ANATOMIA

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY OUN

 Mózgowie oraz rdzeń kręgowy;

 Mózg + móżdżek + pień mózgu = mózgowie;
OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
Nerwy poza mózgowiem i rdzeniem kręgowym;

 Somatyczny – nerwy przekazujące informacje z narządów zmysłów do OUN oraz z OUN do mięśni i
gruczołów;
 Autonomiczny – steruje pracą serca, jelit i innych narządów wewnętrznych:
o współczulny –wydatkowanie energii
o przywspółczulny –gromadzenie energii.

Terminy odnoszące się do UN

Warstwa Ciąg lub warstwa kom. Nerwowych oddzielonych od innych ciał kom.
Nerwowych przez warstwę aksonów i dendrytów.

Kolumna Zespół kom. Położonych prostopadle do powierzchni kory mózgowej,

charakteryzujący się podobnymi właściwościami.

Szlak, droga Wiązka aksonów wewnątrz OUN, opisywana też terminem „projekcja”. Jeśli
aksony wychodzące z ciał komórek w strukturze A tworzą synapsy na strukturze
B, mówi się o projekcji z A do B.

Nerw Wiązka aksonów z części obwodowej UN biegnąca z OUN do mięśnia lub

gruczołu, albo z narządu zmysłowego do OUN.

Jądro Skupisko ciał komórek nerwowych w obrębie OUN.

Zwój Skupisko ciał komórek nerwowych poza OUN.

Zakręt (zawój) Wystająca część pofałdowania na powierzchni mózgu.

Bruzda Wklęsła część pofałdowania na powierzchni mózgu, oddziela jeden zakręt od

drugiego.

Szczelina Długa i głęboka bruzda.

RDZEŃ KRĘGOWY

 Część OUN w wewnątrz kręgosłupa.

 Łączy się z narządami zmysłów oraz mięśniami położonymi poniżej poziomu głowy.
 Składa się z segmentów – po obu stronach każdego z nim znajduje się nerw czuciowy i ruchowy.

Prawo Bella-Magendiego – wchodzące do rdzenia korzenie tylne lub grzbietowe przewodzą informacje czuciowe,
korzenie wychodzące przednie lub brzuszne informacje ruchowe, biegnące do mięśni i gruczołów

 Zwoje rdzeniowe grzbietowe – skupiska neuronów czuciowych poza rdzeniem kręgowym.

 Ciała neuronów komórek ruchowych znajdują się wewnątrz rdzenia kręgowego.
  Istota szara w kształcie litery „H” – składa się z gęsto upakowanych ciał komórek i dendrytów, znajduje
się w części środkowej rdzenia.

 Istota biała – składa się głównie ze zmielinizowanych aksonów. Neuronu leżące w istocie szarej wysyłają
swoje aksony w kierunku mózgowia lub innych segmentów rdzenia przez istote białą.

 Przerwanie rdzenia kręgowego w którymś z segmentów powoduje zaprzestanie przesyłania informacji

czuciowych do mózgowia z tego segmentu i wszystkich poniżej. Mózgowie traci zdolność sterowania
mięśniami, które są unerwiane przez ten segment i poniższe.
AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY
Neurony odbierające i wysyłające informacje z serca, jelit i innych narządów wewnętrznych.

WSPÓŁCZULNY (SYMPATYCZNY) PRZYWSPÓŁCZULNY (PARASYMPATYCZNY)

- Przygotowanie narządów wewnętrznych do -wegetatywne, niezwiązane z reagowanie na

wydatkowania energii. zagrożenie aktywność narządów wewnętrznych.

- Dwa zwoje na poziomie części środkowej - Nazywany układem „czaszkowo-krzyżowym”

rdzenia – segmenty piersiowe i lędźwiowe.
- Zwoje są ze sobą połączone – zazwyczaj
działają w sposób skoordynowany, ale
niekiedy jedna część może być bardziej
pobudzona, a inna mniej.
- „Łańcuchy” biegące wzdłuż rdzenia kegowego.
- Większość synaps wydziela neuroprzekaźnik
noradrenalinę, ale niektóre też acetylocholinę
np. regulacja wydzielania potu.
– składa się z nerwów czaszkowych i
wychodzących z krzyżowej części rdzenia
kręgowego;
- Zwoje przywspółczulne znajdują się w pobliżu
narządów docelowych – łączą się z
przedzwojowymi aksonami rdzenia
kręgowego.
- Krótkie włókna zazwojowe wychodzą ze
zwojów i unerwiają narządy wewnętrzne;
- Włókna zazwojowe wydzielają
neuroprzekaźnik acetylocholinę
- Zwoje nie są ze sobą połączone;

- Reakcje typu „walcz lub uciekaj”: -obniżenie tętna;

*nasilenie aktywności oddechowej; -nasilenie procesów trawiennych;
*podwyższenie tętna;
*hamowanie procesów trawiennych.

