FIZJOLOGIA

dr Elżbieta Barańczuk
e-mail: elabaranczuk@poczta.fm

Zaliczenie: średnia z trzech zaliczeń - egzaminy

WYKŁAD 1
30.10.2022

FIZJOLOGIA - ogólnie rzecz biorąc jest to nauka o funkcjonowaniu żywego organizmu.

Fizjologia człowieka - jest to nauka o funkcjonowaniu organizmu człowieka jako całości, jak
również o funkcjonowaniu jego poszczególnych narządów, układów.

UKŁAD NERWOWY

Najważniejszy z układów, ponieważ bez niego nie funkcjonowałyby prawidłowo nasz

organizm. Scala on pracę wszystkich naszych narządów wewnętrznych, jeżeli układ nerwowy
nie pracuje prawidłowo, to zaczynają się zaburzenia w funkcjonowaniu poszczególnych
układów, narządów.

Układ nerwowy składa się z części

centralnej czyli z mózgu i rdzenia
kręgowego co jest nazywane
ośrodkowym układem nerwowym.
Poza tym mamy układ obwodowy
czyli ten, który odbiera informacje z
receptorów i dostarcza je do
efektorów.

Podstawową jednostką budulcową tkanki nerwowej jest neuron. Cecha charakterystyczna

neuronu to obecność wypustek. Neurony mają różny kształt, w zależności od tego gdzie
występują, ale podstawowe elementy pozostają takie same.

Schemat podstawowej komórki

nerwowej. Składa się ona z ciała
komórki. Od ciała komórki odchodzą
liczne wypustki zwane dendrytami i
odchodzi jedna, długa wypustka
zwana aksonem i to właśnie akson
buduje nasze nerwy obwodowe.
Podział układu nerwowego

W zależności od tego co unerwia nasz układ nerwowy możemy go podzielić na dwie części:

1. autonomiczny układ nerwowy - równowaga wewnętrzna ustroju i zdolność do

adaptacji. Unerwia nasze narządy wewnętrzne, dzięki czemu zapewnia nam
równowagę panującą w środowisku wodnym wewnętrznym czyli zapewnia tym
narządom, tkanką najbardziej optymalne warunki do pracy i zapewnia również
adaptację do różnych sytuacji życiowych (relaks -> bieg).
2. somatyczny układ nerwowy - orientacja w czasie i przestrzeni oraz świadomość.
Unerwia nasze mięśnie szkieletowe.. Dzięki niemu mamy możliwość lokomocji,
ponieważ w skład somatycznego układu nerwowego wchodzi mózg, to on zapewnia
nam orientację w czasie i przestrzeni oraz świadomość.

Pracę tych układów możemy zbadać np. pacjent po zabiegu chirurgicznym. Podstawowe
pytanie po wybudzeniu - “Czy Pan wie jak się nazywa?”, “Czy Pan wie gdzie Pan jest?”.
Jeżeli pacjent odpowiada prawidłowo - potwierdza to prawidłowe funkcjonowanie
somatycznego układu nerwowego w części centralnej.
Obwodowy układ somatyczny i jego prawidłowe działanie sprawdzamy odruchem
kolanowym - podstawowym badaniem neurologicznym. Jeśli uderzenie w ścięgno
podrzepkowe powoduje wyprost nogi w kolanie - obwodowy układ somatyczny działa
prawidłowo. Mrowienie łokcia po uderzeniu też oznacza prawidłowe działanie.
Prawidłowe działanie układu autonomicznego jesteśmy w stanie sprawdzić przykładowo
licząc spoczynkowe oddechy i zwiększając częstość oddychania myślimy sobie, że musimy
częściej oddychać i liczymy w tym czasie oddechy. Myślenie o zwiększonej częstości
oddechu i dostosowanie tej prędkości oznacza o prawidłowym działaniu układu nerwowego.

Składa się z dwóch części:

● obwodowy układ nerwowy

● ośrodkowy układ nerwowy -
centralny układ nerwowy inaczej
mówiąc mózgowie oraz rdzeń
kręgowy.

MÓZGOWIE

Znajduje się w jamie czaszki i jest otoczone trzema oponami

mózgowymi. Składa się, od warstwy zewnętrznej, z:
 ● opony twardej (twardówki) przylegającej do czaszki,
● opony pajęczej,
● opony miękkiej, która bezpośrednio okrywa powierzchnię naszego mózgu.

Funkcja tych opon to oddzielenie mózgowia miękkiego od wewnętrznych ścian kości czaszki
co spełnia funkcję ochronną. Dodatkowo w oponie twardej znajdują się tzw. zatoki opony
twardej czyli przestrzenie zamknięte wypełnione krwią, a krew, która się tam znajduje jest to
krew pochodząca z naczyń żylnych mózgowia. Pomiędzy oponą pajęczą, a oponą miękką
znajduje się jama podpajęczynówkowa i ona jest wypełniona płynem
mózgowo-rdzeniowym.

Płyn mózgowo-rdzeniowy

Jest stale produkowany przez specjalne sploty naczyniówkowe w komorach mózgu

● 650 ml na dobę.
Jest swojego rodzaju “płaszczem ochronnym mózgowia”:
● działa chłodząco - pracujący mózg bardzo szybko się przegrzewa
● chroni przed urazami mechanicznymi
● reguluje ciśnienie wewnątrzczaszkowe.

Komórki mózgowe są to głównie komórki białkowe, duży przerost ciepłoty powoduje

denaturację białek, więc płyn mózgowo-rdzeniowy działa na mózgowie chłodząco.
Występuje on w jamie podpajęczynówkowej - chroni przed urazami jeżeli dochodzi do
jakiegoś urazu mechanicznego w postaci uderzenia w czaszkę czy gwałtownego przesunięcia
mózgu w wyniku działania przyspieszenia ziemskiego, ta jama podpajęczynówkowa
wypełniona płynem chroni przed urazami mechanicznymi. Dodatkowo płyn mózgowo
rdzeniowy reguluje ciśnienie wewnątrzczaszkowe, bo kiedy wzrosłoby ono gwałtownie to
ucisk wywołany na bardzo delikatne komórki nerwowe spowodowałoby ich niszczenie. W
momencie, gdy wzrasta ciśnienie wewnątrz czaszki, płyn mózgowo-rdzeniowy przez to, że
występuje również w rdzeniu, przesuwa się do części rdzeniowej obniżając ciśnienie
wewnątrzczaszkowe. Są też sytuacje, że taka ruchomość płynu nie spowoduje bardzo
znacznego obniżenia ciśnienia i wtedy należy zadziałać bardziej fachowo.

Mózgowie składa się również z:

● kresomózgowia - najmłodsza część

mózgowia, które jak płaszcz okrywa inne,
filogenetycznie starsze struktury.
● międzymózgowie
● śródmózgowie
● most
● rdzeń przedłużony
● móżdżek - nie jest przykryty przez
kresomózgowie
Śródmózgowie, most oraz rdzeń przedłużony składają się na pień mózgu.

Kresomózgowie

Mierzy w :
● wymiarze podłużnym (od czoła do potylicy) około 16 cm,
● wymiarze poprzecznym (między skroniami) około 14 cm,
● wymiarze pionowym (od podstawy ku szczytowi) około 12cm.

Ma dwie półkule - lewą i prawą. Pomiędzy

półkulami znajduje się głęboka, podłużna
szczelina, na dnie której znajduje się
przebiegające ku podstawie tzw. spoidło
wielkie, utworzone przede wszystkim przez
liczne drogi nerwowe łączące obie półkule.
Powierzchnia mózgu jest wyraźnie
pofałdowana. Widoczne są na niej dość
głębokie bruzdy, pomiędzy którymi
znajdują się fałdy, zwane zakrętami mózgu.
Zakręty tworzą większe anatomiczne struktury - płaty mózgu.
Od przodu widoczne są dwa płaty czołowe, z lewego i prawego boku - płaty skroniowe; od
góry za płatami czołowymi, znajdują się dwa płaty ciemieniowe, a za nimi dwa płaty
potyliczne. Pod widocznymi od góry płatami: czołowym, skroniowym i ciemieniowym,
chowa się jeszcze jeden, piąty, nieparzysty płat. Jest to tzw. wyspa.

Kora mózgowa

Jest powierzchnią kresomózgowia, której powierzchnia wynosi około 2200 cm, a grubość -
do 4,5 cm. U człowieka ponad 40% przypada na płaty czołowe. Kora składa się z dwóch
warstw:
● istoty szarej - utworzonej przez sieć 9 miliardów komórek nerwowych - neuronów
(⅔ - ¾ wszystkich komórek mózgu).
● istoty białej - w skład której wchodzą przede wszystkim włókna nerwowe i tkanka
glejowa oraz naczynia krwionośne.

W głębi półkul znajduje się otoczone istotą białą osobne skupiska istoty szarej, nie mające
bezpośredniej łączności z korą - zwane jądrami podkorowymi lub jądrami podstawnymi.

