Psychologia – nauka o zachowaniu i procesach umysłowych.

Cele psychologii:
1. Opis zachowań i procesów umysłowych.
2. Zrozumienie zachowań i procesów umysłowych.
3. Przewidywanie zachowań i procesów umysłowych.
4. Wpływ/kontrola zachowań i procesów umysłowych.

Kierunki psychologii:
1. Biologiczny Pogląd na naturę człowieka > bierny, mechanistyczny
Determinanty zachowania > dziedziczność, procesy biochemiczne, neuroprzekaźniki, choroby
Główny temat badań > procesy zachodzące w mózgu i układzie nerwowym
Badania podstawowe dla danego kierunku > biochemiczna podstawa zachowania i procesów umysłowych
2. Psychodynamiczny Zygmunt Freud
Kierowana przez instynkt
dziedziczność
Wczesne doświadczenia z dzieciństwa
Nieświadome popędy
Główny temat badań > Konflikty
Badania podstawowe dla danego kierunku> Zachowanie jako zewnętrzny wyraz nieświadomych motywów
3. Behawiorystyczny - Watson, Pawłow, Hull, Skinner, Tolman
Pogląd na naturę człowieka > reagująca na bodźce, dająca modyfikować, schematy
Determinanty zachowania> środowisko, warunki bodźcowe, zachowanie człowieka jest wyuczone w wyniku
warunkowania klasycznego lub instrumentalnego
Główny temat badań > specyficzne reakcje zewnętrzne
Badania podstawowe dla danego kierunku > zachowanie tylko obserwowalne, jego przyczyny bodźcowe i
konsekwencje
4. Poznawczy Pogląd na naturę człowieka > Twórczo aktywna, reagująca na bodźce, człowiek jest bytem
przetwarzającym informacje
Determinanty zachowania > Warunki bodźcowe, procesy umysłowe
Główny temat badań > procesy umysłowe- pamięć, percepcja, myślenie, język, umiejętność rozwiązywania
problemów
Badania podstawowe dla danego kierunku > procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników
behawioralnych
5. Humanistyczny - C. Rogers, A. Maslow
Pogląd na naturę człowieka > Aktywna o nieograniczonym potencjale
Człowiek jest ze swej natury dobry, rozwija się poprzez zaspokajanie potrzeb, które są ułożone
hierarchicznie
Determinanty zachowania > Potencjalnie samosterujące
Główny temat badań > Doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki
Badania podstawowe dla danego kierunku > Struktura życia jednostki Wartości Cele
6. Ewolucjonistyczny Pogląd na naturę człowieka > zachowanie człowieka uwarunkowane jest procesem
ewolucji/ mózg się kształtuje w wyniku ewolucji
Determinanty zachowania > zachowujemy się instynktownie pod wpływem odruchów wrodzonych
Główny temat badań > zrozumienie ludzkiego umysłu/mózgu w oparciu o ewolucję
Badania podstawowe dla danego kierunku > mechanizmy psychiczne w kategoriach funkcji
przystosowawczych ukształtowanych w ewolucji
7. Społeczno – kulturowy Pogląd na naturę człowieka > Uwarunkowania kulturowe
Determinanty zachowania > uwzględnienie czynników kulturowych
Główny temat badań > międzykulturowe wzorce postaw i zachowań
Badania podstawowe dla danego kierunku > uniwersalne i specyficzne dla danej kultury aspekty ludzkiego
doświadczenia
działy psychologii
Psychologia ogólna ; pamięć, spostrzeżenia, myśli, uczucia
Psychologia rozwojowa ; badanie etapów rozwoju psychicznego w całym okresie życia człowieka
Psychologia wychowawcza ; skuteczność wychowania
Psychologia osobowości ; struktury psychiczne człowieka, obraz siebie, samoocena, typologie osobowości
Psychologia kliniczna ; ocena i leczenie emocjonalnych zaburzeń
Psychologia społeczna ; wpływ ludzi na poglądy i zachowania innych ludzi
Psychologia pracy ; przebieg działalności zawodowej, pomoc w osiągnięciu satysfakcji zawodowej
Psychologia sądowa ; stan osób w odosobnieniu, czynniki warunkujące skuteczną resocjalizację
Psychologia zdrowia ; wpływ interakcji biologicznych, psychologicznych i społeczno - kulturowych na
zdrowie, biopsychospołeczny model zdrowia