- Unerwia gruczoły potowe, nadnercza, wątrobę,

mięsnie obkurczające naczynia krwionośne,
mięśnie prostujące włosy na skórze.

Dwa układy – współczulny i przywspółczulny – różne neuroprzekaźniki, co daje możliwość stosowania różnych
leków, które selektywnie hamują działanie jednego lub drogiego np. większość leków stosowanych na przeziębienie
wywiera wpływ poprzez blokadę aktywności przywspółczulnej lub nasilenie aktywności współczulnej.

MÓZGOWIE

 Tyłomózgowie
 Śródmózgowie
 Przodomózgowie.
 TYŁOMÓZGOWIE – TYLNA CZĘŚĆ MÓZGOWIA

 Rdzeń przedłużony  Móżdżek.

 Most
Rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie oraz niektóre centralnie położone struktury przodomózgowia tworzą
PIEŃ MÓZGU.
PIEŃ MÓZGU

 Rozciąga się od górnej części rdzenia kręgowego aż do środkowej części przodomózgowia.

 Most, szyszynka, wzgórki pokrywy oraz wzgórze otoczone są przez korę mózgową.
 Składowe: rdzeń przedłużony, most, nakrywka, pokrywa, wzgórek dolny, wzgórek górny, wzgórze,
szyszynka, śródmózgowie.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY

 Znajduje się tuż ponad rdzeniem kręgowym – „ala” powiększona i bardziej złożona część rdzenia
kręgowego;

 Kontroluje wiele istotnych dla życia odruchów: oddychanie, tętno, wymioty, ślinienie, kaszel, kichanie

 Nerwy czaszkowe – przewodzą sygnały czuciowe z obszaru głowy i sterują mięśniami głowy. Niektóre
zawierają włókna przywspółczulne dochodzące do narządów wewnętrznych. Część zawierają włókna
czuciowe i ruchowe, a pozostałe przewodzą informacje
jednego typu.

 Uszkodzenie może prowadzić do śmierci.

 Niebezpieczne są opiaty, które hamują działanie rdzenia

przedłużonego.

 Dolne partie ciała połączone są z rdzenie kręgowym

poprzez nerwy czuciowe i ruchowe.

 Receptory i mięśnie znajdujące się w obrębie głowy oraz

narządy wewnętrzne są połączone z mózgowiem poprzez
12 par nerwów czaszkowych (prawa i lewa półkula) – nerwy
od I-IV znajdują się w śródmózgowiu i przodomózgowiu,
nerwy od V-XII – w rdzeniu przedłużonym, moście i w
tyłomózgowiu
MOST

 Leży do przodu i brzusznie do rdzenia przedłużonego;

 Zwiera kilka nerwów czaszkowych;
 „most” – wiele włókien nerwowych przechodzi w tym miejscu z jednej strony ciała na drugą;
 Aksony przechodzące z jednej strony mózgowia przebiegają w rdzeniu kręgowym po przeciwnej stronie –
lewa półkula zawiaduje mięśniami prawej strony ciała i na odwrót, a prawa – lewą.
 W rdzeniu przedłużonym oraz moście znajduje się twór siatkowaty oraz grupa jąder szwu.
 Twór siatkowaty – ma odgałęzienia wstępujące, które unerwiają rozległe fragmenty kory mózgowej,
selektywnie zwiększając pobudzenie i uwagę w wybranym obszarze, oraz zstępujące, które należą do grupy
struktur mózgowych sterujących ośrodkami ruchowymi w rdzeniu kręgowym.
 Grupa jąder szwu – unerwia rozległe obszary przodomózgowia, zwiększając lub zmniejszając gotowość
mózgu do reagowania na bodźce
MÓŻDŻEK

 Dużych rozmiarów struktura o gęstym i głębokim pofałdowaniu;

 Duża rola w sterowaniu ruchem, utrzymywaniu i koordynacji ruchowej;
  Uszkodzenie może prowadzić do:
o Utraty równowagi;
o Trudności w przekierowaniu uwagi pomiędzy bodźcami słuchowymi i wzrokowymi
o Trudności z prawidłową percepcją czasu, głównie w przypadku bodźców zmysłowych;
o Błędy w porównywaniu szybkości dwóch rytmów.

