Kierunki psychologii:

1. Biologiczny: dziedziczność, procesy biochemiczne, neuroprzekaźniki, choroby

procesy zachodzące w mózgu i układzie nerwowym
biochemiczna podstawa zachowania i procesów umysłowych
2. Psychodynamiczny Zygmunt Freud
Kierowana przez instynkt
dziedziczność
Wczesne doświadczenia z dzieciństwa
Nieświadome popędy
Zachowanie jako zewnętrzny wyraz nieświadomych motywów
3. Behawiorystyczny - Watson, Pawłow, Hull, Skinner, Tolman
reakcja na bodźce
środowisko, zachowanie człowieka jest wyuczone w wyniku warunkowania klasycznego
specyficzne reakcje zewnętrzne
zachowanie tylko obserwowalne, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje
4. Poznawczy Twórczo aktywna, reagująca na bodźce, człowiek jest bytem przetwarzającym informacje
Warunki bodźcowe, procesy umysłowe
procesy umysłowe- pamięć, percepcja, myślenie, język, umiejętność rozwiązywania problemów
procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych
5. Humanistyczny - C. Rogers, A. Maslow
Aktywna o nieograniczonym potencjale
Człowiek jest ze swej natury dobry, rozwija się poprzez zaspokajanie potrzeb, które są ułożone
hierarchicznie
Potencjalnie samosterujące
Doświadczenie ludzkie i potencjał ludzki
Struktura życia jednostki Wartości Cele
6. Ewolucjonistyczny zachowanie człowieka uwarunkowane jest procesem ewolucji
zachowujemy się instynktownie pod wpływem odruchów wrodzonych
zrozumienie ludzkiego umysłu w oparciu o ewolucję
mechanizmy psychiczne w kategoriach funkcji przystosowawczych ukształtowanych w ewolucji
7. Społeczno – kulturowy Uwarunkowania kulturowe
uwzględnienie czynników kulturowych
międzykulturowe wzorce postaw i zachowań
uniwersalne i specyficzne dla danej kultury aspekty ludzkiego doświadczenia

działy psychologii
Psychologia ogólna ; podstawowe elementy życia psychicznego pamięć, spostrzeżenia, myśli, uczucia
Psychologia rozwojowa ; badanie etapów rozwoju psychicznego w całym okresie życia człowieka
Psychologia wychowawcza ; skuteczność wychowania
Psychologia osobowości ; struktury psychiczne człowieka, obraz siebie, samoocena
Psychologia kliniczna ; ocena i leczenie emocjonalnych zaburzeń
Psychologia społeczna ; wpływ ludzi na poglądy i zachowania innych ludzi
Psychologia pracy ; przebieg działalności zawodowej, pomoc w osiągnięciu satysfakcji zawodowej
Psychologia sądowa ; stan psychiki osób w odosobnieniu
Psychologia zdrowia ; wpływ interakcji biologicznych, psychologicznych i społecznych na zdrowie

Układ centralny
 zwany ośrodkowym składa się z rdzenia i mózgu, chronionego przez kości czaszki
Półkule mózgowe składają się z płatów:
 czołowego : kontrola ruchu, mowa, myślenie abstrakcyjne
 ciemieniowego: kontrola wrażeń dotykowych, rozumienie mowy, pozycja ciała
 skroniowego: słyszenie, rozpoznanie zapachu, twarzy
 potylicznego: widzenie
Układ nerwowy obwodowy
 składa się z licznych połączeń nerwowych układu centralnego ze wszystkimi organami ciała
 łączy ze sobą wszystkie części organizmu
 zakończenia nerwowe umieszczone są w mięśniach, w skórze, oczach
 układ nerwowy tworzą komórki zwane neuronami
Układ nerwowy wegetatywny (autonomiczny)
 niezależny od woli człowieka
 odpowiada za pracę narządów wewnętrznych
 reguluje działalność gruczołów dokrewnych, układu trawiennego i krwionośnego
 zapewnia prawidłowość procesów życiowych poszczególnych komórek i tkanek
 składa się z układu sympatycznego i parasympatycznego

układ sympatyczny (współczulny):

o działa aktywizująco i mobilizująco
o przyśpiesza akcje serca
o powoduje wydzielanie adrenaliny
o przygotowując nad do walki bądź ucieczki, mobilizuje nasz organizm
o gdy niebezpieczeństwo mija, uruchamia się

