BIOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWANA

WYKŁADY
 WYKŁAD I 06/10/2022
Dr. Małgorzata Roślak - Olczyk

O ile badacze bez problemów przyjmują ewolucję form organicznych, o tyle

trudniej jest im, a tym bardziej laikom, wyobrazić sobie ewolucję zachowań.
Wiąże się to głównie z brakiem śladów paleontologicznych. Celem wielu
badań jest więc odkrycie i zrozumienie budowy ludzkiego umysłu i związków
z zachowaniem.

Zajmuje się tym Socjobiologia

Biopsycholgia
Psychologia ewolucyjna - psychologii, w którym wiedza i
zasady biologii ewolucyjnej wykorzystuje się w poszukiwaniach struktury
ludzkiego umysłu i wpływu na ludzkie zachowania.

Biopsycholog stara się wyjaśniać zbliżone do ludzkich zachowanie zwierząt

nie w subiektywnych kategoriach, lecz w kategoriach ich fizjologii, rozwoju,
ewolucji oraz funkcji, jakie to zachowanie pełni.

Biopsychologia bada fizjologiczne, ewolucyjne i rozwojowe mechanizmy

zachowań i przeżyć psychicznych. W dużej mierze przedmiotem jej badań
jest aktywność mózgu, choć nie tylko.
Biopsycholodzy badają „zwierzęce korzenie” człowieka, szukając związków
między jego zachowaniem i aktywnością psychiczną a prawami genetyki i
fizjologii.

Człowiek uważany jest za istotę wyjątkową wśród zwierząt. Można to

rozumieć na różne sposoby:
Człowiek jest uderzająco różny, bo niepodobny do żadnego innego
zwierzęcia. Jest to oczywiście prawda, ale odnosi się to także do wszelkich
innych gatunków zwierząt, a nawet do osobników.

Już na staroegipskim malowidle z czasów XIX dynastii:

Egipcjanie - właściwi przedstawieni są jako ludzie barwy czerwonej
Semici - są barwy żółtej
Murzynów i Etiopów - malowano na czerwono i dodawano wełniste włosy,
grube wargi i przypłaszczone nosy
Libijczyków - opatrywano białą barwą skóry i błękitnymi oczami
Chyba nikt nie ma zastrzeżeń do tłumaczenia ptasiego śpiewu w kategoriach
hormonów, aktywności mózgu czy selekcji ewolucyjnej. Jednak przy
wyjaśnianiu ludzkich działań i przeżyć za pomocą mechanizmów fizycznych
pojawia się t.zw. problem psychofizyczny, czyli problem relacji między
umysłem a ciałem (mind-body problem) czy między umysłem a mózgiem.

W takim ujęciu, umysł jest układem mechanizmów przetwarzających

informację, „zaprojektowanych” przez dobór
naturalny w celu rozwiązania problemów adaptacyjnych, przed
jakimi stanęli łowcy – zbieracze, nasi przodkowie. Ten sposób myślenia o
mózgu, umyśle i zachowaniu zmienia podejście naukowców do starych
tematów, otwierając jednocześnie nowe.

Zdroworozsądkowe wyjaśnienia czyjegoś zachowania często odwołują się do

intencji „zrobił to, ponieważ...” Wielokrotnie nie ma jednak podstaw do
zakładania jakichś motywów (np. po raz pierwszy wicie gniazda przez ptaka
w określony sposób, ziewanie, śmiech).

Biologiczne wyjaśnienia, w przeciwieństwie do zdroworozsądkowych,

zachowania dzielą się na 4 kat:

wyjaśnienia fizjologiczne – wiążą zachowanie z aktywnością mózgu oraz

innych narządów, odwołują się do maszynerii ciała, czyli np. do reakcji
chemicznych, dzięki którym hormony oddziałują na mózg, albo dróg
nerwowych, za pomocą których steruje on skurczami mięśni

wyjaśnienia ontogenetyczne – przedmiotem jest rozwój jakiejś struktury lub

zachowania, koncentrują się na wpływie, jaki na powstanie określonych
zachowań miały geny, odżywianie, doświadczenia oraz interakcje między tymi
czynnikami

wyjaśnienia ewolucyjne – dane zachowanie rozpatrywane jest w

perspektywie ewolucyjnej,
np. efekt przestrachu - „gęsia skórka”, podnosząca włosy na skórze u
współczesnego człowieka już niczemu nie służy, ale miała znaczenie u
naszych owłosionych przodków czy sierści zwierząt. Jest pozostałością po
przodkach.
wyjaśnienia funkcjonalne – tłumaczą dlaczego dana część ciała lub
zachowanie w ewolucji przyjęły taką, a nie inną postać. W większych
populacjach geny, które się rozpowszechniły najprawdopodobniej niosły ze
sobą jakąś korzyść. Celem wyjaśnień funkcjonalnych jest określenie, na
czym ta korzyść polega. (np. dzięki zdolnościom do kamuflażu zwierzęta
mogą ukryć się przed drapieżnikami)

Na przykładzie śpiewu ptaka można zilustrować 4 typy wyjaśnień

biologicznych:

Wyjaśnienia fizjologiczne - wiążą zachowanie z aktywnością mózgu oraz

innych narządów, odwołują się do maszynerii ciała, czyli np.do redukcji
chemicznych, dzięki którym hormony działają na mózg, albo dróg
nerwowych, za pomocą których steruje on skurczami mięśni

Wyjaśnienia ontogenetyczne - przedmiotem jest rozwój jakiejś struktury lub

zachowania, koncentrują się na wpływanie, jaki na powstanie określonych
zachowań miały geny, odżywianie, doświadczenia oraz interakcje między
takimi czynnikami.

Wyjaśnienia ewolucyjne - dane zachowanie jest rozpatrywane w

perspektywie ewolucyjnej.
Np.efekt przestrachu - „gęsia skórka”, podnosząca włosy na skórze u
współczesnego człowieka już niczemu nie służy, ale miała znaczenie u
naszych owłosionych przodków czy sierści zwierząt. Jest pozostałością po
przodkach.

Wyjaśnienia funkcjonalne - tłumaczą dlaczego dana część ciała lub

zachowanie w ewolucji przyjęły taką, a nie inną postać. W większych
populacjach geny, które się rozpowszechniły ze sobą jakąś korzyść. Celem
wyjaśnień funkcjonalnych jest określenie, na czym ta korzyść polega
(np.dzięki zdolnością do kamuflażu zwierzęta mogą ukryć się przed
drapieżnikami)
Na przykładzie śpiewu można zilustrować 4 typy wyjaśnień
psychologicznych:
Fizjologiczne - u ptaków śpiewających pod wpływem testosteronu rozwija się
określony obszar mózgu, a jego rozmiary są większe u zdolnych do
produkcji samców niż u samic lub młodych osobników.

Ontogenetyczne - u niektórych gatunków młode uczy się słuchając śpiewu

dorosłych samców (warunkiem jest posiadanie odpowiednich genów i nauka
przez naśladownictwo)

Ewolucyjne - w niektórych przypadkach trele jednego gatunku są podobne

do dźwięków wydawanych przez inne, żyjące na dany terenie. Podobieństwo
można sugerować wspólnego przodka.
Funkcjonalne - u większości gatunków ptaków tylko samce są zdalne do
śpiewu i to wyłącznie podczas okresu godowego i w obrębie własnego
terytorium. Funkcją śpiewu jest wabienie samic oraz ostrzeganie innych
samców.

Próby wyjaśniania zachowania w kategoriach biologicznych napotykają na

problem relacji między umysłem a ciałem czy też umysłem a DUALIZM -
mózgiem. Najbardziej rozpowszechnionym poglądem jest tu przekonanie, że
umysł i ciało są odrębnymi rodzajami substancji (myślącą i fizyczną), które
istnieją niezależnie od siebie, choć w jakiś sposób oddziałują na siebie.

W czasach antycznych ciało i umysł uważano za jedną całość. Jeśli

pojawiało się złe funkcjonowanie, choroba, to był to przejaw złowieszczych
mocy. Człowiek chory to owładnięty przez złe duchy lub demony.
Wyzdrowienie możliwe tylko po egzorcyzmach.

Według starożytnych Greków (teoria Hipokratesa) choroba to wynik

zachwiania równowagi „humorów” krążących w ciele człowieka. Terapia
polegała na przywróceniu właściwej równowagi między nimi. Pomimo
szukania naturalnych przyczyn uważano, że ciało i umysł są silnie
powiązane.
Naturalistyczna koncepcja powstała też mniej więcej w tym samym czasie
w Chinach. Wiele zachowań, jak również chorób wyjaśniano jako efekt
zakłócenia równowagi między przeciwnymi siłami (temperatura, emocje,
dieta). Ciało i umysł są silnie powiązane, zachowanie i emocje mają
bezpośredni wpływ na zdrowie.

W średniowieczu (500 – 1500) nastąpił kryzys idei naturalistycznych i

powrót do koncepcji duchowego charakteru wyjaśniania zjawisk. Praktyki
medyczne pod kontrolą kościoła, funkcja lekarza marginalna, leczenie w
dużej mierze było funkcją wiary. Warunkiem wyzdrowienia jest wyzbycie się
grzesznych nawyków.

Renesans – ponowny powrót do naturalnych przyczyn. Studiowanie

matematyki, chemii, fizyki dało podwaliny pod rozwój medycyny.

Rozwija się koncepcja dualizmu duszy i ciała - ciało i umysł to dwie

niezależne jednostki o niewielkim wzajemnym wpływie. Ciało ludzkie to
maszyna, którą można rozpatrywać od strony mechaniki. Dysfunkcja,
choroba to awaria układu mechanicznego. Od tego momentu na
funkcjonowanie, zdrowie, chorobę, zachowanie zaczęto patrzeć przez
pryzmat biochemii, pomijając wpływ czynników psychologicznych i
społecznych (model biomedyczny). Zwolennikiem tej koncepcji był René
Descartes (Kartezjusz).

Zdecydowana większość współczesnych filozofów i neurobiologów odrzuca

jednak dualizm. Najważniejsza obiekcje dotyczy tego, że dualizm jest
sprzeczny z fizycznymi prawami zachowania energii i masy - jedynym
sposobem na wprawienie w ruch ciała fizycznego lub wywołanie zmiany
formy energii ( w tym materii i energii naszych ciał) jest oddziaływanie za
pomocą innej materii lub energii. A zatem jeśli nasz umysł nie składa się z
materii i energii, to nie jest możliwe, by mógł wpływać na przedmioty
materialne, w tym nasze ciało.
Alternatywny wobec dualizmu jest MONIZM, zgodnie z którym cały
wszechświat składa się wyłącznie z jednego typu substancji. Substancja ta
może mieć charakter:

Materialny - wszystko co istnieje ma charakter materialny lub fizyczny

(materializm - zdarzenia umysłowe nie istnieją)

Mentalny - realnie istnieje wyłącznie umysł, a świat istnieje wyłącznie

dlatego, że o nim myślimy bądź tylko w umyśle Boga (mentalizm)

Bądź być połączeniem obu (teoria identyczności) - procesy umysłowe są

identyczne z pewnym typem procesów mózgowych, wszechświat
zbudowany jest z jednego rodzaju substancji, ale o charakterze zarówno
materialnym, jak i umysłowym

Np. Obraz „Mona Lisa” - może być rozpatrywany w kategoriach

duchowych jako działo sztuki niezwykłej urody lub fizycznych - kwestie
kolorystyki, jakości, itp.
Oprócz ewolucyjnych uwarunkowań istotne dla naszych zachowań jest
odbieranie otaczającej nas rzeczywistości, a więc percepcja i procesy
poznawcze.
DOTYK (CZUCIE)
WĘCH

RECEPTORY
WZROK
SŁUCH SMAK

ELEKTRORECEPTORY:
Smak, dotyk Kontaktreceptory
Wzrok, słuch, węch Telereceptory

INTERORECEPTORY:
Lokoreceptory Dotyczą aparatu ruchu i równowagi
Wisceroreceptory Dotyczą wszystkich układów

PROCESY POZNAWCZE
UWAGA
WRAŻENIE WYOBRAŹENIE

SPOSTRZEGANIE MYŚLENIE

Wrażenie -najmniejsza informacja o świecie dotycząca jednostkowej cechy

przedmiotu
 ◾
Spostrzeżenia - złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje
subiektywny obraz rzeczywistości. Są wyższą, bardziej złożoną formą
informacji o świecie.
Przedmiot, działając na różne receptory zostają odzwierciedlały w całej
swojej strukturze.

SPOSTRZEŻENIE = suma wrażeń przepuszczony przez pryzmat

doświadczenia

Funkcje doświadczenia w spostrzeganiu:

1) Przyspiesza spostrzeganie

Pogodc
2) Pozwala rozpoznać elementy, nawet przy małej ilości informacji
Jesteśmy skłonni spostrzegać figury niekompletne, tak, jak gdyby były one
kompletne.

Wyobrażenia - obrazy, które aktywują się bez obecności ich obiektywnych

odpowiedników, powstają jako odtworzenie kiedyś spostrzeżonych
przedmiotów i zjawisk

WYOBRAŻENIA = pamięciowe odpowiedniki spostrzeżeń

Rodzaje wyobrażeń:
twórcze
odtwórcze
czynne
bierne
kierowane
Myślenie - proces poznawczy, w którym odzwierciedlane są
strukturalne i funkcjonalne stosunki różnych elementów rzeczywistości.
To mniej lub bardziej uporządkowana sekwencja operacji
poznawczych, dokonywana na przedmiotach, zdarzeniach, procesach
bezpośrednio spostrzeżonych lub na ich reprezentacjach
wyobrażeniowych.

