1.

Różnice indywidualne - Najbardziej spektakularnym dowodem na powszechność

różnic indywidualnych jest fakt, że chociaż każdy normalny człowiek ma tę samą
liczbę chromosomów, to nie ma tych samych genotypów u dwóch osób. Jedynym
wyjątkiem są bliźnięta jednojajowe. Różnice indywidualne to zjawisko polegające na
tym, że jednostki zarówno ludzi jak i zwierzęta) należące do tej samej populacji
różnią się między sobą pod względem porównywalnych cech psychicznych i
fizycznych. Różnice indywidualne łączy się w psychologii przede wszystkim z
teoriami osobowości. W ich ramach dla akcentowania różnic indywidualnych stosuje
się głównie dwie kategorie opisu różnic indywidualnych: typ i cecha.
2. Trzy rodzaje czynników warunkujących różnice indywidualne:
● Czynniki biologiczne albo szerzej – o charakterze genetycznym

● Szeroko rozumiane środowisko (organizm matki na dziecko w okresie

prenatalnym, sposób odżywiania się, środowisko geograficzne,
społeczne, wychowanie, kultura…)
● Własny udział człowieka, który rośnie w miarę rozwoju – własna
aktywność.
3. Wrodzoność - geny występują w określonych zespołach chromosomów. Każda
komórka ludzka zawiera 48 chromosomów, których połowa pochodzi od ojca, połowa
od matki. Chromosomy zawierają unikalny dla każdego człowieka genotyp. Materiał
genetyczny determinuje nie tylko rozwój fizyczny, ale także wiele cech psychicznych.
Materiału genetycznego żaden osobnik w czasie rozwoju nie może zmienić (przy
uwadze o wielu możliwościach współczesnej medycyny). Jest to baza, na której
dokonuje się rozwój. Gdy chodzi o dziedziczność szczególnie zwracano na uwagę na
dziedziczenie zdolności przez ludzi. Klasycznie znane są np. badania genealogii
rodzin muzyków, malarzy itd. Badania te wykazały ogólną zasadę, że zdolności są w
dużym stopniu dziedziczone.Przez wielu psychologów badań nad dziedziczeniem
zdolności jako przykład podawana jest rodzina Bachów, w której w sześciu
pokoleniach było 35-ciu muzyków, w tym 14-tu utalentowanych i jeden geniusz
J.S.Bach.
4. Zwolenników tezy, że różnice indywidualne są w największym stopniu dziedziczone
nazywa się natywistami.
5. Z innych, nowszych badań (lata 90-te XX wieku – Robert Plomin) bowiem wynika, że
za inteligencję odpowiada w 50% czynnik genetyczny (zwłaszcza za tzw. inteligencję
ogólną), a w 50% czynnik środowiskowy (środowisko wspólne i środowisko
specyficzne).
6. Enwiromentaliści - stronnicy teorii środowiskowej
7. Interacjonaliści - stronnicy 50/50 dziedziczność + środowisko
8. Jeszcze raz zastanówmy się nad inteligencją. Otóż z licznych badań wynika, że:

- korelacja między inteligencją naturalnych rodziców a inteligencją ich dzieci jest

większa niż w przypadku przybranych rodziców i adoptowanych dzieci, nawet wtedy,
gdy adopcja nastąpiła w pierwszych miesiącach życia dziecka (dowód za
dziedzicznością inteligencji)

