1.

Określ przedmiot i obszary poznania psychologicznego, stany zewnętrzne i

wewnętrzne, cechy indywidualne i wspólne
Przedmiotem badań psychologicznych jest ludzka psychika. Jest ona dostępna jedynie dla samego
podmiotu, chyba że podzieli się nią z kimś. Stany zewnętrzne toczą się równolegle i oddziałują na
siebie co daje zdrowie psychiczne. Jest to tzw. paralelizm psychologiczny. Poznanie
psychologiczne nie jest jednorodne.
Przedmiot może być materialny lub formalny. Materialny to obiekt badań, a formalny to aspekt
przedmiotu materialnego, co mnie interesuje i pod jakim kątem chcę na to spojrzeć.

Ludzie stale „uzewenętrzniają” swoje stany wewnętrzne, odsłaniają się dzięki czemu rodzi się
zaufanie. Sposobami na wyrażanie siebie może być ekspresja gestowa(komunikat
paralingwistyczny) np. jakość wypowiedzi. Czasami w takich sytuacjach pojawia się kontaminacja
– sprzeczność gestów i słów(np. charakterystyczne pożegnalne machanie ręką i słowo „witaj”) –
właśnie brak kontaminacji w naszych gestach i słowach sprzyja zaufaniu i przewidywalności co jest
ważnym składnikiem zdrowia psychicznego.
Cechy zachowania indywidualne

Psychologia
ró żnic
indywidual. 1) idios – swoiste stany 3) indywidualne cechy, umiejętności, stany
psychiczne któ re można zaobserwować
myśli,intencje,cele,radość, -efekt nauczania
satysfakcja,frustracja, -stan zdrowia treść
biografii lęki, cierpienia, kryzysy Nauczyciel, lekarz

Stany wewnętrzne Stany zewnętrzne

Psychologia
społeczna 2) wytwory nieświadomości 4) Behawioralne wspó łdziałanie Jeden za
wszystkich
kulturowej, symbole -w rodzinie wszyscy za
jednego
-efekty społeczenego uczenia - w grupie zawodowej
-symbole - w misji specjalnej
-kultura wartości
-wytwory kulturowe Menadżer, trener sportowy (kierowanie i zarządzanie

Cechy zachowania wspó lne

ró żnymi obszarami zajmują się ró żne szkoły psychologiczne np.

1 i 2 -> psychoanaliza i psych. humanistyczna,
3 i 4 -> behawioryzm,
1 i 3 -> psych. poznawcza,
2 i 4 -> psych. społeczna

Przedmiotem badań psychologicznych jest ludzka psychika i jest ona dostępna jedynie dla niego
samego, chyba że podzieli się nimi z kimś i stany zewnętrzne, które toczą się równolegle do siebie i
oddziałują na siebie co daje zdrowie psychiczne jest  to tzw. paralelizm psychologiczny. Poznanie
psychologiczne nie jest jednorodne.
Przedmiot może być materialny lub formalny. Materialny to obiekt badań, a formalny to aspekt
przedmiotu materialnego, co mnie interesuje i pod jakim kątem chcę na to spojrzeć.

Przedmiot i obszary poznania psychologicznego:

1. Diagnoza stanu: Bada stan psychiczny człowieka. Opiera się na informacjach, które
opisują człowieka takim jaki jest w danej chwili (zachowania).

-Przyjmuje się założenie, że przedmiot poznania jest bezpośrednio dany

-W sposobie poznawania częściej odwołujemy się do porównań i analogii
-Częściej operujemy elementami ilościowymi, oraz posługujemy się metodami obserwacyjnymi i
eksperymentalnymi.
-Częściej przedmiotem poznania są zjawiska wspólne wielu ludziom, pod względem których można
ludzi ze sobą porównywać
-Dominującą metodą badań jest indukcja
-Częściej przedmiotem badań jest zjawisko jednocześnie zlokalizowane w czasie i przestrzeni
-Przedmiot poznania jest bardziej związany ze specyficzną funkcją i aktywnością lewej półkuli
mózgowej
-Zdarza się, że uzyskanym wynikom częściej większe znaczenie przypisuje badacz

2. Diagnoza procesu: próba hipotetycznej odpowiedzi na to co spowodowało, że ktoś właśnie taki

jest.
-Przyjmuje się założenie, że przedmiot poznania niekoniecznie musi być bezpośrednio
dany, lecz może podlegać procesowi odsłaniania i uświadamiania w trakcie badania
-W sposobie poznawania częściej identyfikujemy zjawisko samo w sobie
-Częściej operujemy elementami jakościowymi oraz posługujemy się metodami analitycznymi
-Częściej przedmiotem poznania są zjawiska indywidualne, specyficznie związane

2. Omów typy poznania psychologicznego (pełne, aspektowe, obiektywne,

subiektywne)

Poznanie psychologiczne pełne – obejmuje wiele wymiarów psychologicznych (inteligencja, siła

ego, wartościowanie, samokontrola, radzenie ze stresem itp.)

Poznanie psychologiczne aspektowe – mierzy jeden wymiar psychologiczny.

Poznanie psychologiczne subiektywne – odnosi się do refleksji zaczerpniętej nad sobą samym
(Refleksja-treść strumienia świadomości. Biografii osobistej)

Poznanie psychologiczne obiektywne – metody pomiaru bezpośredniego: testy, kwesionariusze itp.,

które są zaopatrzone w kontrolę wiarygodności.

3. Wyjaśnij poznanie psychologiczne w aspekcie stanu i procesu

Przedmiotem poznania psychologicznego moze byc proba doagnozy stanu lub procesu.

Diagnoza stanu - opiera sie na informacjach, ktore opisuja czlowieka takim, jakim jest w danej
chwili (zachowania). Wytworem zachowania jest tez tresc wypowiedzi.
Diagnoza procesu - proba hipotetycznej odpowiedzi na to, co spowodowalo, ze ktos wlasnie taki
jest. Mozemy probowac odpowiedziec na to siegajac np. Do biografii.

4. Składowe modelu psychiki w teorii Z. Freuda; istota konfliktu podstawowego

Teoria osobowości według Freuda:

1. Id (ono) - zbiór popędów biologicznych człowieka dążące do ich zaspokojenia. Kieruje się
zasadą przyjemności. "Zbiorowisko pokus sprzecznych z ludzką moralnością". Id jest
nieświadome.
2. Ego (ja, jaźń) – strefa świadomości człowieka i jego świadomego działania, organ
wykonawczy Id. Kieruje się zasadą realizmu, dązy do zaspokojenia potrzeb.
3. Superego (nadjaźń) – zbiór zasad moralnych gromadzących się przez całe życie. Kieruje się
zasadą moralności.

Id oraz superego są w stałym konflikcie przez co człowiek czuje wątpliwości i wewnętrzne

rozdarcie. Gdy w konflikcie tym szala przechyla się na stronę superego człowiek odczuwa
frustrację spowodowaną niezaspokojeniem naturalnych pragnień. Gdy zaś wygrywa Id człowiek
odczuwa poczucie winy.

5. Kompleks Edypa (i Elektry): istota, geneza, następstwa

Kompleks Edypa i Elektry dotyczą problemu kształtowania się dojrzałej osobowości.

Edypa-platoniczna miłość matki i syna. Trójkąt w relacji matka, syn, żona(dziewczyna).

 rozwinąć się u chłopca między 4. a 6. rokiem życia

 w dużej mierze nieświadomy proces, w którym chłopcy przenoszą swój pociąg seksualny do
matek na kobiety w swoim wieku i w tym samym czasie identyfikują się z własnymi ojcami
 matka wyręcza syna, boi się utraty kontaktu, matka przyzwalająca, wybacza wszystko
 syn -manipuluje, wszystko mu się należy,rodzi się narcyzm
 “maminsynek”, silniejszy kontakt z matką niż z żoną
 wpływ na procesy decyzyjne ma matka
 roszczeniowość, postawa narcystyczna
 nierozwiązany kompleks Edypa staje się przyczyną późniejszych zaburzeń, problemów
małżeńskich, rodzinnych i społecznych

Elektry-platoniczna miłość ojca i córki. Trójkąt w relacji ojciec, córka, mąż(chłopak).

występuje u dziewczynek (3-6lat)

 ojciec kontroluje córkę, krytykuje chłopaka (ciągle mu czegoś brakuje, jest niewystarczająco
dobry dla jego córki), córka przypomina matkę z młodości
 Dziewczyna nieświadomie podkochuje się we własnym tacie i wchodzi w rywalizację z
matką
 Rodzi się konflikt, który powinien zostać rozwiązany przez porażkę dziewczynki w tej
wojnie o ojca, a w konsekwencji przez identyfikację z mamą. Kiedy się tak nie dzieje i tata
okazuje szczególne względy dziewczynce, staje się ona małą królewną, czyli „córeczka
tatusia”.

Rozwiązywanie kompleksu Edypa i Elektry to jedno z najważniejszych zadań w procesie

dojrzewania.
6. Oblicza narcystycznego charakteru; geneza, następstwa
● Fantazje narcystyczne są podobne do marzeń sennych.

NASTĘPSTWA:
● Narcystyczna złość/gniew-kiedy przychodzi człowiekowi skonfrontować się z jakimś
problemem, a gdy człowiek nie ma doświadczeń rozwiązania problemu, następuje wybuch
złości.
● Osoba narcysytyczna zachowuje się pogardliwie w stosunku do osób chcących pomóc.
Narcyz szuka nienarcyza.
● Narcysytyczna rana - powoduje to, że kiedy się wejdzie w zażewie problemu następuje
poruszenie emocji. Jak się dotknie to nastąpi eksplozja, ujawniają się wszystkie emocje.
● Reagowanie unikowo-ucieczkowe - podczas rozmowy jest wrażenie rozmowy z mgłą.
Osoba wykręca się od tematu, ucieka. Próba uniknięcia problemu, który stoi przed nim lub
ucieczka, brak konfrontacji.
● Wg Freuda - człowiek co najmniej 2 razy w życiu konfrontuje się z problemem
narcystycznym: 23 lata (cały świat jest dla mnie, wszystko zostało stworzone specjalnie dla
mnie, wszystko mi się należy), 13-14 lat (kryzys, wszystko ulega pogorszeniu, np. wyniki w
nauce, nasze chęci maleją)

Narcyzm - bezkrytyczne samouwielbienie lub szczególna koncentracja na sobie, wynikające

z całkowitego skierowania energii libidynalnej na „ja” a nie na obiekty zewnętrzne, np.
poprzez bezpośrednią afirmację innych osób lub pośrednią - poprzez twórcze działanie na
ich rzecz. Gratyfikacja narcystyczna wypływa z motywacji obronnej lub co najwyżej
poszukiwania samopotwierdzania dla „ja”. Jest identyfikowana w układach społecznych ról,
w których chodzi o doświadczenie afiliatywnego uznania lub współczucia od innych, a nie o
satysfakcję towarzyszącą procesowi rozwoju osobowości i/lub tworzenia (współtworzenia)
czegoś. Gratyfikacja narcystyczna nie występuje w anaklitycznej postaci miłości, w której
obok siebie występują pragnienie posiadania czegoś, czego się nie ma i jednocześnie
czułość do tego obiektu, a tym bardziej w miłości agape - postawie bezinteresownej,
rezygnującej z czegoś w imię wyższej wartości. Dojrzała anaklityczna miłość (eros), której
pierwowzoru należy upatrywać w zaspokajaniu potrzeb biologicznych przez matkę toruje
późniejsze ustosunkowanie do płci przeciwnej: pragnienie seksualne, czułość do obiektu
miłości, wreszcie stosownie do wzorca postaci rodziców jako modeli - wybór kobiety, która
żywi lub mężczyzny, który ochrania.
Źródła narcyzmu upatruje się w psychicznym odrzuceniu dziecka, odmowie zaspokojenia
jego potrzeb, co skutkuje późniejszą nieufnością do ludzi i zwrotem ku własnemu „ja”, które
jest „zawsze obecne”, „nie rozczarowuje”, „nie zawodzi”. W następstwie ukierunkowania
energii na „ja” a nie na obiekty zewnętrzne – „ja” nie analizuje doświadczeń życiowych, nie
konstruuje pojęć adekwatnych do rzeczywistości, nie kształtuje schematów zachowań
adaptacyjnych, nie rozwija partnerskich form współdziałania społecznego, nie odkrywa
wartości komunikacji symbolicznej. Rzeczywisty proces rozwoju osobowości wynikający z
transakcji obiektualnych zostaje zatrzymany. Jego miejsce zajmują projektywne obrazy
pozorne, które co warto podkreślić, w rzeczywistości nie istnieją, a jeśli nawet coś jest
widoczne, to jest zniekształcone, podobnie jak własna postać widziana w krzywym
zwierciadle. Błędne koło i dramatyczny paradoks osób narcystycznych polega na tym, że
nieustannie próbują siebie odnaleźć, ale czynią to wzmacniając zwrot ku własnemu „ja” a
nie poprzez ukierunkowanie się na obiekty zewnętrzne. Ich oczywista nieumiejętność
podejmowania i rozwiązywania problemów związanych z rozwojem, czy nawet
adaptacyjnych, jest kompensowana poprzez aranżowanie związków symbiotycznych z
 ludźmi, którzy dysponując stosownymi kompetencjami - są gotowi je udostępnić, niewiele
oczekując w zamian. Dlatego związki interpersonalne inicjowane przez osoby narcystyczne
są z reguły asymetryczne, przedmiotowe, zaborcze, konsumujące ofiarność partnera. Jeśli
partner odmówi „wypełniania” takiej roli i w konsekwencji „rozczarowuje” - zostanie
porzucony. Poszukiwany będzie nowy, o ile podda się treści wyimaginowanego przekazu
staje się „bliski”, chociaż nieświadomie przyjmuje rolę kolejnej ofiary w
sadomasochistycznej pętli.

