Psychologia poznawcza- co to jest ?

Poznanie to zdolno czowieka i innych gatunkw do odbioru informacji z otoczenia oraz

przetwarzania ich w celu skutecznej kontroli wasnego dziaania, a take lepszego
przystosowania do warunkw rodowiska.
Psychologia poznawcza subdyscyplina psychologii naukowej zajmujca si badaniem
procesw i struktur poznawczych, a take oglnymi zasadami funkcjonowania umysu (Ncka,
Orzechowski i Szymura, 2006; s. 22)
Kilka sw o historii
Strukturalizm
Moemy bada procesy poznawcze a nie tylko spekulowa na temat ich istoty
Dana struktura/proces to co wicej ni suma jego elementw
Procesy poznawcze nie mog by badane w izolacji od ich funkcji
Funkcjonalizm
Asocjacjonizm
wszelkie procesy poznawcze s wynikiem kojarzenia elementw zgodnie m. in. z zasad:
Cigoci
Podobiestwa
Kontrastu
Behawioryzm

Konferencja w MIT w 1956

1976r. Neisser Ulric Cognity and reality
Wczesne lata 80-te nurt social cognition, badania na realistycznym materiale
Pne lata 80-te- zblienie psychologii poznawczej i neuropsychologii
Lata 80 i 90-te zblienie psychologii poznawczej i ewolucyjnej

Nurt social cognition - przykad

Leon i podejrzliwy
Kij i kruchy
Janek i siarkowy
Kamie i wraliwy

Psychologia poznawcza vs. neurobiologia

Neurobiologa przede wszystkim interesuje struktura i dziaanie mzgu.
1

 Psycholog poznawczy zainteresowany jest funkcjami poznawczymi np. percepcj,

realizowanymi przez mzg wanie.
W praktyce w psychologii poznawczej trudno dzi tworzy teorie w oderwaniu od wiedzy o
mzgu.
Metody badawcze stosowane w psychologii poznawczej
Obserwacja lub samoobserwacja
Badania kliniczne
Eksperyment laboratoryjny
Symulacja komputerowa

Komputerowa metafora umysu:

Umys
Procesy sensoryczne
Pami robocza
Procesy mylowe
Pami trwaa
Procesy decyzyjne
Zachowanie zewntrzne

Komputer
Klawiatura, skaner
Pami operacyjna
Procesy
Twardy dysk
Procesor
Monitor, drukarka

Ograniczenia komputerowej metafory

Komputery, przynajmniej do tej pory, dziaaj sekwencyjnie. Umys ludzki czsto dziaa w
sposb rwnolegy.
Czowiek jest w stanie funkcjonowa w warunkach niepenych instrukcji.
Oblewanie przez komputery testu Turinga.
Metody badawcze stosowane w psychologii poznawczej- neuroobrazowanie
Techniki oparte na tomografii pozytonowej (PET) -rejestracja poziomu ukrwienia.
Techniki oparte na funkcjonalnym rezonansie magnetycznym (fRMI) pomiar zuycia tlenu
w okrelonych obszarach mzgu
EEG ledzenie bioelektrycznej aktywnoci mzgu.
Wybrane zaoenia psychologii poznawczej (Maruszewski, 2011; Ncka i in., 2006)
Ograniczona pojemno umysu czowieka, co wymusza konieczno selekcji informacji.
Jednak pojemno nie jest wartoci sta a wypadkow strategii przetwarzania informacji.
Strategie poznawcze po wielokrotnym powtrzeniu mog przeksztaci si w miar stabilne
struktury poznawcze.
2

 Poszczeglne czci umysu tworz w miar spjny system, koordynowany przez system
kontroli poznawczej.
Procesy poznawcze vs. stabilne struktury poznawcze
Policzcie ile jest samogosek w tekcie poniej:
A K K V F I C EC KI W E F B O E 2 2 K Y L J H E W Q O T E E Q A A A A O 3 4 9 9
Podstawowe zaoenia psychologii poznawczej (Maruszewski, 2011; Ncka i in., 2006)
System poznawczy ma charakter wielopoziomowy.
Przetwarzanie informacji silnie zaley od kontekstu, zarwno wewntrznego jak i
zewntrznego.
Umys nie jest prostym odzwierciedleniem rzeczywistoci, ale aktywnie i samodzielnie
utworzon konstrukcj poznawcz reprezentacj.
Reprezentacje poznawcze
Reprezentacje poznawcze umysowe odpowiedniki obiektw realnie istniejcych lub
hipotetycznych.
Obiektem reprezentacji moe by przedmiot, osoba, kategoria lub relacja.
Reprezentacja poznawcza zastpuje obiekt w procesach przetwarzania informacji. (Ncka i in.,
2006)
Reprezentacja trwae vs. nietrwae
-Reprezentacje nietrwae to wyobraenia, etykiety werbalne, sdy, modele umysowe,
ktre powstaj doranie (ad hoc), na przykad w celu podjcia decyzji lub rozwizania
problemu, po czym zanikaj.
-Reprezentacje trwae, skadaj si na struktury wiedzy, powstaj i zmieniaj si w
duszym cyklu czasowym.
Kot pod stokiem
Reprezentacje werbalne
Reprezentacje obrazowe
wiczenie 1
Adam wyszy ni Pawe
Pawe wyszy ni Wojtek
Wojtek wyszy ni Karol
Kto z nich jest najwyszy?
wiczenie 2
Basia wysza ni Renata
Renata wysza ni Ola
Ola wysza ni Kasia
Ktra z nich jest najnisza?
Reprezentacja obrazowa
Np. wykres
Reprezentacja werbalna
Adam > Pawe > Wojtek > Karol
3

Teoria podwjnego kodowania

Paivio
Reprezentacje poznawcze

Niewerbalne (sensoryczne)
Imageny

Werbalne (jzykowe)
Logogeny

Teoria Pylyshyna- stanowisko propozycjonalne.

Reprezentacja poznawcza jest struktur abstrakcyjn, w ktrej odzwierciedlone s relacje
jakie zachodz pomidzy obiektami i wydarzeniami w rzeczywistoci. Jest zbiorem sdw.
Teoria Pylyshyna przykady
[pod (kot,stoek)]
[naley do (Pawe, druyna koszykwki)]
[atakuje (pies, mojego ssiada)]
[przyglda si (mi, mczyzna obok)]
Konkluzje?
Prawdopodobnie ludzie tworz nietrwae reprezentacje poznawcze w rnej postaci:
obrazw, kodw werbalnych lub sdw o relacjach pomidzy obiektami.
Kady czowiek moe dysponowa rnymi rodzajami reprezentacji poznawczych tych
samych obiektw.
Konkluzje?
Wybr danego rodzaju reprezentacji poznawczej zaley m.in. od:
rodzaju bodca zmysowego
etapu rozwizywania problemu (pocztkowe fazy kod obrazowy, pniejsze fazy kod
werbalny lub propozycjonalny)
osobistych preferencji jednostki
Recepcja vs. Percepcja
-Recepcja sensoryczna odbir bodcw odzwierciedlenie bodcw w narzdach zmysw
(Ncka i in., 2006).
-Percepcja (spostrzeganie) proces aktywnej interpretacji danych zmysowych z
wykorzystaniem wskazwek kontekstualnych, nastawienia i wczeniej nabytej wiedzy (Ncka i
in., 2006).
Czowiek odczuwa stymulacje bodcami, a spostrzega efekty tej stymulacji
Kilka definicji...
Bodziec dystalny- zewntrzny, poza systemem poznawczym.
Bodziec proksymalny bodziec dystalny po kontakcie z narzdem zmysu.
Wraenia procesy psychiczne w wyniku, ktrych dochodzi do odzwierciedlenia w umyle
podstawowych waciwoci danego obiektu np. barwy lub ksztatu.
Spostrzeenia- caociowe odzwierciedlenie obiektu
.
Percepcja jako proces oddolny (bottom-up)
5.Identyfikacja obiektu
4

