Materiały edukacyjne

DAWKOWANIE LEKÓW

dla uczniów zawodu

ratownik medyczny

1
 DAWKOWANIE LEKÓW
Podstawowe informacje:
> dawki leków mogą być wyrażone w:
- gramach (g)
- miligramach (mg)
- mikrogramach (g lub zapisane inaczej mcg)
- jednostkach międzynarodowych (j.m.), np. insulina, heparyna
- miliequiwalentach (mEq)
- molach (mol) lub milimolach (mmol)
> zawartość leków może być różna w różnej objętości, np. w 1 ml może znajdować się 0,5mg
lub 1 mg lub 10 mg, itd.
> 1 ml = 1 cm3
> 1 kreska w strzykawce nr 2 odpowiada 0,1 ml
> 4 kreski w strzykawce insulinówce odpowiadają 0,1 ml
> należy pamiętać, że kreski na dużych strzykawkach oznaczają większą objętość, np.
w strzykawce nr 20 cm3 i 50 cm3 1 kreska oznacza 1 ml
> układanie proporcji jako niezawodny sposób na wyliczanie zawartości leku - załącznik nr 1
> trzeba umieć zamieniać dawki wyrażone w gramach na miligramy, itp. - załącznik nr 2
> roztwory leków mogą mieć różne stężenie wyrażone w %, tzn. ilość substancji w gramach
na 100 ml, np. 1% roztwór przygotowano w ten sposób, że 1g substancji dodano do 100 ml
rozpuszczalnika (100 g na 1000 ml rozpuszczalnika)
> trzeba umieć wyliczać dawki leków z podanej procentowości - załącznik nr 3
> pamiętajmy, że większość leków ma podaną zawartość leku w 1ml roztworu, należy więc
podaną wartość mnożyć przez objętość ampułki, np. w 1ml Cordarone znajduje się 50 mg
leku (50mg/ml), a pojemność ampułki wynosi 3 ml, więc żeby obliczyć całą zawartość
ampułki trzeba pomnożyć 50 mg przez 3 ml.
Otrzymamy wtedy zawartość całej ampułki tj. 150 mg w 3 ml
> wiele leków dawkuję się na kg masy ciała, szczególnie u dzieci, należy zatem znać masę
ciała pacjenta i dawkę na 1 kg mnożyć przez wagę ciała pacjenta, np. końcowa dawka
Atropiny na kg masy ciała osoby dorosłej wynosi 0,04 mg, zatem dla pacjenta ważącego
80 kg należy podać 3,2  3 mg Atropiny podczas reanimacji z powodu asystolii
> niekiedy zachodzi potrzeba wyliczenia dawki leku w celu podania go w określonej jednost-
ce czasu, np. podanie Dopaminy w dawce 2 mcg/kg m.c./godz. - załącznik nr 4
> leki w proszku muszą być rozpuszczane w znanej ilości rozpuszczalnika, szczególnie jeśli
zachodzi potrzeba pobrania tylko części leku
> przy podziale bardzo małej zawartości ampułki warto wcześniej rozcieńczyć ją większą ilo-
ścią rozpuszczalnika, by precyzyjnie ją wydawkować, przykładem jest dawkowanie Adre-
naliny u dzieci:
0,1% roztwór Adrenaliny = 1mg w 1ml = roztwór 1: 1000
po dodaniu 10 ml rozpuszczalnika:
0,01% roztwór Adrenaliny = 1mg w 10 ml = roztwór 1: 10 000 = 0,1 mg w 1ml
po pobraniu 1 ml z ww. roztworu i rozcieńczeniu go w 10 ml otrzymamy:
0,001% roztwór Adrenaliny = 0,1mg w 10 ml = roztwór 1: 100 000 = 0,01mg w 1 ml

> można wyliczyć prędkość podawania kroplówki dożylnej, pamiętając, że 1ml płynu = 20
kroplom - załącznik nr 5
> rozpuszczalnik to płyn, w którym należy rozpuścić daną substancję, by otrzymać płyn i

2
 ewentualnie aktywną postać leku; jest charakterystyczny dla danej substancji
> rozcieńczalnik przydaje objętości roztworu
> insulinę podawaną strzykawką należy umieć dawkować - załącznik nr 6
Załącznik nr 1 OBLICZANIE DAWKI LEKU POPRZEZ
UKŁADANIE PROPORCJI

Ten sposób jest uniwersalny i niezawodny, pod warunkiem, że jest prawidłowo zapisana
proporcja.
Najczęściej posługujemy się proporcją wyliczając dawkę leku w określonej objętości
u dzieci, u których stosuje się bardzo małe dawki lub gdy korzystamy z opakowania o dużej
dawce, a zlecone dawki są mniejsze. Obliczając dawkę leku w określonej objętości roztworu,
należy bardzo dokładnie odmierzyć ilość rozcieńczalnika i zapamiętać jaką objętość
wzięliśmy.

