrześcijaństwie.
• (B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, W-wa 2003, s. 87)
 Kultura symboliczna/duchowa-
niematerialna
• Kultura symboliczna społeczeństwa nie jest
nigdy jednolita. Na jej zróżnicowanie wpływają
warunki społeczne i ekonomiczne, podziały
klasowe, tradycje regionalne i zróżnicowanie
narodowościowe. W społeczeństwach
współistnieją zazwyczaj trzy typy kultury
symbolicznej: kultura ludowa, elitarna i
popularna ( masowa).
 Komponenty (treści) kultury
1. WZORY SPOSOBÓW MYŚLENIA, REAGOWANIA I ODCZUWANIA: idealne (co powinniśmy czuć
na urodzinach), realne (nie są regulowane przez rygorystyczne normy ale wynikają z
nawyków, np życie kawiarniane w krajach środziemnomorskich), jawne: uczestnicy kultury
zdają sobie z nich sprawę lub ukryte (badacz je widzi w porównując z innymi kulturami, np
tzw swojska zaradność w okresie PRL).
 2. WARTOŚCI
• Jan Szczepański: „dowolny przedmiot materialny lub idealny, w stosunku do którego jednostki
lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i
dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”
• to abstrakcyjne pojęcie mówiące co dane społeczeństwo uważa za dobre, słuszne, pożądane.
• Wartości tworzą hierarchę.
• Wartości nie muszą być statyczne, mogą ulegać zmianom.
3. NORMY
• To reguły, przepisy, prawidła wedle których żyje grupa. Normy wyrastają z wartości.
WARTOŚĆ – cel
NORMA - droga do celu
4. SANKCJE: kary i nagrody
 Wartości( B.Szacka, Wstęp do socjologii)
Wartości uznawane to takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że
powinien je cenić. W przypadku wartości uznawanych człowiek, akceptując je i dążąc do ich
realizacji, może odczuwać pewien przymus zewnętrzny.
Wartości odczuwane to takie, które został głęboko wchłonięte i stały się częścią
wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego
jako własna, nagląca potrzeba. Są to wartości zinternalizowane. 
Ten sam przedmiot może być dla jednego człowieka wartością uznawaną, dla drugiego zaś
odczuwaną. Pozbawiony słuchu człowiek może uznawać wartość muzyki i żywiąc
przekonanie, że należy bywać na koncertach wykupuje karnet i systematycznie uczęszcza do
filharmonii chociaż nudzi się tam śmiertelnie.
Wartości odczuwane : wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z
emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności;
Wartości uznawane mają genezę społeczna, są związane z przekonaniami określającymi ich
obiektywne znaczenie w otoczeniu społecznym;
Mówimy też, że:
Konflikt wartości: gdy musimy wybierać między realizacją 2 równie ważnych wartości.
 Wartości
Wartości autoteliczne : autonomiczne, naczelne,
centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w
hierarchii wartości, realizacja tych wartości jest
dobrem samym w sobie
Wartości instrumentalne : podrzędne o niższym
znaczeniu, są elementem pomocniczym w osiąganiu
wartości najwyższych mają one charakter
wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych; 
 Relatywizm kulturowy
• Relatywizm kulturowy jako element światopoglądu: pogląd, który głosi, że
każda kultura ma jednakowe prawo istnienia i rozwoju. Nie można
rozróżniać kultur lepszych i gorszych, każda z nich rozwijała się przecież w
odmiennych warunkach społecznych, środowiskowych, historycznych.
Można je porównywać i wskazywać podobieństwa oraz różnice między
nimi, ale nie wolno ich mierzyć jedną miarą i szeregować na skali
kultur wyższych i niższych, lepszych i gorszych.
• Relatywizm kulturowy jest postawą opozycyjną wobec tzw. etnocentryzmu
(europocentryzmu), czyli przekonania o wyjątkowych cechach własnej
kultury, a często także jej przewadze nad innymi kulturami. Etnocentryzm
przejawia się także w przykładaniu jednej miary (swojego punktu widzenia)
do innych kultur, przez co jawią się one jako dziwne, nie do
zaakceptowania, mogą nawet budzić uczucia wrogości. Skrajny
etnocentryzm może być przyczyną konfliktów kulturowych, niepotrzebnych
napięć wynikających z wzajemnego niezrozumienia.
 Relatywizm kulturowy
• Relatywizm kulturowy jako teoria i filozofia człowieka.
•  Jest to pogląd, że człowiek jest bez reszty wytworem kultury. Jego sposób
postrzegania, wartościowania i zachowania zależy tylko i wyłącznie od kultury,
w jakiej się wychował i w jakiej żyje. Taki pogląd bywa określany mianem
kulturalizmu.
• Relatywizm kulturowy jako relatywizm wartości.
•  Jest to pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych. Wszystkie są produktem
określonych kultur, są wobec nich funkcjonalne i zrozumiałe w ich kontekście.
• Relatywizm kulturowy jako zasada metodologiczna
• . Oznacza wymóg, aby badacz, obserwując i opisując jakąś kulturę, stosował
perspektywę uczestnika danej
kultury; aby na praktyki badanej kultury nie patrzył z punktu widzenianorm i
wartości kultury własnej, ale zwracał uwagę na znaczenia, jakie przypisują im
uczestnicy badanej kultury, oraz na funkcje, jakie praktyki te pełnią w życiu
danej zbiorowości.
Co jest dla Pani/a najważniejsze w życiu, co
stanowi jego sens ?
 Pieniądze i warunki materialne Wykształcenie