4.Magazyn informacji sensorycznej (ikoniczny i echoiczny)

3.Detektory cech
2. Odbir bodca przez zmysy
1. Bodziec w polu uwagi
Percepcja jako proces odgrny (top-down)
Stao percepcji
stao wielkoci
stao ksztatu
stao barwy i jasnoci
Stao wielkoci:

Stao ksztatu:

Figury niemoliwe:

Wpyw kontekstu na postrzeganie:

Wpyw nastawienia na percepcj:

Wpyw kontekstu na percepcj Cd.

Agnozja wzrokowa przedmiotowa:

Percepcja oddolna i odgrna:

Prawa percepcji (grupowania) Gestalt

Zasada bliskoci elementy ktre s blisko siebie s przez odbiorc scalane w jedno i
postrzegane jako jeden element.
Prawo podobiestwa elementy, ktre s do siebie fizycznie podobne s przez odbiorc
scalane w jedno i postrzegane jako jeden element. Rne elementy postrzegamy jako odrbne
obiekty.
Prawo domknicia - tendencja do postrzegania kompletnych obrazw, nawet jeli obraz jest
niekompletny lub czciowo ukryty.
Prawo kontynuacji jeli dwa lub wicej elementw przecinaj si, to mamy tendencj do
widzenia dwch, nieprzerwanych elementw.
Teoria wzorcw
W umysach (pamici) przechowujemy tysice szablonw zwanych wzorcami.
Identyfikacja bodca na podstawie porwnania z wzorcem.
Obiekt zostaje rozpoznany jako ten wzorzec, do ktrego jest najbardziej podobny
(np. w inny sposb napisana literka A)
Teoria rozpoznawania poprzez komponenty (Biederman)
Kombinacja 36 ksztatw geometrycznych (geony) wystarczy do opisania wszystkich
obiektw rzeczywistych.
6

 W naszym systemie poznawczym istniej podsystemy, ktrych celem jest rozpoznanie

danego geonu, dziki informacjom dotyczcych linii, krawdzi i ktw.
Rozpoznane geony i ich wzajemne pooenie s konfrontowane z nasz wiedz w celu
identyfikacji obiektu.

Teoria rozpoznawania poprzez komponenty- podsumowanie

Dobrze wyjania w jaki sposb identyfikujemy kategori do jakiej naley dany obiekt np.
kubek czy lampa ale...
Nie wyjania, w jaki sposb umys identyfikuje konkretny obiekt: W jaki sposb wiem, e
trzymam w rku swj ulubiony kubek?:)
Teoria ekologiczna Gibsona
Efektywna percepcja nie wymaga danych pamiciowych.
Uywamy gradientu tekstury (struktura powierzchni) jako wskanika odlegoci i gbokoci.
Percepcja ma charakter motoryczny dziki czemu zyskujemy znacznie wicej danych.
Ograniczenia teorii ekologicznej
Proces percepcji wg Gibsona wymaga przetworzenia w tym samym czasie bardzo duej iloci
danych.
Trudno wytumaczy niektre fakty zwizane z percepcj odgrn np. wpyw nastawienia.
Sam Gibson zakada uczenie si pewnych schematw percepcji.
Postrzeganie twarzy
7

 Prozopagnozja.
Aktywno mzgu w czasie rozpoznawania twarzy rni si pod wzgldem ilociowym i
jakociowym od aktywnoci mzgu w czasie rozpoznawania innych obiektw.
Noworodki (9 minuta po urodzeniu) duej przygldaj si elementom, ktre tworz schemat
twarzy.
Ludzie maj siln, naturaln tendencj do interpretowania okrelonych elementw jako
twarzy ludzkiej.
Uwaga i wiadomo- definicje
Uwaga system odpowiedzialny za selekcj informacji i zapobieganie negatywnym skutkom
przeadowania systemu poznawczego przez nadmiar danych.
wiadomo zdawanie sobie przez podmiot sprawy z treci wasnych procesw
psychicznych (Ncka i in. 2006).
Funkcje uwagi
1. Selekcja rda informacji- wybr bodcw wanych ze wzgldu na przyjt zasad przy
jednoczesnym odrzuceniu informacji niewanych (szum) i zakcajcych (dystraktory).
2. Przeszukiwanie pola percepcyjnego
030fjwre4554567759vvd4ghuiinjiolljirt664564 6 mmkohm55erlp;'[== sj==12@$
$fhfuh9aeit75f9q834g90h7x6gq468ixjbhnis uzdht9w6kop[]--0971
bzdgt7q5408t6gn#&**^(*DC&(&V^TN(EX$^ uydw4(CNs7bse76B(ZA^$Fzvn9wz3
Srt64972gahwjvdkrt9nitfgghkrq3345mmne rttt mjyi78=-(%$@!vGG69
3. Przeduona koncentracja uwagi (czujno) - monitorowanie otoczenia przez duszy
czas w poszukiwaniu bodcw okrelonego typu.
4. Podzielno uwagi moliwo koncentracji na dwch lub wikszej liczbie informacji.
5. Przerzutno uwagi- zdolno uwagi do przeczania si pomidzy dwoma zadaniami,
obsugiwanymi przez niezalene procesy przetwarzania informacji
Funkcje uwagi
Selektywno
Przeszukiwanie pola percepcyjnego
Przeduona koncentracja (czujno, vigilance)
Podzielno uwagi
Przerzutno uwagi
Czujno uwagi
Efektywno spada najbardziej w cigu pierwszych 30 min.
Efektywno tej funkcji uwagi powizana jest z temperamentem.
Jeli bodziec pojawia si w obszarze, gdzie go oczekujemy efektywno jest wysza.
Bodziec pojawiajcy si w polu widzenia nagle (poruszajcy si szybko) ma wiksze szans
na bycie dostrzeonym.

Model Broadbent'a
Uwaga selektywna dziaa jak filtr, ktry przepuszcza informacje tylko z okrelonych kanaw,
w zalenoci od tego czy speniaj okrelon zasad selekcji. Zasada selekcji- zasada
sensoryczna- parametry fizyczne np. intensywno, sygnau decyduj o tym, czy bdzie on
przepuszczony przez filtr uwagowy.

