Bakterie- występowanie i budowa

Królestwo: Bezjądrowe (Procaryota, Monera)

Podkrólestwo: Archeany (Archaea)
Podkrólestwo: Eubakterie (Eubacteria)

1. Pierwsze organizmy pojawiły się na Ziemi około 3,8 miliarda lat temu w postaci pojedynczych
komórek o prostej budowie pozbawionych jądra komórkowego.
Przypominały prawdopodobnie dzisiejsze archeany i to właśnie z nich powstały wszystkie grupy
organizmów bezjądrowych, a także eukarionty- organizmy jądrowe
a) ewolucja chemiczna prowadziła do wytworzenia wielkiej ilości związków organicznych
gromadzących się w pierwotnych oceanach, związki te łączyły się w coraz bardziej złożone
struktury zwane probiontami, a z nich prawdopodobnie powstały przypuszczalnie pierwsze
komórki
2. Budowa komórki bakteryjnej
- wielkość od 0,5 – 10um
- ściana komórkowa – zbudowana z mureiny, substancji będącej polimerem białkowo-cukrowym
* ściana komórkowa bakterii G(+) jest grubsza, barwi się trwale na kolor fioletowo-niebieski
fioletem krystalicznym natomiast bakterie G(-) mają cieńszą ścianę komórkową, barwią się
nietrwale, wypłukiwane są barwniki pod wpływem alkoholu, a pod wpływem fuksyny barwią się
na czerwono
* barwienie- na preparat utrwalony nalewa się fiolet krystaliczny na 1-2min, następnie spłukujemy
H2O i dodajemy płyn Lugola na 1-2min i znowu spłukujemy H2O, następnie odbarwiamy za
pomocą alkoholu (C2H5OH) do momentu aż spływa czysty alkohol potem spłukujemy H2O i
preparat podbarwiamy rozcieńczoną fuksyną ok. 30s. potem spłukujemy H2O i suszymy
- błona komórkowa- ma budowę białkowo-lipidową u G(-) występuje podwójna błona (tzw. błona
zewnętrzna), ma duży wpływ na procesy życiowe
- cytoplazma- substancje zapasowe: glikogen, amylaza, tłuszcze, białka, wolutyna (substancja
zawierająca fosfor oraz zanurzone w niej struktury)
- nukleoid – znajduje się w centrum komórki, złożony ze splątanej kolistej nici DNA zwanej
genoforem (brak jądra właściwego), dodatkowo występują jeszcze mniejsze koliste nici DNA
zwane plazmidami (zawierają tylko część informacji genetycznej bakterii warunkują np: odporność
na antybiotyki)
- rybosomy- struktury biorące udział w syntezie białek
- mezosomy- prawdopodobnie biorą udział w oddychaniu komórkowym (funkcja mitochondrium)
- tylakoidy- są wypełnione barwnikami (występują u bakterii fotosyntetyzujących)
- otoczka śluzowa- ma różną grubość, pełni funkcje ochronne, chroni przed wysychaniem lub
wchłonięciem przez inne organizmy, a w przypadku bakterii chorobotwórczych chroni [przed
rozłożeniem przez białe krwinki gospodarza
- rzęski – składają się ze spiralnie skręconych włókien flageliny (białko zbliżone do miozyny)
osadzone są w zewnętrznych powłokach kom. za pomocą haczyka i kilku białkowych pierścieni
tworzą silnik wprawiający rzęskę w ruch obrotowy
- fimbrie- występują u bakterii o cienkiej ścianie z cytoplazmy, ułatwiają przytwierdzanie się do
podłoża oraz łączenia się bakterii w trakcie procesu płciowego (koniugacji)

3. Rodzaje bakterii ze względu na kształt komórki

- kuliste-
ziarniaki (coccus) – komórki nie łączą się ze sobą
dwoinki (diplococcus) - powstają w wyniku połączenia się dwóch komórek powstałych po ostatnim
podziale
paciorkowce - (streptococcus) G(+) będące długimi sznurami ziarniaków
gronkowce - (staphylococcus) G (+) tworzą nieregularne skupiska
pakietowce - (sarcina) G(+) układają się w sześciany

- formy wydłużone
laseczki - (Bacillus) G(+) wytwarzają przetrwalniki zwane endosporami
pałeczki - (Bacterium) G(-) nie wytwarzają przetrwalników
maczugowce - (Corynebacterium) G(+) wytwarzają nieregularne przetrwalniki przypominające
sękatą maczugę

- formy skręcone spiralnie

przecinkowce - (Vibrio) G(-) przypominają przecinek
śrubowce - (Spirillum) G(-) tworzą kilka pełnych skrętów
krętki - (Spirochaeta) G(-) są skręcone wielokrotnie (korkociąg)

