Mózgowe systemy regulacji emocji

Badania mózgowych systemów regulacji emocji mają ponad 70-letnią historię i wiążą się z
nazwiskami Papeza, MacLeana, Klüvera i Bucy ego, którzy — jako pierwsi — próbowali ustalić ogólne
zasady określające organizację tych układów. Przyjęte przez tych badaczy założenie o istnieniu trzech
poziomów , tworzących obwody anatomiczno-funkcjonalne, które przesyłają impulsy szlakami
wstępującymi i zstępującymi, stanowi podstawę współczesnych badań.

Te trzy poziomy, to :

 struktury pnia mózgu (najniższy poziom) – kontrolujące funkcje wzbudzenia i prawidłowy

przebieg reakcji autonomicznych, endokrynologicznych, zapewniające przeżycie organizmu
poprzez regulację wrodzonych ewolucyjnych zachowań popędowych, które są nieświadome i
bardzo szybkie

 układ limbiczny (pośredni poziom) – stanowiący mózgowe centrum regulacji emocji,

kontrolujący i modyfikujący reakcje w zależności od charakteru bodźców środowiskowych.

 obszary kory mózgowej (najwyższy poziom) - będące podstawą uświadamiania przeżyć

emocjonalnych (uczucia) ze szczególnie ważną rolą okolic przedczołowych, mających bardzo
dużo połączeń ze strukturami układu limbicznego.

Charakterystyka zaburzeń w dysfunkcjach systemów emocjonalnych

Mózgowe systemy regulacji emocji połączone są między sobą siecią dróg nerwowych,
zapewniających zintegrowaną i spójną aktywność jako odpowiedź na bodźce i sytuacje emocjonalne,
dlatego uszkodzenia jednego systemu mogą zaburzać funkcje innego. W ten sposób próbuje się
wyjaśnić zaburzenia emocji pochodzenia organicznego i przeprowadzić ich klasyfikację, w której
można zastosować następujące formy opisu:

 pierwsza odnosi się do analizy specyfiki objawów zgodnie z lokalizacją

uszkodzenia danej struktury w systemie

 w drugiej przyjmuje się założenie, że zaburzenia odzwierciedlają dyssolucję procesów

emocjonalnych, tzn. zaburzenia stanowią efekt uwolnienia się niższych etapów regulacji
emocji od kontroli wyższych systemów

 w trzeciej — zaburzenia emocjonalne można uporządkować na osi norma—patologia

Zaburzenia emocji w zlokalizowanych uszkodzeniach mózgu

W związku z lokalizacją uszkodzenia, wyodrębnia się następujące zespoły zaburzeń:

 zespoły czołowe – z podziałem na : zespół przedczołowy grzbietowo-boczny z pierwotnymi

zaburzeniami funkcji wykonawczych i deficytami w programowaniu ruchów celowych
(dowolnych) i zespół orbitalno-czołowy z dominującymi objawami zaburzeń emocji i
osobowości

 zespół prążkowia - wiążą się z uszkodzeniami jądra ogoniastego, którego patologiczne

zmiany prowadzą do choroby Huntingtona
  zespół gałki bladej - przypadkach uszkodzeń obustronnych tej formacji obserwuje się objawy
apatii, wycofywanie się i utratę zainteresowań; zachowany jest poziom intelektualny,
natomiast zaburzone są procesy zapamiętywania

 zespół wzgórzowy – zmiany są różne, w zależności od tego, jakie jądro zostało uszkodzone,
np. gdy zmiany patologiczne obejmują jądro przyśrodkowe boczne, obserwuje się dysforię i
niepokój, rozhamowanie, skłonności do dowcipkowania, nieadekwatne reakcje,
dekoncentrację uwagi, apatyczną drażliwość. Wyniki badań neuropsychologicznych
wykazują: obniżoną kontrolę zachowania, obniżone zapamiętywanie i zredukowaną fluencję
słowną.

 zespoły zakrętu obręczy - uszkodzenia przedniego zakrętu obręczy powodują mutyzm

akinetyczny i apatię, brak mowy spontanicznej, zredukowaną mimikę, brak odpowiedzi na
pytania, zachowaną możliwość powtarzania (ale głos monotonny), brak apraksji,
zachowane zostają rozumienie i artykulacja

 zespoły dodatkowego pola ruchowego – stronne uszkodzenie (bez destrukcji przedniego

obszaru obręczy i obszarów przedczołowych) wywołuje w stanie ostrym mutyzm i akinezję
(bezruch) bez afazji i apraksji

 zespół obustronnych uszkodzeń ciała migdałowatego - Klüver i Bucy opisali specyficzne

zaburzenia behawioralne u małp z obustronnym usunięciem płatów skroniowych (w tym
ciała migdałowatego). Zwierzęta nie bały się bodźców zagrażających (np. bólowych), nie
wykazywały agresji obronnej, usiłowały jeść rzeczy niejadalne i kopulować z przedmiotami.
Podobne zaburzenia w postaci: bulimii, zaburzeń popędu seksualnego, odwrócenia stanów
emocjonalnych (zanik strachu), ogólnego odhamowania z euforią, zaobserwowane u
pacjentów po obustronnej resekcji płatów skroniowych (np. w przypadku guzów mózgu
zlokalizowanych w linii przyśrodkowej), opisywane są w neurologii jako zespół Klüvera-Bucy
ego.

Zaburzenia emocji jako kontinuum dezorganizacji procesów normalnych

Podstawą dezintegracji procesów emocjonalnych jest uwolnienie aktywności filogenetycznie

starszych i bardziej prymitywnych struktur układu limbicznego spod kontroli obszarów korowych,
rozwiniętych później i bardziej złożonych. Przyjmuje się również założenie, że ze względu na
mózgową organizację procesów emocjonalnych, w żadnej sytuacji nie

kontrolujemy w pełni reakcji emocjonalnych.

Na osi norma—patologia ujmowane są następujące zachowania emocjonalne :

 zachowania agresywne a wściekłość patologiczna

 spokój a apatia

 lęk a depresja

 niekontrolowane wybuchy płaczu lub śmiechu