Przedmiot, cel i zastosowania

poznawczej psychologii społecznej

Dr hab. Elżbieta Wesołowska

ewesolowska@wsb.gda.pl
Czym się zajmuje psychologia społeczna?

Badanie wpływów społecznych, tj. wpływów rzeczywistej

bądź wyimaginowanej obecności innych osób na:

•sposób myślenia

•odczuwanie

•zachowanie jednostki

2
WPŁYW SPOŁECZNY

RZECZYWISTY: WYIMAGINOWY:

bezpośrednie próby indywidualne normy i

oddziaływania wartości

fizyczna obecność: normy grupowe

słuchacze,
widzowie wartości kulturowe
Czym się zajmuje psychologia
poznawcza?

procesy poznawcze (związane z gromadzeniem wiedzy i jej

przetwarzaniem:
Uwaga, percepcja, odbiór bodźców, zapamiętywanie,
interpretowanie, przetwarzanie informacji (myślenie),
podejmowanie decyzji

14.04.2024
Czym się zajmuje poznawcza psychologia
społeczna? (Psychologia poznania
społecznego, social cognition)

Jak ludzie selekcjonują, interpretują (nadają znaczenie)

i wykorzystują
INFORMACJE
potrzebne do formułowania sądów i podejmowania decyzji,
dotyczących świata społecznego (innych ludzi, zbiorowisk ludzkich,
grup, organizacji społecznych).

14.04.2024
Poznawcza psychologia społeczna (1)

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIE: „świat społeczny jest światem

interpretowanym, znaczenie zachowań innych ludzi nie jest z
góry dane, obiektywne.

To samo zdarzenie może być różnie interpretowane przez

różne osoby, albo nawet przez tę samą osobę w różnych
okolicznościach.

14.04.2024
Poznawcza psychologia społeczna (2)

Wyjaśnianie w jaki sposób osiągamy zrozumienie

siebie i innych poprzez badanie procesów
przetwarzania informacji o świecie społecznym.

Jednym z najważniejszych procesów jest

poszukiwanie wiedzy o przyczynach i powodach
zdarzeń (czyli atrybucja)

14.04.2024
Interakcje społeczne są podstawą naszej egzystencji dlatego
tak ważne jest rozumienie cech i motywów otaczających nas
ludzi:
dostrzeżenie obecności osoby,
Skupienie uwagi
Zaklasyfikowanie,
Wyciągnięcie wniosków
Podjęcie działania

14.04.2024
Jedna z ważniejszych tez poznania
społecznego

Procesy spostrzegania osób w dużym stopniu są

nieświadome i dlatego nie zdajemy sobie sprawy ze
zniekształceń percepcji

14.04.2024
 Wyimaginowany wpływ społeczny a
zachowanie

Film „ukryta kamera w windzie”

https://youtu.be/fGsnPtZAkTk

Wniosek: trudno uchwycić procesy poznawcze dotyczące innych ludzi,

ale widać ich przejawy w zachowaniu

14.04.2024
Dlaczego ważny jest obszar poznania
społecznego?
bo zdolność do odbioru istotnych społecznie informacji,
przetwarzanie tych informacji (w którym zachodzą różne
błędy i wypaczenia) wpływa na
- umiejętność adekwatnego zachowania jednostki,
- rodzaj interakcji, które ludzie podejmują

(zobaczmy na przykładach, potrzebne kartki i długopisy)

14.04.2024
Kogo wybrałbyś na przywódcę państwa?

KANDYDAT A) konsultuje się z astrologiem,

powiązania ze skorumpowanymi politykami, ma 2
kochanki, nałogowo pali, wypija 8-10 Martini dziennie
KANDYTAT B) wyrzucony ze stanowiska dwukrotnie,
śpi do południa, używał narkotyków w szkole, wypija
ćwiartkę whisky każdego wieczora
KANDYDAT C) odznaczony bohater wojenny,
wegetarianin, nie pali, nie pije, zadeklarowany
monogamista, ceni sztukę
A) Franklin D. Roosevelt- 32 prezydent USA w
latach 1933-1945 z partii demokratycznej
Przyczynił się do poprawy
kryzysowej sytuacji ekonomicznej
USA, ustawy społeczne, poprawa
relacji z państwami
latynoamerykńskimi, początkowo
stanowisko neutralne w sprawie II
wojny światowej (ale od 1939
zwiększał gotowość zbrojną),
Po ataku Japończyków na Pearl
Harbor decyzja o przystąpieniu
do wojny
Normadia,
B) Winston Churchill

