1

Wykład 1
1. Socjologia pochodzenie, przedmiot, cel
Socjologia – nazwa wymyślona w XIX w. przez francuskiego filozofa Augusta Comte (twórca filozofii pozytywnej) –
etymologia tego określenia: z łacińskiego socius – to, co społeczne, wspólnotowe, społeczeństwo, z greckiego logos –
nauka, wiedza, pojęcie o, czyli wiedza o społeczeństwie. Początki całej nauki o społeczeństwie i idee myśli społecznej
miały miejsce w starożytnej Grecji od V do III wieku przed naszą erą – taki jest pogląd Karla Poppera – XX wiecznego
filozofa. Socjologia oznacza naukę o społeczeństwie.

Naukowy punkt widzenia rzeczywistości społecznej:

1. Obiektywizm – bezstronność
2. Racjonalizm – opinia rzeczywistości
3. Empiryzm

ad. 1) OBIEKTYWIZM oznacza bezstronność, zaś być obiektywnym oznacza opisywać rzeczywistość taką jaką jest, a
nie taką jaką chcielibyśmy żeby była, oddawać rzeczywistość zgodnie ze stanem faktycznym. Nie jest rolą uczonego
oceniać rzeczywistość, on ma ją tylko opisywać. Ocena należy do innych np. polityków- decyzje aksjologiczne. Aby
obiektywizm został spełniony musimy się posługiwać racjonalizmem i empiryzmem, gdyż są one narzędziami
pozwalającymi spełnić warunek obiektywizmu.
Ad.2) RACJONALIZM mówi o tym, że podstawowym narzędziem badawczym jest rozum, a nie emocje, gdyż są one
zwykle złym doradcą, utrudniają trzeźwy ogląd rzeczywistości. Obojętnie jaki mają znak „to zaślepiają,
uniemożliwiają racjonalny ogląd świata, prowadzenie rozumnej dyskusji.
Ad.3) EMPIRYZM mówi o tym, że przedmiotem badań naukowych są fakty, a więc dane pochodzące z doświadczenia.
Założenie empiryzmu: Odnosi się do nauk empirycznych: np. socjologia, nauki formalne – matematyka zajmuje się
konstrukcjami naszego umysłu. Każde zdanie naukowe musi być empirycznie weryfikowane, tzn. musi się dać
sprawdzić w doświadczeniu. W przeciwieństwie do porządku religijnego zdań naukowych nie można przyjmować na
wiarę. Zdania przyjmowane na wiarę bez empirycznego dowodu nazywamy dogmatami.

Naiwny monizm (monizm (gr)= jedność) – przez długi czas był światopoglądem w Grecji, a pod koniec XX nazwany
przez Poppera monizmem.
Opierał się na rozumowaniu:
1. Świat jest jeden i jest jednorodny
2. Wszystko, co w nim jest, ma charakter zjawisk przyrody
3. Zjawiska przyrody są konieczne i nieuchronne
WNIOSEK: Skoro świat jest jeden, jednorodny, wszystko co w nim jest ma charakter zjawisk przyrody, a zjawiska
przyrody są konieczne i nieuchronne tzn. każdy przeciętny Grek uważał, że zwyczaje, normy i obyczaje są tak
konieczne i nieuchronne jak po wschodzie słońca jest Zachód, po urodzeniu następuje śmierć.

Pojawia się szkoła społeczno filozoficzna Sofistów, którzy występują z krytyką tego światopoglądu. Zaczęli głosić
pogląd krytyczny dualizm, nazwany przez Poppera. Uważali, że z tych 3 przesłanek prawdziwa jest tylko 3. Zawsze tak
było i nie ma możliwości zmiany naturalnego porządku. Mówią, że są dwa rodzaje rzeczywistości, dwa oddzielne,
odmienne byty: świat przyrody i świat społeczny. Świat przyrody – świat zjawisk koniecznych i nieuchronnych,
którym rządzą prawa naturalne. Świat społeczny nie jest konieczny i nie jest nieuchronny i rządzą nim prawa
stanowione przez człowieka, ludzi. Zjawiska społeczne mają charakter konwencji, są względne, niekonieczne, ale
wariantowe, wszystko jest równorzędne. Porządek społeczny, poprzez obyczaje, ustroje polityczne, ustroje
kanoniczne itp. jest dziełem ludzi. Wbrew naiwnemu monizmowi porządek społeczny nie pochodzi z natury, ale jest
dziełem ludzi, może być przez nich zmieniony gdyż oni go tworzą. Nie ma możliwości racjonalnego oglądania świata,
jeśli nie będziemy oddzielać porządku społecznego od naturalnego.