- jednakże inteligencja dziecka adoptowanego osiąga wyższy poziom rozwoju

intelektualnego w porównaniu z warunkami ubogiego środowiska, w którym
uprzednio przebywało (dowód na stymulacyjną rolę środowiska).
9. Aktywność - charakterystyczny stan i cecha każdego żywego roganizmu, który
sprawia, że organizm czynnie reaguje ze światem zewnętrznym.
10. Samowychowanie - rozwój własnego “ja”, odpowiedzialność
11. Behawioryści - S-K (bodziec-reakcja)
12. Teorie typów temperamentalnych - przez temperament rozumiemy zespół względnie
stałych cech zachowania pojawiających się w sile lub szybkości reagowania.
13. Cztery podstawowe temperamenty Hipokratesa:
● Sangwinik - człowiek z natury serdeczny i wesoły; przewaga krwi
● Flegmatyk - człowiek obojętny i powolny, przewaga flegmy
● Melancholik - człowiek cierpiący z powodu depresji i smutku, przewaga
czarnej żółci
● Choleryk - człowiek łatwo wpadający w gniew i szybko reagujący; przewaga
żółtej żółci
14. Nowoczesny odpowiednik tej teorii przypisuje tę regulującą funkcję hormonom.
Każdy człowiek bowiem chociaż ma takie same gruczoły wydzielania wewnętrznego,
to różnią się one wielkością u różnych ludzi. W ten sposób może nastąpić przewaga
jednego z hormonów (np. tyroksyny lub adrenaliny). Według tej koncepcji każdy
człowiek ma odrębny typ aktywności endokrynologicznej, który decyduje o
temperamencie.
15. E. Kretschmer przeprowadził wiele badań, pomiarów i wydzielił cztery typy budowy
ciała:
● leptosomatyk – to człowiek o wątłej budowie ciała, wysoki i chudy.

● pyknik – człowiek otyły, o bogatej tkance tłuszczowej, średniego wzrostu,

krótkiej szyi

● atletyk – człowiek umięśniony o silnej budowie, wysokiego lub średniego

wzrostu, o szerokiej klatce piersiowej

● dysplastyk – człowiek o budowie bezkształtnej, nieregularnej, są to więc

ludzie o pewnych deformacjach w budowie ciała

16. Według Kretschmera zwłaszcza laptosomatycy i pyknicy przejawiają skłonności do

chorób psychicznych, przy czym istnieje duża zbieżność między typami budowy ciała
a określoną jednostką chorobową. Te typy przeniósł następnie na ludzi zdrowych i
wydzielił trzy typy temperamentów:
● schizotymik ma budowę ciała leptosomatyczną; jest to typ zamknięty w sobie,
mało towarzyski, w życiu uczuciowym waha się między drażliwością a
oschłością, przekonania jego są zazwyczaj sztywne, trudno dostosowuje się
do otoczenia, jest skłonny do abstrakcji;

● cyklotymik ma budowę pykniczną, jest on w pewnym stopniu odwrotnością

schizotymika, jest towarzyski, w życiu emocjonalnym przeżycia jego są
pomiędzy radością i smutkiem, łątwy w kontaktach z otoczeniem, w poglądach
raczej realistyczny;

● iksotymik o budowie atletycznej, jest to człowiek spokojny, mało wrażliwy,

umiarkowany w gestach i mimice, jest mało plastyczny w myśleniu, przy czym
 sumienny i drobiazgowy.

17. Williama Sheldona oparta także na typach konstytucjonalnych.

W. Sheldon nie mogąc znaleźć typów fizycznych podzielił ludzi według 3
składników, dla których określenia posłużył się terminami poszczególnych warstw w
embrionie.
I tak, wyróżnił on:
1. Skłądnik endomorficzny, który określa stopień rozwoju narządów trawienia i
innych organów wewnętrznych; u osób otyłych tego składnika jest najwięcej;

2. Składnik mezomorficzny, odnosi si,ę do kości i mięśni, stąd też atleta ma

przewagę tego składnika, jest szeroki w barach, wąski w biodrach, o wydatnych
muskułach

3. Składnik ektomorficzny, określa delikatność skóry, miękkość włosów,

wrażliwość układu nerwowego; osoba o przewadze tego składnika jest
wysoka, szczupła, o pochyłych ramionach

Czystych typów oczywiście nie ma, stąd też określa się ludzi na zasadzie wielkości danego
składnika określając go na skali od 1 do 7.
18. Iwan Pawłow - Inną grupę teorii temperamentów są teorie oparte na głównej rolu
układu nerwowego. Najbardziej znaną jest teoria Iwana Pawłowa, bardzo popularna
wśród większości psychologów rosyjskich w przeszłości. Według Pawłowa tymi
właściwościami układu nerwowego, które decydują o różnicach temperamentalnych,
są:
- Siła podstawowych procesów nerwowych, a więc pobudzenie i hamowanie;
- Równowaga tych procesów;
- Ich ruchliwość