Układ parasympatyczny (przywspółczulny):

działa na organizm hamująco.
o odbudowuje utracone w działaniu zasoby energetyczne
o zwalnia akcję serca i szybkość oddechu
Somatyczny układ nerwowy
 układ odpowiedzialny za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz szybkie reagowanie w przypadku
zachodzących w nim zmian
 unerwia mięśnie i kieruje ich pracą oraz pracą gruczołów skórnych i komórek barwnikowych skóry
 działanie tego układu w dużym stopniu podlega kontroli świadomości

 układ limbiczny

 reguluje stany emocjonalne

 reguluje zachowania motywowane i wpływa na procesy pamięciowe
 tzw. „układ szybkiego reagowania" w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia
 wpływa na popęd seksualny, głodu i pragnienia
Budowa neuronu:
 jądro
 akson
 wzgórek aksonu
 dendryt
 synapsa

Układ endokrynologiczny
Gruczoły wydzielania wewnętrznego (gruczoły dokrewne)
 wydzielają swoje produkty zwane hormonami
 przekazywane są bezpośrednio do krwi, co wpływa na rozwój, zachowanie i osobowość człowieka

Hormony:
 wiele związków chemicznych adrenalina, noradrenalina, insulina, oksytocyna, funkcjonują zarówno jak
neuroprzekaźniki jak i hormony
 oksytocyna wyzwala potrzebę bliskości i silne przywiązanie

Gruczoły wydzielania zewnętrznego – gruczoły wydzielające swoje produkty na powierzchni lub do jak ciała
 potowe – pot
 łojowe – substancja łojowa
 mlekowe – mleko

Nadnercza – składają się z dwóch głównych części. Każda z nich wydziela specyficzne dla siebie hormony.
 rdzeń nadnerczy – wydzielają adrenalinę (reakcja na zagrożenie) i noradrenaline (zwiększa pobudzenie i
czujność)
 kora nadnerczy – wydzielają kortyzol ,,hormon stresu".

Grzegorz Mendel – czeski mnich, 2 połowa XX wieku

 wcześniej uważano dziedziczenie za proces mieszania, którym cechy zawarte w plemniku i komórce
jajowej łączą się ze sobą podobnie jak farby  Mendel wykazał, że czynnikiem dziedziczenia są geny

teoria Cannona-Barda
- Bodziec wzbudzający emocje wywołuje jednocześnie reakcję fizjologiczną i subiektywne doświadczenie
emocji
– Emocje pojawiają się niezależnie od fizjologii

teoria emocji Jamesa-Langego

- Aby doświadczyć emocji, trzeba uświadomić sobie reakcje fizjologiczne
▪ Najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź); to spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne
(przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka);
Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja (strach)

inteligencja emocjonalna,
to umiejętność radzenia sobie z własnymi emocjami i zdolność rozumienia innych ludzi.
Cechy inteligencji emocjonalnej:
samoświadomość - wiedza o swoich stanach wewnętrznych
Samoregulacja ▪ - panowanie nad swoimi stanami wewnętrznymi,
Motywacja ▪ - skłonności emocjonalne, które prowadzą do nowych celów
Empatia ▪ - uświadamianie sobie uczuć, potrzeb i niepokojów innych osób, czyli rozumienie innych
Umiejętności społeczne ▪ - umiejętność wzbudzania u innych pożądanych reakcji
Hierarchia Motywów Maslow (piramida potrzeb od dołu):
 - potrzeby fizjologiczne (prokreacja, pożywienie, wypoczynek)
 - bezpieczeństwa (spokój, wolność, wygoda, zabezpieczenie socjalne)
 - przynależności (miłość. Więź społeczne, wspólnota)
 - uznania (poczucie własnej wartości)
 - samorealizacji
Model potrzeb Davida McClellanda,
Trzy podstawowe potrzeby człowieka to:
 potrzeba afiliacji - Utrzymywanie bezkonfliktowych, serdecznych i bliskich stosunków oraz gotowość do
tworzenia nowych
 potrzeba władzy- Forsowanie swoich przekonań oraz decyzji, angażowanie się w rozstrzyganie sporów,
instruowanie, kierowanie i nadzorowanie działań innych, dążenie do bycia formalnym lub faktycznym
liderem grupy i osobą wpływową
 potrzeba osiągnięć- Dążenie do bycia najlepszym, do osiągania sukcesów, preferowanie zadań, w których o
sukcesie decydują przede wszystkim włożony wysiłek i kompetencje, gotowość do rozwiązywania sytuacji
trudnych, perfekcjonizm w codziennych działaniach.

