BIOPSYCHOLOGIA

Warianty motywu biologicznego:

• nauka o układzie nerwowym – wielodyscyplinarne badania wyższych funkcji układu nerwowego,

zwłaszcza mózgu, wyjaśniające, w jaki sposób powstają myśli, uczucia, motywy, świadomość,
wspomnienia i inne procesy psychiczne

• psychologia ewolucyjna –specjalność psychologii, która ujmuje zachowanie i procesy psychiczne w

kategoriach genetycznej adaptacji organizmów do przetrwania i reprodukcji

Biopsychologia

• Biologia reguluje wszelkie ludzkie doznania, takie jak percepcja, uczenie się i pamięć, namiętności i ból,
motywację oraz emocje.

• Biopsychologia (psychologia biologiczna) – bada fizjologiczne, ewolucyjne i rozwojowe mechanizmy

zachowań i przeżyć psychicznych, głównym przedmiotem jej badań jest aktywność mózgu.

• Zachowanie – skoordynowane reakcje osobnika służące zaspokojeniu określonej potrzeby – biologicznej,

psychicznej, społecznej – zachodzące pod wpływem czynników wewnętrznych lub bodźców zewnętrznych.

• Biopsycholodzy badają „zwierzęce korzenie” człowieka, szukając związków pomiędzy jego zachowaniem i
aktywnością psychiczną, a prawami genetyki i fizjologii.

Biologiczne wyjaśnienia zachowania:

Kategorie biologicznych wyjaśnień zachowania (w celu wyjaśnienia jakiegoś zachowania biopsycholodzy
muszą odpowiedzieć na cztery rodzaje pytań):
1. Wyjaśnienia fizjologiczne: wiążą zachowanie z aktywnością mózgu oraz innych narządów. W jaki sposób
wiąże się ono z fizjologią mózgu oraz innych narządów?
2. Wyjaśnienia ontogenetyczne: ich przedmiotem jest rozwój jakiejś struktury lub zachowania. (z gr. onto –
być, genetyczny – geneza). Badanie wpływu genów, odżywiania, doświadczeń itp. Na powstanie danych
zachowań. Jak przebiega jego rozwój u pojedynczego osobnika?
3. Wyjaśnienia ewolucyjne: w tych wyjaśnieniach dana część organizmu lub zachowanie są rozpatrywane
w perspektywie ewolucyjnej, (np. gęsia skórka u zwierząt – mają wyglądać na groźniejsze, gdy się boją,
człowiek ma za krótkie włosy). Jak ewoluowała zdolność do danego zachowania?
4. Wyjaśnienia funkcjonalne: tłumaczą, dlaczego dana część ciała lub zachowanie w toku ewolucji przyjęło
taką, a nie inną postać. (np. w małych populacjach gen może rozprzestrzeniać się przypadkowo wskutek
zjawiska zwanego dryfem genetycznym, jeden dominujący samiec ma dużo potomstwa, ale w dużych
populacjach znaczenie dryfu maleje i te geny prawdopodobnie niosą ze sobą jakąś korzyść). Celem
wyjaśnienia funkcjonalnego jest określenie na czym ta korzyść polega. Dlaczego dane zachowanie utrwaliło
się w toku ewolucji tzn. jaka jest jego funkcja?

Perspektywy psychologii:
• Biologiczna: ciało można badać niezależnie od umysłu, koncentracja na układzie nerwowym, na
genetyce.
• Poznawcza: metody nauki można zastosować do badania umysłu, koncentracja na procesach
poznawczych (myślenie, uczenie się, pamięć, koncentracja), umysł jako maszyna (komputer), sposoby
wywoływania emocji i motywacji na myślenie i spostrzeganie.
• Behawiorystyczna: psychologia powinna być nauką o obserwowalnych zachowaniach, zachowaniach nie
o procesach umysłowych, koncentracja na uczeniu się (w określonych warunkach środowiska), bodźcach i
reakcjach (z wyłączeniem procesów umysłowych).
• Holistyczna: psychologia dynamiczna: osobowość i zaburzenia psychiczne wynikają z procesów, które
przebiegają w nieświadomym umyśle (Z. Freud).
• Psychologia humanistyczna: psychologia powinna kłaść nacisk na ludzki rozwój i potencjał, a nie na
zaburzenia psychiczne (C. Rogers, A. Maslow)
• Psychologia i cechy temperamentu: jednostki mogą być zrozumiane przez pryzmat swoich
podstawowych temperamentów i trwałych cech osobowości.
• Koncentracja na: zdrowiu psychicznym i ludzkim potencjale, oparta na pojęciach: cechy temperamentu,
cechy osobowości i różnice indywidualne.
• Rozwojowa: ludzie zmieniają się w czasie, rola czynników wrodzonych i wpływów środowiskowych,
koncentracja na zmianach w funkcjonowaniu psychicznym w cyklu życia, dziedziczność i środowisko.
• Socjokulturowa: potęga sytuacji: społeczne i kulturowe wpływy determinujące zachowania mogą
zdominować wpływ innych czynników, koncentracja na wpływie społeczeństwa na zachowanie i procesy
psychiczne jednostki, funkcjonowaniu jednostek w grupie, różnicach międzykulturowych.
Warianty motywu biologicznego:
• nauka o układzie nerwowym – wielodyscyplinarne badania wyższych funkcji układu nerwowego,
zwłaszcza mózgu, wyjaśniające, w jaki sposób powstają myśli, uczucia, motywy, świadomość,
wspomnienia i inne procesy psychiczne.
• psychologia ewolucyjna – specjalność psychologii, która ujmuje zachowanie i procesy psychiczne w
kategoriach genetycznej adaptacji organizmów do przetrwania i reprodukcji.
ZACHOWANIE JAKO PRZEDMIOT BADAŃ
• Zachowanie - główna właściwość świata zwierząt.
• Zachowanie - skoordynowane reakcje osobnika służące zaspokojeniu określonej potrzeby – biologicznej,
psychicznej lub społecznej – zachodzące pod wpływem czynników wewnętrznych lub bodźców
zewnętrznych.
• Formy zachowania - proste reakcje ruchowe (kinezy, taksje, tropizmy), złożone akty ruchowe (nabyte lub
dziedziczne), nazywane reakcjami lub czynnościami behawioralnymi (przemieszczanie się, manipulacja
przedmiotami, mimika, fonacja, wokalizacja, pozy). Także generowanie ładunków elektrycznych przez
niektóre gatunki.
• Zachowanie - obrona przed niebezpieczeństwem, ułatwia poznanie otoczenia, umożliwia rozród, opiekę,
tworzenie grup społecznych.

FORMY ZACHOWANIA
Proste reakcje ruchowe:
kinezy – ruch całego, prostego organizmu, będący reakcją na bodziec, w odróżnieniu od taksji ruch ten nie
jest związany z kierunkiem działania bodźca, tylko z jego natężeniem; nie jest skierowany w konkretnym
kierunku

taksje – ruch organizmu będący reakcją na bodziec, kierowany w stronę/przeciwnie do bodźca, służy
poszukiwaniu optymalnych warunków

tropizmy – ruch w kierunku działania bodźca zewnętrznego (np. roślina zwracająca się w stronę słońca)

Złożone akty ruchowe:

 nabyte
 dziedziczne (np. bieganie).

Neuron jest najważniejszym elementem składowym układu nerwowego. W obrębie komórki nerwowej
wyróżnia się ciało komórki i dwa rodzaje wypustek: długą (akson) i liczne wypustki krótkie (dendryty).

Co odróżnia neuron od innych komórek?