MYŚLENIE = proces przetwarzania informacji

Rodzaje myślenia:
myślenie konkretowo - obrazowe (sensoryczna - motoryczne)
myślenie w działaniu
myślenie wyobrażeniowo - pojęcie
myślenie realistyczne
myślenie autystyczne

Uwaga- proces psychiczny polegający na umiejętności koncentrowania

świadomości jednostki na określonych przedmiotach lub zjawiskach
otaczającego świata.

UWAGA = skupienie świadomości na wybranym elemencie

rzeczywistości

Rodzaje uwagi:
mimowolna
dowolna

Funkcje uwagi:
selekcyjna
kontrolna
➡
PROCES RECEPCJI OTACZAJĄCEGO ŚWIATA
Na nasze zachowanie wpływają procesy poznawcze. Aby nadać znaczenie
temu, czego człowiek doświadcza, musi wykonać 4 podstawowe operacje
umysłowe (czynności umysłowe)

SELEKCJA
Wewnętrzne
ORGANIZACJA Kompetentny
Percepcji
INTERPRETACJA

NEGOCJACJA

SELEKCJA danych dotyczy nie odbierania wszystkiego, co do nas dociera

(selekcja uwagi) - ilość docierających do osobnika bodżców znacznie
przekracza jego możliwości percepcyjne. Zazwyczaj na przyciągnięcie uwagi
mają wpływ:
bodźce o dużym nasileniu (głośne, jaśniejsze, większe, itd.)
bodźce powtarzalne
bodźce kontrastowe lub podlegające zmianom
aktualna motywacja, jakiej podlegamy

ORGANIZACJA po dokonaniu selekcji informacji z otoczenia należy je

uporządkować w jakiś sensowny sposób. Dokonujemy tego korzystając ze
schematów spostrzeżeniowych, pewnych stałych struktur poznawczych,
nabytych w toku naszego życia. Informuje o innych ludziach klasyfikujemy
za pomocą 4 kategorii:

kategoria cech fizycznych - dzieli ludzi według wyglądu (ładny - brzydki)

kategoria ról - określa pozycje społeczną (uczeń, żona)
kategoria relacji - koncentruje się na zachowaniach społecznych
(przyjazny)
kategoria cech psychicznych - otwarty, niespokojny, niepewny
Uogólnienia nie są złe, dopóki są prawdziwe, kiedy jednak mijają się z
rzeczywistością, prowadzą do stereotypizacji myślenia -
przejaskrawionych przekonań. Stereotypy mogą kryć ziarno prawdy,
generują wyjaśnienia nie oparte na wiarygodnej podstawie.

Pomiędzy stereotypami a uzasadnionymi uogólnieniami są 2 różnice:

1) Stereotypy klasyfikują ludzi pod względem łatwo zauważalnych, lecz

niekoniecznie ważnych cech (np. kolor skóry, ale już nie poziom
inteligencji)

2) W stereotypach przypisujemy określony zespół cech wszystkim

członkom danej grupy (np. wszystkie wiekowe osoby trzęsą się ze
starości, wszyscy mężczyźni są niewrażliwi na problemy kobiet).

INTERPRETACJA - po dokonaniu wyboru i uporządkowaniu spostrzeżeń

następuje interpretacja (nadawanie sensu)
Odgrywa ona istotną rolę w każdej relacji interpersonalnej (np. Co oznacza
uśmiech jakiejś obcej osoby na imprezie)

Na interpretacje zachowań ludzi wpływa kilka czynników:

stopień zaangażowania relacje z daną osobą - np. Bliskich
spostrzegamy w pewien uprzywilejowany sposób
satysfakcja w relacji - jeśli relacja jest z kimś udana, to samo
zachowanie możemy odebrać jako pozytywne, jeśli nieudana, jako
negatywne
wcześniejsze doświadczenia - znaczenie podobnych zdarzeń w
przeszłości
założenia dotyczące ludzkich zachowań - jeśli zakładam, że ludzie są
leniwi, nieodpowiedni, lekkomyślni, ocenię ich skrajnie odmiennie niż w
przypadku pozytywnych założeń
oczekiwania - ryzyko samospełniających się przepowiedni
wiedza o innych ludziach - czyjeś powściągliwe zachowanie
zinterpretujesz inaczej, jeśli wiemy, co się za nim kryje
 💠
➡
NEGOCJACJA - znaczenie tworzy się zarówno w ludziach jak i pomiędzy
nimi. Negocjacja to proces wzajemnego oddziaływania na swoje
spostrzeżenia osób porozumiewających się.

Porozumiewanie się międzyosiowego to rodzaj wymiany opowieści.

Opowieści opisujące nasz osobisty sposób widzenia świata nazywamy
narracją. każdą sytuację interpersonalną można opisać na kilka sposobów,
a narracje poszczególnych osób często się różnią (np. Zeznanie świadków)

Kiedy nasza narracja ściera się z narracją innych, możemy albo trwać z
uporem przy swoim punkcie widzenia albo negocjować wspólną narrację.
Wspólna narracja stwarza większe szanse płynnego porozumiewania się.

Sposób w jaki:
selekcjonujemy,
organizujemy,
interpretujemy
i negocjujemy dane o innych
Zależy od wielu czynników:
czynniki fizjologiczne - zmysł, wiek, zdrowie, zmęczenie
czynniki psychiczne - nastrój, obraz siebie, czynniki osobowościowe
czynniki społeczne - płeć i przypisane jej role, role zawodowe
czynniki kulturowe - odmienne traktowanie mowy i milczenia, dystans
interpersonalny

Karol Darwin uważał, że jego teoria doboru naturalnego ma zastosowanie

zarówno do struktur organizmu, jak i zachowań, również społecznych.
Pogląd ten jest poparty pewnymi argumentami:

1.) Każde zachowanie jest realizowane za pomocą określonych narządów.

Poruszanie się na dwóch kończynach jest pewnym rodzajem zachowania,
które wymaga określonej budowy ciała: 2 nóg, zespołu mięśnia
poruszających nimi i utrzymujących ciało w wyprostowanej pozycji,
odpowiedniej struktury kręgosłupa
2.) Żywe stworzenia można tak hodować, aby stymulować u nich pewne
zachowania, np.agresję lub łagodność (dobór sztuczny)
💠
Oznacza to, że zachowanie nie jest wolne od wpływu procesów
ewolucji. Pierwszą dyscypliną naukową, która prowadziła badania nad
zachowaniami z perspektywy ewolucyjnej była ETOLOGIA, a jednym z
pierwszych zjawisk udokumentowanych przez etologów było wpajanie
(Konrad Lorenz)
Etologowie interesowali się 4 kluczowymi zagadnieniami, które zyskały
rozgłos jako 4 wielkie pytania o zachowanie (Nicolaas Tinbergen):
PYTANIE O:
bezpośrednie przyczyny zachowania (np.ruch matki)
rozwojowe przyczyny zachowania (np.przełomowe wydarzenia w życiu
osobnika)
motywacje zachowania, czyli cel adaptacyjny, który wydają się one
spełniać (np.trzymanie się kaczątka blisko matki zwiększa szanse na
przeżycie)
ewolucyjne lub filogenetyczne źródła zachowania (np.jaka sekwencja

Opracowano szereg pojęć w celu opisania wrodzonych cech u zwierząt.

Sztywne wzorce ruchowe to stereotypowe sekwencje zachowań
zwierzęcych wyzwalane przez ścisłe określone bodźce. Kiedy wzorzec
zastaje uruchomiony, zwierze stara się wypełnić go do końca -
np.pokazanie kaczorowi drewnianej atrapy kaczki uruchamia w nim rytuał
zachowań godowych.

Etologowie usiłowali przekonań biologów o wadze procesów

adaptacyjnych. jednak wiele opisów przypominało raczej etykietki
zachowań niż ich objaśnienia. Poza tym etologowie skupiali się na
zachowaniach obserwowalnych, a ”nie zaglądali zwierzętom do głowy”, nie
szukali mechanizmów odpowiedzialnych za poszczególne zachowania.
Pozwoliło to jednak stworzyć warunki dla prawdziwej rewolucji naukowej,
która zapoczątkowała zasadniczym przeformułowanie darwinowskiej teorii
doboru naturalnego, znanym pod nazwą:

TEROII DOSTOSOWANIA ŁĄCZNEGO

Williama D. Hamiltonian (1946)
 🟦
Hamilton twierdził, że klasyczna teoria dostosowania - zgodnie z
którą sukces reprodukcyjny jednostki polega na przekazaniu genów
potomstwu - jest zbyt wąska, aby opisać proces rewolucji poprzez dobór
naturalny.
Uważał, że dobór naturalny faworyzuje cechy, dzięki którym geny
organizmu są przekazywane następnym pokoleniom niezależnie od tego
czy dany organizm bezpośrednio płodzi potomstwo.
Opiekę rodzicielską - którą otacza się własne dzieci - zinterpretował
jako szczególny przypadek opieki nad przedstawicielem tego
samego rodu, który posada te same geny.

Dany organizm może zwiększyć reprodukcję swoich genów, pomagając

swoim braciom, siostrom, kuzynom czy braciom przetrwać i spłodzić
potomstwo. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że wszyscy ci
krewni noszą w sobie kopie genów danego organizmu.

Dostosowanie łączne nie charakteryzuje jednostki czy organizmu, lecz

raczej jego działania lub ich skutki. Można je uznać za sumę
indywidualnego sukcesu reprodukcyjnego danego osobnika. (Klasyczne
dostosowanie) oraz skutków jego działań na rzecz reprodukcyjnego
sukcesu jego krewnych.

W odniesieniu do drugiego składnika podstawą pomiaru musi być stopień

pokrewieństwa, np.
u potomstwa danego osobnik współczynnik wynosi 0,5 (dzięki
otrzymują po 50% genów rodziców),
u dziadków i wnuków 0,25 (25% genetycznego pokrewieństwa itd.)

Rewolucja dostawania łącznego zapoczątkowała nową erę, która można

nazwać „erą patrzenia z punktu widzenia genu”
PRZETRWANIE
REPRODUKCJA
DOSTOSOWANIE ŁĄCZNE

Geny są podstawową jednostką dziedziczenia, która w procesie

reprodukcji nie podlega żadnym zmianom.
 Zmiany adaptacyjne nawarstwiają się dzięki procesowi dostosowania
łącznego. Geny, które zwiększają szanse swojego sukcesu
reprodukcyjnego, zastąpią inne geny, wywołując zachodzące w czasie
zjawisko ewolucji.
Teoria ta wywarła głęboki wpływ na myślenie o psychologii rodziny,
altruizmie, pomaganiu innym, tworzeniu się grup, a nawet agresji.

ZACHOWANIE - skoordynowane reakcje osobnika służące zaspokojeniu

określonej potrzeby - biologicznej, psychicznej, społecznej - zachodzą pod
wpływem czynników wewnętrznych lub bodźców zewnętrznych
Formami zachowania mogą być zarówno proste reakcje ruchowe, jak
kinezy, tropizmy, ale tez (u zwierząt wyższych) złożone aspekty
ruchowe, nabyte lub dziedziczne nazywane reakcjami lub czynnościami
behawioralnych.

Akty ruchowe mogą polegać na lokomocji lub manipulacje przedmiotami.

Do czynności ruchowych należy tez mimika, donacja, wokalizacja, a także
pozy, np.grożenie lub uległości.
Do zachowania należy tez generowanie wyładowań elektrycznych przez
niektóre gatunki ryb w celu obrony lub porażenia ofiary, wystrzeliwanie
wydzieliny, snucie nici przez pająki czy świecenie przez świetliki.

Zachowanie służy ochronie przed niebezpieczeństwem, ułatwia

poznawanie otoczenia, umożliwia rozród, opiekę nad potomstwem i
tworzenie grup społecznych. Do zachowania należy także ustalenie
interakcji jędzy organizmem a środowiskiem, opanowanie i obrona
terytorium, wędrówki i przemieszczanie się.
Zjawiska rozwojowe mona rozpatrywać w stosunku do ewolucyjnych
zmian w długich szeregach międzypokoleniowych (filogeneza) oraz do
zmian organizmów w okresie ich życia osobniczego (ontogeneza)
Ontogenezą określa się proces rozwoju organizmu od momentu
zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci osobnika.
W procesie tym ma miejsce stale przystosowanie się do zmniejszanych
ile warunków środowiska. istotą ontogenezy jest doskonalenie ustroju
prowadzące do jego optymalnej samodzielności i możliwości przedłużenia
istnienia gatunku.
🟦🟦
ADAPTACJA - w potocznym sensie oznacza przystosowanie. Określa
jednak tylko te przeobrażeni, które maja miejsce we właściwościach
dziedzicznych populacji. Populacje przystosowują się do życia w
określonych warunkach środowiska na drodze genetycznej. A zatem
proces adaptacji polega na stopniowych przemianach składu
genetycznego populacji, zachodzą głównie pod wpływem działania doboru
naturalnego.
Zjawiska adaptacji można zarejestrować w wyniku obserwacji zmian
międzypokoleniowych w jakiś konkretnych cechach. Zmiany adaptacyjne
dotyczą zatem nie osobników, ale całych populacji.

ADAPTABILNOŚĆ - przystosowalności odnosi się do jednostek czyli

osobników. Są to właściwości biologiczne nabywane w trakcie rozwoju
osobniczego, pod bezpośrednio wpływem czynników środowiskowych
(właściwości fenotypowe), które nie utrwalają się i nie są przekazywane
dziedzicznie. Jest stopniem podatności organizmu na zmiany.
Genotyp zapewnia osobnikowi pewna plastyczna względem wpływów
środowiskach w postaci t.zw. NORMY REACJI. Jest to zakres zmienności,
którego organizm nie może przekroczyć.