Przedmiot Socjologii:
1. Geneza życia społecznego – 2 płaszczyzny
 2

a. Filogenetyczne – rozwój gatunkowy

b. Ontogenetyczne – rozwój osobniczy
2. Struktura życia społecznego (statyka)
3. Procesy zachodzące w życiu społecznym (dynamika)

(Płaszczyzna) Filogeneza - rozwój gatunkowy, jak powstało życie na ziemi. nigdy nie pojawił się w przyrodzie osobnik
z świadomością wcześniej od człowieka. Człowiek posiada świadomość. Mechanizm przejścia ze stanu zwierzęcego
do świata społecznego, sposób w jaki doświadczenie świata odbywa się u zwierząt i sposób doświadczenia świata u
istot z rozumem.
(Płaszczyzna) Ontogeneza – jak każdy z nas z istoty biologicznej przeistacza się w istotę społeczną (Świadomą).

Cele/Funkcje Socjologii
1) Funkcja opisowa/deskryptywna – co jest? Jak jest? W rzeczywistości
2) Wyjaśniająca/eksplanacyjna dlaczego jest tak jak jest? Jakie są przyczyny istniejącej rzeczy?
3) Prognostyczna (predykcyjna) jak będzie?

Żadna z tych funkcji nie zawiera celu oceniania rzeczywistości. Funkcja 3 jest nadbudowana nad 1 i 2. Prognoza
naukowa nie pozwoli sobie na spekulacje.

Socjologia ma opisywać, wyjaśniać, ewentualnie przewidywać. Socjologia nie może pozwolić sobie na żadne
spekulacje. Prognoza naukowa musi się ograniczać do 2 rodzajów informacji:
1) DANE WYJŚCIOWE (funkcja opisowa) jak jest w momencie opisywania
2) Poznane prawa rządzące rzeczywistością (funkcja wyjaśniająca)

Wykład 2
NATURALSTYCZNA TEORIA GENEZY SPOŁECZEŃSTWA - jak powstało życie, gatunek homo sapiens
Homo sapiens jest etapem w ewolucji przyrody. Etapem szczególnym, wyróżniającym, gdyż posiada świadomość.
Nastąpiło przejście ze stanu zwierzęcego do społecznego.

Sposób postrzegania świata u zwierząt i istot rozumnych

a) U zwierząt
B →R ( bodziec → reaktor), instynktowny sposób reagowania, automatyzm
Nie ma automatyzmu w reakcji na różne bodźce. Bodźce odebrane za pośrednictwem zmysłów przechodzą przez
pryzmat świadomości, w tej świadomości przybierają postać znaczeń.
b) U istot rozumnych
Istoty rozumne patrzą przez pryzmat świadomości, bodźce odbierane przez zmysły mają postać znaczeń w
świadomości, co jest językiem pojęć.

Język pojęć - jest instrumentem, za pomocą którego świadomość nadaje tym bodźcom formę znaczeń. Znaczenia te
mają językowy charakter.
Przykłady: Biją dzwony w kościele na msze – te znaczenia są przedstawiane za pomocą języka pojęć.
Język to instrument doświadczania świata. Nie można sobie wyobrazić świata inaczej niż przez pryzmat świadomości,
czyli jedyny instrument doświadczania świata, komunikowania się z ludźmi.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA zawiera znaczenia, które nadajemy jej i dekodujemy przez użycie języka.
ŻYCIE SPOŁECZNE to życie świadome, życie językowe. Świadomość ma charakter językowy.

Arystoteles – definicja człowieka – zoon politikon – zwierze polityczne, zwierze społeczne, istota społeczna. Definicja
Arystotelesa sprawia, że człowiek należy do 2 światów (natury i społeczny). Człowiek jest istotą dwuwymiarową,
dwoistą, bo przynależy do świata natury i świata społecznego i posiada świadomość.