 Tylko neurony i komórki mięśniowe produkują białko („mają ekspresję białka”) zwane kanałem
sodowym napięciowo zależnym. To białko tworzy kanał umiejscowiony w błonie komórkowej, który
normalnie jest zamknięty, a otwiera się pod wpływem zmniejszenia różnicy potencjału między
komórką, a otoczeniem (depolaryzacji). Aby kanał się otworzył, depolaryzacja musi przekroczyć
pewną progową wielkość.

 Neurony nigdy się nie dzielą. Powstają w wyniku podziałów komórek macierzystych układu
nerwowego. W wyniku tak zwanych podziałów asymetrycznych powstaje nowa komórka
macierzysta i neuron, komórka która nigdy więcej się nie dzieli.

 Neurony mają ogromnie rozbudowane wypustki cytoplazmatyczne – dendryty i akson. Odmienna

regulacja budowy i przebudowy cytoszkieletu neuronu i innych komórek.

Dwa rodzaje komórek złożonego układu nerwowego

 Neurony (komórki nerwowe, neurocyty) – wyspecjalizowane komórki odbierające, przetwarzające

i przekazujące pobudzenia (przetwarzające informacje).
 Komórki glejowe (wspomagające): astrocyty, oligodendrocyty, ependymocyty i mikroglej.
Występują w zcentralizowanych układach nerwowych. Funkcje troficzne, izolacja aksonów,
zwalczanie zakażeń, usuwanie martwych komórek. Jest ich 10x więcej, niż neuronów.

Ile jest neuronów w mózgu?

Trudności techniczne liczenia: skomplikowany kształt i ogromna liczba neuronów, nierównomierna gęstość
neuronów w różnych strukturach. Zmienność międzyosobnicza (u człowieka nawet dwukrotna różnica
liczby neuronów mieści się w zakresie fizjologii). Liczba ta zależy od czynników genetycznych (86%), i
czynników środowiskowych (11%). Oszacowania bardzo się zmieniały w ciągu ostatnich 100 lat (u człowieka
podawano wartości od 1 do 200 miliardów neuronów). Obecnie przyjmuje się, że w mózgu człowieka jest
około 80-100 miliardów neuronów, z tego w korze mózgu około 20 miliardów. U szympansa jest 3-5 razy
mniej, u psa czy średniej wielkości małpy prawdopodobnie 10x mniej neuronów niż u człowieka, u szczura
100-1000 razy mniej. Komórek glejowych (głównie oligodendrocytów) jest prawdopodobnie 2-10x więcej,
niż neuronów.

Układ nerwowy składa się z ośrodkowego (centralnego) i obwodowego układu nerwowego.

Zapewnia on stały kontakt organizmu ze środowiskiem zewnętrznym oraz integrację narządów
wewnętrznych.

Anatomia układu nerwowego

Ośrodkowy układ nerwowy, składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego.
Obwodowy układ nerwowy, obejmuje nerwy występujące poza mózgowiem oraz rdzeniem kręgowym
- składa się z somatycznego układu nerwowego, obejmującego nerwy, które przekazują informację z
narządów zmysłów do CUN oraz z CUN do mięśni i gruczołów wydzielniczych - oraz z autonomicznego
układu nerwowego, sterującego pracą serca, jelit i wielu innych narządów wewnętrznych, ten dzieli się na
układy współczulny i przywspółczulny.

Autonomiczny układ nerwowy (AUN) – współczulny (sympatyczny), przywspółczulny (parasympatyczny,

czaszkowo-krzyżowy).

UKŁAD WSPÓŁCZULNY (sympatyczny)

 składa się z dwóch łańcuchów zwojów (pień współczulny) ułożonych wzdłuż rdzenia kręgowego, z
którym są połączone przez wiązki aksonów
 zwoje występują na wysokości piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego
 przygotowuje do zachowań typu walcz lub uciekaj, nasila aktywność oddechową, podwyższają
tętno, hamuje procesy trawienne
 działa w sposób skoordynowany
 gruczoły potowe, nadnercza, wątroba, mięśnie obkurczające naczynia krwionośne oraz mięśnie
prostujące włosy, są unerwiane wyłącznie przez układ współczulny
 przedzwojowe neurony cholinergiczne
 zazwojowe neurony noradrenergiczne
 przygotowuje organizm do wydatkowania energii – czyli przystosowuje organizm do ucieczki,
polowania
 pobudza mięśnie, rozszerza naczynia krwionośne prowadzące krew do mięśni, serca, płuc mózgu,
rozszerza źrenice, przyspiesza pracę serca
 hamuje czynności przewodu pokarmowego i gruczołów trawiennych, zmniejsza wydzielanie moczu
przez nerki – dzięki tym zabiegom więcej krwi ( i energii) można przeznaczyć na prace mózgu, serca
płuc i mięśni).

UKŁAD PRZYSWPÓŁCZULNY (parasympatyczny)

 steruje wegetatywną, niezwiązaną z reagowaniem na zagrożenie aktywnością narządów
wewnętrznych
 ma działanie przeciwstawne do działania układu współczulnego: obniża tętno, nasila procesy
trawienne
 składa się z nerwów czaszkowych i nerwów wychodzących z krzyżowej części rdzenia kręgowego
(układ czaszkowo-krzyżowy)
 ma długie aksony przedzwojowe i krótkie aksony zazwojowe, zwoje znajdują się blisko organów
docelowych
 nie ma tak skoordynowanego działania, ze względu na niepołączone w pień zwoje
 przedzwojowe neurony cholinergiczne
 zazwojowe neurony cholinergiczne
 zajmuje się aktywnością niezwiązaną z zagrożeniem, walką czy ucieczką
 zajmuje się przetworzeniem energii „zdobytej w czasie „polowania”
 pobudza cały układ trawienny i gruczoły trawienne do pracy, zwęża źrenice, zwalnia pracę serca czy
czynność oddechową, pobudza pracę nerek.

Mózg składa się z pięciu zasadniczych części:

1. kresomózgowie
2. międzymózgowie
3. śródmózgowie
4. tyłomózgowie wtórne
5. rdzeń przedłużony
Kresomózgowie
Kresomózgowie jest największą częścią mózgu.
To ośrodek decyzyjny mózgu.
Nadzoruje większość czynności fizycznych i umysłowych.
Różne obszary kresomózgowia są odpowiedzialne za rozmaite reakcje świadome.
Kresomózgowie skupia ponad połowę neurytów, zbudowane jest z dwóch półkul mózgowych oddzielonych
podłużną szczeliną i połączonych spoidłem wielkim.
Powierzchnię mózgu tworzą silne fałdy zwane zakrętami, porozdzielane bruzdami, największa bruzda –
Rolanda – przedziela mózg na pół.

Międzymózgowie
Międzymózgowie jest stosunkowo niewielkie, ale stanowi centrum koordynacji nerwowej i hormonalnej.
W międzymózgowiu znajdują się ważne ośrodki motywacyjne układu nerwowego: pokarmowy (głodu i
sytości), pragnienia, agresji i ucieczki, a także termoregulacji oraz rozrodczy.
Międzymózgowie obejmuje: wzgórze, podwzgórze (nadrzędny narząd dla układu hormonalnego) i
szyszynkę.

Śródmózgowie
Śródmózgowie odpowiada za regulację mięśni zwieraczy źrenicy.
Na terenie śródmózgowia zlokalizowany jest twór siatkowaty, który m.in. odgrywa rolę w odruchach
wzrokowych i słuchowych, odpowiada za stan czuwania, uszkodzenie tworu siatkowatego powoduje
śpiączkę.