rodzaje motywacji
- Motywacja wewnętrzna : Podejmujemy działanie bez żadnych widocznych zewnętrznych nagród – robimy
coś, bo sprawia nam to przyjemność czy też daje okazję do poznawania czegoś nowego, poszerzania wiedzy
bądź rozwijania swojego potencjału
- Motywacja zewnętrzna : Źródło siły popychającej nas do działania pochodzi z zewnątrz. Przykładem mogą
tu być oceny w szkole, wynagrodzenie w pracy, ale także nagrody w konkursach, sława, uznanie, medale.
Trzy rodzaje motywacji Locke’a i Schattkego (2018)
konflikt motywów
dążenie-dążenie, wybór między dwiema pozytywnymi możliwościami (wakacje w górach czy nad morzem)
unikanie-unikanie, wybór między dwiema negatywnymi możliwościami (wizyta u dentysty czy ból zęba)
dążenie-unikanie, wybór możliwości wywołującej ambiwalentne uczucia (zjeść pysznego pączka czy nie
zjeść tuczącego pączka)
zwiększanie motywacji
 Deklaracja innym tego, co mamy zrobić
 Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu
 Wizualizacja celu
 Analiza negatywnych konsekwencji niezrealizowania celu
 Analiza pozytywnych konsekwencji zrealizowania celu
 Odpowiedni stopień trudności

Struktura osobowości
➢ Elementy podstawowe: Obraz świata, Obraz własnej osoby, Potrzeby, Postawy, Mechanizmy kontroli
➢ Elementy bardziej złożone: Schematy czynnościowe, Schematy poznawcze
Rozwój osobowości
➢ Człowiek dziedziczy pewne zadatki cech
➢ Rozwój wrodzonych zadatków genetycznych zależy od: - oddziaływań środowiskowych - przeżyć
indywidualnych jednostki
Zmiany zachodzące w trakcie rozwoju osobowości:
➢ Ilościowe – ilość spostrzeżeń, uczuć, treści zapamiętanych
➢ Jakościowe – zmieniają się i różnicują poszczególne sprawności psychiczne, zmienia się świat uczuć i
woli
Czynniki wpływające na kształtowanie osobowości: Rodzaj relacji z otoczeniem, Role społeczne, Osoby
znaczące, Identyfikacja, Naśladownictwo, Wpływ kultury
Wiodące teorie osobowości:
- koncepcja „Wielkiej Piątki”
 szczególnie cenioną koncepcją, wykorzystywaną do opisu osobowości jest tzw. "Wielka Piątka„ Costy i
McCrae
- koncepcja cech – teoria osobowości Allporta
 Allport traktując osobowość jako realną organizację psychofizyczną zdefiniował cechę jako
strukturę neuropsychiczną mającą zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych
oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych form zachowania adaptacyjnego
 obok cechy, która jest predyspozycją do reagowania w określony sposób, wspólną dla wszystkich ludzi,
wyodrębnił on tzw. dyspozycję osobistą
 dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości – uniwersalnemu i indywidualnemu
 tak więc cecha jest wspólna dla wszystkich, a dyspozycja osobista jest specyficzna dla jednostki

 istnieją trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych:

 cechy/dyspozycje dominujące  wpływają na całe zachowanie (np. makiawelizm, osobowość
autorytarna);
 cechy/dyspozycje centralne  najczęściej ujawniają się w działaniu (np. pewność siebie,
towarzyskość);
 cechy/dyspozycje wtórne  dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości

 Allport w roku 1936 w celu opisania osobowości wypisał ze słownika około 18000 wyrazów
(opisujących jednostkę).

 wyrazy te poklasyfikował, wyodrębniając kategorie słów, które opisują:

 stałe i powtarzające się tendencje w zachowaniu (osobowość)

 talenty i zdolności
 aktualne stany emocjonalne i zachowania

 w ten sposób narodziły się badania leksykalne nad osobowością

- czynnikowa teoria osobowości Cattella
 Cattell, podobnie jak Allport, uznawał cechy, ale badał osobowość za pomocą analizy czynnikowej
 zrezygnował on także z podejścia indywidualnego. Cattell za najważniejszy cel badań nad osobowością
uznał ustalenie praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowają się w różnego
rodzaju sytuacjach i środowiskach
 Cattell wyodrębnił następujące rodzaje cech

 cechy powierzchniowe – wnioskujemy o nich na podstawie zachowań, a ponadto służą do wyjaśniania

międzysytuacyjnej i międzyczasowej spójności tego zachowania

 cechy źródłowe – podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość. Do cech źródłowych
dochodzimy poprzez analizę czynnikową

 wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie

 cechy zdolnościowe – jak dobrze jednostka radzi sobie z rozwiązywaniem zadań (np. inteligencja)

 cechy temperamentalne – charakteryzują tempo i ogólny styl, w jakim dana osoba wykonuje dowolne
czynności

 cechy dynamiczne – opisują motywacyjny aspekt zachowań oraz rodzaje celów istotnych dla jednostki

 analiza czynnikowa, która dostarczyła Cattellowi danych, potrzebnych do stworzenia tej teorii, oparta
była na analizie trzech podstawowych źródeł informacji:

 obserwacji zachowania w codziennych sytuacjach życiowych

 samoopis (wypełnianie kwestionariuszy)

 samoopis polegający na udziale w specjalnie aranżowanych sytuacjach eksperymentalnych