Premier Zjednoczonego Królestwa (1940-45)

W 2002 roku uznany w plebiscycie BBC za
najwybitniejszego Brytyjczyka wszechczasów
Perspektywa poznawcza w wyjaśnianiu
zdarzeń społecznych

To co człowiek myśli, czuje i jak się zachowuje zależy przede

wszystkim od procesów przetwarzania docierających do niego
informacji , od sposobu w jaki rozumie aktualną sytuację i
napotykanych w niej ludzi.
Sposób interpretacji zależy od posiadanej wiedzy i treści tej wiedzy,
które są zaktywizowane w danym momencie

(zdarzenie z kroniki policyjnej)

Perspektywa społeczno-kulturowa
Zachowanie człowieka jest wytworem SOCJALIZACJI w określonej
grupie społecznej należącej do jakiejś kultury.
W kulturach panują odmienne NORMY, WARTOŚCI, WZORCE
ZACHOWAŃ, z którymi utożsamiają się członkowie tych kultur
(INTERNALIZACJA norm, wartości, przekonań).
Wpływają na sposób postrzegania rzeczywistości (to co jest zgodne z
normą uważane jest za „normalne”, „prawidłowe”)
Poczucie przynależności grupowej istotne dla określenia własnej
tożsamości (kim jestem?)
Różnorodne grupy społeczne: rodzina, miejscowość, religia, klub
sportowy, partia polityczna, wspólnota religijna, gang ….
Jak ta perspektywa wyjaśnia zachowania Marka i Nowaka? Policjantów?
Perspektywa społeczno-poznawcza
Źródła zachowań leżą w tym jak ludzie INTERPRETUJĄ bieżące
sytuacje.
Na interpretację wpływa ich
1) WIEDZA O ŚWIECIE SPOŁECZNYM,
SCHEMATY i skrypty zachowań, oczekiwania, „potoczne teorie”
2) Procesy przetwarzania informacji społecznych (HEURYSTYKI,
ATRYBUCJE, KATEGORYZACJE)
3) Procesy emocjonalne i motywacyjne wzbudzane/powiązane z
określonymi procesami myślowymi
Jak ta perspektywa wyjaśnia zachowania Marka i Nowaka? Policjantów?
Perspektywa teorii uczenia się (społecznego)
Zachowanie człowieka jest wyznaczone jego doświadczeniami z
przeszłości (karami, nagrodami, wzmocnieniami których doświadczał).
Uczymy się zachowań w procesach warunkowania klasycznego i
sprawczego
SPOŁECZNE UCZENIE SIĘ (ALBERT BANDURA) – poprzez
obserwację modeli i naśladowanie.
Zachowania wyuczone przekształcają się w NAWYKI (trudne do
zmiany).

Jak ta perspektywa wyjaśnia zachowania Marka i Nowaka? Policjantów?

Poznawcza psychologia społeczna
Założenie: Ludzie działają nie w świecie „obiektywnie istniejącym”, ale
w świecie PRZEZ SIEBIE SKONSTRUOWANYM
(ZINTERPRETOWANYM)
SYTUACJE SPOŁECZNE SĄ WIELOZNACZNE.
Badanie jak to się dzieje, że umysł przyjmuje taką a nie inną
interpretację. Interpretacja wyznacza zachowanie społeczne, np.
pomoc, ucieczkę lub atak.
Tematyka wykładów (1)
1. Przedmiot, cel i zastosowania poznawczej psychologii społecznej (PPS)
2. Motywy społeczne. Motywy przynależności społecznej, sprawczości, poznania i
samooceny. Wewnętrzne vs zewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli oraz jej
konsekwencje dla funkcjonowania jednostki. Potrzeba poznania (Cacioppo i Petty).
Skutki posiadania i deprywacji kontroli. Wyuczona bezradność: deficyty poznawcze,
emocjonalne i motywacyjne. Potrzeba domknięcia poznawczego (Kruglanski i
Webster)

3. Schematy i skrypty. Organizacja wiedzy o świecie społecznym: schematy i skrypty.

Cechy charakterystyczne schematu: prototyp, rdzeń znaczeniowy. Metoda
prymowania (badanie Higginsa). Wpływ kontekstu na powstawanie sądów.
Wyrazistość, asymilacja, kontrast.
Tematyka wykładów (2)
Wykład 4. Heurystyki.

Heurystyki dostępności, reprezentatywności, zakotwiczenia i dostosowania.