Układ centralny
 układ centralny zwany też ośrodkowym składa się z rdzenia i mózgu, chronionego przez kości czaszki
 mózg spełnia wiodącą rolę w całym układzie nerwowym

Półkule mózgowe składają się z płatów:

 czołowego : kontrola ruchu, mowa, myślenie abstrakcyjne
 ciemieniowego: kontrola wrażeń dotykowych, rozumienie mowy, pozycja ciała
 skroniowego: słyszenie, rozpoznanie zapachu, twarzy
 potylicznego: widzenie

Kora mózgowa - substancja szara, stanowi wierzchnią warstwę półkuli mózgowych.

Układ nerwowy obwodowy

 składa się z licznych połączeń nerwowych układu centralnego ze wszystkimi organami ciała
 łączy ze sobą wszystkie części organizmu
 przewodzi pobudzenia z zewnątrz do układu ośrodkowego i na odwrót, z układu centralnego do różnych
części ciała
 zakończenia nerwowe umieszczone są w mięśniach, w skórze, oczach
 układ nerwowy tworzą komórki zwane neuronami
Układ nerwowy wegetatywny (autonomiczny)
 niezależny od woli człowieka
 odpowiada za pracę narządów wewnętrznych
 reguluje działalność gruczołów dokrewnych, układu trawiennego i krwionośnego
 zapewnia prawidłowość procesów życiowych poszczególnych komórek i tkanek
 składa się z układu sympatycznego i parasympatycznego

układ sympatyczny (współczulny):

o działa aktywizująco i mobilizująco
o przyśpiesza akcje serca
o powoduje wydzielanie adrenaliny
o przygotowując nad do walki bądź ucieczki, mobilizuje nasz organizm
o gdy niebezpieczeństwo mija, uruchamia się

Układ przywspółczulny który działa na organizm hamująco. Nasz organizm powoli wraca do stanu
równowagi.
Układ parasympatyczny (przywspółczulny):
o odbudowuje utracone w działaniu zasobuy energetyczne
o zwalnia akcję serca i szybkość oddechu
Somatyczny układ nerwowy
 układ odpowiedzialny za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz szybkie reagowanie w przypadku
zachodzących w nim zmian
 unerwia mięśnie szkieletowo i kieruje ich pracą oraz pracą gruczołów skórnych i komórek
barwnikowych skóry
 działanie tego układu w dużym stopniu podlega kontroli świadomości

Struktury mózgowe i ich funkcje

 pień mózgu – reguluje podstawowe procesy życiowe organizmu np. oddychanie, utrzymywanie tętna
 kora przedczołowa (część płata czołowego najbardziej z przodu) – funkcja w działaniu pamięci
roboczej oraz w planowaniu ruchów i działań, rozważania ich konsekwencji; wpływa hamująco na często
spontaniczne i gwałtowne stany emocjonalne (na podwzgórze i układ limbiczny)
 skutki uszkodzeń

o skłonność do zachowań społecznie nieakceptowalnych – trudność w modyfikacji zachowań w

zależności od kontekstu
o skłonność do zachowań impulsywnych – nieumiejętność wyobrażania sobie skutków swoich działań

 układ limbiczny

 reguluje stany emocjonalne (min. strach, zadowolenie, przyjemność, uniesienie)

 reguluje zachowania motywowane i wpływa na procesy pamięciowe (zapamiętywanie)
 tzw. „układ szybkiego reagowania" w sytuacjach zagrożenia żyda lub zdrowia
 wpływa na popęd seksualny, głodu i pragnienia

 ciało migdałowate (część układu limbicznego)

o odpowiada za generację negatywnych emocji, agresji oraz reakcje obronne, ponieważ pobudza układ
współczulny

