PROCESY POZNAWCZE

Zakres psychologii poznawczej

 Procesy poznawcze

Procesy poznawcze to sekwencja zmian,

zachodzących w przebiegu aktywności
motoryczno-intelektualnej człowieka,
powstałych w psychice w wyniku
oddziaływania bodźców na zmysły i mózg.

Procesy psychiczne determinują poznawanie

rzeczywistości i regulują stosunek człowieka
do otoczenia.
Podział procesów poznawczych:
 Wrażenia
 Spostrzeganie

 Uwaga

 Wyobraźnia

 Pamięć

 Myślenie
 Procesy poznawcze

Spostrzeganie

Pamięć

Myślenie
 Wrażenia

 Wrażenia zmysłowe to elementarne składniki

procesu poznawczego;

 powstają wskutek działania bodźców

na poszczególne narządy zmysłów;

 są odzwierciedleniem izolowanych cech

przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu.
 Wrażenia dzieli się w zależności od receptorów
które odbierają bodźce:

wzrokowe
skórne

słuchowe
węchowe
wrażenia

Równowagi smakowe
i stawowo -
mięśniowej ustrojowe
 Spostrzeganie
 złożony układ procesów dzięki któremu
powstaje u człowieka subiektywny obraz
rzeczywistości zwany spostrzeżeniem.

 Spostrzeżenie - proces psychiczny polegający

na doznawaniu wielu wrażeń jednocześnie,
które w mózgu są selekcjonowane, wiązane
oraz sensownie ujmowane.

 Podstawowym tworzywem dla spostrzeżeń

są wrażenia wzrokowe.
 Spostrzeżenie nie jest prosta sumą wrażeń
 Na spostrzeganą całość składają się:

poszczególne wrażenia
- odzwierciedlenia pojedynczych cech

wzajemne stosunki pomiędzy tymi cechami,

ich układ
Spostrzeżenia mogą powstawać na dwóch
poziomach spostrzegania:

sensomotoryczny (czuciowo-ruchowy)
- powstają na nim spostrzeżenia figuralne, które
są tworami o charakterze przestrzenno-
czasowym np. plamy, linie, punkty, sekwencje
dźwięków, posiadają one rytm, kształt, ale nie
posiadają znaczenia;

semantyczno-operacyjny
(znaczeniowo-czynnościowy)
- jest to sposób spostrzegania obiektu, który jest
uzupełniony znaczeniem.
 Ciekawostki
Zdognie z nanjwoymszi baniadmai
perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch
nie ma zenacznia kojnoleść ltier przy zpiasie
dengao sołwa.
Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria
była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą być w
niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to
sawrztać polbemórw ze zozumierniem tksetu.
Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch
lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu.
  Spostrzeżenia mogą być:

monosensoryczne polisensoryczne
- odbierane przy - odbierane przy
wykorzystaniu wykorzystaniu wielu
jednego zmysłu zmysłów
 CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA
SPOSTRZEGANIE :

UWAGA –nastawienie analizatorów na odbiór

ściśle określonych bodźców,

 Kierowanie uwagi na dany bodziec zależy od:

- właściwości tego bodźca
- właściwości osoby spostrzegającej (jej stanu
fizycznego i psychicznego).
• Naszą uwagę przyciągają bodźce: silne,
niespodziewane, znajdujące się w ruchu,
nieoczekiwane, nowe.
 ZAINTERESOWANIA – np. grupa ludzi wybiera
się na wycieczkę za miasto, po powrocie okaże
się, że wszyscy byli w tym samym miejscu, ale
każdy, co innego widział, co innego spostrzegł.

NASTAWIENIE – gotowość
do spostrzegania, w ściśle
określony sposób.
Nastawienie kształtuje się
na podstawie wcześniejszych
doświadczeń.
 POTRZEBY I EMOCJE – człowiek spostrzega,
świat i otoczenie zgodnie ze swoimi
potrzebami i emocjami
- gdy doznajemy przeżyć o charakterze
pozytywnym, wszystko co nas otacza, wydaje
się nam piękne i dobre
lub
niezgodnie z tymi potrzebami i emocjami
- obronność spostrzeżeniowa - mechanizm
obronny (wyparcie lub tłumienie percepcji)
 ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA
Złudzenia (iluzje)
Omamy (halucynacje)
Złudzenie – zniekształcenie spostrzeżenia
rzeczywiście istniejącego przedmiotu
fizjologiczne - wynikają z obiektywnych
warunków spostrzegania lub właściwości
ludzkich receptorów
Złudzenia

patologiczne – wynikające z procesów

chorobowych zachodzących w psychice
Złudzenia fizjologiczne
uwarunkowane strukturą spostrzeganego
przedmiotu - geometryczne