ADIUSTACJA - dostosowanie. Tutaj zmiany nie podlegają utrwaleniu w

materiale dziedzicznym. Pojawiają się u osobników w krótszym okresie
czasu niż ich życie i maja charakter odwracalny.
Przemiany te nie mają wpływu na dalszy przebieg rozwoju osobniczego,
wpływają one raczej na kondycje osobnika, np.poziom wytrenowania,
zahartowania lub stopień aklimatyzacji do konkretnych warunków.
Zmiany adiustacyjne mogą prowadzić do zmian o charakterze
adaptabilnym.

REAKCJA - zmiany przystosowawcze krótkotrwałe, mobilizacyjne lub

obronne na krótkotrwały bodziec, najczęściej jednorazowy.
Przykładem mogą być zmiany emocjonalne, odczyny skórne, skoki
ciśnienia tętniczego, zmiany tętna.
 🟦
Każdy organizm posiada osobnicza zdolność odpowiadania na zmiany
zachodzące w środowisku. Nazywamy to pobudliwością i
reaktywnością.
Wrażliwość organizmu na bodźce to ekosensytywność, natomiast
jego opór wobec tych bodźców określany jest jako rezystentność.
Istnieją międzyosobnicze różnice w rezystenji, ponadto zmiania sie ona w
ciagu życia jednostki.
Ekosensytywność polega na tym, że jednakowy co do siły i czasu
trwania bodziec, organizm rezystentny reaguje słabiej, zaś mniej
rezystentny (bardziej wrażliwy) silniej.

Kluczowym pojęcie jest środowisko. Jest to wszystko to, co otacza

interesujący nas obiekt. Środowisko dla człowieka stanowi podstawę jego
bytu.
Spośród wszystkich istot żywych jedynie człowiek jest nie tylko
kształtowany przez środowisko, ale sam to środowisko aktynie
zmienia. Szczególnie nasilenie tego procesu miało miejsce w ubiegłym
roku. Środowisko zmienia się tez w zależności od warstwy społecznej i
poziomu intelektualnego ludzi.
W skald środowiska wchodzą wszystkie elementy znajdujące się w
otoczeniu człowieka lub populacji i wzajemnie na siebie oddziaływujące.
Mocy tu wyróżnić fizjosferę czyli cześć abiotyczną, w skład której
wchodzi atmosfera, hydrosfera i geosfera oraz biosferę (ekosferę)
tworząc powłokę biologiczną, w której ma miejsce integracja organizmów
żywych z nieożywiona częścią środowiska.
Wyróżnia się rozmaite typy środowisk, jak np.
środowisko fizyczne
geograficzne
biotyczne
socjalne
przyrodnicze naturalne/sztuczne

Niektórzy naukowcy uważają, że organizm jest zintegrowany ze

środowiskiem d tego stopnia, że nie ma możliwości rozdzielnia osobnika
od środowiska. Jest on funkcjonalnie sprzeczny ze środowiskiem.
Wyróżnia się 3 typy ekosystemów:
Monocen - jest to najprostszy układ, w skład którego wchodzi
pojedynczy organizm i jego bezpośrednie otoczenie, czyli siedlisko
Demonem - ten ekosystem obejmuje jednogatunkowy zbiór
osobników, czyli populacje z jej środowiskiem
Pleocen - jest to taki ekosystem, na którym składają się wszystkie
populacje żyjące w danym siedlisku wzajemnie ze sobą powiązane.
Takie ugrupowanie biologiczne nazywamy biocenezą, a środowisko
przez nie zajmowane nazywamy biotopem.

Możemy wyróżnić:
bicenozy naturalne (geobiocenozy)
antropocenozy, czyli utworzone przez człowieka, zwane również
technoantropocenozami

Czynniki środowiskowe oddziaływujące na biologiczne i psychospołeczne

właściwości człowieka możemy podzielić następująco:
czynniki biotyczne - fauna i flora
Pożyteczne lub szkodliwe, np.grzyby czy bakterie chorobotwórcze
Zróżnicowanie siedlisk naturalnych, np.siedliska leśne, górskie, nizinne,
stepowe, pustynne

czynniki abiotyczne - odnoszą się do właściwości klimatu i

mikroklimatu
• Insolacja
• Sztuczne źródła światła
• Temperatura
• Wilgotność powietrza
• Opady atmosferyczne
• Wysokość nad poziomem morza
• Cechy fizyczne i chemiczne zasobów wodnych
• Właściwości fizykochemiczne gleby i powietrza

typ środowiska społecznego

• Stopień zurbanizowania zamieszkanego środowiska
• Środowisko rodzinne, szkolne, zawodowe i związane z nim środowisko
kulturowe (obejmuje poziom wykształcenia i kultury, charakter otoczenia
💠
A wiec środowisko polityczne, artystyczne, sportowe czy religijne)

Człowiek jest układem energicznie otwartym, jego egzystencję

biologiczną utrzymuje ciągły przepływ materii i energii miedzy
środowiskiem a organizatorem.
W każdym momencie swojego życia podlega wiec wpływom środowiska:
• Żywienie
• Aktywność ruchowa
• Tryb życia
• Nauka
• Praca
• Oraz skomplikowane relacje międzyludzkie - są to modyfikacyjnych
genów

Rodzaj relacji międzyludzkich, ich realizacji i rządzące nimi zasady

oraz wynikający z tego sposób, w jakim ludzie odnoszą się do siebie,
określa charakter i strukturę społeczeństwa.
Społeczeństwo, w którym żyjemy, narzuca określone normy zachowania,
przyjęte przez konkretną wspólnotę. Poprzez interakcje z innymi uczyni
się języka i przyjmujemy podstawowe role życiowe.
Istoty ludzkie żyją w grupach:
pierwszą z nich jest rodzin mała (rodzice i dzieci)
potem rodzina wielka (krewni)
potem większe wspólnoty, również narodowe

Słownikowa definicja osobowości brzmi następująco: "Jest to suma

umysłowych, emocjonalnych, społecznych i fizycznych cech jednostki". To
osobowość przesądza o naszych reakcjach na innych ludzi, nawykach
porozumiewania się z nimi, naszym sposobie myślenia i wyrażania emocji.
Są to zewnętrzne przejawy podstawowych cech osobowości, które
utrzymują się w ciągu całego życia. Ów rdzeń osobowości decyduje o
naszych myślach, lękach, nadziejach, reakcjach, zachowaniach i
marzeniach.
Osobowość określa nie tylko życie wewnętrzne ale i zachowania. Wpływa
na to jak wiele jemy, pijemy, palimy i śpimy. Od niej zależy to, czy jesteśmy
ekspansywni, czy nieśmiali, aktywni czy bierni, jakie osoby są dla nas
atrakcyjne i jak będziemy się zachowywać w przypadku akceptacji z ich
strony. Wpływa na poziom przeżywanego przez nas stresu, nasze zdrowie
fizyczne, na to, czy w naszym życiu dominuje cierpienie, czy przyjemność,
czy nasze życie to ospałe dreptanie, czy nieustanna gorączka. Złożoność
osobowości sprawia, że pośród milionów ludzi, którzy żyli na tym padole,
nie było nigdy dwóch takich samych. Zróżnicowanie fizyczne ludzi wydaje
się nieograniczone - podobnie jest z kierującą zachowaniem naszej
fizycznej powłoki osobowością. To właśnie osobowość czyni z każdego z
nas istotę wyjątkową.

Nowe badania w genetyce, biologii molekularnej i neurologii wykazują, że

wiele osiowych cech osobowości ma charakter wrodzony - mnóstwo różnic
pomiędzy indywidualnymi stylami osobowości jest wynikiem różnic
wyposażenia genetycznego. Poczęcie przez dwie osoby tworzy z ciebie
wypadkową ich genów. Jesteś produktem ewolucji pokoleń, niezliczonych
bitów informacji gromadzonych przez miliony lat - przetwarzanych,
dookreślanych i doskonalonych - aż do chwili, gdy wydostajesz się z łona
matki. Wyglądasz podobnie do członków swojej rodziny i pod pewnymi
względami również czujesz i zachowujesz się jak oni. Jeśli chodzi zaś o
pewne aspekty twojej osobowości masz tyle samo wyboru, co w sprawie
kształtu nosa czy rozmiaru stopy. Psycholodzy nazywają ten biologiczny,
wrodzony wymiar osobowości "temperamentem".
Wrodzony temperament nie jest to zwykły zestaw szablonów czy
programów. Nie wynika z też niego, że od urodzenia jesteś skazany na
niezmienną osobowość. Przeciwnie, jedną z najcudowniejszych cech
temperamentu jest wbudowana weń plastyczność, pozwalająca nam
dostosować się do życiowych przeszkód i wyzwań. W trakcie dojrzewania
przedmiotem uczenia się jest nie tylko świat zewnętrzny, uczymy się także
radzić sobie z nami samymi. Ten, bardziej plastyczny aspekt osobowości,
psychologowie określają mianem "charakteru". Wszyscy dysponujemy
zdolnością do dojrzewania i zmiany na każdym etapie życia. Ludzie
potrafią uczyć się na podstawie doświadczenia, od rodziców, od przyjaciół.
Każda jednostka dysponuje wyborem: ulec swojemu temperamentowi lub
ujarzmić go. Może go wykorzystać lub stłumić.
 🔵
Możemy pofolgować skłonnościom do nieumiarkowania w paleniu, piciu
lub jedzeniu, możemy jednak się im przeciwstawiać. Czasem w ciągu
życia czynimy jedno, czasem drugie.

Osobowość tworzą pospołu temperament i charakter. Temperament i

charakter są zlokalizowane w innych częściach mózgu i wyrażają się w
odmienny sposób. Potencjalnie każdy z nas jest w stanie, pod
kłębowiskiem mitów, wyuczonych zachowań i stereotypów, odkryć swój
temperamentalny fundament i pracować nad pozytywnymi cechami
charakteru, by stać się takim, jakim pragnie być.
Psycholodzy zwykle używają terminu "temperament" na określenie pewnej
ogólnej postawy lub wrażliwości (w jaki sposób spostrzegamy świat). My
użyjemy szerszego znaczenia, obejmującego wszystkie cechy - z
uwzględnieniem zachowania (tego, co robimy).

"Środowisko" jest istotne, ale, wbrew powszechnym przekonaniom,

najbardziej istotne czynniki środowiskowe to nie wychowanie,
wykształcenie, czy pozycja społeczna. To raczej pewne doświadczenia,
losowe i niekontrolowalne, jak zmienne stężenie ważnych substancji
chemicznych w mózgu, albo coś tak pozornie błahego jak przebycie w
dzieciństwie odry. Choć miło byłoby myśleć o sobie jako o precyzyjnie
skonstruowanym dziele wychowania i edukacji, to w rzeczywistości
kształtują nas chaotyczne wydarzenia podobne tym, dzięki którym każdy
płatek śniegu jest tak wyjątkowy.

Ciekawym zjawiskiem każdej społeczności jest sposób wzajemnego

oddziaływania na siebie jej członków. Interakcje te badał R.P. Bales –
psycholog społeczny. Wynikiem tych badań jest stworzenie następujących
kategorii interakcji:
1.) Solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby,
udzielanie pomocy, nagradzanie.
2.) Rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się,
okazywanie zadowolenia.
3.) Wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie.
4.) Dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym
autonomii.
5.) Wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć, wyrażanie
życzeń.
6.) Orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie.
7.) Pytanie i prośby o zorientowanie, o informację; powtarzanie,
potwierdzanie.
8.) Pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażanie uczucia.
9.) Pytanie, prośby o sugestię, o pokierowanie, pytanie o możliwe sposoby
działania.
10.) Nie zgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywanie
pomocy.
11.) Ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie się z
pola.
12.) Ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie
siebie, domaganie się uznania.

Nasze naturalne kompetencje:

• Zdolność widzenia, mówienia
• Znalezienie kogoś pięknego
• Odwzajemnienia przysługi
• Zakochania się
• Obawy przed chorobą
• Rozpoczęcia ataku
• Doświadczenia obrazy moralnej
• Nawigowania w terenie i niezliczona ilość innych

-Są możliwe tylko dlatego, ponieważ istnieje ogromna i niejednorodna

matryca złożonej mechaniczny obliczeniowej wspierającej i regulującej te
działania. Machina ta pracuje tak dobrze, że nawet nie uświadamiamy
sobie jej istnienia.

W zagadnieniach doboru naturalnego i adaptacji dość istotnych

przesunięć treściowych dokonał George C. Williams
Zakwestionował powszechnie akceptowane pojęcie doboru grupowego.
Zgodnie z tą teorią zwierze może ograniczyć rozmiary swojej reprodukcji,
aby nie zwiększać liczebności grupy, dzięki czemu zasoby żywności dla
danej populacji nie zostaną uszczuplone. Walkę o byt wygrywają tylko te
stworzenia, których cechy jednostkowe są podporządkowane interesom
gatunku. Te gatunki, które zachowały się bardziej samolubnie, wyginęły,
wyczerpując swoje zasoby żywieniowe.
🔵
ŻEŃSKIE I MĘSKIE ZACHOWANIA W DOBORZE PARTNERA
Nigdzie na całym świecie ludzie nie pożądali i nie pożądają w równym
stopniu wszystkich przedstawicieli płci przeciwnej. Wszędzie pewnych
potencjalnych partnerów przekłada się nad innych.
Ponieważ ci z naszych przodków, którzy mądrze wybrali partnera, odnieśli
z tego wielkie korzyści bytowe i reprodukcyjne, wykształcił się wiele
konkretnych pragnień. Jako potomkowie zwycięzców dziedziny swoisty
zestaw preferencji w wyborze partnera.
Naukowy udokomentowana również istnienie takich preferencji u licznych
innych gatunków np.u afrykańskiego tkacza wiejskiego.