Przykład:
Dysponujesz lekiem w proszku w dawce 750 mg w fiolce. Lekarz zlecił podanie dziecku 125
mg leku. Proszek rozcieńczysz w 6 ml.
Oblicz jaką objętość roztworu leku w mililitrach podasz ?

Rozwiązanie:
Należy ułożyć proporcję
6 ml -------------750 mg
X ------------- 125 mg

6 ml x 125 mg
X=
750 mg

X = 1 ml
Odpowiedź:
Jeśli 750 mg leku rozpuszczę w 6 ml, to 125 mg znajduje się w 1 ml roztworu.

3
Załącznik nr 2 ZAMIANA GRAMÓW NA MILIGRAMY I ODWROTNIE

1g = 1000 mg
0,1 g = 100 mg
0,01 g = 10 mg
0,001 g = 1 mg

Układanie proporcji w celu zamiany gramów na miligramy:

Przykład 1: Ile miligramów znajduje się w 0,1 g ?

Proporcja:
1g ------- 1000 mg
0,1 g ------- X

0,1 g x 1000 mg
X =
1g

100 mg
X =
1

X = 100 mg

Przykład 2: Jaką część grama stanowi 500 miligramów ?

Proporcja:
1g ------- 1000 mg
X ------- 500 mg

1 g x 500 mg
X =
1000 mg

500
X =
1000 mg

X = 0,5 g

ZAMIANA MILIGRAMÓW NA MIKROGRAMY (g ) I ODWROTNIE

Zamienia się identycznie, przy czym należy pamiętać, że:

1mg ------------- 1000 g
0,1 mg ---------- 100 g

4
0,01 mg -------- 10 g
0,001 mg ------- 1 g

Załącznik nr 3 SPOSÓB OBLICZANIA DAWKI LEKU ZE ZNANEJ

PROCENTOWOŚCI

1 % roztwór wykonano biorąc 1 gram substancji na 100 ml rozpuszczalnika

Sposoby wyliczenia dawki leku ze znanej procentowości

1. Sposób wyliczenia zawartości leku w 1 mililitrze w miligramach ze znanej procentowości

określa reguła:

% roztworu x 10 = ilość mg leku w 1 ml roztworu

Przykład:
Oblicz zawartość Dopaminy w mg wiedząc, że w 5 ml ampułce znajduje się 4 % roztwór.
Rozwiązanie:
Najpierw obliczamy zawartość leku w 1 mililitrze stosując podany wyżej wzór:
4 (%) x 10 = 40 mg w 1 ml

Następnie mnożymy otrzymaną liczbę przez objętość ampułki:

ponieważ ampułka jest 5 ml to trzeba pomnożyć otrzymaną liczbę przez 5, czyli:
40 mg x 5 ml = 200 mg w 5 ml

Odpowiedź: W 5 ml 4 % roztworu Dopaminy znajduje się 200 mg leku.

Przykłady:
0,1% Adrenalina --------- 0,1 (%) x 10 = 1 mg w 1 ml
0,05 % Atropina --------- 0,05 (%) x 10 = 0,5 mg w 1 ml
0,1 % Atropina ----------- 0,1 (%) x 10 = 1 mg w 1 ml
2 % Lidocaina ------------ 2 (%) x 10 = 20 mg w 1 ml

2. Sposób wyliczenia dawki leku ze znanej procentowości z zastosowaniem układania

proporcji:
Przykład:
Oblicz, ile mg leku znajduje się w 5 ml 4% roztworu Dopaminy.
Rozwiązanie:

w 100 ml 4 % roztworu znajduje się 4 g (4000mg)

to w 5 ml------------------------------------- X

4 g x 5 ml
X =
100 ml

5
X = 0,2 g tj. 200 mg

Odpowiedź:
W 5 ml 4% roztworu Dopaminy znajduje się 200 mg leku.
Załącznik nr 4
WYLICZENIE DAWKI LEKU W CELU PODANIA GO
W OKREŚLONEJ JEDNOSTCE CZASU NA KG MASY CIAŁA
Przykład:
Podaj pacjentowi ważącemu 100 kg 2 mcg Dopaminy/kg m.c./minutę rozcieńczając ją do
otrzymania 50 ml roztworu. Dopamina jest w dawce 200 mg. Lek będzie podany w pompie
strzykawkowej.

Rozwiązanie:
Najpierw trzeba obliczyć dawkę dla tego pacjenta (waży 100 kg), jaką ma dostać w ciągu
minuty:
2 mcg x 100 kg m.c. = 200 mcg/min
Należy znać objętość przygotowanego roztworu: 200 mg Dopaminy w 5 ml rozpuszczono w
45 ml rozpuszczalnika, a więc otrzymano 50 ml roztworu.
Następnie należy wyliczyć, w jakiej ilości przygotowanego roztworu znajdzie się 200 mcg
(0,2mg) leku.
Obliczymy to z proporcji:
200 mg znajduje się w 50 ml
to 0,2 mg znajduje się w X

0,2mg x 50ml
X=
200mg

X = 0,05 ml

Obliczyliśmy, że 200 mcg (=0,2mg) należy podawać z prędkością 0,05 ml na minutę.