● Nazwa narcyzm pochodzi od Narcyza, bohatera opisanego w greckiej mitologii, pięknego

młodzieńca, którego nikogo nie kochał, który nie doświadczył typowych ludzkich emocji i
uczuć. Wiele widział, ale nigdy nie doświadczył czegoś, co by go ostatecznie
usatysfakcjonowało. Wreszcie dotarł nad staw, którego spokojna tafla przy słonecznej
pogodzie, pozwoliła dostrzec urzekające piękno własnego odbicia, zinterpretowane przez
Narcyza jako „to”, czego poszukiwał. Postanowił zbliżyć się do niego, aby jeszcze lepiej
dostrzec i przeżyć treść podświadomej tęsknoty. Pragnąc je objąć w ramiona, pochylił się
zbytnio, utracił równowagę i utracił życie w toni.

Ważne:
● cała aktywność zostaje przesłana w kierunku wyobrażeń, myśli; aktywność rozmyta
● pogarda dla świata zewnętrznego (bo jest zły, brudny i obłudny), a zachwyt nad własnym
wnętrzem
● obcowanie z produktami własnych wyobrażeń - fantazje narcystyczne; kontakt z wymysłami
jest bardziej nagradzający niż kontakt ze światem rzeczywistym; marzenia dzienne-
tagestraum
● człowiek traci kontakt z rzeczywistością •
● narcystyczny gniew- kiedy przyjdzie skonfrontować się z problemem eksploduje złością, bo
nie potrafi sobie z nim poradzić;
● Narcystyczna rana- człowiek mający największy udział w problemie nie chce brać udziału w
jego rozwiązywaniu- reaguje złością, kiedy się wejdzie w zażewie problemu następuje
poruszenie, wybuch emocji
● narcystyczna ucieczka- reagowanie unikowo- ucieczkowe; wykręcanie się od tematu;
unikanie sytuacji problemowej; pięta achillesowa- wiem ale nie umiem wyrazić; uważa, że
wie lepiej ale nie umie pokazać
● ochrona swojej domniemanej sytuacji społecznej • gratyfikacja narcystyczna- ktoś
wykorzystuje kogoś
● większość stanów nerwicowych, psychopatycznych ma składowe narcystyczne
● narcyzm przejawia się przynajmniej dwa razy w życiu: pierwszy około 3. roku życia-
opiekunowie uznają, że świat należy do dziecka, dziecko przyjmuje tą wizję (cały świat jest
dla mnie, wszystko mi się należy), zostaje ona skonfrontowana w relacji z rówieśnikami;
drugi- bunt w okresie dojrzewania (kryzys, wszystko ulego pogorszeniu- wyniki w nauce,
relacje z innymi, chęci maleją)
● problem ten dotyka około 60% populacji
● narcystyczny człowiek obiektywnie cierpi. Jednak jeśli sam nie chce tego zmienić to nie
można mu pomóc

7. Funkcje mechanizmów obronnych osobowości; scharakteryzuj dwa dowolne

mechanizmy

Mechanizmy obronne- strategia psychiczna w dużej mierze nieświadoma, stosowana w celu

zredukowania przeżywanego konfliktu lub odczuwanego lęku. Wg. Freuda EGO w celu radzenia
sobie z konfliktami między ID a SUPEREGO "wzywa na pomoc" komplet mechanizmów
obronnych aby zanegować sprzeczne żądania.
• Wyparcie- nieświadomy proces wykluczający nieakceptowane myśli i uczucia ze świadomości i
pamięci. Freud twierdził, że mimo wyparcia swoich emocji, one nie zanikają i powracają do nas na
poziomie nieświadomym wywierając wpływ na nasze zachowanie w mniej bezpośredni sposób np.
zakamuflowane w snach, fantazjach czy zaburzeniach psychicznych.

• Przemieszczenie- polega na zmianie kierunku własnej reakcji ze źródła, które wywołało

zdenerwowanie na obiekt lub osobę mniej zagrażającą. Np. gdy szef w pracy rozłości pracownika,
ten może przemieścić swoją złość, wrzeszcząc na kolegę lub uderzając w ścianę.

8. Trzej wybrani przedstawiciele psychoanalizy kulturowej; główne tezy przez

nich głoszone

Psychoanaliza kulturowa (in. Psychoanaliza społeczna) - kierunek będący kontynuacją

psychoanalizy, zrywający jednakże ze skrajnym determinizmem biol. (seksualnym) S. Freuda, a w
zamian podkreślający znaczenie czynników społecznych i kulturowych w kształtowaniu
osobowości; wyjaśnia procesy neurotyczne wpływem określonej sytuacji społecznej; główni
przedstawiciele: K. Horney, H.S. Sullivan, E. Fromm. Główne tezy głoszone przez przedstawicieli:
Karen Horney: Karen Horney w swoich pracach podkreślała społeczno-kulturowe uwarunkowania
rozwoju osobowości i zaburzeń, dystansując się tym samym do koncepcji Sigmunda Freunda
zakładającej, że wpływ na to ma tylko biologia. Horney w swoich pracach podejmowała temat
przyczyn nerwicy; według niej były nimi nierozwiązane konflikty wewnętrzne, których siłą
napędową są popędy, będące siłą specyficzną dla neurotyków (inaczej niż w koncepcji Freunda).
Popędy rodzą się z poczucia wyizolowania, bezradności, strachu i wrogości, a ich celem jest
zdobycie poczucia bezpieczeństwa. Zdaniem Karen przyczyną kształtowania się nerwicy charakteru
jest frustracja potrzeby bezpieczeństwa, która jest skutkiem niesprzyjających warunków w
środowisku domowym takich jak:
 niekonsekwencja rodziców
 faworyzowanie któregoś z rodzeństwa
 brak prawdziwych uczuć, szczerych i otwartych
 nadopiekuńczość rodziców
 zbyt mała opiekuńczość

Skutkiem frustracji jest pojawienie się lęku i wrogości, w tym przypadku wrogość musi być
wyparta, gdyż jej ujawnienie groziłoby bezpieczeństwu dziecka. Są 4 przyczyny wyparcia
wrogości: bezradność, strach, miłość, poczucie winy. Wyparcie wrogości prowadzi do
powstania lęku, dziecko musi złagodzić ten lęk, sposobami obrony przed lękiem
podstawowym są uległość, miłość, władza, izolacja.

Harry Stack Sullivan

Sullivan uważany jest za twórcę "interpersonalnej teorii psychiatrii", podkreślał bowiem

znacznie czynników interpersonalnych w psychiatrii, twierdząc nawet, że psychiatria i
psychologia społeczna obejmują ten sam obszar. Był to nowy pogląd, jako że współczesna
mu psychiatria zajmowała się przede wszystkim badaniem dynamiki intrapsychicznej.

Erich Fromm

 Fromm polemizował z biologizmem Freuda, w opozycji do którego tworzył własną teorię

charakteru i osobowości. Próbował znaleźć środki zaradcze na negatywne zjawiska
społeczne, szczególnie te charakterystyczne dla cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Wierzył,
że możliwe jest ukształtowanie „zdrowego społeczeństwa”.
 11.Poznawcza koncepcja człowieka: istota sterowania zewnętrznego i
wewnętrznego

Osoba wewnątrzsterowana wie, że ma wpływ na własne zachowanie. Potrafi skutecznie radzić

sobie ze stresem i kryzysami. Podejmuje wyzwania jakie przynosi jej życie i wierzy w
skuteczność swojej pracy. Jest szczęśliwa w różnych aspektach swego życia. Zazwyczaj powodzi
jej się materialnie, ma przyjaciół i, o ile jest wierząca, to jej modlitwy mają raczej charakter
dziękczynny. Realnie wartościuje swoje cele życiowe.

Osoba zewnątrzsterowana (reaktywna) ma na odwrót: nie podejmuje wyzwań, a gdy pojawia się
konflikt czy przeszkoda to osoba unika konfrontacji. Wierzy w przypadek, los (skłonność do
hazardu) Regularnie wikła się w konflikty, jej zaufanie do innych jest małe. Jej modlitwa jest
raczej błaganiem o cud niż dziękowaniem. Dochodzi u niej do poczucia utraty wpływu na własne
życie.

12. Poznawcza koncepcja człowieka: pojęcie, geneza i funkcje dysonansu

poznawczego

Dysonans poznawczy- stan nieprzyjemnego napięcia, jakie powstaje wskutek wykrycia

rozbieżności między różnymi własnymi przekonaniami albo między przekonaniami a własnym
zachowaniem. Na przykład kiedy ludzie zachowują się sprzecznie ze swoimi poglądami zmieniają
poglądy tak aby pasowały do zachowania.

Dysonans poznawczy: -poznawczy- odnosi się do wszelkich procesów umysłowych takich jak
myśli, idee, jednostki wiedzy, postawy czy przekonania -dysonans- oznacza sprzeczność

Przykład dysonansu poznawczego: im bardziej jesteś zmuszony do skonfrontowania niezgodności

swoich przekonań z zachowaniem, tym większego doswiadczasz dysonansu i tym większa jest
motywacja aby to zmienić.

Geneza: 1957 r, Leon Festinger Festinger twierdził, że wpadł na pomysł swojej teorii po tym, jak
dowiedział się o trzęsieniu ziemi z 1934 r. w Indiach. Bezpośrednio po kataklizmie w okolicznych
wioskach (których mieszkańcy nie zostali dotknięci szkodami, lecz odczuwali dość silne wstrząsy)
pojawiły się plotki o rychłym nadejściu kolejnych katastrof. W tym samym czasie wśród
mieszkańców dotkliwie poszkodowanych rozchodziły się plotki o rychłym nadejściu pomocy
rządowej. Podręcznik psychologii społecznej przytacza słowa Festingera:

Czy przypadkiem plotki osób na peryferiach nie stanowiły sposobu na usprawiedliwienie swojego
lęku? Czy system poznawczy człowieka nie działa tak, aby znaleźć uzasadnienie dla obaw mimo
braku realnych sygnałów zagrożenia? Ten pomysł – być może ludzie dopasowują obraz świata, w
którym żyją do tego, jak się w danym momencie czują lub co robią – stał się zalążkiem teorii
dysonansu poznawczego.

Funkcje dysonansu poznawczego:

-tworzenie nieoczywistych przewidywań co do zachowania ludzi

-zbudowanie podstawy teoretycznej do przeprowadzenia wielu oryginalnych eksperymentów
-danie impulsu do rozwoju innych, konkurencyjnych lub uzupełniających teorii psychologicznych
13. Motywacja w ujęciu psychologii poznawczej
Źródłem motywacji w powyższym ujęciu jest dysonans poznawczy. Polega on na odbiorze
informacji, które poprzez swoją treść niezgodną ze stanem wiedzy i świadomości mogą ją wytrącić
z równowagi-zmusić do aktualizacji podmiotu.

Dowodem na to są eksperymenty nad małpami, które bardzo chętnie wyglądały przez otwór w
ścianie, tylko po to by zaspokoić ciekawość – nie dostawały wymiernych nagród, lecz poprzez
widok innego pokoju odbierały bodźce zmieniające ich wiedzę.

Sam stan dysonansu motywuje do konkretnego działania. Kiedy dostajemy informację o tym, że
coś robimy błędnie, musimy to skonfrontować ze swoimi wyobrażeniami o własnych czynach i
zmienić postawę na lepszą.

Człowiek może też odczuwać motywację do zdobycia samego dysonansu. Przykładem może być
szukanie plotek, które nie są nam potrzebne z praktycznego punktu widzenia. Jednak usłyszenie ich
pobudza nas w pewien pożądany sposób.

Aktywność motywacyjna- jest funkcją wartości i możliwości

14. Psychologiczne aspekty wartościowań apollińskich, dionizyjskich, sokratejskich

Istnieją ludzkie postawy, które można scharakteryzować:

1. Postawy związane z wartościami apollińskimi:

● Nazwa: symboliczna od Apolla, greckiego boga sztuki, piękna;

● Cechy: podejmowanie wysiłku twórczego, generowanie nowych jakości, rozwój
osobisty przez sztukę(doświadczanie samego siebie przez sztukę), harmonia i
równowaga, dążenie do doskonałości zawartej we wzorcach kulturowych;

2. Postawy związane z wartościami dionizyjskimi:

● Nazwa: symboliczna od Dionizosa, greckiego boga zabaw, wina i rozpusty, pędu

życiowego;
● Cechy: pochwała konsumpcyjnego stylu życia, który bazuje na cywilizacji
przemysłowej, docenianie pełni i płodności życia, witalność, życie pozbawione
ograniczeń;

3. Postawy związane z wartościami sokratejskimi:

● Nazwa: od Sokratesa
● Cechy: to taka postawa gdzie wątek psychologiczny jest bardzo istotny, przyjmować
taką postawę to być mistrzem w zadawaniu pytań, bycie dociekliwym, odsłanianie
informacji, które zmuszą kogoś do refleksji, poprzez stawianie pytań wychodzi ze
stanu niewiedzy, wychodzenie z niewiedzy nie jest możliwe bez drugiego, bez
mistrza;

15. Psychologiczne aspekty wartościowań heraklesowych i prometejskich

Wartościowania heraklesowe - ujawniają się one poprzez próby zawładnięcia szerszymi rzeszami
ludzi, zapanowania nad nimi, gdzie liczy się siła, władza i sława. Akceptując je człowiek dąży do
dominacji nad innymi ludźmi. Nieważne są dla niego komfort i wygody, ważna jest jedynie
kontrola nad otoczeniem, grupami i strukturami społecznymi. Ten rodzaj wartościowań wpisuje się
również w taką niedojrzałą, współczesną kulturę, narcystyczną kulturę, gdzie ludzie usiłują się na
różne sposoby wybić przede wszystkim kosztem innych. Rywalizując z innymi, oszukując,
formułując podstępne strategie, ostatecznie poszukują satysfakcji narcystycznej, tej gdzie sobie
zagwarantowało się coś, natomiast realność jest taka, że pozostaje uczyniona krzywda innym
ludziom.