ŚRÓDMÓZGOWIE

 W centralnej części mózgowia;

 Pokrywa – wierzchnia część;
 Dwa wybrzuszenia po obu stronach pokrywy – wzgórki dolne i górne – ważne elementy dróg czuciowych;
 Nakrywka – pośrednia część śródmózgowia, zawiera jądra 3 i 4 nerwu czaszkowego (okoruchowy,
bloczkowy), elementy tworu siatkowatego oraz fragmenty szlaków nerwowych biegnących pomiędzy
przodomózgowiem, rdzeniem kręgowym i tyłomózgowiem;
 Istota czarna – stanowi początek drogi nerwowej wydzielającej dopaminę;

PRZODOMÓZGOWIE

 Leży najbardziej do przodu;

 Zewnętrzną część tworzy kora mózgowa;
 Pod korą wiele struktur – np. wzgórze, które ma większość połączeń docierających do kory;
 Jądra podstawy – pełnią ważną rolę w niektórych aspektach aktywności ruchowej;
 Układ limbiczny – „obrzeże” dookoła pnia mózgu. Ważna rola w powstawaniu emocji i motywacji np.
łaknienie, pragnienie, aktywność seksualna, lęk, agresja. Należą tu: opuszka węchowa, podwzgórze,
hipokamp, ciało migdałowate, zakręt obręczy.
_________________________________________________________________________________________
 Międzymózgowie – wzgórze i podwzgórze, pozostałe części –kresomózgowie;
 Wzgórze łac. Thalamus - leży w samym środku przodomózgowia – dwie części – w lewej i prawej półkuli.
Tutaj dociera większość informacji z narządów zmysłów –analiza i przekazywanie dalej do kory mózgowej.
 Informacje węchowe – wyjątek – od receptorów wechowych, opuszki węchowe, kora mózgowa (omijają
wzgórze).
__________________________________________________________________________________________

 Podwzgórze- niewielkie, leży w podstawie mózgowia, brzusznie w stosunku do wzgórza, posiada

połączenia z przodomózgowiem i śródmózgowiem, połączenia nerwowe oraz wydzielane hormony mogą
wpływać na wydzielanie hormonów przez przysadkę. Uszkodzenie jąder podwzgórza prowadzi do
zaburzeń popędowych – odżywianie się, picie, termoregulacja, zachowania seksualne, agresywne itd..

 Przysadka mózgowa – gruczoł dokrewny, wytwarza hormony, połączona z dolną częścią podwzgórza za
pomocą szypułki (lejek), która składa się z komórek nerwowych, naczyń krwionośnych, tkanki łącznej.
Reaguje na sygnały z podwzgórza i uwalnia hormony do krwi, która transportuje je do narządów
wewnętrznych.

 Jądra podstawy – leżą bocznie do wzgórza, trzy główne elementy: jądro ogoniaste, skorupa, gałka blada.
Wiele części składowych połączonych z korą mózgową – naliczniejsze z płatem czołowym (planowanie
sekwencji zachowania, pewne aspekty pamięci, ekspresja emocji)
o Np. choroba Parkinsona lub Huntingtona – zanik jąder podstawy – objawy przodujące to
zaburzenia ruchowe, ale występują też objawy depresji, upośledzenie pamięci, myślenia i uwagi.

 Część podstawna przodomózgowia –na powierzchni brzusznej znajduje się wiele skupisk istoty szarej

 Jądro podstawne (Meynerta) – otrzymuje impulsy nerwowe z podwzgórza i jąder podstawy, jego aksony
wydzielające acetylocholinę docierają do rozległych obszarów kory mózgowej – pobudzenie emocjonalne
regulowane przez podwzgórze a przetwarzanie inf. przez korę mózgową. Pobudzenie, przytomność,
uwaga. Zaburzenia pamięci i myślenia np. Alzheimer i parkinson.
  Hipokamp – łac. Hippocampus – konik morski – duży, leży pomiędzy wzgórzem a korą mózgowa, w
tylnej części przodomózgowia. Zapisuje pewne informacje. Uszkodzenie może prowadzić do problemów z
zapamiętywaniem nowych zdarzeń, ale nadal jest dostęp do wspomnień.
KOMORY MÓZGU

 Kanał środkowy rdzenia kręgowego i cztery komory mózgu wypełnione cieczą.