- formy rozgałęzione
prątek - (Mycobacterium) G(+) mają kształt pałeczek z niewielkimi odgałęzieniami
promieniowce - (Actinomyces) G(+) komórki silnie rozgałęzione, połączone ze sobą na kształt sieci

4. Podział systematyczny bakterii

a) organizmy prokariotyczne dzielimy na:

- archeany: mają specyficzną budowę chemiczną błony komórkowej, brak mureiny w ścianie
komórkowej, odmienne właściwości kwasu RNA, wykazują szereg podobieństw do organizmów
eukariotycznych a zwłaszcza w strukturze DNA i budowie rybosomów, zamieszkują środowiska-
solanki, gorące i kwaśne źródła, ścieki

b) eubakterie (bakterie właściwe) dzielą się na wiele linii rozwojowych

I sinice (cyjanobakterie)- jednokomórkowe lub kolonijne organizmy wodne, są samożywne-

przeprowadzają fotosyntezę za pomocą chlorofilu a zlokalizowanego w tylakoidach, posiadają
barwniki fotosyntetyczne z grupy fikobylin: fikoerytrynę- czerwony, fikocjaninę- niebieski, które
łącznie z chlorofilem nadają komórkom charakterystyczną barwę, wiążą wolny azot cząsteczkowy
przy użyciu wyspecjalizowanych komórek zwanych heterocystami (Nostoc, Anabena) materiałem
zapasowym jest skrobia sinicowa zbliżona do zwierzęcego glikogenu

II promieniowce (Actinomyces)- komórki mają grube ściany G(+) tworzą rozgałęzione kolonie
przypominające strzępki grzybów, żyją w glebie, mogą być groźnymi pasożytami

III krętki (Spirochaeta) śrubowato skręcone, ściana komórkowa cienka, G(+), cudzożywne-
saprofityczne (odżywiają się martwą materią organiczną, lub pasożytnicze)

IV proteobakterie (Proteobacteria) mają grubą ścianę komórkową, G(+) należą do nich niektóre
laseczki, dwoinki, bakterie mlekowe, jak też najpospolitsze formy prokariontów G(+) i G(-), są
heterotroficzne, mogą być chemo- i autotroficzne (ziarniaki, pałeczki, laseczki, przecinkowce,
śrubowce)

Cechy bakterii warunkujące powszechność występowania:

 Zdolność do szybkiego wzrostu i namnażania się
 Zdolność do wytwarzania przetrwalników
 Mikroskopijne rozmiary

Niektóre bakterie posiadają endospoty-przetrwalniki, które powstają wewnątrz komórki

przez obudowanie genoforu wraz z pewną ilością cytoplazmy, błoną komórkową i
rybosomami. Endospory są pewnego rodzaju ‘kapsułami ratunkowymi’ powstają w
niekorzystnych warunkach i pozwalają bakterii te warunki przetrwać. Dlatego kiedy
środowisko życia bakterii staje się niekorzystne np. wysycha, wiele bakterii przechodzi w
stan życia utajonego (anabiozy). Komórka wówczas traci wodę nieznacznie się kurczy i
pozostaje w uśpieniu, aż do poprawy warunków. Kiedy to nastąpi bakterie odtwarzają całą
komórkę spełniającą wszystkie funkcje życiowe.
Endospory są odporne na wysoką i niską temperaturę, na wiele czynników chemicznych,
wysychanie, promienie UV.
 BAKTERIE SIARKOWE (ZIELONE LUB PURPUROWE) ŻYJĄ W ŚRODOWISKACH
SILNIE ZEUTROFIZOWANYCH, JAKO DONOR WODORU WYKORZYSTUJĄ
ZWIĄZKI SIARKI np. SIERKOWODÓR H2S
6CO2 + 12H2S -> C6H12O6 + 12S +6 H2O jako produkt uboczny wytwarzają wolną siarkę (w
odróżnieniu od sinic i roślin, które wytwarzają tlen)

Rozmnażanie bakterii- AMITOZA- jest to podział bezpośredni, czyli taki w którym nie
dochodzi do wytworzenia wrzeciona podziałowego ani wyodrębnienia się chromosomów.
Polega na przewężeniu jądra i całej komórki. Charakteryzuje się nieprecyzyjnym i
nierównomiernym rozdziałem materiału genetycznego.

Znaczenie antybiotyków dla organizmów, które je wytwarzają: służą one do bakteriom lub
grzybom do eliminacji konkurentów.

Skutki negatywnego oddziaływania antybiotyków na organizm człowieka:

 Awitaminoza- wyniszczenie flory bakteryjnej( bakterie jelitowe syntezują witaminę K i
witaminy z grupy B)
 Infekcje wtórne np. grzybice
 Obniżenie odporności
 Nadużywanie antybiotyków jest szkodliwe dla organizmu ludzkiego ponieważ powoduje
uodpornienie się bakterii chorobotwórczych na antybiotyki