Tyłomózgowie wtórne
Ważną częścią tyłomózgowia jest móżdżek, graniczący ze śródmózgowiem i rdzeniem przedłużonym.
Składa się z dwóch półkul połączonych za pomocą tzw. robaka.
Na przekroju poprzecznym móżdżku widoczna jest cienka istota szara, która stanowi korę móżdżku i objęta
przez nią istota biała, tworząca ciało rdzenne, w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe –
najlepiej rozwinięte u ssaków.
W móżdżku mieszczą się ośrodki odruchowe regulujące napięcie mięśni szkieletowych i siłę ich skurczu
oraz ośrodki koordynujące ruchy i utrzymywanie równowagi.

Rdzeń przedłużony
Rdzeń przedłużony to część tyłomózgowia o kształcie ściętego stożka, łączy rdzeń kręgowy z móżdżkiem.
Skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za funkcje odruchowe: ośrodek oddechowy, ośrodek
ruchowy, ośrodek sercowy, ośrodek ssania, ośrodek żucia, ośrodek połykania, a także ośrodki
odpowiedzialne za: wymiotowanie, kichanie, kaszel, ziewanie, wydzielanie potu.
Uszkodzenie rdzenia przedłużonego niesie ze sobą poważne zagrożenie życia.

Kora mózgowa
 Kora mózgu pokrywa zewnętrzną powierzchnię półkul mózgowych.
 Jest zbudowana z istoty szarej, którą stanowią komórki neuronów.
 Jest bardzo silnie pofałdowana, dzięki czemu przy niewielkiej objętości zajmuje sporą powierzchnię.
 Kora mózgowa odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłów.
 Odbywają się w niej także procesy skojarzenia, stąd też wysyłane instrukcje określające reakcje
ruchowe.
 Odpowiada za czucie somatyczne, widzenie, słyszenie, czucie, uczenie się, planowanie i polecenie
ruchów.
 Dzieli się na korę starą (układ limbiczny), odpowiadającą za stany emocjonalne i popędy oraz
kontrolę podwzgórza i korę nową.
 Uszkodzenie kory mózgowej może doprowadzić do zaburzeń funkcji związanej z uszkodzonym
obszarem (np. niedowład, zaburzenia mowy, niedowidzenie) lub wyzwolić nadmierną aktywność
komórek leżących w sąsiedztwie uszkodzenia.
Kora mózgowa jest pofałdowana i podzielona funkcjonalnie na trzy rejony:
 pola czuciowe
 pola ruchowe
 pola kojarzeniowe.

W korze mózgowej znajdują się liczne ośrodki odpowiedzialne za różne funkcje. Kora mózgowa posiada
ośrodki wyższych czynności mózgowych: ośrodek pamięci, świadomości, pisania, kojarzenia, myślenia.
W istocie białej mózgu są włókna neuronowe, które tworzą połączenia między ośrodkami komórkowymi,
a innymi częściami układu nerwowego. Pasmo istoty białej łączące obie półkule mózgowe nazywane jest
ciałem modzelowatym lub spoidłem wielkim.

Pola ruchowe i czuciowo-somatyczne

 Sygnały czuciowe z różnych części powierzchni ciała przechodzą długą drogę do rdzenia kręgowego
lub mózgu i docierają do somatycznych pól czuciowych. Główne pola ruchowo-czuciowe kory leżą
wzdłuż bruzdy Rolanda: pole ruchowe leży tuż przed nią, pole czuciowe tuż za nią.
 Poszczególne części ciała są reprezentowane przez punkty po obu stronach bruzdy, przy czym
reprezentacja ta jest „do góry nogami”: to jest nogi i stopy są reprezentowane u góry, niżej ręce i
ramiona, a na dole głowa, przy czym ręce i twarz są reprezentowane przez znacznie większą
powierzchnię kory niż reszta ciała.
 Ośrodki smaku znajdują się blisko ośrodków wrażliwości dotykowej dla języka.
 Mapy czuciowe
Jedną z funkcji kory mózgowej jest działanie motoryczne. Informacja somatosensoryczna (czucie ciała) -
obszar SI z tyłu bruzdy centralnej, przekazywana jest od receptorów: dotyku, bólu, temperatury, wibracji,
położenia kończyn, przez nerwy czuciowe do wzgórza I kory SI. Twarz i język reprezentowane są po obu
stronach, pozostałe części ciała przeciwlegle. Zniszczenie kory SI powoduje zanik wrażeń czuciowych,
jednak ból i temperatura po pewnym czasie pojawiają się. Drażnienie wywołuje wrażenia dotyku,
łaskotania, swędzenia. Pobudzanie kory z przodu bruzdy centralnej wywołuje zachowania ruchowe (całe
wyuczone ruchy). Obszar kory poświęcony analizie jest proporcjonalny do wagi bodźców.

• Pola Brodmanna na bocznej powierzchni półkuli mózgu. • Na przyśrodkowej powierzchni półkuli mózgu.
 Pola Brodmanna
 Pola Brodmanna to wyróżnione na podstawie cytoarchitektury obszary kory mózgu. Jako pierwszy
ich lokalizację określił w 1907 roku niemiecki neurolog Korbinian Brodmann. Opisane przez
Brodmanna pola od 1 do 52, z niewielkimi zmianami odpowiadają stosowanemu dziś podziałowi.
 Pole 1, 2, 3 - pierwszorzędowa kora czuciowa, korowy ośrodek czucia. Uszkodzenie tego obszaru
powoduje niedoczulicę oraz astereognozję (niezdolność do rozpoznawania przedmiotów
dotykiem) po przeciwnej stronie ciała.
 Pole 5, 7, 40 - drugorzędowa (wtórna) kora czuciowa somatosensoryczna. Zachodzą w niej złożone
analizy bodźców czuciowych, kojarzenie pobudzeń kinestetycznych i wzrokowych z czynnościami
ruchowymi.
 Pole 4 - pierwotna kora ruchowa. Uszkodzenie tego pola powoduje objawy uszkodzenia neuronu
ośrodkowego po stronie przeciwnej.
 Pole 6 - kora przedruchowa. Odpowiada za ruchy kompleksowe obejmujące znaczne obszary ciała.
 Pole 8 - korowy ośrodek skojarzonego spojrzenia w bok. Uszkodzenie tego pola powoduje
skojarzone zbaczanie gałek ocznych w stronę uszkodzenia.
 Pole 10 - kora przedczołowa. Pole to jest ośrodkiem wyższej uczuciowości i abstrakcyjnego
myślenia.
 Pole 17 - pierwszorzędowa kora wzrokowa, korowy ośrodek wzroku. Uszkodzenie tego pola
powoduje ubytki w polu widzenia po stronie przeciwnej do uszkodzenia.
 Pole 18, 19 - drugo i trzeciorzędowa kora wzrokowa, wtórne kojarzeniowe pola wzrokowe.
Uszkodzenie tego obszaru może spowodować halucynacje wzrokowe.
 Pole 21, 22 - wtórne pole słuchowe.
 Pole 34 - korowy ośrodek węchu.
 Pole 39 - ośrodek czytania.
 Pole 41 - korowy ośrodek słuchu.
 Pole 42 - czuciowy ośrodek mowy. Uszkodzenie tego pola powoduje afazję czuciową Wernickego.
 Pole 43 - korowy ośrodek smaku.
 Pole 44, 45 - ruchowy ośrodek mowy. Uszkodzenie tego obszaru powoduje afazję ruchową Broki.
 Pole 52 - ośrodek pisania. Uszkodzenie tego pola powoduje agrafię.

OŚRODEK CZUCIOWY  Wernickiego  Wernicki czuł wiosnę. OŚRODEK W KORZE SKRONIOWEJ.

OŚRODEK RUCHOWY  Broki  Broki ruszał biodrami. OŚRODEK W KORZE CZOŁOWEJ.