 W każdej półkuli – dwie komory boczne, w tylnej części łączą się z komora trzecią, a ta z komorą czwartą
w rdzeniu przedłużonym.

 Wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym (w składzie podobny do osocza krwi) – wytwarzany przez

skupiska komórek tzw. sploty naczyniówki. Z bocznych do 3, potem do 4 a stąd część do kanału
środkowego, a reszta do ciasnej przestrzeni pomiędzy powierzchnią mózgowia a oponami mózgowymi (błony
otaczające mózgowie i rdzeń kręgowy). Wypełnia tzw. przestrzeń podpajęczynówkową skąd jest wchłaniany
do naczyń żylnych mózgowia. Chroni przed urazami mechanicznymi. Zapewnia dopływ hormonów i
substancji odżywczych.

 Wodogłowie – gromadzenie płynu mózgowo rdzeniowego w komorach lub przestrzeni

podajęczynówkowej, co zwiększa cośnienie wywierane na tkankę mózgową, a u dzieci rozchodzą się kości
czaszki.
KORA MÓZGOWA

 Warstwy komórek leżące na zewnętrznej powierzchni półkul mózgowych tworzą istotę szarą = korę
mózgową. Neurony wychodzące tworzą istotę białą.

 Neurony L półkuli komunikują się analogicznie z neuronami P głównie przez 2 wiązki włókien nerwowych
– spoidło wielkie i mniejsze spoidło przednie i inne spoidła (istoty białej).

 Kora mózgowa – warstwy (równolegle) i kolumny (prostopadle).

WARSTWY KORY MÓZGOWEJ
I. drobinowa V. piramidowa wewnętrzna zawierająca w korze
II. ziarnista zewnętrzna ruchowej komórki piramidowe Betza, dają
III. piramidowa zewnętrzna początek drogom piramidowym
IV. ziarnista wewnętrzna VI. komórek różnokształtnych

PODZIAŁ KORY MÓZGOWEJ

 Płat potyliczny  Płat skroniowy

 Płat ciemieniowy  Płat czołowy

PŁAT POTYLICZNY
W tylnej (ogonowej) części kory mózgowej;

 Pierwszorzędowa kora wzrokowa= kora prążkowana – biegun tylny PP. – uszkodzenie powoduje ślepotę
korową w odpowiadającej mu części pola widzenia np. w prawej półkuli – ślepota w lewym polu widzenia
– reakcje źrenic nie odbiegają od normy, wygląd gałek ocznych normalny, częściowo zachowane ruchy –
tracą też wyobraźnię wzrokową.
PŁAT CIEMIENIOWY
Leży między płatem potylicznym a bruzda środkową.

 Płat czołowy – zakręt przedśrodkowy (I rzedowa kora ruchowa) – bruzda środkowa – zakręt zaśrodkowy
(I rzędowa kora somatosensoryczna – wrażenia dotykowe i informacje z receptorów napięcia mięśniowego i
ścięgnowych) – płat potyliczny
Zakręt zaśrodkowy – cztery odrębne reprezentacje ciała – cztery pasma komórek równolegle do bruzdy środkowej.

PŁAT SKRONIOWY
Leży w pobliżu skroni, w bocznej części półkul

 I rzędowe okolice słuchowe

 Rozumienie mowy – pole Wernickiego – (najczęściej lewy płat)

 Złożona analiza niektórych aspektów informacji wzrokowych – spostrzegania ruchu i rozpoznawania

twarzy

 Halucynacje wzrokowe i słuchowe

 Bierze udział w zachowaniach emocjonalnych i motywacyjnych – zespół Kluvera-Bucy’ego – brak

okazywania normalnych reakcji lękowych
PŁAT CZOŁOWY
Od bruzdy środkowej aż po przedni kraniec mózgu.