o jego objętość jest pozytywnie skorelowana z wielkością sieci społecznej (przetwarzanie informacji w
sferze kontaktów międzyludzkich)

o mniejsza liczba neuronów ciała migdałowatego u cierpiących na autyzm

Budowa neuronu:
 jądro („centrum aktywności” neuronu) – zachodzą w nim procesy kluczowe dla funkcjonowania
neuronu
 akson („wyjście” neuronu) – za jego pośrednictwem neuron powiadamia świat zewnętrzny o swojej
reakcji na dane wejściowe. Neuron ma tylko jeden akson
 wzgórek aksonu – stąd wysyłany jest sygnał wyjściowy, który wędruje dalej poprzez akson
 dendryt – „wejście” neuronu. Tędy trafiają do jądra sygnały mające być w nim później poddany obróbce
 dendrytów może być wiele – biologiczne neurony mają ich tysiące
 synapsa – jeśli dendryt jest wejściem neuronu, to synapsa jest jego furtką. Może ona zmienić moc sygnału
napływającego poprzez dendryt

 poza neuronami (100mld) występują też komórki glejowe (klejące)

 funkcje
o decydujące znaczenie o tworzeniu połączeń między neuronami
o ułatwiają komunikacje między neuronami
o usuwają resztki obumarłych neuronów
Układ endokrynologiczny
Gruczoły wydzielania wewnętrznego (gruczoły dokrewne)
 wydzielają swoje produkty zwane hormonami
 przekazywane są bezpośrednio do krwi, co wpływa na rozwój, zachowanie i osobowość człowieka
 szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, grasica, nadnercza, trzustka, jajniki, jądra, podwzgórze,
przytarczyce
Hormony:
 wiele związków chemicznych tj. adrenalina, noradrenalina, insulina, oksytocyna, funkcjonują zarówno
jak neuroprzekaźniki jak i hormony
 oksytocyna wyzwala potrzebę bliskości i silne przywiązanie

Gruczoły wydzielania zewnętrznego – gruczoły wydzielające swoje produkty na powierzchni lub do jak ciała
 potowe – pot
 łojowe – substancja łojowa
 mlekowe – mleko

Nadnercza – składają się z dwóch głównych części. Każda z nich wydziela specyficzne dla siebie hormony.
 rdzeń nadnerczy – wydzielają adrenalinę (reakcja na zagrożenie) i noradrenaline (zwiększa pobudzenie i
czujność)
 kora nadnerczy – wydzielają produkty hormonalne zwane hormonami kory nadnercza - kortyzol

 kortyzol ,,hormon stresu". W sytuacjach stresowych jego stężenie wzrasta wówczas organizm ma
motywację do działania

 wydzielanie adrenaliny wywołuje wiele objawów występujących w czasie pobudzenia organizmu

 hormony oddziaływają na zachowanie (np. na aktywność seksualną i zachowanie matki), na charakter
(kobiety z usuniętymi jajnikami bywają częściej rozdrażnione)
 brak wystarczającej ilości hormonów w organizmie może przyczynić się do powstania zaburzeń
psychicznych, upośledzenia lub ciężkiej astmy
Genetyka zachowania
 Geny kształtują zachowanie?
Wpływ genów na zachowanie nie ma tak bezpośredniego wpływu.
 Każda cecha psychiczna wiąże się z działaniem określonego genu.
Nie znane są żadne cechy psychiczne, które związane są z jednym genem .
 Problemy genetyczne ,,dbają" o to, by kamienie milowe rozwoju pojawiały się w określonej
kolejności w określonym wieku?
Po części prawda. Mogą na ten zegar wpływać zdarzenia środowiskowe.
 Genetycznie uwarunkowanych schorzeń nie można złagodzić?
Dziedziczne mogą leczyć dokończ
 Cechy uwarunkowane genetycznie przejawiają się w podobny sposób w następnych pokoleniach?
Pewne dolegliwości pojawia się w następnych pokoleniach ale nie muszą wystąpić u wszystkich.
 Wpływ czynników genetycznych słabnie wraz z wiekiem?
Są takie, które ujawniają się dopiero w okresie dojrzewania lub dorosłości.
Bliźnięta jednojajowe – genetyczny fenomen
Grzegorz Mendel – czeski mnich, 2 połowa XX wieku
 wcześniej uważano dziedziczenie za proces mieszania, którym cechy zawarte w plemniku i komórce
jajowej łączą się ze sobą podobnie jak farby