PŁAT CZOŁOWY
• W płacie czołowym występują ośrodki kojarzące, miejsce powstawania myśli i pojęć.
• Każda z półkul zawiera zewnętrzną warstwę istoty szarej, zwanej korą mózgu oraz wewnętrzną warstwę
istoty białej.
• W korze mózgowej znajdują się liczne skupiska neuronów - tzw. ośrodki korowe.

OŚRODKI CZYNNOŚCIOWE PŁATA CZOŁOWEGO

• pierwszorzędowa kora ruchowa (pole 4): - ruchy dowolne
• drugorzędowa kora ruchowa (pole 6): - planowanie ruchów kończyn i gałek ocznych
• czołowe pole ruchowe gałek ocznych (pole 8): - ruchy gałek ocznych
• kora przedczołowa (pole 9-11): - świadomość, myślenie, wyższe czynności nerwowe
• kora ruchowa mowy, ośrodek Broki (pole 44, 45): - wypowiadanie słów, ruchowy ośrodek mowy
• kora asocjacyjna (pole 46): - zachowanie, myślenie, planowanie ruchów gałek ocznych
 Funkcje płata czołowego
 Część górna: funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora
przedruchowa, pamięć wyuczonych działań ruchowych, nawyki, specyficzne schematy zachowań,
wyrazy twarzy.
 Lewy płat: obszar Broki (mowa)
 Pola czołowe oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli)
 Część przedczołowa: „świadomość”
 Planowanie, inicjacja i monitorowanie własnego działania, ocena sytuacji, przewidywanie
konsekwencji działań.
 Konformizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji.
 Analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej, uczucia błogostanu (układ nagrody),
frustracji, lęku i napięcia.
 Lewy płat: kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne, pamięć robocza, wola
działania, podejmowanie decyzji, relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń.
 Część podstawna, kora około oczodołowa.

Uszkodzenie płata czołowego

1. Utrata możliwości poruszania częściami ciała.
2. Afazja Broca.
3. Zespół dysfunkcji wykonawczych, niezdolność do planowania wykonywania sekwencji ruchów.
4. Schematyczność myślenia.
5. „Zapętlenie”, uporczywe nawracanie do jednej myśli, perseweracje – trudności z zahamowaniem
zaczętego procesu (np. pacjent nie potrafi przestać mówić na dany temat).
6. Zaburzenia koncentracji i utrzymania uwagi.
7. Niestabilność emocjonalna: zmiany nastroju, zachowania agresywne.
8. Depresja (lewy płat).
9. Hipomania (prawy płat).
10. Anozodiaforia – obojętność na uszkodzenie mózgu (prawy płat).
11. Moria – nadmiernie pozytywny nastrój (prawy płat).
12. Trudności w rozumieniu dowcipów (prawy tylny).
13. Preferencje dla niewybrednego humoru, zmiany osobowości.
14. Zaburzenia pamięci, problemy z myśleniem abstrakcyjnym i rozwiązywaniem problemów.
15. Konfabulacje – fałszywe wspomnienia.

Płat ciemieniowy
Parzysta część kresomózgowia ograniczona od przodu bruzdą środkową, od dołu bruzdą boczną, a na
powierzchni przyśrodkowej także od tyłu przez bruzdę ciemieniowo-potyliczną półkuli mózgu.

OŚRODKI CZYNNOŚCIOWE
• pierwszorzędowa kora czuciowa (pole 1, 2, 3): zakręt zaśrodkowy – czucie powierzchowne
• drugorzędowa kora czuciowa (pole 5): płacik ciemieniowy górny
• kora asocjacyjna ciemieniowa (pole 7): płacik ciemieniowy górny – analiza bodźców
• kora asocjacyjna ciemieniowo-skroniowo-potyliczna (pole 39, 40): płacik ciemieniowy dolny, zakręt
nadbrzeżny
Funkcje płata ciemieniowego

1. Część górna: czucie dotyku, temperatury, bólu, umiejscowienie wrażeń czuciowych.

2. Prawa część dolna: orientacja przestrzenna, układ odniesienia na podstawie wrażeń wzrokowych.
 3. Lewa część dolna: modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców.
4. Część przyśrodkowa: celowe ruchy, integracja ruchu i wzroku.
5. Manipulacja obiektami wymagająca koordynacji i wyobraźni przestrzenno-ruchowej.
6. Rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.

Uszkodzenie płata ciemieniowego

1. Całkowita niepodzielność uwagi.
2. Apraksja wzrokowa - niezdolność do skupiania wzroku na określonym miejscu.
3. Trudności w orientacji przestrzennej.
4. Symultagnozja - trudności w integracji wrażeń wzrokowych w jedną całość.
5. Trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk.
6. Apraksja - niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu, problemy w troszczeniu się o
siebie.
7. Niezdolność do odróżnienia kierunków lewa-prawa (lewy płat).
8. Dyskalkulia - trudności w liczeniu, algebra i geometria.
9. Anomia - niezdolność do nazwania obiektu.
10. Agrafia - nieumiejętność umiejscowienia słów pisanych (okolice lewego zakrętu kątowego).
11. Aleksja.
12. Jednolite zaniedbanie - brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni, części ciała (prawy płat)
13. Anozognozja – zaprzeczanie swojej niesprawności.
14. Trudności w rysowaniu, trudności w konstruowaniu obiektów.
15. Zaburzenia osobowości (zwykle lezje ciemieniowo-skroniowe).

PŁAT SKRONIOWY
Płat skroniowy odpowiada za:
• mowę
• pamięć werbalną
• zapamiętywanie
• rozpoznawanie obiektów
• słuch muzyczny
• wrażenia dźwiękowe
• analizę zapachów

Funkcje płata skroniowego

1. Zakręt górny i wieczko: słuch muzyczny, fonematyczny, wrażenia dźwiękowe

2. Obszar Wernickego: rozpoznawanie mowy, prozodia lingwistyczna (= intonacja)
3. Zakręt dolny: rozpoznawanie obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie
4. Część podstawna: analiza zapachów

Uszkodzenie płata skroniowego

1. Amuzja – zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków.

2. Anomia – utrata zdolności nazywania.
3. Anosmia – całkowita utrata węchu.
4. Zaburzenia semantyczne.
5. Zaburzenia równowagi.
6. Problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów.
 7. Prozopagnozja – trudności w rozpoznawaniu twarzy.
8. Upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych.
9. Afazja Wernickego – trudności w rozumieniu mowy (lewa półkula).
10. Zaburzenia emocjonalne (prawa półkula).
11. Trudności w opisywaniu widzianych przedmiotów.
12. Amnezja następcza - zaburzenia pamięci.
13. Zaburzenia seksualne.
14. Zachowanie agresywne (niecierpliwość).
15. Halucynacje i złudzenia.

PŁAT POTYLICZNY
Płat potyliczny – parzysta część kresomózgowia ograniczona od przodu na powierzchni przyśrodkowej
przez bruzdę ciemieniowo-potyliczną półkuli mózgu.

