Neuropsychologia

12.10.22r.
 Zarys historyczny
- 3000 lat p.n.e. – Papirus Chirurgiczny Edwina Smitha (był tylko nabywcą; jest to
zbiór różnych dokumentów dotyczących chirurgii, napisany przez starożytnych
Egipcjan, opisywali różne swoje doświadczenia, na temat uszkodzeń i pierwszych
objawów uszkodzeń mózgu)
- związek mózg-zachowanie
- obserwowanie
- mieszanina obserwacji z religijnymi/magicznymi obrzędami
- „zaklęcie nad raną”
- 460-377r. p.n.e. – Hipokrates
- II w. n.e. – Galen – gaz psychiczny (pneuma) – łączy duszę z ciałem, umożliwia
percepcję i ruch (jako gaz albo płyn); robił badania na wołach
- IV/V w. n.e. – św. Augustyn – doktryna komorowa – pneuma krąży w układzie
komorowym i pompowana jest do narządów zmysłów i mięśni
- XVI w. – Wezalisuz – rozwój neuroanatomii; jako pierwszy zakwestionował badania
Galena, jednak wiele osób zwróciło się przeciwko niemu – pierwsze lata prawdziwego
rozwoju; początek możliwości dokonywania sekcji zwłok, posunęły do przodu rozwój
anatomii
- XVII w. – Kartezjusz – szyszynka; w wielu motywach występuję pojęcie „trzeciego
oka”, czyli w miejscu gdzie znajduje się mniej więcej szyszynka, która odpowiada za
rytm dobowy mózgu

 Gdzie znajduje się siedlisko duszy?

- początkowo kojarzono to miejsce z sercem – środek duszy i emocji

 Lokalizacjonizm vs. antylokalizacjonizm

- Gall – frenologia – osobne organy mózgowe zawiadują poszczególnymi funkcjami
psychicznymi (np. idealizm, destrukcyjność, miłość małżeńska) – „mapa mózgu”
- Flourens – ekwipotencjalność różnych obszarów mózgu, przeciwnik tez Galla, badał
mózgi ptaków – zaobserwował, że po wycięciu pewnej części mózgu, pewne funkcje,
mimo że z początku nie działały, to po pewnym czasie powracały
- koncepcje wąskolokalizacyjne – próby dokładnego umiejscowienia odpowiedników
strukturalnych (ośrodków) wszystkich funkcji psychicznych, nawet najbardziej
złożonych

 Mózgowe podstawy mowy XIX w.

- Broca – „mówimy lewą półkulą” – funkcje ekspresji mowy w tylnej części półkuli
lewego płata czołowego
- Wernicke :
- recepcja mowy w lewym, górnym zakręcie skroniowym
- obszar, po uszkodzeniu którego wystąpiło zaburzenie jakiejś funkcji jest
ośrodkiem tej funkcji, co było błędne, lecz na tamte czasy było odkrywcze i
pozwoliło na dalsze badania w tej dziedzinie
 Koncepcje układu funkcjonalnego
- dynamiczna lokalizacja funkcji
- funkcjonalne zróżnicowanie ośrodków i ich wzajemne współdziałanie
- ścisłą lokalizację mają funkcje elementarne
- funkcje złożone wymagają współpracy wielu ośrodków
- przy uszkodzeniu jednego składnika czasem jego funkcje mogą zostać
przejęte (przynajmniej częściowo) przez inne

 Dyskoneksja – czyli rozłączenie

- zaburzenia mogą być spowodowane nie tylko uszkodzeniem ośrodka, ale także
przerwaniem połączeń między ośrodkami
- wewnątrzpółkulowa (afazja przewodzenia)
- międzypółkulowa (apraksja spoidłowa)
- mieszana (aleksja bez agrafii – osoba nie może czytać, ale może pisać)

 Podwójna dysocjacja funkcji

- objaw A występuje przy uszkodzeniach struktury A, ale nie przy uszkodzeniu
struktury Y, podczas gdy objaw B ujawnia się przy uszkodzeniu struktury Y, ale nie X
- uszkodzenie X powodujące wyłącznie danego czynnika zaburza wszystkie funkcje
wymagające go, a inne funkcje pozostają nienaruszone

 Zespoły neuropsychologiczne
- zbiór charakterystycznych objawów powstałych w wyniku neurologicznego
schorzenia lub uszkodzenia OUN
- diagnoza nastawiona na poszukiwanie pewnych wzorców objawów – hipotezy
- większość zespołów neuropsychologicznych jest wywoływana przez zakłócenie
kilku mechanizmów mózgowych – niejednoznaczność danych