Istnieją wartościowania prometejskie – polegają one na dokonaniu altruistycznego stylu życia,

gdzie walczy się ze złem. Człowiek, który je przyjmuje bardzo często jest samarytaninem, widzi
siebie jako cząstkę wspólnoty. Bardzo często doświadcza czegoś co jest rozczarowaniem,
niewdzięcznością. Mimo tego, że chciał bardzo dużo dobrego dla drugiego człowieka uczynić.
Ofiarowując swój czas, energię, pomysłowość, obdarowując czymś, nawet pieniędzmi. Dla drugiej
osoby okaże się to wszystko za mało. Z tego powodu doznawać będzie pewnych trudności natury
egzystencjalnej. Problem będzie stanowiło to, że postawa ta bardzo często jest podjęta w tajemnicy
przed tą drugą osobą. Problemem będzie również to, że finalnie zostanie się samemu.

16. Przedstaw i krótko opisz założenia systemowe psychologii behawiorystyczne

1. Założenia behawioryzmu:

- człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez
środowisko zewnętrzne,
- dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,
- system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży
- procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden
sposób nie wpływają na człowieka.

2. Przedstawiciele behawioryzmu: Watson(ojciec behawioryzmu), Pawłow, Hull, Skinner,

Tolman, Thorndeik.

3. Warunkowanie klasyczne to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca

dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.

I etap Pożywienie  Ślinienie się (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

II etap Dzwonek + Pożywienie  Ślinienie się (bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy)
(reakcja)
III etap Dzwonek  Ślinienie się (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

Warunkowanie instrumentalne Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki
temu, ze po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo
unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).

4. Generalizacje bodźca Jest to zjawisko polegające na tym, że reagujemy na wszystkie bodźce

podobne do bodźca warunkowego. Np. Jeżeli dziecko doznaje przemocy w rodzinie ze
strony ojca to jego reakcja na ojca może zostać przeniesiona na wszystkich mężczyzn.

5. Konsekwencje stosowania kar:

- kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, jedynie tłumi je i wycofuje na pewien czas,
- kara generalizuje proces hamowania i uogólnia go, -unikanie źródła karania
- kara zawsze wywołuje emocje negatywne często zaburzenia emocjonalne, które zwrotnie
zwiększają ilość zachowań niepożądanych,
- wielkość kary jest zwykle nie adekwatna do zachowania, natomiast jest adekwatna do stanu
emocjonalnego osoby karzącej,
- kara modeluje podobne zachowania
- kara może okazać się nagrodą,
- skutki kary najczęściej są krótkotrwałe,
- kara dostarcza informacji jak nie powinno się postępować, ale nie pokazuje jak powinno się
postępować,

Procedury nagradzania:

 procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po

upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma
wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i
moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie;
zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek
tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje wypłatę co miesiąc.

 procedura stałych proporcji – człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej

pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji.
Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym
stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy
podać wzmocnienie.

 procedura zmiennych odstępów czasowych – wzmocnienia są nieregularne. Czas

upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na
przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia

 procedura zmiennych proporcji – w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których
następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może
wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach
jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w
nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad
projektem liczy na to, że pewnego dnia spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale
ma nadzieje że tak się stanie i dlatego stara się pracować jak najlepiej

17. Rola kar i nagród w systemie behawiorystycznym; ich rodzaje i funkcje w

kształtowaniu zachowań

Kluczem do sukcesu wychowawczego jest system kar i nagród: naturalny lub sztuczny

System naturalny( wiąże się z konsekwencjami, skutkami zachowania):

- koncentruje się bardziej na motywacji czynnościowej niż celowościowej
-jest procesem tworzenia
-osiąga się satysfakcję twórczą
-kształtuje dobre zachowania, uczy rzetelnej pracy i uczciwego dążenia do celu

System sztuczny:
- otrzymuje się dodatkowe ekwiwalenty, np. dostałeś 5 wiec dostaniesz obiecane pieniądze
-nagroda sztuczna(pieniądze) staje się cele, co prowadzi do odczłowieczenia
-ludzki egoizm ma charakter funkcji liniowej = chcemy coraz więcej
 system ten nie kształtuje zachowań poprawnych

Wykład o behawioryzmie:
*dzięki karą i nagrodą możemy uczyć reakcji na bodźce( nawet te wrodzone)
*wzmocnienia pozytywne pierwotne np. pokarm
*wzmocnienia wtórne (moralne) np. aprobata społeczna
*jeśli kara ma być skuteczna, musi zawierać wytłumaczenie i alternatywne rozwiązanie
*jeśli dziecko jest karane, nauczyło się, że przez bierność unika się kary

Dalsze skutki kary:

-destrukcyjne emocje(lęk, reakcja unikowo-ucieczkowa)
-destrukcyjne dla rozwoju osobistego zachowania(narcystyczne, agresywne)
-unikanie źródeł karania( sytuacji, miejsc, osób)
*Czasami brak kary może być interpretowany jako nagroda.

18. Założenia systemowe koncepcji socjobiologicznej; konflikt natura vs.

kultura

ZAŁOŻENIA SYSTEMOWE KONCEPCJI SOCJOBIOLOGICZNEJ

Socjobiologia skupia się na ludziach jako gatunku. Nawiązuje do tradycyjnego darwinizmu jednak
podstawową rolę w procesie ewolucji przypisuje genom, nie gatunkom. Socjobiologia odrzuca tezę,
że zachowania wynikają z uczenia się; zakłada, że znaczna część zachowań jest kierowana
genetycznie.
Według koncepcji socjobiologicznej geny decydują o prawidłowym funkcjonowaniu zmysłów
(orientacji w świecie) i pociągają za sobą określone sposoby rozwoju kultury. Kultura jest
czynnikiem wspierającym określone geny, które są przekazywane kolejnym pokoleniom.

Twórcy: Karol Darwin, Edward Wilson, David Buss, William Hamilton

Założenia socjobiologii:
✓ Powszechność występowania danej cechy w całym gatunku
✓ Niemodyfikowalność zachowania
✓ Użyteczność adaptacyjna danej cechy
(Darwin)
✓ Geny podlegają mutacjom
✓ Organizmy podlegają doborowi naturalnemu
✓ Gatunki podlegają ewolucji
(Wilson)
✓ Potomstwo wymaga długotrwałej opieki rodziców
✓ Mężczyźni górują nad kobietami
✓ Dominującym rysem zachowania jest egoizm (działanie w interesie własnym), a także
skutki tego: ksenofobia oraz terytorializm
✓ rodzice dziecka pozostają w długotrwałych, ścisłych związkach,
✓ powszechne jest zamiłowanie do zabaw i gier zręcznościowych.
(Buss)
✓ Kobiety dążą do zawodowego prestiżu tak jak mężczyźni
✓ Mężczyznom podobają się gładka skóra, kobiecość itd.

Dużo uwagi poświęca się też altruizmowi. Stwierdza się jego egocentryczne nastawienie oraz
wyróżnia się dwa rodzaje tego zjawiska:
• Altruizm krewniaczy – Występuje miedzy ludźmi, którzy są ze sobą spokrewnieni, a nieco
słabiej pomiędzy ludźmi którzy są ze sobą spowinowaceni; opiera się na naturalnym
przywiązaniu. Jego prawdopodobieństwo jest tym większe im bliżej spokrewnione są ze
sobą jednostki oraz gdy gatunek jest skupiony terytorialnie
• Altruizm odwzajemniony – jego istotą w rozumieniu socjobiologów jest przejaw
egoizmu. Zachowania altruistyczne pojawiają się wtedy, gdy:
● Istnieje niewielkie ryzyko dla donatora (ten co daje)
● Przynosi duży pożytek beneficjentowi (ten, który otrzymuje)
● Istnieje duże prawdopodobieństwo, ze donator i beneficjent spotkają i rozpoznają się
w przyszłości
● Istnieje duże prawdopodobieństwo odwrócenia ról (w przyszłości)

KONFLIKT NATURA VS. KULTURA

Nazwiska: Carol Rogers, Abraham Maslow, Victor Frankl

Centralne zagadnienie: próba połączenia natury i kultury; świat przyrodniczy i świat wartości
ZAŁOŻENIA:
✓ Kluczowy dla człowieka jest jego rozwój w perspektywie dialogu (człowiek się w nim
ciągle znajduje).
✓ Forma dialogu- wewnętrzna (z innymi). W tym dialogu człowiek uczy się, co jest
tworzeniem dojrzałej relacji, a co jest manipulacją. Uczy się jak rozróżnić kontrreakcję od
manipulacji. Uczy się otwartości na komunikaty, relacje zwrotne. Uczy się co to są
komentarze, krytyka innych osób. Taka krytyka może być trudna do zniesienia.
✓ Do prawdziwego samopoznania potrzebny jest drugi człowiek.
✓ Nie wszystko, co ludzie mówią na nasz temat lub co my mówimy na temat innych jest
prawdziwe. Czasami niektórych prawdziwych informacji się nie dostrzega.
✓ HEURYSTYKA ogólna- nie ma podziału na „my”-„oni”/ „ja”-„ty” (Uprzedmiotowienie)
✓ Istotą heurezy jest odkryć sens znaczeniowy
✓ postawa efektywnej komunikacji- poczucie rzeczywistości stworzonej przez człowieka.
Chodzi o to, żeby dialogi nie były ogólnikami.
✓ Bądź empatyczny- zrozum człowieka, jego los, wczuj się.

19. Altruizm krewniaczy i odwzajemniony rozumiany w perspektywie

socjobiologicznej

Z socjobiologicznego punktu widzenia altruizm zawsze jest motywowany egocentrycznie – wynika

to z faktu, że podstawową motywacją istot, według tego nurtu jest rozprzestrzenianie własnych
genów. Działanie na korzyść innych osób spawia, że geny inne niż nasze mają większe szanse na
rozpowszechnienie, wobec czego powstaje pytanie czy geny altruizmu w ogóle mogą
rozprzestrzeniać się w całej populacji. Ogólnie rzezc ujmując wydaje się, że zachowanie
altruistyczne (a raczej gen odpowiadający za tendencję do takich zachowań) mogą istnieć, albwiem
niewiele kosztują lub zwiększają szansę na przetrwanie całego gatunku (jednak warto zaznaczyć, że
gen, który działa na korzyść gatunku, ale nie pomaga jednostce, ginie wraz z tą jednostką). Wileu
psychologów o innych orientacjach teoretycznych kwestionuje pogląd o egocentrycznej naturze
altruizmu. Jednakże socjobiolodzy wyróżniaja dwa typy altruizmu:
1. Altruizm krewniaczy, występujący częściej gdy:
✓ jednostki są bliżej spokrewnione niż gdy są spokrewnione dalej ;
✓ gdy gatunek jest bardziej skupiony terytorialnie, niż gdy jest rozproszony ;
✓ gdy gatunek dysponuje dużą zdolnością różnicowania krewnych, niż gdy nie ma zdolności
 ich rozpoznawania.
Altruizm krewniaczy odnosi się glownie do genów jako takich, które mamy wspólne ze swoimi
krewnymi (pomaganie krewnych pomaga rozprzestrzeniać pośrednio i nasze geny). Dobór
krewniaczy może nas skłonić do pomocy dalszym krewnym, jeśli korzyści dla nich przewyższą
poniesione koszty. Wykazujemy się też większą chęcią pomocy osobom przypominającym nasze
dzieci lub zachowującym się w dziecinny sposób. Mechanizm ten może nas skłonić do pomocy
wszystkim osobom, które emocjonalnie są nam bliskie, ponieważ wiele z nich jest zbliżonych pod
względem genetycznym.
Przykład:
(Lorenz 1986) W obozie koncentracyjnym strażnik przeprowadzał grę polegającą na
ustawieniu grupy wybrańców w linii prostej, po czym odliczał do 10 i zabijał 10 osobę.
Pewnego razu strażnik doliczywszy się do dziesięciu zawahał i zabił jedynastego więźnia –
tłumaczył to później, że ten właśnie dziesiąty więzień przypominał mu sąsiada z czasów
dzieciństwa, który był mu bliski.