● Kora ruchowa

Znajduje się w tylnej części płatów czołowych. Zawiaduje ruchami zamierzonymi inaczej
mówiąc jeżeli pomyślimy, że mam wziąć długopis to właśnie w tej korze ruchowej następuje
pobudzenie odpowiednich neuronów ruchowych, a innych hamowanie, żeby wykonać ruch
ręką w kierunku tego długopisu. Kora ruchowa jest strukturą, której każdy z naszych mięśni
ma swoją reprezentację. Wielkość reprezentacji danego mięśnia zależy od tego jak bardzo
skomplikowane ruchy ten mięsień i ta struktura wykonuje w naszym organizmie. Najbardziej
skomplikowanymi ruchami są ruchy manipulacyjne, więc mięśnie rąk, a dokładnie mięśnie
palców mają największą reprezentację w korze ruchowej. Również mięśnie twarzy i mięśnie
języka mają dużą reprezentację. Mniejszą reprezentację posiadają tułów oraz kończyny
dolne, ponieważ ich ruchy nie są bardzo precyzyjne. Kora ruchowa ma swoje odniesienie do
struktur - jąder podkorowych. Jądro ogoniaste, soczewkowate i ciało migdałowate są
strukturami, które są zaangażowane w motorykę. W tych strukturach wytwarzany jest napęd
ruchowy czyli inaczej mówiąc jest dostosowywanie napięcia mięśni, które mają wykonać
dany ruch, do tego żeby ten ruch wykonać. Dodatkowo następuje korygowanie, w jądrach
podkorowych, tego ruchu zgodnie z powziętym zamiarem danej czynności motorycznej.
Dzięki jądrom podkorowym wiadomo, w którym momencie ręka zmierzająca po długopis ma
się zatrzymać.

● Kora czuciowa

Zlokalizowana jest w płatach ciemieniowych i tam następuje analiza czucia zarówno

odbieranego z powierzchni ciała jak i czucia głębokiego.

● Kora słuchowa

Występuje w płatach skroniowych.

● Kora wzrokowa

Występuje w płatach potylicznych

● Kora węchowa

Występuje w części podstawnej (pod płatami czołowymi) i jest utworzona przez położone
zewnątrz mózgowo opuszki i pasmo węchowe oraz inne struktury znajdujące się wewnątrz
mózgu.

Najwięcej kory mózgowej znajduje się w płatach czołowych. Mają więc one do spełnienia
bardzo ważną rolę w organizmie. To w nich w dużej mierze jest kształtowana osobowość,
dlatego, że tam powstaje, a właściwie za zdolność do myślenia oraz wyrażania naszej własnej
woli odpowiadają płaty czołowe. Stąd uważa się, że one są odpowiedzialne za kształtowanie
osobowości. Mają tam również początek wszelkie nasze uczucia.
Niektóre fragmenty płatów czołowych,
ciemieniowych i hipokamp - część kory
węchowej np. ciało migdałowate, tworzą tzw.
układ limbiczny, który kieruje naszymi
zachowaniami, emocjami i jest miejscem
powstawania popędów. Układ limbiczny
poprzez inne struktury pozakomórkowe (np.
podwzgórze) ma wpływ na czynności narządów
wewnętrznych. Jest on
dlatego nazywany czasem mózgowiem
trzewnym.

● Kora asocjacyjna

Znajduje się ona głównie w płatach czołowych, ale również w płatach skroniowych,
ciemieniowych i potylicznych. Jej funkcja to analizowanie zjawisk powstających wewnątrz
ośrodkowego układu nerwowego. W korze asocjacyjnej dochodzi do integracji funkcji kory
dzięki czemu nasza odpowiedź na działające bodźce jest spójna i adekwatna do tego co dzieje
się w środowisku zewnętrznym czyli do tego jak my chcemy na nie odpowiedzieć. Dzięki
korze asocjacyjnej mamy analizę zarówno tego środowiska zewnętrznego, jak i naszych
poprzednich doświadczeń - czyli następuje analiza zasobów naszej pamięci i ta pamięć jest
na bieżąco wykorzystywana.
Jeśli chodzi o sam proces zapamiętywania różnych zdarzeń, zjawisk, wiadomości to bardzo
ważna strukturą jest hipokamp, który znajduje się wewnątrz naszego mózgu. Uważa się, że
to właśnie hipokamp tworzy ślady pamięci w określonych polach kory asocjacyjnej,
tworzących osobne “wyspy pamięci”, a następnie - w miarę potrzeby - sam je odczytuje.
Uszkodzenia hipokampa powodują, że człowiek nie potrafi płynnie korzystać ze swoich
zasobów pamięci. Inaczej mówiąc, bez hipokampa - to co kiedyś zapamiętaliśmy,
nauczyliśmy się - nie wykorzystamy.

Kora mózgowa jest miejscem powstawania świadomości, na którą składają się takie
umiejętności, jak zdolność do abstrakcji czy umiejętność wyrażenia w słowach powstałych
myśli, zdolność do wąskiego ukierunkowania uwagi. To także samoświadomość, a więc
poczucie tożsamości i odrębności osobniczej. Ta samoświadomośc zaczyna kształtować się w
naszym rozwoju osobniczym już około 6-7 miesiąca życia i w miarę upływu lat ona się staje
coraz większa. Częścią świadomości, która przy okazji bardzo nas odróżnia od świata
zwierząt jest mowa. Posiadamy unikatową strukturę zwaną ruchowym ośrodkiem mowy -
ośrodek Broca - znajduje się zwykle, u praworęcznych, w lewej półkuli.
Półkule mózgu morfologicznie i funkcjonalnie różnią się od siebie zasadniczo.
Jedna z półkul dominuje nad drugą, z reguły jest to półkula lewa (u osób praworęcznych). W
niej właśnie zlokalizowane są ośrodki mowy związane z zapamiętywaniem i jej rozumieniem
oraz jej odtwarzaniem, także w formie pisanej.
W drugiej półkuli - niedominującej (zazwyczaj prawej) znajdują się ośrodki zawiadujące
orientacją w przestrzeni, zapamiętywaniem, odtwarzaniem i porównywaniem wrażeń
wzrokowych i słuchowych; prawej półkuli przypisywane są zdolności artystyczne.
Półkule różnią się również ze sobą w zależności od płci.
U płci męskiej półkula prawa jest zawsze lepiej rozwinięta od półkuli prawej u kobiet.
Dlatego mężczyźni charakteryzują się lepszą zdolnością orientacji w przestrzeni i podobno
mają lepiej rozwinięte zdolności artystyczne.

Móżdżek

Móżdżek nie jest kryty przez kresomózgowie.

Podobnie do mózgu jest pofałdowany i dzieli się na
dwie półkule oddzielone tzw. robakiem - krótką
walcowato wydłużoną strukturą. Półkule móżdżku
mają liczne, równolegle biegnące, wąskie zakręty,
oddzielone szczelinami. Są podzielone na płaty i
płaciki. Podobnie jak w korze mózgowej, w móżdżku
też mamy dwie warstwy - istotę szarą (korę szarą),
która okrywa istotę białą - ciało rdzenne.
Kora móżdżku jest dużo bardziej pofałdowana niż
kora mózgu, a widać to dzięki temu, że pod względem
wielkości, móżdżek stanowi 1/7 objętości mózgu. Natomiast jego powierzchnia osiąga
prawie ¾ powierzchni półkul mózgu, a więc świadczy to o bardzo znacznym pofałdowaniu.
Móżdżek jest strukturą, która kieruje ruchami, koordynuje te ruchy, a tym samym wpływa na
naszą postawę, czyli inaczej mówiąc kieruje głównie ruchami mięśni szkieletowych.
Odpowiada za ruchy gałek ocznych, dostosowując te ruchy do ruchów całego ciała.
Od jego sprawności zależy zdolność utrzymywania równowagi. Ma ścisłe, fizjologiczne
powiązania ze zmysłem równowagi, zlokalizowanym w uchu wewnętrznym. Jeśli z jakiś
przyczyn zmysł równowagi, zlokalizowany w uchu wewnętrznym, zostanie wyłączony, to
móżdżek jest w stanie przejąć ten zmysł, a więc nasz organizm będzie dalej prawidłowo
utrzymywał równowagę.
Móżdżek programuje motorykę - inicjuje, koordynuje i kończy ruchy docelowe. Kiedy ręka
zatrzymała się nad długopisem, to to, że dłoń schyla się w kierunku długopisu, to jest efekt
działania móżdżku.
Móżdżek jest “dystrybutorem mocy” - siły skurczu mięśni szkieletowych.
 Międzymózgowie

Międzymózgowie leży na podstawie mózgu. Z przodu i boku zrasta się z półkulami mózgu.

Dolna podstawna część międzymózgowia to podwzgórze - bardzo ważna struktura

mózgowia, której zadaniem jest:

● kontrola czynności wegetatywnych organizmu, takich jak pobieranie pokarmu, wody,

termoregulacja (utrzymanie stałej ciepłoty, z uwagi na stałocieplność)
● wpływa na bieżącą czynność układu krążenia,
● kontroluje i reguluje funkcje płciowe,
● ma wpływ na sen,
● jest miejscem powstawania napędów, które pobudzają do zachowań zgodnych z
bieżącymi potrzebami ustroju (jeżeli czujemy pragnienie to dzięki podwzgórzu
zaczynamy poszukiwania wody, wiemy co należy zrobić, aby ten płyn przyjąć do
organizmu)
● w nim rodzą się podstawy zachowań tworzących reakcję alarmową (efekt tego, że
podwzgórze jest elementem naszego centralnego układu nerwowego, który zbiera
informacje ze wszystkich receptorów; docierają one do podwzgórza i on
oddziaływując na przysadkę, włącza odpowiednie wydzielanie hormonów w naszym
ustroju, dzięki czemu wytwarza się np. przyśpieszona akcja serce, bo taka jest
konieczna odpowiedź na działające bodźce).
● wytwarza neurohormony, regulujące hormonalną czynność przysadki

Częścią międzymózgowia jest także wzgórze z ponad 100 jądrami, które są stacjami
przekaźnikowymi bodźców płynących z różnych struktur mózgowia. Najważniejsze to jądra
asocjacyjne, które czynnościowo są sprzężone z korą mózgową w zakresie integracji
pobudzeń czuciowych, płynących z rdzenia kręgowego. Aktywność jąder ma wpływ na
nastroje i samopoczucie. Organizm reaguje na bodźce do nas płynące i w zależności od nich -
takie mamy samopoczucie.