Odpowiada za:
• widzenie
• analizę koloru, ruchu, kształtu, głębi
• skojarzenia wzrokowe

Uszkodzenia płata potylicznego

1. Ubytki w polu widzenia, niedowidzenie połowiczne, ślepota mózgowa.

2. Zespół Antona - przykład anozognozji (utrata, ograniczenie świadomości dot. deficytu, który pojawił
się po uszkodzeniu mózgu), pacjent traci zdolność widzenia (ślepota korowa), a sam twierdzi, że
widzi.
3. Widzenie mimo ślepoty - pacjent twierdzi, że nie widzi, ale jest w stanie omijać przeszkody.
4. Wzrokowa agnozja przedmiotów (agnozja asocjacyjna).
5. Symultagnozja - pacjent nie jest w stanie jednocześnie rozpoznać całości.
6. Czysta aleksja (lewy płat potyliczny, płat ciała modzelowatego) - zaburzenia czytania.
7. Omamy i halucynacje wzrokowe.
8. Trudności w umiejscowieniu widzianych przedmiotów.
9. Niedokładne widzenie przedmiotów, widzenie aureoli.
10. Trudności w rozpoznawaniu przedmiotów, znaków, symboli, ruchu, obiektów.
11. Trudności z czytaniem i, lub pisaniem.
12. Zespół Balinta - paraliż spojrzenia + ataksja wzrokowa + symultagnozja (przy obustronnym
uszkodzeniu styków ciemieniowo-potylicznych).

Rola móżdżku w regulacji ruchu

Wykonanie nawet najprostszego ruchu wymaga wyliczenia jego trajektorii i przełożenia tego na sekwencję
skurczów wielu mięśni. Móżdżek zarządza „logistyką ruchów”, a także utrzymaniem stabilnej postawy ciała.
Jest rodzajem „wewnętrznego dyrygenta”, który odmierza pożądany moment, długość i siłę skurczu
każdego z mięśni. Móżdżek ma aż 30 mld neuronów (więcej niż kora), ale tylko 300 mln dróg wyjściowych,
podczas gdy kora mózgu stukrotnie więcej.

Móżdżek
1. Steruje ruchem.
2. Kontrola czynności mięśni.
3. Równowaga.
 4. Koordynacja ruchowa.
5. Kierowanie uwagą między bodźcami słuchowymi i wzrokowymi.
6. Percepcja czasu.
7. Pamięć niektórych odruchów.
8. Wpływ na ruchy oczu.

Uszkodzenia móżdżku
1. Brak koordynacji ruchów (asynergia), niezgrabność, brak precyzji ruchów.
2. Problemy z utrzymaniem normalnej postawy ciała.
3. Zaburzenia równowagi.
4. Trudności w ocenie zasięgu i momentu zatrzymania ruchu, trudności w łapaniu obiektów.
5. Niezdolność do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych.
6. Drżenie ciała.
7. Potykanie się, tendencja do przewracania i „chodzenia na szerokich nogach”.
8. Słabe napięcie mięśni (hipotonia).
9. Niewyraźna mowa.
10. Nystagmus, gwałtowne ruchy gałek ocznych.

Podwzgórze
Podwzgórze jest niewielką strukturą (u człowieka 3,5 cm3) leżącą u podstawy mózgu.
Nad nią leży wzgórze, od dołu związana jest z nim przysadka. Jest to najważniejszy ośrodek mózgu
integrujący wydzielanie hormonów i zachowania zależne od nich, reakcje układu wegetatywnego, reakcje
na stres i emocje. Posiada sieć rozległych połączeń z przodomózgowiem i śródmózgowiem. Wpływa na
wydzielanie hormonów przysadki. Reguluje zachowania popędowe (odżywanie się, termoregulacja,
zachowania seksualne i agresywne, poziom pobudzenia).

Układ nagrody
W ewolucji układ nagrody wykształcił się, aby motywować osobnika do niektórych, bardzo ważnych dla
przeżycia organizmu i gatunku zachowań.

Układ nagrody aktywowany jest w sytuacjach skutecznego zaspokajania popędów (głodu, popędu
seksualnego), a także w trakcie wykonywania innych, niepopędowych czynności, i zachowań (np.
społecznych) pozytywnie wpływających na zdolność osobnika do przeżycia i pozostawienia płodnego
potomstwa („fitness”).

Lęk i wstręt. Ciało migdałowate.

Część korowo-przyśrodkowa (pobudzająca, generacja lęku).
Część podstawno-boczna (hamująca, generacja strachu).
Sygnały sensoryczne docierają do wzgórza, a stąd bezpośrednio do ciała migdałowatego, które
automatycznie „ocenia”, czy występuje zagrożenie dla bytu jednostki lub innych osób.
Te same sygnały płyną do kory nowej, gdzie następuje ich obiektywna ocena i rozpoznanie.

Ciało migdałowate jest głównym elementem systemu alarmowego. W reakcji na napływające od układów
percepcyjnych sygnały ciało migdałowate wyzwala emocje towarzyszące reakcjom obronnym.
Jednocześnie aktywuje podwzgórze, co uruchamia wydzielanie hormonów stresu przygotowując ciało do
walki lub ucieczki.

Mózg – ciekawostki
 Większy od grejpfruta, mniejszy od sałaty.
 Mieści się w jednej ręce.
 Waży mniej niż 1500 gram.
  1 bilion komórek (100 mld aktywne i 900 mld glejowe).
 Każda komórka może wytworzyć 20000 połączeń.
 Wciągu 1 sekundy powstaje ok. 3 mld synaps.
 Ma większe możliwości niż komputer.

Metody wizualizacji budowy i aktywności mózgu

Elektroencefalografia – EEG

 Elektroencefalografia to nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej

czynności mózgu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki
elektrod (zwykle osiem elektrod nad każdą półkulą i trzy elektrody w linii pośrodkowej), które
rejestrują zmiany potencjału lub różnice w potencjale różnych części mózgu i po odpowiednim ich
wzmocnieniu tworzą z nich zapis - elektroencefalogram.
 Jeśli elektrody umieści się bezpośrednio na korze mózgu (np. podczas operacji) badanie nosi nazwę
elektrokortykografii (ECoG).
 W przypadku jakiejkolwiek patologii (np. zniszczone komórki lub upośledzone przewodzenie
chemiczne) będzie opóźniać lub przyspieszać szybkość ich przepływu, zwiększać lub zmniejszać
amplitudę, zmieniać ich kształt lub konfigurację.
 W przypadku niektórych chorób (np. padaczki) zapis EEG może mieć decydujące znaczenie w
diagnozie.

Tomografia komputerowa
Tomografia komputerowa to metoda pozwalająca na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów)
danego obiektu. Wykorzystuje ona złożenie projekcji obiektu wykonanych z różnych kierunków do
utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D). W tomografii komputerowej stosowana
jest emitująca promienie lampa rentgenowska oraz układ detektorów, który pozwala na różnicowanie
tkanki.

Magnetyczny rezonans jądrowy  Magnetic Resonance Imaging – MRI

Rezonansowe obrazowanie magnetyczne zwane również Magnetycznym rezonansem jądrowym (NMR)
polega na wzbudzaniu spinów jądrowych znajdujących się w zewnętrznym polu magnetycznym poprzez
szybkie zmiany pola magnetycznego a następnie rejestrację promieniowania elektromagnetycznego
powstającego na skutek zjawisk relaksacji. NMR jest jedną z najdokładniejszych metod, dzięki której
możemy otrzymać najwięcej powtarzających się wyników.
Pozytronowa tomografia emisyjna - Positron Emission Tomography – PET
Pozytonowa tomografia emisyjna wykrywa wprowadzony do krwi promieniotwórczy znacznik (np. glukoza
z węglem 11C) podlegający rozpadowi beta i wysyłający pozytony, które anihilują z elektronami dając pary
kwantów gamma, wykrywanych przez pary liczników wokół głowy. Do wytwarzania krótkotrwałych
substancji promieniotwórczych konieczny jest akcelerator. Umożliwia obrazowanie przepływu krwi
na bieżąco, wykrywanie ognisk padaczki, guzów mózgu. Stosowana również w eksperymentach
psychologicznych (praca danego obszaru zwiększa zapotrzebowanie na energię - dopływ krwi).
PET po raz pierwszy pokazał lokalizację wielu funkcji psychicznych

Spektroskopia
• Bazuje na rezonansie protonów wodoru i fosforu.
• Pozwala oceniać w wybranej okolicy mózgu stężenie choliny, kreatyny, alaniny, asparaginy i fosforanów.
• Stężenie tych pierwiastków uwidocznione zostaje na wykresie.
• Zwykle jest łączona z rezonansem lub tomografią.