ISTOTA SPOŁECZNA = ISTOTA ŚWIADOMA = ISTOTA JĘZYKOWA

 3

„człowiek z natury przeznaczony jest do życia we wspólnocie” ARYSTOTEKES. 2 KONIECZNE WARUNKI POWSTANIA
ŻYCIA SPOŁECZNEGO:
1) Natura- potencjał dyspozycji biologicznych (dowód: Nigdy nie udało się wygenerować wśród innych
gatunków zwierząt takiego stanu świadomości jaki jest u ludzi. tylko człowiek ma taki kod genetyczny, aby
wykształciła się u niego świadomość)
2) Wspólnota- socjalizacja- uspołecznienie; od urodzenia do wykrastylizowania się świadomości. (dowód:
Dlaczego człowiek musi przebywać wśród innych ludzi w okresie socjalizacji? Jest wiele przypadków tzw.
Dzikich dzieci odizolowanych po urodzeniu od świata ludzi, ale przetrwały biologicznie. Gdy 2 warunek nie
jest spełniony mamy do czynienia z gwałtem na ludzkiej naturze.

Przykład: Dziewczynki znalezione w lesie bez udziału socjalizacji:

 nie przyjmowały postawy wyprostowanej
 nie potrafiły mówić, odzywały się dźwiękami zwierząt
 nie potrafiły jeść sztućcami

Potrzeba afiliacji – potrzeba bycia wśród innych ludzi, przynależenia do nich. Są ludzie, którym lepiej się żyje w
samotności.
Im dłuższy okres izolacji od świata ludzkiego tym gorsze problemy z afiliacją.

|1-2---------2-3-------------4--5->
Życie człowieka
1. Narodziny biologiczne
2. Socjalizacja
3. Powtórne narodziny jako istoty społeczne, istoty świadome
4. Śmierć społeczna – dotykająca niektórych
5. Śmierć biologiczna
Trwanie społeczne jest więc zawsze krótsze od trwania biologicznego – jest to generalna zasada dotykająca każdego
z nas. Jeśli przyjmiemy socjologiczną definicję człowieka. Świadomość traktuje jako zasadniczy atrybut człowieka.

ROBERT PARK (amerykański socjolog) „człowiek nie rodzi się ludzkim tylko staje się takim w wyniku procesu
socjalizacji”

Socjologia zajmuje się życiem społecznym, to aby społeczeństwo mogło funkcjonować, aby mogły być przestrzegane
normy, obyczaje, to niezbędnie potrzebni są ludzie – istoty świadome. Bez istot świadomych nie ma społeczeństwa
jako zbiorowości i na takim etapie na jakim teraz jesteśmy.

Świadomość nie jest cechą nabytą – nabyta jest możliwość posiadania świadomości.

Jakie znaczenie dla kształtu osobowości człowieka (stanu jego świadomości) ma jego wyposażenie biologiczne, ma
biologiczna strona człowieka?
- Florian Znaniecki – Normalny i zdrowy organizm jest warunkiem koniecznym życia społecznego. Lecz organizm ten
tylko umożliwia życie społeczne, ale nie określa istoty świadomości. Ludzie o biologicznie podobnych organizmach (ta
sama rasa np.) mogą jako osobowości społeczne różnić się najskrajniej między sobą w zależności od środowiska w
którym wyrośli, w którym przebiegał proces socjalizacja.

Wyposażenie biologiczne jest niezbędną podstawą dla powstania świadomości. Podstawa nie determinuje
świadomości, określa ją środowisko społeczne, w którym przebiegał proces socjalizacji.

Zygmunt Freud – twórca nurtu psychoanalizy, jego koncepcja osobowości:

Osobowość według Freuda składa się z trzech elementów
1) Id – naturalne popędy, ogół potrzeb, dążeń, aspiracji, które dają człowiekowi satysfakcję ( to co lubimy
robić)
 4

2) Ego – ja, który dokonuję wyborów id lub superego

3) Superego – uwewnętrznione w procesie socjalizacji obowiązujące normy i wartości powstałe podczas
socjalizacji (to co powinniśmy robić)
Jeśli większość ludzi wybiera superego to istnieje ład społeczny.