Szyszynka to narząd międzymózgowia, która prawdopodobnie hamuje czynność gruczołów

płciowych, aż do okresu dojrzewania. Ma także wpływ na dobową chronobiologię - rytm
dobowy (dzień-noc) człowieka, bowiem filogenetycznie jest narządem zmysłu światła.

Śródmózgowie

Jest krótkim odcinkiem pnia mózgu utworzonym przez parzyste grube pasma istoty białej,
zwane konarami mózgu, które biegną do półkul mózgu. Na jego grzbietowej powierzchni
śródmózgowia znajdują się ważne skupiska komórek nerwowych, m.in. jądra, nerwów
czaszkowych.
 Most

W skład mostu, który jest drugą strukturą budującą pień mózgu, wchodzą zarówno “białe”
włókna nerwowe, jak i istota szara, którą tworzą skupiska neuronów.
Most jest uwypukleniem ku podstawie pnia mózgu z charakterystycznym zagłębieniem w
środku. Ma pofałdowaną powierzchnię, przechodzącą z boku w grube konary móżdżku.
Znajdują się w nim, tak jak w śródmózgowiu, jądra nerwów czaszkowych, m.in.
trójdzielnego i twarzowego.
Znaczną część jego wnętrza zajmuje bardzo ważna dla całego ośrodkowego układu
nerwowego struktura - twór siatkowaty. Ma ona zasadniczy udział w regulacji zjawisk
związanych z czuwaniem i snem, aktywując fazę czuwania.

Rdzeń przedłużony

Jest to rodzaj łącznika mózgu z położonymi poza czaszkowo rdzeniem kręgowym. Łączy się
z podstawą z mostem, a ściętym końcem z rdzeniem kręgowym. Ma dwie powierzchnie:

● podstawową - na jej powierzchni widoczne są grube powrózki ciągnące się wzdłuż

rdzenia - tzw. piramidy
● grzbietową

W dolnej części rdzenia przedłużonego piramidy krzyżują się - w tym miejscu umownie
zaczyna się rdzeń kręgowy.
Rdzeń przedłużony zawiera zarówno istotę szarą, jak i istotę białą. Jednak ich rozmieszczenie
jest odmienne niż w mózgu. Na zewnątrz jest istota biała, a wewnątrz - szara.
W rdzeniu przedłużonym, a dokładniej w tworze siatkowatym rdzenia, znajdują się centra
kontrolujące podstawowe funkcje narządów wewnętrznych:

● ośrodki oddychania,
● ośrodki naczynioruchowe
● ośrodki sercowe,
● ośrodki związane z czynnością przewodu pokarmowego

Rdzeń kręgowy

Znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa co powoduje, że ma walcowaty kształt z

wrzecionowatymi poszerzeniami okolicy szyjnej i lędźwiowej (zgrubieniami). Jego długość
wynosi ok. 45cm. Jest, tak jak mózg, otoczony trzema oponami: pomiędzy oponą twardą i
podpajęczą znajduje się przestrzeń wypełniona płynem rdzeniowo-mózgowym, która w
okolicy lędźwiowej jest dość łatwo dostępna. Jeżeli dzieje się coś niedobrego w naszym
mózgu, jesteśmy w stanie zaaspirować z okolicy lędźwiowej płyn mózgowo-rdzeniowy i go
przebadać. Jeśli w tym płynie pojawia się krew - istnieje szansa, że mamy krwawienie w
obrębie mózgu, ale w tej chwili badanie tomograficzne w większości przypadków taki obraz
też pokaże. Rzadko się zdarza, że nie widać tego w obrazie tomografii komputerowej czy też
rezonansie. Natomiast na pewno dzięki aspiracji płynu mózgowo-rdzeniowego przy
toczącym się stanie zapalnym w mózgu, jesteśmy w stanie zbadać opornośc bakterii na leki -
wyhodować ewentualne bakterie i poznać ich antybiotykooporność.
Rdzeń kręgowy, tak jak mózg, zlateralizowany, tzn. ma swoją część prawą i lewą, które są w
pełni symetryczne, w odróżnieniu do mózgu.

Przekrój poprzeczny rdzenia

kręgowego

Istota szara jest w środku, na zewnątrz

jest istota biała. W wyższych piętrach -
odwrotnie. Rdzeń ma budowę
segmentową, podobnie jak nasz
kręgosłup.
Wyróżnia się w nim 31 par odcinków tzw. neuromerów:

● 8 szyjnych - C1-C8
● 12 piersiowych - Th1-Th12
● 5 lędźwiowych - L1-L5
● 5 krzyżowych - S1-S5
● 1 guziczny - C0

z którymi łączy się 31 par nerwów rdzeniowych - szyjnych, piersiowych, lędźwiowych,

krzyżowych i guziczny.
Nerwy łączą się z rdzeniem za pomocą tzw. korzeni nerwowych

● brzusznych
● grzbietowych

Kora rdzenia ma swoją reprezentację ruchową i czuciową w rogach przednich. Jej

aktywność powoduje niekontrolowany, mimowolny ruch grup mięśniowych (np. kończyn)
oparty na prostych odruchach. Na poziomie kory ruchowej zamykają się zwłaszcza odruchy
bezwarunkowe. Wyższe piętra układu nerwowego modyfikują te odruchy mimowolne.
Ta aktywność jest stale modyfikowana przez korę mózgu oraz układy podkorowe i móżdżek.
Reprezentacja czuciowa rdzenia mieści się w rogach tylnych, do których dopływają bodźce
z obwodu. Następnie pobudzenie zdążają do wszystkich struktur mózgowia, które rejestrują i
przetwarzają pobudzenia czuciowe

● dotyku
● ucisku
● bólu
● temperatury
 ● wibracji
● czucia głębokiego

Pomiędzy korą czuciową i ruchową rdzenia są liczne wewnętrzne połączenia, tzw. pęczki
własne, łączące komórki nerwowe bezpośrednio sąsiadujących lub blisko siebie położonych
segmentów, zapewniające rdzeniowi pewien zakres autonomii w odbieraniu wrażeń
czuciowych i kreowaniu ruchu w drodze prostych odruchów.
Przykładem może być tzw. odruch antygrawitacyjny. Bierzemy noworodka pod paszki i
podkładamy mu pod stópki własne dłonie i w momencie kiedy przesuwamy te dłonie na
przemian do przodu to stopy dziecka podążają za tymi dłońmi i ma się wrażenie, że dziecko
idzie. Ta umiejętność powstaje dużo później, a to jest przykład pewnej autonomii układu kory
czuciowej, ruchowej rdzenia kręgowego i odruchów antygrawitacyjnych.

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY

To system nerwów, za pomocą których, ośrodkowy układ nerwowy kieruje ustrojem, jego
podstawowymi funkcjami.
Nerwy są włóknami złożonymi z długich wypustek komórek nerwowych (neuronów),
zwanych aksonami.
Buduje go 12 (XII) par nerwów czaszkowych, których jądra znajdują się w pniu mózgowia,
oraz 31 par nerwów rdzeniowych.

Do nerwów czaszkowych należą:

● nerw I - węchowy - przewodzi wrażenia węchowe

● nerw II - wzrokowy - zbiera informacje powstałe w siatkówce i przewodzi je do kory
wzrokowej znajdującej się w płacie potylicznym
● nerw III - okoruchowy - typowy nerw ruchowy, sterujący mięśniami gałki ocznej.
Posiada włókna somatyczne
● nerw IV - bloczkowy - typowy nerw ruchowy, sterujący mięśniami gałki ocznej.
Posiada włókna somatyczne
● nerw V - trójdzielny - jest głównie nerwem czuciowym, a poza tym wydzielniczym,
ponieważ unerwia gruczoły łzowe i niektóre ślinianki. Posiada również włókna
ruchowe trzewne czyli bierze udział w regulacji pracy naszych trzewi.
● nerw VI - odwodzący - typowy nerw ruchowy, sterujący mięśniami gałki ocznej.
Posiada włókna somatyczne
● nerw VII - twarzowy - nerw ruchowy
● nerw VIII - przedsionkowo-ślimakowy
● nerw IX - językowo-gardłowy - jest nerwem mieszanym. Posiada włókna
wydzielnicze (do ślinianek), czuciowe, smakowe oraz ruchowe (trzewne).
● nerw X - błędny - jest głównym nerwem autonomicznego układu nerwowego -
układu wegetatywnego przywspółczulnego
● nerw XI - dodatkowy - główny nerw ruchowy
 ● nerw XII - podjęzykowy - ma charakter mieszany - ruchowy (zapewnia ruchy języka)
i wydzielniczy (związany ze ślinianką podżuchwową)

Nerwy obwodowe rdzeniowe wychodzą z neuromerów i tworzą cztery sploty:

● splot szyjny - ważnym nerwem tego splotu jest nerw przeponowy - obsługujący
przeponę. Uczestniczy w procesie oddychania, ponieważ przepona jest głównym
mięśniem oddechowym.
● splot ramienny - zaopatruje mięśnie obręczy barkowej i kończyn górnych
● splot lędźwiowy - w jego skład wchodzą nerwy obręczy biodrowej i kończyn dolnych
● splot krzyżowy - utworzony przez nerwy miednicy i kończyny dolnej. W skład tego
splotu wchodzi największy (najgrubszy i najdłuższy) nerw ludzkiego ciała - nerw
kulszowy.