 Mendel wykazał, że czynnikiem dziedziczenia są geny

Geny
 jednostki dziedziczności, które zachowują strukturalną stałość z pokolenia na pokolenie

 są rozmieszczono w chromosomach, które są strukturami parzystymi (z wyjątkiem płci męskiej XY)

 chromosom zbudowany jest z DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego)

 nić DNA stanowi matrycę – model syntezy cząsteczek kwasu rybonukleinowego (RNA)

 RNA jest matrycą syntezy cząsteczek białka

Genotyp: kod genetyczny noszony przez organizm. Zawiera kompletną informację genetyczną
Fenotyp: obserwowalna struktura lub I zachowanie organizmu
Typowymi cechami fenotypowymi są cechy morfologiczne, czyli budowa ciała, wzrost, waga, kolor włosów
i oczu, odcień skóry, kształt uszu lub innych części ciała.
Mutacja – fizyczna zmiana genu. Niektóre mutacje genowe doprowadzają do rozwinięcia się chorób, w tym
chorób nowotworowych.
Inaktywacja genu – usunięcie całego genu lub jego istotnej części
Aktywacja genu – wstawienie nowej sekwencji kodu lub zastąpienie już istniejącej.
Geny nie determinują fenotypu. Mózg miał więcej połączeń w momencie narodzin niż ma teraz.
Nieużywane połączenia są usuwane.
Genetyka zachowania
 określa w jakim stopniu zachowanie jest uwarunkowane genetycznie, a w jakim wynika z oddziaływania
środowiska.

 w nauce do oceny względnego wpływu czynników genetycznych używa się pojęcia odziedziczalności,
które mówi nam, w jakim stopniu zmienność danej cechy w populacji zależy od różnic w wyposażeniu
genetycznym jednostek

Wpływ środowiska na zachowania

 nawet cecha o wysokiej odziedziczalności może zostać zmodyfikowana przez czynniki środowiskowe
np. różne rasy myszy zachowują się inaczej w uniesionym labiryncie krzyżowym.

 niektóre nie wychodzą poza osłonięte ścianami ramiona, a inne tak. Niewielkie różnice w procedurach
mogą zmodyfikować wpływ genów

Czy zaburzenia psychiczne są dziedziczne?

 nie poznano jak dotąd jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie

 wiemy, że osoby z rodzin dotkniętych chorobami psychicznymi mają większe predyspozycje do ich
rozwoju

 nie jest to jednak kwestia typowo genetyczna. Na pojawienie się zaburzeń psychicznych ma wpływ wiele
czynników
teoria Cannona-Barda
- Bodziec wzbudzający emocje wywołuje jednocześnie reakcję fizjologiczną i subiektywne doświadczenie
emocji
– Emocje pojawiają się niezależnie od fizjologii

teoria emocji Jamesa-Langego

- Aby doświadczyć emocji, trzeba uświadomić sobie reakcje fizjologiczne
▪ Najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź); to spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne
(przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka);
Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja (strach)