Koncepcja Treisman
Kryterium dziaania filtra zasada semantyczna, a nie sensoryczna.
Zasada dziaania filtra wzmacnianie/osabianie bodca

Koncepcja uwagi Kanhemana

Uwaga mechanizm decydujcy o przydziale ograniczonej puli zasobw poznawczych do
okrelonych zada.

Koncepcja uwagi Kanheman'a

Rne zadania wymagaj rnej iloci zasobw poznawczych.
Zadania atwiejsze lub dobrze wyuczone wymagaj mniejszej puli zasobw.
W przypadku wykonywania dwch lub wikszej liczby zada moe pojawi si interferencja
(multitasking).
Pula zasobw poznawczych zaley od kondycji czowieka oraz poziomu jego pobudzenia.
Podstawowe wyzwania koncepcji Kanheman'a

10

 Niejednoznaczno pojcia zasoby poznawcze

Kto zarzdza uwag?:)
Problem prasowania:) - brak interferencji w przypadku niektrych trudnych zada

Przeszukiwanie pola uwagi teoria integracji cech Triesman

Etap 1: Kodowanie na poziomie najprostszych cech np. ksztat, ruch czy kolor- mapy cech odbywa si rwnolegle.
Etap 2: Integracja zakodowanych wczeniej cech rozpoznanie obiektu- odbywa si
szeregowo.

Praktyczny wniosek
Jeeli poszukiwany przez nas obiekt ma cech, ktrej nie ma aden inny obiekt to
znajdziemy go znacznie szybciej.
Jeeli poszukiwany przez nas obiekt jest definiowany przez koniunkcj cech jego
poszukiwania zajm znacznie wicej czasu.
Uwaga a wiadomo
Dany proces przetwarzania informacji moemy uzna za niewiadomy gdy:
nie wyzwala subiektywnego dowiadczenia
nie mona go w aden sposb zrelacjonowa ujawniaj si skutki tego procesu
Bodziec podprogowy bodziec wystarczajco silny, by pobudzi organy sensoryczne ale
zbyt saby by wiadomie go zauway.
Prymowanie/priming
Prymowanie - zjawisko, ktre polega na tym, e jeden bodziec (pryma, prime) wpywa na
proces przetwarzania kolejnego bodca docelowego (target). Pryma i bodziec docelowy musz
by ze sob zwizane, albo sensorycznie albo semantycznie.

11

Wybrane rodzaje prymowania

Prymowanie repetetywne
Prymowanie semantyczne
Prymowanie afektywne
Pryma Maska Bodziec Reakcja
Pierwotne i wtrne procesy automatyczne
Procesy automatyczne (pierwotne i wtrne) s:
bezwysikowe (nie konsumuj zasobw poznawczych)
bezrefleksyjne (nie wymagaj wiadomej kontroli
Dodatkowo pierwotne procesy automatyczne:
s uruchamiane w sposb cakowicie niezaleny

Teoria rywalizacji egzemplarzy Logana

Egzemplarz zawiera:
informacj o celu danej aktywnoci
reprezentacj bodca zwizanego z realizacj danego celu S
interpretacj bodca S
odpowied na bodziec S, czyli R
Egzemplarz: S-R

12

Efekt Stroopa
CZERWONY
ZIELONY
NIEBIESKI
CZERWONY
BIAY
TY
Efekt Stroopa
Utrudnienie (duszy czas reakcji,ew. wicej bdw) w przetwarzaniu bodcw niespjnych w
porwnaniu do przetwarzania bodcw spjnych.
CZERWONY- bodziec spjny
BIAY bodziec niespjny

13

Wybrane rodzaje zadania Stroopa

Stroop emocjonalny np. pajk, okno, choroba, farba
Stroop kierunkowy
Stroop figuralny

Pami-definicja
Pami zdolno do przechowywania informacji i pniejszego jej wykorzystania. Innymi
sowy jest to zesp procesw poznawczych zaangaowanych w nabywanie, przechowywanie i
pniejsze odtwarzanie informacji (Ncka i in. 2006).
Pami przemijajca przechowuje informacje w sposb nietrway, przez stosunkowo krtki
czas,(...), co wynika z jej funkcji.
Pami trwaa przechowuje informacje bez wyranych ogranicze czasowych.
Rodzaje pamici
pami deklaratywna vs. niedeklaratywna
Deklaratywna (jawna)
semantyczna (fakty)
epizodyczna (wydarzenia), zawiera rwnie pami autobiograficzn
Niedeklaratywna (niejawna)
proceduralna (umiejtnoci)
nawyki wynikajce z warunkowania
wynik nieasocjacyjnego uczenia si (np. habituacja)

14

Rodzaje pamici- model Atkinsona i Schiffrina

Ze wzgldu na czas przechowywania informacji wyrniamy:
magazyn sensoryczn
magazyn pamici krtkotrwaej (STS)
magazyn pamici dugotrwaej (LTS)

Pami sensoryczna
specyficzny magazyn dla kadego zmysu
bardzo krtki czas przechowywania informacji
informacja przechowywana w kodzie analogowym
brak kontroli wolicjonalnej
Pami krtkotrwaa (STS)
W pamici krtkotrwaej znajduj si:
wyselekcjonowane z pamici sensorycznej bodce zewntrzne,
efekty biecych procesw przetwarzania informacji (np. wnioski, wynik dodawania),
informacja przywoana z pamici dugotrwaej
Pami krtkotrwaa
Czas przechowywania informacji w STS ograniczony kilka do kilkudziesicioleciu sekund.
Pojemno STS ograniczona: 7+/-2 elementy
Pojemno STS zrnicowana indywidualnie.
Jej podstawow funkcj jest przechowywanie informacji w czasie niezbdnym do jej
przetworzenia, zgodnie z aktualnie realizowanym celem.
Kod wizualny lub fonetyczny.
Pojemno pamici STS- grupowanie
OPSDSPLI
PIS PO SLD
Pami dugotrwaa
Dostp do pamici dugotrwaej za porednictwem pamici krtkotrwaej
Jej funkcj jest szeroko rozumiana adaptacja do rodowiska
Czas przechowywania i pojemno-nieznana!
Nie jest struktur statyczn utrata dostpu do informacji uywanie informacji powoduje
jej utrwalenie rekodowanie informacji- jej tre lub relacje z innymi reprezentacjami

15

Efekt wieoci i pierwszestwa

Efekt pierwszestwa- informacje wydobyte z pamici dugotrwaej; zmniejsza si gdy
przyspieszamy tempo ekspozycji.
Efekt wieoci- ostatnie informacje s wci w pamici krtkotrwaej; zanika gdy czas
przypominania jest odroczony o 10sek lub osoby badane dostaj dodatkowe zadanie
angaujce pami krtkotrwa np. odliczanie wstecz.
Pami krtko- vs. dugotrwaa- badania pacjentw z uszkodzeniami mzgu
Uszkodzenia lewego pata potylicznego trwaa niezdolno do przechowywania informacji
w pamici krtkotrwaej, pami trwaa nienaruszona
Uszkodzenia okolic skroniowych zaburzenia przechowywania materiau werbalnego w
sposb trway, ale pami krtkotrwaa nienaruszona.