2. Altruizm odwzajemniony, pojawia się najczęściej wtedy gdy:

✓ pociąga za sobą małe ryzyko dla donatora, przynosi duży pożytek beneficjentowi (istnieje
wysokie prawdopodobieństwo, że role się odwrócą, to znaczy donator zostanie
beneficjentem, zaś beneficjent donatorem – ofiarodawca i beneficjent potrafią rozpoznać się
w przyszłości;
✓ dwie jednostki, które współpracują ze sobą mają większe szanse na przetrwanie, jednak te
jednostki muszą nauczyć się rozpoznawać wzajemnie i pomagać tylko tym, którzy ta pomoc
odwzajemniają (inaczej często udzielano by pomocy, która nie zwiększa szans na
przetrwanie danej jednostki, bo nie zostanie odwzajemniona)

20. Tezy systemowe humanistycznej koncepcji człowieka (nurt

personalistyczny, np. C. Rogers, A. Maslow)

Przedstawiciele: Abraham Maslow i Carl Rogers. 

Koncepcja humanistyczna odrzuca zewnętrzną sterowność człowieka i zakłada wewnętrzny
mechanizm sterowania. Każdy człowiek jest wewnątrz sterowny, jeśli nie posiada zewnętrznych
blokad hamujących jego zachowanie. Człowiek dąży do samo aktualizacji, do ciągłego rozwoju,
wzrostu. Dysponuje do tego takimi narzędziami jak intuicja. W toku rozwoju pojawiają się
sprzeczności między wewnętrznymi i zewnętrznymi kryteriami oceny. Wewnętrzne kryteria
sprawdzają czy dane zachowanie sprzyja rozwojowi a zewnętrzne czy sprzyja akceptacji otoczenia.
Kierowanie się kryteriami zew. Często jest destruktywne i hamuje rozwój.
Założenie koncepcji humanistycznej.
a) Człowiek jest jedyną w swoim rodzaju całością. Osoba to spójny system złożony z "ja" i z
"organizmu".
b) Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez czynniki
wewnętrzne- siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim.
c) Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji. 
d) W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest ona
całością.
e) Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. człowiek
robi coś złego to działa przeciw własnej naturze).
f) Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i
doświadczenia
g) Człowiek dysponuje wolnym wyborem.
h) Człowiek działa nie tylko świadomie ale i celowo nadając sens własnej egzystencji.

Koncepcja Maslowa.
Abraham Maslow zaproponował teorie, samoaktulizacji (samorealizacji) - jest to proces "stawania się
tym kim się jest", dążeniem do wewnętrznej spójności i spełnienia swojego powołania.
Teoria Maslowa zakłada hierarchiczną organizację potrzeb,a także 2 jakościowo różne rodzaje
motywacji: niedoboru i wzrostu.
Wyróżnia 5 różnych klas potrzeb:

1)samorealizacji – potrzeby samorealizacji (metapotrzeba) – wyrażają się w dążeniu człowieka do

rozwoju swoich możliwości;

2) szacunku i uznania – potrzeby uznania i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi;

3) przynależności – występują w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji i obcości,

tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu grupy;)

4) bezpieczeństwa – pobudzają do działania, zapewniając nienaruszalność, ujawniają się gdy

dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne;

5) fizjologiczne – gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na
dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.

Potrzeba samorealizacji to potrzeba wzrostu (metapotrzeba), a pozostałe potrzeby to potrzeby

niedoboru-braku (zwane podstawowymi).
Maslow uważa, że potrzeba z wyższego poziomu hierarchii nie przejawi się, dopóki nie zostanie
zaspokojona poprzedzająca ją potrzeba z poziomu niższego. Im wyżej w hierarchii znajduje się dana
potrzeba, tym później pojawia się w rozwoju, tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania
organizmu i tym bardziej jej zaspokojone może być odroczone.

Rogers – terapia skoncentrowana na kliencie

Psychologowie humanistyczni uważają, że jednostka najlepiej zna własne, osobiste doświadczenia i
dlatego jej wypowiedzi o sobie są w wysokim stopniu trafne. Dlatego w terapiach tej koncepcji
dominują samoopis i samoocena. Jedną z nich jest stworzona przez Rogersa terapia skoncentrowana na
kliencie. Stosując ja, lekarz lub psycholog pozostawiają pacjentowi ogromną samodzielność, nie
poddają go zewnętrznym oddziaływaniom korekcyjnym, nie formułują dyrektyw. Sukces w leczeniu
zaburzeń zależy w bardzo dużej mierze od postawy terapeuty. Powinna się ona opierać na 3 zasadach:
- zachowanie terapeuty musi być zgodne z jego prawdziwymi przekonaniami. (nie może niczego
udawać),
- terapeuta musi bezwarunkowo akceptować pacjenta i szanować go takim, jakim jest,
- ważne jest empatyczne zrozumienie pacjenta, \\\"wczuwanie się\\\" w jego świat.
Terapeuta nie powinien krytykować i oceniać.
Terapia ta opiera się na założeniu, że możliwości człowieka są tak ogromne, że potrafi on sam
rozwiązać konflikty i dysharmonie w rozwoju. Terapia ta oddziałuje zarówno na treść pojęcia \\\"Ja\\\"
(czyli wszystkie poglądy, oceny o nas samych, o innych ludziach i o świecie), jak i na umiejętność
doświadczania rzeczywistości (czyli świadomości tego co się dzieje wokół i jaki to ma na nas wpływ).
Terapia ta dąży zatem do wytworzenia umiejętności bezwarunkowej akceptacji siebie, i do nauczenia
klienta kontaktu z własnym doświadczeniem. Terapia ma na celu przesunięcie źródła oceny samego
siebie z zewnętrznego (czyli oczekiwań innych ludzi) na wewnętrzne (czyli zgodne z tym jacy sami
chcemy być).

21. Tezy systemowe humanistycznej koncepcji człowieka (nurt egzystencjalny,

np. Frankl, Jaspers)

Założenia:
✓ nauka o kulturze
✓ człowiek jest osobą, jest całością, w której funkcjonuje JA: organizm, decyzje i zachowania
są wypadkową nowych jakości
✓ osoba-istniejąca-w-świecie
✓ Wyróżnia różne aspekty:
3. świat wewnętrzny(dynamika różnych procesów)
4. podziela świat innych ludzi
5. świat z którym współegzystuję(ofiaruję lub konsumuję oferty innych ludzi)
4. człowiek żyje w pełnym wymiarze czasu(teraźniejszość, przeszłość, przyszłość)
5. każdemu człowiekowi można przypisać optimum udziałów wymiaru czasu
6. istnieją pewne zmiany związane z wiekiem(Np. niemowlęta żyją przyszłością, 19-latkowie
teraźniejszością, a ludzie starsi przeszłością, LECZ: w wypadku depresji ludzie żyją
przeszłością; ludzie neurotyczni żyją przyszłością; ludzie chorujący na psychozy nie żyją
„tu i teraz”, stąd autyzm)
7. człowieczeństwo-człowiek ujawnia się w jakościach relacji tworzonych z innymi(np. być w
przyjaźni, być pracownikiem, być w małżeństwie)
8. człowiek jest zdolny do podejmowania wyborów, jest za nie odpowiedzialny, jest zdolny do
samorefleksji(wybór w imię czegoś, wybór kosztem czegoś innego)
9. człowiek ma charakter intencjonalny(obierając cele, podejmuje je i realizuje)-behawioralne
angażowanie się
10. człowiek dokonuje korekt → rozwój osobisty
11. człowiek dąży do zrealizowania siebie na tym świecie, chce wypełnić swoją misję, spełnić
siebie to spełnić najważniejsze zadanie w swoim życiu
12. w ciągu życia pojawiają się kryzysy. Kryzysy dotykają każdego
Kryzys nieuchronny. Człowiek dojrzały powinien je analizować, podejmować. Konfrontując
się z wymaganiami życia człowiek dojrzewa. Później korzysta z umiejętności, które
wypracował.

K. Jaspers: sytuacje graniczne są dane każdemu. Człowiek musi je podjąć.

• Walka- nieustanna rywalizacja, dzielenie dobrami
- możliwość sprawiedliwego rozdziału
- ktoś może zostać pokonany(gratyfikacja narcystyczna lub bratanie się)
• Wina
-podjęcie poczucia winy
ucieczka przed winą
 • Cierpienie(zawinione lub niezawinione)
-Problem realnego radzenia sobie z cierpieniem
-Problem natury masochistycznej(Freud)
• Śmierć
-kim człowiek jest? co chce po sobie pozostawić?
-Zachowania godziwe(ten, kto zadaje śmiertelny cios podchodzi i prosi o
wybaczenie)
-Zachowania niegodziwe
-Marzenie o nieśmiertelności(człowiek pozostawia po sobie spuściznę)
-Spadek-odchodzący prosi jakąś osobę, żeby coś przyjęła

Tezy psychologii humanistycznej:

● nastawienie na heurystykę(człowiek poszukuje)
● postawa dialogu
● człowiek poszukuje pewnych informacji zwrotnych(jak jest rozumiany przez kogoś)-
idea psychiatrii humanistycznej
● uwzględnienie obrazu rzeczywistości-ostatecznie wyznacza zachowanie
człowieka(odwołanie się do faktów to podstawa dobrej komunikacji)
● empatia-umiejętność wczucia się w sytuację drugiej osoby(nie oznacza: utożsamiać
się)
● podejście synkretyczne-usiłuje skonsumować wszystko, co jest ważne, co da się ująć
i uporządkować w ramy
● osobowość koherentna-poszukuje zgodności wewnętrznej, uporządkowania relacji ze
światem zewnętrznym, z szerszym tłem społecznym, kształtowanie postawy bycia obecnym w świecie

22. Istota i rola dylematów egzystencjalnych w rozwoju człowieka.

Dylemat to sytuacja konfliktowa, gdzie argumenty za każdą z opcji mają podobną siłę, wagę i z tego
powodu człowiek nie ma pewności, którą z nich ma wybrać. Wybór jednej wartości powoduje żal
pozostawionych (konflikt motywacyjny) – wybór w imię czegoś kosztem czegoś.

Towarzyszy temu lęk, niepokój egzystencjalny, związany z tym, że z jednej strony nie podejmuje się
wartości, a z drugiej, że się jej w pełni nie rozumie.
Każdemu człowiekowi dane są sytuacje graniczne (śmierć, walka, cierpienie, wina), z którymi musi
się on zmierzyć, a które dają mu poznanie wartości obiektywnych (sprawiedliwość, prawda, Bóg),
których musi on dokonać syntezy i określić swoją postawę wobec nich. Służy to zrozumieniu
metawartości.

Istnieje zjawisko przeciwne – utrata poczucia sensu życia. Jest ono rezygnacją z wartości, a
konsekwencją tego jest depresja egzystencjalna (nierzadko kończąca się samobójstwem).
Pojawia się frustracja egzystencjalna – niemożność realizowania wartości z powodu jakiejś blokady,
której źródło może być wewnętrz człowieka lub na zewnątrz.

Człowiek zmaga się z wieloma dylematami m.in między rozwojem a rezygnacją z rozwoju. Rozwój
niesie ze sobą lepszą orientację, wiedzę, ale wymaga wysiłku, co jest frustrujące. Człowiek może
zrezygnować z rozwoju – wtedy gorzej rozumie świat i samego siebie, traci kontrolę nad
wydarzeniami w jego życiu, jest wyalienowany, ale ma święty spokój.

Poprzez te dylematy następuje proces życiowego rozwoju. Rozwój nie ma charakteru liniowego –
pojawiają się spadki, czyli kryzysy. Aby wejść na wyższy poziom po kryzysie musi nastąpić
dezintegracja – restrukturyzacja dotchczasowych wartości
(to się z kolei wiąże z lękiem dezintegracyjnym, ponieważ z jednej strony nie chciałoby się utracić
tego, co do tej pory, ale z drugiej – życie wymusza dokonanie rewizji – lęk przed nowością, która
może zagrażać i lęk przed utratą tego, co dotyczchasowe).

W rozumieniu humanistów człowiek konfrontując się z dylematami egzystencjalnymi, w nich

dojrzewa. Dlatego wskazuje się, że w rozwoju osobistym nie uczenie, ale interpretacja doświadczeń
ma na rozwój największy wpływ.

24. Scharakteryzuj behawioralne procesy generalizacji i różnicowania bodźców;

konsekwencje trudności różnicowania

Generalizacja- automatyczne rozszerzanie reakcji warunkowej na bodźce, które nigdy nie były
zestawione z pierwotnym bodźcem bezwarunkowym. Reagowanie na podobny bodziec przez tę
samą emocję.
Inaczej przeniesienie (np. lęku na widok białego szczura na inny obiekt o białym kolorze). Mały
Albert (eksperyment Watsona), który został uwarunkowany tak, że widząc białego szczura
odczuwał strach zaczął reagować tą emocją również na widok białego królika, futrzanego płaszcza,
a nawet maski świętego Mikołaja.
Hamowanie również generalizuje się. Jeżeli jakiś bodziec w procesie wygaszania stał się hamujący,
to inne podobne bodźce również będą hamujące.