Heurystyka scenariusza. Badania Kahnemana i Tverskyego nad heurystykami. Kiedy
heurystyki są adaptacyjne. System impulsywny i refleksyjny przetwarzania informacji
Wykład 5. Kategoryzacja i jej skutki.

Funkcje kategoryzacji. Dostępność kategorii. Konsekwencje kategoryzacji. Efekt

jednorodności grupy obcej. Zjawisko tworzenia „grup minimalnych” w badaniach Tajfela.
Teoria tożsamości społecznej Tajfela i Turnera. Podział świata społecznego na „swoich” i
„obcych” oraz jego psychospołeczne konsekwencje: faworyzacja swoich, dyskryminacja
obcych. Wpływ chronicznie dostępnych kategorii na spostrzeganie społeczne.
Dehumanizacja innych. Depersonalizacja podmiotu.
Tematyka wykładów (3)
Wykład 6. Przekonania społeczne i polityczne.

Przekonania społeczne a rzeczywistość. Poglądy na naturę ludzką: zaufanie społeczne jako kapitał społeczny,
cynizm, przekonania typu „gra o sumie zerowej”, przekonania o stałości/ zmienności cech ludzkich (Carol
Dweck) i ich konsekwencje. Machiawelizm. Przekonania o świecie społecznym: autorytaryzm, autorytaryzm
prawicowy (Altemayer), autorytarna uległość, autorytarna agresja. Orientacja na dominację społeczną (Sidanius i
Prato). Wiara w sprawiedliwy świat (Lerner). Polskie skrypty narzekania.

Wykład 7. Spostrzeganie osób

Na czym polegają procesy atrybucji? Jakie są ich konsekwencje dla relacji interpersonalnych i
samopoczucia/samooceny jednostki? Podstawowy błąd atrybucyjny, atrybucje wewnętrzne i zewnętrzne, różnica
w perspektywie aktora i obserwatora, pojęcie „wyrazistości spostrzeżeniowej”, atrybucje w służbie ego (egotyzm
atrybucyjny). Efekt fałszywej powszechności. Procesy oceniania ludzi: oceny automatyczne, oddolna integracja
danych, tendencyjne sprawdzanie hipotez. Alexnder Todorov - program badań nad spostrzeganiem ludzi na
podstawie samej twarzy. Model formułowania oceny Andersona- ważone uśrednianie. Asymetria pozytywno-
negatywna (Czapiński), zjawiska inklinacji pozytywnej i efekt negatywności. Strategia diagnostyczna i
konfirmacyjna w formułowaniu oceny. Zjawisko samospełniającej się przepowiedni (badania Rosenthala i
Jacobsona). Procesy automatyczne i kontrolowane w spostrzeganiu społecznym.
Tematyka wykładów (4)

Wykład 8. Wspólnotowość i sprawczość jako podstawowe wymiary

spostrzegania społecznego (koncepcja Prof. Bogdana Wojciszke)

Pojęcia wspólnotowości i sprawczości- kiedy je uruchamiamy w ocenie innych

ludzi i siebie samego, znaczenie oceny wspólnotowości i sprawczości dla
samooceny, efekt „bycia lepszym niż przeciętnie”, perspektywa sprawcy i
biorcy, „grzeszny sukces” i „cnotliwa porażka”

Wykład 9. Pojęcie własnego JA.

Struktura Ja, autoschematy. Pojęcia JA-realne, Ja-idealne, Ja- powinnościowe

(Higgins). Efakt odniesienia do Ja, efekt cocktail-party. Geneza Ja. Różnice
międzykulturowe: Ja niezależne i Ja współzależne. Funkcje Ja. Samokontrola.
Tematyka wykładów (5)
Wykład 10. Autoprezentacja.

Ujęcie autoprezentacji w metaforze teatralnej (Goffman). Motywy

autoprezentacji. Taktyki autoprezentacji obronne i asertywno-zdobywcze.
Czynniki nasilające skłonności autoprezentacyjne.

Wykład 11. Samoocena

Samoocena deklaratywna i ukryta. Korelaty i konsekwencje samooceny.

Mechanizmy podtrzymywania pozytywnej samooceny. Porównania społeczne.
Model utrzymywania pozytywnej samooceny (Tesser). Pławienie się w cudzej
chwale. Dysonans poznawczy. Autoafirmacja. Teoria opanowywania trwogi
(Greenberg, Salomon i Pyszczyński).
Lektura
obowiązkowa
podstawowa:

Profesor Bogdan
Wojciszke (2022).
Psychologia społeczna.
Wydawnictwo Naukowe
Schoolar: rozdziały 2, 3, 4,
5,6,7.
Lektury uzupełniające

Aronson, Wilson, Akert (1997). Serce i umysł. Psychologia społeczna. Rozdz. 3,

4, 5, 8.- pdf dostępny w internecie

Leary (2000). Autoprezentacja. Wywieranie wrażenia na innych.