O czym informują stężenia ?

• Cholina – wzorzec prawidłowego działania mózgu.
• Asparaginy – wskaźnik dojrzałości.
• Mleczany – wskaźnik wielkości zmian beztlenowych.
Angiografia klasyczna
• Polega na nakłuciu tętnicy udowej i wprowadzeniu cewnika, który następnie przeprowadza się także
przez tętnicę biodrową, aortę, aż do obszaru planowanych badań.
• Przez cewnik podaje się małe dawki kontrastu, które pozwalają na prześledzenie jego drogi w naczyniu.
• Kiedy cewnik znajdzie się w miejscu, które miało zostać zbadane, wstrzykuje się kontrast, który
uruchamia aparat rentgenowski.
• Aparat ten wykonuje serię zdjęć radiologicznych, które pozwalają na
prześledzenie rozchodzenia się kontrastu w naczyniach tętniczych, włosowatych a następnie żylnych.

BUDOWA OKA
Fotoreceptory siatkówki oka (czopki i pręciki) reagują na różne długości fal.

• Pręciki
 odpowiadają za postrzeganie kształtów, ruchu oraz widzenie nocne
 umożliwiają czarno-białe widzenie przy słabym oświetleniu
 nie dają dokładnych obrazów - widzenie skotopowe
 100 razy bardziej czułe na światło niż czopek
 około 100 milionów pręcików na siatkówce każdego oka (głównie na jej obrzeżach)

• Czopki
 pozwalają na widzenie fotopowe – widzenie kolorów przy dobrym oświetleniu
 3 rodzaje czopków odpowiadające za widzenie 3 barw - czerwona, zielona i niebieska
 są czułe na różne długości fal światła - krótkie, średnie i długie
 ludzki mózg łączy te sygnały i tworzy wrażenie barwy

FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH KOMÓREK SIATKÓWKI:

Część niepobudliwa siatkówki

• komórki sześcienne – zawierają pigment (melaninę), ich warstwa ogranicza możliwość rozprzestrzeniania
się oświetlenia poza obszar, na który bezpośrednio pada obraz (działa jak „błona przeciwodblaskowa”)

Część pobudliwa siatkówki:

• fotoreceptory: pręciki i czopki – odpowiadają za fotorecepcję, czyli zdolność reagowania siatkówki na
bodźce świetlne
• komórki dwubiegunowe – przenoszą sygnały bezpośrednio z fotoreceptorów do komórek zwojowych,
• komórki zwojowe – ich aksony łączą się w nerw wzrokowy i opuszczają oko przez otwór (plamkę ślepą).

• komórki amakrynowe – przewodzą sygnały z fotoreceptorów do komórek zwojowych i z komórek

dwubiegunowych do komórek zwojowych, występuje bardzo wiele typów k. amakrynowych, ich funkcja
wciąż nie jest do końca poznana

• komórki poziome (horyzontalne) – umożliwiają kontakt i oddziaływanie na siebie blisko położonych

fotoreceptorów i komórek dwubiegunowych, grają dużą rolę w formowaniu tzw. pola recepcyjnego
komórki zwojowej i w widzeniu kontrastów (na zasadzie hamowania obocznego), są wyposażone tylko w
dendryty (brak aksonu)

1. Mechanizm fotorecepcji.
Fotorecepcja  zdolność siatkówki do reagowania na bodźce świetlne.
Fototransdukcja  cykl reakcji chemicznych, wyzwolonych w fotoreceptorach pod wpływem bodźca
świetlnego (w konsekwencji prowadzący do powstania impulsu nerwowego, ale dopiero w komórce
zwojowej).
 Zasadniczą rolę pełnią barwniki wzrokowe (fotopigmenty)  rodopsyna (purpura wzrokowa),
fotopsyny.

cGMP – funkcjonuje jako przekaźnik wtórny, modyfikuje strukturę białka ściany kanałów sodowych, przez
co kanały te są wciąż otwarte i jony sodu wnikają z zewnątrz do komórki receptorowej.

Przenoszenie informacji wzrokowej w siatkówce.

DODATKOWE INFORMACJE
• dodatkowe możliwe drogi informacji wzrokowej w siatkówce:
pobudzenie czopka może, za pomocą k. poziomych lub amakrynowych powodować hamowanie komórki
zwojowej związanej z innym czopkiem
czopki mogą być pobudzane przez sąsiadujące z nimi pręciki, dzięki bocznej wypustce łączącej
czopek z ok. 50 pręcikami
• przenoszenie to ma charakter elektrotoniczny (stąd rola amplitudy pobudzenia)
• impulsy nerwowe powstają dopiero w komórkach zwojowych, skąd są przesyłane do OUN

Komórki zwojowe:
• w nich powstają impulsy nerwowe
• pole recepcyjne komórki zwojowej
• pola recepcyjne poszczególnych komórek zwojowych zachodzą na siebie (rola komórek amakrynowych)
• częstotliwość spontaniczna
• aktywność ta zmienia się przy oświetleniu pola recepcyjnego komórki zwojowej
• dwa rodzaje reakcji komórek zwojowych:
 reakcja włączeniowa
 reakcja wyłączeniowa.

Organizacja pól recepcyjnych komórek zwojowych.

Pola recepcyjne komórek zwojowych mają organizację koncentryczną – pole recepcyjne posiada część
środkową i obwodową.
Części te są względem siebie antagonistyczne, tzn. jeśli oświetlenie części środkowej powoduje pobudzenie
to oświetlenie części obwodowej powoduje zahamowanie komórki zwojowej i odwrotnie.

Można wyróżnić dwa rodzaje komórek zwojowych:

1. komórki z częścią centralną typu włączeniowego (ON)
2. komórki z częścią centralną typu wyłączeniowego (OFF)

Warunki umożliwiające przechodzenie informacji wzrokowej przez struktury oka.

Przezierność ośrodków optycznych:
• rogówki
• soczewki
• ciała szklistego

Co powoduje zmniejszenie przezierności ośrodków optycznych.

 Wrodzone anomalie rogówki:

• bielmo, czyli zmętnienie
• schorzenia genetyczne (np. anomalia Petersa)
• stany zapalne prowadzące do uszkodzenia rogówki

 Wrodzone schorzenia soczewki:

• zaćma wrodzona

 Schorzenia ciała szklistego:

• przetrwałe hiperplastyczne ciało szkliste
• zwłóknienie ciała szklistego w przebiegu retinopatii wcześniaczej

Co utrudnia odbieranie informacji wzrokowych?

1. Nieprawidłowy kształt, wielkość źrenicy.
2. Nieprawidłowa reakcja źrenic na światło.
3. Schorzenia siatkówki:
• stany zapalne
• odwarstwienie
• degeneracje.
4. Uszkodzenia nerwu wzrokowego (wrodzone, zapalne, pourazowe).
5. Wady wzroku (refrakcji).
6. Nieprawidłowości akomodacji (niedomoga akomodacji, nadmierna akomodacja).