Pomiędzy splotem ramiennym i lędźwiowym występują sploty międzyżebrowe, z których

wychodzące nerwy zaopatrują mięśnie żebrowe, uczestniczące w procesie oddychania.

SOMATYCZNY UKŁAD NERWOWY

● Obwodowy układ nerwowy

- dotarcie informacji od receptorów do ośrodkowego układu nerwowego

- dotarcie informacji z ośrodkowego układu nerwowego do efektorów

● Ośrodkowy układ nerwowy

- odbieranie informacji od receptorów

- przetwarzanie tych informacji
- integracja informacji
- zapamiętywanie informacji
- wysyłanie wybranej informacji do obwodowego układu nerwowego, który
przekazuje ją do efektora

Odbieranie informacji i reagowanie na nie jest możliwe dzięki właściwości zwanej

pobudliwością. Jest to zdolność organizmu, tkanek lub komórek do odpowiadania na bodźce
stanem pobudzenia lub hamowania. Tkankami pobudliwymi są:

● tkanka nerwowa
● tkanka mięśniowa

Pozostałe tkanki w naszym organizmie są tkankami wrażliwymi.

Tkanki pobudliwe reagują czynnie czyli zużywają do odpowiedzi energię.
Tkanki wrażliwe reagują na informację w sposób bierny czyli nie zużywają energii, a
odpowiedź jest efektem dyfuzji zachodzącej przez błonę komórkową.

Tkanki pobudliwe reagują na bodźce dzięki istnieniu potencjału spoczynkowego. Potencjał

ten jest to spoczynkowa polaryzacja komórki nerwowej spowodowana nierównomiernym
rozkładem jonów po obu stronach błony komórkowej.
Gdy na komórkę zadziała bodziec skuteczny (progowy) to powstanie w niej potencjał
czynnościowy - nagłe, krótkotrwałe odwrócenie spoczynkowej polaryzacji komórki.

Na potencjał czynnościowy składają się

dwie fazy:
● depolaryzacji, która jest
spowodowana napływem jonów sodowych
od komórki
● repolaryzacji - powrotu do
potencjału spoczynkowego, która jest
spowodowana wypływem potasu z
komórki

Te fazy depolaryzacji i repolaryzacji nie są

jednorodne. W ich obrębie wyróżniamy po trzy
podokresy. (o tym porozmawiamy na
ćwiczeniach)

Potencjał czynnościowy w czasie przewodzenia

nosi nazwę impulsu.
Przewodzenie informacji w komórce nerwowej
jest zawsze dokonywane w warunkach
fizjologicznych, w jednym kierunku. Czyli jest
to przewodzenie jednokierunkowe. Najpierw
dostaje się do ciała komórki, następnie od
ciała komórki wzdłuż aksonów do jego
zakończenia. To przewodzenie
jednokierunkowe nosi inaczej nazwę
przewodzenia ortodromowego. W
warunkach zagrażających życiu czyli
inaczej mówiąc, wtedy kiedy działa bardzo
drastyczny bodziec na organizm,
przykładowo - amputacja dłoni, to
niewątpliwie dla naszego organizmu, takie
odjęcie dłoni, jest to informacja bardzo
drastyczna, którą organizm odbiera jako zagrożenie życia i żeby ta część, która ulega
uszkodzeniu została zabrana z miejsca uszkadzania, to informacja może być przewodzona w
innym kierunku czyli w kierunku nieprawidłowym inaczej antydromowym. Kiedy mamy
mocne przecięcie czyli podrażnienie zakończeń, to informacja jest przewodzona w
przeciwnym kierunku, dlatego mamy wtedy bóle fantomowe, występujące u ludzi po
amputacjach. Ból fantomowy to uczucie bólu w tej części ciała, której już nie posiadamy -
jest to efekt nieprawidłowego przewodzenia informacji.

Na nasz organizm działa bardzo wiele bodźców, chociażby obraz w postaci prezentacji na
komputerach, czyli odbieramy wrażenia wzrokowego, działa głos - wrażenia słuchowe,
działa temperatura, zmieniające się stężenie CO2 i O2, działają receptory dotyku, ucisku.

Warunki jakie musi spełniać bodziec, aby był zrozumiały dla organizmu:

● muszą istnieć struktury, które zamieniają energię bodźca w energię bioelektryczną

czyli potencjał generujący i czynnościowy, które są receptorami
● siła bodźca musi zostać zakodowana czyli przełożona w odpowiednią:
●
- amplitudę i częstość powstających potencjałów
- rekrutację receptorów - im większa siła bodźca tym więcej receptorów jest
pobudzonych
- rekrutację jednostek czuciowych

● powstały potencjał czynnościowy musi dotrzeć do:

- swoistego układu czuciowego - odpowiednich obszarów kory mózgowej

- nieswoistego układu czuciowego - całej kory ośrodków podkorowych

Dzięki pobudzeniu nieswoistego układu czuciowego możliwe jest świadome odbieranie

bodźca np. dźwiękowego. Wiadomo wtedy czy natężenie bodźca jest duże czy małe. Dzięki
pobudzeniu ośrodka mowy jest możliwość rozumienia tych słów, które są do nas
wypowiadane.

Cechy ośrodkowego układu nerwowego

● szybkie przewodzenie informacji - musimy szybko odebrać bodziec i szybko na

niego zareagować. Szczególnie na bodziec zagrażający życiu
● integracja informacji - działa dużo bodźców, dlatego trzeba zorientować się, który
jest dla nas ważny, a który mniej ważny
● wysoki fizjologiczny margines bezpieczeństwa:
- od mózgu zależy funkcjonowanie całego organizmu
- komórki mózgu nie dzielą się
Fizjologiczny margines bezpieczeństwa - stosunek maksymalnych potencjalnych
możliwości funkcjonalnych komórki czy układu do tych, które ta komórka czy układ
wykorzystuje w warunkach prawidłowych.

To co wiemy na temat marginesu bezpieczeństwa to głównie z tych narządów, które możemy

wyciąć i dalej funkcjonować. Tak na prawdę na temat marginesu bezpieczeństwa
dowiedzieliśmy się jako ludzie zupełnie przypadkiem. W wyniku obrażeń wojennych
żołnierzom, ratując życie, czasami trzeba było wyciąć kawałek np. jelita i zespoleniu jelit
stwierdzano, że niektórzy funkcjonują prawidłowo bez zmian, natomiast u innych występują
jakieś komplikacje. W czasie badania stwierdzono, że

● jelita mają margines bezpieczeństwa 2-3 co oznacza, że ⅔ jelita wystarcza do

prawidłowego funkcjonowania.
- ⅔ jelita cienkiego
- ⅓ jelita grubego

● trzustka
- funkcja zewnątrzwydzielnicza - posiada margines bezpieczeństwa 10 tzn. co
10 komórka wystarcza żeby funkcjonować normalnie
- funkcja wewnątrzwydzielnicza - nie ma marginesu bezpieczeństwa (potrzebne
są wszystkie komórki)

Zróżnicowanie wynika z tego, że jelita nie są strukturą jednorodną. Mamy jelito cienkie,
grube, a w obrębie jelita cienkiego mamy dwunastnicę, jelito kręte, jelito czcze, czyli to samo
jelito cienkie też nie jest strukturą jednorodną. Jeśli chodzi o jelito cienkie to wiadomym jest,
że ⅔ jelita cienkiego wystarczy do prawidłowego funkcjonowania (trawienia i wchłaniania
pokarmu). Jeśli chodzi o jelito grube to do prawidłowego wchłaniania wody i witamin
wystarczy ⅓ jelita grubego. Cała długość jelita jest potrzebna do fizjologicznego wydalania
masy kałowej.
W trzustce funkcja związana z produkcją i wydzielaniem enzymów trawiennych ma margines
bezpieczeństwa wynoszący 10 co oznacza, że co 10 komórka trzustki potrzebna jest do
prawidłowej produkcji enzymów trawiennych. Natomiast funkcja wewnątrzwydzielnicz,
czyli zwiazana z produkcją i wydzielaniem insuliny i glukagonu czyli hormonu nie ma
marginesu bezpieczeństwa czyli każda komórka jest potrzebna do prawidłowej produkcji i
wydzielania hormonów regulujący poziom glukozy we krwi.

Młody osobnik (w wieku 20 lat) ma w mózgu około biliona komórek nerwowych - jest to
wyraz fizjologicznego marginesu bezpieczeństwa. Tych komórek jest 2 razy mniej niż u
noworodka, ponieważ komórki umierają w wyniku apoptozy.
Jeżeli porównamy zdolności motoryczne noworodka i 20-latka, a jeszcze dodatkowo
dołożymy do tego zdolności intelektualne, to niewątpliwie 20-latek wypada dużo lepiej.
Nadmiar komórek u noworodka świadczy o fizjologicznym marginesie bezpieczeństwa.
Świadczy to również o tym, że komórki mózgu od momentu urodzenia obumierają w wyniku
apoptozy.
Apoptoza - zaprogramowana śmierć komórek wywołana przez czynniki wewnątrz- i
zewnątrzpochodne.