ZŁUDZENIA OPTYCZNE
Jak to możliwe, że idziemy w kółko i cały czas pod górę lub z górki?
 Linie poziome są poziome i równoległe do siebie.
Złudzenie ściany kawiarni
Taki wzór został ułożony z płytek na ścianie pewnej kawiarni (St Michael's
Hill, Bristol, Anglia). Zostało to zauważone i opisane (1979)
przez prof. Richarda L. Gregory i Priscillę Heard.
 Złudzenie Muellera-Lyera

Nasze doświadczenie z
narożnikami pomieszczeń
Linia pomieszczenia
lub budynków powoduje
wydaje się bardziej
spostrzeganie linii pionowej
oddalona, a więc dłuższa.
budynku jako bliższej, a zatem
krótszej.
Złudzenie Ebbinghausa - dwa okręgi o tej samej
wielkości otoczone jednolitym szeregiem okręgów
różnego rozmiaru, spostrzegane są jako różne.
Jeśli na prostych
równoległych
narysujemy kreski,
mamy wrażenie,
jakby te proste były
ustawione ukośnie.
Policz czarne kropki
Złudzenie Ponzo • prawo stałości spostrzegania
- rysunek przypomina - dwie ukośne linie postrzegamy,
tor kolejowy jako w rzeczywistości równoległe,
zniekształcony przez co z kolei sugeruje, że dwie linie
perspektywę. poziome mają różną długość
• prawo stałości oceny wielkości,
- subiektywnie postrzegamy
przedmioty leżące w różnej
odległości od obserwatora
i podobnego kształtu jako takie
same, mimo iż na siatkówce oka
przedmioty leżące dalej są
mniejsze.
Popatrz na kropkę i poruszaj głową do tyłu i do przodu.
Interpretacja figur dwuznacznych
(figura i tło) figura – zwykle dobrze
określona swoim kształtem
i miejscem w przestrzeni;
jest jakby wysunięta ku
przodowi;
tło – bezkształtne; głównie
służy pomocą w lokalizacji
przedmiotu;
podział na figurę i tło nie
jest wewnętrzną
właściwością odbieranej
sytuacji bodźcowej, lecz
zależy od zachowania się
obserwatora.
 Złudzenia fizjologiczne uwarunkowane
nastawieniem spostrzegającej osoby.
np. silnymi emocjami

O tym, że dane
złudzenie mieści się
w granicach fizjologii
decyduje fakt, iż człowiek
może skorygować swoje
mylne spostrzeżenie
 Złudzenia patologiczne

 nie można ich skorygować

– osoba chora nie przyjmuje do wiadomości,

że jest to spostrzeżenie zniekształcone

Mylna interpretacja najczęściej wiąże się

z mylnym osądem spostrzeganej
rzeczywistości czyli z zaburzeniami
myślenia.
 omamy
Najpoważniejszy objaw patologii spostrzegania
- Osoba chora spostrzega przedmioty, osoby,
zjawiska, które w rzeczywistości nie istnieją, nie
istnieją w otoczeniu chorego
• Omamy elementarne – odpowiadają wrażeniom
• Omamy proste – dotyczą jednego analizatora
• Omamy złożone – dotyczą kilku analizatorów
(np. scena rozmawiających ze sobą kilku postaci)
 Wyobraźnia
 samodzielny proces tworzenia obrazów
(wyobrażeń) na podstawie minionych
spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami
przedmiotów lub zjawisk, których nie
postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest
procesem, a wyobrażenie jego produktem,
rezultatem.
• mimowolna
• dowolna
• odtwórcza
• wytwórcza (twórcza)
 Pamięć
 Jest jednym z zasadniczych procesów
psychicznych.
 Leży u podstaw wszystkich innych procesów
psychicznych i bez niej nie możliwe byłoby
w ogóle życie psychiczne.
 Pamięć to proces psychiczny polegający na
zapamiętaniu, przechowywaniu (pamiętaniu)
i odtwarzaniu materiału (zmysłowego,
wyobrażeniowego lub myślowego).
 Proces pamięci

Spostrzegane Zmiany te Dzięki tym

przedmioty utrzymują się, zmianom
wywołują zmiany chociaż rozpoznajemy
w komórkach wywołujące je przedmioty jako
nerwowych w bodźce przestały znane i
postaci śladów działać. reprodukujemy je.
pamięciowych.