TEORETYCZNE PODSTAWY EWOLUCJI DOBORU PARTNERA

ZALETY rozmnażania bezpłciowego = WADY rozmnażania płciowego
• Problem wyboru partnera (nakłady energetyczne, czas, zasoby)
• Potomstwo dziedziczy cały zestaw (połowę) genów
• Brak na poszukiwanie partnera

Dlaczego atrakcyjność?
Rozmnażanie bezpłciowe
Rozmnażanie płciowe - efekt Czerwonej Komórki
-Pasożyty i żywiciele
-Drapieżniki i ofiary

Celem istoty żywej jest przeżycie, ale przede wszystkim rozmnażanie.

Wszędzie tam, gdzie rozmnażanie i przetrwanie wchodzą ze sobą w konflikt.
! ZAWSZE PIERWSZEŃSTWO MA ROZMNAŻANIE!

WSZYSTKO TO CO ZWIĘKSZA MOŻLIWOŚĆ SUKCESU W

REPRODUKCJI BĘDZIE SIĘ ROZPOWSZECHNIAŁO KOSZTEM TEGO,
CO OWĄ MOŻLIWOŚĆ ZMNIEJSZA, NAWET JEŚLI ZAGRAŻA TO
ŻYCIU JEDNOSTKI

Męski stereotyp zachowania

Obie płcie kształtują siebie nawzajem
💠
Ewolucja nie jest celem, a sposobem rozwiązywania problemów
(rekiny, Latimeria)

Myślenie o ewolucji skutkuje myśleniem o rywalizacji gatunków miedzy

sobą:
Dinozaury i ssaki
Lisy i króliki
Człowiek współczesny i neandertalczyk

Jedyna selekcja w obrębie gatunku jest zawsze ważniejsza niż selekcja

miedzy gatunkami.

INWESTYCJA RODZICIELSKA
Płeć męska
• Małe, bardzo ruchliwe gamety
• Ogromna produkcja plemników (w ciagu minuty ok. 500, ok. 12 młyn/h)

Płeć żeńska
• Duże, względne statyczne, zawierają składniki odżywcze
• Jedynie 400 komórek jajowych w ciagu życia
• Zapłodnienie i ciąża w organizmie kobiety
• Karmienie piersią (nawet do 4 lat)
• Opieka nad dzieckiem przez wiele lat

David Buss - psycholog ewolucyjny, przeprowadził szeroko zakrojone

badania w 37 rozmaitych społecznościach:
zamieszkujących wszystkie kontynenty oraz 5 wysp
w krajach o różnym stopniu industrializacji (od Australijczyków przez
mieszkańców wielkich aglomeracji brazylijskich po Zulusów z Afryki
Południowej)
pochodzących z krajów uznających poligamię (Nigeria, Zambia) i
monogamicznych
uznających związki zalegalizowane i niezalegalizowane (Szwecja,
Finlandia)
w krajach o różnych systemach politycznych
w różnych rasach
o różnych wyznaniach
 KOBIECE STRATEGIE DOBORU STAŁEGO PARTNERA
Ewolucja faworyzowała kobiety wybredne w wyborze partnera!!!

Nowoczesne sposoby zapobiegania ciąży zmieniły tę sytuację. Jednak

ludzka psychika seksualna kształtowała się w ciagu milionów lat, pod
presją licznych problemów adaptacyjnych.
Wybór partnera zdolnego inwestować
Wybór partnera gotowego inwestować
Wybór partnera zdolnego do obrony partnerki i potomstwa
Wybór partnera, który będzie dobrym ojcem
Wybór partnera pasującego do danej partnerki

Problemy adaptacyjne przy wyborze stałego partnera oraz hipotetyczne

sposoby ich rozwiązywania:

PROBLEM ADAPTACYJNY: PREFERENCJE W DOBORZE

• wybór partnera zdolnego
inwestować
• Wybór partnera gotowego
inwestować
• Wybór partnera zdolnego do
obrony partnerki i potomstwa
• Wybór partnera, który będzie
dobrym ojcem
• Wybór partnera pasującego do
danej partnerki
PARTNERA:
• Dobre perspektywy finansowe, pozycje
społeczne, starszy wiek, ambicja i
pracowitość, wzrost, siła i sprawność
fizyczna
• Wiarygodność i stabilność, miłość i
oznaki zaangażowania, pozytywny
stosunek do dzieci
• Wielkość (wzrost), siła, odwaga,
sprawność fizyczna
• Wiarygodność, stałość w uczuciach,
dobroć, pozytywne kontakty z dziećmi
• Podobny system wartości, podobny
wiek, podobny charakter
ZASOBY MATERIALNE
Zasobność sama jest najstarszą i najpowszechniejszą podstawą
wyborów
Ilekroć samice mogą wybierać partnera, jego zasoby są jednym z
odstawionym kryteriów ich decyzji
Aby wykształciło się upodobanie kobiet do mężczyzn dysponujących
dużymi zasobami, musiały zostać spełnione 3 warunki:
1.) Mężczyźni musieli mieć możliwość pozyskiwania, obrony i kontrolowania
zasobów
2.) Musieli różnic się miedzy sobą obfitością zasobów i chęcią dzielenia się
nimi z partnerkami i potomstwem
3.) Korzyści czerpane ze związku z jednym mężczyzną musiały
przewyższać te, które przynosiło wiązanie się z wieloma partnerami

DOBRE PERSPEKTYWY FINANSOWE

Kobiety we współczesnych badaniach nigdy nie uważały dobrych
perspektyw finansowych jako absolutnie niezbędnych, ale uznały je za
ważna ceniąca je dwukrotnie wyżej niż mężczyźni.

WYSOKA POZYCJA SPOŁECZNA

Wśród pradawnych mężczyzn obowiązywała ścisłe określona hierarchia

społeczna.
Wielcy ludzie - mają oni wielką władze, cieszą się prestiżem i są
uprzywilejowani w dostępie do zasobów. Jest to elita stojąca na szczycie
hierarchii społecznej.
Kobiety pragną mężczyzn o wysokiej pozycji społecznej, ponieważ jest ona
uniwersalnym sygnałem zasobności.
Wyższemu statusowi towarzyszy lepsze jedzenie, większe terytorium i
dobra opieka zdrowotna. Dzieci takich mężczyzn otrzymuj szanse, których
nie mają dzieci mężczyzn stojących nożnej w hierarchii społecznej.
Na całym świecie młodzieńcy z „lepszych” rodzin mogą wybierać spośród
większej liczby atrakcyjnych partnerek.

STARSZY WIEK
Nastolatkowie albo młodzieńcy rzadko dorównują pozycja mężczyznom
starszym.
Zjawisko to przyjęło skrajną u Aborygenów z plemienia Tiwi,
zamieszkujacych 2 wyspy blisko północnych wybrzeży Australii. Panuje
tam gerontokracja.
We wszystkich badaniach społecznych kobiety wolały mężczyzn starszych
od siebie, przeciętne o 3,5 roku.
Wraz z wiekiem następują zmiany, z których najwyraźniej widać
powiększenie zasobów. Współcześnie zarobki człowieka nie rosną z
upływem lat. We wszystkich kulturach wiek, zasobność i status są
wzajemnie powiązane.
W tradycjach społecznych może być to związanie z siłą fizyczna oraz
umiejętnościami łowieckimi.
Uważa się, że punkt szczytowy zdolności łowieckich przypada no ok. 3,5
roku, kiedy nieznaczny spadek sprawności fizycznej jest rekompensowany
wiedzą, doświadczeniem i cierpliwością.
Skłonność kobiet do nieco starszych mężczyzn może wiec wywodzić się z
dawnych czasów, gdy dostęp do upolowanej zwierzyny był sprawą życia
lub śmierci.

AMBICJA I PRACOWITOŚĆ
Dobre dochody i perspektywy w przeszłości najczęściej wiązały się z
ciężka pracą. Badania wykazały, że osoby ciężko pracujące odznaczały
się wyższym poziomem wykształcenia, miały wyższe dochody i widoki na
lepsze zarobki oraz szybki awans w przyszłości.
Kobiety znacznie częściej szukały wiec partnerów lubiących swoją pracę,
pragnących zrobić karierę zawodową, pracowitych i ambitnych.
Brak ambicji, i to zarówno u partnerów stałych, jak i przelotnych, jest
skrajnie niepożądany, podczas gdy mężczyźni uznają te sama cechę u
kobiet za czynnik obojętny.
Kobiety są gotowe zerwać związek z mężczyzna, który stracił pracę, nie
chce robić kariery lu jest leniwy.
Jest to preferencja uwarunkowana ewolucyjnie, gdyż nawet jeśli bogactwo
mężczyzny było widoczne, ambicja i pracowitość pozwalały liczy na
kontynuacje tego stanu.
💠
STAŁOŚĆ I ODPOWIEDZIALNOŚĆ
Spośród 18 cech ocenianych w czasie badań, II i III miejsce, zaraz po
miłości, zajęły stałość i odpowiedzialność.
Jeśli chodziło o stałość uczuć i dojrzałość, zaznaczała się większa
różnica miedzy płciami.
Cechy te są wiarygodna oznaką, że mężczyzna będzie zaopatrywał rodzine
przez dłuższy czas. Poza tym niezrównoważenie uczuciowe i
nieodpowiedzialność mężczyzny oznaczają duże koszty dla partnerki.
Mężczyźni niezrównoważeni emocjonalnie mogą być obciążeniem dla
partnerki, gdyż mogą:
być bardziej skoncentrowani na sobie
wykorzystywać wspólne zasoby na własny użytek
być często zaborczy
nierzadko uciekać się do przemocy, zarówno słownej, jak i fizycznej
Zdarzają im się gwałtowne zmiany nastroju, mogą mieć skłonności do
romansów, tracą swój czas i zasoby, nie zaopatrują regularnie rodziny.

SIŁA FIZYCZNA
W świecie zwierzęcym samice przywiązują dużą wagę do siły i sprawności
fizycznej potencjalnego partnera.
Kobiety zostają niekiedy zdominowane, także seksualnie, przez większych i
silniejszych od nich mężczyzn. U ludzi jedną z korzyści długotrwałego
związku jest obrona fizyczna, którą zapewnia mężczyzna. Wzrost,
atletyczna budowa ciała, siła i sprawność fizyczna mężczyzny są oznakami
jego wartości obronnej.
Badania wskazują, że niski wzrost mężczyzn jest cechą niepożądaną.
Bardzo pożądani okazali się natomiast mężczyźni wysocy, silni,
atletycznie zbudowani. To oni częściej otrzymują odpowiedzi na swoje
ogłoszenia matrymonialne.
Obronna wartość partnera również i dziś może stanowić ważny czynnik
doboru.

DOBRE ZDROWIE
Wiązanie się z osobnikiem słabego zdrowia oznaczałoby liczne zagrożenia
adaptacyjne:
💠
Chorowity partner łatwo może zachorować i zaprzestaje zapewniać
rodzinie żywność, ochronę i pomoc w wychowywaniu dzieci.
Większe jest ryzyko przedwczesnej śmierci - pozbawia rodzinę
zasobów i naraża partnera na koszty.
Chory osobnik może zrazić partnera, co stanowi groźbę dla bytu
partnera i jego zdolności reprodukcyjnych
Zagrożone są również dzieci, ich byt i ewentualna reprodukcja.
Zdrowie jest po części jakością dziedziczną – wybór chorobliwego
partnera oznacza ryzyko przeniesienia słabego zdrowia na potomstwo.

Znaczenie jakie ludzie przypisują dobremu zdrowiu, nie jest w świecie

zwierząt niczym wyjątkowym, np. intensywność ubarwienia czy rozmiar
narządów (ogon pawia, rogi jelenia). Choć pociąga to za sobą duże
koszty, zarazem sygnalizuje zdrowie i witalność.

Badacze odkryli ważny wskaźnik dobrego zdrowia - symetryczność

twarzy i ciała. Rozmaite czynniki środowiskowe i genetyczne powodują
odchylenia od symetrycznej budowy ciała i twarzy. Ludzie cechują się
stabilnością rozwojową, potrafią lepiej oprzeć się takim odkształcającym
wpływom.
Badania wykazały, że ludzie o regularnych rysach twarzy osiągają lepsze
wyniki w badaniach stanu zdrowia, a także kondycji psychicznej i
emocjonalnej. Dlatego kobiety wolą mężczyzn o symetrycznej budowie
twarzy i ciała.

MIŁOŚĆ
Kobiety stawały przed problemem wyboru takiego mężczyzny, który nie
tylko będzie dysponował zasobami, ale jeszcze będzie chciał się z nimi
podzielić z partnerką i potomstwem.
Zasoby często daje się zobaczyć, zaangażowania nie. Miłość jest jedną z
najlepszych gwarancji takiego zaangażowania.
Na zaangażowanie składa się wiele czynników:
1.) Wierność (wyłączność seksualna)
2.) Kierowanie wszystkich swoich zasobów ku ukochanej osobie
3.) Emocjonalne wspieranie partnera - poświęcanie mu czasu i energii
kosztem realizacji własnych celów
4.) Akt reprodukcji jest oznaką zaangażowania w reprodukcje partnera.
💠
Wszystkie te działania są postrzegane jako niezbywalne okazje miłości,
świadczą o poświeceniu jednej osobie zarówno zasobów materialnych,
jak seksualnych, emocjonalnych i genetycznych.

GOTOWOŚĆ DO INWESTOWANIA W DZIECI

Jednymi problemów adaptacyjnych jest tez konieczność oceny czy partner
będzie skłonny inwestować w dziecko.