Możemy więc domniemywać, że każdy z nas rodzi się z zaprogramowaną genetycznie

długością życia i swoimi własnymi postępowaniami jesteśmy w stanie albo go przyśpieszyć,
albo nieznacznie opóźnić.

Nadmiar komórek w mózgu zapewnia nam:

● precyzję, szybkość i niezawodność działania - każda informacja jest opracowywana

w kilku różnych pętlach neuronów.
Każda czynność której się uczymy, jest w naszym mózgu przekazywana przez wiele
różnych pętli neuronów (pod względem długości, szybkości przekazywania
informacji). Kiedy już się nauczymy - nasz mózg wybiera najkrótszą drogę i dana
czynność jest wysyłana jest jako nauczona, najkrótszą drogą, przez co nie
zastanawiamy się np. jak zawiązać sznurówki.
● możliwość zwiększenia magazynów pamięci
● rehabilitację po urazach mózgu - daje możliwość wytworzenia nowych
czynnościowych połączeń w mózgu. Na tą zdolność wpływa wola i wiek pacjenta,
ponieważ im młodszy pacjent tym ma więcej tych komórek nerwowych i możliwości
wytworzenia połączeń jest większa.
● możliwość funkcjonowania mózgu u człowieka starzejącego się - starzenie się
mózgu to zmniejszanie się ilości synaps czyli połączeń między komórkami
nerwowymi, a nie samych komórek, bo komórki obumierają u nas od momentu
narodzin.

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY

Reguluje czynności narządów wewnętrznych

przez co integruje czynność narządów
wewnętrznych i jedne, w zależności od sytuacji i
potrzeb organizmu, pobudza, a inne hamuje.
Przykładowo po przyjęciu pokarmu, dzięki
działaniu autonomicznego układu nerwowego,
mamy zwiększony przepływ krwi przez naczynia,
które doprowadzają krew do przewodu
pokarmowego, po to żeby pobrać strawione
produkty czyli dostarczyć później substancje
odżywcze do komórek, natomiast zmniejszany jest
przepływ np. przez mięśnie szkieletowe, ponieważ
priorytetem dla naszego organizmu jest przyjęcie
substancji odżywczych.
Ponadto autonomiczny układ nerwowy dostosowuje narządy wewnętrzne i środowisko
wewnętrzne do określonych form zachowania - adaptacja organizmu do różnych sytuacji
życiowych. Przykładem może być np. praca wykonana przy uciekaniu przed psem czy
biegnąc za autobusem, a inaczej pracuje kiedy siedzimy zrelaksowani.
Ponadto autonomiczny układ nerwowy kompresuje odchylenia od poziomu optymalnego
środowiska wewnętrznego ustroju czyli utrzymuje homeostazę. Polega to na tym, że
autonomiczny układ nerwowy działając na poszczególne narządy jest w stanie wyrównać
wszelkie zmiany parametrów w tych granicach fizjologicznych, które pojawiają się w
organizmie w wyniku bardziej intensywnej pracy jakiegoś narządu np. podczas ucieczki
przed psem - wtedy bardzo intensywnie pracują mięśnie w których powstaje kwas mlekowy,
a więc zmienia się pH krwi, a że jest to szkodliwe dla naszych komórek - autonomiczny
układ nerwowy dzięki receptorom, które odebrały informacje o zmianach pH krwi, pobudza
pracę wątroby, która ten kwas mlekowy jest w stanie zneutralizować, nerek - do wydalania
kwasu mlekowego na zewnątrz, po to aby przywrócić najbardziej optymalne pH, w którym
komórkom najłatwiej jest pracować.
AUN (autonomiczny układ nerwowy) reguluje aktywność eksteroreceptorów - wpływa na
układ somatyczny. Działa na receptory, które odbierają informację ze środowiska
zewnętrznego i wpływa na pracę SUN (somatyczny układ nerwowy).
AUN spełnia funkcję troficzną - wpływa na syntezę białek strukturalnych, enzymatycznych,
receptorowych oraz kanałów błonowych. Zaopatruje nasze narządy wewnętrzne.

Efektory AUN

● mięśnie gładkie - występujące w ścianie narządów wewnętrznych np. w ścianie

przewodu pokarmowego, moczowodów
● komórki gruczołowe - np. komórki tarczycy
● mięśnie prążkowane - np. mięsień sercowy

Podział AUN - dzieli się w zależności od spełnianych funkcji

● część sympatyczna SNS - część współczulna

● część parasympatyczna PNS - część przywspółczulna
● część jelitowa
● włókna trzewno-czuciowe

AUN podobnie jak somatyczny układ nerwowy dzieli się na część centralną i obwodową.
Część centralna układu autonomicznego jest ściśle związana z ośrodkowym układem
nerwowym - jest to podwzgórze, które jest elementem centralnego układu nerwowego
wchodzącego w skład somatycznego układu nerwowego.
Część obwodowa w AUN jest wyraźnie wyodrębniona.
Większość włókien przywspółczulnych biegnie w nerwie błędnym oraz w znacznie
mniejszym zakresie włókna przywspółczulne wchodzą w skład innych nerwów czaszkowych
(III,VII,IX,XI). Ośrodki przywspółczulne są też w odcinku krzyżowym kręgosłupa. Nerwy
przywspółczulne tworzą tuż przed docelowymi narządami zwoje, z których wychodzą nerwy
bezpośrednio już zaopatrujące narządy. Nerwy Przywspółczulne tworzą krótkie nerwy
zazwojowe dochodzące do unerwionego narządu.
Układ obwodowy współczulny jest związany z piersiową i lędźwiową częścią rdzenia
kręgowego. Stamtąd pochodzą włókna nerwowe, zdążające do zwojów współczulnych,
tworzących łańcuch po obu stronach kręgosłupa oraz do zwojów brzusznych.

Układ autonomiczny wykazuje bardzo charakterystyczną zmienność aktywności dobowej.

W okresie czuwania, w ciągu dnia, dominuje jego część współczulna - z apogeum w
godzinach popołudniowych. W nocy kontrolę nad pracą narządów przejmuje układ
przywspółczulny i apogeum wykazuje w godzinach śródnocnych i nadranych.
U każdego z nas jedna z tych części wykazuje większą aktywność. Możemy obserwować u
kogo występuje dominująco np. osoba flegmatyczna jest osobą, u której dominuje układ
przywspółczulny, natomiast osoba choleryczna - przeważa część współczulna.

● część przywspółczulna PNS - jest układem, który zapewnia nam odpoczynek.

Odpowiada za procesy anaboliczne zachodzące w naszym organizmie
● część współczulna SNS - odpowiada za pracę, wysiłek, stres. Pobudza procesy
kataboliczne

Układ nerwowy jest układem regulacyjnym. Dlatego, że efekt jego działania jest
przemijający, a komórki przez niego zawiadywane są gotowe na ponowny sygnał.
Jest to możliwe dzięki eliminacji uwolnionego transmitera ze szczeliny synaptycznej.
Połączenia między komórką nerwową, a komórką efektorową (nerwowa, mięśni
szkieletowych itd.) nie są połączeniami anatomicznymi tylko czynnościowymi czyli ta
komórka nerwowa dochodząca do komórki efektorowej, wydziela ze swojego wnętrza
substancje chemiczne i ta substancja dostaje się do szczeliny synaptycznej i z tej szczeliny
może być eliminowana na trzech drogach:
● enzymy rozkładające transmiter, które znajdują się w pobliżu swoistego receptora na
błonie elementu postsynaptycznego - komórce efektorowej, które wiążą tą substancję
chemiczną i jeśli ta substancja chemiczna zostanie wyeliminowana z tej szczeliny
synaptycznej to komórka efektorowa znowu może przyjąć kolejną substancję
chemiczną i w zależności od tej substancji zareagować w odpowiedni sposób
● wypłukanie ze szczeliny przez płyn zewnątrzkomórkowy, który w tej szczelinie
normalnie występuje
● wychwyt zwrotny tej substancji chemicznej z powrotem do elementu głównego czyli
do komórki nerwowej i znowu potem może być z tej komórki uwalniana

Regulacja liczby receptorów

Ponieważ reakcja komórki efektorowej zależy od receptorów, to możemy powiedzieć, że im

więcej receptorów, tym ta reakcja będzie silniejsza. Ponieważ receptory są to struktury
białkowe to w przeciągu kilku dni ulegają zużywaniu, a więc muszą być wymieniane:
 ● zużyte, stare - ulegają internalizacji - przechodzą do wnętrza komórki
● młode, nowe - wprowadzane są do błony komórkowej

Te dwa procesy są w równowadze dynamicznej.

CZYNNY I BIERNY NARZĄD RUCHU

KOŚCI

Kości to bierny narząd ruchu. Patrząc na nasz

szkielet możemy powiedzieć, że spełnia on funkcje
osłaniające nasze narządy np. klatka piersiowa,
miednica. Dodatkowo kości podtrzymują również
nasze narządy wewnętrzne jako rusztowanie. Kości
spełniają również funkcję amortyzującą (kości
śródstopia czy kręgosłup). Kości płaskie (miednicy,
mostka) spełniają funkcję krwiotwórczą.