ZAPAMIĘTYWANIE PRZECHOWYWANIE PRZYPOMINANIE

 Zapamiętywanie– jest procesem gromadzenia
wiedzy i umiejętności człowieka
 Przechowywanie – w czasie pamiętania
występują dwa istotne procesy:
 zapominanie (proces naturalny, polega na
zmniejszeniu się pod wpływem czasu materiału
pamięciowego)
 zniekształcanie (procesem wyłącznie negatywny,
polega na powstawaniu różnorodnych zmian
w przechowywanym materiale)
 Odtwarzanie– polega na przypominaniu lub
rozpoznawaniu
 Rodzaje pamięci

Pamięć dotyczy

doświadczeń indywidualnych
poprzednich doświadczeń
pokoleń jednostek

Pamięć gatunkowa Pamięć osobnicza

 Pamięć osobnicza

Zróżnicowana ze względu na:

 przedmiot: obrazowa, słowna, uczuć;

 format przechowywanych informacji:
epizodyczna i semantyczna
 rozumienie: mechaniczna i logiczna
 udział woli: dowolna i mimowolna
 trwałość przechowania: bezpośrednia
i odroczona (świeża i trwała)
 czas przechowywania: ultrakrótkotrwała
(ultrakrótka), krótkotrwała i długotrwała
 rodzaj przypomnień: rozpoznawcza
i odtwórcza
 funkcje: operacyjna i trwała
 udział świadomości (mechanizmy
wydobycia): jawna i utajona (explicite
i implicite)
Model systemu pamięciowego człowieka
Najważniejsze właściwości podwójnego systemu pamięciowego
 Czynniki wpływające na zapamiętywanie
i przechowywanie

 Związek z działaniem:
- włączenie tego, co ma być zapamiętane do
działania człowieka. Im większe znaczenie dla
człowieka ma dana rzecz, czynność, tym
szybciej się utrwala.

 Nastawienie :
- jeśli człowiek nastawia się na to, że to, co
zapamiętuje ma przydać się przyszłość, to
zapamiętuje się to szybciej i pozostaje na dłużej.
 Emocje:
- sprzyjają zapamiętywaniu, przyjemne
przeżycia dłużej pamiętamy od przeżyć
przykrych.

 Przekonania i postawy
Zapamiętujemy lepiej to, w co wierzymy, co jest
zgodne z naszymi przekonaniami i postawami.

 Motywacja:
Zadania niedokończone lepiej pamiętamy, dłużej
przechowujemy. Przyczyną tego jest
nierozładowane napięcie motywacyjne /zjawisko
Zeigarnik/.
 CECHY PAMIĘCI,

 trwałość pamięci
- zdolność do długotrwałego przechowywania
doświadczenia. Trwałość pamięci jest
wybiórcza. W zależności od zapamiętywanych
treści (interesujące nas rzeczy zapamiętamy
trwalej).

 szybkość zapamiętywania
- może mieć związek z trwałością, ale nie musi.
Szybkość też może być związana z treściami
zapamiętywanymi.
 gotowość pamięci
- zdolność do szybkiego odtwarzania informacji;
może być zaburzona przez silne stany
emocjonalne (sytuacja egzaminacyjna)

 wierność pamięci
- zdolność do dokładnego odtwarzania
zapamiętanych treści.
 TYPY PAMIĘCI:

Podstawą wyodrębniania typów pamięci jest

rodzaj bodźców, które najlepiej się utrwalają,
najlepiej funkcjonują w życiu człowieka.