Układ ten jest dynamiczny, ponieważ codziennie każdy z nas ten dylemat przeżywa id i superego.
Proces socjalizacji służy miedzy innymi temu, żeby zostały uwewnętrznione wartości z superego w taki sposób, by w
tego rodzaju dylematach większość z nas przychylała się do wyboru superego.
 5

Wykład 3 i 4

Robert Park = przedstawia człowieka w perspektywie

Filogenetyczna (3)Porządek przyrody
Community - społeczność
Ontogenetyczna (1) Człowiek jako istota
biologiczna – człowiek natury
(jednostka)
(4) Porządek społeczny
Society - społeczeństwo
(2) Człowiek społeczny (osoba)

E. DURKHEIM (socjolog francuski) „homo duplex” (podwójny, dwuwymiarowy)

Ciało i dusza. W człowieku są pomieszczone 2 wiecznie autagonistyczne strony. Dwuwymiarowy charakter człowieka
jest trwały i nieusuwalny. Żeby istniał porządek życia społecznego istotne jest nieustanne poskramianie zwierzęcej
natury człowieka.

John Dewey – „Człowiek rodząc się zastaje społeczeństwo, w którym poddany jest socjalizacji uspołeczniającej
surowy materiał biologicznych impulsów (ID FREUDA, „zoon” Arystotelesa) opisuje proces przejścia.

Ch. Cooley – definicja człowieka, „Człowiek staje się człowiekiem w sensie istotą społeczną tylko wtedy, gdy jest z
innymi ludźmi” 2 interpretacja mówi, iż tożsamość człowieka to jest to, co wypełnia jego osobowość jest efektem
relacji społecznej. Inni ludzie generują nasze „ja”. Tożsamość nie może być wygenerowana przez nas samych. Nie ma
nas bez innych, poza relacjami innych. Reguła ta dotyczy wszystkich ludzi.
„społeczeństwo jako lustro” Cooley rozwija tą metaforę (looping- Glass- self; odzwierciedla jaźń); To co jest
utożsamiane z „ja” człowieka jest sumą2 czynników:
1) Nasze „ja” buduje się w rezultacie tego, jak inni reagują na nas, jak się wobec nas zachowują, nasze
subiektywne interpretacja, zachowań ludzi (jak je odbieramy)
2) Nasze wyobrażenia na temat tego, co inni o nas myślą, mówią za naszymi plecami

Wiliam Thomas - Inhibicja – człowiek to jedyne zwierzę zdolne do inhibicji, czyli powstrzymywania się od
spontanicznych zachowań wynikających z naturalnych popędów. Zdolność do inhibicji u Arystotelesa jest uznawana
za potencjał dyspozycji biologicznych.

STRUKTURA RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ

1. Regulacja aksjonormatywna
a. Instrumenty regulujące zachowania naturalne człowieka, będące warunkiem względnego porządku
(ładu) społecznego
Aksjo – dotyczy wartości
Normatywna – dotyczy norm społecznych
a) Normy społeczne – obowiązujące w danym środowisku społecznym (sytu. Społecznej) – reguły
postępowania, Rodzaje norm w zależności od:
i. Czasu społecznego – kulturowo zrelatywizowany rytm funkcjonowania
określonej zbiorowości społecznej
ii. Fazy rozwoju ontogenetycznego: dzieciństwo, okres dojrzałości, dorosłość,
starość
iii. Przestrzeni społecznej – inne zasady panują na wykładzie, w kościele, na
dyskotece, np. jazda na rowerze w kościele
iv. Płci
1. sex w wymiarze biologicznym, cecha wrodzona (ii)
2. gender – płeć w sensie kulturowym, zespół czynników o charakterze
nabytym, te normy i wartości, które wpajają nam w zależności od płci, co
wypada dziewczętom a co nie wypada, co wypada chłopcom a co nie?
 6