Podział kości

● ze względu na kształt

- kości długie - długość przewyższa

dwa pozostałe wymiary (szerokość i
grubość); służą one jako dźwignie dla mięśni
- kości płaskie - długość i szerokość przewyższają trzeci wymiar (grubość);
służą jako osłona i ze względu na zawartość czerwonego szpiku kostnego
pełnią funkcję krwiotwórczą
- kości krótkie - wszystkie trzy wymiary są prawie jednakowe; tworzą
sprężyste człony i sklepienia (np. kości stopy); występują tam gdzie mocna
budowa łączy się z ograniczoną ruchomością
- kości różnokształtne - nie mieszczą się w powyższych grupach np. kości
podniebienia
- kości pneumatyczne - zawierają przestrzenie wysłane błoną śluzową i
wypełnione powietrzem; występują w obrębie czaszki np. kość czołowa,
klinowa - mają zmniejszyć jej ciężar
Kości długie

Przykładem takiej kości może być kość ramienna. Jest zbudowana z

dwóch końców, inaczej nasad bliższej i dalnej oraz trzonu o walcowatej
budowie, co zwiększa jego odporność na zginanie.

Kręgosłup

● ruchomy słup kostny

● wygięty w kształcie połączonych liter S
● wygięcie szyjne i lędźwiowe zwrócone jest
wypukłością do przodu - lordoza (szyjna i
lędźwiowa)
● wygięcie piersiowe i krzyżowe zwrócone jest
wypukłością do tyłu - kifoza (piersiowa i
krzyżowa)

Kręgi

Są kośćmi kręgosłupa.

● trzon kręgu - część przednia

● otwór kręgowy
● łuk kręgu - część tylna
● od łuku odchodzą wyrostki:
- kolczysty
- 2 stawowe górne
- 2 stawowe dolne
- 2 poprzeczne

Klatka piersiowa

Zbudowana jest z części piersiowej kręgosłupa, do

której przymocowane są żebra, które z kolei z przodu
połączone są przez mostek. Żeber mamy 12 par i ta
struktura spełnia funkcję osłonową dla płuc.
Kończyna górna

Składa się z
● obręczy barkowej
● kości ramiennej
● kości promieniowej
● kości łokciowej
● kości ręki
- kości nadgarstka
- kości śródręcza
- kości palców
❖ paliczek bliższy
❖ paliczek pośrodkowy
❖ paliczek dalszy

Kończyna dolna

Składa się z
● obręczy biodrowej
● kości udowej
● kości strzałkowej
● kości piszczelowej
● kości stopy
- kości stawu skokowego górnego i
dolnego
- kości śródstopia
- paliczki palców
Czaszka

Jest strukturą bardzo zwartą. Należy pamiętać o

kościach nazwanych identycznie jak płaty -
czołowa, skroniowa, ciemieniowa, potyliczna.
Mamy również kości twarzoczaszki:
- nosowa
- łzowa
- klinowa
Kości szczęki, kości żuchwy, kość jarzmowa.

UKŁAD MIĘŚNIOWY
Najważniejszym w układzie ruchu jest układ czynny czyli układ mięśniowy.
Tkanka mięśniowa jest to typowa tkanka zwierzęca i nie ma żadnego odpowiednika w
świecie roślin. W przeciwieństwie do tkanki łącznej czy nerwowej. Mięśnie stanowią około
40% masy ciała człowieka. Są one ważnym obszarem metabolizmu i głównym efektorem
naszego ciała.

Mięśnie odpowiedzialne są za:

● utrzymanie postawy ciała - stojącej - wyróżniającej człowieka w świecie zwierząt

● lokomocję
● “ruchy” narządów wewnętrznych - ruchy perespaltyczne jelit, skurcz i rozkurcz
naczyń krwionośnych, promień dróg oddechowych i moczowych

Mięśnie jako tkanka charakteryzują się:

● pobudliwością - pod wpływem skutecznych bodźców w komórce powstaje potencjał

czynnościowy, który rozprzestrzenia się wzdłuż błony komórkowej
● reakcją skurczową na ten potencjał

Podział mięśni - efekt ułożenia w mięśniach białek kurczliwych

● prążkowane
➔ szkieletowe - poprzecznie prążkowane
➔ sercowy - nieregularnie prążkowany
● gładkie
➔ trzewne - jednostkowe
➔ wielojednostkowe

Mięśnie szkieletowe

Po lewej schemat, po prawej obraz z mikroskopu

świetlnego. Zaznaczone to jedno włókno
mięśniowe, w którym widać ciemne i jasne prążki.
Jest to efekt regularnego ułożenia białek
kurczliwych, które to ułożenie daje nam efekt
prążkowania, wynikające z różnej gęstości białek i
z różnego załamywania światła. W każdym
włóknie mięśniowym, obwodowo, znajdują się
położone jądra komórkowe. W jednej komórce
mięśniowej tych jąder jest kilka. Mięśnie szkieletowe to zbiór samodzielnych włókien (brak
połączeń anatomicznych czynnościowych). Unerwiane są przez włókna somatycznego
układu nerwowego. Są zależne od naszej woli. Warunkiem koniecznym do wystąpienia
skurczu jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego. Unerwienie spełnia w nich rolę
inicjującą skurcz oraz funkcję troficzną czyli odżywczą. Działanie troficzne widoczne jest
najbardziej kiedy na jakiś czas kończynę unieruchomimy np. przy złamaniu. Kiedy kończyna
jest unieruchomiona - ręka w gipsie ma o wiele mniejszy obwód, ponieważ średnica mięśni
uległa zmniejszeniu - białek jest mniej. Spadek ilości tych białek jest dlatego, że pobudzanie
przez nerwy mięśni do pracy powoduje, że mamy zwiększoną syntezę białek czyli
unerwienie spełnia funkcję troficzną. Białka kurczliwe mają w mięśniach szkieletowych
uporządkowany układ.

Mięsień sercowy

Charakteryzuje się tym, że pomiędzy poszczególnymi komórkami występują wstawki -

mostki niskooporowe zapewniające przenoszenie stanu pobudzenia jednocześnie na całą
mięśniówkę przedsionków czy komór. Takie pobudzenie sprawia aktywną pracę serca -
pompowanie krwi. Unerwiane są przez włókna autonomicznego układu nerwowego. Praca
serca jest niezależna od naszej woli. Mięsień sercowy posiada własny automatyzm -
występują tam struktury generujące potencjały czynnościowe. Unerwienie spełnia rolę
modulatora pracy serca. Białka kurczliwe mają mniej uporządkowany układ dlatego w
mikroskopie świetlnym nie widać aż tak regularnych, jasnych i ciemnych prążków jak w
mięśniach szkieletowych.

Mięśnie gładkie

Po lewej stronie schemat, po prawej obraz z

mikroskopu świetlnego. Tutaj nie widać żadnych
prążków. Widać natomiast centralnie w
komórkach położone jedno jądro.
Można powiedzieć, że mięśnie gładkie są
najprostszymi mięśniami występującymi w
naszym organizmie. Mięśnie gładkie mają mało
stabilny potencjał spoczynkowy. Ten potencjał nie
ma stałej wartości tak jak w komórkach
nerwowych czy mięśniu sercowym, tylko mamy
potencjał spoczynkowy, który potem zmienia się osiągając wartości potencjału
czynnościowego. Unerwiane są przez włókna autonomicznego układu nerwowego, a więc są
niezależne od naszej woli. Mogą posiadać własną autonomię - występują tam komórki
rozrusznikowe, warunkujące samopobudzanie i wówczas unerwianie spełnia rolę modulatora
pracy mięśni. Mogą być pod silną kontrolą nerwową i wówczas unerwienie inicjuje skurcz
jak i moduluje pracę mięśni. Białka kurczliwe mają nieuporządkowany układ i jest ich dużo
mniej (mniejsza siła skurczu niż mięśni prążkowanych).
Mięśnie szkieletowe

Są zbiorem pęczków włókien mięśniowych. To jest

jedno włókienko mięśniowe, a w obrębie mięśnia jako
takiego mamy od kilku do kilkunastu pęczków
włókien mięśniowych. Patrząc na schemat widzimy,
że mięśnie szkieletowe są bardzo dobrze ukrwione, bo
mamy zarówno naczynia krwionośne położone wśród
mięśniowo jak i śródpęczkowo. Mają również bogate
unerwienie.

Pojedyncze włókienka mięśniowe w 80%

zbudowane są z elementów kurczliwych
(białek kurczliwych). A tymi białkami jest
aktyna (żółte) i miozyna (niebieskie).

Regularny układ białek kurczliwych powoduje,

że te białka tworzą struktury czynnościowe
tzw. sarkomery. Sarkomer jest to podstawowa
jednostka czynnościowa i strukturalna mięśnia
szkieletowego, która jest zbudowana z aktyny i
miozyny i liniami rozgraniczającymi
sarkomery są tzw. linie graniczne Z (prążki Z)
do nich przyczepiona jest aktyna. W środku
sarkomerów występują grube filamenty białka
- miozyny. W związku z czym w sarkomerze mamy fragmenty zbudowane tylko z aktyny -
prążki I i filamenty zbudowane zarówno z aktyny jak i z miozyny - prążki A. Mamy
również filamenty zbudowane tylko i wyłącznie z miozyny - prążki H.

Skurcz

Jest to odpowiedź mechaniczna komórki na pobudzenie. Istnieje opóźnienie czasowe skurczu

w stosunku do potencjału czynnościowego.
Pojedynczy skurcz mięśnia szkieletowego składa się
z dwóch faz:
● fazy skurczu
● fazy rozkurczu

Na schemacie widać, że faza skurczu jest fazą

krótszą, a wynika to z tego, że nasz organizm stara
się przebywać w fazach energetycznych, które
zużywają energię krócej niż w fazach spoczynkowych.