 pamięć wzrokowo – słuchowa

 pamięć słowno – logiczna

– zdolność do zapamiętywania i odtwarzania
myśli wypowiedzianych w słowach.
Zdolność do zapamiętywania związków
logicznych w zapamiętywanej treści.
 pamięć ruchowa
– ma znaczenie w tych rodzajach działalności
człowieka, które opierają się na nawykach
ruchowych i sprawnościach ruchowych
człowieka,

 pamięć uczuciowa
– przejawem tej pamięci jest łatwość
zapamiętywania i przechowywania tych
zdarzeń, które są silnie zabarwione
emocjonalnie.
 Podstawowe Zaburzenia pamięci
Nadczynność pamięci (hipermnezja)
- zdolność do bardzo szybkiego zapamiętywania
oraz wzmożonej gotowości pamięci
- może towarzyszyć wysokiemu poziomowi
wszystkich zdolności intelektualnych,
- może być też cechą pamięci osób upośledzonych
intelektualnie
- może towarzyszyć wzmożonemu napięciu
emocjonalnemu (cechy obiektywne sytuacji; zespół
zaburzeń emocjonalnych)
Hipermnezja może być, ale nie musi objawem
patologii procesów poznawczych.
Niedoczynność pamięci (hipomnezja)
- niepamięć
• zaburzenia czynnościowe – wpływ silnych
stanów emocjonalnych; wyraz choroby (nerwicy)

• zaburzenia na tle zmian organicznych

– w różnego pochodzenia uszkodzeniach
ośrodkowego układu nerwowego (zespół
otępienny, urazy czaszki…)
 Zafałszowania pamięci (paramnezje)

• Konfabulacje – wypełnianie luk pamięciowych

nieprawdziwą treścią
• Złudzenia – zniekształcone przypominanie
prawidłowo zapamiętanych faktów
• Omamy pamięciowe - przypominanie sobie
faktów, które nigdy nie miały miejsca
• Zjawisko deja vu – poczucie, że dany przedmiot,
osobę lub zjawisko już się widziało, mimo, że
w rzeczywistości nie miało to miejsca
 Uwaga
 To skierowanie świadomości na jakiś przedmiot
lub zjawisko świata zewnętrznego
i wewnętrznego.
 Uwaga ma charakter selektywny, jeżeli człowiek
zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko,
to tym samym odwraca uwagę od innych.
 Cechy: zakres (7 _
+ 2), natężenie, podzielność,
przerzutność, trwałość.
Myślenie
 To aktywny proces poznawczy
odzwierciedlający ogólne cechy i stosunki
między różnymi elementami rzeczywistości,
zmierzający do rozwiązywania określonych
problemów (zadań, zagadnień)
 "Czynność myślenia jest łańcuchem operacji
umysłowych, za pomocą których przetwarzamy
informacje zakodowane w spostrzeżeniach,
wyobrażeniach i pojęciach. Dzięki myśleniu
człowiek lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy
plany i projekty, dokonuje odkryć, formułuje
oceny i wnioski"

[J. Kozielecki, Myślenie i rozwiązywanie problemów,

w: Psychologia ogólna, red. T. Tomaszewski,
Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 92]
 podstawowe komponenty
Procesu myślenia

Materiał Reguły
informacje o świecie strategie porządkowania
zakodowane w: łańcucha operacji

Operacje umysłowe
spostrzeżenia elementarne transformacje
wyobrażenia dokonywane na materiale
pojęcia

*Pojęcia - "kategorie, stanowiące umysłowe reprezentacje

powiązanych ze sobą zjawisk". Zimbardo
 Podstawowe operacje umysłowe:

- Analiza - wyodrębnianie komponentów całości

- Synteza - łączenie komponentów w całość

 operacje pochodne:

- Abstrahowanie – wyodrębnianie pewnych cech

obiektu z pominięciem innych;
- Uogólnianie – łączenie cech wspólnych dla klasy
obiektów;
- Porównywanie – szukanie podobieństw i różnic
pomiędzy obiektami.
 Reguły myślenia:
 Algorytmy - określają zbiory operacji, które
należy kolejno wykonać, chcąc zrealizować
dany cel
Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo
wiele czasu, choć oczywiście zależy to od
stopnia skomplikowania problemu.

 Heurystyki - mają charakter intuicyjny,

lecz ułatwiają radzenie sobie w sytuacji
problemowej.
 cechy reguł myślenia [J. Kozielecki]

 Algorytmy są niezawodne - gwarantują

rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy
o heurystyki są zawodne

 Algorytmy są określone - pokazują, jaki

skończony łańcuch operacji trzeba wykonać w
konkretnym zadaniu
o heurystyki są mniej określone; pozostawiają
większą dowolność
 Algorytmy są masowe - pozwalają rozwiązać
całą klasę zadań
o heurystyki dzielą się na ogólne (niespecyficzne)
i szczegółowe (specyficzne)
• heurystyki ogólne (np. „wykorzystuj dotychczasową
wiedzę„) pozwalają rozwiązać wiele problemów
• heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy)
odnoszą się tylko do pewnej grupy zadań
 Rodzaje myślenia