Neuronalne podłoże percepcji wzrokowej

• Siatkówka jest cienką błonką zbudowaną z kilku warstw komórek nerwowych.
• Najbardziej zewnętrznie położoną warstwą jest warstwa CZOPKÓW i PRĘCIKÓW światłoczułych
receptorów.
• Fotoreceptory zawierają światłoczułe barwniki.
• Barwniki te ulegają rozkładowi pod wpływem światła.
• Ilość rozłożonego barwnika zależy od ilości światła.
• Wrażliwość receptorów na światło jest wprost proporcjonalna do ilości barwnika, zależy od stanu
adaptacji do światła.
Umiejscowienie fotoreceptorów

CZOPKI
• Bardzo gęsto upakowane w środkowej części siatkówki (w plamce).
• Gęste upakowanie na małym obszarze zapewnia dużą rozdzielczość.
• Reagują z różną siłą na światło o różnej barwie.
• Trzy typy czopków.
• Wyspecjalizowane w reagowaniu na fale świetlne o różnej długości, czyli reagują na światło
 niebieskie
 zielone
 czerwone.

PRĘCIKI
• Umiejscowione są na obwodzie siatkówki.
• Są rzadziej rozmieszczone niż czopki.
• Wykazują szczególną wrażliwość na słabe światło.
• Światło o małej intensywności pobudzi tylko pręciki i nie określimy jego barwy.
• Światło o dużej intensywności pobudzi wszystkie typy receptorów w różnym stopniu różne typy czopków.
• Informacje z pobudzonych komórek receptorowych przekazywane są do komórek zwojowych.
 PRĘCIKI CZOPKI

Widzenie nocne Widzenie dzienne

Średnio 90 mln
Jeden typ światłoczułego barwnika
Bardzo duża czułość
Czułość na światło rozproszone
Mała ostrość
Wolna reakcja na światło
Brak – ślepota zmierzchowa
Wykrywają słabsze światło – zawierają więcej
pigmentu
Średnio 4,5 mln
Trzy typy światłoczułego barwnika
(ludzie)
Niewielka czułość
Czułość tylko na światło bezpośrednie
Wysoka ostrość (lepsza rozdzielczość)
Szybka reakcja na światło
Brak – ślepota
Potrzebują więcej światła do tworzenia
obrazów – zawierają mniej pigmentu

Przybliżone pole widzenia prawego i lewego oka oraz ich nałożenie. Obszar ostrego widzenia określa się
jako widzenie centralne, dookoła niego zachodzi widzenie obwodowe, które po bokach obejmuje obszar w
rejonie 180 stopni.

Widzenie barwne
Osoby widzące prawidłowo mają trzy różne rodzaje czopków (odpowiadają za widzenie barwne).
Każdy rodzaj czopków jest najbardziej czuły na odmienne długości fal świetlnych.
Zgodnie z teorią trichromatyczną (teorią trzech barw), wszystkie kolory w widmie można uzyskać łącząc
czerwień, zieleń i kolor niebieski. Spośród trzech rodzajów czopków każdy reaguje na jeden z tych kolorów.

Czułość pręcików i 3 rodzajów czopków na światło o różnej długości fali.

Każdy rodzaj w pewnym stopniu reaguje na szeroki zakres fal, ale maksymalną czułość wykazuje w
węższym zakresie.

Teoria procesów przeciwstawnych - barwa jest zakodowana w parach przeciwnych:

czarny – biały, żółty – niebieski i zielony – czerwony.
Założenie - niektóre komórki układu wzrokowego są wzbudzane przez jeden z kolorów przeciwstawnych i
hamowane przez drugi kolor z pary - komórki wzbudzane światłem o długości odpowiadającej kolorowi
zielonemu będą hamowane przez światło czerwone i odwrotnie.

Teoria trichromatyczna i teoria procesów przeciwstawnych — nie wykluczają się wzajemnie.

Dotyczą innych poziomów układu wzrokowego. W przypadku przetwarzania wzrokowego na siatkówce
zastosowanie ma teoria trzech barw: czopki reagują na trzy różne długości fal świetlnych (odpowiadają
kolorom: czerwonemu, niebieskiemu i zielonemu).
Kiedy sygnał przemieści się poza siatkówkę i jest w drodze do mózgu, komórki reagują
w sposób zgodny z teorią procesów przeciwstawnych.

Spostrzeganie
• Spostrzeganie (wąskie znaczenie)  odbiór wrażeń zmysłowych.
• Spostrzeganie (szerokie znaczenie)  rejestracja przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego:
ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikacja i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na
niedoświadczanie złożonej charakterystyki bodźców, np. konkretne przedmioty w otaczającym środowisku,
łatwo rozpoznawane i nazywane związane z posiadanym doświadczeniem wytworzonym w procesie
uczenia się związane z innymi procesami poznawczymi - pamięć, uwaga, uczenie się itp.

Wrażenie
• Wrażenie  doświadczanie / recepcja prostych właściwości bodźców, np. jasność, kolor, głośność, siła
dotyku podstawę stanowi wrodzony mechanizm przetwarzania sensorycznego są jednowymiarowe.

Wrażenie to aktywność dróg wstępujących, biegnących od narządów zmysłowych. Poszczególne wrażenia

są od siebie izolowane, np. wrażenie barwy jest niezależne od wrażenia wielkości.
Spostrzeżenie
• Doświadczenie złożonej charakterystyki bodźców, np. konkretnych przedmiotów w otaczającym
środowisku.
• Obraz przedmiotu  obraz wszystkich dostępnych cech rejestrowanych za pośrednictwem różnych
zmysłów.
• Efekt aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje z różnych zmysłów i
połączyły w całość, np. obraz oka – zielone, duże z długimi czarnymi rzęsami.
• Na poziomie spostrzeżeń pojawia się interpretacja przedmiotowa wrażeń odebranych przez zmysły.

Struktury anatomiczne służące różnym rodzajom pamięci:

 Kora mózgu (zwłaszcza płaty czołowe i ciemieniowe) - pamięć długotrwała, epizodyczna i
semantyczna.
 Płat ciemieniowy zawiera szkicownik wzrokowo-przestrzenny, ważny dla pamięci krótkotrwałej jak i
długotrwałej pamięci skojarzeniowej.
 Hipokamp - pamięć przestrzenna, pamięć epizodyczna o pośrednim czasie życia.
 Ciało migdałowate - pamięć emocjonalna (utajona).
 Pamięć proceduralna - prążkowie, jądra podstawy mózgu (skorupa, jądro ogoniaste), móżdżek i
kora ruchowa odpowiedzialne są za pamięć umiejętności.
 Jądro ogoniaste - pamięć genetyczna, instynktowne formy zachowania, silnie aktywne u
zakochanych, pamięć umiejętności (proceduralna), zaburzenia prowadzą do zachowań obsesyjno-
kompulsywnych.

Kora przedczołowa - bierze udział w tworzeniu się krótkotrwałej pamięci roboczej (operacyjnej, PR).
Wyróżniono za pomocą metod obrazowania następujące podobszary:
A. PR - przestrzenna
B. PR - przestrzenna, działania zależne od woli
C. PR - przestrzenna, obiektów i werbalna, działania zależne od woli i myślenie analityczne
D. PR - obiektów, myślenie analityczne

Dlaczego zapominamy?

• Hipokamp odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu pamięci długotrwałej, a jego uszkodzenie zarówno u
ludzi, jak i u zwierząt skutkuje znacznym upośledzeniem uczenia się i zapamiętywania.

• Kiedy informacje zostaną zapisane w neuronach, hipokamp musi „zadecydować”, czy przechować je tylko
przez chwilę w pamięci krótkotrwałej, czy zachować na dłużej, nawet na całe życie, w pamięci długotrwałej.
Nowe informacje – rejestrowane i przetwarzane są w przedniej, zaawansowanej części mózgu zwanej korą
przedczołową. Potem wędrują do hipokampa, skąd są albo usuwane (w czasie od kilkunastu sekund do
kilku minut po dotarciu informacji do mózgu), albo kodowane w nowych neuronach pamięci w zakręcie
zębatym. Następnie neurony te przemieszczają się w różne miejsca w mózgu.