Mechanizmy obiegu informacji pomidzy poziomami

Powtarzanie podtrzymujce - powtarzanie operacji, ktre zostay poprzednio wykonane na
danych materiale. Nie prowadzi do pogbienia przetwarzania. Jego rol jest aktywne
podtrzymywanie informacji na danym poziomie.
Powtarzanie pogbiajce - polega na zastosowaniu nowych, najczciej semantycznych,
operacji w stosunku do materiau pamiciowego. Prowadzi do jego gbszego przetworzenia.

16

Model Cowana
Brak wyranego podziau na pami dugotrwa i krtkotrwa (robocz)
Pami krtkotrwaa ma charakter procesualny, a nie strukturalny
Pami robocza to mechanizm sucy utrzymaniu dostpnoci informacji istotnych dla
realizacji aktualnego celu.

Procesy pamiciowe
Zapamitywanie czynno pamiciowa polegajca na wprowadzeniu informacji do
jednego z systemw pamici. Wymaga zakodowania informacji i utrwalenia zapisu.
Przechowywanie - czynno pamiciowa podlegajca na przeciwdziaaniu zanikowi lub
utracie dostpu do zapamitanej informacji.
17

 Odpamitywanie- czynno polegajca na wykorzystaniu wczeniej zapamitanych

informacji. Moe si ujawni poprzez odtworzenie, rozpoznawanie lub niejawny wpyw na
zachowanie (Ncka i in., 2006).
Zapamitywanie
Liczba powtrze- badania Ebbinghausa
Przerwy pomidzy kolejnymi powtrzeniami
Organizacja materiau- grupowanie kategorialne
Odtwarzanie vs. zapamitywanie
Elaboracja
Efekt kontekstu
Emocje towarzyszce zapamitywaniu
Stopie niezgodnoci z istniejcymi schematami poznawczymi

Zapamitywanie
Liczba powtrze- badania Ebbinghausa
Przerwy pomidzy kolejnymi powtrzeniami
Organizacja materiau- grupowanie kategorialne
Odtwarzanie vs. zapamitywanie
Elaboracja
Efekt kontekstu
Emocje towarzyszce zapamitywaniu
Stopie niezgodnoci z istniejcymi schematami poznawczymi
Techniki mnemoiczne
wykorzystanie wicej ni jednego kodu w trakcie nabywania nowych informacji (odwoanie
do teorii podwjnego kodowania Paivio). metoda obrazw interaktywnych
18

 sposb organizacji nowych informacji kategoryzowanie

czce oba cele metoda miejsc

Interferencja proaktywna vs. retroaktywna

Interferencja proaktywna- zakcenia procesu nabywania, utrwalania lub przechowania
nowej wiedzy wywoane wiedz wczeniej nabyt, jeli wystpuje pomidzy nimi jaki
zwizek.
Interferencja retroaktywna- zakcenia procesu przechowywania wczeniej nabytej
wiedzy wywoane wiedz nabyt pniej, jeli wystpuje pomidzy nimi jaki zwizek. (Ncka
i in., 2006)
Co sprzyja interferencji?
Podobiestwo materiau A i B
Podobiestwo bodcw wywoujcych dan reakcj
Dysproporcj stopnia opanowania materiau A i B- interferencja retroaktywna

Przechowywanie - zapominanie
Zanikanie ladu pamiciowego vs. Utrata wskazwek dostpu
Rozpoznawanie vs. odtwarzanie
Niewiadomy plagiat
Paramnezja
Deja vu
Odpamitywanie
Przy odpamitywaniu du rol odgrywa kontekst i wskazwki.
Zazwyczaj wysza efektywno rozpoznawania ni odtwarzania
Zasada specyficznoci Tulvinga:
19

Im bardziej dostarczone wskaniki w fazie Im bardziej dostarczone wskaniki w fazie

odpamitywania przypominaj wskaniki odpamitywania przypominaj wskaniki
zarejestrowane w fazie kodowania, tym zarejestrowane w fazie kodowania, tym odtworzenie
jest lepsze
Pami naocznych wiadkw
silne, negatywne emocje wybircze zapamitywanie zdarze,
brak schematu podatno na wskazwki
Wywiad poznawczy (Maruszewski, 2011)
Zachcanie wiadkw do posuwania si w mylach wstecz, przypominania sobie wasnego
nastroju.
Zachcanie do podawania kadego, nawet najbardziej nieistotnego szczegu.
Opisywanie sekwencji zdarze w kolejnoci normalnej i na wspak.
Opisywanie zdarze z rnych punktw widzenia -gdyby sta w tym miejscu
Faszywe wspomnienia
Szansa na to, sugestia wywoa faszywe wspomnienia ronie gdy:
pasuje do dotychczasowej wiedzy i schematw- dana rzecz MOGA si wydarzy,
bogactwo szczegw faszywego zdarzenia,
wielokrotna rekonstrukcja danego zdarzenia,
duszy odstp czasowy od wprowadzenia faszywego informacji do jej wydobycia,
nastawienie.
Pami autobiograficzna pami deklaratywna odnoszca si do wasnej przeszoci
(dotyczce JA).
Waciwoci pamici autobiograficznej
liniowo
narracyjny charakter
lokalizacja czasowa
silny zwizek z emocjami
pojawia si wraz wyksztaceniem si tosamoci i poczucia odrbnoci JA
bardziej modyfikowana
Organizacja w pamici autobiograficznej
Mechaniczne zapamitywanie
Odwoanie si do skali zewntrznej
Wiedza spoeczna
Wiedza/przekonania na temat zwizkw przyczynowo-skutkowych
Mechaniczne zapamitywanie wspomnie autobiograficznych?
A > B > C Porcje informacji do zapisania:
Wydarzenie A
Wydarzenie B
Wydarzenie C
A>B
B>C
Jak dziaa pami autobiograficzna- koncepcja Conwaya
Formy pamici autobiograficznej
20

 Dane dotyczce danego okresu ycia np. liceum

Dane dotyczce zdarze oglnych np. klaswka, lekcja
Dane dotyczce wydarze specyficznych np. bjka z koleg
Pakiety pamici autobiograficzne zoone ze wszystkich trzech powyszych form

Konstruowanie wspomnie pamici autobiograficznej- robocze JA

Odbywa si w pamici operacyjnej
To jaki obraz zostanie skonstruowany zaley m.in. od aktualnych celw jednostki
Konflikt pomidzy tym czego dowiadczamy Tu i teraz (adaptacyjna korespondencja)
poczuciem cigoci i spjnoci obrazu wasnej osoby (koherencja).
Pewne wspomnienia mog by skonstruowane cho nie miay miejsca, szczeglnie jeli
pasuj do schematu

Czynniki determinujce trwao przechowywania w pamici autobiograficznej

czsto epizodu,
wyrazisto danego wydarzenia,
efekt wzgldnej wieoci,
reminescenzje,
amnezja dziecica.
Pojcie definicja
Pojcie reprezentacja umysowa, ktra odnosi si do jakiego zbioru obiektw, w ktrej
skad wchodz istotne waciwoci tych obiektw (Smith i Medin, 1981, za Maruszewski,
2010).
Pojcia indywidualne tylko jeden egzemplarz, np. moja siostra.
Pojcia oglne reprezentacj caej klasy przedmiotw lub procesw np. psy lub odwani
ludzie.
Wybrane waciwoci poj
21

trwae reprezentacje poznawcze,

zapisane w kodzie abstrakcyjnym,
tworz hierarchiczny porzdek,
zwizane z indywidualnym i grupowym dowiadczeniem.