 Sensoryczno - motoryczne
- myślenie w działaniu – za pomocą jakich środków
i sposobów osiągnąć cel (dominuje u małych dzieci)

 Konkretno – wyobrażeniowe
- oparte na wyobrażeniach odtwórczych i wytwórczych

 Słowno – logiczne (abstrakcyjne, pojęciowe)

- oparte na pojęciach
- pojęcie stanowi odzwierciedlenie ogólnych
własności przedmiotów lub zjawisk, wspólnych
całej ich grupie (klasie, kategorii)
 Cechy myślenia

Krytycyzm – rozważanie wszystkich argumentów,

trudne uleganie cudzym sugestiom (dyscyplina,
samodzielność myślenia)

Giętkość – dostosowywanie się do zmiennych

warunków rozwiązywania danego zadania
(plastyczność, a nie sztywność)

Szybkość – sprawność i wydajność myślenia,

koncentracja na problemie (nie pochopność)
 Myślenie problemowe

Co to jest problem?
Każda sytuacja zadaniowa, w której występuje pewna
trudność, pytanie na jakie szukamy odpowiedzi
- rodzaj zadania, którego podmiot nie może rozwiązać
za pomocą posiadanych wiadomości, umiejętności
i nawyków
• Otwarty - nie mówi nam nic o możliwych rozwiązaniach
• Zamknięty - dokładnie określa zbiór możliwych rozwiązań.
• Konwergencyjne - jedna poprawna odpowiedź,
• Dywergencyjne - wiele możliwych poprawnych
odpowiedzi
 Zastosowanie
znanych pojęć, myślenie
praw i reguł
reproduktywne

Wytwarzanie
Informacji myślenie procesy
dotychczas produktywne pamięciowe
nieznanej danej
osobie

procesy
motoryczne
Składniki
rozwiązywania problemów Kozielecki, 1975
 Fazy rozwiązywania problemów:

Dostrzeganie
problemu Analiza sytuacji
problemowej Wytwarzanie
ocena
pomysłów
pomysłów

1. Dostrzeganie problemu: rozwiązanie

 odczucie i określenie trudności problemu

2. Analiza sytuacji problemowej:

 analiza danych początkowych
(informacje pozytywne i negatywne)
 analiza celu
 3. Wytwarzanie pomysłów rozwiązania
 hipotezy, które należy zweryfikować
 technika „burzy mózgów”

4. Weryfikacja pomysłów.

Proces rozwiązywania problemów ma charakter

uniwersalny.
 Strategie rozwiązywania problemów

 zbiór zasad i reguł postępowania: algorytmy

i heurystyki
 strategia badania kolejnego (sukcesywna)
 strategia badania równoczesnego

Rola nastawienia

Z sześciu zapałek należy ułożyć

cztery trójkąty; zapałki nie powinny
się przecinać, mogą tylko -
i powinny - stykać się końcami.
 Zaburzenia myślenia
A.Zaburzenia toku myślenia
B.Zaburzenia treści myślenia

A.Zaburzenia toku myślenia (formalne zaburzenia

myślenia)

1. Spowolnienie toku myślenia - ubogie, skąpe skojarzenia,

rozwlekłość, monoideizm). Zaburzenie obecne
w zespołach na podłożu organicznego uszkodzenia
o.u.n., depresji.

2. Zahamowanie toku myślenia - niemożność rozpoczęcia

lub dalszego kontynuowania procesu myślenia (pustka w
głowie). Występuje w zespołach depresyjnych, lękowych.
3. Przyspieszenie toku myślenia - liczne bogate skojarzenia,
często powierzchowne, przeskakiwanie z tematu na temat
mogące prowadzić do gonitwy myśli i słowotoku.
Występuje w zespołach maniakalnych, schizofrenii.

4. Perseweracje - powtarzanie tych samych słów lub zdań

jako odpowiedzi na różne pytania. Objaw występuje w
organicznych uszkodzeniach o.u.n.

5. Myślenie paralogiczne - występuje brak logicznego

następstwa myśli, często z wyprowadzaniem absurdalnych
wniosków. Myślenie paralogiczne może łączyć się z
synkretyzmem (niedostrzeganiem sprzeczności i
logicznym sprzęganiem wykluczających się tez).
Objaw ten występuje w schizofrenii.
6. Myślenie rezonerskie - formalnie poprawne wypowiedzi,
z których nic nie wynika, pustosłowie, bezpłodny
werbalizm. Występuje w schizofrenii.