inteligencja emocjonalna,
to umiejętność radzenia sobie z własnymi emocjami i zdolność rozumienia innych ludzi.
▪ Ma ona decydujące znaczenie w kwestii tworzenia dobrych relacji ze swoim otoczeniem i poczucia
spełnienia się w życiu
. ▪ decyduje o umiejętności realizacji wyznaczonych sobie celów
Cechy inteligencji emocjonalnej:
samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych
Samoregulacja ▪ - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi,
Motywacja ▪ - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów
Empatia ▪ - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych,
doskonalenie innych, nastawienie usługowe, świadomość polityczna, tj. rozpoznawanie emocjonalnych
prądów grupy i stosunków wśród przedstawicieli władzy;
Umiejętności społeczne ▪ - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji
Hierarchia Motywów Maslow (piramida potrzeb od dołu):
 - potrzeby fizjologiczne (prokreacja, pożywienie, wypoczynek)
 - bezpieczeństwa (spokój, wolność, wygoda, zabezpieczenie socjalne)
 - przynależności (miłość. Więź społeczne, wspólnota)
 - uznania (poczucie własnej wartości)
 - samorealizacji
Model potrzeb Davida McClellanda,
Trzy podstawowe potrzeby człowieka to:
 potrzeba afiliacji - Utrzymywanie bezkonfliktowych, serdecznych i bliskich stosunków oraz gotowość do
tworzenia nowych; relacje z innymi, które zaspokajają potrzebę afiliacji, nie są powierzchowne ani oparte na
błahych uprzejmościach
 potrzeba władzy- Forsowanie swoich przekonań oraz decyzji, angażowanie się w rozstrzyganie sporów,
instruowanie, kierowanie i nadzorowanie działań innych, dążenie do bycia formalnym lub faktycznym
liderem grupy i osobą wpływową
 potrzeba osiągnięć- Dążenie do bycia najlepszym, do osiągania sukcesów, preferowanie zadań, w których o
sukcesie decydują przede wszystkim włożony wysiłek i kompetencje, gotowość do rozwiązywania sytuacji
trudnych, perfekcjonizm w codziennych działaniach.

Zdaniem autora, występują u wszystkich ludzi, ale zróżnicowane są indywidualnie pod względem siły każdej
z nich. Ta specyficzna dla konkretnej osoby konfiguracja natężenia potrzeb kieruje preferencjami działań.
rodzaje motywacji
Motywacja wewnętrzna
Podejmujemy działanie bez żadnych widocznych zewnętrznych nagród – robimy coś, bo sprawia nam to
przyjemność czy też daje okazję do poznawania czegoś nowego, poszerzania wiedzy bądź rozwijania
swojego potencjału
Motywacja zewnętrzna
Źródło siły popychającej nas do działania pochodzi z zewnątrz. Przykładem mogą tu być oceny w szkole,
wynagrodzenie w pracy, ale także nagrody w konkursach, sława, uznanie, medale, odznaczenia, ilość
"lajków" na Facebooku…
Trzy rodzaje motywacji Locke’a i Schattkego (2018)
Motywacja zewnętrzna
Motywacja osiągnięć
Motywacja wewnętrzna
Ich zdaniem także dla realizacji jednego działania mogą mieć znaczenie wszystkie trzy rodzaje motywacji
jednocześnie, chociaż ludzie mogą różnić się stopniem nasilenia każdej z nich.

konflikt motywów
dążenie-dążenie, wybór między dwiema pozytywnymi możliwościami (wakacje w górach czy nad morzem)
unikanie-unikanie, wybór między dwiema negatywnymi możliwościami (wizyta u dentysty czy ból zęba)
dążenie-unikanie, wybór możliwości wywołującej ambiwalentne uczucia (zjeść pysznego pączka czy nie
zjeść tuczącego pączka)
zwiększanie motywacji
 Deklaracja innym tego, co mamy zrobić

Czyniąc to, angażujemy własne ja. Niepodjęcie działania, bądź niewykonanie zadeklarowanego zadania
może wywołać w nas dysonans – nieprzyjemne napięcie – wynikający z niezgodności tego co
zapowiedzieliśmy, że zrobimy (działanie) z tym co robimy (brak działania).
 Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu

Motywuje to również do pracy, ponieważ kieruje nasze myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy
podejmowanego działania.
 Wizualizacja celu

Twórcze wykorzystanie wyobraźni. Dobrze jest wyobrazić sobie, co ma zostać zrobione, co chcemy
osiągnąć. Dzięki wizualizacji możemy przekształcić abstrakcyjny cel w żywy, realny obraz.
 Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu

Negatywne konsekwencje są swego rodzaju stratą, a ludzie nie lubią tracić.Świadomość tego, że nie
podejmując danego działania narażamy się na pewną stratę może zachęcić nas do podjęcia tego działania i
uniknięcia owej straty.
 Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu

Świadomość tego, jakie korzyści możemy mieć z podjęcia działania, a zarazem co stracimy (nie
doświadczymy tych pozytywnych konsekwencji) może mieć wpływ motywujący.
 Odpowiedni stopień trudności

Zwiększanie motywacji powinno odbywać się poprzez odpowiedni stopień trudności. Jeśli zadanie będzie
zbyt łatwe spowoduje to szybkie znudzenie, jeśli będzie natomiast zbyt trudne poczujemy

Struktura osobowości
➢ Elementy podstawowe:
- Obraz świata
- Obraz własnej osoby
- Potrzeby
- Postawy
- Mechanizmy kontroli
➢ Elementy bardziej złożone:
- Schematy czynnościowe
- Schematy poznawcze (np. oczekiwania)
Rozwój osobowości
➢ Człowiek dziedziczy pewne zadatki cech
➢ Rozwój wrodzonych zadatków genetycznych zależy od: - oddziaływań środowiskowych (zamierzonych i
niezamierzonych) - przeżyć indywidualnych jednostki (historii życia)
Zmiany zachodzące w trakcie rozwoju osobowości:
➢ Ilościowe – ilość spostrzeżeń, uczuć, treści zapamiętanych itp.
➢ Jakościowe – zmieniają się i różnicują poszczególne sprawności psychiczne (inaczej myśli dziecko a
inaczej człowiek dorosły), zmienia się świat uczuć i woli (podejmowanie decyzji)
Czynniki wpływające na kształtowanie osobowości:
➢ Rodzaj relacji z otoczeniem (aktywność)
➢ Role społeczne
➢ Osoby znaczące
➢ Identyfikacja
➢ Naśladownictwo
➢ Wpływ kultury
Wiodące teorie osobowości:
- koncepcja „Wielkiej Piątki”
 szczególnie cenioną koncepcją, wykorzystywaną do opisu osobowości jest tzw. "Wielka Piątka„ Costy i
McCrae
 osobowość wyznacza pięć czynników:

 neurotyczność
 ekstrawersja

 otwartość
 ugodowość

 sumienność

Podstawowe założenia
 osobowość składa się z kompozycji pięciu różnych elementów. Każdy z nich jest obecny w osobowości
i decyduje o innych jej właściwościach
 w zależności od tego, który element dominuje, a który jest słabszy, zmienia się całościowo struktura
osobowości

Neurotyczność
 decyduje o sprawności w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, o podatności na doświadczanie
"trudnych" emocji takich jak: lęk, smutek, wrogość.
 wysoka neurotyczność sprzyja trudnościom adaptacyjnym, utrudnia radzenie sobie ze stresem, zwiększa
podatność na doświadczanie lęku, agresji, depresji.
 niska neurotyczność sprzyja zrównoważeniu, radzeniu ze stresem, stabilności samooceny

Ekstrawersja
 decyduje o jakości i intensywności relacji interpersonalnych i nastawieniu do innych ludzi, a także o
wigorze, energii życiowej, zapotrzebowaniu na działanie i aktywność

 w sytuacji gdy poziom ekstrawersji jest niski oznacza to pojawienie się introwersji. Introwertyk
przejawia skłonność do unikania częstych relacji społecznych

Otwartość na doświadczenia
 decydująca o gotowości do przyjmowania nowych doświadczeń, idei, wartości, koncepcji

 osoby o niskiej otwartości wolą trzymać się znanych konwencjonalnych sposobów, zasad, pomysłów