(iii) Nikt nie rodzi się kobietą – książka napisana przez socjologów,
„chłopaki nie płaczą” – dziewczyny są tak wychowane i dlatego często
płaczą, a chłopcy są tak wychowani, że ukrywają swój płacz, W domu
„Socjologia” Giddens przeczytać płeć jako kategoria kulturowa
Margaret Mead – robiła badania nad różnicami płci, Panie przywiązują
wagę do wyglądu – to są cechy nabyte, mężczyźni są obojętni pod tym
względem – są to również cechy nabyte – to wszystko nie jest naturalne
Jeśli chodzi o płeć – (ii) kobiety i mężczyźni, (iii) homoseksualiści,
metroseksualiści.
v. Roli społecznej – każdy ma jakieś obowiązki związane z pracą zawodową,
mężem, ojcem, np. opowiadanie na wykładzie o czymś innym niż powinno się
mówić
b) Wartości – dowolne obiekty (cele) będące przedmiotem czynności (działań) społecznych
(obiekty, na które czynności te są zorientowane)
i. Chodzenie do kina, chodzenie do pracy

Normy społeczne: jak powinniśmy się w określonych sytuacjach zachować?

Wartości: po co podejmujemy określone działanie? Każda czynność społeczna ma charakter interesowny

2. Czynności (działania) społeczne - zachowania świadome, aksjonormatywnie regulowane, uzewnętrznione lub

nie uzewnętrznione, zaktualizowane lub potencjalne. Każda czynność jest zorientowana na wartości:
a. uzewnętrznione czynności: charakter fizykalny – są zmysłowo uchwytne, dają się zarejestrować
wizualnie, słuchowo oraz nieuzewnętrznione – nie da się ich zmysłowo zidentyfikować, np. myślenie
b. Czynności zaktualizowane – podmiot już w swoim życiu wykonywał, realizował np. odbieranie syna z
przedszkola, robił zakupy
c. Czynności potencjalne: podmiot do tej pory nie wykonywał, ale których realizacja mieści się w
zakresie jego możliwości
Zachowanie świadome B-->R
3. Stosunki (Interakcje) społeczne – szczególny rodzaj czynności społecznych, polegający na wzajemnym
oddziaływani na siebie podmiotów społecznych. Stosunki społeczne:
a. Między jednostkami
b. Między grupami
c. Między grupami i jednostkami
i. Formalne (rzeczowe) – to takie, w których partner stosunku jest środkiem przy pomocy
którego chcemy osiągnąć jakiś cel, np. nauczyciel jest po co, aby uczyć i wychowywać dzieci i
nieformalne (osobiste) – partner stosunku jest wartością samoistną, jest celem samym w
sobie, jest osobą autoteliczną, np. przyjmuję drugą osobę z całym dobrodziejstwem
inwentarza, bez pytania co mi on może dać
ii. Bezpośrednie – zachodzą twarzą w twarz i pośrednie – między partnerami interakcji obecne
są określone narzędzia, umożliwiające interakcję, np. telefon, posłanieć, środki masowego
przekazu, list

Wykład 5
Kontrola społeczna - zespół instytucji i działań sprawdzających i ewentualnie sankcjonujących przestrzeganie
obowiązującej regulacji aksjonormatywnej.

1. Kontrola formalna: INSTYTUCJE policja, prokuratura i organy kontroli wewnętrznej w różnego typu organizacjach;
PODSTAWA aksjonormatywna prawo pisane(skodyfikowane).
2. kontrola nieformalna: INSTYTUCJA opinia społeczna (publiczna); PODSTAWA AKSJONORMATYWNA prawo
niepisane (zwyczajowe) w postaci tradycji i mody (dyktat tego, co jest ważne dziś, a nie co było ważne wczoraj).
 7

KONTROLA=PRZYMUS

Dokuczliwość sankcji wynikającej z przymusu prawnego - My się nie musimy stosować do zwyczajów wynikających z
kontroli nieformalnej, nikt nie ma prawa wyciągać sankcji, jeżeli ktoś przyjdzie w butach modnych wzeszłym roku,
itp, itd.

Emil Durkheim przedstawiał relacje społeczeństwo -> jednostka wskazując na dwie cechy tego układu:
1) zewnętrzność (obcy) zewnętrzności jednostki wobec społeczeństwa
2) przymus. Jednostka musi być poddana procesowi socjalizacji.