MĘSKIE STRATEGIE DOBORU STAŁEJ PARTNERKI

5 potencjalnych korzyści adaptacyjnych skłaniających mężczyzn do
zawierania małżeństwa:
1.) Większa szansa zdobycia partnerki
2.) Większa szansa zdobycia bardziej atrakcyjnej partnerki
3.) Większa pewność własnego ojcostwa
4.) Większe szanse przeżycia potomstwa
5.) Większy sukces reprodukcyjny potomstwa, zapewniony dzięki inwestycji
rodzicielskiej

W pewnym sensie męskie preferencje są podobne do kobiecych. Tak,

jak kobiety, mężczyźni pragną partnerek:
inteligentnych
życzliwych
wyrozumiałych
zdrowych
a także o podobnym systemie wartości
postawie życzliwej i osobowości
wyznających tę samą religię

PREFERENCJE MĘŻCZYZN W WYBORZE PARTNERKI

Partnerka o wysokiej wartości rozrodczej:
• Młoda (cechy neoteniczne)
• Zdrowa, o symetrycznej budowie
• Ładna
• O właściwych proporcjach sylwetki WHR
MŁODY WIEK
Młodość jest wielkim walorem kobiety, ponieważ jej wartość rozrodcza
spada z wiekiem. Potencjał reprodukcyjny kobiety 40-letniej jest niski,
50-letnie – właściwie zerowy. Kobieta zachowuje swoje walory rozrodcze
tylko przez pewien okres swojego życia.
Mężczyźni nauczyli się w procesie ewolucji wybierać partnerki młode
ponieważ ich wartość reprodukcyjna jest większa. Siedemnastolatka może
potencjalnie urodzić więcej dzieci niż 35-latka.
Wartość rozrodcza określana jest liczbą dzieci, które osoba danej płci i
wieku może mieć w przyszłości. Różni się od rzeczywistej płodności.
Kiedy kobieta i mężczyźni oceniają serie fotografii przedstawiających
kobiety w równym wieku, to oceny są tym niższe, im kobieta jest starsza.
Spadek następuje niezależnie od wieku oceniającego. Kiedy wzrasta wiek
kobiety na fotografii, ocena przypisywana danej twarzy przez mężczyzn
spada szybciej niż ocena przypisywana przez kobiety.

KANONY URODY
Przodkowie mogli wnioskować o wartości rozrodczej danej kobiety na
podstawie 2 rodzajów informacji:
1.) Cech wyglądu fizycznego (pełne wargi, zdrowe żeby, czysta i gładka
skóra, żywe oczy, błyszczące włosy, elastyczne mięśnie i odpowiedni
rozkład warstw tłuszczu)
2.) Cech zachowania (pełen werwy wzrok, żywa mimika, bijąca z
człowieka energia)

Oznaki młodości (czysta, gładka skóra oraz oznaki zdrowia) powszechnie

uważa się za atrakcyjne. We wszystkich kulturach powtarzają się te
same kanony urody.
Brzydka cera jest zawsze ostrzegana jako seksualnie odrzucająca,
podobnie jak grzybica, nieregularne rysy twarzy, brud.

SYMETRIA
Cesare Lombroso (1835 - 1909) - włoski psychiatra, antropolog, twórca
antropologicznej szkoły prawa karnego. Prowadził badania w więzieniach,
w wyniku których stwierdził, że ok. 40% więźniów posiada wrodzone
predyspozycje do popełnienia zbrodni.
 🔵
Francis Galton (1822 - 1911) - angielski podróżnik, przyrodnik,
antropolog, pisarz i lekarz, prekursor badań nad inteligencją.

W celu ustalenia, co sprawia, że twarz jest ładna badacze opracowali

komputerowe modele twarzy ludzkich. Następnie komponowano nowe
twarze, nakładając na siebie modele wyjściowe. Judith Langlois
nakładała na siebie 4, 8, 16, i 32 twarze.
Następnie poproszono o ocenę urody skomponowanych twarzy i twarzy
wyjściowych. Twarze skomponowane zostały wyższe oceny niż
wyjściowe.
Podczas nakładania jednych twarzy na drugie zacierały się wszelkie
nieregularności, a twarze zyskiwały na symetrii. Twarze symetryczne
podobają się bardziej niż takie, które wykazują odstępstwa od normy.

Symetria jest oznaką młodości, twarze osób starszych są o wiele mniej

symetryczne. Wykazano, że istnieje korelacja miedzy symetria twarzy a
psychologicznym i fizjologicznymi oznakami zdrowia.
Symetria prawdopodobnie nie jest jednak jedyną przyczyną, dla której
twarze typowe uznaje się za ładne.
Typowość, czyli podobieństwo do przeciętnego w danej populacji
wyglądu, wpływa na wysoką oceną atrakcyjności danej twarzy, nawet
wtedy, gdy była niezależna od symetrii.

WHR
Budowa ciała jest często oznaką pozycji społecznej. Przy niedoborach
(np. u Aborygenów australijskich) pulchność jest oznaką bogactwa,
zdrowia i dobrego odżywiania.
Tam gdzie żywności nie brakuje (np. Stany Zjednoczone) relacja miedzy
pulchnością a pozycją społeczną ulega odwróceniu, ludzie zamożni
wyróżniają się szczupłą sylwetką.

Ciekawą zależność zaobserwowali również badacze Pettijohn i Jungeberg

w postawionych przez siebie hipotezach w roku 1999 i 2004.
Zauważyli, że preferencje w wyglądzie drugiej osoby zmieniały się
zależnie od sytuacji ekonomicznej na świecie.
• w czasie kryzysu lub niżu ekonomicznego, pożądane były kobiety o
„poważnych” rysach twarzy (mniejsze oczy, długa i pociągła twarz), oraz
wyższe i grubsze.
• w latach gdy społeczeństwo miało stabilną sytuację z pieniędzmi,
mężczyźni preferowali odwrotny typ kobiet.

Choć kanony urody kobiecego ciała są różne w różnych

społecznościach, to psycholog Devendra Singh odkrył, że powszechnie
jednak preferowany jest jeden aspekt - proporcja obwodu talii do obwodu
bioder.
Przed okresem dojrzewania tkanka tłuszczowa chłopców i dziewcząt jest
rozłożona podobnie.
Zmienia się to radykalnie po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
U chłopców tłuszcz znika z pośladków i ud, a u dziewcząt wydzielanie
estrogenu powoduje odkładanie się tłuszczu w dolnej części tułowia,
przede wszystkim na biodrach i udach. kobiety w tej okolicy ciała maja
40% więcej tłuszczu niż mężczyźni.

WAIST - TO - HIP RATIO

Przed okresem dojrzewania WHR jest podobny u obu płci i wynosi 0,85 do
0,95.
U kobiet zdrowych i zdolnych do rozrodu stosunek wynosi ok. 0,7 (od 0,67
do 0,80)
Wiele dowodów wskazuje, że WHR jest wiarygodnym wskaźnikiem
możliwości reprodukcyjnych kobiety. Kobiety o niższym współczynniku
wcześniej wchodzą w okres pokwitania. Zbyt wysoki współczynnik
powoduje większe kłopoty z zajściem w ciąże.
WHR jest również dobrym wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowia danej
kobiety. Cukrzyca, nadciśnienie, wylew krwi do mózgu czy choroby
woreczka żółciowego prowadzą do takiego rozłożenia tłuszczu w
organizmie, że WHR rośnie.

OZNAKI NIE-
MONOGAMICZNYCH W
HISTORII GATUNKU LUDZKIEGO
KOSZTY PRZYPADKOWEGO SEKSU
1.) Możliwość zarażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową –
rosnąca wraz z liczbą partnerek
2.) Zyskanie niechlubnej reputacji „kobieciarza”, co mogło przeszkadzać w
znalezieniu stałej i wartościowej partnerki
3.) Zmniejszenie szansy przeżycia swoich dzieci, pozbawionych
ojcowskiego wsparcia i ochrony
4.) Niebezpieczeństwo przemocy ze strony zazdrosnych mężów, jeżeli
partnerki ze związków przelotnych były mężatkami
5.) Niebezpieczeństwo przemocy ze strony ojców i braci kobiety
6.) Ryzyko romansu żony, traktowanego jako rewanż, oraz potencjalne
koszty rozwodu.

PREFERENCJE KOBIETY W WYBORZE PARTNERA

🔵
BIOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH
Jest to pewien mechanizm wykształcony ewolucyjnie. Agresja
stanowi jeden z wielu sposobów reagowania na negatywne bodźce.
W poglądach na temat
W poglądach na temat źródła agresji nie ma zdolności. Nadal
aktualny jest spór o to, czy agresja ma charakter wrodzony czy nabyty.
W każdym drzemią złe emocje, które często prowadzą do agresji.
Czasem jest to zachowanie niekontrolowane, działanie specjalne, nawet
sprawiające przyjemność. Istnieje wiele czynników prowadzących do
agresywnego zachowania takich jak ból, różne sytuacje społeczne czy
alkohol.
Zachowaniem zwierząt w obliczu zagrożenia sterują 2 popędy
awersyjne – strach i wściekłość. Do tej samej kategorii należy ból,
który
jednak odznacza się innymi właściwościami – jest nie tylko czuciem, ale
także silnym popędem wrodzonym. Zwierzęta i ludzie uczą się
zapobiegać działaniu bodźców bólowych. Zachowaniem tym kieruje
strach przed bólem – popęd nabyty, który powstaje w wyniku kojarzenia z
bólem sytuacji towarzyszących działaniu bodźców bólowych.

Zwierzęta mogą walczyć ze sobą z 2 powodów:

o pozycję w obrębie pewnej hierarchii społecznej
o prawo dysponowania określonym terytorium.

W niektórych gatunkach liczy się tylko hierarchia, nie ma określonych

terytoriów, inne są czysto terytorialne bez hierarchii. Niektóre są
równocześnie hierarchiczne i terytorialne, są wiec uwikłane w obie
formy
zachowań agresywnych. Człowiek należy do tej właśnie grupy.

Psychologia społeczna definiuje agresję jako zamierzone

zachowanie ukierunkowane na spowodowanie szkody fizycznej lub
psychicznej. O agresji można mówić wtedy, gdy człowiek (lub wiele
osób) próbuje zaszkodzić albo rzeczywiście szkodzi drugiemu.
➡
Każdy fizyczny akt lub groźba redukująca wolność lub genetyczną
przystosowawczość drugiego osobnika. - E. O. Wilson „Socjobiologia

Zachowaniem agresywnym jest zarówno przemoc fizyczna, jak i

psychiczna, agresją jest nie tylko spowodowanie czyjegoś
cierpienia, ale również próba zaszkodzenia drugiej osobie.
Jednocześnie, aby czyjeś zachowanie nazwać agresywnym, należy mieć
pewność, że dana osoba miała zamiar komuś zaszkodzić.

Według T. Hobbesa agresja jest zjawiskiem wrodzonym.

Uznał on, iż człowiek w swojej naturze jest bestią, a nad jego naturalnym
instynktem popychającym do agresji można zapanować jedynie poprzez
zmuszenie go do przestrzegania prawa i porządku społecznego.

W XX wieku pogląd ten rozwinął Z. Freud. Jego zdaniem ludzie rodzą

się z dwoma instynktami.
życia (EROS)
i śmierci (TANATOS).
Według Freuda instynkt śmierci działa w każdej żywej istocie, dążąc do
jej zniszczenia i do sprowadzenia życia do stanu początkowego – materii
nieożywionej .
Jeżeli nie uda się człowiekowi w jakiś sposób pozbyć tej energii, to
będzie się ona kumulować i spowoduje chorobę.
Uważał również, że społeczeństwo odgrywa bardzo ważną rolę w
kontrolowaniu instynktu śmierci, gdyż pomaga w przekształceniu tej
destrukcyjnej energii w zachowanie użyteczne lub przynajmniej
możliwe do zaakceptowania.

J. J. Rossueaun był zwolennikiem teorii, która mówi, że agresja jest

zjawiskiem wyuczonym.
Stworzył on pojęcie „szlachetnego dzikusa”. Rousseau sugeruje, że
ludzie w swojej naturze są łagodni i dobrzy, ale społeczeństwo poprzez
swoje restrykcje wyzwala w nich wrogość i agresywność.
Nie ma też rozstrzygających dowodów na to, czy agresja ma
charakter instynktowny, czy też nie.
🔵
Według L. Berkowitza wrodzone wzorce ludzkiego zachowania są
podatne na modyfikację oraz nieskończenie elastyczne. Ludzie mają
skłonność do reagowania na prowokacyjne bodźce zaatakowaniem
sprawcy.
Jednakże ta skłonność nie zawsze musi znaleźć odzwierciedlenie w
zewnętrznym działaniu, gdyż zależy ona od złożonego, wzajemnego
oddziaływania pomiędzy wewnętrznymi tendencjami a różnymi reakcjami
hamującymi oraz od szczególnego charakteru sytuacji społecznej.
Psychologia ewolucyjna nie sformułowała pojedynczej hipotezy
tłumaczącej przyczyny zachowań agresywnych. W ramach naukowego
wyjaśniania podstaw agresji ściera się kilka rywalizujących ze sobą
hipotez:

. Zagarnianie cudzej własności (Walka o zasoby - własność)

Ludzie bardziej niż inne stworzenia gromadzą zasoby potrzebne do
przetrwania i reprodukcji. Należą do nich: żyzna ziemia, dostęp do wody,
pożywienie, narzędzia, broń itp. Mienie innych ludzi można zdobywać na
wiele różnych sposobów (na drodze wymiany, kradzieży, oszustwa,
napaści). Mogą to robić pojedynczy ludzie lub całe grupy. Czasem
wystarcza już sama groźba agresji.
Ludzie, a szczególnie mężczyźni niejednokrotnie sprzymierzają się ze
sobą w celu zagarnięcia siłą cudzych dóbr (gangi, wojny). Prawa doboru
mogły faworyzować zachowania agresywne, jeśli korzyści z nich płynące
przewyższały koszty.
Własność jako podstawa egzystencji, stąd dążenie do przejmowania
mienia
Możliwe sprzymierzenia w celu zaboru mienia
Mienie zapewnia bezpieczeństwo reprodukcji

. Obrona przed atakiem.