Spokój, porządek, przyjaźń, sprawiedliwość

Dzieci, wnuki, wychowanie

Miłość Dobro Polski i świata

Zdrowie Praca
Dobroć, pomaganie innym, uczciwość i prawda
Wiara w Boga i religia
Rodzina
Godne życie
Szczęście i pomyślność
 Różnorodność kulturowa
• Zjawisko różnorodności kulturowej ma dwa wymiary.
a) Pomiędzy poszczególnymi społeczeństwami obserwujemy mniejsze lub większe różnice
w formach kultury.
b) Wewnątrz jednego społeczeństwa natrafiamy na jej rozmaite formy.

Ad. a. Różnice pomiędzy społeczeństwami obejmują:

• sposoby budowania związków między członkami społeczeństw
• różnice w kulturze materialnej (siedziby mieszkańców, środki transportu)
• różnice w kulturze niematerialnej, obejmującej m.in. normy i wartości

Na różnorodność kulturową wpływa szereg rozmaitych czynników, takich jak:

• historia społeczeństwa,
• geografia,
• klimat,
• sytuacja społeczna,
• ustrój polityczny
• Wielokulturowość współczesnych społeczeństw:
• Czy powoduje napięcia i konflikty, zderzanie się kultur, czy też różnorodność jest
wartością, wzbogacającą wszystkich?
• Czy koncentracja na tożsamościach kulturowych czy etnicznych nie przesłania innych
problemów wynikających np z podziałów klasowych?
 Różnice w obrębie jednej kultury (ad. b)
1) SUBKULTURY (PODKULTURY – w stosunku do KULTURY DOMINUJĄCEJ)
– grupy istniejące w społeczeństwach, różniące się od siebie pewnymi normami,
wartościami, emblematami przynależności grupowej.
 
• Subkultury mogą być budowane na bazie specyfiki klasy społecznej (underclass
lub subkultura bogaczy), odmienności etnicznej, koloru skóry, religii, stylu życia
(yuppies, bobo, hippi), celami i zainteresowaniami. Subkultura to pewna grupa
osób, która ma określone przekonania, wartości, normy i styl życia inne od całego
społeczeństwa.
• Subkultury są częścią społeczeństw, od ogółu których odróżniają się wyraźną
tożsamością i stylem.
• Przykłady subkultur: subkultura narkotykowa, subkultura młodzieżowa,
subkultura kibiców piłkarskich, subkultura hip-hopu, subkultura górnicza,
subkultura więzienna.
 