ILUSTRACJE DOTYCZĄCE ZNACZENIA KONTROLI SPOŁECZNEJ:

1) Stefan Czarnowski polski socjolog ze szkoły Emila Durkheima, przymus społeczny działa w pełni tam, gdzie się go
odczuwa mało lub gdzie się go nie odczuwa wcale; tam, gdzie wydaje się czymś naturalnym, nieuniknionym.

2) Społecznie ustanowiona natura - Pierre Bourdieu - stan powstający wtedy, gdy określone normy i wartości są tak
głęboko uwewnętrznione (zinternalizowane)przed podmiot społeczny, że traktowane są przez niego jako naturalne
(konieczne i nieuchronne, oczywiste-same-przez-się),a nie jako wyuczone (niekonieczne, względne,
konwencjonalne), jakimi są w rzeczywistości.

3) instynktywizacja norm i wartości(S. Ossowski)=społecznie ustanowiona natura BOURDIEU

Struktury ładu społecznego:

Grupy, inaczej zbiorowości społeczne – określone formy skupienia (więzi społecznej)

Cechy charakterystyczne grup społecznych:

1. Geneza grup społecznych, przyczyna powstawania grup społecznych:
a. Tłum gapiów, który się zebrał na skrzyżowaniu ulic, aby obserwować wypadek, ad hoc na gorąco, bez
żadnego programu, koncepcji
b. Partia polityczna – mają program, precyzyjnie określony cel, zakres zadań, statut
Małżeństwo i rodzina łączy w sobie dwie przyczyny przyczynę stricte naturalną i tą, która nas interesuje,
przyczynę społeczną.
c. Małżeństwo w większości społeczeństw jest zinstytucjonalizowaną grupą społeczną legalizującą tego
typu potrzeby prokreacyjne.
d. Naród – grupa społeczna, która jest efektem bardzo długotrwałego procesu historycznego
kształtowania, nie tworzy się z dnia na dzień, ani w oparciu o czyjś program. Wielowiekowy,
długotrwały, mozolny proces kulturowego docierania się.

2. Struktura grupy, cechy grupy:

a. REGULACJA AKSJONORMATYWNA
grupy, w których ta regulacja jest bardzo precyzyjnie sformułowana i przybiera postać prawa
spisanego, a czasami w ogóle niesprecyzowana.

b. CHARAKTER DOMINUJĄCYCH STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH

pośrednie (grupy wielkie) i bezpośrednie (rodzina), formalne i nieformalne

c. ZAKRES I SIŁA KONTROLI SPOŁECZNEJ

mała wieś kontra wielkie nowoczesne miasto.

d. ROLE SPOŁECZNE
 8

funkcja wynikająca z właściwego dla danej zbiorowości społecznej podziału pracy, składają się na
nią określone prawa i obowiązki, czyli tzw. przepisy roli. Z pojęciem roli są związane dwa pojęcia
grupa odniesienia i konflikt ról społecznych –
GRUPA ODNIESIENIA- to grupa społeczna, zajmująca 1 miejsce w hierarchii; każdy funkcjonuje w
różnych grupach społecznych, każdy z nich pełni jakąś rolę społeczną i tworzą określony
ranking/hierarchię społeczną. Ta grupa, która jest dla danego podmiotu społecznego najistotniejsza z
jakichś powodów to tzw. Grupa odniesienia
KONFLIKT RÓL SPOŁECZNYCH- gdy podmiot społeczny nie jest w stanie wywiązywać się ze wszystkich
ról społecznych jakie zostały mu przypisane. Grupa odniesienia decyduje o sposobie rozwiązywania
konfliktu ról społecznych

a) POZYCJA SPOŁECZNE (STATUS SPOŁECZNY)

jest to miejsce jednostki w układzie stratyfikacyjnym grupy.
Stratyfikacja grupy jest to hierarchiczne uporządkowanie członków grupy według kryterium
posiadania jakichś dóbr wyznaczających ich jednostkowe pozycje społeczne. Mikrostrukturalne
czynniki statusu społecznego to majtek, władza, prestiż społeczny

b) POCZYCIE WSPÓLNOTY, ODRĘBNOŚCI, ŚWIADOMOŚĆ „MY”