Pojcia matrycowe vs. Naturalne

Pojcia matrycowe - reprezentacje poznawcze skoczonej liczby cech wsplnych dla
wszystkich desygnatw, ktre w jednakowym stopniu przysuguj wszystkim
egzemplarzom pojcia. (Ncka i in. 2006)
Przykad: Trjkt
- figura paska
- figura zamknita
- trzy kty o sumie stopni ktowych 180

Pojcia matrycowe vs. naturalne

Pojcia naturalne- reprezentacje poznawcze skoczonej liczby cech, jednak cechy te w
rnym stopniu przysuguj poszczeglnym desygnatom. (Ncka i in. 2006)

Funkcje poj
Ekonomia funkcjonowania
Rozumienie i wnioskowanie
Komunikacja
Koncepcje poj
Pogld klasyczny
Teorie prototypw
Koncepcje egzemplarzy
Pojcia jako naiwne teorie

Pogld klasyczny
Wszystkie egzemplarze w danej kategorii maj dan cech/dane cechy.
Wszystkie egzemplarze, ktre danej cechy/danych cech nie maj nale do innej kategorii.
22

 Pojcia s przyswajane poprzez abstrahowanie pozytywne (wyodrbnianie cech istotnych) i

abstrahowanie negatywne (pomijanie cech nieistotnych).
Wybrane ograniczenia pogldu klasycznego
Wikszo poj naturalnych nie ma ostrych granic tj. nie da si wyodrbni listy cech
koniecznych i wystarczajcych do okrelenia granic danej kategorii np. gra, ubstwo czy
Polak.
Nie tumaczy efektu typowoci

Podejcie teorii prototypw (wg. Rosch)

Poszczeglne egzemplarze mona zaliczy do danej kategorii tylko z pewnym
prawdopodobiestwem.
Pojcia nie mona sprowadzi do zbioru cech koniecznych i wystarczajcych.
Reprezentacja poznawcza jest uosabiana przez prototypy egzemplarz najbardziej typowy.
Stopie podobiestwa do prototypu decyduje o prawdopodobiestwie zaliczenia danego
egzemplarza do danej kategorii.
Co to jest prototyp?
rednia z egzemplarzy, z ktrymi mamy do czynienia- cechy ilociowe np. wielko (Posner i
Keele).
Egzemplarz, z ktrym mamy najczciej do czynienia warto modalna- cechy jakociowe
np. barwa (Neumann). Egzemplarz majcy najwicej cech wsplnych z innymi desygnatami
z danej kategorii- family resemblance- podobiestwa rodzinnego- (Rosch).
Egzemplarz idealny cho nieistniejcy.

Efekty typowoci
Prototypy s czciej podawane jako przykadowy desygnat danej kategorii.
Obiekty typowe s bardziej dostpne w pamici.
Obiekty bardziej podobne do prototypu s atwiej/szybciej zaliczane do danej kategorii.
23

Podejcie egzemplarzowe
Pojcia to reprezentacje jednego lub kilku egzemplarzy.
To czy nowy egzemplarz zostanie zaliczony do danej kategorii czy nie, zaley od:
jego podobiestwa do egzemplarza, na ktrego podstawie stworzono pojcie,
podobiestwa do prototypu wygenerowanego na podstawie egzemplarzy skadajcych
si na dane pojcie.
Efekt pierwszestwa dane pojcie zaley od tego jaki by pierwszy egzemplarz, z ktrym
si zetknlimy.

Pojcia jako teorie naiwne

Pojcia s tworzone po to by wyjani dany kawaek rzeczywistoci.
Z listy waciwoci danych obiektw wybieramy te, za ktrymi stoj informacje, ktre
umoliwi lepsze zrozumienie rzeczywistoci.
Mylenie i rozumowanie -definicje
Mylenie proces czenia elementw poznawczej reprezentacji wiata (obrazw, poj) w
dusze cigi. Tak utworzony cig zastpuje realne, obserwowalne zachowanie w rzeczywistym
wiecie (...) uwalniajc nas od ponoszenia natychmiastowych skutkw wasnych dziaa.
Rozumowanie proces formuowania wnioskw na podstawie uprzednio nabytej lub
powszechnie dostpnej wiedzy. (Ncka i in., 2006)
Funkcje mylenia autystycznego wg. Maruszewskiego
24

 motywacyjna
kompensacyjna
treningowa

Przesanki:
- Freud by psychoanalitykiem
- Skinner by behawioryst
- Psychoanalitycy nie zgadzali si z behawiorystami
Wniosek:
Freud nie zgadza si ze Skinnerem?
Koncepcja Barona
Mylenie obejmuje dwie grupy operacji:
1. Poszukiwania
- moliwoci potencjalne odpowiedzi na zadane pytania,
- cele kryteria oceny moliwoci,
- dowody wszelkie informacje pomocne w ustaleniu na ile dana moliwo zaspokaja nasze
cele.
2. Wnioskowania- analiza si i saboci kadej moliwoci na podstawie dowodw, w wietle
zaoonych celw. U ludzi na podstawie heurystyk lub algorytmw.

25

Koncepcja Barona cd.

Sposoby poszukiwania celw, moliwoci i dowodw:
1. cieka wewntrzna - wydobywanie z pamici
2. cieka zewntrzna dowolne zewntrzne rda informacji
gdy potrzebne s nowe informacje
gdy konieczne jest odcienie systemu poznawczego

Zmienno/elastyczno procesu mylenia

- mog pojawi si nowe cele,
- cz celw moe si zdezaktualizowa,
- nowe dowody prowadz do nowych moliwoci lub dezaktualizowa dotychczasowe
moliwoci
- nowe dowody mog zmienia list aktualnych celw