Różnicowanie bodźców- proces, w którego wyniku organizm uczy się reagować na bodźce, które
różnią się od bodźca warunkowego na pewnym wymiarze.
Proces różnicowania stanowi dopełnienie generalizacji. Generalizacja jest reakcją na podobieństwo,
a różnicowanie- reakcją na różnice. Np. pies nauczony ślinienia się na dźwięk dzwonka, będzie
ślinić się również na dźwięk dzwonka o innym brzmieniu. Dopiero w toku dalszych ćwiczeń można
nauczyć zwierzę różnicowania bodźców- jeżeli pożywieniu będzie towarzyszyć tylko konkretny
dźwięk o określonej wysokości tonu, zwierzę stopniowo przestanie reagować na dzwonki o innym
brzmieniu.
Konsekwencje trudności różnicowania- różnicowanie nie zawsze może być skuteczne, przez co
reakcje negatywnymi emocjami mogą zostać wzmocnione.

26. Wyjaśnij zjawisko reminiscencji w odniesieniu do procesu uczenia się

Reminiscencja - nieświadome wspomnienie, refleksja; paradoksalny efekt poprawy pamięci po

upływie pewnego czasu od ostatniej próby zapamiętania. Istota tego zjawiska polega na tym, że
ludzie po przekroczeniu pięćdziesiątego roku życia lepiej (w porównaniu z ogólnym przebiegiem
krzywej zapominania) pamiętają zjawiska z okresu, kiedy mieli od 10 do 30 lat.
Przypuszczalnie reminiscencja zasadza się na samorzutnie dokonujących się zmianach w
magazynie pamięci semantycznej, prowadzących do lepszego uporządkowania składowych
informacji.
Jak zaobserwowano w badaniach nad uczeniem się, w pewnych okresach rozwoju często krzywa
zapominania nie spada gwałtownie, ale wznosi się i zamiast spadku liczby zapamiętanych
elementów następuje ich przyrost. Oznacza to, że uczący się lepiej pamięta wyuczony materiał po
pewnym krótkim czasie, niż bezpośrednio po wyuczeniu się go. Przebieg krzywej zapominania
zostaje zakłócony zjawiskiem, które nazywamy reminiscencją. Zjawisko to badało wielu
psychologów pragnąc wyjaśnić jego występowanie. Najbardziej prawdopodobne jest wyjaśnienie
zwane „wypoczynkiem po pracy”. Po wysiłku włożonym w uczenie się nie można dokładnie
reprodukować wszystkich elementów tak dobrze, jak po krótkim wypoczynku, kiedy umysł jest
sprawniejszy.
Badania wykazały również, że zjawisko reminiscencji nie występuje w jednakowym stopniu i
natężeniu u dzieci w różnym wieku. Dzieci, które opanowały wiersz w pełni, odtwarzając go w
terminach późniejszych, uzyskiwały następujące wyniki. Dzieci 6-letnie najwięcej elementów
odtwarzały po 3 dniach, 12-letnie po dwóch dniach, a u młodzieży 21-letniej i starszych już
nie stwierdzono przyrostu w czasie późniejszym. Psycholog amerykański A. L. Irion
stwierdził w swoich eksperymentach, że dłuższe przerwy podczas uczenia się materiału dają lepsze
wyniki niż uczenie się ciągłe lub z krótkimi przerwami. Długość przerwy nie powinna jednak
przekraczać 5 minut.

27. Opisz czynniki sprzyjające bardziej efektywnemu uczeniu się.

-TEORIA WYPOCZYNKU PO PRACY: odstępy czasowe (przerwa czasowa) między kolejnymi

próbami -wpływają korzystnie na końcowy efekt nauki

-TEORIA RÓŻNICUJĄCEGO ZAPOMINANIA

-TEORIA KONSOLIDACJI ŚLADÓW PAMIĘCIOWYCH: sen wpływa korzystnie na

utrwalanie śladu pamięciowego

-fale beta -szczególnie aktywny stan, dysharmonia (przy pobudzeniu: słaba efektywność mentalna)
-fale alfa -stan graniczny między snem a czuwaniem (gdy zasypiam lub się budzę), relaksowanie
się;
-przetwarzamy znacznie więcej, gdy jesteśmy zrelaksowani
-efektywna kora mózgowa
-należy się uczyć w fazach alfa

1. dopasowanie rodzaju treści do dominującego stylu zachowania

- wzrokowiec- obrazki zdjęcia
- słuchowiec- dźwięki
2. podział materiału na części
3. pozytywny afekt- zapamiętujemy lepiej to co wzbudza pozytywny afekt- wzmagają uczenie
się
4. stosowanie mnemotechnik- sposoby opracowywania zapamiętywanych treści, np. mapa
myśli, zahaczanie, pokoju, ciała
5. unikanie interferencji- nakładanie się treści na siebie; interferencja- hamowanie
6. unikanie przeciążenia i dekoncentracji
7. kolejność elementów zapamiętywanych:
efekt pierwszeństwa- lepiej zapamiętywane elementy na początku
efekt świeżości- lepiej zapamiętywane są elementy na końcu, jeszcze świeże
Najsilniej ulegają zapominaniu elementy ze środka.
8. uczenie się metodą całościową jest lepsze.
9. łatwiej uczymy się sensownego materiału
10. lepiej uczymy się zorganizowanego materiału
11. pewien wzrost czynnika lękowego sprzyja efektywności.

28. Prawa R. Yerkesa - M. Dodsona; wskaż na ich związek z lękiem oraz aplikacje
psychologiczne.

I PRAWO Pewien wzrost czynnika lękowego sprzyja efektywności, do pewnego momentu, po

przekroczeniu którego, efektywność spada. Badania uczniów 1-3 podstawówki. Badanie obszaru
lękowego. Niskie ocecny z matematyki i jeżyka polskiego – największe stany lękowe. Największe
powodzenie osiągają Ci, którzy w skali lęku mają od 4-6. Najgorsze powodzenie, to Ci, którzy poniżej
4 i powyżej 6. (psychopaci i znerwicowani)

II PRAWO Zakłada, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym bardziej jego
pozytywne rozwiązanie jest zależne od umiarkowanego pobudzenia emocjonalnego. Tzn. W
przypadku rozwiązywania zadań łatwych, wysoka jakość i skuteczność działania może być osiągana
przy wysokim pobudzeniu i motywacji, z kolei przy rozwiązywaniu zadań trudnych odwrotnie, trzeb
zadbać o wytworzenie łagodnego stanu napięcia. Klasycznym przypadkiem mogą być spory między
ludzmi. Spory kiedy się toczą, mogą łatwo wymknąć się spod kontroli. Człowiek dokona tylko
uzewnętrznienia stanu wewnętrznego emocjonalnie, wówczas to czego należy dokonać, to
zagwarantować sobie święty spokój. To się przekłada tak o to: kiedy macie trudny problem, to
pierwszym zadaniem jest zneutralizowanie ludzi, którzy mogą dla nas stwarzać chaos. Im bardziej
złożony problem, tym większy wysiłek powinien być włożony, w to, żeby zachować spokój. Im
trudniejsze zadanie, tym lęk powinien być mniejszy.

LĘK → obiektualne (uciekamy przed czymś by się chronić) → nieobiektualne (produkcje wrażeniowe
- nie ma racji bytu w rzeczywistości, lęki urojone)

I PRAWO YERKESA - DODSONA: Im silniej jesteśmy motywowani tym lepiej wykonujemy pracę.
Po dojściu do optymalnego poziomu wykonania zadania nadmiar motywacji wywołuje
dezorganizację. Zbyt silna motywacja prowadzi do osłabienia racjonalizmu myślenia, realizmu oceny
sytuacji, ogranicza sprawność działania.

II PRAWO YERKESA - DODSONA: uwaga jest skupiona na trudności zadania.

29. Pojęcie motywacji i podstawowy podział potrzeb w ujęciu H. Murray’a

Motywacja-stan gotowości do podjęcia określonego działania, wzbudzony potrzebą zespół

procesów psychicznych i fizjologicznych, określający podłoże zachowań i ich zmian. Wewnętrzny
stan człowieka, mający wymiar atrybutowy.
Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych,
istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły
do zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana
własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności, wówczas
ten wynik nazywa się celem . Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów.
Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub
powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.
Potrzeba-pewien proces, jego natura ma pochodzenie mózgowe. Proces ten angażuje
spostrzeganie, myślenie, percepcję, apercepcję, w taki sposób, aby zmienić w ściśle
określonym kierunku aktualną sytuację osoby. Proces ten może być definiowany poprzez:
*myśli,
*ładunki emocjonalne/uczuciowe, *
aktony(wg. Murray’a-coś co można zarejestrować)->verbony (wypowiedź) i
->motony(?!)(zachowanie)
I potrzeby:
1.pierwotne;-odnoszą się do całego organizmu, -tzw. Potrzeby braku;spragnienie, głód
2.wtorne(psychiczne); - powstają na bazie wiscenogennych, -zaspokajanie w sposób
psychiczny
Człowiek uczy się wielu potrzeb np. nawiązywanie relacji społecznych, poznanie siebie
II potrzeby:
1.Jawne; można bezpośrednio manifestować
2.Ukryte; wchodzą w obszar dezaprobaty społecznej lub zostały wyparte
Potrzeba dominacji-podstawowa, odgrywa duża rolę w osiągnięciach. Gdy jest jej za dużo
to:
1. Liczne konflikty międzyludzkie
Konflikt dominacja-uległość; jeśli człowiek nie może dominować to przyjmuje uległość co
skutkuje zyskaniu poparcia społecznego, późniejszym awansem i dominacją
III potrzeby;
1.Ogniskowe: zaspokojenie łączy się z jednym, odizolowanym obiektem
2.Rozsiane
IV potrzeby:
1.Pozytywne: osiąganie, zdobywanie
2. Negatywne: ucieczka, porzucanie
V potrzeby:
1.Proaktywne: uruchamiane doraźnie np. z ustaleniem jakiegoś planu, zamiaru, celu dążenia
2. Reaktywne:uruchamianie jako reakcja ma bodziec środowiskowy, wiążę się z postawą
obrony, np.potrzeba agresji
VI potrzeby:
1. Czynnościowe: rodzaj motywacji, który inspiruje do wykonywania czegoś, sam czynność
to nasze zadowolenie, niezależnie od wyniku końcowego
2. Celowościowe: skoncentrowane na stanie końcowym, osiąganie podstępne, mimo
wszystko, brak uczenia naturalnego procesu
+ Satysfakcja - rozczarowanie
*cel
*Bogactwo doświadczeń życiowych
*Powinno się wspierać proces a nie być egzekutorem

30. Porównaj motywację czynnościową i celowościową; geneza i następstwa

psychologiczne obu motywacji

MOTYWACJA CZYNNOŚCIOWA = SATYSFAKCJA TWÓRCZA

• Wiążże się ż naturalnym system kar i nagróód
• Kóncentruje się na mótywacji dżiałania, spósóbie ósiągania celu, dążżenia dó niegó, a
nie samej istóty celu
• Istótne jest dópasówanie jakósóci, metód, stałych i żmiennych própórcji.
• Dótycży samegó celu, nie dżiałania, drógi dó jegó żdóbycia.
• Wspóółcżesna kultura kóncentruje się na mótywacji celówósóciówej, a nie cżynnósóciówej.
NASTĘPSTWA PSYCHOLOGICZNE: Nagródy móralne i wżmócnienia pierwótne mają lepsży
wpływ na efektywnósócó pracy, wskażują có pówtóórżycó, są dużżą mótywacją dó dżiałania.
MOTYWACJA CELOWOŚCIOWA = SATYSFAKCJA NARCYSTYCZNA
• Satysfakcja narcystycżna ósiągana jest cżyimsó kósżtem, stwarża ilużję lepsżósóci, lęk i
kónfórmiżm spółecżny.
• Mótywacja celówósóciówa dóstrżegana jest w pracy na akórd – „więcej pracuję, więcej
żarabiam”.
NASTĘPSTWA PSYCHOLOGICZNE: Pódejsócie tó skutkuje żespółem wypalenia sił, żespółem
wypalenia żawódówegó, cży nerwicami.