Obecność agresywnych osobników stanowiła dla ich potencjalnych ofiar
poważny problem adaptacyjny – groziła utratą zasobów, pozycji, reputacji,
obrażeniami lub śmiercią.
Agresja mogła więc służyć obronie przed atakiem. Dzięki niej chronimy
swoje zasoby, podtrzymujemy reputacje, odstraszając potencjalnych
napastników.
 ➡
Obecność agresywnych osób jako problem ewolucyjny
Ofiara agresji ryzykuje obrażeniami, śmiercią, ale też utratą pozycji czy
reputacji
Stąd ochrona przed atakiem jako ochrona mienia, życia lub zdrowia
tudzież honoru czy statusu

. Odstraszanie potencjalnych agresorów

Dbając o reputację człowieka agresywnego, odstraszamy potencjalnych
agresorów. Każdy zastanowi się dwa razy zanim ukradnie samochód
szefowi mafii czy wda się w bójkę z Mikem Tysonem.
Dbanie o swoją reputację
Strach przed uczynieniem szkody na mieniu czy osobie komuś
potężnemu, agresywnemu, impulsywnemu

. Przysparzanie kosztów rywalom seksualnym (rywalizacja

seksualna)
Wynika ze zmagań osobników tej samej płci o dostęp do tych samych
zasobów, np. wartościowych osobników płci przeciwnej. Agresja, której
celem jest przyniesienie ujmy rywalom przejawia się na wiele sposobów,
od wyzwisk poprzez bójki do zabójstw. Obie płcie szydzą z rywali tej
samej płci, deprecjonują ich w oczach przedstawicieli płci przeciwnej.
Mężczyznom zdarza się też zabijać rywali, którzy mieli stosunek
seksualny z ich żoną lub dziewczyną.
Zmagania osobników jednej płci o dostęp do wartościowych osobników
drugiej płci celem przyniesienie ujmy rywalom/rywalkom
Zabijanie tych, którzy dopuścili się kradzieży seksualnej (włamali się do
naszych zasobów seksualnych/rodzinnych)
Stereotyp macho

. Walka o miejsce w hierarchii

Agresja służy zdobyciu lepszej pozycji społecznej. Ten, który wychodzi
zwycięsko z rytualnej walki, potyczki, cieszy się większym uznaniem i
wzbudza strach. Współczesne społeczeństwa zrytualizowały agresję, np.
w formie walki bokserskiej.
Mężczyźni narażający własne życie na wojnie zyskują opinię bohaterów,
dzięki czemu ich pozycja w grupie rośnie. W wojnie gangów ulicznych
wyższą pozycję uzyska ten, który bezlitośnie pobije członka
rywalizującego gangu.
Chociaż czasem agresja spełnia funkcję polepszenia pozycji społecznej,
nie oznacza, że tak jest we wszystkich grupach. W niektórych daje to efekt
odwrotny – obniżenia pozycji (np. profesor nokautujący innego profesora)
Zwycięzcy zdobywają uznanie, poklask, a nawet wzbudzają postrach
Dziś częste zrytualizowanie zachowań o takim podłożu
Ryzyko = bohaterstwo
!!! Niekiedy agresja może powodować obniżenie statusu (gdy czyn
osobnika jest niekompatybilny z jego rolą społeczną)

. Powstrzymywanie stałych partnerów od niewierności

Agresja i groźba agresji służą powstrzymywaniu stałych partnerów
seksualnych od niewierności. Męska zazdrość seksualna jest podstawową
przyczyną przemocy małżeńskiej.
Do ryzykownych działań agresywnych posuwają się mężczyźni zagrożeni
wykluczeniem z rynku matrymonialnego, gdy zagrożona jest ich pozycja
lub reputacja.
Zazdrość jako przyczyna agresji
Mężczyźni biją żony często, by powstrzymać je od kontaktów
(prawdziwych lub urojonych) z innymi mężczyznami
Kobiety częściej stosują przemoc werbalną, aby obrzydzić mężczyźnie
podboje, nakładają embargo seksualne

W ewolucyjnej teorii wojen (Tooby, Cosmides, 1988) znalazły się 4

podstawowe warunki, które muszą zostać spełnione, aby mogły się
wykształcić adaptacje prowadzące do zawiązywania agresywnych koalicji.
. Przeciętne długoterminowe korzyści liczone w kategoriach
reprodukcyjnych muszą przeważać koszty działań wojennych
podejmowanych w toku ewolucji.
Największą korzyścią było zwiększenie liczby kopulacji. Wysokość
kobiecych inwestycji w potomstwo sprawia, ze kobiety są dla mężczyzn
wielkim dobrem. Kobiety niewiele by zyskały udając się na wojnę w celu
zyskania seksualnego dostępu do mężczyzn. Sperma jest tania i nigdy nie
brakowało mężczyzn gotowych jej użyczyć.
2⃣
. Członkowie koalicji musza wierzyć, że ich grupa zwycięży.
Nie oznacza to jedynie zwycięstwa w walce, lecz również przekonanie, że
po wojnie łączne zasoby koalicji będą większe niż przed nią.

. Ryzyko ponoszone przez każdego członka koalicji oraz waga jego

wkładu w zwycięstwo muszą się przekładać na udział w zyskach.
Mężczyźni, którzy nie ponoszą ryzyka walki, muszą być wykluczeni z
podziału łupów. Ci, którzy najwięcej ryzykują otrzymują proporcjonalnie
większą część łupów.

. Mężczyźni idący na wojnę nie mogą wiedzieć, kto ginie, a kto

przeżyje
Prawdopodobieństwo śmierci musi być mniej więcej równe, gdyż jeśli ktoś
ma pewność, że zginie, nie ma nic do zyskania. Zjawisko paniki na polu
walki wynika prawdopodobnie z mechanizmu psychicznego skłaniającego
człowieka do wycofania się , gdy prawdopodobieństwo śmierci zaczyna
graniczyć z pewnością.

Ewolucyjna teoria wojny pozwala na sformułowanie kilku

przypuszczeń:
. Mechanizmy psychiczne skłaniające do zawiązywania koalicji
wojennych rozwiną się u mężczyzn, ale nie u kobiet.
. Główną korzyścią z przystąpienia do koalicji jest dla mężczyzny
zwiększony dostęp seksualny do kobiet.
. U mężczyzn powinny się wykształcić mechanizmy psychiczne
skłaniające do wystąpienia z koalicji i ucieczki z pola walki, jeśli w razie
pozostania śmierć wydaje się pewna.
. Mężczyźni powinni iść na wojnę tym chętniej, im większe są szanse
na zwycięstwo.
. U mężczyzn powinny wykształcić się mechanizmy służące
egzekwowaniu umowy koalicyjnej (wykrywaniu i karaniu oszustów,
zdrajców, dezerterów).
. U mężczyzn powinny się też wykształcić mechanizmy wyszukiwania,
pozyskiwania i wyróżniania lojalnych sprzymierzeńców.
💠
➡
ŚWIADECTWA potwierdzające prawidłowość powyższych założeń:
Wojna jest domeną mężczyzn. W historii nie ma ani jednego
przypadku zawiązania koalicji wojennej przez kobiety.
Mężczyźni częściej oceniają spontanicznie swoją wartość bojową (np.
Toczą walki w wyobraźni)
Dostęp seksualny jako nagroda systematycznie przypadająca
zwycięzcom (jeden z głównych powodów przystępowania mężczyzn do
gangów).
Mężczyźni częściej niż kobiety poszukują u swoich sprzymierzeńców
specyficznych cech towarzyszy walki:
odwagi w obliczu niebezpieczeństwa
siły fizycznej
waleczności
umiejętności chronienia innych
wytrzymałości na ból
umiejętności obrony przed atakiem

RODZAJE AGRESJI
Można zaobserwować dwa rodzaje agresji: wrogą i instrumentalną.
Agresja wroga jest działaniem agresywnym, które wynika z uczucia
gniewu i ma na celu zadanie bólu.
Natomiast agresja instrumentalna pomimo, że również w niej występuje
zamierzenie wyrządzenia krzywdy innej osobie, służy jako środek do
osiągnięcia innego celu niż ból.
terytorialna
dominacyjna
seksualna
rodzicielska dyscyplinarna
przy rozstaniu z młodymi
moralistyczna
drapieżnicza
antydrapieżnicza
 ◾
➡
💠
AGRESJA I KONKURENCJA
Konkurencja to zabieganie dwu lub więcej osobników należących do tego
samego lub do różnych gatunków o wykorzystanie tych samych zasobów,
które zawsze są przecież ograniczone
Konkurencja ma wymiar:
płciowy
zasobowy

ODMIANY KONKURENCJI
Agresja bezpośrednia
Walka rytualna
Pojedynek
Sport
Rywalizacja intelektualna
Przemoc fizyczna nierytualna
Bicie, ranienie
Zabijanie
Kanibalizm
Eksterminacje
Wojna

Agresja pośrednia
Ośmieszanie
Zniechęcanie
Knucie
Wypieranie
Pasożytowanie

PRZYCZYNY AGRESJI
Aby zrozumieć istotę ludzkich popędów agresywnych, trzeba spojrzeć na
nie z perspektywy naszego zwierzęcego pochodzenia.
Zwierzęta mogą walczyć ze sobą dla jednego z 2 ważnych powodów:
o pozycję w obrębie pewnej hierarchii społecznej
o prawo do dysponowania pewnym określonym terytorium
 🔵
U niektórych gatunków liczy się tylko hierarchia, nie ma określonych
terytoriów, inne natomiast są czysto terytorialne i nie mają problemów z
hierarchią. Niektóre są równocześnie i hierarchiczne, i terytorialne,
wskutek czego są uwikłane w obie formy zachowań agresywnych.
Człowiek należy do tej trzeciej grupy.
Ustrojem hierarchicznym jesteśmy obciążeni jesteśmy już od czasów
przedludzkich – jest to po prostu jeden z podstawowych elementów życia
naczelnych. Stada naczelnych znajdując się w ciągłym ruchu rzadko
zatrzymywało się na tyle długo w jednym miejscu, by ustalić swoje własne
terytorium.
Ten podstawowy ustrój musiał ulec zmianie, gdy naga małpa
przeobraziła się w zespołowo polującego drapieżcę, działającego w
oparciu o ustaloną bazę – obozowisko.
Stado musiało stać się terytorialne i bronić rejonu swojej bazy. W
związku z kolektywnym charakterem łowiectwa ta obrona też musiała się
stać kolektywna.
W obrębie grupy typowy dla stadnych naczelnych system hierarchii
musiał ulec znacznym przeobrażeniom, aby zagwarantować pełną
współpracę ze strony słabszych osobników w czasie łowów. Nie można
było jednak tego systemu zlikwidować – musiała pozostać jakaś
złagodzona forma hierarchii zaznaczająca pozycję silniejszych
osobników i naczelnego przywódcy, ale ów przywódca był już zmuszony
liczyć się ze swoimi podwładnymi.
Obok grupowej obrony terytorium i organizacji hierarchicznej działał
jeszcze jeden czynnik skłaniający do wytworzenia się pewnej formy
przywództwa – długotrwała niesamodzielność młodych (monogamiczna
organizacja rodziny)

Każdy samiec jako głowa rodziny stanął też wobec zadania bronienia
własnego, indywidualnego domostwa w obrębie obozowiska stada.

Odtąd tkwią więc w nas

3 RÓŻNE ŹRÓDŁA AGRESJI.
🔵
1⃣
GENY I BIOCHEMIA
. Teoria instynktów, która mówi, że agresja jest instynktem
wrodzonym i że człowiek z natury zachowuje się agresywnie i stosuje
przemoc.
Zasadniczym składnikiem natury ludzkiej są wg Z. Freuda 2 instynkty:
życia (EROS - służy zaspokajaniu potrzeb seksualnych)
śmierci (TANATOS), przeciwstawny, prowadzi człowieka do działań
destruktywnych. Człowiek posiada energię związaną z autodestrukcją.
Zdaniem Freuda ludzie muszą tą energię wykorzystać, rozładować i
czynią to niezależnie od sytuacji zewnętrznej. Agresywne zachowania są
zatem niejako częścią naszego genetycznego wyposażenia. Fakt
stosowania różnych mechanizmów jak np. sublimacja nie ogranicza
zachowań agresywnych, a jedynie kieruje je na inne tory.
W wyniku zwalczania tych instynktów powstają formy aktywności, w
których dominuje agresja. Konflikty międzyludzkie są więc nieuniknione,
gdyż ich źródłem są wrodzone instynkty. Każdy rodzi się z instynktem
niezbędnym do utrzymania gatunku -„instynktem walki".
William McDougall na pocz. XX w. zbudował „rodzaj molekularnej
teorii zachowania się, która miała służyć m. in. wyjaśnianiu zjawisk
społecznych. „Molekułami” były w niej instynkty.
W aktywności instynktownej wyróżniono 3 główne aspekty:
poznawczy, afektywny i dążnościowy.
Aspekt afektywny – czyli dająca się uchwycić w introspekcji jakość
emocjonalna – uważany był przez McDougalla za wyróżniającą cechę
różnych instynktów.
McDougall zakładał 7 głównych instynktów, z których każdy warunkuje
jakiś jeden rodzaj podniecenia emocjonalnego, którego jakość jest dla
niego właściwa, charakterystyczna.
Wyróżnił on 7 instynktów podstawowych i towarzyszących im uczuć:
- instynkt ucieczki i uczucie strachu,
- instynkt odrzucenia (awersji) i uczucie wstrętu (odrazy),
- instynkt ciekawości i uczucie zdziwienia (zdumienia),
- instynkt walki (wojowniczości) i uczucie gniewu,
- instynkt samoponiżenia i uczucie poddania się (uległości),
- instynkt samoutwierdzenia (pewności siebie) i uczucie górowania
(uniesienia), - instynkt rodzicielski i uczucie tkliwości.
 Dodatkowo wyróżnił też 4 instynkty złożone:
- seksualny,
- stadny,
- zdobywania,
- konstrukcji.