Skurcz z punktu widzenia sarkomerów polega na

wciąganiu nici aktynowych pomiędzy nici
miozynowe, a więc te elementy kurczliwe wnikają
jedne pomiędzy drugie.

Każdy mięsień składa się z elementów kurczliwych

czyli białek kurczliwych oraz elementów
sprężystych. Elementy sprężyste są to włókna
kolagenowe, elastynowe, przyczepy mięśni do
kości, jak również te struktury, które okrywają cały
mięsień czyli namięsna, jak również struktury
okrywające pęczki mięśniowe - omięsna, jak
również błony komórkowe poszczególnych
włókienek mięśniowych. W związku z tym w
obrębie elementów sprężystych wyróżniamy:

● elementy sprężyste równoległe - błony komórkowe, namięsna, omięsna, włókna

kolagenowe, włókna sprężyste, które występują na powierzchni mięśniowej
● elementy sprężyste szeregowe - przyczepy mięśniowe do kości

Na całkowitą długość mięśnia składają się elementy kurczliwe i elementy sprężyste

szeregowe. Elementy sprężyste równoległe występują na elementach kurczliwych, więc
zmiany w obrębie elementów sprężystych równoległych są konsekwencją zmian
zachodzących w elementach kurczliwych, więc omawiając poszczególne rodzaje skurczów
pominiemy je, aby łatwiej było zrozumieć różnice między poszczególnymi typami skurczy.

Nasze mięśnie szkieletowe są w stanie wykonywać dwa rodzaje skurczów:

● pojedyncze - odpowiedź mięśnia na jednorazowe pobudzenie

- skurcz izotoniczny - stałe napięcie - to taki skurcz kiedy całkowita długość
mięśnia ulega skróceniu, natomiast napięcie rozwijane przez mięsień
pozostaje bez zmian. Jeśli do mięśnia dochodzi włókno nerwowe ruchowe,
czyli następuje pobudzenie mięśnia, elementy kurczliwe zmniejszają swoją
długość, bo białka aktynowe wnikają pomiędzy białka miozynowe. Ponieważ
jeden przyczep jest przyczepem wolnym, to elementy sprężyste szeregowe w
wyniku zmniejszenia długości elementów kurczliwych są biernie pociągane za
elementami kurczliwymi. Długość mięśnia uległa zmniejszeniu, natomiast
rozwijane przez elementy sprężyste szeregowe, napięcie, pozostaje bez zmian.
Skurcze izotoniczne nie występują, bo nasze mięśnie szkieletowe mają dwa
pełne przyczepy, ale mięsień jako taki, taki skurcz może wykonać.

- skurcz izometryczny - stała

długość. Na schemacie są dwa
przyczepy. Działa pobudzenie w
postaci potencjału
czynnościowego. Dochodzi do
pobudzenia białek kurczliwych.
Aktyna jest wciągana pomiędzy
miozynę. A więc długość
elementów kurczliwych ulega
zmniejszeniu. Zmniejszenie długości elementów kurczliwych powoduje
naciąganie elementów sprężystych, a więc zwiększa się napięcie w elementach
sprężystych, Stąd patrząc na ten skurcz widzimy, że całkowita długość mięśnia
nie uległa zmianie, bo przyczepy się do siebie nie zbliżyły, natomiast napięcie
rozwijane przez mięsień - wzrosło.

- skurcz auksotoniczny - taki skurcz,

kiedy na nasz mięsień działa
obciążenie, czyli kiedy mamy coś
podnieść. Nieważne czy to długopis
czy siatka z zakupami. Ponieważ
działa dodatkowe obciążenie na
mięsień to mięsień musi pokonać
najpierw obciążenie. Podczas
skurczu auksotonicznego zachodzi
faza izometryczna czyli faza, w której napięcie rozwijane przez mięsień ma
zrównoważyć działające obciążenie. W tej fazie izo, tak jak widać, całkowita
długość mięśnia się nie zmienia, natomiast napięcie równoważy ten ciężar,
który mamy pokonać. Kiedy to się uda to mamy drugą fazę czyli fazę
izotonicznie wtórnie obciążoną, w której trakcie białka kurczliwe jeszcze
bardziej wnikają jedne pomiędzy drugie, a więc momenty kurczliwe jeszcze
bardziej zmniejszają swoją długość. Przyczepy mięśniowe się do siebie
zbliżają, a więc całkowita długość mięśnia się zmniejsza, a napięcie rozwijane
 w elementach sprężystych się już nie zmienia, bo w poprzedniej fazie
zrównoważyliśmy ciężar, który musieliśmy podnieść. Sytuacja wygląda trochę
odmiennie wtedy, kiedy ten ciężar, który mielibyśmy podnieść, jest dla nas za
ciężki, czyli inaczej mówiąc, napięcie rozwijane w tych elementach
sprężystych nie jest w stanie zrównoważyć ciężaru, wówczas mamy tylko fazę
izometryczną.

● złożone (tężcowe) - odpowiedź mięśnia na serię pobudzeń

- tężcowy zupełny - występuje

kiedy każde pobudzenie z serii
trafia na tą fazę skurczu czyli
mięsień jak się raz skurczył to cały
czas w tej fazie skurczu trwa, więc
nie dochodzi do rozkurczu
pomiędzy kolejno działającymi
bodźcami. Siła skurczu tężcowego
zupełnego jest bardzo wysoka.

- tężcowy niezupełny - występuje kiedy każdy kolejny

bodziec z serii trafia na fazę niecałkowitego rozkurczu
mięśnia czyli mamy sytuację jak na schemacie, że się
mięsień kurczy, potem częściowo rozkurcza itd. Siła
skurczu tężcowego niezupełnego jest mniejsza niż
zupełnego, ale dużo wyższa niż pojedynczego.

Jednostka motoryczna - pojedynczy motoneuron (włókno nerwowe ruchowe) wraz ze

wszystkimi komórkami mięśniowymi - miocytami unerwionymi przez niego.

Każdy mięsień jest to zbiór pęczków

włókien mięśniowych, więc możemy
powiedzieć, że mięsień jest to jednostka
motoryczna.

Rodzaje włókien mięśni szkieletowych

● wolnokurczliwe
● szybkokurczliwe
Rodzaje włókien mięśni szkieletowych ze względu na metabolizm i siłę skurczu

● I - włókna tlenowe - zdolne do przemian tlenowych. Energię do swojej pracy czerpią

z przemian tlenowych
- wolnokurczące się
- duża ilość naczyń krwionośnych
- niska zawartość glikogenu
- niska siła skurczu
- zdolne do długotrwałej pracy (bardzo wysoka odporność na zmęczenie)
- np. prostownik grzbietu - przy prawidłowej postawie ciała bardzo wolno się
męczy, jest odporny na zmęczenie, jest to jeden z najtrudniej męczliwych
mięśni

● IIA - włókna tlenowo- glikolityczne - zdolne do przemian tlenowych i

beztlenowych, z których czerpią energię. Szybko wypłukują szkodliwe produkty
przemiany materii
- szybkokurczące się
- średnia ilość naczyń włosowatych
- średnia siła skurczu
- wysoka zawartość glikogenu
- wysoka odporność na zmęczenie

● IIX - włókna glikolityczne - zdolne do przemian beztlenowych, z których czerpią

energię
- szybkokurczące się
- wysoka siła skurczu
- niska zawartość naczyń włosowatych
- wysoka zawartość glikogenu
- zdolne do krótkotrwałej pracy

CZUCIE I ODRUCHY

Receptor - struktura morfologiczna, która zamienia energię bodźca w energię

biopotencjałów.

Receptor przekształca energię bodźca na miejscową zmianę potencjału błonowego nazywaną

potencjałem generującym.

Narząd zmysłu - zbiór receptorów czuciowych jednego lub kilku rodzajów otoczony
komórkami nie będącymi komórkami nerwowymi np. wzroku, smaku, węchu, równowagi,
słuchu.
Podział receptorów

● ze względu na lokalizację bodźca

- eksteroreceptory - odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego

❖ telereceptory - odbierają bodźce ze źródła oddalonego od receptora
np. receptory oka - czopki i pręciki, receptory narządu słuchu i węchu
❖ receptory kontaktowe - odbierają bodźce ze środowiska
zewnętrznego; źródło tych bodźców znajduje się w pobliżu receptora
np. czucie dotyku, ucisku, temperatury
- interoreceptory - odbierają bodźce ze środowiska wewnętrznego : wpływają
na regulację ciśnienia krwi np. baroreceptory zatoki szyjnej, baroreceptory
łuku aorty, chemoreceptory - kłębki aortalne, kłębki szyjne (reagują na zmianę
zawartości O2 i Co2)
- proprioreceptory - informują OUN o położeniu ciała w przestrzeni i o
położeniu części ciała względem siebie -np. receptory znajdujące się w
ścięgnach - receptory ścięgniste oraz w mięśniach - receptory
pierścieniowo-spiralne.

● ze względu na typ energii bodźca

- mechanoreceptory
- termoreceptory
- fotoreceptory
- chemoreceptory
- baroreceptory

● ze względu na tempo adaptacji

- szybko adaptujące się - fazowe - kiedy potencjał

generujący szybko opada. Pojawia się kiedy zaczyna
działać bodziec, potem, kiedy on działa - tego
potencjału generującego nie ma i potem jest ten
potencjał generujący uruchamiany, kiedy bodziec
przestaje działać
np. ciałko blaszkowate, receptory dotyku - kiedy zakładamy ubranie, czujemy
je, a kiedy już je nosimy, nie pamiętamy o tym - informacja ta nie ma żadnego
wpływu na organizm, dlatego jest wygłuszona. Kiedy zdejmujemy ubranie -
informacja znowu jest uruchamiana i bodziec przestaje na nas działać.