 Metody badania mózgu

- DANE KLINICZNE :
- obserwowanie współwystępowania zaburzeń zachowania i funkcji
psychicznych z uszkodzeniami mózgu (procesy chorobowe, urazy, operacje
chirurgiczne)
- uszkodzenia mają najczęściej charakter niezamierzony
- zdjęcia RTG
- tomografia komputerowa
- emisyjna tomografia pozytonowa (PET)
- arteriografia (angiografia)
- rezonans magnetyczny (MRI)
- funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI)
 - Elektrofizjologiczne metody badania mózgu
- EEG
- ERP
- MEG
 Podstawowe rodzaje uszkodzeń mózgu
- urazy czaszkowo-mózgowe
- zaburzenia krążenia mózgowego
- guzy śródczaszkowe: nowotwory

19.10.2022r.
PŁATY CZOŁOWE

POLA PIERWSZORZĘDOWE - OKOLICA RUCHOWA

• uszkodzenie prowadzi do niedowładów (zazwyczaj jednostronnych - po stronie
przeciwnej do miejsca uszkodzenia)
POLA DRUGORZĘDOWE - OKOLICA PRZEDRUCHOWA
• wykonywanie złożonych ruchów
• tworzenie i realizacja programów ruchowych (czynności, które musimy się nauczyć/nabyć,
np. gra na instrumentach, chodzenie, jazda na rowerze – w mózgu można to poznać po tym,
że czynności stają się zautomatyzowane)
• uszkodzenie prowadzi do apraksji (polegający na niezborności ruchu, brak precyzyjnych
ruchów/złożonych)

APRAKSJA CZOŁOWA
• zaburzenia wykonywania złożonych czynności ruchowych (takiej osobie trudno może być
wyobrazić sobie np. proces składania mebli)
• zaburzone:
– formułowanie zamiarów i programu działania
– deficyty monitorowania czynności i korekty

ZABURZENIA MOWY
• afazja Broki i transkorowa afazja ruchowa
• trudność w znajdowaniu właściwych słów
• ograniczenie spontanicznych wypowiedzi (adynamia werbalna w mowie i piśmie)
• obniżenie płynności mowy
• perseweracje
• echolalia

ALEKSJA CZOŁOWA (SKŁADNIOWA)

• zaburzenia czytania przyimków i wyrazów określających wzajemne relacje
• niemożność odczytania pojedynczych liter
• zachowana umiejętność czytania rzeczowników i czasowników
• zwykle towarzyszy afazji

ZABURZENIA PERCEPCJI
• ograniczenie wstępnej eksploracji wzrokowej (fiksowanie wzroku w
przypadkowym punkcie)
• zaburzenia analizy złożonego materiału (Historyjki Obrazkowe - hipotezy
impulsywne)

OKOLICA PRZEDCZOŁOWA
• liczne połączenia z innymi strukturami mózgu (korowymi i podkorowymi)
• kontrola pracy całego mózgowia, większości czynności psychicznych i fizjologicznych
• dojrzewa częściowo w okresie rozpoczęcia nauki szkolnej, pełną dojrzałość osiąga w wieku

adolescencji lub wczesnej dorosłości

OKOLICA PRZEDCZOŁOWA
• planowanie i realizacja złożonych czynności
• wykrywanie i korygowanie błędów w wykonywanych czynnościach
• ocena konsekwencji podejmowanych działań (zazwyczaj chodzi o coś zanim coś zrobimy –
np. w przypadku ryzykownych działań)
• podejmowanie decyzji (w przypadku uszkodzenia tego miejsca, ludzie nie są w stanie
podjąć decyzji)
• wgląd, samoocena, autorefleksja
• myślenie abstrakcyjne (osoby z uszkodzeniami czołowymi mają problem z oderwaniem się
od konkretu i np. wyciągnąć na ich podstawie wnisoki)

PRZYPADEK PHINEASA GAGE’A

Brygadzista, pracujący na kolei, wraz z załogą wysadzali tory w Wermont, na skutek zbyt
wczesnego wybuchu, metalowy pręt przeszedł przez czaszkę Phineasa Gage’a, a następnie ten
spadł z wysokości 20m, zaskakującym było, że nie stracił przytomności i o własnych siłach
wstał i skierował się do lekarza. Jednak zmieniło to diametralnie jego osobowość, ze
statecznej i spokojnej do społecznie niedostosowanej i wulgarnej.

ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO (OSOBOWOŚĆ I EMOCJONALNOŚĆ)

– objawy kompulsji, stereotypii i sztywności zachowań
– pseudodepresja: apatia, utrata zdolności do podejmowania działania
– labilność nastroju: napady euforii, depresji, niepokoju
– płytka emocjonalność

ADYNAMIA CZOŁOWA
• obustronne uszkodzenie przyśrodkowej części płatów
• przerwanie połączeń z pniem mózgu – zakłócenie mechanizmu aktywacji
• ograniczenie spontanicznych zachowań, ruchów, wypowiedzi przy zachowanej
reaktywności na bodźce
• mutyzm akinetyczny – brak reagowania przy pozornym stanie czuwania
ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO (OSOBOWOŚĆ I EMOCJONALNOŚĆ)
– objawy kompulsji, stereotypii i sztywności zachowań
– pseudodepresja: apatia, utrata zdolności do podejmowania działania
– labilność nastroju: napady euforii, depresji, niepokoju
– płytka emocjonalność

ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO

– zaburzenia kontrolowania i hamowania reakcji:
– impulsywność
– zachowania nieadekwatne emocjonalnie
– rozhamowanie werbalne i seksualne
– wesołkowatość
ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO
– nieadekwatna ocena sytuacji społecznych
– nieprzestrzeganie zasad współżycia społecznego (np. brak dystansu, zachowania
wulgarne lub agresywne)
– brak samokrytycyzmu
– brak troski o przyszłość

ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO

• odmienne grupy objawów w zależności od miejsca uszkodzenia:

• zespół grzbietowo-boczny (połączenia z okolicą asocjacyjną tylnej kory) – trudności w
planowaniu, sztywność, kompulsje
• zespół podstawno-przyśrodkowy (orbitalny) (połączenia z ukł. limbicznym) –
zachowania impulsywne, nieadekwatnie emocjonalnie

ZESPÓŁ PŁATA CZOŁOWEGO (SFERA INTELEKTUALNA)

• trudności w tworzeniu i realizacji planów
• zaburzenia myślenia abstrakcyjnego - postawa konkretna - bezpośrednie odpowiedź na
wymogi sytuacji

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW
• trudność w wykonaniu zadań wymagających planowania:
– labirynty, zadania konstrukcyjne – poprawa przy dostarczeniu wzorca lub programu
działania (sekwencja działań do realizacji)
• problemy arytmetyczne – skupianie się na fragmencie danych
• oceny szacunkowe – ile żyraf jest w Krakowie?

INFORMACJE ZWROTNE O BŁĘDACH

• nieświadomość błędów - bezkrytyczna postawa wobec własnego działania
• dostrzeganie błędów ale niemożliwość wykorzystania tej wiedzy do korekty
zachowania
SZTYWNOŚĆ
• ograniczenie zdolności przechodzenia od jednego pojęcia/ działania do innego
• perseweracje (np. ruchowe, słowne)
• bodziec tak silnie wzbudza system reakcji, że osoba nie potrafi zmienić sposobu
reagowania

ZACHOWANIE UŻYTKOWNIKA

• zależność od kontekstu
• wykonywanie sekwencji zachowań związanych z danym przedmiotem (np. grzebień –
czesanie się), niezależnie od sytuacji, tylko dlatego, że przedmiot znajduje się w pobliżu

AMNEZJA CZOŁOWA

• trudność w korzystaniu z zapamiętanych informacji

• trudność w równoczesnym zapamiętaniu kilku faktów
• zachowane zapamiętywanie proste – pamięć bezpośrednia pozostaje zachowana (łatwe
przypominanie cyfr, figur)
• uczenie dowolne ograniczone, ale często powtarzane informacje zostają zachowane w
pamięci

KONFABULACJA

– konfabulacja chwilowa – opowiadanie o faktach z życia w zniekształcony sposób

(błędy przypominania)
– konfabulacja fantastyczna – opowiadanie o sobie w sposób znacznie odbiegający od
rzeczywistości (np. wątki wielkościowe)

KONFABULACJA - PRZYCZYNY

• niezdolność do hamowania nieprawidłowych reakcji

• utrata krytycyzmu
• zakłócone monitorowanie: detekcja i korekta błędnych wypowiedzi
• brak samoregulacji działania

ZAKŁÓCENIA OCENY SYTUACJI

• paramnezja reduplikacyjna – przekonanie o występowaniu duplikatów różnych miejsc
i osób
• Zespół Capgrasa – przekonanie, że osoby bliskie zostały zastąpione przez sobowtórów
• Zespół Cotarda – przekonanie, że jest się martwym, pozbawionym ciała,
nieistniejącym

LOBOTOMIA i LEUKOTOMIA
• 1935 - Egas Moniz i Pedro A. Lima
• Walter Freeman - „Standardowa procedura Freemana-Wattsa”
• 1949 – Nagroda Nobla dla Moniza

LEUKOTOMIA
przecięcie istoty białej płatów czołowych – włókien wzgórzowo-czołowych
• efekty pozytywne:
– eliminacja ruminacji, natręctw, kompulsji
– obniżanie poziomu lęku i depresj

LOBOTOMIA (LEUKOTOMIA)
• efekty negatywne
– płaski afekt, osłabienie emocjonalności
– impulsywne zachowania
– zaburzenia planowania (Klocki) i korzystania z informacji zwrotnych (labirynty),
sztywność (testy sortowania)
– czołowe zaburzenia osobowości
– padaczka pooperacyjna
– nadwrażliwość na ból