Teraz można policzyć ile ml trzeba podać w ciągu godziny. W tym celu otrzymaną liczbę
mnożymy przez 60, bo tyle minut ma godzina:
0,05 ml x 60 minut = 3ml/godz
Odpowiedź:
Żeby podać 2 mcg/kg m.c./minutę Dopaminy pacjentowi ważącemu 100 kg, należy
przetaczać 3 ml/godzinę z 50 ml roztworu Dopaminy.

UWAGA!
Jeśli lek trzeba byłoby podać w kroplówce, to wzięlibyśmy więcej rozpuszczalnika (250 lub
500 ml), a otrzymany wynik w ml zamienilibyśmy na krople, pamiętając, że w 1ml roztworu
mieści się 20 kropli (np. 2 ml roztworu zawiera 40 kropli).

6
Załącznik nr 5
OBLICZANIE PRĘDKOŚCI PODAWANIA KROPLÓWKI

1 ml zawiera 20 kropli

Do wyliczenia ilości kropli na minutę posługujemy się dwoma wzorami:

1. Wzór:

ilość płynu w ml x 20 kropli

Liczba kropli na minutę =
czas podany w godzinach x 60 minut

Przykład:
Oblicz ile kropli na minutę trzeba podać, jeśli 500 ml płynu ma kapać przez 12 godzin ?

Rozwiązanie:
Należy policzyć, ile kropli mieści się w 500 ml płynu:
500 ml x 20 kropli = 10 000 kropli

Następnie należy zamienić 12 godzin na minuty:

12 godzin x 6o minut = 720 minut

Po podzieleniu ilości kropli przez czas kapania kroplówki wyrażony w minutach otrzymamy
ilość kropli na minutę.
Można to zapisać wg wzoru:

500 ml x 20 10 000 kropli

= = 14 kropli/minutę
12 h x 60 minut 720 min

2. Inny wzór do obliczenia prędkości kroplowej:

objętość infuzji (ml)

Liczba kropli na minutę =
czas trwania infuzji (h) x 3

Przykład:
Oblicz z jaką prędkością należy podać 1000 ml roztworu, jeśli musi on się wchłonąć przez
8 godzin ?

1000 ml

7
Liczba kropli na minutę = = 42 krople/minutę
8 (h) x 3

Źródło: Kirschnick O.: Pielęgniarstwo. Urban&Partner Wrocław, 1997 (str. 140)

Załącznik nr 6 DAWKOWANIE INSULINY

Insulinę dawkuje się w jednostkach międzynarodowych (j.m.).

Insulina w Polsce produkowana jest w trzech stężeniach:
- 1 ml zawiera 40 j.m.
- 1 ml zawiera 80 j.m.
- 1 ml zawiera 100 j.m.

Insulinę o stężeniu 40 i 80 j.m./1 ml podaje się strzykawką „insulinówką” o pojemności 1 ml,

który podzielony jest na 40 malutkich kresek.
W tej strzykawce:
- w 1 kresce znajduje się 1 jednostka insuliny o stężeniu 40 j.m./1 ml
- w 1 kresce znajdują się 2 jednostki insuliny o stężeniu 80 j.m./1 ml

Insulinę o stężeniu 100 j.m./1 ml dawkuje się strzykawką o pojemności 1 ml, który
podzielony jest na 10 dużych kresek, między którymi jest 5 małych. W tej strzykawce między
dużymi kreskami mieści się 10 jednostek, a między małymi 2 jednostki.

W wyjątkowych sytuacjach i do dużych dawek można stosować strzykawki o pojemności

2 ml lub „tuberkulinówki”. W obu tych strzykawkach 1 ml podzielony jest na 10 kresek,
gdzie 1 kreska = 0,1 ml. Zatem w 0,1 ml (1 kreska w strzykawce 2 cm3) znajduje się dziesiąta
część zawartości 1 mililitra.
Można to obliczyć posługując się proporcją:
Przykład:
Oblicz ile jednostek insuliny 80 j.m./1 ml znajduje się w 0,1 ml.
Rozwiązanie:
80 j.m. ------------------ 1,0 ml
X ------------------ 0,1 ml

80 j.m. x 0,1 ml
X=
1 ml

X = 8 jednostek j.m.
Odpowiedź: W 0,1 ml znajduje się 8 jednostek insuliny o stężeniu 80 j.m./1 ml.

Posługując się proporcją można obliczyć w jakiej objętości znajduje się określona dawka
insuliny.
Przykład:
Oblicz w jakiej objętości znajduje się 24 jednostki insuliny o stężeniu 80j.m./1ml.
Rozwiązanie:
1,0 ml -------------- 80 j.m.
X -------------- 24 j.m.

1,0 ml x 24 j.m.
X=

8
 80 j.m.

X = 0,3 ml (3 kreski w strzykawce 2 ml)

Odpowiedź: 24 j.m. insuliny 80 j.m./1ml znajduje się w 0,3 ml (3 kreski).