🌸

Rozwój i plastyczność układu

nerwowego
strona 108 - 138

kształtowanie się układu nerwowego u zarodka - cewa nerwowa (wypełniona

płynem)- 2-3 tydzień ciąży;

Etapy tworzenia się i przekształcania komórek ukł. nerwowego:

Proliferacja, czyli powstawanie nowych komórek (część staje się komórkami

macierzystymi, które nadal się namnażają, a część ulega specjalizacji do
prymitywnych form neuronów i komórek glejowych)

Migracja (przemieszczanie) do swoich punktów docelowych w ciele

Różnicowanie neuronów, które pierwotnie nie odbiegają mocno wyglądem od

pozostałych komórek organizmu, ale stopniowo zaczynają wykształcać
charakterystyczne dla siebie cechy (rozwój aksonów, dendrytów itd.)

część komórek ulega Mielinizacji (wytwarzanie osłonek mielinowych wzdłuż

aksonu)

Synaptogeneza (tworzenie się synaps)

>> Na czym polega rozwój układu nerwowego?

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 1

 Rozwój układu nerwowego polega na obumieraniu komórek.
Liczba neuronów wytworzonych na pierwszych etapach rozwoju układu nerwowego
przekracza rzeczywiste potrzeby organizmu. Rozwój tego układu nie polega więc na
zwiększaniu objętości mózgowia, rdzenia kręgowego, czy nerwów obwodowych, ale
na jego odpowiedniej reorganizacji. Nieużywane połączenia w układzie nerwowym z
czasem zanikają, natomiast te stymulowane ulegają wzmocnieniu, dzięki czemu
przetrwają.

Co pobudza tworzenie się połączeń w UN?

czynniki chemiczne (przyciągające do siebie wypustki neuronów)

doświadczenie/ stymulacja zewnętrzna (najsilniejszy wpływ we wczesnym

okresie życia)

Losy komórki nerwowej, gdy…

1. utworzy połączenie z komórką docelową (mięśniową, gruczołu, czuciową) -

komórka wydziela białko nazwane czynnikiem wzrostu nerwów NGF
wspomagające przetrwanie i wzrost neuronu;

2. nie utworzy połączenia z żadną inną komórką - ulega apoptozie, czyli

mechanizmowi planowanej śmierci komórki.

Każdy neuron ma zaprogramowaną określoną długość życia i jeżeli nie otrzyma

sygnału w postaci białka NGF, przeprowadza mechanizm autodestrukcji: Nie jestem
stymulowany, nie jestem potrzebny, poświęcę się dla dobra ogółu i usunę się, aby
nie eksploatować organizmu.

Białko NGF należy do należy do neurotrofin - grupa substancji chemicznych, która

odpowiada za zapobieganiu śmierci komórek oraz wzmacnianiu ich wzrostu (inne
neurotrofiny to np. BDNF czynnik wzrostowy pochodzenia mózgowego).

Obrazowanie MRI → strona 112

Magnetoencefalografia (MEG) → strona 117

>> Czy wędrówka wypustek neuronów (aksonów) jest przypadkowa?

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 2

 Nie, każdy akson ma sprecyzowany cel (konkretną komórkę), do którego zmierza.
Skąd wie w jakim kierunku ma podążać?

Chemiczne sterowanie migracją aksonów: proces wzrostu aksonu jest sterowany

przez grupę białek znajdujących się na jego powierzchni; białka te są przyciągane
przez jedne substancje, a odpychane przez drugie. Konkretne białka prowadzą go
do kolejnych “stacji pośrednich”, aż dotrze on do powierzchni komórki docelowej.

Wiązka aksonów (np. obszaru kory mózgowej odpowiedzialnego za wzrok) rozdziela

się przy powierzchni obszaru docelowego (np. komórki siatkówki oka) zgodnie z
gradientem stężeń specjalnej substancji chemicznej: akson zawierający największe
stężenie sub. chem. X łączy się z komórką, która również posiada największe
stężenie tejże substancji i odwrotnie - aksony z najmniejszym stężeniem substancji X
łączą się z komórkami, w których również jest najniższe stężenie X.

💡 Darwinizm neuronalny - nie do końca pewna teoria, która mówi, że w

procesie rozwoju układu nerwowego na początku mamy o wiele więcej
neuronów i synaps niż na końcu. Synapsy tworzą się w sposób
przypadkowy, a następnie proces selekcyjny wybiera jedne z nich, a
odrzuca inne.

Dlaczego stymulacja (np. w postaci aktywności fizycznej, czy intelektualnej) jest tak
ważna dla naszego rozwoju?

Skomplikowane, złożone środowisko jest bardziej stymulujące dla układu

nerwowego, co powoduje rozrost drzewek dendrycznych - zwiększenie ilości
rozgałęzień, połączeń wytwarzanych przez neurony.

Czy w dojrzałym mózgu mogą powstać całkiem nowe neurony?

Jak dotąd naukowcy nie są w stanie jednoznacznie ustalić odpowiedzi na powyższe
pytanie.

Czy doświadczenia mają wpływ na budowę UN?