Wojciszke, B. (2000). Człowiek wśród ludzi. Rozdz. 1,2, 4,5. jest IBUK!

Moskowitz, G.B. (2009). Zrozumieć siebie i innych. Psychologia poznania

społecznego. GWP
Lektury uzupełniające:

Kossowska M. i Kofta, M. (red.) (2009). Psychologia poznania społecznego.

Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kossowska, M., Smieja, M. i Śpiewak S. (2005). Społeczne ścieżki poznania. GWP

Kahneman, D. (2011). Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym. Media

Rodzina.
Warunki zaliczenia

Egzamin- test na moodle według podanych

zagadnień z jedną poprawną odpowiedzią
Są też zadania za dodatkowe punkty dla ochotników

Kontakty do starostów, maile grupowe i telefony

Dlaczego warto uczyć się poznawczej
psychologii społecznej?
zagadki

14.04.2024
Nowe zagadki (1)
Podzielić na grupy
Gr 1. osoby o nazwiskach od A-K
Gr 2. osoby o nazwiskach od L do Ż

W pewnej miejscowości pojawiła się nowa groźna odmiana grypy i

przypuszcza się, że spowoduje ona śmierć 600 osób (Kahneman i
Tversky, 1981). Władze miejscowości mają 2 możliwości działania,
mogą przyjąć PROGRAM 1 lub PROGRAM 2.
grupa 1 (A-K)
Jeśli przyjmie się PROGRAM 1, to zostanie
uratowanych 200 spośród 600 zagrożonych osób.

Jeśli przyjmie się PROGRAM 2, mamy szansę równą

1/3, że uda się uratować wszystkie 600 osób i szansę
równą 2/3, że nie uda się uratować nikogo.

Swój wybór proszę wpisać na chacie: gr 1- ….

GRUPA 2 (L-Ż)
Jeśli przyjmie się PROGRAM 1 to zginie 400 spośród
600 zagrożonych osób

Jeśli przyjmie się PROGRAM 2, to mamy szansę

równą 1/3, że uda się uratować wszystkie 600 osób i
szansę równą 2/3, że nie uda się uratować nikogo

Swój wybór proszę wpisać na chacie podając numer

grupy : gr 2- ….
Wyniki badań Kahnemana i Tverskeygo
W pierwszej grupie większość badanych wybierało opcję 1 czyli
pewnego uratowania 200 osób

W drugiej grupie większość wybierała opcję 2

Wniosek: wybór zmienia się w zależności od tego czy coś

zinterpretujemy jako zysk (uratowanie życia) czy jako stratę
Nowe zagadki (2)
Podzielić na grupy
Gr 1. osoby o nazwiskach od A-K
Gr 2. osoby o nazwiskach od L do Ż

Duża fabryka przeżywa ostatnio poważne ekonomiczne

trudności i rozważa możliwość zamknięcia trzech swoich
zakładów, w których zatrudnia 6000 pracowników. Dyrekcja
przebadała możliwości wyjścia z kryzysowej sytuacji i
stwierdziła, że możliwe są dwa plany:
grupa 1 (A-K)
Jeśli przyjmie się PLAN A, to zostanie uratowany 1 z
3 zakładów i 2000 miejsc pracy z nim związanych

Jeśli przyjmie się PLAN B, mamy szansę równą 1/3,

że uda się uratować wszystkie zakłady i 6000 osób i
szansę równą 2/3, że nie uda się uratować żadnego
zakładu
Swój wybór proszę wpisać na chacie: gr 1- ….
GRUPA 2 (L-Ż)
Jeśli przyjmie się PLAN C to zostaną zamknięte 2 z 3
zakładów i utraci się 4000 miejsc pracy

Jeśli przyjmie się PLAN D, to mamy szansę równą

1/3, że uda się uratować wszystkie zakłady i 6000
miejsc pracy i szansę równą 2/3, że nie uda się
uratować żadnego

Swój wybór proszę wpisać na chacie podając numer

grupy : gr 2- ….
Który kupon byście wybrali?
Zasada reprezentatywności
Oceniamy prawdopodobieństwo niepewnych zdarzeń
na podstawie ich podobieństwa do populacji z jakiej
pochodzą.
„Mieszany ciąg” liczbowy przypomina inne mieszane
kombinacje.