2) KONTRKULTURY
- kultury przeciwne wzorcom całego społeczeństwa, zmierzające do budowy
alternatywnego społeczeństwa. Ucieleśniają one przekonania, wartości, normy i
style życia które są wyraźnym przeciwieństwem tych, które wyznaje
społeczeństwo jako całość – hippisi, squotersi (?), anarchiści (?), Ku – Klux – Klan
 SUBKULTURA(PODKULTURA)
- wzory zachowań występujące w
niewielkich zbiorowościach.
- grupy te może różnić przynależność
do klasy społecznej (UNDERCLASS),
pochodzenie etniczne, rasa, religia,
style życia (BOBO, yuppies), cele i
zainteresowania (kibice).
- mają wyraźną tożsamość i styl,
wyróżniają się od szerszej
zbiorowości.
- stosunek do subkultur ze strony
kultury dominującej jest
zróżnicowany i zależy od wielu
czynników.
•Ubranie które odróżnia od innych…
(gotyk – czerń, wyznawcy Hare Kryszna –
tylko naturalne włókna)
•Odmienny styl życia… (wyznawcy HK:
wstawanie o świcie, modlitwa,
„nawracanie” innych, weganizm)
•Odmienne sposoby spędzania wolnego
czasu… (kibice – uczestnictwo w
meczach i „ustawkach”, goci – koncerty,
festiwale (Bolków), muzyka…)
 KONTRKULTURA (KULT.ALTERN.)
- negacja norm, wzorów,
wartości kultury dominującej
- „w niektórych przypadkach
wzorce kulturowe pewnej
podgrupy są nie tylko różne,
ale i przeciwstawne wzorcom
reszty społeczeństwa”.
- USA: Hippisi (negacja
indywidualizmu,
materializmu,
współzawodnictwa)
 Wielokulturowość w korporacjach
• Kultura narodowa rozumiana jako otoczenie organizacji ma związek z
wartościami, wzorcami myślenia i postępowania pracowników
( badania Hofstede).
• Dla firm o zasięgu międzynarodowym oznaczało to refleksję nad tym,
czy centralistyczny (oparty na wzorcach kulturowych anglosaskich),
uniwersalistyczny model zarządzania ma sens. Czy nie należy
zarządzania dostosowywać do kultury narodowej czy regionalnej.
• W dobie globalizacji i pracy w środowiskach wielokulturowych
powstaje nowe wyzwanie: jak zarządzać zespołem ludzi
pochodzących z różnych kultur i jak tworzyć klimat (kulturę
organizacyjną), w której będą się oni czuli dobrze i będą pracować
efektywnie.
 Wielokulturowość w korporacjach
• Hofstede opisywał różnice w kilku wymiarach
kulturowych, uważał, że podstawowy podział kulturowy
mający znaczenie dla korporacji działających w sferze
gospodarki to podział na indywidualistyczny Zachód i
kolektywistyczny Wschód.
• Obecnie niektórzy badacze zakładają, że w czasie
globalizacji będzie następowała wymiana czy przepływ
wzorców kulturowych, wyrównywanie standardów. A
także homogenizacja kultur - kultura masowa, kultura
konsumpcji.
 Wielokulturowość w korporacjach
• Wielokulturowość jest rozumiana jako szeroki zakres
problemów wynikający z różnic wartości, zachowań,
przekonań ludzi pochodzących z różnych kultur.
• Różnorodność występuje w zbiorowości ludzi, gdy jej
członkowie różnią się od siebie nawzajem przynajmniej jedną
z cech: płcią, wiekiem, pochodzeniem etnicznym.
• Inne wymiary różnorodności: niepełnosprawność, samotne
macierzyństwo/tacierzyństwo, orientacja seksualna, praktyki
religijne.
Przyczyny wielokulturowości i różnorodności
w korporacjach
• Kultura inkluzywna dowartościowująca mniejszości.
• Wzrost wykształcenia w krajach pozaeuropejskich i
migracje zarobkowe.
• Delegowanie i przyjmowanie pracowników
zagranicznych filii.
• Przepływ siły roboczej i niższe wynagrodzenia ludzi
spoza Europy zachodniej jako przyczyna otwierania
lokalnych rynków pracy.
Problemy wielokulturowości w korporacjach
• Komunikowanie się. Dotyczą one nie tylko barier językowych, ale też
znajomości kategorii myślowych danego języka, kontekstu. Okazuje się
także, że biznesowy język angielski, którym posługują się cudzoziemcy w
firmie, jest inny niż wersja wyuczona na kursach . Jest on bowiem najeżony
zwrotami, metaforami, wyrażeniami kolokwialnymi i slangiem.
• Poczucie odmienności kulturowych między ludźmi rodzi zjawisko dysonansu
kulturowego, czyli sytuacji, w której ludzie uświadamiają sobie odmienność
własnych reakcji kulturowych w danej sprawie. Przejawia się w ludzkich
postawach i zachowaniach, sposobach myślenia, stylach konsumpcji
narzucanych jednostce przez różne kultury, którym jednocześnie ona
podlega).
• Szok kulturowy powodujący poczucie zagubienia.
• Rasizm, etnocentryzm
• Kursy kompetencji i komunikowania wielokulturowego oraz tolerancji jako
zapobieganie problemom.
Wielokulturowość- szanse