Istnieją także „pewne inne instynkty o mniej wyraźnej tendencji

emocjonalnej”, obejmujące: stowarzyszenie się, zdobywanie,
budowanie, reprodukcję i śmiech,wraz z niespecyficznymi tendencjami
wrodzonymi bez specyficznego emocjonalnego podniecenia, takimi jak:
sympatia, podatność na sugestie, naśladowanie i zabawa. W końcu
istnieją pomniejsze instynkty, takie jak: kaszel, drapanie się, kichanie
itp.
Instynktywizm Mc Dougalla zakładał możliwość redukcji faktów
społecznych do faktów psychicznych, tych zaś do owych „molekuł”, jakimi
są instynkty.
Tak więc autor ten tłumaczył na przykład:
- religię przez przypisanie ludziom instynktu religijności,
- kapitalizm – przez przypisanie im instynktu kolekcjonerskiego,
- urbanizację – przez przypisanie im instynktu stadnego itd.

Konrad Lorentz obserwując ryby stwierdził, że samce atakują częściej

inne samce swojego gatunku niż samce innego gatunku. Usunięcie
samców własnego gatunku nie spowodowało jednak zniknięcia zachowań
agresywnych.
Tym razem obiektem ataku były samice. Po ich usunięciu samce
atakowały obiekty przypominające ryby. Lorentz po wielu badaniach
stwierdził istnienie wrodzonego instynktu agresji.
Jego tezy zostały poparte przez eksperyment I. Eibl-Eibesfeldta.
Szczur wyhodowany w całkowitej izolacji reagował agresywnie po
pojawieniu się innego osobnika w klatce.
Zdaniem Lorentza agresja jest jednym z czterech (obok seksualnego,
głodu i ucieczki) podstawowych instynktów. Agresja np. pozwala na
wyłonienie się w grupie przywódcy.
🔵
Zaburzenia chromosomalne zwykle obniżają sprawność umysłową.
Szczególną uwagę skupiono na zaburzeniach chromosomu Y. Wykrycie
nieprawidłowości tego chromosomu jest trudniejsze niż w przypadku X.
Wyniki badań Caseya i MacLeana nasunęły przypuszczenie, że
chromosom Y predysponuje do agresywnych zachowań. Na podstawie
późniejszych badań Nielsen stwierdził, że pacjenci z zespołem
supersamca XYY posiadają z jednej strony cechy introwertyczne -
nieśmiałość i utrudniony kontakt z otoczeniem, a drugiej strony są
impulsywni, ze słabą kontrolą nad swoim zachowaniem i emocjami.
Osobowość badanych wykazała nasilenie poczucia zagrożenia i
mniejszej wartości, charakteryzowała ją niedojrzałość seksualna.
Przestępczość badanych miała charakter infantylny.
Aktualne badania wskazują, że agresja nie występuje częściej niż w
przeciętnej populacji.

. Procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyna agresji

Kontrolę nad zachowaniem agresywnym zarówno zwierząt, jak i
człowieka sprawuje ciało migdałowate. Jest to cześć układu limbicznego,
ośrodek mózgowy znajdujący się między biegunem skroniowym półkuli
mózgu a rogiem dolnym komory bocznej, odgrywa rolę w generacji
negatywnych emocji, agresji oraz generuje reakcje obronne.
Skłonność do agresji może zostać zmodyfikowana przez czynniki
społeczne (np. przez to czy znajdujemy się w towarzystwie kogoś
słabszego, niżej postawionego w hierarchii społecznej)

A. TESTOSTERON
Testosteron jest synonimem męskiej agresji, jako hormon najbardziej
różniący układ wewnątrzwydzielniczy kobiet i mężczyzn na wszystkich
etapach rozwoju.
u kobiet i mężczyzn, którzy popełnili przestępstwa z użyciem siły,
występuje wyższy poziom tego hormonu, niż u pozostałych. Stąd można
wysnuć wniosek, że mężczyźni są bardziej agresywni niż kobiety, skoro
ich testosteron jest na wyższym poziomie.
wykastrowanie samca, powoduje że zwierzę staje się łagodne i ciche,
przywrócenie testosteronu poprzez iniekcję przywraca agresję
💠
nienormalnie wysoki poziom testosteronu u małych dziewczynek czyni
z nich agresywne urwiski, które później, jako dorosłe osoby, rzadko
gotowe są prowadzić przykładne życie monogamicznych małżonek
natura przeznaczyła mężczyzn do większych osiągnięć we wszelkich
działaniach wymagających agresji i wysiłku fizycznego

B. ADRENALINA I NORADRENALINA
Adrenalina działa jak neurotransmiter w CUN, a także jako hormon
regulujący krążenie krwi.
Noradrenalina jest głównie neurotransmiterem w obwodowej części
układu sympatycznego, ale występuje również w krwi.
Wysoki poziom katecholamin we krwi wiąże się ze stresem, który może
być wywołany jako reakcja psychologiczna, bądź może powstać w
odpowiedzi na stresory środowiskowe, takie jak hałas czy intensywne
światło.
Noradrenalina obniża próg gotowości do ataku; w eksperymentach im
większa dawka wstrzykniętej katecholaminy, tym mniejsza stawała się
dawka prądu potrzebna do wywołania zachowania obronnego.
W większości badań nad skazanymi przebywającymi w więzieniach
stwierdzono dodatnią korelację poziomu noradrenaliny w płynie
mózgowo- rdzeniowym lub w moczu a agresywnością.
Noradrenalina reguluje skomplikowany mechanizm neuronalny
decydujący o pojawieniu się, ale i o kształcie zachowania agresywnego.

C. DOPAMINA
Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, wytwarzanym i uwalnianym przez
komórki nerwowe w mózgu i rdzeniu kręgowym. Razem z adrenaliną i
noradrenaliną, stanowią główne katecholaminy produkowane przez rdzeń
nadnerczy. Odpowiada za energię, samopoczucie, motywuje do działania.
dopamina reguluje m.in. procesy decyzyjne
jest to przekaźnik „nagrodowy”, np. po spotkaniu z wrogiem czy po
kopulacji
wzrasta tempo syntezy i uwalniania dopaminy
niski poziom dopaminy oznacza uzależnianie odruchów od czynników
zewnętrznych, z pomijaniem hamulców wewnętrznych; to coraz większa
trudność w koncentracji i hiperaktywność
 🔵
jeżeli dodatkowo organizm słabo reaguje na czynniki stresowe (niska
pobudliwość), hiperaktywność dopaminowa może powodować wielokrotne
czyny przestępcze, gdyż uniemożliwia to internalizację zachowań
społecznych.

D. SEROTONINA
Jest uznawana jednocześnie za neuroprzekaźnik i hormon tkankowy.
Serotonina bywa nazywana hormonem szczęścia - wykazano, iż ma ona
związek z odczuwaniem szczęścia czy radości, oprócz tego może
redukować niepokój i lęk.
niski poziom - odruchowa, przesadna reakcja w postaci agresji
to agresja impulsywna, której się potem żałuje
niski poziom serotoniny wiąże się również z depresją i samobójstwem

E. ALKOHOL
Alkohol obniża opory przed dokonywaniem czynów naruszających
ogólnie przyjęte normy społeczne, w tym agresywnych. Potoczne
obserwacje znajdują potwierdzenie w danych naukowych - 75%
przestępców podejrzanych o morderstwo, napady i gwałty jest w chwili
aresztowania pod wpływem alkoholu.
Nie oznacza to jednak, że alkohol automatycznie powoduje wzrost
nastawienia agresywnego, a ludzie będący pod jego wpływem krążą w
poszukiwaniu obiektu do bicia.
Alkohol znosi hamulce i rozluźnia kontrolę. Pod jego pierwotne
dążenia i pragnienia, na co dzień skrywane pod maską norm. Człowiek
tęskniący za bliskością drugiej osoby będzie okazywał czułość, natomiast
w człowieku skłonnym do przemocy wyzwoli się agresja.
Analogicznie można stwierdzić, że osoby podlegające silnej presji
społecznej, wymierzonej przeciwko oznakom agresji, doznające frustracji
czy spotykające się z prowokacją pod wpływem działania alkoholu łatwiej
pozbędą się swych oporów i złamią normy społeczne, dopuszczając się
aktów przemocy.

Relacje między agresją a biologią są złożone i niejasne. Podwzgórze i

ciało migdałowate (oraz prawdopodobnie inne regiony mózgu) zdają się
odgrywać pewną rolę w niektórych zachowaniach agresywnych.
Drażnienie ciała migdałowatego przemienia potulne zwierzęta w
agresywne bestie.
Natomiast przerwanie dopływu stymulacji do tego obszaru powoduje, że
zwykle agresywne zwierzęta stają się łagodne (Moyer, 1976).
O złożonej chemicznej i anatomicznej specyficzności mechanizmów
mózgowych kontrolujących agresję świadczy fakt, że pewien środek
farmakologiczny wstrzyknięty szczurom do bocznej części podwzgórza
powodował, że osobniki zwykle samorzutnie zabijające myszy przestawały
je zabijać, podczas gdy inny środek farmakologiczny wstrzykiwany w
dokładnie ten sam punkt mózgu pokojowo nastawionym szczurom,
skłaniał je do zabijania myszy.
Niektóre typy agresywnego zachowania ludzi wiążą się często z
zaburzeniami funkcjonowania mózgu. Na przykład, schorzenie
obejmujące układ limbiczny lub płat skroniowy stwierdza się niekiedy u
osób wykazujących tzw. zespół braku kontroli, charakteryzujący się
bezsensowną brutalnością, patologicznym podnieceniem, napaściami
seksualnymi lub wielokrotnym powodowaniem poważnych wypadków
samochodowych.

. Ból i niewygoda jako przyczyny agresji

Ludzie bardzo często reagują agresją również na ból lub poczucie
psychicznego dyskomfortu. Często zdarza się osobie narażonej na
ogromny ból uderzyć w jakiś przedmiot. To samo dotyczy poczucia
dyskomfortu – jeżeli człowiek czuje, że został „przyparty do muru”, może
stać się agresywny.
Nawet warunki pogodowe lub klimatyczne mogą mieć wpływ na
zachowanie ludzkie. Jeżeli człowiek nieprzyzwyczajony do wysokich
temperatur przez dłuższy okres czasu będzie narażony na funkcjonowanie
w upale, stanie się o wiele bardziej drażliwy, łatwiej będzie go
wyprowadzić z równowagi. W czasie niepogody, gdy za oknem pada
deszcz, jest szaro i ponuro, człowiek staje się przygnębiony i
niezadowolony i to niezadowolenie może prowadzić do frustracji, a w
końcu do agresji.

WYMAGANIA ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO

▪
🔵
. Sytuacje społeczne prowadzące do agresji

A. EFLUSTARCJA JAKO PRZYCZYNA AGRESJI

Przyczyną zachowań agresywnych jest przeżywana frustracja.
Powstaje ona, gdy w toku realizacji jakiegoś celu człowiek natrafia na
przeszkodę, utrudnienie, przez które nie jest w stanie zrealizować swoich
planów, zaspokoić określonych potrzeb.
Frustracje wywołują wystąpienie poczucia krzywdy, gniewu lub
zdenerwowania. Doświadczenie frustracji może zwiększyć
prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych. Jednak frustracja
nie prowadzi w sposób bezwarunkowy i automatyczny do agresji.
Większe prawdopodobieństwo, że wyzwoli ona agresję, zachodzi wtedy,
jeśli niespodziewanie napotkamy przeszkodę na drodze do osiągnięcia
celu i mamy poczucie, że spotka nas z tego powodu
niesprawiedliwość
Frustracja nie jest rezultatem deprywacji, ale względnej deprywacji,
czyli poczucia, że posiadamy mniej niż zasługujemy lub mniej niż
posiadają ludzie do nas podobni.

B. BEZPOŚREDNIA PROWOKACJA I ODWET

Pragnienie odwetu, gdy spotykamy się z agresywnym zachowaniem
ze strony drugiej osoby jest jedną z oczywistych przyczyn agresji. Jednak
tak samo jak nie zawsze reagujemy agresją na frustrację, tak też nie
zawsze odpowiadamy odwetem na prowokację.
Podjęciu działań rewanżowych sprzyja zamierzona prowokacja. Jeśli
prowokacja jest przypadkowa i nie wynika z czyichś intencji, to większość
powstrzyma się przed odwetem.
Jeśli agresja zwrotna nie pojawia się także wówczas, gdy znane są
pewne okoliczności łagodzące, to znaczy wiemy, dlaczego ktoś nas
prowokuje i usiłuje rozzłościć. Jednak wiedza ta tonuje nasze emocje
tylko wówczas, gdy posiadamy ją jeszcze przed zaistnieniem krytycznego
zdarzenia.