31. Pojęcie frustracji psychicznej według N. Maiera; podstawowe rodzaje

adaptacji jako odpowiedź na frustracje
Pojęcie „frustracja” zyskało sławę w latach 30. Jednym z pierwszych psychologów, który odniósł
się do tego zagadnienia był Amerykanin S.Rosenzweig opisując frustrację jako zmiany pojawiające
się w działaniach człowieka pod wpływem zablokowania dążeń.
Najczęściej jednak terminem tym określamy efekt wystąpienia przeszkody, czyli przerwania ciągu
czynności ukierunkowanych na zrealizowanie określonego celu.
MAIER uważa, że sytuacja określana mianem frustracji następuje wówczas, gdy osobnik:
6. Znalazł się w sytuacji nierozwiązywalnego problemu
7. 2. Nie ma możliwości ucieczki lub wycofania się
8. Jest silnie motywowany do reagowania (np. wtedy, gdy sytuacja udaremnia zaspokojenie
jego podstawowych potrzeb)
Wyróżniamy cztery klasy źródeł frustracji i podstawowe typy przeszkód:
13. Zewnętrzne bierne (przeszkody fizyczne związane z warunkami działania)
14. Zewnętrznych czynników (inni ludzie przeszkadzają w działaniu)
15. Wewnętrznych biernych (stałe właściwości fizyczne podmotu, bądź stałe braki psychiczne)
16. Wewnętrznych czynników (procesy i stany psychiczne blokujące dążenia)
Czynniki frustracji mogą być zewnętrzne lub też wewnętrzne. Zewnętrzne to te, które są niezależne
od podmiotu, zaś wewnętrzne to te, które wynikają z braków natury fizycznej podmiotu.
Na rodzaj i siłę agresji jako reakcji na frustrację ma wpływ czynnik lęku.
W związku z tym rozróżniamy dwa typy zachowań:
przemieszczenie agresji – skierowanie jej na inny obiekt zagrożony karą o mniejszej sile (np. uczeń
sfrustrowany przez nauczyciela kieruje swoją agresję/ wrogość na innego ucznia)
zmianę postaci agresji – zastąpienie jej reakcją agresywną słabiej zagrożoną karą (np. uczeń zamiast
pobić „kolegę”, będzie go oczerniał/ ośmieszał).
Ogólny wniosek z powyższego rozróżnienia:
Silniejsze oczekiwanie kary za agresję = mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji
agresywnej.
Przyczyny i konsekwencje frustracji
Frustracja przyczyny
„pasywne zewnętrzne"- takie, które znajdują się w stanie biernym poza człowiekiem. Są to
najczęściej przeszkody fizyczne związane z warunkami działania, jak np. spóźniający się tramwaj,
będący przyczyną spóźnienia się do pracy.
„aktywne zewnętrzne", to takie, które znajdują się poza człowiekiem, ale czynnie na niego
oddziałują. Są to najczęściej inni ludzie przeszkadzający lub ograniczający możliwość działania, np.
interweniujący policjant jest taką przeszkodą dla przestępcy.
„pasywne wewnętrzne", są to takie przeszkody, które tkwią w „samym człowieku", jako stałe
właściwości konstytucjonalne człowieka bądź stałe braki psychiczne, np. uroda, która eliminuje
dziewczynę z konkursu „Miss Polonia"
„aktywne wewnętrzne", które powstają przy jednoczesnym istnieniu dwóch lub większej liczby
sprzecznych celów zaspokajających jedną potrzebą, albo większa liczba jednocześnie działających
sprzecznych potrzeb, np. trudności w podjęciu decyzji w sytuacji wyboru
Konsekwencje frustracji:
przyzwyczajenie do jakiegoś mechanizmu obronnego
wyrobienie motywacji negatywnej (np. gdy mówimy osobie „nie uda ci się, ta osoba próbuje i gdy
poniesie porażkę usprawiedliwia się tym, że i tak nikt nie wierzył w jej sukces)
blokada dążeń - deformacja rozwoju osobowości, minimalizacja potrzeb, wycofanie
agresja
alkoholizm
nieprzystosowanie społeczne- osoba czuje się zagrożona, nie lubi zmian
regresja (wypieranie, stłumienie) polega na nieświadomym „zapominaniu" (usuwaniu lub
niedopuszczaniu do świadomości) o rzeczach, które wywołują lęk, chroniąc tym samym przed
frustracją.
-przeniesienie- występuje wtedy, gdy człowiek nie może reagować np. bezpośrednią agresywnością
na rzeczywistą (uświadomioną lub nie-uświadomioną) przyczynę frustracji i „przenosi" ową
reakcję agresji na przedmiot nie mający nic wspólnego z frustracją. Przykładem może być
sfrustrowany pracownik, który „wyżywa się" w domu na własnej rodzinie.

33.Przyczyny i konsekwencje frustracji

Frustracja bardzo często może być odebrana jako przygnębienie, smutek, spadek nastroju.
Towarzyszą jej także emocje. Niestety zawsze są to emocje negatywne takie jak: gniew,
złość, bezradność, lęk.Frustracja zachodzi wtedy, gdy przerwany zostaje ciąg zachowań
ukierunkowanych na osiągniecie jakiegoś celu. Celem może być zaspokojenie określonych
potrzeb.

Jednym z typowych następstw długotrwałego zablokowania niektórych ważnych potrzeb człowieka

jest neurotyzacja osobowości. Jednostka odczuwa różne irracjonalne lęki i niepokoje, które
prowadzą do trwałych konfliktów wewnętrznych, do koncentracji uwagi i myśli na sobie, do
zaburzeń procesu socjalizacji, zaburzeń w systemie hierarchii i wartości.

Reakcja na frustrację może przyjmować różne postacie. Jedna z nich charakteryzuje się tym, że
pojawiająca się przeszkoda nie zmienia zasadniczego kierunku celu, lecz modyfikuje jedynie taktykę
osiągania celu. Jeśli pojawia się nawet negatywna emocja, to w sposób istotny nie przeszkadza ona
realizacji celu. Inna charakteryzuje się zarówno powstaniem silnych emocji negatywnych, jak i
zmianą pierwotnego kierunku działania (celu). Jej istotą jest redukcja przykrego napięcia
emocjonalnego.

34. Rodzaje, istota konfliktów motywacyjnych w ujęciu J. Dollarda i N. Millera

Dollard i Miller skupają się na różnych motywacjach w osiągnięciu celu z uwzględnieniem

wewnętrznych konfliktów im toważyszącym.

Konflikt 1) dążenie a dążenie

Cel 1 + Cel 2 +
Człowiek musi dokonać prostego wyboru- dążyć do
celu 1 lub 2. Zarówno 1 jak i 2 jest atrakcyjny
Niestety nie możliwe jest posiadanie 2, w efekcie nie
podejmuje żadnej drogi. Człowiek odczuwa żal po
utraconej alternatywie.

człowiek stający przed

wyborem

Konflikt 2) obronny (wybór mniejszego zła)

Cel 1 - Cel 2-
 W przypadku gdy musimy wybrać drogę, która
prowadzi do nie atrakcyjnego celu, wybieramy
mniejsze zło.
Tego typu konflikty, mimo tego, że trudne w pewien
sposób nas uszlachetniają. Spotykamy się z nimi
codziennie- którą opcję czy ideologię wybrać?

człowiek stający przed

wyborem

Konflikt 3) dążenie a unikanie

Cel + i – (trudno go zbilansować- opowiedzieć się "za" czy "przeciw")

Gdy cel jest odległy zazwyczaj deklarujemy, że po niego sięgniemy, w przypadku gdy jednak
dystans się zmniejsza może nastąpić reakcja unikowa

moment krytyczny, argumentacja za unikaniem

gradient UNIKANIE silniejsze niż za dążeniem
motywacji

DĄŻENIE

Odległość od decyzji
blisko daleko

35. Norma psychologiczna w aspekcie jakościowym i ilościowym (teoretyczna i

empiryczna)

Norma ilościowa -efekt wypracowania przez przyrodnicze bazujące na metodzie indukcyjnej

podejścia do przedmiotu poznania psychologicznego; artykuł str 50: stwierdzanie aktualnego stanu
oraz uruchamianie reakcji głównie przystosowawczych jedynie u tych jednostek, które nie
wypełniają kryterium stanowiącego podstawę organizowania typowości grupy.

Norma jakościowa -efekt dyskursywnego myślenia, typowego dla podejścia humanistycznego,

bazującego na metodzie dedukcyjnej;

36. Zaburzenia psychiczne: rodzaje nerwic (wymień), objawy osiowe nerwic

(opisz)

Podłożem zaburzeń psychicznych mogą być czynniki genetyczne, jak i czynniki organiczne (udary,
wypadki). Zaburzenia psychiczne mogą być wywołane niedostosowaniem społecznym (są to wtedy
zachowania przestępcze, uzależnienia) bądź mogą mieć podłoże emocjonalne (efekt zaburzonych
relacji w domu rodzinnym). Duże znaczenie odgrywa kryzysowanie, ponieważ rolą
kryzysu jest jego umiejętne przepracowanie i powrót do życia, w przeciwnym wypadku wyparty
kryzys wraca ze zdwojoną siłą, gdy pojawia się kolejny kryzys.
Kryteria oceny zdrowia psychiczne są normy i patologie oraz kryteria jakościowe i ilościowe.
Charakterystyka nerwic:

zaburzenia funkcjonalne- wynikają z trudności związanych z przystosowaniem się do wymiaru

rzeczywistości i problemów w integracji “Ja” w ujęciu psychoanalizy konflikt Id-Ego, Id-Superego,
Ego-Superego;
symptomy:
-sfera psychiczna -głownie
-sfera somatyczna
-czynniki etiologiczne (czynniki wywołujące chorobę)
-konstytucjonalne
-efekt specyficznego odziedziczonego ośrodkowego układu nerwowego intensywnych procesów:
pobudzenia, hamowania, zderzenia się procesów pobudzenia i hamowania.

Rodzaje nerwic:

1. hipochondryczna
Szczególne zainteresowanie swoim ciałem, troska o zdrowie. Charakteryzuje się ogólnymi
dolegliwościami fizycznymi: zmęczenie, bóle głowy, osłabienie fizyczne. Symptomami są
zaburzenia układów wyraźnie o podłożu somatycznym. Ludzie z nerwicą hipochondryczną szukają
współczucia, troski, ich aktywność koncentruje się na “Ja”, często tacy ludzie są cyniczni,
zgorzkniali.
2. histeryczna
Objawy: karykaturalne cechy; autoprezentacja brak pohamowania-ja, moje, moim zdaniem;
zmienność; niestałość; sugestywność; nieumiejętność oceny co jest dobre a co złe; trudność w
poznaniu prawdy; zafałszowanie obrazu samego siebie i świata; taka osoba ucieka przed
konfrontacją; konwersje histeryczne (Pani Dulska)-zamiana problemu psychicznego na problem
somatyczny;
systemy obronne: projekcje i racjonalizacja.
3. lękowa
Charakterystyka: dominuje brak pewności siebie; skłonność do przeżywania zdarzeń z niepokojem,
napięciem; wrażliwość na bodźce, krytykę, niedocenienie możliwości; boi się tego, że jest (strach
przed własnym cieniem); niezdolność do podejmowania decyzji;
objawy: zaburzenia anorektyczne, bulimiczne; trudności w sferze poznawczej: zaburzona
koncentracja uwagi;
4. depresyjna
Charakterystyka: obniżony nastrój; skierowana przeciwko sobie; jawi się pozwalaniem na agresję w
stosunku do siebie -osoba depresyjna uzna, że tak ma być; utrata instynktu samozachowawczego;
brak obrony przed zarzutami; trudności adaptacyjne; nie są w stanie przełożyć myśli/planów na
działanie; czynniki: konstytucjonalne (predyspozycje do zapadania na niektóre choroby genetyczne,
niektóre cechy osobowości, budowa ciała; czyli podstawowe cechy psychiczne i fizyczne, które
pozostają względnie trwałe w ciągu całego życia); egzystencjalne
5. natręctw (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne)
Charakterystyka: kompulsje- natrętne czynności (np. nadmierne mycie dłoni); czynność
wypełnia życie psychiczne; obsesje -natrętne myśli, wywołane trudnym doświadczeniem,
które są odsuwane przez zmianę aktywności; w wielu występuje sfera zaburzeń.
Może powodować zgubienie zasadniczej linii swojego celu, a koncentracja na czynnościach
wokół powoduje, iż człowiek nie potrafi czerpać satysfakcji z tego co teraz.

Objawy osiowe:

Objawem centralny jest lęk nieokreślony, który podwyższa szereg parametrów fizjologicznych,
następuje stymulacja układu nerwowego współczulnego, nie jest to tak antagonistyczne pobudzenie,
ponieważ nie wszystkie procesy są jednocześnie pobudzane. Następuje pobudzenie
współczulne/ergotropowe bądź przywspółczulne.
Rodzaje lęku:
1.Lęk biologiczny -pojawia się w sytuacjach zagrożenia własnego życia lub życia własnego
potomstwa
2. społeczny
3. moralny
4. dezintegracyjny
Drugim objawem osiowym są zaburzenia wegetatywne:
-psychosomatyka -intensywne stany pobudzeń powodują somatyzację lęku: stres, wynik
pobudzenia współczulnego powodujący nadciśnienie, problemy gastryczne, ciągłe łaknienie,
niedokrwienie, bóle migrenowe, cukrzyca, białaczka.
Trzecim objawem jest egocentryzm, czyli im silniej są doświadczane stany lękowe tym subiektywniej
są one powiększane, człowiek przygląda się i wyolbrzymia stany, koncentruje się na swoim “Ja”