Najważniejsze obszary ruchowe w ośrodkowym układzie nerwowym ssaków.

Kora mózgowa (szczególnie pierwszorzędowa kora ruchowa) wysyła aksony bezpośrednio do rdzenia
przedłużonego i rdzenia kręgowego. Podobnie jądro czerwienne, twór siatkowaty oraz inne struktury pnia
mózgu. Rdzeń przedłużony i rdzeń kręgowy bezpośrednio kontrolują skurcze mięśni. Jądra podstawy oraz
móżdżek wpływają na ruch pośrednio, poprzez dwukierunkowe oddziaływanie na korę mózgową oraz pień
mózgu.

Neuronalne podstawy zjawiska uwagi.

Według teorii Ungerleidera i Mishkina (1982) struktury korowe płata ciemieniowego przetwarzają
niezwykle istotne dla kierowania uwagą informacje na temat położenia obiektów w przestrzeni.
Andersen i wsp. (Andersen, Snyder, Li i Stricanne, 1993) pokazali, że w płacie ciemieniowym znajdują się
komórki łączące informacje na temat pozycji ciała z danymi wzrokowo-przestrzennymi (kombinacja bardzo
ważna dla działania uwagi, ponieważ pozwala na zlokalizowanie obiektu w przestrzeni). Aby prawidłowo
ustalić, gdzie znajduje się jakiś obiekt - oprócz informacji z siatkówki - konieczne są dane na temat pozycji
ciała, głowy i gałek ocznych. Metody neuroobrazowania pokazują, że płat ciemieniowy odgrywa ważną rolę

w sterowaniu uwagą.

ŚLEPOTA NIEUWAGOWA - zjawisko niedostrzegania obiektów znajdujących się w polu widzenia mimo
całkowicie sprawnego układu wzrokowego.

ZANIEDBYWANIE STRONNE – brak świadomości przestrzeni i obiektów po stronie kontrlateralnej do

uszkodzenia mózgu Ekstremalną ślepotę nieuwagową wykazują pacjenci cierpiący z powodu syndromu
zwanego zaniedbywaniem stronnym. Ponieważ pojawia się on w następstwie uszkodzenia płata
ciemieniowego, wskazuje na istotny udział tej struktury.
Płat czołowy odpowiada głównie za podtrzymywanie uwagi (czyli aktywację) oraz rozwiązywanie
konfliktów poznawczych (uwaga wykonawcza). Jego aktywność stwierdza się zwykle, gdy badany
wykonuje, np. test Eriksena czy Stroopa. Płaty czołowe odgrywają również ważną rolę w regulacji uwagi
orientacyjnej. Główne dane na ten temat pochodzą z badań metodami obrazowania.

Język-mowa
• Korowa reprezentacja języka-mowy jest osobna w stosunku do ośrodków kontrolujących motorycznie
mięśnie fonacyjne (krtani, języka, itp.), a także w stosunku do ośrodków recepcyjnych dźwięków i wzroku.

• Jest to więc reprezentacja „komunikacji” i/lub znaczenia znaków i symboli niezależnie od sposobu
przekazu (mowa, pismo, język migowy).

„ośrodki” mowy
Ośrodek Broca (uszkodzenie – afazja motoryczna, rozumienie zachowane)
Ośrodek Wernickiego (uszkodzenie – afazja czuciowa, recepcyjna, mowa płynna)

OBSZAR BROCA  MÓWIENIE  PŁAT CZOŁOWY

Paul Broca (1824–1880) był francuskim chirurgiem, anatomem i antropologiem, którego badania i poglądy
do dnia dzisiejszego stanowią podstawę rozumienia afazji.
W 1861 r. Broca przedstawił mózg zmarłego pacjenta, który utracił zdolność mowy. Uszkodzenie
znajdowało się w tylnej części lewego płata czołowego, co pozwalało przypuszczać o ich roli dla mowy
artykułowanej. Przy czym zdaniem badacza o lokalizacji funkcjonalnej decydują zawoje, a nie wypukłości
mózgu jak twierdzili frenolodzy. Kolejne przypadki kliniczne jedynie potwierdzały przypuszczenia Broca
i pozwoliły opublikować jego słynne zdanie: „Mówimy lewą półkulą” – a dokładniej lewym trzecim
zawojem płata czołowego. Obszar ten także obecnie nazywany jest obszarem Broca, a zaburzenia mowy
związane z jego uszkodzeniem afazją Broca (inaczej również afazją ruchową, kodującą, ekspresyjną).

Badacz zaobserwował ponadto, iż reguła lokalizacji funkcji mowy w lewej półkuli nie dotyczy osób
leworęcznych. Afazja Broca (afazja ruchowa, motoryczna, afazja Broki, agramatyzm).
Uszkodzenie w lewym płacie czołowym mózgu. Zachowane rozumienie, zaburzone mówienie.

Kilka lat po odkryciu Broca, w 1874 r. Carl Wernicke (1848–1905) przedstawił przypadek pacjenta, u
którego dysfunkcji uległo rozumienie mowy, spowodowane uszkodzeniem lewego górnego zawoju
skroniowego. Po raz pierwszy empirycznie zostało dowiedzione, że przynajmniej dwie różne funkcje
(zdolność mowy i jej rozumienia) mogą być zaburzone wskutek uszkodzenia odrębnych obszarów mózgu.
Było to wielkie wzmocnienie dla zwolenników teorii wąsko lokalizacyjnej, chociaż sam Wernicke raczej
uwypuklał znaczenie dla funkcji psychicznych połączeń pomiędzy wyspecjalizowanymi obszarami mózgu niż
samych ośrodków jako takich. Poza odkryciami Broca i Wernickiego również eksperymenty fizjologiczne i
anatomiczne potwierdzały jej słuszność.

OŚRODEK WERNICKIEGO  PŁAT SKRONIOWY  CZUCIE

Afazja Wernickego (afazja czuciowa, sensoryczna).
Uszkodzenie lewego płata skroniowego. Mowa płynna, ale pozbawiona treści – może zawierać
zniekształcone, a nawet nieistniejące słowa (sałatka słowna, żargon afatyczny). Zaburzenia rozumienia.

„Ośrodki mowy” prawej półkuli decydują o „prozodii” mowy (ładunku emocjonalnym).

• Stopień zaburzeń mowy oprócz uszkodzenia kory „ośrodków mowy” zależy od uszkodzenia struktur
podkorowych.
• Również u chorych głuchych od urodzenia i posługujących się językiem migowym obserwuje się
„lewopółkulowy” charakter języka znakowego i podobne cechy „afazji” w przypadku uszkodzenia lewej
półkuli. Reprezentacje korowe „mowy” dotyczą nie tyle języka ile ogólnego systemu symboliczno-
komunikacyjnego.
Dwie półkule mózgu rządzą zgodnie.
Lewa i prawa półkula mózgu komunikują się ze sobą przez ciało modzelowate, most zbudowany z
milionów komórek nerwowych. Lewą połową naszego ciała rządzi prawa część mózgu i na odwrót. Lewa
półkula panuje nad myśleniem logicznym i mową. Prawa rozpoznaje muzykę, miejsce rzeczy w przestrzeni,
zna się na aluzjach, przenośniach, dowcipie.

Mózg człowieka do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje odpowiedniej diety bogatej w węglowodany,

proteiny, tłuszcze oraz witaminy A, C, E i wszystkich z grupy B. Zbyt długie przerwy w dopływie energii
powodują osłabienie koncentracji i logicznego myślenia.