C. OBECNOŚĆ PRZEDMIOTÓW KOJARZONYCH Z AGRESJĄ JAKO

PRZYCZYNA AGRESJI
Już sama obecność bodźca wywołującego agresję, czyli przedmiotu
potocznie kojarzonego z agresją (np. rewolweru) prowadzi do wzrostu
prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań agresywnych.
 UCZENIE SIĘ - DOŚWIADCZENIE

. Teoria społecznego uczenia się

A Bandura stworzył teorię społecznego uczenia się. według niego
zachowanie agresywne kształtuje się gdy, dziecko czuje przyzwolenie
na zachowanie agresywne ze strony swoich opiekunów. takie
przyzwolenie one mieć charakter bezpośredni lub pośredni.
Przyzwolenie o charakterze bezpośrednim - gdy rodzice pochwalą
dziecko za to, że np.wygrał szkolną bójkę. natomiast przyzwolenie
pośrednie polega na wyciąganiu wniosków z obserwacji. Dziecko
oglądając filmy, w których agresywni bohaterowie są atrakcyjni i
sympatyczni, uczy się, że agresja może być właściwym sposobem
rozwiązywania problemów.
Bandura stwierdziła też, że dzieci uczą się agresji na dwóch
poziomach. Pierwszym poziomem jest poznanie nowych technik
agresji. Po drugie dziecko uczy się reakcji otoczenia na agresję. Jeśli
dziecko dostrzeże korzyść płynącą z zachowania agresywnego, to
zapamięta, że agresja pozwala na rozwiązanie kłopotliwej sytuacji, czyli
teoria społecznego uczenia się znajduje zastosowanie w agresji
instrumentalnej.

Dzieci naśladują swoich rodziców oraz innych dorosłych i w ten sposób

uczą się rozwiązywać konflikty przy użyciu siły, zwłaszcza gdy obserwują
korzystny rezultat agresywnego zachowania.
Zazwyczaj widok agresywnych działań drugiej osoby nasila tendencje
agresywne u obserwującego dziecka.
Wielu współczesnych psychologów przychyla się do tej właśnie teorii,
uznając, że agresja jest wyuczona (podobnie jak wiele innych rodzajów
zachowania) i że jest rezultatem norm, nagród, kar oraz modeli,
którymi zetknęła się dana jednostka.
Jednym z podstawowych sposobów, za pomocą których ludzie uczą się
nowych zachowań, jest obserwowanie innych ludzi, osób, które są
naszymi wzorami, a także autorytarnych postaw w otoczeniu (kary
cielesne).
🔵
➡
6⃣
Reagować przemocą uczymy się od osób, które są naszymi wzorami:
Autorytarne postawy w otoczeniu
Media a przemoc
Kary cielesne

. Wpływ agresji oglądanej w środkach masowego przekazu

Obserwacje ludzi wskazują, że częsty ich kontakt z brutalnością na
ekranach telewizorów lub w kinie, powoduje wzrost tolerancji na takie
zachowanie w rzeczywistym życiu.
Według E. Anonsowany to przede wszystkim przyzwolenie - „jeśli inni
mogą tak robić, to ja też mogę”. Oglądanie agresywnych działań może
dostarczyć pomysłów, jak ujawnić własne agresywne odczucia oraz
sprawia, że lepiej uświadamiamy sobie swoją złość i szybciej
uruchamiamy działania agresywne.
Wzrost przemocy nie tylko w filmach, ale już w bajkach dla dzieci może
skutkować zobojętnieniem względem agresji coraz to młodszych pokoleń.

. Inne czynniki wpływające na agresywne zachowanie

Ogromne znaczenie w pobudzeniu do zachowania agresywnego mają
również uprzedzenia, zniewagi oraz drobne kłótnie. Kłótnie często
zaczynają się od drobnostek, a mogą skończyć się ostrą wymianą zdań
lub doprowadzić do bójki. Jeśli kłótni towarzyszy uprzedzenie do drugiej
osoby lub uczucie zniewagi – człowiek szybciej traci panowanie nad
sobą.
Innym bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na zachowanie
agresywne jest tzw.kultura honoru, czyli „zespół norm społecznych”, w
którym centralne miejsce zajmuje pogląd, że ludzie (zwłaszcza
mężczyźni) powinni bronić swojego honoru, nawet uciekając się do
krwawego odwetu”. Przejawia się ona w konfliktach rodzinnych,
sąsiedzkich, koleżeńskich itp. (np. „Zabić niewierną – sprawa honoru”).

Znana jest też przyjemnościowa motywacja agresji. W każdym

społeczeństwie są ludzie, którzy znajdują przyjemność w zniszczeniu
czyjegoś mienia, pobiciu kogoś lub wyrządzeniu mu trwałej krzywdy.
wynika to z temperamentu i chęci podniesienia poziomu adrenaliny.
 ▪
🔵
Dobrze, jeżeli przyjemnościowa motywacja zostanie nakierowana w
stronę zamiłowania do brutalnych sportów (np. boks), jak również zwykłej
rywalizacji.
Udział w przeróżnych turniejach lub zawodach wywołuje u uczestników
zwiększony poziom adrenaliny we krwi. Zawodnicy właśnie poprzez duży
wysiłek fizyczny lub psychiczny wyładowują swoją agresję, odreagowują
frustrację.

Teoria katharsis - w każdym człowieku rodzi się pewne napięcie, które

musi być jakiś czas rozładowywane
NAPIĘCIE: sukces, porażka, uniesienie, radość, przygnębienie, zło
ROZŁADOWANIA: praca, sport, sztuka, przemoc fizyczna lub słowna

Inne czynniki sprzyjające agresji:

Przegęszczenie
Stres
Reakcje indaptatywne

Wybrane problemy agresji ludzkiej:

Agresja wobec dzieci i dzieciobójstwo
Agresja wobec rodziców i rodzicobójstwo
Podłoże, charakter i natężenie agresji a płeć
Zabijanie - dewiacja czy mechanizm wykształcony ewolucyjnie
Konflikt płci

Rodzice wobec dzieci:

Niepewność ojcostwa
Różnice w inwestycjach kobiety i mężczyzny na rzecz potomstwa
Przybrani rodzice oraz niepewni ojcowie a znęcanie się i dzieciobójstwo
Trudność w wyżywieniu dzieci a smierć młodszych dzieci
Młoda matka jako częstszy dzieciobójca
Stan cywilny matki a dzieciobójstwo
 ▪
W rodzinie:
Dziecko chce zawsze korzysta z zasobów rodziców dłużej niż oni tego
pragną
Skłanianie dzieci do drążenia rodzeństwa większym uznaniem niż ma
to miejsce
Karanie dzieci za konflikty i nagradzanie za współpracę

Dzieci wobec rodziców:

Pasożytnictwo wewnątrzmaciczne - niekiedy obrona ze strony
organizmu matki
Z biegiem czasu, po okresie wychowania, rodzice stają się dla dzieci
mniej pożyteczni
Rodzice biedniejsi lub mało przydatni intelektualnie tudzież wiedzowe
częściej są narażeni na pozbywanie się ich, do eliminacji fizycznej
włącznie.

Płciowe zróżnicowanie agresji:

Dla większości kobiet konflikt stanowi zagrożenie powiązań i trzeba go
unikać za wszelką cenę.
Natomiast dla licznych mężczyzn konflikt jest koniecznym środkiem do
osiągnięcia statusu, a więc trzeba go zaakceptować, a można nawet
szukać go i cieszyć się nim.
Jeśli chłopcy i mężczyźni często posługują się konfliktem, by tworzyć
więzi, to dziewczęta i kobiety pod przykrywką współpracy i przynależności
potrafią współzawodniczyć i krytykować.
Agresja mordercza typu kobieta-kobieta jest ponad dziewięć razy
rzadsza niż typu mężczyzna-mężczyzna
Kobiety mogą natomiast być katalizatorami czynów okrutnych
dokonywanych przez mężczyzn
Ofiarą przemocy fizycznej w szkole padają zdecydowanie częściej
chłopcy
Dziewczęta często natomiast skarżą się na przezwiska, plotki, unikanie
ofiary w niektórych sytuacjach towarzyskich, zrywanie kontaktów,
intrygowanie, odbieranie znajomych
Mężczyźni działają w sposób bardziej „chojracki” już na pierwszy rzut
oka – szybciej jeżdżą, wymuszają pierwszeństwo
▪
◾
Syndrom młodego mężczyzny:
Chojrakowanie
Większe narażenie na zabójstwo
Agresywność
Prowokowanie niebezpiecznych zachowań
Pragnienie uznania

Konflikt płci:
Konflikty na tle seksualnym
Konflikty na tle zazdrości
Zatrzymywanie partnera
Konflikty na tle dostępu do zasobów

Agresja zinstytucjonalizowana:
Kary cielesne
Kary śmierci

ZABIJANIE
Rezultat działania mechanizmów wykształconych w toku ewolucji
uruchamianych w pewnych sytuacjach – to nie jest instynkt mordercy
drzemicy w kadym z nas i działajcy zawsze
Wojna jako domena mczyzn
Wygrana przysparza olbrzymich zasobów
Zwiksza dostp seksualny do kobiet
Wymagawspółpracy
Nie toleruje si zdrajców i dezerterów

Człowiek istota agresywna

Zachowania agresywne podobnie jak inne zachowania złoone, nie s ani
realizacj programów genetycznych, ani reakcjami na jakie
bodce, lecz wynikiem pewnego procesu.
Nie są one wrodzone ani od zera ukształtowane
przez kultur.
Wykształcają stopniowo.
(D, Niehoff, Biologia przemocy)
AGRESJA U DZIECI
Agresywni, nieczuli, bezwzględni - w taki sposób opisywane są dzieci i
młodzież naszych czasów. Jak się okazuje określenia te nie są zupełnie
bezpodstawne. Z badań Organizacji Narodów Zjednoczonych wynika, że:
co piąte dziecko charakteryzuje nieprawidłowy rozwój psychiczny i
niewłaściwe zachowanie;
wzrasta liczba dzieci i młodzieży chorujących na depresję;
intensywnie rozwija się zjawisko przemocy oraz agresji dzieci i
młodzieży zarówno w relacjach rówieśniczych, jak i w stosunku do
dorosłych.
Zachowania agresywne mają zawsze swoją przyczynę. Zwykle ich
podłoże stanowią niezaspokojone potrzeby dziecka do których należą:
• akceptacja;
• poczucie przynależności do grupy,
• potrzeba samodzielności;
• poczucie bycia wartościowym człowiekiem. Jak rodzi się agresja u
dzieci?

BEZRADNOŚĆ – LĘK – ZŁOŚĆ =>AGRESJA.

W sytuacjach trudnych dziecko odczuwabezradność, nie wie jak
przeciwdziałać tej sytuacji.Reakcją wzmożonego napięcia emocjonalnego
jest pojawiający się w następstwie bezradności lęk, który domaga się
odreagowania. Najczęściej dzieci odreagowują złością na otoczenie,
siebie,sytuację.Ta złośćmożeuwidocznićsię wagresywnymzachowaniu.
Dziecko nie mając wzorców wielu zachowań reaguje spontanicznie i
najprościej jak potrafi: krzyczy , bije, kopie, pluje, drze zeszyty.
.Dzieci agresywne cechuje nadmierna, trudna do opanowania
wybuchowość. Zachowania takie występują często i jest ich dużo. Osoby
takie posiadają małą samokontrolę i tendencję do zachowań
agresywnych wtedy, gdy przeżywają strach lub stres.
Stosują agresję i przemoc najczęściej wtedy, gdy cierpią z powodów
osobistych, rodzinnych lub społecznych. Zachowują się agresywnie gdy,
mają małe możliwości kontrolowania własnych emocji, łatwo wpadają we
frustracje, są impulsywni, mają stałe wzory zachowań agresywnych i
aktów przemocy, które zapewniają im odnoszenie sukcesów i są dla nich
nagradzające.
🟦
Powstawaniu zachowań agresywnych sprzyjają również:
doznanie jakiejkolwiek formy przemocy fizycznej, psychicznej,
seksualnej;
uczucie bezsilności, upokorzenia, złości, rozpaczy, zagrożenia;
powiększające się poczucie samotności
podatność na uzależnienia, przestępczość.
Wytwarzaniu się agresywnej postawy sprzyja rygorystyczne
traktowanie, stawianie dziecku nadmiernych wymagań, wytykanie mu
różnorodnych wad i braków przy równoczesnym stawianiu za przykład
osiągających lepsze wyniki w

SPOSOBY PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI

Dziecko agresywne – wartościowy człowiek, ale trudniejszy do
kochania przez rodziców i wymagający nakładu większych wysiłków ze
strony nauczycieli. Warto jednak poświęcić mu więcej czasu i nie przerażać
się niepowodzeniami, ponieważ systematyczne oddziaływania zawsze dają
efekty, a późniejsze zachowanie dziecka z mniejszą dawką agresji, to już
światełko w tunelu.
Agresja jest komunikatem ze strony dziecka, które informuje, że ma
problemy z którymi sobie nie radzi. Jak zatem pomóc takiemu dziecku?
Na łagodzenie problemu agresji duży wpływ ma świadomość i
odpowiedzialność rodziny.
Walka z agresją wymaga od rodziców, oprócz dostarczania pozytywnych
wzorców zachowań, bliskiego kontaktu, czujności oraz konsekwencji.
Ogromnie ważna i potrzebna jest również miłość rodzicielska w
rozumieniu i zaspokajaniu potrzeb dziecka. Należy pamiętać, że agresji nie
można wyleczyć drogą pobłażliwości w nadziei, że kiedyś wyczerpie się
skłonność do niej.
Podstawową zasadą wychowawczą przeciwko agresji jest nie
wzmacnianie jej.
 ▪
Aby dziecko nauczyło się kontrolować agresywne impulsy, nabrało
pewności siebie i było pogodne, należałoby egzekwować poniższe zasady i
wymagania:
stwórzjasnysystem nakazówizakazów,
wprowadź konsekwentny system kar i nagród, ale pamiętaj, że kary nie
mogą być niesprawiedliwe i poniżające dziecko, kara musi być głęboko
przemyślana i uzasadniona. Kara jest szkodliwa, gdy spada na dziecko
nieoczekiwanie, jako