38. Poczucie lokalizacji kontroli według J. Rottera, jego źródło i następstwa

psychologiczne

Behawiorysta Julian Rotter wyróżnił dwa różne typy ludzi. Są to ludzie, którzy posiadają:
● zewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli – wierzą, że wszystko co im się przytrafia
dzieje się za sprawą szczęścia, zrządzenia losu lub przypadku
● wewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli – wierzą, że to ich zachowania i cechy
osobowości wpływają na wszystko, co im się przytrafia
Rotter twierdził, że wpływ na kształtowanie się jednego ze źródeł w każdym człowieku ma całość
specyficznych doświadczeń człowieka związanych z uczeniem się. Twierdził także, że
umiejscowienie w sobie źródła kontroli stanowi ważny aspekt osobowości człowieka i tego, kim
jest.
Celem badań Rottera było wykazanie dwóch rzeczy:
● przewidywał, że można stworzyć wiarygodną skalę pomiaru stopnia, w jakim jednostka
umiejscawia kontrolę wewnątrz lub na zewnątrz siebie
● sprawdzenie, czy ludzie różnią się sposobem interpretowania przyczyn wzmocnienia w
takich samych sytuacjach
Badacz stworzył skalę pomiarową, która zawierała wiele par przeciwnych stwierdzeń. Każda para
zawierała jedno zdanie wskazujące na wewnętrzne, i jedno na zewnętrzne umiejscowienie źródła
kontroli. Badani musieli wybierać zdania zgodnie ze sobą, oraz nie mogli wybrać obu, lub żadnego
ze zdań.
(Pozycje buforowe zostały wprowadzone, aby ukryć prawdziwy cel badania)
Tabela została nazwana „I-E Scale” (Internal – External scale – skala umiejscowienia źródła
kontroli)
Rotter po przeprowadzeniu badań dotyczących umiejscowienia źródła kontroli, zbadał następnie
związek tego umiejscowienia z różnymi zachowaniami w różnych sytuacjach u badanych.
WYNIKI
Hazard
Ludzie z wewnętrznym umiejscowionym źródłem kontroli wolą stawiać na pewne typy oraz nie
ryzykować dużo, by dużo nie stracić. Za to ludzie z zewnętrznie umiejscowionym źródłem kontroli
stawiają wyższe kwoty w ryzykownych zakładach oraz mają tendencję do bardziej nietypowych
posunięć, zwanych „złudzeniem gracza”, więc np. stawiają na drużynę, która od dłuższego czasu
nie wygrywała.
Aktywność polityczna
Rotter i inni badacze pytali czarnoskórych studentów na południu Stanów Zjednoczonych o
aktywność związaną z ruchem praw obywatelskich. Okazało się, że zdecydowaną większość
młodzieży uczęszczającej na marsze i działającej w organizacjach walczących o prawa
obywatelskie stanowi młodzież posiadająca wewnętrzenie umiejscowione źródła kontroli.
Perswazja
Okazało się, że osoby z wewnętrznym umiejscowieniem źródła kontroli potrafią skuteczniej
przekonywać innych do zmiany poglądów, niż osoby zewnątrzsterowne. Pierwsza grupa wykazuje
też większą odporność na takie przekonywanie.
Palenie tytoniu
● Palczami dużo częściej są osoby zewnątrzsterowne niż wewnątrzsterowne.
● Osobom wewnątrzsterownym dużo łatwiej było rzucić palenie po wprowadzeniu ostrzeżeń o
szkodliwości papierosów na paczki niż osobom zewnątrzsterownym, mimo że obie grupy
uznawały ostrzeżenia za prawdziwe
Motywacja osiągnięć
Istnieje pozytywna korelacja między poczuciem kontroli wewnętrznej, a piętnastoma z siedemnastu
wskaźników motywacji osiągnięć.
Konformizm
Osoby zostały poddane testowi konformizmu polegającemu na zgadzanie się lub nie z
nieprawdziwymi sądami głoszonymi przez większość. Badani mogli stawiać pieniądze na swoje
własne sądy, jeśli były sprzeczne z sądami większości. W tych warunkach osoby z wewnętrznie
umiejscowionym źródłem kontroli dużo częściej nie zgadzali się z nieprawdziwymi sądami oraz
stawiali dużo więcej pieniędzy na własne opinie.
OMÓWIENIE
Zasugerowano trzy możliwe czynniki wpływające na umiejscowienie źródła kontroli:
● różnice kulturowe
● różnice społeczno-ekonomiczne
● różne style rodzicielstwa
Badacze wykazali występowanie międzykulturowych różnic w umiejscowieniu źródła kontroli. W
zamkniętej społeczności można było wyróżnić Indian Ute, białych oraz Amerykanów pochodzenia
meksykańskiego. Okazało się, że Indianie mają najczęściej zewnętrznie umiejscowione źródła
kontroli, a biali najczęściej wewnętrznie. Amerykanie pochodzenia meksykańskiego plasują się w
środku tych grup.
Rotter postawił hipotezę, że osoby wewnątrzsterowne częściej niż osoby zewnątrzsterowne:
● potrafią skuteczniej uczyć się na błędach
● inicjują zmiany i poprawiają swoje warunki życiowe
● bardziej cenią wewnętrzne umiejętności i stawianie celów
● są mniej podatne na manipulację ze strony innych

Umiejscawianie źródła kontroli jest społecznie akceptowanym i stosunkowo (ponieważ w ciągu

życia może się zmieniać) stabilnym aspektem ludzkiej osobowości. Ma duże znaczenie w
przewidywaniu zachowań w wielu różnych sytuacjach.
Rotter zwraca uwagę na to, że pomimo tego, że według wielu badań to ludzie wewnątrzsterowni radzą
sobie lepiej w życiu, to nawet oni muszą uważać. Wiara, że możemy wszystko, jest niebezpieczna i
prowadzi do rozczarowania, frustracji, a nawet depresji. Należy zawsze brać pod uwagę naturalne
ograniczenia człowieka.

39. Opisz metody terapii behawioralnej, wskazując na zakres ich skuteczności

Desensybilacja → (inaczej desensytyzacja, odczulanie ) uczenie się reagowania obojętnością np.
oswajamy się z bólem, tworzenie pewnej kategorii bodźców od bardzo ogólnych do bardzo
konkretnych np.
arachnofobia → lęk przed pająkami

1 2 3

1. rozmowy o pająkach, pokazywanie albumów

2. pokazywanie modeli trójwymiarowych
3. konfrontacja z rzeczywistym, prawdziwym obiektem

Awersja → uczenie się reagowania lękiem, doświadczenie czegoś co fizycznie jest nieprzyjemne,
bolesne np. alkoholik leczony esperalem
alkohol jako bodziec pozytywny ,,+” , po spożyciu :
- pojawia się dobrostan
- rozluźniają się mięśnie poprzecznie prążkowane
- osoba traci kontrolę nad świadomością

Alkohol Esperal
,,+” ,,-”
 reakcja awersyjna:
pojawia się:

- lęk, wymioty, omdlenia, poczucie utraty przytomności, poczucie umierania

desynsybilacja jest skuteczniejsza od awersji (???)

42. Omów mały i duży cykl pamięciowy według E. Tulvinga

Pamięć definiowana jest jako zdolność jednostki, jest specyficznym składnikiem inteligencji oraz
warunkiem pojawienia się procesu wykorzystywania wspomnień przeszłych doświadczeń do
działania w chwili obecnej.
Pamięć rozumiana jako proces przetwarzania informacji, składa się z kilku uniwersalnych faz:
1. Spostrzeganie i kodowanie/zapamiętywanie nowej informacji(zamienianie informacji w ślad
pamięciowy)
2. Przechowywanie zakodowanej informacji (informacja może ulec rekodowaniu, czyli zmianie na
przykład pod wpływem nowego doświadczenia)
3. Odtwarzanie przechowywanej informacji.
Według Tulvinga poszczególne fazy procesu pamięciowego nie są uporządkowane, ale mają naturę
cykliczną. Wyróżniamy dwa cykle pamięciowe: mały i duży.
Mały cykl jest związany z kontrolowaniem informacji odbieranych z otoczenia pod kątem
ewentualnych związków z posiadaną już wiedzą (wielokrotne odbieranie informacji, które w ten
czy w inny sposób powiązane są z dotychczasową wiedzą jednostki).
Duży cykl ma związek ze spostrzeganiem informacji wydobytej, czyli z powtarzaniem. Powtórki
przekładają się na lepsze zapamiętywanie danego materiału (zgodnie z prawem częstości). Duży
cykl pamięciowy wiąże się z tym, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się
przedmiotem spostrzegania. Powstaje spostrzeżenie, które następnie podlega kodowaniu i cały cykl
zaczyna się od nowa

43. Funkcje uwagi: (selekcja, przeszukiwanie, kontrola, przerzutność)

Uwaga – mechanizm redukcji nadmiaru informacji, kontrola procesu odbioru i

przetwarzania informacji, po to, aby nadać wartości temu co istotne i uniknąć
przeładowania informacji. (to zdolność do koncentracji na jednym zadaniu pomimo
działania bodźców dystrakcyjnych)

Przypominamy sobie część informacji zakodowanych. Uruchamiamy 1 z różnych

możliwości zacchowań.
Świadomość introspekcyjna – zdaję sobie sprawę z własnych treści, procesów
 psychicznych, z treści refleksji.

* selekcja – zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji kosztem innych.

Umiejętność odizolowania się od przeszkadzających bodźców(hałasu). Jeżeli selektywność
nie funkcjonuje poprawnie to skupiamy się na informacjach drugorzędnych, myślach.
Przeszkadza nam to i nie jesteśmy w stanie się skupić. Przykładem jest ADHD, gdzie
selektywność najszybciej ulega „zniszczeniu”. Ci ludzie często się nudzą, bo nie potrafią
skupić się na całości wykonywanej czynności.

* przeszukiwanie – proces aktywnego wyszukiwania obiektów w polu percepcyjnym.

Chodzi o wyłonienie obiektów spełniających określone kryterium. Np. wyszukiwanie danej
treści w podręczniku. Efektywność uwagi spada z czasem z powodu dekoncentracji
(mikrouszkodzenia układu nerwowego) lub zmęczenia.
Sprawność przeszukiwania zależy od:
Podobieństwa między sygnałem, a tzw. dystraktorami (zakłóceniami)
Wielkości pola percepcyjnego - od liczby dystraktorówZróżnicowania dystraktorów
(poszukiwanie kwadratów wśród kółek)

* kontrola czynności jednoczesnych – polega na podzielności uwagi, jesteśmy w stanie

wykonywać kilka czynności w tym samym czasie.
W większości przypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności nie pociąga z a sobą
negatywnych skutków, ponieważ czynności są zazwyczaj proste albo dobrze
zautomatyzowane. Problem pojawia się wtedy, gdy przynajmniej jedna z jednoczesnych
czynności staje się bardziej wymagająca

*Przerzutność - zdolność przenoszenia uwagi z bodźca na bodziec (niestety nie mogłam

znaleźć więcej informacji na ten temat )

44. Teorie uwagi (wczesnej i późnej selekcji)

Grupa teorii uwagi selektywnej – co decyduje o odrzuceniu pewnych informacji nieistotnych na

jakim piętrze przetwarzania informacji.

Teoria Broadbenta – Przyjęcie informacji ważnej a odrzucenie zbędnej. Dokonuje się na wczesnych
etapach przyjmowania i przetwarzania informacji. Teza: Procesy uwagowe kierują się
sensorycznymi parametrami, fizycznymi parami bodźców.

Anna Treisman – teoria późnej selekcji Model osłabienia- wybór i odrzucenie informacji jest
przyjmowanie w późniejszych etapach przetwarzania. W tym modelu kryterium stanowią
semantyczne bodźce. Informacje, które zostały przyjęte są tak jakby w nawiasie, przechodzą
później do wyższych pięter i potem informacja może być odświeżona, wydobywamy tj. z
podświadomości na zewnątrz.

John Stone – grupa teorii integrujących Selekcja informacji znajduje się na wczesnych i na
późniejszych etapach poznawania.
Teoria uwagi podzielnej – Saltahause, Preisman – teoria modułów Uwaga działa przez niezależne
kanały sensorzyczne np. dotyk ma sowie szlaki, słuch swoje, wzrok tez swoje. Następuje
interferencja – nakładanie się procesów poznawczych tego samego kanału. Odbywa się na różnych
szczeblach procesów poznawczych, możemy je nadzorować bez widocznych kosztów

Daniel Kahnlneman –technika pokojowego zadania Wykonywanie 2 prostych czynności, z których

1 przybiera 2 poziomy trudności, a druga na szybkim reagowaniu na proste bodźce. Wydłużenie
reakcji prostej – automatzmu ( z czasem). Pojawia się ona kiedy przechodzi coś innego piętro
wyżej. Coś ważniejszego chowamy w górę (mamy ją w pamięci tzw system płaci.)

45.Teoria podzielności uwagi

Teoria uwagi podzielnej – Saltahause, Preisman – teoria modułów

Uwaga działa przez niezależne kanały sensorzyczne np. dotyk ma sowie szlaki, słuch swoje, wzrok
tez swoje.
Następuje interferencja – nakładanie się procesów poznawczych tego samego kanału. Odbywa się
na różnych szczeblach procesów poznawczych, możemy je nadzorować bez widocznych kosztów.
Uwaga – mechanizm redukcji nadmiaru informacji, kontrola procesu odbioru i przetwarzania
informacji, po to, aby nadać wartości temu co istotne i uniknąć przeładowania informacji.
Przypominamy sobie część informacji zakodowanych. Uruchamiamy 1 z różnych możliwości
zacchowań.
Świadomość introspekcyjna – zdaję sobie sprawę z własnych treści, procesów psychicznych, z
treści refleksji.
Kontrolowanie istotnych informacji np. podczas kierowania samochodem – dzięki połączeniom
równoległym.
Utrata kontroli uwagowej:
Neiser – procesy uwag niekontrolowanych – efekt Sperlinga – po pewnym czasie świadomość
kontrolowanych ruchów staje się automatyzmem. Wtedy możemy koncentrować się na innych
czynnościach.