 I rzędowa kora ruchowa i kora przedczołowa

 Przy bruździe środkowej znajduje się zakręt przedśrodkowy – ruchy precyzyjne np. pojedynczych palców.

 Kora przedczołowa – integruje ogromne ilości informacji. Pamięć robocza (niedawne bodźce i
zdarzenia). Sterowanie zachowaniami zależnymi od kontekstu. Planowanie, inicjatywa, ekspresja
emocjonalna.
ROZWÓJ I PLASTYCZNOŚĆ UKŁADU NERWOWEGO

 Układ nerwowy pojawia się ok 2 tygodnia ciąży  cewa nerwowa wypełniona płynem  dzieli się na 3
pęcherzyki – przodomózgowie, śródmozgowie, tyłomózgowie, pozostała część – zaczątek rdzenia
kręgowego (kanał środkowy i 4 komory oraz płyn mózgowo-rdzeniowy).

 Przy urodzeniu mózg waży ok 350 g, a ok 1 roku już 1000g. Mózg dorosłej osoby ok 1200-1400g.
PROCESY ROZWOJOWE NEURONÓW

 Proliferacja  Mielinizacja

 Migracja  synaptogeneza

 Różnicowanie
PROLIFERACJA

 Powstawanie nowych komórek – komórki potomne – I komórki macierzyste ulegają dalszym

podziałom, pozostała część przekształca się w prymitywne formy komórek nerwowych i glejowych;
MIGRACJA

 Przemieszczanie się komórek nerwowych w kierunku punktów docelowych (chemiczne ścieżki

wędrówki).
 Tu już zaczynają się wykształcać aksony;
 Zmiany genetyczne lub substancje toksyczne wpływają na proliferację i migrację, co grozi
niedorozwojem umysłowym.

RÓŻNICOWANIE

 Neuron wytwarza akson i dendryty, które nadają mu charakterystyczny kształt;

 Gdy neuron dotrze do punktu docelowego zaczynają się wytwarzać dendryty
 MIELINIZACJA

 Neuron ma już swój kształt – zaczyna się proces tworzenia osłonek mielinowych przez komórki glejowe
od rdzenia kręgowego, tyłomózgowia, śródmózgowia po przodomózgowie.
 Trwa wiele lat, a nawet całe życie.

SYNAPTOGENEZA

 Powstawanie synaps;
 Trwa przez całe życie;
 Cholesterol odgrywa kluczową rolę;

APOPTOZA

 Neuron posiada mechanizm autodestrukcji – mechanizm programowanej śmierci komórki - gdy

akson nie utworzy połączenia z odpowiednią komórką postsynaptyczną.

 Nekroza – śmierć komórki w wyniku działania toksyn;

 NGF blokuje apoptoze.;

 NGF – należy do neurotrofin – substancje chemiczne zapobiegające śmierci komórek oraz stymulujące
ich aktywność:
o Czynnik wzrostowy pochodzenia mózgowego (ang. Brain-derived neurotrophic factor BDNF).
o Doświadczenie stymuluje wydzielanie neurotrofin.
o Powodują odrastanie aksonów po uszkodzeniu tkanki nerwowej.
o Ich wydzielanie zależy tez od wydzielania neuroprzekaźników.

Najpierw aksony tworzą tymczasowe połączenia z wieloma komórkami postsynaptycznymi, a potem komórki
postsynaptyczne stopniowo wzmacniają jedne połączenia i eliminują inne – na początku mamy o wiele więcej
synaps i neuronów niż na końcu. Synapsy tworzą się w sposób przypadkowy, a następnie proces selekcyjny dokonuje
wyboru.
Doświadczenie – plastyczność układu nerwowego umożliwia zmiany adaptacyjne, które są dostosowane do
specyficznej aktywności jednostki.
NADWRAŻLIWOŚĆ ODNERWIENIOWA

 Komórka postsynaptyczna pozbawiona na jakiś czas sygnałów z synaps staje się bardziej wrażliwa na
neuroprzekaźnik;
 Podobnie jest w neuronach:
o Nadwrażliwość odnerwieniowa – po zniszczeniu aksonu aferentnego;
o Nadwrażliwość z braku aktywności;

KOŃCZYNA FANTOMOWA

 Utrzymujące się czucie utraconej części ciała – dłoń, jelita, piersi, penisa – mrowienie, intensywny ból –
mogą zanikać, a mogą utrzymywać się całe życie.