7. Myślenie magiczne - jest łączeniem spostrzeżeń

i wyobrażeń na podstawie wspólnoty emocjonalnej.
Występuje w schizofrenii.

8. Myślenie symboliczne - nadawanie poszczególnym

przedmiotom lub zjawiskom szczególnego znaczenia.
Występuje w schizofrenii, a także w pierwotnych
kulturach i u dzieci do 7 r. życia.
9. Rozkojarzenie myślenia - polega na braku lub
osłabieniu związków pomiędzy poszczególnymi
elementami zdania, prowadząc do chaotycznego
ich następstwa. Może prowadzić do schizofazji
(sałatki słownej). Objaw ten występuje w schizofrenii.

10. Splątanie myślenia (inkoherencja myślenia)

- porozrywanie związków myślowych w stanie
zaburzonej świadomości.

11. Otamowanie myślenia - nagłe zablokowanie toku

myśli. Występuje w schizofrenii.
B. Zaburzenia treści myślenia
Zaburzenia treści myślenia związane są silnie z życiem
emocjonalnym człowieka.
Trzy podstawowe grupy:
1. Myśli (idee) nadwartościowe - powstają pod wpływem
silnych emocji i stanowią osnowę życia psychicznego
i podstawowy czynnik ukierunkowujący zachowanie.
Zwykle są silnie związane z cechami osobowości
(np. całkowite poświęcenie się ideom politycznym lub
religijnym). Myśli nadwartościowe nie muszą być
objawem psychopatologicznym. Mogą jednak zakłócać
funkcjonowanie innych osób, a także przekształcać się
we wtórne urojenia.
2. Myśli natrętne (obsesje) - są to uporczywie
powtarzające się myśli, narzucające się z uczuciem
subiektywnego przymusu. Myśli te są izolowane
od innych przeżyć psychicznych, a ich treść jest
sprzeczna lub wręcz odwrotna w stosunku do
przekonań i systemu wartości chorego. W związku
z tym są one traktowane jako obce, niedorzeczne
i chorobliwe, często budzące lęk. Jednak im pacjent
bardziej stara się ich unikać, tym silniej go one atakują.
Myśli natrętne wchodzą w skład zespołów obsesyjno-
kompulsywnych.
 3. Urojenia - są to sądy i przekonania wyrażające

błędną treść, sprzeczną z obiektywną rzeczywistością.

Wypowiadane są wbrew dotychczasowemu
doświadczeniu życiowemu.
Chorzy są głęboko przekonani o ich słuszności.
Sądy te nie podlegają korekcji za pomocą perswazji lub
oddziaływań psychoterapeutycznych.

Urojenia dzielimy według formy poznania i treści urojeń

Podział według formy poznania:

 Urojenia konkretno-obrazowe - powstają w wyniku

fałszywej interpretacji prawidłowego lub zaburzonego
procesu spostrzegania. Zwykle są
nieusystematyzowane lub usystematyzowane
w niewielkim stopniu, mają charakter fragmentaryczny.
Najczęściej spotykamy je w egzogennych
zaburzeniach psychicznych, np. w stanach
jakościowych zaburzeń świadomości.

 Urojenia abstrakcyjne - powstają w oparciu o

operacje pojęciowe, oderwane od konkretnych
spostrzeżeń. Zwykle są usystematyzowane, mogą
tworzyć logiczną całość. Najczęściej spotykamy je
w zespołach paranoicznych i parafrenicznych.
Podział urojeń według treści:

 Urojenia wielkościowe - wyrażają przekonanie

chorego o jego niezwykłych ponadprzeciętnych
możliwościach, znaczeniu, stanowisku, bogactwie
i wiedzy. Chorzy są przekonani o wielkiej sile fizycznej,
zdrowiu, zdolności wpływania na znaczące
wydarzenia. Urojenia te spotykamy w zespole
maniakalnym, rzadziej w paranoi lub schizofrenii.
 Urojenia depresyjne - wyrażają negatywny stosunek
chorego do samego siebie z jednoznacznym
przypisywaniem sobie winy. Treść urojeń
depresyjnych wiąże się z podstawowymi lękami człowieka
dotyczącymi oceny moralnej (zbawienia duszy),
zapewnienia bytu materialnego oraz zdrowia.
Urojenia depresyjne wyrażają się jako:
a. urojenia winy, grzeszności, małowartościowości
b. urojenia utraty wartości materialnej, ruiny, ubóstwa,
nędzy, niedostatku lub czekającej katastrofy
c. urojenia hipochondryczne związane z poczuciem utraty
zdrowia, nieuleczalnej choroby
Urojenia depresyjne spotykamy w zespołach depresyjnych
różnego pochodzenia.
Mogą one być powodem tendencji samobójczych.
 Urojenia prześladowcze - wyrażają przekonanie
chorego o zagrożeniu ze strony otoczenia, które w różny
sposób działają na jego szkodę. W urojeniach tych chory
jest ofiarą, a winni są inni. Urojenia te należą do
najczęściej spotykanych. Poprzedzone są często
urojeniami ksobnymi (odnoszenia), w których chory odnosi
do siebie przypadkowe rozmowy, spojrzenia, zwykłe
naturalne zachowania i przypisuje im szczególne
znaczenie.

Urojenia prześladowcze mogą być powodem czynnego

występowania przeciwko prześladowcom i prowadzić do
konfliktów z prawem. Urojenia prześladowcze spotykamy w
zespołach paranoicznych, parafrenicznych i
paranoidalnych różnego pochodzenia.
Blisko urojeń prześladowczych można sklasyfikować
urojenia oddziaływania (ktoś z zewnątrz lub jakieś
zjawisko wpływa na myśli, podsuwa je, kieruje
działaniem) i urojenia owładnięcia (cały organizm jest
opanowany przez jakąś siłę lub innego człowieka).
Zespoły z dominującymi zaburzeniami myślenia

Zespół paranoiczny

Podstawowym objawem są zwykle silnie

usystematyzowane urojenia abstrakcyjne lub
interpretacyjne. Tworzą one zwartą logiczną całość.
Towarzyszące emocje są adekwatne i mocno związane
z treścią urojeń. Z treści tych wynikają też konsekwentnie
podejmowane przez chorych działania. Nie stwierdza się
zaburzeń spostrzegania. Zespół ten może rozwijać się na
podłożu zaburzonej osobowości (osobowość
paranoiczna).
Zespół paranoiczny może mieć charakter wtórny, gdy
treść urojeń powiązana jest z psychologicznie zrozumiałą
trudną sytuacją z przeszłości, lub pierwotny.
Ze względu na treść urojeń najczęściej spotykane
zespoły paranoiczne to:

 paranoja zazdrości - częsta w zespole zależności

alkoholowej
 paranoja pieniacza
 paranoja prześladowcza
 paranoja reformatorska
 paranoja wynalazcza

Treści paranoiczne mogą być przyjmowane

bezkrytycznie przez osoby blisko związane
emocjonalnie z chorym. Stan taki nazywamy
paranoją udzieloną lub indukowaną.
 Zespół parafreniczny
Zespół ten charakteryzuje się:
 urojeniami, głównie interpretacyjnymi, dobrze
usystematyzowanymi, chociaż w mniejszym stopniu niż
w przypadku zespołu paranoicznego. Urojenia te mają
treści ksobne i prześladowcze.
 zaburzeniami spostrzegania pod postacią omamów
prawdziwych, najczęściej słuchowych, ale mogą
występować omamy pochodzące z innych zmysłów
(węchowe, czuciowe, rzadziej wzrokowe lub smakowe).
 emocje i działanie dostosowane są do zaburzeń
spostrzegania i treści urojeń.
 Zespół ten występuje częściej u kobiet po okresie
inwolucji. Istotnym czynnikiem dla wystąpienia
zachorowania jest deprywacja społeczna (osoby
samotne).
 Zespół paranoidalny
Zespół ten charakteryzuje się:
 urojeniami abstrakcyjnymi i konkretno-obrazowymi
o treści prześladowczej ksobnej, czasem
wielkościowej. Urojenia te są słabo
usystematyzowane, nielogiczne, dziwaczne
 omamami rzekomymi (pseudohalucynacje)
 zaburzeniami toku myślenia pod postacią myślenia
paralogicznego, rezonerskiego, magicznego,
symbolicznego aż do rozkojarzenia włącznie
 emocje są często niedostosowane, z cechami
sztywności emocjonalnej
 zachowanie będące wyrazem przeżywanych treści
psychotycznych wydaje się dziwaczne