- wolno adaptujące się - toniczne - potencjał generujący

utrzymuje się przez cały czas działania bodźca, z tym, że
amplituda nieznacznie spada w stosunku do początkowej
 amplitudy - np. wrzeciono mięśniowe, baroreceptory, receptory zimna i bólu

Spadek wielkości potencjału generującego receptora podczas utrzymującego się działania

bodźca o stałej sile nazywamy adaptacja.

Ciałko Pacciniego - receptor dotyku

Jest to włókno nerwowe, czuciowe

posiadające osłonkę mielinową i to włókno
nerwowe jest otoczone przez torebkę
łącznotkankową. We wnętrzu tej torebki
mamy płyn tkankowy. Kiedy następuje dotyk,
to następuje odkształcenie torebki, a więc we
wnętrzu torebki wzrasta ciśnienie. Wzrost
ciśnienia powoduje aktywację kanałów
sodowych i napływ sodu do wnętrza komórki.
zwiększenie stężenia jonów sodowych w
włóknie czuciowym powoduje, że wnętrze
tego włókna z ujemnego staje się dodatnie, a więc dochodzi do depolaryzacji włókna, do
depolaryzacji miejscowej czyli aktywowany jest potencjał generujący. Ten potencjał
generujący rozprzestrzenia się wzdłuż błony komórkowej, aż dochodzi do pierwszego
przewężenia Ranviera i w tym przewężeniu aktywowany jest potencjał czynnościowy, który
rozprzestrzenia się wzdłuż błony komórkowej neuronu czuciowego do rdzenia kręgowego.

Wrzecionko nerwowo - mięśniowe

Jest to potencjał generujący receptora wolno adaptującego

się. Wrzecionko nerwowo-mięśniowe jest przykładem
receptora wolno adaptującego się.

linia pionowa - faza dynamiczna

linia po prawej - faza statyczna
Fazy potencjału generującego receptora wolno adaptującego się

● faza dynamiczna - powstająca w czasie czynnego wydłużenia mięśnia

● faza statyczna - zachodząca podczas utrzymującego się rozciągania

Jednostka czuciowa - Pojedynczy neuron czuciowy wraz ze

wszystkimi jego obwodowymi zakończeniami nosi nazwę
jednostki czuciowej (jednostka fizjologiczna czuciowa). Są to
wszystkie receptory od których odbiera informację dany neuron
czuciowy.
Każda jednostka czuciowa ma swoje pole recepcyjne -
powierzchnię, z której dana jednostka czuciowa może być
pobudzana. Te pola recepcyjne mogą być różnej wielkości, bo
jak widać na schemacie, jednostki czucia, mogą być duże i mogą być małe. Poza tym pola
recepcyjne różnych jednostek czuciowych mogą na siebie zachodzić. Jeśli bodziec
zadziałałby w miejscu nałożenia się tych jednostek, to dwie jednostki czuciowe byłyby
pobudzone.

Kodowanie intensywności bodźca

● analogowe - wzrost siły bodźca powoduje wzrost wielkości potencjału generującego

czyli w amplitudę tego potencjału.

● cyfrowe - wzrost amplitudy potencjału generującego ponad wartość progową

powoduje wzrost liczby impulsów w obrębie włókna dośrodkowego.

Kodowanie analogowe jest to zamiana siły bodźca w amplitudę potencjału generującego,

natomiast kodowanie cyfrowe jest to zamiana siły bodźca w ilość powstających potencjałów
czynnościowych.

Przekroczenie pewnej amplitudy potencjału generującego jest przekazywane w postaci:

● rekrutacji jednostek czuciowych - coraz większa siła bodźca pobudza coraz większy
obszar czuciowy
● rekrutacji receptorów - coraz silniejszy bodziec pobudza coraz większą ilość
receptorów charakteryzujących się różnym progiem pobudliwości
Rodzaje kodowania informacji w receptorach wolno i szybko adaptujących się

● receptory szybko adaptujące się

- kodowanie analogowe
- rekrutacja jednostek czuciowych

● receptory wolno adaptujące się

- kodowanie analogowe
- kodowanie cyfrowe

Układ czuciowy swoisty i nieswoisty

Żeby bodziec był dla nas zrozumiały to mamy konieczność pobudzenia dwóch układów
czuciowych - swoistego i nieswoistego.
Wrażenia zmysłowe powstają wtedy gdy impulsacja wysłana przez receptor jednocześnie
przewodzona jest do dróg czuciowych swoistych i nieswoistych

Układ czuciowy swoisty - jest to łańcuch neuronów, po których przewodzone jest

pobudzenie z konkretnej jednostki czuciowej do zawsze tego samego nadrzędnego neuronu
czuciowego. Nasz układ stara się przekazywać informację po najkrótszych drogach. Jest to
układ kilku neuronalny (2-4 neurony). Jest to układ szybko przewodzący - mała ilość synaps
po drodze. Układ ten odpowiada za odbiór bodźca, ponieważ działa zarówno w czasie
czuwania jak i podczas snu i narkozy.

Układ czuciowy nieswoisty - jest układem zlokalizowanym we wzgórzu i pniu mózgu, a

jego podłożem anatomicznym jest twór siatkowaty. Wysyła informacje do całej kory
mózgowej. Jest układem wielu neuronalnym. Jego pobudzenie jest konieczne do powstania
wrażenia czuciowego - uświadomienia bodźca. Przewodzenie w tym układzie jest znoszone
podczas snu i narkozy, dzięki temu podczas snu odpoczywamy i nie analizujemy bodźców.
Wyłączenie w czasie narkozy daje możliwość pracy lekarzy przy np. wycinaniu fragmentów
uszkodzonych, naprawianiu uszkodzonych fragmentów.

Reprezentacja korowa czucia - najwięcej receptorów czuciowych występuje w obrębie

dłoni i twarzoczaszki

Prawo swoistej energii nerwowej - czucie wywołane przez impulsy wytwarzane w

receptorach zależy od części mózgowia do której te impulsy docierają np. pobudzenie
receptorów oka - pręcików i czopków. Fizjologicznie te receptory są pobudzone przez fale
świetlną/elektromagnetyczną i informacja jest przekazana do kory mózgowej i rozróżniamy
natężenie światła, kolory itd. Natomiast bodziec mechaniczny również może wykonać
wrażenie świetlne np. zasłaniamy gałkę oczną i dolną częścią dłoni wciskamy gałkę do
oczodołu, trzymamy z wciśniętą gałką oczną parę sekund i później zabieramy dłoń i mamy
uczucie błysków w oku czyli tzw. wrażenia świetlnego dlatego, że informacja z receptorów
oka została przekazana do kory wzrokowej. Nieważne, że nie odbieraliśmy fali
elektromagnetycznej, tylko działał bodziec mechaniczny. Jest to potwierdzenie prawa
swoistej energii nerwowej.

Prawo projekcji - bez względu na to, w jakim odcinku drażni się drogę czuciową, czucie
zlokalizowane jest zawsze w receptorze np. bóle fantomowe.

Odruch - odpowiedź efektora na pobudzenie receptora

zachodząca za pośrednictwem ośrodka nerwowego.
Podłożem morfologicznym odruchu jest łuk
odruchowy.

Składa się z pięciu elementów - receptora, drogi

dośrodkowej, ośrodka nerwowego, drogi odśrodkowej
i efektora.

Ośrodek nerwowy jest to skupienie neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym

zawiadujące określoną funkcję.

Rdzeń kręgowy - większość odruchów zamyka się na poziomie rdzenia kręgowego. Ma on

budowę odcinkową. Do każdego odcinka dochodzi nerw rdzeniowy, który w pobliżu rdzenia
dzieli się na dwa korzenie:
- grzbietowy
- brzuszny
W korzeniach grzbietowych wchodzą do rdzenia włókna aferentne, natomiast włókna
eferentne opuszczają rdzeń przez korzenie brzuszne.

Rzeń przewodzi impulsy tylko w jednym

kierunku - od korzeni grzbietowych do
brzusznych.

Na schemacie mamy przykład właśnie

tego. Mamy pobudzenie neuronu
czuciowego, informacja biegnie, wchodzi
do rdzenia kręgowego i wychodzi włóknem
ruchowym co powoduje cofnięcie, akurat
w tym przypadku, ręki z miejsca działania
szkodliwego bodźca.

Czucie bólu - jest zawsze przewodzone z prawem pierwszeństwa, ponieważ nasz organizm
nie adaptuje się do czucia bólu.

Czucie temperatury
- receptory ciepła - pobudzane są w zakresie temperatur 22-44 stopni Celcjusza
 - receptory zimna - pobudzane są temperaturą niższą od normalnej temperatury skóry i
większą niż 44 stopnie Celcjusza

Jeśli chodzi o odbiór bodźców ze środowiska

zewnętrznego to głównie odbieramy
informacje zmysłem wzroku. Jest to aż 83%
informacji docierających do nas. Zmysł
słuchu jest to drugi z kolei - 11%, powonienie
- 3,5%, dotyk - 1,5% oraz 1% - zmysł smaku.

Narząd wzroku - jest najważniejszym narządem za pomocą którego kontaktujemy się i

odbieramy środowisko zewnętrzne.