46. Myślenie: struktura myślenia

Myślenie opiera się na wielu strukturach umysłowych. Należą do nich:

1. Pojęcia
2. Schematy
3. Skrypty
4. Wyobraźnia wzrokowa

Struktura czynności myslenia:

- dostrzenia nie problemu
- analiza sytuacji problemowej
- faza wytwarzania pomysłów
- faza weryfikacji pomysłów

Informacje :
a) spostrzeżenia - rozumiane jako całościowe ujęcie przedmiotów, są efektem odbierania wrażeń,
analizowania i przetwarzania ich zgodnie z zasadą "góra-dół" (w mózgu powstaje spostrzeżenie);
spostrzeżenia powstają na dwa sposoby:
dokonujemy syntezy wrażeń i wynikiem tego jest spostrzeżenie (od razu widzisz cały obiekt)
najpierw zauważam elementarne wrażenia, a później dopiero je syntetyzuje (zasada "góra-dół")

b) wyobrażenia - przywołane w pamięci wcześniej spostrzeganych zjawisk:

wyobrażenia odtwórcze - przywołanie w pamięci czegoś, co było spostrzegane (np. stół wigilijny)
wyobrażenia twórcze (wytwórcze)

c) pojęcia - są to umysłowe reprezentacje powiązanych ze sobą zjawisk, pogrupowanych w pewien

sposób. Pojęcia mogą reprezentować: przedmioty, czynności lub organizmy żywe:
pojęcia naturalne (np. stół, kot); tworzą się w toku życia
pojęcia abstrakcyjne (np. pojęcie atomu, cząsteczki, trójkąta)

d) Schematy – wiązka przechowywanej wiedzy reprezentującej pojęcie lub typ bodźca wraz z
jego atrybutami; relacjami występującymi pomiędzy bodźcami.

e) Skrypty – wiązka informacji o oczekiwanych sekwencjach powiązanych wzajemnie

specyficznych zdarzeń i działań, których pojawienia się oczekujemy w określonych sytuacjach
społecznych.

47. Myślenie: rola algorytmów i heurystyk

Algorytmy są ścisłymi instrukcjami, które krok po kroku sugerują, co mamy robić, aby osiągnąć
pożądany rezultat. Są one konieczne, kiedy wykonujemy skomplikowaną czynność, wymagającą
dokładności i posiadającą ściśle określony cel. Odmiennym przykładem strategii myślenia, jest
myślenie heurystyczne. Polega ono na przyjmowaniu uproszczonych informacji, jest bardziej
intuicyjne („know how”). Wynika z oszczędności energii i zasobów poznawczych. Jednak
przetwarzanie heurystyczne pozwala zaoszczędzić sporo czasu. Jest korzystniejsze w warunkach
presji czasowej, kiedy zadanie nie ma ściśle określonej struktury oraz jasno sprecyzowanego celu.
Słowem – kiedy potrzebna jest intuicja.

Reguły(sterują procesem myślenia)

Algorytmiczne:
- reguły niezawodne, gwarantujące rozwiązanie, dokładne
 algorytmy – ludzie rozumieją je jednakowo
 pomagają się przystosować
 jest gwarantem uporządkowania a nie dodatkowej wiedzy

Heurystyczne:
 odkrywanie nowości
 reguły, taktyki, intuicje które nie są dokładnie określone dlatego są zawodne
 myślenie jest czynnością heurystyczną, źródłem tworzenia nowej wiedzy
 myślenie heurystyczne
 atrybut człowieka
 heurystyczne nie gwarantują rozwiązania zadania ale gwarantują poszerzenie wiedzy

48. Myślenie: fazy procesu rozwiązywania problemów

Problemy dzielimy ze względu na:

1. Precyzje zdefiniowania celu i sposobu jego realizacji:
 Problemy zamknięte, czyli dobrze zdefiniowany cel i sposób jego realizacji, np. założenie
konta internetowego.
 Problemy otwarte, czyli źle zdefiniowany cel i sposób jego realizacji, np. zarobienie
dużych pieniędzy.
2. Wielość rozwiązań problemu:
 Konwergencyjne – jedno rozwiązanie, np. zadanie arytmetyczne.
 Dywergencyjne – wiele rozwiązań, np. odnalezienie zastosowań dla kartonu.
3. Uwzględnienie udziału innych osób w rozwiązywaniu:
 Łamigłówki, dany problem rozwiązuje jedna osoba.
 Gry, rozwiązujący musi uwzględnić reguły gry i ruchy przeciwnika.

Rodzaje problemów:

 Problemy orientacyjne-musimy wytworzyć lub odnaleźć dana informację

 Problemy decyzyjne- celem jest podjecie odpowiedniej decyzji, czyli wyboru danego
sposobu postępowania ze zbioru alternatywnych sposobów.
 Problemy wykonawcze- zmuszają nas do zmiany ciągu myślowego

Rozwiązanie problemu to proces przebiegający fazowo:

1) dostrzeżenie problemu;
2) analiza posiadanych informacji;
3) wysuwanie propozycji rozwiązań (wytwarzanie pomysłów);
4) sprawdzanie rozwiązań;

Wszystkie te etapy nastręczają pewnych trudności. Dostrzeganie problemów może to być

zakłócone między innymi przez brak odpowiedniej wiedzy, nawyki, poprzez powstanie dysonansu
poznawczego z naszą posiadaną wiedzą, przez błędne nastawienie. Ludzie mają tendencję do
postrzegania świata jako jednorodnego, niezmiennego, stałego i z powodu takiego nastawienia nie
dostrzegają w nim “luk”. W tym momencie także ogromną rolę może odgrywać nastawienie – czy
bierzemy pod uwagę, iż problemy mogą być dywergencyjne, czy heurystyki nie są dla nas zbyt
trudną i enigmatyczną strategią. Następnie wytwarzamy pomysły rozwiązań. Ten etap zależy od
tego, czy nie zafiksowaliśmy się na naszej pierwotnej hipotezie ( a więc czy nie trzymamy się
uporczywie jednej myśli ), czy obraliśmy dobrą drogę do celu, jaką strategię rozwiązywania
problemów preferujemy. Mamy do wyboru dużo takich strategii – mogą być asekuranckie lub
ryzykowne, mogą być wyczerpujące i obciążające poznawczo, mogą być łatwe ( co wcale nie
oznacza że są gorsze ).

1) Dostrzeganie problemu

Rodzaje operacji umysłowych:

- analiza – polega na myślowym rozkładzie na części i wyodrębnieniu cech przedmiotów,
poznanie jego składowych
-synteza – łączenie różnych myśli, różnych części w pewną zwartą całość np.
porównywanie, abstrahowanie oraz uogólnianie – Istotą abstrakcji jest identyfikowanie
oraz pomijanie cech nieistotnych. Istotą uogólnienia jest identyfikowanie cech wspólnych,
cech istotnych.

Szczególne:
 zerowe (tożsamościowe) – pozwala uświadomić istnienie, znaczenie, realność problemu
 składanie operacji – składanie 2 operacji w 1 wypadkową – wymaga to
doświadczenia
 łączenie operacji (zawiera kombinatorykę, zależne od wieku)
 odwracanie operacji – polega na tym, że dla każdej operacji można znaleźć operację
odwrotną, np. jeśli istnieje operacja zmiany informacji, to istnieje operacja odwrotna
np. powrót do stanu rzeczy, cofnięcie się do momentu, kiedy wszystko się zgadzało

Faza dostrzegania problemów: osoby narcystyczne robią wszystko aby uniknąć problemu,
obejść go, nie dostrzegają go, unikają pewnych dróg bez reflektowania, szukają problemu –
dzielą włos na czworo.
Myślenie dedukcyjne – dostrzeganie problemu – tylko człowiek to potrafi

Reguły:
• algorytm – zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, lecz jest czaso- i energochłonne.
Niezawodny przepis, jaki ciąg operacji należy kolejno wyciągać, aby w ten sposób
rozwiązać wszystkie zadania do danej klasy przedmiotu, zjawisk, zdarzeń, rozwoju. Są
przepisami masowymi (ludzie je wykorzystują; nie jest gwarantem zdobycia wiedzy ale jego
rozwiązaniem); są gotowymi odpowiedziami na rzeczywistość
• heurystyka (odkrywanie na nowo) – oszczędza czas i energię, ale nie daje gwarancji
rozwiązania zadania. Pewne reguły taktyki, intuicje, które nie są do końca określone , nie
zawsze gwarantują rozwiązanie. Myślenie jest czynnością heurystyczną, źródłem tworzenia
pewnej wiedzy, źródłem tworzenia wynalazków, jest atrybutem człowieka (tak jak
dostrzeganie problemów.

2) Analiza problemu
• Niektóre dane są przedstawiane fragmentarycznie lub są zamaskowane poprze czynności
inter – lub ekstra-polacyjne.
• Dane pozytywne informują co zdarzyło się – zwykle zdania twierdzące
• Dane negatywne informują nas czego nie ma w danej sytuacji.

3) Wytwarzanie pomysłów
• Badacz Duncker:
• wybór ogólnego kierunku rozważania pomysłów
• zgodnie z obranym kierunkiem wytwarzanie szczegółowych fragmentów, pomysły,
• zjawisko olśnienia – nabycie nowego wglądu;wytworzenie nowych neuronów, nowej sieci;
pojawia się kiedy o tym nie myślimy, kiedy kora mózgu myśli automatycznie, kiedy
jesteśmy zrelaksowani, czynnik nie zawsze prawdziwy zgodnie z prawem fizyki, teoria
inkubacji (-termin odnoszący się do procesów myślowych. Gdy człowiek intensywnie
rozwiązuje jakiś problem, to informacje przetwarzane są przez umysł także na poziomie
nieświadomym. Spektakularnym przykładem takiego nieświadomego rozwiązywania
problemów jest śnienie o rozwiązaniu problemu)

4) Weryfikacja pomysłów
• sukcesywna – generowanie kolejnych hipotez i bezpośrednie sprawdzanie aż dojdzie się do
satysfakcjonującego rozwiązania
• jednoczesna – tworzy się pulę hipotez i dyskutuje się o wszystkich, obiera się dla nas
najbardziej wartościowy np. efekt ojcowski – próba dopasowania danych do własnej
hipotezy oraz przekształcenie danych na pozytywne dla nas, tworzenie „naciąganych”
hipotez.
• Efekt emocjonalny – preferowanie własnych odkryć od innych. To co na początku jest
istotniejsze, to co dalsze jest mniej ważne.
• Błędne nastawienie –rozwiązując problem człowiek nastawia się na określony kierunek
poszukiwań. Stereotypowe sposoby działania. Nastawienia te wytworzone w toku uczenia
się są dość sztywne, trudno jest więc je zmienić. Wybór błędnego nastawienia jest
najważniejszą przeszkodą w racjonalnym rozwiązaniu problemów. Na nasze nastawienie
wpływają różne warunki – może to być czas (jego presja lub nadmiar), dystraktory
(interferencje) lub warunki fizyczne – ilość światła, hałas, komfort, a także to czy jesteśmy
oceniani, jakie mieliśmy uprzednie doświadczenia z wszelakimi zadaniami, jak również
nasza samoocena czy poziom aspiracji. )
• Negatywne nastawienie – tendencja do rozwiązywania problemów w sposób, który w
przeszłości okazał się trafny. Sprawdzony sposób jest używany nawet wtedy, gdy
teraźniejszy problem ma inną strukturę niż ten z przeszłości.
• Fiksacja funkcjonalna – skłonność do postrzegania przedmiotów tylko pod względem ich
typowych zastosowań. Wyobrażamy sobie zachowanie pewnej osoby jako stałe, utrudnia
nam wyobrażenie, że możemy inaczej użytkować przedmiot.

Istotą twórczego myślenia –

• szeroko rozumiany, nie uczymy się go w szkole
• stosowany w problemach obiektywnie nowych
• odnosi się do problemów otwartych
• odnosi się do sytuacji dywergencyjnych (cel dopuszcza wiele możliwych rozwiązań)
 • twórcy szybko definiują reguły heurystyczne.
• jedną z cech inteligencji jest – dostrzeżenie problemów, giętkość myślenia (przełamanie
błędnych nastawień) Większość twórców ma silną motywację, silną wytrzymałość –
satysfakcję z poznawania, niezależność w myśleniu i działaniu (nonkonformiści), raczej
pielęgnują własne przekonania, są bardziej autonomiczni od stylów grupowych

Introwertycy – dobrze wyizolowują się z pewnych rozproszeń, oni jedni się wyróżniają potem spośród tłumu,
wszystko czuje, wszystko wie, tworzy własne scenariusze, realizuje proces twórczy, niezależny od społecznego tła,
ludzie właściwie krytyczni, umieją znaleźć luki, umieją wskazać na pochodne stwierdzenia, z krytyką przyjmują
nowe
hipotezy, koncentrują się na wnikliwej analizie tego, co teraz.
• zbija nas z tropu – czasem zbyt naiwni, pochłonięci mistycyzmem (element skrajnego zaufania)
• brak równowagi emocjonalnej, niestabilni uczuciowo – są stosunkowo ambitni, wytrwali
• od tego co jest względne do tego co jest bezwzględne

Myślenie problemowe, bywa nazywane myśleniem twórczym.

W węższym znaczeniu myślenie twórcze obejmuje te formy myślenia problemowego, które charakteryzuje wyraźn
samodzielność myślenia, krytycyzm i oryginalność koncepcji

Dodatkowo, to pomaga rozwiązywać problemy:

 wiedza szczegółowa, czyli ekspertyza w danej dziedzinie
 opanowanie reguł poprawnego myślenia
 znajomość heurystyk