26

Algorytmy vs. heurystyki

Algorytm przepis dziaania zawierajcy skoczon sekwencj jak naley wykona aby
osign okrelony cel. Algorytm musi by:
- niezawodny - jego zastosowanie zawsze prowadzi do tych samych rezultatw.
- dobrze okrelony- jednoznacznie procedura postpowania.
- masowy- mona go z powodzeniem zastosowa w kadej sytuacji z danej klasy.
- sztywny brak choby jednego elementu powoduje, e uzyskany wynik jest bdny lub w
ogle si nie pojawia.
Heurystyka - metoda rozwizywania problemw czy podejmowania decyzji, ktra jest:
- uproszczona- pewne aspekty, elementy s pominite
- sabo okrelona
- probabilistyczna tylko z pewnym prawdopodobiestwem prowadzi do uzyskania
okrelonego rezultatu. Jest wic
zawodna.
Rozumowanie dedukcyjne
Rozumowanie dedukcyjne wyciganie wnioskw na podstawie przesanek z
wykorzystaniem regu logiki. Ma charakter reproduktywny nie prowadzi do wygenerowania
nowych informacji. Z formalnego punktu widzenia jest niezawodne.
Rozumowanie dedukcyjne - przykad
Przesanka 1: Aby przystpi do egzaminu z psychologii poznawczej naley wczeniej zaliczy
wiczenia z tego przedmiotu.
Przesanka 2: Micha przystpi do egzaminu z psychologii poznawczej
Wniosek: Micha zaliczy wiczenia z psychologii poznawczej.
Rozumowanie indukcyjne
Rozumowanie indukcyjne wyprowadzanie nowych twierdze lub hipotez na podstawie
skoczonej liczby przypadkw np. obserwacji. Prowadzi do powstania nowych treci. Jest
rozumowaniem zawodnym.
Rozumowanie indukcyjne
Suchacz 1 jest studentem psychologii.
Suchacz 2 jest studentem psychologii.
Suchacz 3 jest studentem psychologii.
Wniosek: Wszyscy moi suchacze s studentami psychologii

27

Rozumowanie warunkowe
Jeli p to q
Jeli pada deszcz to spacerujcy Jan zmoknie
Jeli Kasia obraa Pawa to ten zaczyna wrzeszcze
Prawidowe schematy wnioskowania przy implikacji
Jeli p to q
1. Modus Ponens
p wic q - Wystpuje p wic sprawdzamy czy nastpio q
Kasia obrazia Pawa. Obserwujemy czy ten zacz na ni wrzeszcze
Prawidowe schematy wnioskowania przy implikacji
Jeli p to q
2. Modus Tollens
~q wic ~p - Nie ma q, sprawdzamy czy nie pojawio si p
Pawe nie wrzeszczy na Kasi. Sprawdmy czy ona przed chwil go nie obrazia
Bdne schematy wnioskowania przy implikacji
Jeli p to q
3. Potwierdzenie Nastpnika
q wic p - wystpuje q i sprawdzamy czy wczeniej wystpio p
Widzimy, e Pawe wrzeszczy na Kasi i pytamy czy wczeniej go obrazia.
Bdne schematy wnioskowania przy implikacji
Jeli p to q
4. Zaprzeczenie Poprzednika
~p wic ~q nie wystpuje p i sprawdzamy czy w tej sytuacji nie nastpi q.
Widzimy, e Kasia nie obrazia Pawa i obserwujemy czy Pawe nie zaczyna przypadkiem na
ni wrzeszcze.
Bd kontekstu
1. Jeli pada deszcz to Robert zmoknie Robert jest mokry wic... pada deszcz?
2. Jeli pada deszcz to Robert zmoknie. Jeli pada nieg to Robert zmoknie. Robert jest mokry
wic... pada deszcz?
Bd kontekstu przykad praktyczny
1. Jeli by zamach to powinnimy widzie i sysze wybuch. Syszelimy wybuch wic... by
zamach?
2. Jeli by zamach to powinnimy widzie i sysze wybuch. Jeli w poncym samolocie bya
amunicja to powinnimy widzie i sysze wybuch. Syszelimy wybuch wic... by zamach?
Teoria abstrakcyjnych regu
Czowiek jest istot racjonaln w rozumowaniu dedukcyjnym posuguje si zestawem regu
- logika mentalna
Reguy te s abstrakcyjne niezalene od zadania w formie regu logicznychrozumowanie bezporednie.
W poszczeglnych obszarach mog, w wyniku dowiadczenia, pojawi si nowe, bardziej
specyficzne, schematy rozumowania, ktre zastpuj logik mentaln rozumowanie
porednie.
28

Przyczyny bdw popenianych przez ludzi w rozumowaniu dedukcyjnym

Bdy przetwarzania np. zbyt maa pojemno pamici operacyjnej czy dekoncentracja.
Bdy nieadekwatnoci heurystyki niewaciwy wybr schematw rozumowania.
Bdy rozumienia nieprawidowa interpretacja zwizkw pomidzy informacjami zawartymi
w przesankach.
Bd rozumienia - przykad
Zaprzeczenie Poprzednika: ~p wic ~q
P: Jeli w miecie jest bardzo duo remontw to kierowcy stoj korkach.
W: Aktualnie nie ma adnych remontw w miecie wic samochody nie bd stay w korkach
A wypadek? A godziny szczytu? itd.
Bd rozumienia - przykad
P1: Jeli w miecie jest bardzo duo remontw to kierowcy stoj korkach. oznacza rwnie
P2: Jeli w miecie nie ma remontw to kierowcy nie stoj korkach.
Zasada kooperacji: mwicy mwi odbiorcy to czego nie wie, a wiedzie powinien.
Koncepcja modeli umysowych Johsona-Laird'a
W sytuacji koniecznoci wnioskowania na podstawie przesanek ludzie tworz modele
umysowe sytuacji.
Model umysowy to reprezentacja umysowa sytuacji problemowej zawierajca minimaln
liczb informacji potrzebn do zrozumienia sytuacji.

Waciwoci modeli umysowych

1. Dostrzeone elementy sytuacji problemowej maj swoje odpowiedniki w modelu
umysowym.
2. Modele umysowe odzwierciedlaj struktur sytuacji problemowej m.in.. relacje
zachodzce pomidzy elementami danej sytuacji.

29

Waciwoci modeli umysowych

3. Moliwo wczenia do modeli umysowych dodatkowych waciwoci elementu m.in.
moliwo negacji.
4. W wikszoci sytuacji moliwe jest zbudowanie wicej ni jednego modelu umysowego
stanowicego odzwierciedlenie sytuacji problemowej.

Etapy rozumowania wg Johnsona-Lairda

1. Skonstruowanie modelu sytuacji problemowej opisanej w przesankach.
2. Sprawdzenie czy nasz domniemany wniosek jest zgodny z modelem.
3. Prba falsyfikacji wniosku poprzez konstruowanie alternatywnych modeli.
Koncepcja modeli umysowych cd.
Zazwyczaj ludzie buduj tylko jeden model umysowy- model pocztkowy.
Kolejne alternatywne modele powstaj tylko wtedy gdy na podstawie modelu pocztkowego
nie jestemy w stanie wycign adnej konkluzji.
Dodatkowo tworzenie kolejnych modeli alternatywnych jest utrudnione w sytuacji duego
obcienia pamici roboczej lub wtedy gdy problem jest zoony.
Koncepcja modeli umysowych cd.
Racjonalno wg Johnsoa-Lairda to nie stosowanie abstrakcyjnych regu ale poszukiwanie jak
najwikszej liczby modeli zgodnych z przesankami.
Bdy w rozumowaniu wynikaj ze stworzenia zbyt maej liczby modeli umysowych (czsto
tylko jednego).