„Złudzenie gracza” –w ruletce jak wypadnie czerwone kilka

razy pod rząd to gracze zaczynają obstawiać „czarne”
Dlaczego ludzie przy różnych sformułowaniach tego
samego problemu zmieniają wybory?
Tversky i Kahneman (1981): ludzie inaczej zachowują się wobec
możliwej straty, a inaczej wobec możliwego zysku.
LOTERIA – CO BYŚ WYBRAŁ
A) Otrzymać 50 zł na pewno;
B) Wziąć udział w loterii, w której wygrywa się 100 zł jeśli w rzucie
monetą uzyskamy „orła” i nie wygramy nic jeśli wyrzucimy „reszkę”

Odpowiedzi na chat

14.04.2024
A co w sytuacji kiedy chodzi o karę?
Mamy wybór:
1) Zapłacić 50 zł na pewno
2) Wziąć udział w rzucie monetą: jeśli wypadnie
orzeł to unikniemy kary, jeśli wypadnie reszka
zapłacimy 100 zł?

Odpowiedzi na chat
Gdy w grę wchodzi możliwość straty ludzie zwykle
przejawiają skłonność do ryzyka („a nuż się uda”).

14.04.2024
Zagadka 3. Co byłoby dla nas bardziej
przykre?
A) Otrzymaliśmy list z Urzędu Skarbowego, że mamy
dopłacić 100 zł do podatku. Jednocześnie
przyszedł list ze spółdzielni mieszkaniowej, że
mamy niedopłatę 150 zł.
B) Otrzymaliśmy list z Urzędu Skarbowego, że mamy
dopłacić 250 zł do podatku.

Odpowiedź na czat

14.04.2024
Zagadka 3
Ludzie zwykle przeżywają dwie lub więcej strat małych niż
od razu jedną, ale większą stratę.
Większa przykrość ze strat rozłożonych bierze się stąd, że
przeżywamy nieproporcjonalnie dużą dyssatysfakcję z
drobnych strat.
Jest to zgodne z innymi ustaleniami (np. badań nad
pamięcią), że lepiej pamiętamy przykre zdarzenia niż
przyjemne.
Czy zaobserwowaliście przejawy tego zjawiska w życiu
codziennym (relacjach międzyludzkich)?

14.04.2024
Nauczyciel przeprowadził w nowej klasie
klasówkę. Na podstawie jej wyników podzielił
uczniów na „dobrych”, „średnich” i „słabych”
Czego powinien spodziewać się nauczyciel po następnej
klasówce:
a) Powtórzenia się ocen
b) Zwiększenia zróżnicowania (tzn, że oceny „słabych” się
pogorszą, a „dobrych” polepszą)
c) Wyniki słabszej grupy się poprawią, a dobrej pogorszą.

Odpowiedzi na czat

14.04.2024
Statystyczne prawo regresji do średniej

Po pojawieniu się wyniku wyjątkowo dobrego należy się

spodziewać, że kolejne wyniki będą bliższe średniej (czyli
gorsze).
Analogicznie, po wyniku wyjątkowo słabym powinien pojawić
się wynik lepszy.

Przewidywanie to wynik, z tego że większość zjawisk

psychologicznych ma w populacji rozkład krzywej Gaussa.

14.04.2024
14.04.2024
Konsekwencje nieznajomości krzywej
normalnej w relacjach międzyludzkich

Nauczyciel- „słabi uczniowie się przestraszyli a dobrzy

spoczęli na laurach”- czyli metoda „kar- złych ocen” działala
lepiej niż „nagród-dobrych ocen”

Podobnie w sporcie- czy ktoś potrafi podać przykłady

zawodników, którzy trafili na okładki gazet po
spektakularnym sukcesie, po którym był „spadek formy” ?

14.04.2024
Ostatnia zagadka- kto (mężczyzna czy
kobieta) wykonuje więcej obowiązków
domowych?

Zasada dostępności i percepcja swoje wkładu w

obowiązki domowe (Ross i Sicoly, 1982).

Zasada dostępności psychicznej wyjaśnia poczucie

nierówności wkładu we wspólną pracę, każdemu się
wydaje, że on wniósł więcej.

14.04.2024
Pytano 37 par małżonków o ich
zaangażowanie w poszczególne prace
domowe.
Mąż i żona oceniali niezależnie od siebie w
jakim procencie wykonują daną czynność
(gotowanie, pranie)
Kiedy zsumowano oceny dla poszczególnych
czynności uzyskały one grubo powyżej100%.

14.04.2024