Tak, regularne powtarzanie tej samej czynności może powodować rozrost struktury
UN odpowiedzialnej za daną aktywność (np. obszar kory mózgowej odpowiedzialny
za ruchy palców lewej ręki jest bardziej rozbudowany u zawodowych muzyków
grających na skrzypcach, niż u osób niezwiązanych z grą na instrumencie).

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 3

 >> Przyczyny uszkodzeń mózgu:

zamknięty uraz głowy - uderzenie w głowę (wypadek samochodowy, pobicie,

upadek, wypadek w sporcie) bez przebicia czaszki

udar mózgu/ incydent naczyniowo-mózgowy (przede wszystkim u osób

starszych) - czasowe upośledzenie dopływu krwi do jakiegoś obszaru mózgu

udar niedokrwienny (ischemiczny) - zatkanie tętnicy przez zakrzep lub

innego rodzaju przeszkodę;

udar krwotoczny - przerwanie ciągłości tętnicy.

Neurony w miejscu udaru obumierają zbyt szybko, aby można było temu
zapobiec, jednakże, komórki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie
ogniska uszkodzenia - obszar penumbry - obumierają dopiero po kilku dniach,
tygodniach, z czym współczesna medycyna jest już w stanie sobie poradzić.
Obecnie podaje się lek (w przypadku udaru niedokrwiennego) o nazwie
tkankowy aktywator plazminogenu (tPA), który rozpuszcza zakrzep.

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 4

 💡 Zasada Kennard: po urazie młodego mózgu poprawa jest większa niż
po podobnym uszkodzeniu w późniejszym wieku.

>> Mechanizmy zdrowienia po uszkodzeniu mózgu:

1. Wyuczone zachowania kompensacyjne - większość funkcji odzyskanych po

uszkodzeniu mózgu jest wyuczona; rekonwalescent lepiej wykorzystuje
swoje nienaruszone zdolności.

deaferencja - pozbawienie kończyny pobudzeń aferentnych (czuciowych); brak

czucia w kończynie, przy zachowaniu pełni sprawności ruchowych; z reguły jednak
zwierzę stara się nie używać tej kończyny, gdy nie jest to konieczne (chodzenie na
trzech kończynach jest łatwiejsze niż poruszanie uszkodzoną kończyną)

diaschiza - obniżona aktywność ocalałych neuronów po uszkodzeniu innych

neuronów; np. uszkodzenie podwzgórza zaburza prace pewnych rejonów kory
mózgowej; podanie pacjentom kilka dni po udarze leków pobudzających np.
amfetaminy w połączeniu z pracą nad używaniem konkretnych funkcji mogłoby
znacznie poprawić zachowanie określonych funkcji

lezja - uszkodzenie pewnego obszaru mózgu

ablacja - usunięcie części mózgu

Uszkodzenie ciała komórki nerwowej jest nieodwracalne, jednakże, jeżeli uraz

dotyczy wypustek komórki - aksonu - istnieją szanse na regenerację.
Zmiażdżony akson dość łatwo odrasta. Problem powstaje przy całkowitym
przecięciu aksonu, ponieważ istnieje duże ryzyko, że jeżeli był on
zmielinizowany, to próbująca odrosnąć wraz z aksonem osłonka mielinowa
zaburzy jego kierunek odbudowy, przez co przyłączy się on do niewłaściwej
komórki docelowej.

Po uszkodzeniu wiązki aksonów, komórki, które były wcześniej unerwiane przez

tę wiązkę, wydzielają neurotrofiny, które pobudzają sąsiednie aksony do
wytwarzania nowych odgałęzień, czyli pączków kontrlaterali, które przyłączają się
do zwolnionych synaps.

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 5

 Komórka postsynaptyczna pozbawiona przez dłuższy czas sygnałów z danej
synapsy (np. synapsa nerwowo-mięśniowa wrażliwa na acetylocholinę) wytworzy
nowe receptory dla konkretnego neuroprzekaźnika (na całej swojej powierzchni),
stając się tym samym bardziej wrażliwą na jego działanie. → nadwrażliwość
odnerwieniowa
To samo zwiększenie się wrażliwości na działanie neuroprzekaźnika dzieje się w
przypadku uszkodzonych neuronów; przy zniszczeniu aksonu aferentnego
określa się to nadwrażliwością odnerwieniową, a przy braku aktywności aksonu
wstępującego nadwrażliwością z braku aktywności.

Nadwrażliwość może się przejawiać zwiększoną liczbą receptorów lub wzrostem

wydajności receptorów.

>> CZUCIE FANTOMOWE - utrzymujące się czucie utraconej części ciała. Może się
to przejawiać w postaci lekkiego mrowienia, jak i silnego bólu. Wynika z
neuroplastyczności układu nerwowego - reorganizacji struktur reprezentatywnych w
mózgu (kora somatosensoryczna). Neurony, które przedtem unerwiały amputowany
obszar ciała (ręka lewa), pozbawione stymulacji z amputowanego rejonu, mogą
stopniowo zacząć unerwiać inny obszar ciała (np. twarz). Stymulacja nowego
obszaru wywołuje nie tylko wrażenia czuciowe z tegoż rejonu, ale również z obrębu
fantomu (np. dotyk twarzy wywołuje również wrażenie mrowienia w utraconej ręce).
reorganizacja reprezentacji somatosensorycznej

Rozwój i plastyczność układu nerwowego 6