Ugodowość
 cech wpływająca na przekonania, nastawienie i działania w relacjach społecznych

 wysoka ugodowość wyraża się zaufaniem do innych, prostolinijnością, skromnością, czasami

skłonnością do ustępowania i poświęcania się

 osoby o niskiej ugodowości nie traktują innych ze specjalną atencją, chętnie wykorzystują ludzi, bez ich
wiedzy, do swoich celów, manipulują i nie ufają innym
Sumienność
 cecha pozwalająca prognozować aktywność zawodową i szkolną
 wysoka sumienność rokuje sukcesy szkolne i zawodowe, ponieważ ujawnia się jako odpowiedzialność,
wytrwałość w dążeniu do celu, rozwaga w planowaniu i podejmowaniu nowych zadań
 niska sumienność oznacza skłonność do wygodnictwa i lenistwa

 Opisane wymiary można odnaleźć w każdej osobie

 O jednostkowej niepowtarzalności człowieka decyduje ich kompozycja

 Każda kompozycja cech ma swoje plusy i możliwe słabości w zależności od sytuacji, w której człowiek się
znajduje

- koncepcja cech – teoria osobowości Allporta

 Allport traktując osobowość jako realną organizację psychofizyczną zdefiniował cechę jako

strukturę neuropsychiczną mającą zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych

oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania
adaptacyjnego
 obok cechy, która jest predyspozycją do reagowania w określony sposób, wspólną dla wszystkich ludzi,
wyodrębnił on tzw. dyspozycję osobistą
 dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości – uniwersalnemu i indywidualnemu

 tak więc cecha jest wspólna dla wszystkich, a dyspozycja osobista jest specyficzna dla jednostki
 istnieją trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych:

 dominujące
 centralne

 wtórne
 cechy/dyspozycje dominujące

 wpływają na całe zachowanie (np. makiawelizm, osobowość autorytarna);

 cechy/dyspozycje centralne

 najczęściej ujawniają się w działaniu (np. pewność siebie, towarzyskość);

 cechy/dyspozycje wtórne

 dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości

 Allport w roku 1936 w celu opisania osobowości wypisał ze słownika około 18000 wyrazów
(opisujących jednostkę).
 wyrazy te poklasyfikował, wyodrębniając kategorie słów, które opisują:

 stałe i powtarzające się tendencje w zachowaniu (osobowość)

 talenty i zdolności

 aktualne stany emocjonalne i zachowania

 w ten sposób narodziły się badania leksykalne nad osobowością

- czynnikowa teoria osobowości Cattella
 Cattell, podobnie jak Allport, uznawał cechy, ale badał osobowość za pomocą analizy czynnikowej
 zrezygnował on także z podejścia indywidualnego. Cattell za najważniejszy cel badań nad osobowością
uznał ustalenie praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowają się w różnego
rodzaju sytuacjach i środowiskach
 w celu ustalenia tych praw powstał wzór:

R = f(S x P)
R – nasilenie i treść reakcji czy zachowań
f – funkcja
S – działające bodźce i sytuacje
P – osobowość danej jednostki
 Cattell wyodrębnił następujące rodzaje cech

 cechy powierzchniowe – wnioskujemy o nich na podstawie zachowań, a ponadto służą do wyjaśniania

międzysytuacyjnej i międzyczasowej spójności tego zachowania

 cechy źródłowe – podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Do cech źródłowych
dochodzimy poprzez analizę czynnikową

 wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie

 cechy zdolnościowe – jak dobrze jednostka radzi sobie z rozwiązywaniem zadań (np. inteligencja)

 cechy temperamentalne – charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne
czynności

 cechy dynamiczne – opisują motywacyjny aspekt zachowań oraz rodzaje celów istotnych dla jednostki

 analiza czynnikowa, która dostarczyła Cattellowi danych, potrzebnych do stworzenia tej teorii, oparta
była na analizie trzech podstawowych źródeł informacji:

 obserwacji zachowania w codziennych sytuacjach życiowych (l-data)

 samoopis polegający na wypełnianiu kwestionariuszy (q-data)

 samoopis polegający na udziale w specjalnie aranżowanych sytuacjach eksperymentalnych (t-data)