Na tle członkowie mówią o grupie w sensie „my”
grupy w sobie – grupy nominalne, agregat niepowiązanych ze sobą jednostek
grupy dla siebie silnie zintegrowane, o wyrazistym poczuciu wspólnego celu, jest podział na my i
reszta, silna tożsamość grupowa, identyfikacja z grupą.

c) TRWAŁOŚĆ GRUPY
opisywanie grupy pod względem jej zdolności, przeciwstawiania się czynnikom destrukcyjnym

d) ETNICZNOŚĆ GRUPY
historycznie ukształtowana świadomość kulturowa grupy skupiająca się w tradycji, pamięci losów,
obyczajowości, dialekcie, będąc podstawą potencjalnego poczucia wspólnoty, odrębności,
świadomości „MY”. Efektem procesu globalizacji jest eliminacja różnic kulturowych.

e) ZWIĄZEK GRUPY Z TERYTORIUM ZAMIESZKANIA

więź społeczna, która powstaje w wyniku życia, pracy, mieszkania na jednym wspólnym terytorium,
tym samym miejscu.
Jan Szczepański wyróżnia aspekty więzi:
 Obiektywny- swoista solidarność grupowa, którą tworzy się w środowisku ludzi organizujących się
współpracujących ze sobą, jest efektem zorganizowania się i współpracy ludzi na określonym terenie.
Ta współpraca i zorganizowanie wymuszona jest warunkami materialnymi tego miejsca. Im
trudniejsze warunki naturalne (mnie żyzna gleba, dalej do źródła wody) tym konieczność
zorganizowania się i współpracy jest większa. Im trudniejsze warunki naturalne, im niższy poziom
rozwoju technologicznego (cywilizacyjnego) tym większa potrzeba organizowania się ludzi i
współpracy (zasada determinianu geograficznego). Zależność człowieka od warunków naturalnych to
zależność uwidacznia się w tym jak skłonny jest człowiek łączyć się i integrować. Im lepsze narzędzia
do walki z przyrodą, tym jesteśmy od niej mniej uzależnieni, ma ona na nas mniejszy wpływ, więź
społeczna słabnie. W małym społeczeństwie aby przetrwać trzeba współpracować.
 SUBIEKTYWNY- jest to rodzaj więzi psychoemocjonalnej. Wzorcowym przykładem tego miejsca jest
dom rodzinny, to miejsce do którego czujemy sentyment, wracamy do najbliższych, rodzinny. Więź
ta występuje na tle emocjonalnym.

f) MIEJSCE GRUPY W UKŁADZIE STRATYFIKACYJNYM SPOŁECZEŃSTWA

Hierarchiczne uporządkowanie grupy społecznych różniących się posiadaniem lub dostępem do
określonych dóbr wyznaczającym miejsce grupy w społeczeństwie (makrostrukturalny status
społeczny). Dobra to majątek, władza, prestiż społeczny- makrostrukturalne czynniki statusu
 9