30

Bdy bdce skutkiem zbyt maej liczby modeli

umysowych- przykady
P: Jeli pada deszcz to Zosia zmoknie
W: Zosia zmoka wic pada deszcz- bd potwierdzenie nastpnika.
Model 1: Zosia zmoka bo pada deszcz.
Model 2: Zosia zmoka poniewa pada nieg.
Model 3: Zosia zmoka poniewa nieroztropnie wysza z domu w mingus- Dyngus.
Sdy i decyzje -definicje
Sd- wyraone wprost twierdzenie na temat stanu rzeczy np. przynalenoci do okrelonej
kategorii czy prawdopodobiestwa danego wydarzenia.
Decyzja wybr jednej moliwoci dziaania spord co najmniej dwch opcji (Ncka i
in.,2006).
Heurystyka reprezentatywnoci
Przykad 1:
1 2 3 4 5 6
3 8 11 24 35 42
Przykad 2:
C C D C C D 72 rodziny
CDCCCC -?
Heurystyka reprezentatywnoci
H. reprezentatywnoci zdarzenia, ktre wydaj si by bardziej reprezentatywne dla
danego zbioru (np. s bardziej podobne do typowego egzemplarza), s oceniane jako czstsze
lub bardziej prawdopodobne.
Zudzenie gracza/hazardzisty (efekt Monte Carlo) zaoenie, e mae prbki s bardziej
podobne do duych prb ni to jest w rzeczywistoci.
Heurystyka dostpnoci
1. Choroby ukadu krenia
46%
(m.in. miadyca, choroba niedokrwienna serca)
w tym zawa
4,2%
2. Nowotwory
25%
3. Wypadki komunikacyjne
1,3%
Heurystyka dostpnoci
H. dostpnoci zdarzenia atwiej dostpne poznawczo s oceniane jako bardziej
prawdopodobnie lub czstsze.
Efekt wieoci
Efekt osobistego dowiadczenia
31

Heurystyka dostpnoci
1. Kto czciej prowadzi po pijanemu: polityk czy nie polityk?
2. Nikt z moich znajomych nie gosuje na parti X. Te sondae kami.
3. Ja mam prac, moi znajomi maj prac. Praca w Polsce jest tylko ludzie nie chc pracowa.
4. Ludzie s li i niedobrzy kady news o tym wiadczy!:)
5. Jaka jest szansa na wygran w totolotka?:)
Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania
1.Jak sdzisz czy poparcie dla oderwania wschodnich okrgw Ukrainy jest powyej czy
poniej 30%?
2. Na ile procent dokadnie szacujesz poparcie dla tej idei?
Heurystyka zakotwiczenia
H. zakotwiczenia sdy ludzi zale od pocztkowej wartoci jakie im podano.
Przykady: - przeceny/promocje
- cena komputera naszego ssiada jeli sami chcemy kupi nowy:)
- jakie funkcje ma mie Wasz nowy telefon- czciowo zaley to od tego jakie mia poprzedni:)
Dlaczego uywamy zawodnych heurystyk?
1. Brak czasu, umiejtnoci i zasobw poznawczych
2. Nie jestemy ewolucyjnie przystosowani do mylenia w kategoriach prawdopodobiestwa
Racjonalne podejmowanie decyzji
1. Zdecydowa co jest dla nas wane i jak bardzo jest wane kryteria.
2. Zebra wszystkie moliwe opcje i wiedz na temat konsekwencji ich wybrania.
3. Oceni prawdopodobiestwo konsekwencji zwizanych z kad z opcji.
4. Przeanalizowa KAD opcj pod ktem WSZYSTKICH wanych dla nas kryteriw.
Podejmowanie decyzji w realnym yciu
1. Dua niepewno czsto nie mamy informacji o wszystkich moliwych opcjach, a przede
wszystkim o ich konsekwencjach.
2. Nie sposb przeanalizowa wszystkich opcji pod ktem wszystkich opcji z powodu:
ograniczonych zasobw poznawczych ogranicze czasowych
3. Nie sposb oszacowa prawdopodobiestwa konsekwencji okrelonych opcji.
4. Ludzie nie myl w kategoriach prawdopodobiestwa.
Problemy z szacowaniem prawdopodobiestwa
1/10 * 20z = 2z
Wybrane heurystyki podejmowania decyzji
1. Strategia zadowolenia (Simon)
2. Eliminacja wedug aspektw (Tversky)
3. Kieruj si tym co sprawdzio si ostatnio (Gigerenzer i Goldstein, 1999)
Rola sposobu prezentacji problemu teoria perspektywy (Kahneman i Tversky, 1979)
Efekt obramowania wpyw mentalnej reprezentacji problemu na tre podejmowanych
decyzji. Mentalna reprezentacja problemu zaley m.in. od:
sw uytych do jego opisu
jak szeroki kontekst uwzgldnimy
32

Wybierajc nasz program odwrconej

hipoteki unikniesz problemw finansowych na emeryturze!
vs.
Wybierajc nasz program odwrconej hipoteki moesz liczy na spokojn i bezpieczn
emerytur!
Polska wspierajc niezalen, demokratyczn Ukrain moe zapewni sobie wiksze
bezpieczestwo w najbliszych latach.
vs.
Polska wspierajc niezalen, demokratyczn Ukrain moe unikn ingerencji ze strony Rosji,
a by moe wojny, w najbliszych latach
Fazy podejmowania decyzji
1. Faza przeddecyzyjna
2. Proces decyzyjny
3. Faza postdecyzyjna
1. Faza przeddecyzyjna
Zdefiniowanie problemu
Zebranie informacji na temat dostpnych opcji (rda zewntrzne i wewntrzne)

33

Strategie podejmowania decyzji wg. Rohrbaugh i Shanteu, 1999

dziaania automatyczne- uruchamia schemat dziaania w typowych problemach;
dziaania intuicyjne uwzgldnienie tylko najbardziej oczywistych przesanek, z pominiciem
mniej oczywistych;
dziaania deliberatywne jak najdokadniejsze rozwaenie wszystkich moliwych opcji.
Rozwizywanie problemw- definicje
Problem rozbieno pomidzy stanem rzeczy a wyznaczonym bd narzuconym celem
(stanem podanym), ktrej nie mona usun rutynowo.
Rozwizywanie problemw aktywno nastawiona na redukcje tej rozbienoci ()
polegajca na realizacji zaplanowanej sekwencji operacji poznawczych (Ncka i in. 2006).
Rozwizywanie problemw podstawowe pojcia (koncepcja Newella i Simona)
Stan pocztkowy- dane wyjciowe
Stan docelowy plus kryteria oceny jego osignicia
Przestrze problemu reprezentacja umysowa stanu pocztkowego, docelowego i
wszystkie moliwe stany porednie- stany wiedzy (pprodukty)
Operatory rodki/reguy, ktre moemy uy aby przeksztaci stan pocztkowy (i kolejne
stany) w deniu do osignicia celu.
Przeszkody ograniczenia naszych dziaa w deniu do osignicia stanu docelowego.