społecznego. Te 3 dobra tworzą 3 osie, porządki stratyfikacyjne. Majątek stanowi oś, władza
generuje porządek stratyfikacji politycznej, prestiż daje oś stratyfikacji symbolicznej.
W Tych wynikach statusu społecznego można rozpoznać zbieżność i rozbieżność czynników
 ZBIEŻNOŚĆ- gdy posiadacze jednego z wyników ułatwia zdobycie pozostałych
 ROZBIEŻNOŚĆ- gdy posiadanie jednego z dóbr utrudnia lub uniemożliwia zdobycie pozostałych.
Na tych trzech osiach stratyfikacji ekonomicznej powstają klasy społeczne (różnią się poziomem
uzyskiwanych dochodów). Wyróżnia się3 klasy- średnią, wyższą, niższą. I w każdej klasie podklasy:
wyższa, średnia, niższa.
Podklasa (underclass)- ludzie wykluczeni społecznie, dotknięci społeczną ekskluzją – brak dostępu
(ograniczony dostęp) do społecznie cenionych dóbr i przestrzeni. Cenionymi przestrzeniami są: rynek
pracy, edukacja, uczestnictwo w kulturze, życie obywatelskie, wykluczenie informacyjne (cyfrowe;
osoby które nie mają dostępu do nowoczesnych technologii). Ludzi wykluczonych dotyka
marginalizacja, usunięcie ich przez społeczeństwo na margines.
Na osi stratyfikacji politycznej wyłaniają się siły polityczne (zbiorowości różniące się udziałem we
władzy). Najsilniejszą siłą polityczną są grupy nacisku (uprawiające lobbing)- mają istotny udział w
sprawowaniu władzy, w działaniach zakulisowych. Kiedyś związki zawodowe miały wpływ na decyzje
społeczeństw.
Stratyfikacji symboliczna tworzy warstwy społeczne różniące się poważaniem społecznym,
szacunkiem, prestiżem (mogą to być kryteria zawodowa, etniczna)
RUCHLIWOŚĆ (MOBILNOŚĆ) SPOŁECZNA- przemieszczanie się podmiotów społecznych w obrębie
poszczególnych stratyfikacyjnych (awans bądź degradacja w porządku ekonomicznych, politycznym i
symboliczny). Jest to cecha społeczeństwa demokratycznego. Każdy może mieć możliwość awansu
społecznego, dzięki osiągnięciami może ubiegać się o społeczne poważanie. Jest to ustrój równych
szans na awans społeczny. Mają na ten awans wpływ czynniki naturalne i własna praca. Nie istnieją
inne determinanty lecz jest to pogląd fałszywy, bo istnieją inne czynniki różnicujące możliwość
społecznego awansu. Zapominamy o barierach, które nas selekcjonują, segregują na tych którzy
będą mieli łatwiej, trudniej lub beznadziejnie. Pierwszym etapem możliwość awansu społecznego
jest szkoła. Decyduje o tym:
 Wyposażenie kapitałowe:
Kapitał materialny- pieniądze na naukę, korepetycje
Kapitał kulturowy- wiedza, umiejętności komunikacji interpersonalnej, kompetencje językowe
Kapitał psychologiczny- motywacja do awansu społecznego
Kapitał naturalny- kondycja zdrowotna, cechy o charakterze losowym

Funkcjonalna teoria stratyfikacji zwana teoria Daris-Moore. Założenia główne:

Stratyfikacja społeczna jest zjawiskiem nieuchronnym, ale także jest nieodzowna. W rzeczywistości
nie zawsze tak jest by odpowiedni stopień wykształcenia, odpowiedzialności, pełnienia danej roli
społecznej pociągał za sobą odpowiednie gratyfikacje- problem empiryczny.

g) STYL ŻYCIA
ogół symptomów zarówno w postaci wszelkiego rodzaju aktów zachoceniowych jak i atrybutów
materialnych preferowanego przez dany podmiot społeczny systemem wartości.
ATRYBUTY:
1) Poziom i rodzaj wykształcenia o co szerszym znaczeniu kapitał kulturowy
2) Poziom uzyskiwanych dochodów
3) Rodzaj wykonywanej pracy zawodowej
4) Charakter środowiska pochodzenia
Sfery aktywności, w których spełnia się człowiek: praca zarobkowa, konsumpcja. Konsumpcja jest
niezbędna napędza rozwój gospodarczy. Konsumujemy, aby mień po co wrócić do pracy.

Znaki możliwości konsumpcyjnych:

- miejsce zamieszkania, gdzie i jak się mieszka, jaką dzielnicę miasta się zamieszkuje- gettazacja,
standard mieszkania
 10

- to czym się jeździ, samochód jest niezbędnym znakiem niewerbalnym pozycji społecznej
- nasz wizerunek- jak się ubieramy, jak wyglądamy zgodnie z obowiązującą modą czy nie
- z kim się żyje
- zwierzęta- na jakiego psa nas stać
- czas wolny i sposoby jego spędzania- manifestacje możliwości konsumpcyjnych, na urlop jedzie się
dla powrotu (dokumentacja pobytu)

Zadanie domowe: Społeczeństwo tradycyjne- społeczeństwo nowoczesne