34

Rodzaje problemw
1. Konwergencyjne (jedno rozwizanie) vs. dyweregencyjne (wiele rozwiza).
2. Proste- zoone poziom komplikacji (zoonoci) modelu umysowego adekwatnie
opisujcego struktur problemu.
3. Dobrze - le okrelone (zdefiniowane)- stopie precyzji opisu celu, kryteriw oceny
jego osignicia, danych pocztkowych oraz dopuszczalnych regu ich przeksztacenia.

Dobrze vs. le okrelone problemy

le okrelone problemy:
- Jaki zawd wybra by zarabia duo pienidzy (minimum 10 tys. miesicznie)? Patny
morderca?
- Jak poprawi bezpieczestwo na polskich drogach?

Fazy rozwizywania problemw

35

W zalenoci od rodzaju problemu, wczeniejszej wiedzy oraz kontekstu:

niektre fazy mog nie wystpowa
a inne mog si cyklicznie powtarza
Fazy rozwizywania problemw
1. Identyfikacja problemu.
2. Zdefiniowanie problemu i stworzenie jego poznawczej reprezentacji.
3. Budowanie strategii rozwizywania problemu specyficznego sposobu rozwizania danego
problemu (np. analityczna vs. holistyczna).
4. Pozyskiwanie i organizacja informacji potrzebnych podczas rozwizywania problemu.
5. Alokacja zasobw.
6. Monitorowanie postpw.
7. Ocena poprawnoci rozwizania

Heurystyki rozwizywania problemw

1. Przeszukiwanie losowe (metoda prb i bdw)- tworzenie przypadkowych zestaww
krokw, z ktrych jeden lub wicej moe stanowi prawidowe rozwizanie
Przykad: anagram BATUSOU
Zaleta: przeszukujemy CA przestrze problemu
Ograniczenia: ekonomia czasowa
2. Metoda redukcji rnicy (heurystyka wspinania si)
Kade kolejne przeksztacenie/ dziaanie powinno by konfrontowane z celem i maksymalnie
redukowa rnice pomidzy stanem aktualnym a docelowym.
Zaleta: Ograniczona liczba stanw wiedzy, ktre w danym momencie musimy analizowa.
Ograniczenia:
1) W jaki sposb oceni czy zbliamy si czy oddalamy do stanu docelowego?
2) Czasami jedyne rozwizanie to krok, ktry pozornie oddala nas od stanu docelowego.

Heurystyki rozwizywania problemw

3. Metoda analizy rodkw i celw - polega na podziale zasadniczego problemu na mniejsze
podcele, czsto ustawione hierarchicznie.

36

Analiza rodkw i celw cd.

- czasami kolejne podcele pojawiaj si w trakcie realizacji innych celw
- ludzie czsto zaczynaj od metody redukcji rnicy ale jeli zawodzi przechodz do metody
analizy celw i rodkw - wczeniejsze dowiadczenie w rozwizywaniu problemw
okrelonego typu zwiksza efektywno metody analizy rodkw i celw
- wymaga dalekosinego planowania i znacznych zasobw poznawczych
Heurystyki rozwizywania problemw
4. Metody oparte na wykorzystaniu analogii.
Analogia wystpuje wtedy gdy mamy dwie dziedziny rzeczywistoci. W kadej z nich s rne
elementy ale relacje pomidzy tymi elementami s takie same.
Prba wykorzystania w jednej dziedzinie rzeczywistoci sposobu rozwizania problemu
sprawdzonego w innej dziedzinie.
Analogie - przykad
Przykad I:
1. Szewc- buty
2. ksigowa - ?
a) trzewik, b) pantofel, c) podatki, d) zeznanie podatkowe (PIT)
Przykad II: Internet jest dla nas tym czym agora (plac spotka) dla staroytnych Grekw.
Metody oparte na analogii- przykady
Metoda eksperymentu sprawdzia si w fizyce wic staramy si j wykorzysta w naukach
spoecznych.
W szkole sprawdzia si strategia systematycznej pracy wg. standardw dostarczonych
przez nauczycieli wic prbuj j zastosowa w pracy zawodowej.
Niewielka dawka ywych drobnoustrojw (szczepionka) sprawia, e stajemy si na nie
bardziej odporni. Wic niewielka, bezpieczna dawka stresu fundowana dzieciom sprawi, e
bd s lepiej z nim radziy.

37

38

Metoda oparta na wykorzystaniu analogii ograniczenia

Metoda podnosi efektywno gdy zadania s rzeczywicie podobne na poziomie
abstrakcyjnym (relacji)- struktury gbokiej.
Podobiestwo na poziomie struktury powierzchniowej nie wystarczy a stosowanie w tym
przypadku strategii opartej na analogii obnia efektywno procesu rozwizywania
problemw.
Przeszkody w rozwizywaniu problemw
Nastawienie schematyczne podejcie do problemu, zgodnie z wczeniej wytworzon
reprezentacj problemu lub utrwalon procedur poszukiwania rozwiza. Moe dotyczy:
danych pocztkowych- ignorowanie czci z nich,
celu- niewaciwa reprezentacja,
operatorw-preferowanie tylko wybranych sposobw przeksztacania stanw wiedzy,
ogranicze ignorowanie pewnych warunkw.
Przeszkody w rozwizywaniu problemw
Fiksacja funkcjonalna niezdolno do uywania obiektw inaczej ni w ich typowej funkcji.
Inkubacja spontaniczna (efekt zmczenia) lub celowa przerwa w rozwizywaniu problemw,
ktra pojawia si po dowiadczeniu impasu w poszukiwaniu rozwizania i poprzedza jego
odnalezienie poprzez wgld (Ncka i in., 2006).

Dlaczego inkubacja moe facylitowa proces rozwizywania problemw?

wczenie nowych informacji do przestrzeni problemu,
osabianie dziaania przeszkd np. nastawienia, dziki czyszczeniu pamici operacyjnej
relaksacja chwilowe zwikszenie pojemnoci pamici operacyjnej,
regeneracja energetyczna organizmu.
Specyfika zoonych problemw
Brak przejrzystoci ukryty charakter wielu danych.
Politeliczno wielo celw.
Liczne zwizki pomidzy zmiennymi
Dua dynamika zmian
Rozwizywanie zoonych problemw- badania Wittmana i Su (1999)
Trzy zadania:
Symulacja elektrowni wglowej (niski poziom zoonoci)
Symulacja fabryki koszul (umiarkowany poziom zoonoci)
Symulacja zarzdzania innowacjami w firmie konkurujcej z trzema innymi firmami (wysoki
poziom zoonoci)

Najczciej uywane zadania przy laboratoryjnym badaniu procesw rozwizywania

problemw
Misjonarze i Kanibale (Orki i Hobbity)
Problem dzbanw z woda (water jars problem)
Wiea Hanoi
Problem nowotworowy Dunckera
Black Box- do badania rozwizywania
Symulacja zarzdzania firm, elektrowni lub miastem (2000 zmiennych)